DOCSLIB.ORG

Rejestr Senatorów I Posłów Na Sejmie Walnym Warszawskim 9 Lutego-21 Marca 1600 R

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Rejestr Senatorów I Posłów Na Sejmie Walnym Warszawskim 9 Lutego-21 Marca 1600 R ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO MCCLXVII - 2004 Prace Historyczne z. 131 Andrzej Radaman Marek Ferenc REJESTR SENATORÓW I POSŁÓW NA SEJMIE WALNYM WARSZAWSKIM 9 LUTEGO-21 MARCA 1600 R. Sejm walny warszawski 1600 r. zajmował ważne miejsce w dziejach panowania Zygmunta III Wazy. Na nim król podjął próbę naprawy Rzeczypospolitej, zakończoną konfliktem ze szlachtą, która w konsekwencji, w roku 1606, doprowadziła do tzw. ro­ koszu Zebrzydowskiego. Przebieg sejmu 1600 r. został dość dokładnie omówiony przez Barbarę Janiszewską-Mincer i nie ma tutaj potrzeby powtarzania jej ustaleń1. Warto tylko może przytoczyć kilka najważniejszych informacji. Przede wszystkim, sejm został zwołany 14 grudnia 1599 na 9 lutego 16002. Sejmiki powiatowe miały się odbyć 29 grudnia 1599, a generalne 26 stycznia 1600 r. Większość sejmików była jed­ nak spóźniona i obradowała w dniach 12-17 stycznia 16003. Trudno powiedzieć, jak było z sejmikami generalnymi, choć wiemy, że niektóre odbyły się w wyznaczonym terminie4. Marszałkiem sejmu 1600 r. był kniaź Jan Szujski, podkomorzy brzesko- -litewski5. Głównymi tematami obrad - w zakresie spraw wewnętrznych: usprawnienie 1 B. Janiszewska-Mincer, Rzeczpospolita Polska w latach 1600-1603 (Narastanie konfliktu mię­ dzy Zygmuntem 111 Wazą a stanami), Bydgoszcz 1984. Autorka poświęca sejmowi 1600 r. cały drugi roz­ dział, obejmujący s. 28-57. 2 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29 (powołując się na znajdujące się w Archiwum Państwo­ wym w Gdańsku Recesy stanów pruskich, nr 300/29/64, k. 153). W. Konopczyński, Chronologia sej­ mów polskich, Kraków 1948, s. 145 podaje błędną datę zwołania sejmu - 29 XII 1599. 3 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29-30. Np. 17 I 1600 odbyły się sejmiki - wielkopolski, w Środzie i krakowski, w Proszowicach, ale ten ostatni został zerwany. Kolejny sejmik proszowicki, na którym wybrano posłów sejmowych, obradował 3 II 1600. Zob. Akta sejmikowe województwa krakowskie­ go, t. I, opr. S. Kutrzeba, A. Przyboś, Kraków 1932 (dalej: ASWK), s. 232-237; Akta sejmikowe woje­ wództw poznańskiego i kaliskiego, wyd. W. Dworzaczek, t. I, Poznań 1957 (dalej: ASWPiK), s. 219-224. Były też takie, które odbyły się punktualnie, czyli 29 XII 1599, np. sejmik brzeski na Litwie. Zob. Bibl. Narodowa w Warszawie, Bibl. Ordynacji Zamoyskich (dalej: BOZ), rkps 1203, k. 276-278v. 4 Np. sejmik generalny małopolski i pruski. Spóźniony natomiast był sejmik generalny Wielkiego Księ­ stwa Litewskiego, obradujący 29 I 1600. Zob. AGAD, AR II, teka 4, nr 411, k. 1-3; ASWK, s. 232-237; B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 30; A. Rachuba, Sejmiki generalne Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wolkowysku i Slonimiu [w: ] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 48-49; A. Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763, Warszawa 2002, s. 156-160. 5 Jan (Janusz) Manujłowicz Szujski h. Św. Jerzy (zm. 1610), kniaź, podkomorzy brzesko-litewski, 1596-1610, poseł brzesko-litewski. Zob. AGAD, AR V, nr 4560 I; BOZ, rkps 1203, k. 276, 278v; Nacyja- 90 Andrzej Radaman, Marek Ferenc działalności trybunału i sejmu, przeprowadzenie lustracji królewszczyzn oraz sprawy wyznaniowe (przede wszystkim postulowane przez innowierców wykonanie uchwał konfederacji warszawskiej 1573). W kwestiach polityki zagranicznej radzono o: prze­ strzeganiu pokoju z Turcją (naruszanego przez Kozaków), stosunkach z księstwami naddunajskimi, Tatarami oraz Szwecją. Wiele miejsca poświęcono też sukcesji bran­ denburskiej w Prusach Książęcych oraz obronności kraju. Mimo dość burzliwych spo­ rów nie udało się doprowadzić do konsensusu w żadnym z poruszanych problemów, więc sejm rozszedł się bez uchwał* 6. Przedmiotem niniejszego artykułu jest rejestr uczestniczących w sejmie walnym warszawskim 1600 r. senatorów i posłów. Stanowi on przykład rzadkiego w naszych zbiorach dokumentu prezentującego tak obszerną reprezentację parlamentarną Rzeczy­ pospolitej w XVI w. W przeciwieństwie do instrukcji sejmikowych (zresztą i tak nie­ kompletnych), informuje o posłach faktycznie obecnych w Warszawie, a nie tylko wy­ branych, oraz podaje senatorów. Nad spisami strawnego ma zaś tę przewagę, że pre­ zentuje także posłów litewskich, którzy tam nie są odnotowywani7. Niestety, prezen­ towany dokument nie jest całkowicie kompletną listą senatorów i posłów. Pominięto w nim senatorów przybyłych do Warszawy po 29 lutego 1600 r. oraz niektórych po­ słów, np. pińskich. Podstawą wydania jest oryginał rejestru przechowywany w Bibliotece Czartory­ skich w Krakowie, rkps 2244 IV, s. 29-35. Stanowi on fragment, zawartego w jednym tomie, zbioru 33 dokumentów z lat 1600-1608, liczącego w sumie 274 strony (zgodnie z naniesioną ołówkiem numeracją). Interesujący nas tekst, w przeciwieństwie do in­ nych w tomie, zapisany został na wąskich kartkach o wymiarach 10 x 33,5 cm. W zbiorze umieszczono go jako drugi, stad też oznaczono, zapisaną w prawym górnym rogu, czerwonym ołówkiem, cyfrą 2. Nieparzyste strony dokumentu ponumerowano ołówkiem. Niestety, nie znamy celu powstania rejestru i nie wiemy też nic bliższego o jego autorze, niejakim Przesmyckim8. Z ostatniego zapisu (s. 35) możemy wywnio­ skować, że napisany został 2 marca 1600 r., w drodze z Warszawy do Siemiatycz (na Podlasiu). Jako że Siemiatycze były wówczas własnością kanclerza wielkiego litew­ skiego Lwa Sapiehy9, można przypuszczać, iż Przesmycki był jego klientem lub dwo­ rzaninem i właśnie dla Sapiehy przygotował rejestr. nalny Histaryćny Architi Biełarusi u Mińsku (dalej: NHAB), F. 1741, op. 1, sprava 63, k. 271; NHAB, Kalekcyja mikrafilmau 18, op. 1, nr 83 (dalej: Metryka WKL), k. 109—I09v; Metryka WKL 84, k. 70v-71; J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895 (dalej: J. Wol ff, Knia­ ziowie), s. 522; W. Kriegseisen, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza władzy ustawodawczej, Warszawa 1995, s. 195. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 37, W. Konopczyński, op.cit., s. 145, błędnie wymieniają, jako marszałka sejmu 1600 r., kniazia Piotra Świrskiego, niesłusznie przy tym tytułując go podkomorzym brzeskim. 6 Podstawą źródłową naszej wiedzy o sejmie 1600 r. są diariusze przechowywane w Archiwum Pań­ stwowym w Gdańsku, Recesy stanów pruskich, nr 300/29/64; Bibl. Kórnickiej, rkps 325 oraz Bibl. Czarto­ ryskich w Krakowie, Teki Naruszewicza, rkps. 98, k. 33 (fragment). 7 Trzeba zaznaczyć, że inicjatorem wydania niniejszego rejestru jest Andrzej Radaman zajmujący się właśnie sejmikami i posłami Wielkiego Księstwa Litewskiego. 8 Zapewne któryś z Przesmyckich h. Paprzyca. Zob. Metryka ruska (wołyńska). Rejestry dokumentów kancelarii koronnej dla ziem ukraińskich (województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czerni­ chowskiego) 1569-1673, Kijów 2002, s. 394, 439, 531; Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, opr. S. Uruski i A. Włodarski (dalej: Uruski), t. XV, s. 23-24. 9 Wniosła mu je w posagu druga żona, Elżbieta (Halszka), córka Krzysztofa Radziwiłła, poślubiona 20 I 1599. Zob. D. Michaluk, Wymiana rodów na pograniczu koronno-litewskim w AT7-AT7/ w. na przykla- Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego - marca 1600 91 Przy opracowaniu tekstu oparto się na Instrukcji wydawniczej dla źródeł nowożyt­ nych od XVI do połowy XIX w., pod red. K. Lepszego (Wrocław 1953). Poszczególne strony dokumentu oznaczono kursywą w nawiasach kwadratowych, zgodnie z numera­ cją rękopisu. [5. 29] Regestr Ich Mci PP senatorów w Warszawie pro 29 Feb. będących X. arcybiskup lwowski10 X. biskup poznański11 X. biskup płocki12 X. biskup przemyski13 *15 X. biskup łucki X. biskup chełmiński, podkanclerzy 15 X. biskup kamieniecki16 dzie południowego Podlasia [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 256; PSB, t. XXXV, s. 84-104. 10 Jan Dymitr Solikowski (1539-1603), arcybiskup lwowski w latach 1583-1603, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotowal 12 II 1600. Zob. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 37; W. Kaczorow­ ski, Senatorowie na sejmach z lat 1587/88-1609 [w:] Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Seria A, Historia, t. XXVII, 1990, s. 36-37; M. Korolko, Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta, Warszawa 1991, s. 233-234; PSB, t. XL, s. 282-289. " Jan Tarnowski h. Rola (1550-1604), biskup poznański 1598-1600, podczas sejmu 15 II 1600 otrzy­ mał nominację na biskupstwo kujawskie, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600; wotowal 12 II 1600. Zob. Bibl. Czartoryskich, rkps. 98, k. 33; B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 38-39; W. Kaczorowski, op.cit., s. 36-37; Ł. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. IV, Kraków 1853, s. 145-150; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, 1.11, Poznań 1964, s. 103. 12 Wojciech Baranowski h. Jastrzębiec (1548-1615), biskup płocki 1590-1606, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotowal 12 II 1600. Zob. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 39; W. Kaczorow­ ski, op.cit., s. 24-25; PSB, 1.1, s. 286-289. 13 Wawrzyniec Goślicki h. Grzymała (ok. 1530-1607), biskup przemyski 1591-1600, podczas sejmu 15 II 1600 dostał nominację na biskupstwo poznańskie, przyjechał po wotach. Zob. B. Janiszewska- -Mincer, op.cit., s. 43; W. Kaczorowski, op.cit., s. 26-27; PSB, t. VIII, s. 379-382. 14 Bernard Maciejowski h. Ciołek (1548-1608), biskup łucki 1587-1600, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotował 12 II 1600, podczas sejmu 15
Load more

Recommended publications
  • Sejm Z 1611 Roku. W Nowym Opracowaniu
    Sejm z 1611 roku W nowym opracowaniu Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Seria: e-Monografie Nr 77 Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/80041 Janusz Byliński Sejm z 1611 roku W nowym opracowaniu Wrocław 2016 © Copyright by Janusz Byliński Korekta: Ewa Gałyga-Michowska Skład i opracowanie techniczne: Krzysztof Mruszczak Druk: Drukarnia Beta-druk, www.betadruk.pl Wydawca E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego ISBN 978-83-65431-24-0 (druk) ISBN 978-83-65431-25-7 (online) Spis treści Wykaz używanych skrótów .........................................................................................9 Wstęp .........................................................................................................................11 Rozdział I Przed Sejmem ............................................................................................................17 Rozdział II Sejmiki przedsejmowe ...............................................................................................45 Rozdział III Początek sejmu – trudności z wyborem marszałka ...................................................85 Rozdział IV Wota senatorskie ......................................................................................................103 Rozdział V Za wojną – czy przeciw wojnie? ..............................................................................129 Rozdział VI Sprawy pruskie ........................................................................................................151
    [Show full text]
  • Polish Battles and Campaigns in 13Th–19Th Centuries
    POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 Scientific editors: Ph. D. Grzegorz Jasiński, Prof. Wojciech Włodarkiewicz Reviewers: Ph. D. hab. Marek Dutkiewicz, Ph. D. hab. Halina Łach Scientific Council: Prof. Piotr Matusak – chairman Prof. Tadeusz Panecki – vice-chairman Prof. Adam Dobroński Ph. D. Janusz Gmitruk Prof. Danuta Kisielewicz Prof. Antoni Komorowski Col. Prof. Dariusz S. Kozerawski Prof. Mirosław Nagielski Prof. Zbigniew Pilarczyk Ph. D. hab. Dariusz Radziwiłłowicz Prof. Waldemar Rezmer Ph. D. hab. Aleksandra Skrabacz Prof. Wojciech Włodarkiewicz Prof. Lech Wyszczelski Sketch maps: Jan Rutkowski Design and layout: Janusz Świnarski Front cover: Battle against Theutonic Knights, XVI century drawing from Marcin Bielski’s Kronika Polski Translation: Summalinguæ © Copyright by Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, 2016 © Copyright by Stowarzyszenie Historyków Wojskowości, 2016 ISBN 978-83-65409-12-6 Publisher: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita Stowarzyszenie Historyków Wojskowości Contents 7 Introduction Karol Olejnik 9 The Mongol Invasion of Poland in 1241 and the battle of Legnica Karol Olejnik 17 ‘The Great War’ of 1409–1410 and the Battle of Grunwald Zbigniew Grabowski 29 The Battle of Ukmergė, the 1st of September 1435 Marek Plewczyński 41 The
    [Show full text]
  • Konflikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”
    Artykuły KLIO. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym PL ISSN 1643-8191, t. 20 (1) 2012, s. 111–140 Piotr Łabędź (Toruń) Konfl ikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” z Zygmuntem III Wazą a działania wojenne w Infl antach w latach 1600–1602 ◆ onfl ikt Krzysztofa Radziwiłła z Zygmuntem III ciągnął się niemal przez 16 lat panowania tego króla. Początek tego sporu obserwuje- Kmy już kilka miesięcy po koronacji monarchy, a zakończy go dopiero śmierci litewskiego magnata w 1603 r. Szczytowy moment konfl iktu przypadł na okres wojny infl anckiej z lat 1600–1602. Ów zatarg przybrał wówczas bar- dzo niebezpieczny charakter, albowiem w obliczu zagrożenia Rzeczypospolitej okazało się, że król i hetman wielki litewski nie są w stanie ze sobą współpra- cować. Konfl ikt ten przyczynił się do tego, że w ciągu roku wojska szwedz- kie opanowały niemal całe Infl anty i zaczęły zagrażać Litwie. Według króla i opinii szlacheckiej winnym zaistnienia takiej sytuacji był przede wszystkim Krzysztof Radziwiłł. Tymczasem wiele faktów wskazuje na to, że hetman li- tewski padł ofi arą propagandy dworu królewskiego i niechętnych mu senato- rów. Celem autora niniejszego szkicu jest ocena działalności wojskowej wo- jewody wileńskiego w Infl antach i próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na militarne działania hetmana miał jego spór z królem. Do tekstu dołączono niepublikowany dotąd list dotyczący omawianego tematu1. 1 List ten został przygotowany do druku w oparciu o instrukcję wydawniczą opracowa- ną przez Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 1953. 111 Piotr Łabędź Kwestia przynależności i podziału Infl ant od wielu lat budziła liczne kontrowersje we wzajemnych stosunkach między Rzeczpospolitą, Szwecją i Moskwą.
    [Show full text]
  • Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa : Okres Smuty
    Henryk Wisner Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa : okres Smuty Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 12, 99-108 2006 TMPnS Seria XII 2006 Henryk Wisner Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty )*tuł wymaga komentarza. Od roku 1569, kiedy została zawarta unia nazwana lubelską, 7Wielkie Księstwo Litewskie i Korona Polska miały wspólnego władcę, którego następców powinny razem wybierać, i jeden sejm. Prawa i obowiązki panującego wynikały z prawa zwy­ czajowego (niepisanego) oraz pisanego: z przywilejów, z uchwalonych w roku 1573 przez sejm elekcyjny Artykułów licnrykoirskich i Pacta coiwaita, konstytucji i zatwierdzonego w roku 1588 przez Zygmunta Wazę Statutu litcirskicgo. Wszystko to, bezpośrednio i pośrednio, okre­ ślało także kompetencje sejmu. Odrębne, koronne albo litewskie, pozostawały terytoria, urzędy, skarb, wojsko. Nie po­ wiodło się zapowiedziane w konstytucji sejmu 1569 roku ujednolicenie systemu prawaiego Rzeczypospolitej. Każde z jej państw mogło, choć w ograniczonym stopniu, prowadzić poli­ tykę zagraniczną. Akt unii zezwalał im na wysyłanie poselstw, z tym że jeżeli w ważnych spra­ wach, należało to czynić „za wiadomością i radą wspólną". To ostatnie miało zapewnić jed­ ność działania, ale i zapobiec sytuacji, w której król, współdziałając tylko z jednym państwem Rzeczypospolitej, przesądzał postawę drugiego. Kwestią odrębną jest, że zapis był ułomny, gdyż nie określał, co należało do spraw ważnych, oraz kto i w jaki sposób miałby decydować o wysłaniu poselstwa. W Artykułach heurykowskich w7praw7dzie zapisano, że posłowie mają być wysyłani za wiedzą i zgodą senatu przez króla: ponadto, że obie instytucje, król i senat, nie mogą decydować w sprawach zastrzeżonych dla sejmu, czyli, między innymi, wypowiadania wojny i zawierania pokoju. W wypadku poselstwjednak najwyraźniej chodziło o te reprezen­ tujące króla i oba państwa Rzeczypospolitej.
    [Show full text]
  • Artykuły Konflikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” Z Zygmuntem III Wazą a Działania Wojenne W Inflantach W Latach 1600
    Artykuły KLIO. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym PL ISSN 1643-8191, t. 20 (1) 2012, s. 111–140 Piotr Łabędź (Toruń) Konfl ikt Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” z Zygmuntem III Wazą a działania wojenne w Infl antach w latach 1600–1602 ◆ onfl ikt Krzysztofa Radziwiłła z Zygmuntem III ciągnął się niemal przez 16 lat panowania tego króla. Początek tego sporu obserwuje- Kmy już kilka miesięcy po koronacji monarchy, a zakończy go dopiero śmierci litewskiego magnata w 1603 r. Szczytowy moment konfl iktu przypadł na okres wojny infl anckiej z lat 1600–1602. Ów zatarg przybrał wówczas bar- dzo niebezpieczny charakter, albowiem w obliczu zagrożenia Rzeczypospolitej okazało się, że król i hetman wielki litewski nie są w stanie ze sobą współpra- cować. Konfl ikt ten przyczynił się do tego, że w ciągu roku wojska szwedz- kie opanowały niemal całe Infl anty i zaczęły zagrażać Litwie. Według króla i opinii szlacheckiej winnym zaistnienia takiej sytuacji był przede wszystkim Krzysztof Radziwiłł. Tymczasem wiele faktów wskazuje na to, że hetman li- tewski padł ofi arą propagandy dworu królewskiego i niechętnych mu senato- rów. Celem autora niniejszego szkicu jest ocena działalności wojskowej wo- jewody wileńskiego w Infl antach i próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na militarne działania hetmana miał jego spór z królem. Do tekstu dołączono niepublikowany dotąd list dotyczący omawianego tematu1. 1 List ten został przygotowany do druku w oparciu o instrukcję wydawniczą opracowa- ną przez Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 1953. 111 Piotr Łabędź Kwestia przynależności i podziału Infl ant od wielu lat budziła liczne kontrowersje we wzajemnych stosunkach między Rzeczpospolitą, Szwecją i Moskwą.
    [Show full text]
  • Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob De La Gardie T
    Вестник СПбГУ. История. 2018. Т. 63. Вып. 3 Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob de la Gardie T. Bohun For citation: Bohun T. Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob de la Gardie. Vestnik of Saint Petersburg University. History, 2018, vol. 63, issue 3, pp. 718–728. https://doi.org/10.21638/11701/ spbu02.2018.303 In the early 17th century during Swedish-Polish-Lithuanian Commonwealth war there were very few soldiers of the Swedish army that were originally subjects to Sigmund III. This uncommon situation occurred because of various reasons, most notably, the core character of the conflict which was caused not only by the dynastic quarrel between the Polish and Swedish line of Vasas but also by cultural, political and religious differences. As the war in Livonia continued, Polish public finance system proved itself more and more inadequate. That caused unpaid Polish-Lithuanian soldiers to form confederations in order to make the authorities pay overdue wages. This rouge soldiers’ crisis was exacerbated by a new war between the Commonwealth of Poland and Russia (1609–1619), which increased the crime and banditry in the Commonwealth of Poland. The authorities were forced to form military units — partly from the soldiers participating in the confederates — that were sent across the eastern border. Interestingly, at the same time a number of Zaporozhian Cossacks and Polish cavalrymen joined the army of Jacob de la Gardie, which occupied the area of Great Novgorod. Troops led by Henryk Dembinski, Jaromir Plecki and Stanislaw Wolski were a part of Swedish fighting force but — as the author remarks — might also have been involved in a larger false flag operation planned by Lithuanian intelligence in order to undermine financial potential of Sweden.
    [Show full text]
  • Show Publication Content!
    Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich ZABŁUDÓW XV - XVIII w. Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich ZABŁUDÓW XV - ��XVIII w. opracował · Józef Maroszek . : : · · Białystok 1994 Recenzenci: Prof. dr hab. Stanisław Alexandrowicz dr Włodzimierz J annolik ISBN 83-86423-05-6 Projekt graficzny obwoluty Waldemar Wilczewski :Qpracowanie techniczne Władysław Pietruk Skład kompµterowy Stanisław Zukowski. Publikacja dotowana przez Filię Uniwer.rytętu War.szawskiego w Bialymstoku oraz Towarzystwo Pn.yjaciól Ziemi Zabludowskiej (praca Nr 2) ... DZIAŁ WYDAWNICTW FILII UW W BIAŁYMSTOKU 1994 Nakład 250 egz., ark. wyd. 21, papier offset. kl. I, 80 e;r., nr ·zam. 20/94 Wykonano w Dziale Wydawnictw ·Filii UW w Białymstoku Cena 80 .OOO zł. Zainteresowanie przeszłością własnej okolicy, parafii, miasteczka czy wsi jest rzeczą godną pochwały. Pozwala lepiej zrozumieć tradycję przeka­ zaną przez przodków, ukazuje liczne powiązania jakie zachodziły między dziejami całego kraju, a historią regionalną i lokalną. Można powołać się tu na słowa Joachima Chreptowicza, który przed 200 laty dedykując dzieciom „Pamiętnik'' swego rodu stwierdził: „Nie żadna próżność urodzenia albo dzieł okazałych jest mi do tego powodem, ale rozumiem, Że jest przyzwoitą ciekawością każdego człowieka - jakiegokolwiek kto jest stanu i powołania - wiedzieć kto byli i co czynili jego przodkowie i co się z niemi działo" .1 W czasach, gdy odchodzimy od socjalistcznych stereotypów, gdzie przy­ kłady z historii lokalnej miały wyłącznie służyć jako ilustracje do dialektyki dziejów i walki klas, musimy na nowo wrócić do dziejów naszych „małych oj czyzn" , przyjrzeć się im uważnie, by odbudowując nasz kraj po okre­ sie sowietyzacji przenieść jak najwięcej dziedzictwa, które pozostawili nam przodkowie. Poznać przeszłość własnej okolicy winniśmy też dlatego, by nie niszczyć wartości nam przekazanych, zrozumieć siebie i otoczenie, kul­ turę i mentalność ludzi.
    [Show full text]
  • A R T Y K U Ł Y R E C E N Z Y J N E I R E C E N Z J E
    ARTYKUŁYRECENZYJNEIRECENZJE Kwartalnik Historyczny Rocznik CXXII, 2015, 2 PL ISSN 0023-5903 ANDRZEJ RACHUBA Instytut Historii PAN, Warszawa OBRAZ DZIAŁALNOŚCI PUBLICZNEJ NIELUBIANEGO BOHATERA. UWAGI W ZWIĄZKU Z PRACĄ * ARKADIUSZA CZWOŁKA O LWIE SAPIEŻE Tytułowa pozycja jest pierwszą pełną monografią działalności publicznej (poli- tycznej i militarnej) niezwykłej postaci, której karierę z powodzeniem można porównywać z lepiej badaczom dotąd znanym Janem Zamoyskim. Obaj osiąg- nęli najwyższe urzędy w swych krajach, obaj zgromadzili ogromne fortuny, obaj mieli podobny typ kariery, oparty na współpracy z władcami i sprawowa- nie urzędów pieczętarskich. Podobne były też losy ich fortun, gdyż po Zamoy- skim ta gałąź rodziny wymarła na wnuku, a po Lwie Sapieże już na synach i w obu wypadkach dobra przejęła inna linia rodziny. L.Sapieha nie przyciągał dotąd jednak poważniejszego zainteresowania historyków. Oczywiście, powsta- 1 ły jego biografie — pierwsza już w końcu XVIII w. , najczęściej jednak tylko po- 2 pularnonaukowe , poza tym budziły zainteresowanie dokonania Sapiehy jako 3 fundatora, patrona i mecenasa , jego stosunek do problemów wyznaniowych, * Arkadiusz Czwołek, Piórem i buławą.Działalność polityczna Lwa Sapiehy,kanclerza li- tewskiego, wojewody wileńskiego, Toruń 2012, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mi- kołaja Kopernika, ss.734,13 il. 1 K. Kognowicki, Życie Lwa Sapiehy, Kanclerza Wielkiego, potem Wojewody i Hetmana [––], Sanok 1855 (wartością tej pracy są w zasadzie jedynie aneksy źródłowe). 2 A. Šapoka, Leonas Sapiega kaip Lietuvos politikas (1557–1633),„Židinys” 1933, nr 10 (Czwołek tej pozycji nie przytoczył); A. Viskantas, Leonas Sapieha (1557–1633), Vilnius 1937; І.В. Саверчанка, Канцлер Вялікага Княства. Леў Сапега,Мінск 1992; S. Łazutka, Leonas Sapiega (gyvenimas, valstybinė veikla, politinės ir filosofinės pažiūros), Vilnius 1998; В.
    [Show full text]
  • Spis Ilustracji
    Spis ilustracji Il. 1. Jan Piotr Sapieha (1569-1611), kasztelanic kijowski, właściciel dóbr dojlidzkich, procesujący się ze szlachtą z okolicy Horodniany o granice dóbr. Portret miedziorytowy Willema Hondiusa. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_ Piotr_Sapieha. Dostęp 2013-10-06 15 Il. 2. Horodniany. Plan założenia dworsko-ogrodowego, stan z 1988 r. Rys. Ewa Bończak-Kucharczyk, 1988. Kolekcja Józefa Maroszka z Białegostoku 19 Il. 3. Pieczęć kościoła Farnego w Surażu z XVII w. APar. Juchnowiec, Kore- spondencja metryczna. 31 Il. 22. Arcybiskup mohylewski S. Siestrzencewicz zmienia przy- należność parafialną wsi, (wcześniej należących do parafii w Sura- żu i Zabłudowiu), podporządkowując je kościołom rzymskokatolic- kim w: Niewodnicy, Turośni, Białymstoku i Juchnowcu. 2 XI 1809. APar. Juchnowiec Kościelny, Zb. dok. pap. 32 Il. 4. Pieczęć kościoła w Turośni Kościelnej z XVII w. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna. 33 Il. 5. Pieczęć kościoła parafialnego w Juchnowcu z XVIII w. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna 34 Il. 6. Pieczęć kościoła w Zabłudowie z XVII w. na dokumencie z 1853 r. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna. 35 Il. 7. Pieczęć kościoła parafialnego w Niewodnicy Kościelnej na dokumen- cie z 1858 r. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna. 36 Il. 8. Pieczęć kościoła Farnego w Białymstoku z 1808 r. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna. 36 Il. 9. Pieczęć cerkwi w Rybołach. APar. Juchnowiec, Korespondencja me- tryczna. 41 Il. 10. Pieczęć cerkwi unickiej w Kożanach z przedstawieniem św. Jerzego, patrona parafii przed 1839 r. APar. Juchnowiec, Korespondencja metryczna 44 Il. 23. Kożany. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII w. Kolekcja Jo- anny Tomalskiej z Białegostoku 45 Il. 24. Obrazek odpustowy z przedstawieniem Matki Boskiej Poczajewskiej.
    [Show full text]
  • A R T Y K U Ł
    ARTYKUŁYRECENZYJNEIRECENZJE Kwartalnik Historyczny Rocznik CXXII, 2015, 2 PL ISSN 0023-5903 ANDRZEJ RACHUBA Instytut Historii PAN, Warszawa OBRAZ DZIAŁALNOŚCI PUBLICZNEJ NIELUBIANEGO BOHATERA. UWAGI W ZWIĄZKU Z PRACĄ * ARKADIUSZA CZWOŁKA O LWIE SAPIEŻE Tytułowa pozycja jest pierwszą pełną monografią działalności publicznej (poli- tycznej i militarnej) niezwykłej postaci, której karierę z powodzeniem można porównywać z lepiej badaczom dotąd znanym Janem Zamoyskim. Obaj osiąg- nęli najwyższe urzędy w swych krajach, obaj zgromadzili ogromne fortuny, obaj mieli podobny typ kariery, oparty na współpracy z władcami i sprawowa- nie urzędów pieczętarskich. Podobne były też losy ich fortun, gdyż po Zamoy- skim ta gałąź rodziny wymarła na wnuku, a po Lwie Sapieże już na synach i w obu wypadkach dobra przejęła inna linia rodziny. L.Sapieha nie przyciągał dotąd jednak poważniejszego zainteresowania historyków. Oczywiście, powsta- 1 ły jego biografie — pierwsza już w końcu XVIII w. , najczęściej jednak tylko po- 2 pularnonaukowe , poza tym budziły zainteresowanie dokonania Sapiehy jako 3 fundatora, patrona i mecenasa , jego stosunek do problemów wyznaniowych, * Arkadiusz Czwołek, Piórem i buławą.Działalność polityczna Lwa Sapiehy,kanclerza li- tewskiego, wojewody wileńskiego, Toruń 2012, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mi- kołaja Kopernika, ss.734,13 il. 1 K. Kognowicki, Życie Lwa Sapiehy, Kanclerza Wielkiego, potem Wojewody i Hetmana [––], Sanok 1855 (wartością tej pracy są w zasadzie jedynie aneksy źródłowe). 2 A. Šapoka, Leonas Sapiega kaip Lietuvos politikas (1557–1633),„Židinys” 1933, nr 10 (Czwołek tej pozycji nie przytoczył); A. Viskantas, Leonas Sapieha (1557–1633), Vilnius 1937; І.В. Саверчанка, Канцлер Вялікага Княства. Леў Сапега,Мінск 1992; S. Łazutka, Leonas Sapiega (gyvenimas, valstybinė veikla, politinės ir filosofinės pažiūros), Vilnius 1998; В.
    [Show full text]
  • Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty
    NAPIS SERIA XII 2006 Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty Henryk Wisner http://rcin.org.pl 'K/WS Seria XII 2006 Henryk Wisner Wielkie Księstwo Litewskie a Moskwa. Okres Smuty )łtuł wymaga komentarza. Od roku 1569, kiedy została zawarta unia nazwana lubelską, 7Wielkie Księstwo Litewskie i Korona Polska miały wspólnego władcę, którego następców powinny razem wybierać, i jeden sejm. Prawa i obowiązki panującego wynikały z prawa zwy­ czajowego (niepisanego) oraz pisanego: z przywilejów, z uchwalonych w roku 1573 przez sejm elekcyjny Artykułów hctirykoirskich i Pacta conueuta, konstytucji i zatwierdzonego w roku 1588 przez Zygmunta Wazę Statutu litciuskicgo. Wszystko to, bezpośrednio i pośrednio, okre­ ślało także kompetencje sejmu. Odrębne, koronne albo litewskie, pozostawały terytoria, urzędy, skarb, wojsko. Nie po­ wiodło się zapowiedziane w konstytucji sejmu 1569 roku ujednolicenie systemu prawnego Rzeczypospolitej. Każde z jej państw mogło, choć w ograniczonym stopniu, prowadzić poli­ tykę zagraniczną. Akt unii zezwalał im na wysyłanie poselstw, z tym że jeżeli w ważnych spra­ wach, należało to czynić „za wiadomością i radą wspólną". To ostatnie miało zapewnić jed­ ność działania, ale i zapobiec sytuacji, w której król, współdziałając tylko z jednym państwem Rzeczypospolitej, przesądza! postawę drugiego. Kwestią odrębną jest, że zapis był ułomny, gdyż nie określał, co należało do spraw ważnych, oraz kto i w jaki sposób miałby decydować o wysłaniu poselstwa. W Artykułach heurykoiuskidt wprawdzie zapisano, że posłowie mają być wysyłani za wiedzą i zgodą senatu przez króla; ponadto, że obie instytucje, król i senat, nie mogą decydować w sprawach zastrzeżonych dla sejmu, czyli, między innymi, wypowiadania wojny i zawierania pokoju. W wypadku poselstwjednak najwyraźniej chodziło o te reprezen­ tujące króla i oba państwa Rzeczypospolitej.
    [Show full text]
  • Pięć Wieków Ziemi Juchnowieckiej Józef Maroszek
    Józef Maroszek Pięć wieków Ziemi Juchnowieckiej Józef Maroszek Pięć wieków Ziemi Juchnowieckiej Pamięci Haliny ze Szrodeckich Olszewskiej Pani na Kożanach Juchnowiec Kościelny 2013 Projekt okładki: Spis treści Grzegorz Radziewicz © Projekt znaku graficznego serii: WSTĘP 11 Grzegorz Radziewicz © Źródła historyczne 11 WSPÓŁCZESNA GMINA JUCHNOWIEC A PRZESZŁOŚĆ 17 Korekta: PRADZIEJE 20 Teresa Radziewicz Epoka kamienia 20 Skład i łamanie: Epoka brązu 21 Tomasz Matys Epoka żelaza 21 Opracowanie graficzne: Rostołckie kurhany wodzowskie z III w. n.e. 21 Tomasz Matys Pogańskie miejsca kultu 23 Grodzisko w Kożanach (Zajączkach) 24 W Wielkim Księstwie Litewskim 25 Zamek suraski 1390-1603 25 Kościoły 1385-1992 29 © Copyright by Józef Maroszek © Copyright by Marek Borchert TUROŚŃ 1515 33 © Copyright by Gminna Biblioteka Publiczna w Juchnowcu Kościelnym, JUCHNOWIEC 1547 34 Juchnowiec Kościelny 2013 ZABŁUDÓW przed 1553 35 Wszystkie prawa zastrzeżone NIEWODNICA 1596 36 Kopiowanie lub reprodukowanie jakiegokolwiek fragmentu tej książki wymaga pisemnej zgody TRYCZÓWKA 1928 36 wydawcy KSIĘŻYNO 1992 37 Cerkwie 1547-1944 37 SURAŻ 1547 39 RYBOŁY 1560 40 ZABŁUDÓW 1567 41 Nakład 200 egz. DOJLIDY 1571 43 KOŻANY przed 1558 43 ISBN 978-83-936266-1-7 Odpusty 48 1507-1512 król Aleksander Jagiellończyk i jego żona królowa Helena Iwanówna 54 1513-1533 starosta bielski Olbracht Gasztołd i rozgraniczenia wielkoksiążęcych nadań ziemskich 56 1533-1556 królowa Bona 58 1556-1572 król Zygmunt August 62 Pomiara włóczna wielkoksiążęcej włości suraskiej i bielskiej 1557-1562 62 Na granicy Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego 1569-1795 65 Przyłączenie Podlasia do Korony Polskiej w 1569 r. 65 Piechota wybraniecka ze wsi starostwa suraskiego 1578-1795 r. 73 Plony 75 Klęski elementarne 75 Potop szwedzki, moskiewszczyzna i zniszczenia wojsk własnych 1655-1662 77 5 Targowiska wiejskie – Juchnowiec 1667, Kożany 1687, Białystok 1727, Ryboły HORODNIANY okolica szlachecka h.
    [Show full text]