ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO MCCLXVII - 2004 Prace Historyczne z. 131 Andrzej Radaman Marek Ferenc REJESTR SENATORÓW I POSŁÓW NA SEJMIE WALNYM WARSZAWSKIM 9 LUTEGO-21 MARCA 1600 R. Sejm walny warszawski 1600 r. zajmował ważne miejsce w dziejach panowania Zygmunta III Wazy. Na nim król podjął próbę naprawy Rzeczypospolitej, zakończoną konfliktem ze szlachtą, która w konsekwencji, w roku 1606, doprowadziła do tzw. ro­ koszu Zebrzydowskiego. Przebieg sejmu 1600 r. został dość dokładnie omówiony przez Barbarę Janiszewską-Mincer i nie ma tutaj potrzeby powtarzania jej ustaleń1. Warto tylko może przytoczyć kilka najważniejszych informacji. Przede wszystkim, sejm został zwołany 14 grudnia 1599 na 9 lutego 16002. Sejmiki powiatowe miały się odbyć 29 grudnia 1599, a generalne 26 stycznia 1600 r. Większość sejmików była jed­ nak spóźniona i obradowała w dniach 12-17 stycznia 16003. Trudno powiedzieć, jak było z sejmikami generalnymi, choć wiemy, że niektóre odbyły się w wyznaczonym terminie4. Marszałkiem sejmu 1600 r. był kniaź Jan Szujski, podkomorzy brzesko- -litewski5. Głównymi tematami obrad - w zakresie spraw wewnętrznych: usprawnienie 1 B. Janiszewska-Mincer, Rzeczpospolita Polska w latach 1600-1603 (Narastanie konfliktu mię­ dzy Zygmuntem 111 Wazą a stanami), Bydgoszcz 1984. Autorka poświęca sejmowi 1600 r. cały drugi roz­ dział, obejmujący s. 28-57. 2 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29 (powołując się na znajdujące się w Archiwum Państwo­ wym w Gdańsku Recesy stanów pruskich, nr 300/29/64, k. 153). W. Konopczyński, Chronologia sej­ mów polskich, Kraków 1948, s. 145 podaje błędną datę zwołania sejmu - 29 XII 1599. 3 B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 29-30. Np. 17 I 1600 odbyły się sejmiki - wielkopolski, w Środzie i krakowski, w Proszowicach, ale ten ostatni został zerwany. Kolejny sejmik proszowicki, na którym wybrano posłów sejmowych, obradował 3 II 1600. Zob. Akta sejmikowe województwa krakowskie­ go, t. I, opr. S. Kutrzeba, A. Przyboś, Kraków 1932 (dalej: ASWK), s. 232-237; Akta sejmikowe woje­ wództw poznańskiego i kaliskiego, wyd. W. Dworzaczek, t. I, Poznań 1957 (dalej: ASWPiK), s. 219-224. Były też takie, które odbyły się punktualnie, czyli 29 XII 1599, np. sejmik brzeski na Litwie. Zob. Bibl. Narodowa w Warszawie, Bibl. Ordynacji Zamoyskich (dalej: BOZ), rkps 1203, k. 276-278v. 4 Np. sejmik generalny małopolski i pruski. Spóźniony natomiast był sejmik generalny Wielkiego Księ­ stwa Litewskiego, obradujący 29 I 1600. Zob. AGAD, AR II, teka 4, nr 411, k. 1-3; ASWK, s. 232-237; B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 30; A. Rachuba, Sejmiki generalne Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wolkowysku i Slonimiu [w: ] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 48-49; A. Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763, Warszawa 2002, s. 156-160. 5 Jan (Janusz) Manujłowicz Szujski h. Św. Jerzy (zm. 1610), kniaź, podkomorzy brzesko-litewski, 1596-1610, poseł brzesko-litewski. Zob. AGAD, AR V, nr 4560 I; BOZ, rkps 1203, k. 276, 278v; Nacyja- 90 Andrzej Radaman, Marek Ferenc działalności trybunału i sejmu, przeprowadzenie lustracji królewszczyzn oraz sprawy wyznaniowe (przede wszystkim postulowane przez innowierców wykonanie uchwał konfederacji warszawskiej 1573). W kwestiach polityki zagranicznej radzono o: prze­ strzeganiu pokoju z Turcją (naruszanego przez Kozaków), stosunkach z księstwami naddunajskimi, Tatarami oraz Szwecją. Wiele miejsca poświęcono też sukcesji bran­ denburskiej w Prusach Książęcych oraz obronności kraju. Mimo dość burzliwych spo­ rów nie udało się doprowadzić do konsensusu w żadnym z poruszanych problemów, więc sejm rozszedł się bez uchwał* 6. Przedmiotem niniejszego artykułu jest rejestr uczestniczących w sejmie walnym warszawskim 1600 r. senatorów i posłów. Stanowi on przykład rzadkiego w naszych zbiorach dokumentu prezentującego tak obszerną reprezentację parlamentarną Rzeczy­ pospolitej w XVI w. W przeciwieństwie do instrukcji sejmikowych (zresztą i tak nie­ kompletnych), informuje o posłach faktycznie obecnych w Warszawie, a nie tylko wy­ branych, oraz podaje senatorów. Nad spisami strawnego ma zaś tę przewagę, że pre­ zentuje także posłów litewskich, którzy tam nie są odnotowywani7. Niestety, prezen­ towany dokument nie jest całkowicie kompletną listą senatorów i posłów. Pominięto w nim senatorów przybyłych do Warszawy po 29 lutego 1600 r. oraz niektórych po­ słów, np. pińskich. Podstawą wydania jest oryginał rejestru przechowywany w Bibliotece Czartory­ skich w Krakowie, rkps 2244 IV, s. 29-35. Stanowi on fragment, zawartego w jednym tomie, zbioru 33 dokumentów z lat 1600-1608, liczącego w sumie 274 strony (zgodnie z naniesioną ołówkiem numeracją). Interesujący nas tekst, w przeciwieństwie do in­ nych w tomie, zapisany został na wąskich kartkach o wymiarach 10 x 33,5 cm. W zbiorze umieszczono go jako drugi, stad też oznaczono, zapisaną w prawym górnym rogu, czerwonym ołówkiem, cyfrą 2. Nieparzyste strony dokumentu ponumerowano ołówkiem. Niestety, nie znamy celu powstania rejestru i nie wiemy też nic bliższego o jego autorze, niejakim Przesmyckim8. Z ostatniego zapisu (s. 35) możemy wywnio­ skować, że napisany został 2 marca 1600 r., w drodze z Warszawy do Siemiatycz (na Podlasiu). Jako że Siemiatycze były wówczas własnością kanclerza wielkiego litew­ skiego Lwa Sapiehy9, można przypuszczać, iż Przesmycki był jego klientem lub dwo­ rzaninem i właśnie dla Sapiehy przygotował rejestr. nalny Histaryćny Architi Biełarusi u Mińsku (dalej: NHAB), F. 1741, op. 1, sprava 63, k. 271; NHAB, Kalekcyja mikrafilmau 18, op. 1, nr 83 (dalej: Metryka WKL), k. 109—I09v; Metryka WKL 84, k. 70v-71; J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895 (dalej: J. Wol ff, Knia­ ziowie), s. 522; W. Kriegseisen, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza władzy ustawodawczej, Warszawa 1995, s. 195. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 37, W. Konopczyński, op.cit., s. 145, błędnie wymieniają, jako marszałka sejmu 1600 r., kniazia Piotra Świrskiego, niesłusznie przy tym tytułując go podkomorzym brzeskim. 6 Podstawą źródłową naszej wiedzy o sejmie 1600 r. są diariusze przechowywane w Archiwum Pań­ stwowym w Gdańsku, Recesy stanów pruskich, nr 300/29/64; Bibl. Kórnickiej, rkps 325 oraz Bibl. Czarto­ ryskich w Krakowie, Teki Naruszewicza, rkps. 98, k. 33 (fragment). 7 Trzeba zaznaczyć, że inicjatorem wydania niniejszego rejestru jest Andrzej Radaman zajmujący się właśnie sejmikami i posłami Wielkiego Księstwa Litewskiego. 8 Zapewne któryś z Przesmyckich h. Paprzyca. Zob. Metryka ruska (wołyńska). Rejestry dokumentów kancelarii koronnej dla ziem ukraińskich (województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czerni­ chowskiego) 1569-1673, Kijów 2002, s. 394, 439, 531; Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, opr. S. Uruski i A. Włodarski (dalej: Uruski), t. XV, s. 23-24. 9 Wniosła mu je w posagu druga żona, Elżbieta (Halszka), córka Krzysztofa Radziwiłła, poślubiona 20 I 1599. Zob. D. Michaluk, Wymiana rodów na pograniczu koronno-litewskim w AT7-AT7/ w. na przykla- Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego - marca 1600 91 Przy opracowaniu tekstu oparto się na Instrukcji wydawniczej dla źródeł nowożyt­ nych od XVI do połowy XIX w., pod red. K. Lepszego (Wrocław 1953). Poszczególne strony dokumentu oznaczono kursywą w nawiasach kwadratowych, zgodnie z numera­ cją rękopisu. [5. 29] Regestr Ich Mci PP senatorów w Warszawie pro 29 Feb. będących X. arcybiskup lwowski10 X. biskup poznański11 X. biskup płocki12 X. biskup przemyski13 *15 X. biskup łucki X. biskup chełmiński, podkanclerzy 15 X. biskup kamieniecki16 dzie południowego Podlasia [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 256; PSB, t. XXXV, s. 84-104. 10 Jan Dymitr Solikowski (1539-1603), arcybiskup lwowski w latach 1583-1603, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotowal 12 II 1600. Zob. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 37; W. Kaczorow­ ski, Senatorowie na sejmach z lat 1587/88-1609 [w:] Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Seria A, Historia, t. XXVII, 1990, s. 36-37; M. Korolko, Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta, Warszawa 1991, s. 233-234; PSB, t. XL, s. 282-289. " Jan Tarnowski h. Rola (1550-1604), biskup poznański 1598-1600, podczas sejmu 15 II 1600 otrzy­ mał nominację na biskupstwo kujawskie, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600; wotowal 12 II 1600. Zob. Bibl. Czartoryskich, rkps. 98, k. 33; B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 38-39; W. Kaczorowski, op.cit., s. 36-37; Ł. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. IV, Kraków 1853, s. 145-150; J. Nowacki, Dzieje archidiecezji poznańskiej, 1.11, Poznań 1964, s. 103. 12 Wojciech Baranowski h. Jastrzębiec (1548-1615), biskup płocki 1590-1606, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotowal 12 II 1600. Zob. B. Janiszewska-Mincer, op.cit., s. 36, 39; W. Kaczorow­ ski, op.cit., s. 24-25; PSB, 1.1, s. 286-289. 13 Wawrzyniec Goślicki h. Grzymała (ok. 1530-1607), biskup przemyski 1591-1600, podczas sejmu 15 II 1600 dostał nominację na biskupstwo poznańskie, przyjechał po wotach. Zob. B. Janiszewska- -Mincer, op.cit., s. 43; W. Kaczorowski, op.cit., s. 26-27; PSB, t. VIII, s. 379-382. 14 Bernard Maciejowski h. Ciołek (1548-1608), biskup łucki 1587-1600, obecny na otwarciu sejmu 9 II 1600, wotował 12 II 1600, podczas sejmu 15