Inwentarz Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
435-W 962,* UlTj INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ Nr 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH C Z Ę Ś Ć II KRAKÓW 2012 INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ NR 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH CZĘŚĆ II INVENTARIUM LIBRORUM MANUSCRIPTORUM BIBLIOTHECAE IAGELLONICAE Codices 11435-11862 ARCHIVUM DOMUS PAWLIKOWSCIANAE PARS II SUMPT1BUS BIBLIOTHECAE IAGELLONICAE INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ NR 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH CZĘŚĆ II Opracowali IWONA BATOR, GRZEGORZ FULARA, MONIKA JAGLARZ, JOANNA JAŚKOWIEC, URSZULA KLATKA, EWA MALICKA pod redakcją MONIKI JAGLARZ i EWY MALICKIEJ Biblioteka Jagiellońska 1001640523 1001640523 n a k ł a d e m b i b l i o t e k i jagiellońskiej Publikacja współfinansowana z funduszy Biblioteki Jagiellońskiej oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 980/1/P-DUN/2012). Opracowanie indeksu URSZULA KLATKA Redakcja techniczna, projekt okładki i łamanie tekstu GRZEGORZ FULARA © Biblioteka Jagiellońska - Kraków 2012 ISBN 978-83-934926-0-2 Na okładce: Zaświecie. Fotografia. Rkp. 11609 IV, k. 63. Bieżący tom Inwentarza rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej jest drugim z ko lei tomem zawierającym opisy rękopisów wchodzących w skład Archiwum Domowego Pawlikowskich. W tomie pierwszym skatalogowane zostały dokumenty majątko we i papiery rodzinne Pawlikowskich różnych linii oraz spuścizny archiwalne po głównych przedstawicielach rodu. Tom drugi pomieści opisy katalogowe archiwaliów rodzin spokrewnionych z Paw likowskimi oraz, tak nazwane przez twórcę Archiwum, „rękopisy pozarodzinne”. Historia powstania Archiwum opisana została we wstępie do poprzedniego tomu Inwentarza. Michał Pawlikowski, który miał poczucie misji stworzenia miejsca za bezpieczenia skarbów polskiej historii i literatury, od samego początku, oprócz otoczenia opieką ocalałych rodzinnych dokumentów, przyjmował chętnie w darze archiwa lia również od osób obcych, chcących w godnym zaufania miejscu ulokować swe rodzinne pamiątki. W latach późniejszych, także w czasie pobytu na emigracji, podejmował wiele wysiłków, aby wzbogacić swoje zbiory. W ten sposób powstała kolekcja o niebagatelnym znaczeniu dla polskiej kul tury i nauki, składająca się w dużej części z cennych dokumentów historycznych i autografów literackich. Rozpoczynają tom opisy zawartości Archiwum Wolskich z Zaświecia we Lwowie. Wielki, składający się obecnie z 188 tomów, zespół archiwalny otrzymał Michał Pawlikowski częściowo przed, a resztę po I wojnie światowej, od poetki Maryli Wolskiej, z którą współpracował przy wydawaniu „Lamusa” i „Biblioteki Medyckiej”. Związki rodzinne i towarzyskie Pawlikowskich i Wolskich sięgały jeszcze 1 po łowy XIX w., a rodziny połączyły się nierozerwalnie w 1923 r. przez ślub Micha ła Pawlikowskiego z córką Maryli Wolskiej, Anielą (Lelą). Trzon Archiwum Wolskich stanowią papiery Maryli i Wacława Wolskich (96 jed nostek), poprzedzone papierami rodzinnymi przodków „po kądzieli” (Wenz zu Niederlahnstein, Monne, Młodnickich) i uzupełnione rozmaitymi archiwaliami licznych przedstawicieli rodu Wolskich. Na szczególną uwagę zasługuje spuścizna po mat ce Maryli Wolskiej, Wandzie Młodnickiej z domu Monne. Wśród jej korespondencji, błyszczącej wielu znanymi nazwiskami (m.in. Maria Konopnicka, Władysław Mickiewicz), znajduje się pięć tomów listów zaprzyjaźnionego z nią i jej mężem poety Kornela Ujejskiego. VI Przedmowa Przy papierach Wandy Młodnickiej, słynnej niegdyś narzeczonej Artura Grott gera, znajduje się spuścizna po tym jednym z najwybitniejszych malarzy polskich XIX wieku, a wśród papierów osobistych i notatników z rysunkami zwracają uwagę cztery tomy listów malarza do narzeczonej. Jest to jeden z najpiękniejszych pol skich zespołów epistolarnych XIX wieku. Przy spuściźnie po jej mężu, malarzu Karolu Młodnickim, w którego korespondencji znajduje się wiele znanych nazwisk przyjaciół malarzy (m.in. Artur Grottger, Jan Matejko, Henryk Rodakowski, Wojciech Kossak) na szczególną uwagę zasługuje tom zawierający korespondencję zaprzyjaźnionej z nim rodziny Maszkowskich a w tym obficie ilustrowane rysunkami listy młodo zmarłego malarza Marcelego Maszkow- skiego. Tu również umieszczony został fragment spuścizny po Kornelu Ujejskim. Na bogatą, zamkniętą w 50 tomach, spuściznę Maryli Wolskiej, składają się jej papiery osobiste, bruliony wierszy i wspomnień oraz obszerna i bardzo wartościowa pod względem naukowym korespondencja, a w niej między innymi listy Jana Ka sprowicza, Marii Konopnickiej, Elizy Orzeszkowej, Wandy Siemaszkowej, Ireny Solskiej, Stefana Żeromskiego. Osobny tom zajmują listy Leopolda Staffa, blisko związanego z rodziną Wolskich, która dopomogła mu w starcie poetyckim. Zachowały się tu również rękopiśmienne pozostałości po poecie: 10 tomów z brulionami jego wierszy i materiałami do biografii. Przy spuściźnie poetki przechowywana jest teka skrywająca największe skar by Archiwum - zawiera kilka autografów i rysunków Juliusza Słowackiego, w tym pojedyncze karty z „Króla Ducha” i „Beniowskiego”, które Maryla Wolska otrzymała od swego ojca chrzestnego, Kornela Ujejskiego. Pozostały materiał, opisany w tym tomie podzielony został na kilka grup: Archiwalia rodzin, m. in. Paszkowskich, Stańskich, Trojackich, Krasickich, Zamoyskich, wśród których na największą uwagę zasługują mieszczące się w 17 tekach papiery Trojackich, rodziny pierwszej żony Michała Pawlikowskiego, Maryny. Należą one do pierwotnego „rdzenia” Archiwum, z notatek Michała Pawlikowskiego wiemy, że wszedł w ich posiadanie już w 1905 r. Zawierają dokumenty od początku XVIII wieku, w tym o dużej wartości naukowej materiały z czasów powstania li stopadowego i interesującą korespondencję, m.in. kilka listów Adama Asnyka. Spuścizny, głównie XIX-wieczne, m.in. po Franciszku Ksawerym Godebskim, Józefie Garczyńskim i najbardziej godzien uwagi, 14-tomowy zbiór archiwaliów (w tym 9 tomów korespondencji) po Stanisławie Chlebowskim, który przez po nad 10 lat był malarzem nadwornym sułtana Abdul-Azisa w Konstantynopolu. Korespondencja, zespoły i pojedyncze teki, wśród nich należy zwrócić uwa gę na cztery tomy korespondencji rodziny Żulińskich, gdzie, wśród pojedynczych listów znanych osób, jak Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Mickiewicz, Se weryna Duchińska wyróżnia się duży blok listów dziennikarza i konspiratora Agatona Gillera. Największy zespół to 12-tomowa korespondencja Mariana Gawalewicza, dziennikarza i dyrektora teatrów będąca istną kolekcją autografów wybitnych repre zentantów w dziedzinie sztuki i literatury ostatniej ćwierci XIX wieku. Są tu większe grupy listów Piotra Stachiewicza, Michała Bałuckiego, Ferdynanda Hoesicka, Henryka Przedmowa VII Sienkiewicza, a także pojedyncze listy tej klasy postaci co Julian Fałat, Włady sław Reymont, Kazimierz Przerwa Tetmajer, Gabriela Zapolska i wielu innych. Rękopisy literackie otwiera „Złote Album Pawlikowskich” - kolekcja auto grafów i dzieł plastycznych utworzona przez Michała Pawlikowskiego z zasobów Archiwum, a po jego śmierci w 1970 r. kontynuowana przez jego żonę, Lelę Paw likowską. Z pokaźnej liczby występujących tu wybitnych nazwisk wymienić na leży: spośród autografów literackich - Juliusza Słowackiego, Adama Asnyka, Marię Konopnicką; spośród autorów listów - Adama Mickiewicza, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Stefana Żeromskiego; spośród malarzy - Jana Matejkę, Jacka Mal czewskiego, Stanisława Wyspiańskiego. W kolejnych tekach zebrane zostały au tografy (m.in. Orkana i Kasprowicza) i odpisy utworów literackich z XIX i XX w. Najcenniejszy jest pięknie oprawny pierwodruk Sonetów Adama Mickiewicza z jego odręczną dedykacją. Sztambuchy XIX-wieczne, których Michał Pawlikowski zebrał niewielką, bo liczącą tylko 10 sztuk, ale bardzo interesującą kolekcję, zostały w większości włączone do spuścizn ich właścicieli (sygn. 11064, 11199, 11206, 11248,11641, 11680), oprócz trzech, opisanych na końcu rękopisów literackich, z których najciekawszy zawie ra pamiątki z więzienia u Brygidek we Lwowie z lat 1863-1864. Pamiętniki z XIX-XX w. zajmują 18 tomów. Ułożone są chronologicznie, według zawartej w nich treści. W większości są to maszynopisy wspomnień spisywanych pod koniec życia ich autorów. Wśród nich wyróżnia się zbiór fotografii wykona nych i opisanych przez przyrodnika i badacza kultury środkowej Azji, Leona Barsz czewskiego, w Emiracie Buchary w 1876 r. Materiały historyczne, na które składają się dokumenty oryginalne i odpisy, również ułożone zostały chronologicznie, według czasów, których dotyczą: bar dzo interesującą od strony naukowej zawartość posiadają tomy dokumentów i druków z epoki powstań i Wiosny Ludów a także teki tematyczne dotyczące emigracji paryskiej, masonerii, działalności Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Bogato przed stawiają się materiały dotyczące Lwowa - tak XIX-wiecznego jak i z okresu I wojny światowej. Wśród XX-wiecznych zespołów archiwalnych wyróżniają się: Archi wum zakopiańskiego oddziału Naczelnego Komitetu Narodowego z lat 1914-1916 i Archiwum Zygmunta Berezowskiego, ministra spraw wewnętrznych w rządzie emigracyjnym w latach 1944—1949. Zamyka tę grupę praca doktorska o Pawlikowskich z Medyki, która została napisana w oparciu o materiały.Archiwum w 1977 r. Tak jak w pierwszym tomie katalogu Archiwum, na końcu znajduje się aneks, w którym umieszczono opisy czterech dyplomów pergaminowych, wśród nich dwóch królewskich: Jana Kazimierza z 1657 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego z roku 1765. Dyplomy te również pochodzą z Archiwum Domowego Pawlikow skich, ale w Bibliotece Jagiellońskiej należą do oddzielnego