435-W 962,* UlTj INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ Nr 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH C Z Ę Ś Ć II KRAKÓW 2012 INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ NR 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH CZĘŚĆ II INVENTARIUM LIBRORUM MANUSCRIPTORUM BIBLIOTHECAE IAGELLONICAE Codices 11435-11862 ARCHIVUM DOMUS PAWLIKOWSCIANAE PARS II SUMPT1BUS BIBLIOTHECAE IAGELLONICAE INWENTARZ RĘKOPISÓW BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ NR 11435-11862 ARCHIWUM DOMOWE PAWLIKOWSKICH CZĘŚĆ II Opracowali IWONA BATOR, GRZEGORZ FULARA, MONIKA JAGLARZ, JOANNA JAŚKOWIEC, URSZULA KLATKA, EWA MALICKA pod redakcją MONIKI JAGLARZ i EWY MALICKIEJ Biblioteka Jagiellońska 1001640523 1001640523 n a k ł a d e m b i b l i o t e k i jagiellońskiej Publikacja współfinansowana z funduszy Biblioteki Jagiellońskiej oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 980/1/P-DUN/2012). Opracowanie indeksu URSZULA KLATKA Redakcja techniczna, projekt okładki i łamanie tekstu GRZEGORZ FULARA © Biblioteka Jagiellońska - Kraków 2012 ISBN 978-83-934926-0-2 Na okładce: Zaświecie. Fotografia. Rkp. 11609 IV, k. 63. Bieżący tom Inwentarza rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej jest drugim z ko­ lei tomem zawierającym opisy rękopisów wchodzących w skład Archiwum Domowego Pawlikowskich. W tomie pierwszym skatalogowane zostały dokumenty majątko­ we i papiery rodzinne Pawlikowskich różnych linii oraz spuścizny archiwalne po głównych przedstawicielach rodu. Tom drugi pomieści opisy katalogowe archiwaliów rodzin spokrewnionych z Paw­ likowskimi oraz, tak nazwane przez twórcę Archiwum, „rękopisy pozarodzinne”. Historia powstania Archiwum opisana została we wstępie do poprzedniego tomu Inwentarza. Michał Pawlikowski, który miał poczucie misji stworzenia miejsca za­ bezpieczenia skarbów polskiej historii i literatury, od samego początku, oprócz otoczenia opieką ocalałych rodzinnych dokumentów, przyjmował chętnie w darze archiwa­ lia również od osób obcych, chcących w godnym zaufania miejscu ulokować swe rodzinne pamiątki. W latach późniejszych, także w czasie pobytu na emigracji, podejmował wiele wysiłków, aby wzbogacić swoje zbiory. W ten sposób powstała kolekcja o niebagatelnym znaczeniu dla polskiej kul­ tury i nauki, składająca się w dużej części z cennych dokumentów historycznych i autografów literackich. Rozpoczynają tom opisy zawartości Archiwum Wolskich z Zaświecia we Lwowie. Wielki, składający się obecnie z 188 tomów, zespół archiwalny otrzymał Michał Pawlikowski częściowo przed, a resztę po I wojnie światowej, od poetki Maryli Wolskiej, z którą współpracował przy wydawaniu „Lamusa” i „Biblioteki Medyckiej”. Związki rodzinne i towarzyskie Pawlikowskich i Wolskich sięgały jeszcze 1 po­ łowy XIX w., a rodziny połączyły się nierozerwalnie w 1923 r. przez ślub Micha­ ła Pawlikowskiego z córką Maryli Wolskiej, Anielą (Lelą). Trzon Archiwum Wolskich stanowią papiery Maryli i Wacława Wolskich (96 jed­ nostek), poprzedzone papierami rodzinnymi przodków „po kądzieli” (Wenz zu Niederlahnstein, Monne, Młodnickich) i uzupełnione rozmaitymi archiwaliami licznych przedstawicieli rodu Wolskich. Na szczególną uwagę zasługuje spuścizna po mat­ ce Maryli Wolskiej, Wandzie Młodnickiej z domu Monne. Wśród jej korespondencji, błyszczącej wielu znanymi nazwiskami (m.in. Maria Konopnicka, Władysław Mickiewicz), znajduje się pięć tomów listów zaprzyjaźnionego z nią i jej mężem poety Kornela Ujejskiego. VI Przedmowa Przy papierach Wandy Młodnickiej, słynnej niegdyś narzeczonej Artura Grott­ gera, znajduje się spuścizna po tym jednym z najwybitniejszych malarzy polskich XIX wieku, a wśród papierów osobistych i notatników z rysunkami zwracają uwagę cztery tomy listów malarza do narzeczonej. Jest to jeden z najpiękniejszych pol­ skich zespołów epistolarnych XIX wieku. Przy spuściźnie po jej mężu, malarzu Karolu Młodnickim, w którego korespondencji znajduje się wiele znanych nazwisk przyjaciół malarzy (m.in. Artur Grottger, Jan Matejko, Henryk Rodakowski, Wojciech Kossak) na szczególną uwagę zasługuje tom zawierający korespondencję zaprzyjaźnionej z nim rodziny Maszkowskich a w tym obficie ilustrowane rysunkami listy młodo zmarłego malarza Marcelego Maszkow- skiego. Tu również umieszczony został fragment spuścizny po Kornelu Ujejskim. Na bogatą, zamkniętą w 50 tomach, spuściznę Maryli Wolskiej, składają się jej papiery osobiste, bruliony wierszy i wspomnień oraz obszerna i bardzo wartościowa pod względem naukowym korespondencja, a w niej między innymi listy Jana Ka­ sprowicza, Marii Konopnickiej, Elizy Orzeszkowej, Wandy Siemaszkowej, Ireny Solskiej, Stefana Żeromskiego. Osobny tom zajmują listy Leopolda Staffa, blisko związanego z rodziną Wolskich, która dopomogła mu w starcie poetyckim. Zachowały się tu również rękopiśmienne pozostałości po poecie: 10 tomów z brulionami jego wierszy i materiałami do biografii. Przy spuściźnie poetki przechowywana jest teka skrywająca największe skar­ by Archiwum - zawiera kilka autografów i rysunków Juliusza Słowackiego, w tym pojedyncze karty z „Króla Ducha” i „Beniowskiego”, które Maryla Wolska otrzymała od swego ojca chrzestnego, Kornela Ujejskiego. Pozostały materiał, opisany w tym tomie podzielony został na kilka grup: Archiwalia rodzin, m. in. Paszkowskich, Stańskich, Trojackich, Krasickich, Zamoyskich, wśród których na największą uwagę zasługują mieszczące się w 17 tekach papiery Trojackich, rodziny pierwszej żony Michała Pawlikowskiego, Maryny. Należą one do pierwotnego „rdzenia” Archiwum, z notatek Michała Pawlikowskiego wiemy, że wszedł w ich posiadanie już w 1905 r. Zawierają dokumenty od początku XVIII wieku, w tym o dużej wartości naukowej materiały z czasów powstania li­ stopadowego i interesującą korespondencję, m.in. kilka listów Adama Asnyka. Spuścizny, głównie XIX-wieczne, m.in. po Franciszku Ksawerym Godebskim, Józefie Garczyńskim i najbardziej godzien uwagi, 14-tomowy zbiór archiwaliów (w tym 9 tomów korespondencji) po Stanisławie Chlebowskim, który przez po­ nad 10 lat był malarzem nadwornym sułtana Abdul-Azisa w Konstantynopolu. Korespondencja, zespoły i pojedyncze teki, wśród nich należy zwrócić uwa­ gę na cztery tomy korespondencji rodziny Żulińskich, gdzie, wśród pojedynczych listów znanych osób, jak Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Mickiewicz, Se­ weryna Duchińska wyróżnia się duży blok listów dziennikarza i konspiratora Agatona Gillera. Największy zespół to 12-tomowa korespondencja Mariana Gawalewicza, dziennikarza i dyrektora teatrów będąca istną kolekcją autografów wybitnych repre­ zentantów w dziedzinie sztuki i literatury ostatniej ćwierci XIX wieku. Są tu większe grupy listów Piotra Stachiewicza, Michała Bałuckiego, Ferdynanda Hoesicka, Henryka Przedmowa VII Sienkiewicza, a także pojedyncze listy tej klasy postaci co Julian Fałat, Włady­ sław Reymont, Kazimierz Przerwa Tetmajer, Gabriela Zapolska i wielu innych. Rękopisy literackie otwiera „Złote Album Pawlikowskich” - kolekcja auto­ grafów i dzieł plastycznych utworzona przez Michała Pawlikowskiego z zasobów Archiwum, a po jego śmierci w 1970 r. kontynuowana przez jego żonę, Lelę Paw­ likowską. Z pokaźnej liczby występujących tu wybitnych nazwisk wymienić na­ leży: spośród autografów literackich - Juliusza Słowackiego, Adama Asnyka, Marię Konopnicką; spośród autorów listów - Adama Mickiewicza, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Stefana Żeromskiego; spośród malarzy - Jana Matejkę, Jacka Mal­ czewskiego, Stanisława Wyspiańskiego. W kolejnych tekach zebrane zostały au­ tografy (m.in. Orkana i Kasprowicza) i odpisy utworów literackich z XIX i XX w. Najcenniejszy jest pięknie oprawny pierwodruk Sonetów Adama Mickiewicza z jego odręczną dedykacją. Sztambuchy XIX-wieczne, których Michał Pawlikowski zebrał niewielką, bo liczącą tylko 10 sztuk, ale bardzo interesującą kolekcję, zostały w większości włączone do spuścizn ich właścicieli (sygn. 11064, 11199, 11206, 11248,11641, 11680), oprócz trzech, opisanych na końcu rękopisów literackich, z których najciekawszy zawie­ ra pamiątki z więzienia u Brygidek we Lwowie z lat 1863-1864. Pamiętniki z XIX-XX w. zajmują 18 tomów. Ułożone są chronologicznie, według zawartej w nich treści. W większości są to maszynopisy wspomnień spisywanych pod koniec życia ich autorów. Wśród nich wyróżnia się zbiór fotografii wykona­ nych i opisanych przez przyrodnika i badacza kultury środkowej Azji, Leona Barsz­ czewskiego, w Emiracie Buchary w 1876 r. Materiały historyczne, na które składają się dokumenty oryginalne i odpisy, również ułożone zostały chronologicznie, według czasów, których dotyczą: bar­ dzo interesującą od strony naukowej zawartość posiadają tomy dokumentów i druków z epoki powstań i Wiosny Ludów a także teki tematyczne dotyczące emigracji paryskiej, masonerii, działalności Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Bogato przed­ stawiają się materiały dotyczące Lwowa - tak XIX-wiecznego jak i z okresu I wojny światowej. Wśród XX-wiecznych zespołów archiwalnych wyróżniają się: Archi­ wum zakopiańskiego oddziału Naczelnego Komitetu Narodowego z lat 1914-1916 i Archiwum Zygmunta Berezowskiego, ministra spraw wewnętrznych w rządzie emigracyjnym w latach 1944—1949. Zamyka tę grupę praca doktorska o Pawlikowskich z Medyki, która została napisana w oparciu o materiały.Archiwum w 1977 r. Tak jak w pierwszym tomie katalogu Archiwum, na końcu znajduje się aneks, w którym umieszczono opisy czterech dyplomów pergaminowych, wśród nich dwóch królewskich: Jana Kazimierza z 1657 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego z roku 1765. Dyplomy te również pochodzą z Archiwum Domowego Pawlikow­ skich, ale w Bibliotece Jagiellońskiej należą do oddzielnego