Agnieszka Świętosławska Pod skrzydłami Akademii : Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym

Sztuka Europy Wschodniej Искусство Bосточной Европы Art of Eastern Europe 4, 281-292

2016 Sztuka Europy Wschodniej Искусство восточной Европы The Art of Eastern Europe TOM IV

Agnieszka Świętosławska Uniwersytet Łódzki, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata

Pod skrzydłami Akademii. Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym

Zamknięcie Uniwersytetu Wileńskiego w ramach miłośnika sztuki i artysty-amatora Edwarda Jana represji po upadku powstania listopadowego przy- Römera przez Kanutego Rusieckiego 4. Choć na niosło wieloletnią stagnację w życiu artystycznym zajęciach starano się stosować nowoczesne meto- miasta . Prywatne lekcje malarstwa, dawane w do- dy dydaktyczne (wprowadzone zostały na przy- mach zleceniodawców lub we własnych pracow- kład studia z żywego modela) i mimo iż miejsce to niach przez m .in . Kanutego Rusieckiego i Wincen- było kuźnią patriotycznych idei sztuki narodowej, tego Dmochowskiego, z oczywistych względów nie to pod względem poziomu kształcenia artystycz- były w stanie zastąpić edukacji akademickiej . Wła- nego nie mogła ona zastąpić oficjalnej akademii . dze zaś przez długi czas nie wyrażały zgody na zor- W związku z tym w okresie międzypowstaniowym ganizowanie jakiejkolwiek uczelni artystycznej – wielu młodych artystów z Wilna decydowało się na w 1843 roku odrzucono prośbę byłego wykładowcy emigrację i studia zagraniczne – szczególnie duża uniwersyteckiego, Kazimierza Jelskiego, o otwarcie grupa wyjechała do Petersburga 5. szkoły rzeźby 1. W latach 50 . powróciły projekty Wpływ na taki wybór miały zapewne dawniejsze zorganizowania szkoły rysunku, malarstwa i rzeź- pozytywne kontakty środowiska wileńskiego z Aka- by – o próbach podjętych wraz z Dmochowskim demią Sztuk Pięknych w Petersburgu – na początku i Jelskim wspominał w prywatnej korespondencji lat 20 . XIX wieku tam właśnie wysłano w charakte- Kanuty Rusiecki 2. Przeprowadzona nawet została rze stypendystów dwóch najzdolniejszych studen- zbiórka pieniędzy na jej funkcjonowanie, lecz osta- tów Uniwersytetu Wileńskiego, Wincentego Smo- tecznie inicjatywa ta nie doczekała się realizacji 3. kowskiego i Walentego Wańkowicza .6 Poza tym był Pewną próbą zrekompensowania braku publicznej uczelni była działająca od lat 50 . tzw . „Akademia 4 Širkaitė (2006: 12) . Römerowska”, czyli prywatne lekcje malarstwa 5 Lija Skalska-Miecik, podsumowując całe XIX-te stulecie przeprowadzane w domu działacza społecznego, kontaktów z Akademią Petersburską, szacuje liczbę malarzy, rysowników, grafików, rzeźbiarzy i architektów pochodzenia polskiego, którzy podjęli studia w tej szkole, na ponad sto . 1 Janonienė (1996: 53) . Por .: Skalska-Miecik (1989a: 14–23) . 2 Malinowski (2013: 243) . 6 Zagadnienie związków Smokowskiego i Wańkowicza 3 Janonienė (1996: 55–56) . z rosyjską uczelnią szczegółowo omówiła Kira Mytarie- 282 Agnieszka Świętosławska to okres znaczącego rozkwitu petersburskiej szkoły, korpusu kadetów, dwaj najstarsi synowie Antonie- a kultura i sztuka rosyjska tego czasu jawiły się jako go, Tadeusz i jego brat Ludwik, otrzymali wezwanie postępowe i nowoczesne . Wówczas też w stolicy do służby w Petersburgu . Ludwik wstąpił wówczas imperium zaczęła się tworzyć niezbyt liczna, lecz do wojska (a kilka lat później zmarł na Kaukazie), znacząca kolonia polska, skupiająca naukowców, lecz Tadeuszowi, ze względu na wątlejsze zdrowie, literatów i artystów, którzy bądź zmuszeni oko- pozwolono podjąć naukę w szkole 9. W ten sposób licznościami, bądź z własnej woli wyemigrowali piętnastolatek rozpoczął studia w Akademii Sztuk do Rosji . Jak pisał Ludwik Bazylow, „był to czas, Pięknych w Petersburgu, gdzie bardzo szybko czy- kiedy mocno zaplotły się więzy przyjaźni polsko- nić zaczął postępy . -rosyjskiej, przyjaźni w świecie intelektu i postępu” .7 Na marginesie relacji z wystawy akademic- To bardzo aktywne jeszcze w latach 20 . śro- kiej 1842 roku Romuald Podbereski opublikował dowisko polonijne, z początkiem kolejnej dekady w „Tygodniku Petersburskim” obszerny opis tam- w znacznym stopniu zamarło . Wybuch i upadek tejszej polskiej kolonii artystycznej . Wśród nazwisk powstania listopadowego przyczynił się do zmiany działających tam wówczas twórców wymienił rów- ogólnych nastrojów, a aktywność artystów polskie- nież pochodzących z Wilna: wspominanych już go pochodzenia, przebywających w Petersburgu, Ignacego Szczedrowskiego i Tadeusza Goreckiego, znacząco osłabła . W 1834 roku Jakub Reichel, a także Józefa Staniewicza (pochodzącego ze Żmu- w odpowiedzi na pytanie Karola Beyera o twór- dzi, który jednak miał uczęszczać do Gimnazjum czość polską w stolicy imperium, wymienił wpraw- Wileńskiego na lekcje rysunków profesora Przy- dzie kilka nazwisk, ale zaznaczył jednocześnie, że bylskiego), Alberta Żametta, Antoniego Pieńkow- „jest to jednak nie do uwierzenia, jak trudno Pola- skiego, Napoleona Cui (który „poświęcił się szty- ków do czegoś pożytecznego namówić, jak są obo- charstwu”) oraz jego brata architekta 10. W latach jętni” .8 Już jednak po kilku latach młode pokolenie 40 . i 50 . liczba wileńskich adeptów petersburskiej aspirujących dopiero twórców przybywać zaczęło akademii z roku na rok stale wzrastała 11. Podobna do Petersburga, który oferował im możliwość edu- tendencja była dostrzegalna także w odniesieniu do kacji artystycznej na wyższym poziomie i szansę na przybyszów z innych ziem polskich pod zaborem zdobycie oficjalnych uprawnień do wykonywania rosyjskim, do tego stopnia, że jak przytacza Inessa zawodu artysty . Swirida, w 1856 roku „Dziennik Litewski” mógł W 1832 roku do Rosji wyjechał Ignacy Szcze- z satysfakcją donieść, że w sprawozdaniu uczelni za drowski (1815–1870), wcześniej pobierający lekcje ostatnie dwa lata wśród blisko 200 uczniów prze- w pracowni Jana Rustema . Próbował bezskutecznie ważali właśnie Polacy 12. uzyskać stypendium w Akademii w Petersburgu, ostatecznie przez kilka lat uczęszczał do niej jako *** wolny słuchacz . Od 1835 roku na tej samej zasadzie uczył się Konstanty Kukiewicz (1817/18–1840) . Podstawą edukacji w petersburskiej Akademii Jak się wydaje, ostatnim z artystów, którzy w la- Sztuk Pięknych była nauka rysunku, poprowadzona tach 30 . wyjechali z Wilna do Petersburga, był Tade- w formie ćwiczeń z odtwarzania postaci ludzkiej na usz Gorecki (1825–1868) . W jego jednak przypad- podstawie kopiowania gipsów bądź żywego mode- ku decyzja o przeprowadzce z rodzinnego miasta la . Duży zespół studiów wileńskich artystów, będą- nad Newę nie była osobistym wyborem, lecz zosta- cych efektami tych lekcji, posiada w swych zbiorach ła mu narzucona przez władze . Jego ojciec, znany Litewskie Muzeum Sztuki (Lietuvos dailės muzie- podówczas poeta i bajkopisarz Antoni Gorecki, po jus) w Wilnie . Rysunki „antycznych” biustów lub czynnym udziale w powstaniu listopadowym zmu- posągów, fragmentów anatomicznych, a na ostat- szony był pozostawić żonę z dziećmi w kraju i udać się na emigrację do Paryża . W 1839 roku, w ramach akcji wcielania młodzieży polskiej do rosyjskiego 9 Tadeusz Gorecki (1868a: 378) . 10 Podbereski (1842a) . 11 W tym okresie do Petersburga przybyli: Jan Zienkiewicz (1842), Bolesław Rusiecki (1843), Edward Pawłowicz (1849), wa . Por .: Mytariewa (1972: 251–287); Mytariewa (1973: Paweł Romer (ok . 1850), Józef Marszewski (1853), Karol Ra- 337–343) . fałowicz (1855), Nikodem Syliwanowicz (1856), Michał El- 7 Bazylow (1964: 154) . wiro Andriolli (1857) . 8 Reichel (1899: 85) . 12 Swirida (1993: 107) . Pod skrzydłami Akademii. Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym 283 nim etapie także całych postaci nagich męskich uchwycenia indywidualnych predyspozycji każde- modeli, pojedynczych lub zestawianych w zaaran- go ze studentów . żowanych układach, były sprawdzianem nie tylko Program nauki w petersburskiej akademii zakła- znajomości budowy ludzkiego ciała i umiejętności dał bliską współpracę między uczniami a mistrzami subtelnej jego idealizacji na wzór sztuki starożytnej, w ramach zajęć prowadzonych w profesorskich pra- lecz również pozwalały się wykazać opanowaniem cowniach . Wpływ mentorów na kształtowanie się kreski i światłocienia . Zachowane prace Tadeusza indywidualnego stylu poszczególnych kandydatów Goreckiego, Jana Zienkiewicza, Bolesława Rusiec- był w wielu wypadkach bardzo znaczący, a decyzja kiego i Nikodema Syliwanowicza opatrzone są o uczęszczaniu do konkretnej pracowni częstokroć często adnotacjami dotyczącymi dat egzaminów, determinowała późniejszy rozwój kariery . Wybór nazwisk zaliczających profesorów i ocen . Pozytyw- nauczyciela już na wczesnym etapie nauki stanowił na opinia prowadzącego wykładowcy o umiejętno- jednocześnie deklarację preferowanego gatunku ściach rysunkowych studenta była wówczas warun- czy stylistyki, wykładowcy reprezentowali bowiem kiem sine qua non przejścia na dalszy etap edukacji, szerokie spektrum ówczesnych tendencji w sztuce . kolejne bowiem klasy związane były nie z rocznika- Reprezentantem nurtu chłodnego neoklasycy- mi akademickimi, lecz z uzyskaniem oczekiwanych stycznego akademizmu, inspirowanego dziełami przez nauczycieli efektów . Dokumentem takiego renesansowych i barokowych mistrzów, był Karl zaliczenia jest studium gipsowej głowy kobiecej Briułłow (1799–1852) . Po międzynarodowym suk- Nikodema Syliwanowicza z 1856 roku (il . 1), na cesie, jaki przyniósł mu obraz Ostatni dzień Pompei, którym autor umieścił dopisek: „Za rysunek ten otoczony był powszechnym szacunkiem, nazywany przeprowadzony byłem do figuralnej klasy” .13 Ściśle „wielkim Karlem”, a przez Turgieniewa określony podporządkowane wymogom i zasadom edukacji mianem „chwały Rosji i Włoch” .15 Taki też kierunek akademickiej rysunki wileńskich młodych artystów nadawał swoim wychowankom, a jego idealizowane nie tylko niewiele różnią się między sobą, lecz rów- obrazy historyczne i religijne były ucieleśnieniem nież są podobne do analogicznych rysunków Wa- najwyższych dążeń Akademii .16 Spośród wileńskich lentego Wańkowicza i Wincentego Smokowskiego, malarzy do jego uczniów należał Bolesław Rusiec- którzy studiowali w Petersburgu jeszcze w latach ki, jednak szczególne miejsce wśród nich zajmował 20 . XIX wieku . Świadczy to o trwałości tradycji Tadeusz Gorecki . Dziewiętnastowieczni publicy- akademickiego nauczania rysunku, uważanego za ści często wzmiankowali serdeczne i bliskie relacje podstawę warsztatu malarskiego, tak w początku między nimi, a Józef Ignacy Kraszewski nazywał stulecia, jak i kilka dziesięcioleci później . Ten tryb wręcz Goreckiego „prawą ręką” mistrza 17. Jeszcze nauki, który stanowił chlubę uczelni, niektórych w czasie nauki został on protegowanym starzeją- jej wychowanków raził sztywnością wymogów cego się już malarza, który zatrudnił go jako po- i monotonnością ćwiczeń . Henryk Dobrzycki, je- mocnika przy dekoracji wnętrza soboru św . Izaaka den z pierwszych biografów Andriolliego, opisując (w pracach tych brali udział także Jan Zienkiewicz petersburskie lata przyszłego ilustratora, powoływał i Nikodem Syliwanowicz) . Ponoć umierający Briuł- się na jego wspomnienia, pisząc: „Niewolnicza jed- łow wskazał właśnie Goreckiego (przebywającego nak rutyna, jaka tam podówczas panowała, szablo- już wówczas we Włoszech), by ukończył rozpoczę- nowość w sposobie uczenia, słowem szkolarstwo, tą przez Briułłowa kopię przedstawienia św . Cecylii nie uwzględniające indywidualności uczniów, sta- Rafaela 18. Inessa Swirida, badając rosyjskie archiwa, nowiły dla Elwirego pęta, których ujemne wpływy dotarła także do listów matki i brata Goreckiego do o tyle on sam ograniczał, o ile poza obowiązkowymi Briułłowa, które „świadczą o serdecznym stosunku pracami mógł samodzielne robić studia” 14. Jednak lata 40 ., choć utrzymały hegemonię tego niezby- walnego elementu edukacji artystycznej, przynio- 15 Леонтьева (1986: 61) . sły zmiany w kolejnych etapach nauki . Był to czas 16 Dopiero po śmierci Briułłowa nastąpiło odejście od pro- pagowanej przez niego sztuki, a jego autorytet został podwa- odejścia od dawnego schematu, na rzecz próby żony przez W .W .Stasowa, który zarzucał jego sztuce chłód, brak ekspresji i życiowej prawdy, nieobecność natury oraz gust spaczony stylem rokokowym . Więcej o krytyce Briułłowa w: Петров (1949: 5) . 13 Svičiuliene (1972: 38) . 17 Kraszewski (1849: 463) . 14 Dobrzycki (1904: 87, 89) . 18 Tadeusz Gorecki (1868: 195) . 284 Agnieszka Świętosławska profesora do ucznia” .19 I chociaż wielu polskich stu- akademickie, przedstawiające kolejne osiągnięcia dentów cieszyło się sympatią i uznaniem ze strony edukacji studentów . Wprawdzie jeden z recen- nauczycieli, to jednak relacja między Goreckim zentów, Romuald Podbereski, z wyraźną rezerwą a Briułłowem miała wyjątkowo ciepły charakter . traktował te ekspozycje prac uczących się dopiero Po śmierci Briułłowa, tradycję akademicką artystów, gdyż „będąc placem popisu poczynają- w petersburskiej szkole kontynuował Fiodor Bruni cych Artystów, nie przedstawiają wielkiego inte- (1799–1875), który w 1855 roku został mianowa- resu dla amatora”,22 jednak jako jedyne tego typu ny rektorem Wydziału Malarstwa i Rzeźby Akade- wydarzenia w stolicy imperium rosyjskiego cieszyły mii Sztuk Pięknych . W Litewskim Muzeum Sztuki się one zawsze niesłabnącym zainteresowaniem pu- w Wilnie znajduje się niewielki, akwarelowy portret bliczności niebacznej na dyskusyjny poziom dzieł . profesora, pędzla jednego z jego uczniów – Bolesła- Wspominając jedną z wystaw, Wojciech Gerson, wa Rusieckiego (il . 2) . Wykonany w czasach nauki w latach 50 . także będący słuchaczem Akademii, wizerunek dowodzi talentu młodego podówczas ar- pisał: „Na wystawie tłok; wszyscy w kapeluszach tysty do podchwytywania nie tylko fizjonomii, lecz i czapkach, zastępują prawie obrazy tak, że od dołu również osobowości modela: inteligencji bijącej ze ich nic nie widać, chociaż każdy na wzniesieniu jest spojrzenia, determinacji i pewności siebie wyrażo- postawiony, bardzo zresztą dobrze, gdyż każdy ma nej w geście splecionych na oparciu krzesła dłoni 20. dobre światło; nie szczędzono miejsca i czasu na Według niepotwierdzonych informacji Zygmunta stosowne umieszczenie” 23. Dla studentów wystawy Batowskiego w pracowni Bruniego uczyć miał się te były jednak nie tylko okazją do zaprezentowania również Jan Zienkiewicz 21. swoich postępów w nauce, lecz także czasem rywa- W latach 40 ., nawet w murach ceniącej trady- lizacją o wyróżnienia . Najlepsze prace były bowiem cję Akademii Petersburskiej, widoczne stało się już nagradzane: za studium rysunkowe można było stopniowe odchodzenie od ideałów sztuki neokla- otrzymać pochwałę, za kompozycje – mały lub sycznej, ocenianej często jako relikt poprzedniej wielki medal srebrny oraz mały i wielki medal złoty . epoki . Coraz większym uznaniem cieszyły się bar- Pierwszym z wileńskich artystów, który z sukce- dziej nowatorskie kierunki, spośród których na plan sem przedstawiał swoje dzieła na wystawach akade- pierwszy wysuwało się dążenie do realizmu . W tym mickich, był Konstanty Kukiewicz . W 1836 roku okresie pochodzący z Wilna studenci szczególnie otrzymał mały srebrny medal za obraz Żołnierze chętnie wybierali pracownię Maksima Worobjewa rozpalający ognisko w lesie, w 1837 – wielki srebr- (1787–1855), kierownika klasy malarstwa krajo- ny za obraz Husarz na koniu przed zajazdem, brazowego . Słynący nie tylko jako wybitny przed- w 1838 – mały złoty za kompozycję Ułani ocze- stawiciel tego gatunku, lecz również dobry peda- kujący na przeprawę przez rzekę (il . 3) .24 Ostatnie gog, stał się on ojcem i mentorem całego pokolenia z wymienionych dzieł znajduje się w Państwowym rosyjskich pejzażystów związanych ze stowarzysze- Muzeum Rosyjskim w Petersburgu 25. Praca Ku- niem „pieriedwiżników” (m .in . Michaiła Klodta, kiewicza w pełni realizuje schemat wprowadzony Aleksieja Bogolubowa, Iwana Szyszkina) . Wycho- do europejskiej sztuki przez Wouwermana – kil- wał również kilku ważnych polskich przedstawicieli ka pojedynczych postaci wojskowych konno oraz malarstwa krajobrazowego: Józefa Marszewskiego towarzyszących im wieśniaków ujętych jest na tle i Alberta Żametta, a także Edwarda Pawłowicza . swojskiego, lecz mało zindywidualizowanego kra- jobrazu . Ramową historią stała się rozmowa trójki *** polskich ułanów z innymi wędrowcami, oczekują- cymi przy rzecznej przeprawie na przybycie promu . Stałym elementem petersburskiego życia arty- Wszystkie sceny rodzajowe Kukiewicza, które po- stycznego były organizowane cyklicznie wystawy wstały podczas jego studiów, według Borysa Surisa cieszyły się w Rosji znaczną popularnością i były wysoko cenione 26. 19 Swirida (1993: 114) . 20 Inessa Swirida wspomina o jeszcze dwóch innych wize- runkach profesora Bruniego wykonanych przez Rusieckiego 22 Podbereski (1842: 197) . syna, obu ołówkowych rysunkach, z których jeden przed- 23 Gerson (1850–54: 174) . stawiał go podczas prac w soborze św . Izaaka . Por .: Swirida 24 Кондаков (1914: 106) . (1993: 113) . 25 Государственный Русский музей (2007: 38) . 21 Archiwum PAN (III-2) . 26 Сурис (1954: 58–59) . [285]

Il. 1. nikodem Syliwanowicz, Głowa bogini starożytnej, 1856, Il. 2. Bolesław Rusiecki, Portret profesora Akademii Bruniego, rysunek węglem, Litewskie Muzeum Sztuki (Lietuvos dailės ok. 1850, akwarela, LMS muziejus, LMS), Wilno

Il. 3. konstanty Kukiewicz, Ułani oczekujący na przeprawę przez rzekę, 1838, olej na płótnie, Państwowe Muzeum Rosyjskie, Petersburg 286 Agnieszka Świętosławska

W 1842 roku Tadeusz Gorecki na wystawie „chlubne nadzieje” na przyszłość 33. Istotnie, więk- szkolnej przedstawił kopię obrazu Bankrut Mi- sze ożywienie na tym polu zapanowało w latach 50 . chiela Sweertsa ze zbiorów Akademii . Szybko jed- XIX wieku . nak przeszedł do realizacji własnych pomysłów Na wystawie 1853 roku wielkim medalem srebr- i już rok później zaprezentował obraz Niewidomy nym odznaczony został Józef Marszewski, o czym z przewodnikiem w kruchcie kościelnej (il . 4), za któ- donosiła „Gazeta Warszawska” 34. Wojciech Ger- ry został nagrodzony małym srebrnym medalem 27. son pisał o wyróżnionych pejzażach, że są „jałowe Obraz ten obecnie należy do kolekcji Litewskie- i twarde” .35 Wspominając po latach dawnego szkol- go Muzeum Sztuki w Wilnie 28. Jest to kameralna nego kolegę, jego zwycięskie płótna oceniał poprzez kompozycja, cechująca się dużą prostotą i minima- wpływy Apolinarego Horawskiego (w tym samym lizmem w zakresie środków artystycznych, utrzy- czasie studiującego pod kierunkiem Worobjewa) 36. mana w niemal monochromatycznej tonacji brą- Istotnie, dopiero gdy po otrzymaniu w 1857 roku zów . Gorecki za przedmiot swojego obrazu wybrał tytułu kłassnyj chudożnik, Marszewski wyjechał na motyw o wydźwięku religijnym, a jednocześnie po- zachód (do Francji, Hiszpanii, Niemiec), rozwinął ruszył problematykę społeczną . W odróżnieniu od swój indywidualny styl, uniezależniając się od na- swego nauczyciela, artysta wykazywał się zarówno wiązań do obrazów przyjaciela, a wkraczając w krąg zmysłem bystrej obserwacji rzeczywistości, jak i wy- inspiracji aktualną sztuką europejską . czuleniem na nieszczęścia ludzkie 29. Już w 1845 roku Gorecki powrócił do moty- *** wów z życia religijnego, malując Spowiedź młodej Litwinki odznaczoną rzadko przyznawanym zło- Od lat 30 . XIX wieku ukończenie studiów na Aka- tym medalem „za ekspresję” . Znana dziś wyłącznie demii Petersburskiej przynosiło tytuł zawodowy ar- z graficznej reprodukcji praca przedstawiała młodą tysty: odpowiednio niekłassnyj, inaczej swobodnyj kobietę przyklękającą obok słuchającego jej w sku- chudożnik dla studentów o mniejszych osiągnię- pieniu starego katolickiego księdza 30. „Kurier War- ciach i dla wolnych słuchaczy oraz kłassnyj chu- szawski”, z kilkuletnim opóźnieniem wprawdzie, dożnik (artysta XIV klasy) dla wyróżniających się ale z gorącym entuzjazmem donosił o pozytywnej absolwentów . Ci ostatni mogli po trzech latach wy- recepcji tego obrazu w środowisku Akademii: „zno- stąpić o nadanie tytułu akademika . Pewne zmiany wu Obraz tego syna Poety, wyobrażający Kapucyna w tym zakresie wprowadził nowy statut uczelni, za- spowiadającego młodą Litwinkę, policzony był na twierdzony w 1859 roku . Od tego momentu tytuł wielkiej wystawie do rzędu najlepszych Obrazów . niekłassnyj chudożnik otrzymywali ci artyści, którzy Dzieło to, zwróciwszy na siebie uwagę, zjednało w czasie studiów przynajmniej raz wyróżnieni byli młodemu uczniowi Akademii głośne imię i tak małym srebrnym medalem . Wprowadzono również drogą dla Artysty sławę” 31. trzy stopnie tytułu honorowego kłassnyj chudożnik: W pierwszej połowie lat 40 ., poza dziełami pierwszy dla zdobywcy wielkiego złotego medalu, Goreckiego, niewiele było prac Polaków na uczel- drugi – małego złotego medalu, trzeci – wielkiego nianych ekspozycjach . Za Modlącą się mniszkę, srebrnego medalu 37. utrzymaną zapewne w sentymentalnej konwencji Tytuł akademika, przyznawany za wybitne osią- propagowanej przez Briułłowa, wyróżnienie otrzy- gnięcia na polu sztuki, choć nie będący najwyższym mał Jan Zienkiewicz 32. W 1844 roku na przykład wyróżnieniem (tym bowiem była ranga profesora udział w niej wziął Albert Żamett z „niewielkim, Akademii, z którą wiązało się nie tylko uznanie, ale milutkim” pejzażem . Zenon Fisch bronił jed- lecz również dożywotnia pensja), był traktowany nak innych ówczesnych studentów, wiążąc z nimi jako ostateczne ukoronowanie osiągnięć i zabie- gało o niego wielu absolwentów uczelni . Również polscy artyści starali się o jego nadanie, z różnym 27 Polscy uczniowie Akademii (1989: 90) . jednakże skutkiem . Symptomatyczne są wieloletnie 28 Juodelis (1969: 22) . 29 Szerzej zagadnienie obrazów rodzajowych Goreckie- go i ich recepcji omawia autorka w: Świętosławska (2015: 33 Fisch (1844: 512) . 389–394) . 34 Gazeta Warszawska (1853: 1) . 30 Opiekun Domowy (1869: 273) . 35 Gerson (1850–1854: 174) . 31 Kurier Warszawski (1849: 1508) . 36 Gerson (1891: 134) . 32 Kurier Warszawski (1849: 1508) . 37 Skalska-Miecik (1989: 10, 12) . Pod skrzydłami Akademii. Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym 287

Il. 5. albert Żamett, Wodospady w Tivoli, 1855, olej na płótnie, Il. 4. tadeusz Gorecki, Niewidomy z przewodnikiem w kruchcie Państwowa Galeria Tretiakowska, Moskwa kościelnej, 1843, olej na płótnie, LMS starania Wincentego Smokowskiego, który w la- ków wykonanych w okolicach Rzymu przedstawił tach 50 . i 60 ., a więc blisko ćwierć wieku po ukoń- na wystawie akademickiej, zapewniając sobie złoty czeniu studiów, kilkukrotnie przesyłał swoje dzieła medal oraz tytuł niekłassnyj chudożnik 42. Obraz na wystawy akademickie i dwa razy składał podanie Wodospady w Tivoli, który recenzent „Tygodnika do Rady Akademii . Próby te nie przyniosły jednak Petersburskiego” zaliczył do „liczby najlepszych pozytywnych rezultatów 38. pejzaży tegorocznej wystawy”,43 przykuł szczegól- Z dokumentów Akademii wynika, że bardzo ną uwagę rodziny carskiej i został zakupiony przez szybko rozwijała się kariera Karola Rafałowicza, wielkiego księcia Mikołaja Romanowa . Wykona- uczącego się pod kierunkiem Aleksieja Markowa . na rok później replika tego tematu należy do ko- Już w roku rozpoczęcia studiów otrzymał dwa me- lekcji Galerii Tretiakowskiej w Moskwie (il . 5) .44 dale srebrne, dwa lata później kolejne medale i tytuł W 1859 roku za trzy kolejne pejzaże włoskie uzy- artysty (kłassnyj chudożnik) . Po trzech latach przed- skał tytuł akademika 45. stawiony został do tytułu akademika, który otrzy- W 1850 roku Tadeusz Gorecki wystąpił do aka- mał jednak dopiero rok później (1859), za Portret demii z prośbą o określenie wymogów do otrzyma- matki (prawdopodobnie tożsamy z dziełem znajdu- nia tytułu akademika . Wymieniał wówczas swoje jącym się w zbiorach Litewskiego Muzeum Sztuki dotychczasowe dokonania w zakresie malarstwa w Wilnie)39 oraz Portret zakonnego kaznodziei 40. portretowego .46 W tym samym roku, jako nagro- Albert (Wojciech) Żamett, który po nauce dę za uzyskanie wielkiego złotego medalu, otrzy- w trybie wolnego słuchacza u Worobjowa, dzięki mał rządowe stypendium na dwuletni wyjazd do finansowej pomocy Benedykta Tyszkiewicza, wyje- Holandii i Włoch . Powróciwszy do Petersburga, chał w 1847 roku na dalszą naukę do Włoch,41 roz- wziął w 1853 roku udział w wystawie, prezentując wijał tam umiejętności pejzażysty, ulegając wpły- wom protoimpresjonistycznych tendencji sztuki zachodnioeuropejskiej . W latach 50 . kilka z wido- 42 Свирида (1999: 256) 43 Wystawa w Akademii Kunsztów (1854: 658) . 44 Государственная Третьяковская галерея (1952: 136) . 38 Mytariewa (1972: 283) . 45 Kształcenie artystyczne w Wilnie (1996: 69–70) . 39 Joudelis (1969: 43) . 46 Dokument, do którego dotarła Inessa Swirida, wylicza 40 Петров (1866: 304) . jedenaście „portretów naturalnej wielkości z rękoma” . Por .: 41 Athenaeum (1847: 220) . Swirida (1993: 114) . 288 Agnieszka Świętosławska

Il. 6. Bolesław Rusiecki, Willia i Niemen (szkic), ok. 1853, rysunek węglem, LMS obrazy wykonane podczas podróży: Pielgrzymów z ofiarnika wznosi się wysoko, cisza w powietrzu, przed bazyliką św . Piotra w Rzymie, św . Bartłomieja, której nic nie zakłóca – u brzegu łódź napełnio- Ostatnią komunię umierającej i Widok Dziedzińca na płodami naszej ziemi, z rozpiętą flagą i gotowa 50 Lwów w Alhambrze.47 Na ich podstawie przyznano w drogę . mu wówczas tytuł akademika w zakresie malarstwa historycznego .48 W zbiorach Litewskiego Muzeum Sztuki w Wil- Ubiegając się o nadanie tytułu akademika, Bo- nie zachowały się szkice głównych postaci tej kom- lesław Rusiecki w 1853 roku przedstawił Akademii pozycji (il . 6) oraz głowy personifikacji Niemna 51 do oceny obraz Niemen i Willia, który wzbudził i Willi . Jak można się z nich domyślać, w przed- ponoć żywe zainteresowanie podczas wystawy 49. stawionej do wyróżnienia pracy Rusieckiemu udało Niestety, płótno to zaginęło i dziś dysponujemy je- się osiągnąć kompromis pomiędzy klasycystyczną dynie opisem pozostawionym przez korespondenta estetyką i wzniosłą powagą, jakich oczekiwano od „Gazety Warszawskiej”: absolwentów petersburskiej szkoły, a swojskim mo- tywem, który był ukłonem w kierunku oczekiwań Pod rozłożystym dębem […] spostrzegamy dwie rodzimego środowiska artysty . Personifikacjom obu postacie: starca o siwym włosie i młodą dziewi- rzek, ukazanym w konwencji charakterystycznej dla cę tulącą się doń z wiarą w opiekę; każde z nich przedstawień bóstw antycznych i ujętym w klasycz- trzyma urnę z bieżącym zeń strumieniem, które nym układzie kompozycyjnym opartym na trójką- dalej w głębi zlewają się w dwie rzeki, i widzimy cie, towarzyszył bowiem prawdziwy litewski pejzaż w oddali Kowieńską dolinę przy połączeniu Nie- oraz odniesienia do miejscowej historii i kultury . Ru- mna z Wiliją . Przed posągiem Perkuna zebrany siecki przełamał tym obrazem zarzuty, które stawiali lud i wajdeloci niosą ofiary gromowładcy, dym uczniom Akademii Petersburskiej rodzimi krytycy sztuki – że studia w stolicy imperium rosyjskiego 47 Ostatnia komunia umierającej znajduje się w zbiorach przyczyniają się do całkowitego wyrugowania z ich Muzeum Narodowego w Warszawie, Widok Dziedzińca Lwów sztuki pierwiastków narodowych, zastępowanych w Ermitażu . Pozostałe dwa obrazy są zaginione . Według infor- 52 macji Michała Brensztajna obraz przedstawiający Pielgrzymów zimną i konwencjonalną manierą akademicką . miał być „obstalowany u autora przez Ermitaż petersburski, lecz po wojnie krymskiej nie wzięty z powodu krachu finan- sowego” . W 1910 roku był własnością Jana Jakubowskiego 50 W . P . (1854: 3–4) . z guberni kowieńskiej . Por .: BN (II 10648: k . 98) . 51 Svičiuliene (1972: 27; poz . 50, 52, 53) . 48 Tadeusz Gorecki (1868: 195) . 52 Najostrzej opinię taką sformułował korespondent 49 Петров (1866: 201) . „Gońca Polskiego”, pisząc: „Sztuka malarska na Litwie, Pod skrzydłami Akademii. Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym 289

Zarówno tytuły zawodowe artystów, jak i tytuł wystawy . Czasem też Akademia zatrudniała swoich honorowy akademika związany był z gatunkiem, absolwentów, zlecając im zazwyczaj wykonywanie który artysta reprezentował . W latach 50 . Gerson kopii dzieł ze zbiorów zachodnioeuropejskich . pisał: „W każdym rodzaju sztuki też same są stopnie, Kontaktów z tamtejszym środowiskiem nie zerwał żaden rodzaj nie ma przed drugim pierwszeństwa, Tadeusz Gorecki, który przebywając w Paryżu, stale zarówno może otrzymać artysta stopień za konie, zajmował się malowaniem kopii obrazów dawnych lub pejzaże, jak za portret, lub obraz historyczny” 53. mistrzów czy, rzadziej, obrazów kościelnych 57. Na- Równość wszystkich gatunków miała jednak cha- tomiast Klemens Boryczewski, rzeźbiarz studiują- rakter deklaratywny, nie mający do końca przeło- cy w Akademii, został wysłany około 1859 roku żenia na realne traktowanie wszystkich motywów do Londynu, gdzie miał wykonać popiersie geo- jako równorzędnych . Choć w połowie XIX wieku loga sir Rodericka Murchisona dla Biblioteki polityka uczelni była, jak zauważa Swirida,54 bar- Cesarskiej w Petersburgu 58. Nie tylko Akademia dziej liberalna, to jednak przez cały omawiany okres dawała polskim artystom w Petersburgu zatrud- silne wpływy posiadała frakcja tradycjonalistyczna nienie . Znajdujący się w trudnej sytuacji material- (w latach 50 . skupiona wokół osoby Bruniego) . Jej nej Ignacy Szczedrowski, który nie odnalazł się zwolennicy deprecjonowali nowe formuły malar- w środowisku akademickim, już w czasie studiów skie i jawnie opowiadali się za utrzymaniem aka- podjął zarobkową współpracę z Towarzystwem demickiej hierarchii tematów, czego konsekwencją Zachęty Sztuk Pięknych w Petersburgu, na które- był podział na „lepszych” i „gorszych” akademików . go zlecenie wykonywał litograficzne reprodukcje W 1839 roku akademikiem „owoców i kwiatów” obrazów . W 1839 roku Towarzystwo, doceniając mianowany został Jan Chrucki, malarz starszego rodzajowe scenki artysty, postanowiło wydać tekę pokolenia, wykształcony jeszcze przed powsta- z litografiami .59 36 grafik na podstawie rysunków niem listopadowym 55. Jednak, jak zauważył Sier- tuszem Szczedrowskiego wykonali A .A .Umnow giej Kuzniecow, twórczość malarza z tego okresu, i L . A . Biełusow . Album nosił tytuł Sceny narodowe skupienie się na portretach i scenach rodzajowych, i spotkał się z niezwykle pozytywnym przyjęciem wskazuje, iż artysta miał aspiracje do starania się ze strony rosyjskiej krytyki oraz dużym zaintereso- o miano akademika w bardziej uznanej dziedzinie . waniem odbiorców .60 Niektórzy studenci współpra- Badacz wysunął tezę, iż być może sytuacja osobi- cowali też z „Rocznikiem Literackim” wydawanym sta przyczyniła się do zmiany planów i wystąpienia w Petersburgu przez Romualda Podbereskiego . o „przedwczesne” nadanie tytułu z gatunku mar- Bolesław Rusiecki wykonał dla niego reprodukcje twej natury, w którym wymogi były prostsze do kompozycji swojego ojca oraz jego litograficzny zrealizowania, ale też jej ranga uznawana była za portret . Ilustracje do publikowanych utworów lite- najmniej chwalebną 56. rackich zamieszczał również Albert Żamett (Bar- Wraz z końcem nauki większość polskich arty- tłomiej w chmurach, Tańcowała Ryba z Rakiem) . Li- stów (za wyjątkiem Szczedrowskiego, który osiadł tografowali je albo Rudolf Żukowski (pochodzący w Rosji na stałe) wyjeżdżała z Petersburga, czy to z Białegostoku), albo wilnianin Cui 61. podejmując dalsze studia w krajach Europy Za- chodniej, czy też powracając w rodzinne strony . *** Nie oznaczało to jednak zerwania wszelkich kon- taktów z macierzystą uczelnią . Niektórzy starali się Okres międzypowstaniowy był trudnym czasem dla o tytuł akademika, inni przesyłali swoje prace na rozwoju sztuki w środowisku wileńskim . To w bra- ku wyższej uczelni artystycznej ówcześni miejscowi publicyści widzieli przyczynę, „że malarstwo stoi kształcona przez jedyną w kraju akademię petersburską, mniej 62 jeszcze niż sztuka muzyczna, w charakterze narodowym była u nas na niskim szczeblu” . Otwarta w 1866 roku dotąd uprawianą . W ostatnich latach nierzadko się tutaj przez przysłanego z Rosji Iwana Trutniewa szkoła pojawiały wyższe malarskie talenta, lecz urodzone i rozwite w promieniach swego północnego mistrza Brülowa, jak planety i księżyce tocząc się około swojego słońca, nas 57 Tadeusz Gorecki (1868a: 378–379) . obdarzały li bezkorzystną swą sławą” . E . Ch . (1850: 206) . 58 Kształcenie artystyczne w Wilnie (1996: 63) . 53 Gerson (1850–54: 175) . 59 Zdanie Sprawy (1841: 133) . 54 Свирида (1999: 260–262) . 60 Сурис (1957: 8) . 55 Treść Zdania Sprawy (1841: 191) . 61 Rocznik Literacki (1843, 1844, 1846) . 56 Kuzniecow (1998: 59–60) . 62 Laskarys (1858: 311) . 290 Agnieszka Świętosławska rysunkowa, choć odegrała znaczącą rolę w kształ- Budrys, Budrienė 1959 = Budrys, St ., Budrienė, V .: towaniu się tamtejszego życia kulturalnego, nie “Piešimo mokykla Vilniuje 1866–1915 metais” przyczyniła się do zmiany sytuacji, gdyż realizowa- [w:] Iš lietuvių kultūros istorijos, t . 2, 1959: ła niższy stopień edukacji, stanowiąc jedynie przy- 333–337 . gotowanie do dalszych studiów akademickich 63. Dobrzycki 1904 = Dobrzycki, Henryk: „Andriolli w ży- Niektórzy młodzi artyści wybierali studia w Eu- ciu społecznym” [w:] Henryk Piątkowski, H . Do- brzycki: Andriolli w sztuce i życiu społecznym, Druk . ropie Zachodniej, wyjeżdżając do Paryża, Drezna, Piotra Laskauera i S-ki, Warszawa 1904: 79–194 . a przede wszystkim Rzymu,64 co dawało szansę na E .Ch . 1850 = E .Ch .: „Korespondencya z Litwy”, Go- bezpośrednie poznanie aktualnych tendencji w ma- niec Polski, 52 (1850): 206 . larstwie . Częstokroć jednak z prozaicznych, bo Fisch 1844 = Fisch, Zenon: „Roczna wystawa Peters- finansowych przyczyn wyjazdy takie były nieosią- burskiej Akademii Sztuk Pięknych, 1844 roku”, Ty- galne . Stąd tak popularnym celem artystycznych godnik Petersburski, 85 (1844): 509–512 . peregrynacji stał się w tym okresie bliższy Peters- Gazeta Warszawska 1853 = Gazeta Warszawska, 286 burg, mimo iż około połowy XIX wieku tamtej- (1853): 1 . sza akademia postrzegana była jako zachowawcza Gerson 1850–1854 = [Gerson, Wojciech] W . G .: „St . Pe- i hołdująca przestarzałym formułom sztuki akade- tersburg”, Pamiętnik Sztuk Pięknych (1850–1854): mickiej . Jednak młodym artystom z Wilna dawała 173–176 . Gerson 1891 = Gerson, Wojciech: „Józef Marszewski”, możliwość rzetelnego opanowania warsztatu malar- Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne, 388 (1891): skiego i rozpoczęcia zawodowej kariery malarskiej . 133–134 . Jako taką właśnie ją widział jeden z absolwentów, Janonienė 1996 = Janonienė, Rūta: „Okres międzypow- Edward Pawłowicz, który po latach pisał: „Młódź staniowy 1831–1863” [w:] Kształcenie artystyczne Korony i Litwy kształci się w akademii petersbur- w Wilnie 1996: 53–59 . skiej . Czasy Brülowa i Bruniego wydają w niej zna- Juodelis 1969 = Juodelis, Petras: Lietuvos Daile komitych rysowników . – Tadeusz Gorecki, Gerson, XVI–XIX a . Tapyba . Skulplura . Katalogas, Lieluvos Leonard Straszyński – później Siemiradzki, są jej TSR Dailes Muziejus, Vilnius 1969 . uczniami . Stamtąd to wykształcona i przygotowa- Kraszewski 1849 = Kraszewski, Józef Ignacy: „Listy ze na śród bogatych zbiorów Ermitażu, młódź rozbie- wsi”, Tygodnik Petersburski, 74 (1849): 463 . ga się po świecie, szukając udoskonalenia według Kształcenie artystyczne w Wilnie 1996 = Kształcenie swych indywidualnych usposobień” 65. artystyczne w Wilnie i jego tradycje, Jerzy Malinow- ski, Michał Woźniak, Rūta Janonienė (red .), katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Akademia Źródła archiwalne: Sztuk Pięknych w Wilnie, Toruń 1996 . Kurier Warszawski 1849 = Kurier Warszawski, 285 Archiwum PAN III-2 = Archiwum Polskiej Akademii (1849): 1508 . Nauk (Archiwum PAN), Warszawa, III-2, Zespół Kuzniecow 1998 = Kuzniecow, Siergiej: „Malarz Jan Z[ygmunta] Batowskiego, teka j . 40 . Chrucki . Portret XIX-wiecznego «artysty średnie- BN II 10648 = Biblioteka Narodowa (BN) w Warsza- go»”, Biuletyn Historii Sztuki, 1–2 (1998): 49–64 . wie, Archiwum Michała Brensztajna, rkps II 10648, Laskarys 1858 = Laskarys, Jerzy: „Wspomnienie z dzie- M .Brensztajn: „Artyści i rzemieślnicy wileńscy”, dziny sztuk pięknych na Litwie w roku 1857”, Teka t . 1, k . 98 . Wileńska, 4 (1858): 298–322 . Malinowski 2013 = Malinowski, Jerzy: „Kanuty Ru- Bibliografia: siecki” [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Pol- Athenaeum 1847 = Athenaeum, 4 (1847): 220 . sce działającyh (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, Bazylow 1964 = Bazylow, Ludwik: Polacy w Petersbur- rzeźbiarze, graficy, t . 9, Małgorzata Biernacka (red .), gu, Zakład Narodowy im . Ossolińskich, Warszawa Instytut Sztuki PAN, Zakład Narodowy im . Ossoliń- 1964 . skich, Warszawa 2013: 240–250 . Mytariewa 1972 = Mytariewa, Kira: „O wzajemnych kontaktach wileńskiej Szkoły Malarstwa i Akademii 63 Budrys, Budrienė (1959: 333–337) . Sztuk Pięknych w Petersburgu”, Rocznik Muzeum 64 Zagadnienie działalności polskiej kolonii artystycznej we Narodowego w Warszawie, 16 (1972): 251–287 . Włoszech szczegółowo omówiła (także w zakresie twórczości Mytariewa 1973 = Mytariewa, Kira: „Związki Wań- absolwentów Akademii Petersburskiej) Maria Nitka . Patrz: kowicza i Smokowskiego z Petersburską Akademią Nitka (2014) . 65 Pawłowicz (1883: 149) . Pod skrzydłami Akademii. Wileńscy malarze w Petersburgu w okresie międzypowstaniowym 291

Sztuk Pięknych po ich wyjeździe”, Rocznik Muzeum XIX wieku, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świa- Narodowego w Warszawie, 17 (1973): 337–343 . ta & Wydawnictwo Tako, Warszawa-Toruń 2015 . Nitka 2014 = Nitka, Maria: Twórczość malarzy polskich Tadeusz Gorecki 1868 = „Tadeusz Gorecki (Notatka w papieskim Rzymie w XIX wieku, Polski Instytut biograficzna)”, Tygodnik Ilustrowany, 17 (1868): Studiów nad Sztuką Świata & Wydawnictwo Tako, 195–196 . Warszawa-Toruń 2014 . Tadeusz Gorecki 1868a = „Tadeusz Gorecki”, Rocznik Opiekun Domowy 1869 = Opiekun Domowy, 35 (1869): Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, 273 . (1868): 377–379 . Pawłowicz 1883 = Pawłowicz, Edward: Wspomnienia Treść Zdania Sprawy 1841 = „Treść Zdania Sprawy z nad Wilji i Niemna . Studia – Podróże, nakładem z czynności Cesarskiej Akademii Sztuk w ciągu autora, Lwów 1883 . 1839–1840 akademickiego roku”, Athenaeum, 5 Podbereski 1842 = Podbereski, Romuald: „Kilka słów (1841): 184–192 . o pracach malarskich w Petersburskiej Akademij W . P . 1854 = W . P .: „Połączenie Wilii z Niemnem, obraz Sztuk oraz o Polskich Artystach tamże pracujących, alegoryczny p . Bolesława Rusieckiego”, Gazeta War- w szczególności, z powodu rocznej wystawy w tej- szawska, 109 (1854): 3–4 . że Akademij”, Tygodnik Petersburski, 36 (1842): Wystawa w Akademii Kunsztów 1854 = „Wystawa 197–200 . w Akademii Kunsztów w Petersburgu, roku 1854”, Podbereski 1842a = Podbereski, Romuald: „O nie- Tygodnik Petersburski, 88 (1854): 657–658 . których artystach, którzy już wyszli albo jeszcze Zdanie Sprawy 1841 = „Zdanie Sprawy Komitetu To- się kształcą w Akademij Sztuk Pięknych w S .Pe - warzystwa Zachęcenia Artystów (Petersburskiego), tersburgu”, Tygodnik Petersburski, cz . 1: 59 (1842): od Kwietnia 1839 r . do 28 Kwietnia 1840 r ”,. Athe- 321–324; cz . 2: 69 (1842): 475–477; cz . 3: 71 naeum, 3 (1841): 132–135 . (1842): 487–488 . Государственная Третьяковская галерея 1952 = Polscy uczniowie Akademii 1989 = Polscy uczniowie Государственная Третьяковская галерея . Каталог Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu w XIX i na живописи XVIII–начала ХХ века, Москва 1952 . początku XX wieku, Lija Skalska-Miecik (oprac .), Государственный Русский музей 2007 = Государствен- katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, ный Русский музей . Живопись . Первая половина Warszawa 1989 . XIX . Каталог, t . 3: К-Я, Санкт-Петербург 2007 . Reichel 1899 = Reichel, Jakub: „Wyjątki z koresponden- Кондаков 1914 = Кондаков, С[ергей] Н .: Список cji Karola Beyera”, Wiadomości Numizmatyczno-Ar- русских художников: К юбилейному справочнику cheologiczne, 2–3 (1899): 84–90 . Императорской Академии художеств, [Санкт- Rocznik Literacki 1843 = Rocznik Literacki, 1 (1843) . Петербург 1914] . Rocznik Literacki 1844 = Rocznik Literacki, 2 (1844) . Леонтьева 1986 = Леонтьева, Г[алина] К .: Карл Пе- Rocznik Literacki 1846 = Rocznik Literacki, 3 (1846) . трович Брюллов, альбом, Художник РСФСР, Ле- Širkaitė 2006 = Širkaitė, Jolanta: Dailininkai Römeriai . нинград 1986 . The Artists of the Römer family, Kultūros, filosofijos Петров 1866 = Петров, П[етр] Н . (red .): Сборник ir meno institutas, Vilnius 2006 . материалов для истории Императорской С .-Пе- Skalska-Miecik 1989 = Skalska-Miecik, Lija: „O Cesar- тербургской Академии художеств за 100 лет её skiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu” [w:] существования, t . 3, тип . Гогенфельдена и Ко, Polscy uczniowie Akademii 1989: 7–13 . Санкт-Петербург 1866 . Skalska-Miecik 1989a = Skalska-Miecik, Lija: „Polscy Петров 1949 = Петров, В[севолод] Н .: К . Брюллов, uczniowie petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych Издательство Государственного музея изобра- w XIX i na początku XX wieku” [w:] Polscy ucznio- зительных искусств им . А .С .Пушкина, Москва wie Akademii 1989: 14–23 . 1949 . Svičiuliene 1972 = Svičiuliene, Pranė: Lietuvos Свирида 1999 = Свирида, И[несса] И .: Между Пе- XVIII–XIXa . daile . Piešiniai . Katalogas, Lietuvos тербургом, Варшавой и Вильно . Художник в куль- TSR Dailes Muziejus, Vilnius 1972 . турном пространстве: XVIII-середина XIX вв., Swirida 1993 = Swirida, Inessa: „Polacy w życiu arty- ОГИ, Москва 1999 . stycznym Petersburga 1 . połowy XIX wieku” [w:] Сурис 1954 = Сурис, Б[орис] Д .: «Из истории свя- Między Polską a światem od średniowiecza po lata зей польского изобразительного искусства с рус- , Mieczysław Morka, Piotr Pasz- II wojny światowej ской художественной культурой», Искусство, kiewicz (red .), Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwo 1 (1954): 56–66 . Krąg, Warszawa 1993: 101–114 . Сурис 1957 = Сурис, Б[орис] Д .: И . Щедровский, Świętosławska 2015 = Świętosławska, Agnieszka: Obra- Изогиз, Москва 1957 . zy codzienności . Polskie malarstwo rodzajowe I połowy 292 Agnieszka Świętosławska

Agnieszka Świętosławska Under the wings of the Academy. Vilna painters in Saint Petersburg in the period between the Polish uprisings of 1830 and 1863

In 1832, as a result of repressions in the aftermath of the , the Vilnas University was closed, and so was its school of painting . The dissolution of the Vilna academy ended the era of the city’s cultural splendour, contributing to a significant decrease of the level of art . The lack of possibilities to receive formal artistic education at a higher level caused the decline in painting activity . Any efforts undertaken by painters of the older generation to revive it were firmly opposed by the authorities . In the mid-century the young people who wished to advance in the painting profession had a choice to either stay in homeland and take private lessons or go abroad . Due to the political situation, as well as the contacts established in previous years between Vilna and Saint Petersburg, the most obvious direction of emigra- tion was the capital of the . And naturally Saint Petersburg was the destination of many aspiring artists . Leaving the country and receiving education in one of the largest academic centers of the contemporary Europe was a chance to completely change their lives and artistic careers . At that time the Saint Petersburg Academy was known to be one of the best art collages on the continent, promising a high level of education, but also following very strict standards of neo-classical art and placing strong emphasis on implementation of the program of academic painting . Eventually, each of Polish artists in a different way took advantage of the opportunities given by the studies in Saint Petersburg and chose a different direction of development .