W Drodze Do Władzy… Nacjonalistyczne Projekty Państw Europy XXI Wieku
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
W drodze do władzy… Nacjonalistyczne projekty państw Europy XXI wieku 1 Paweł Malendowicz W drodze do władzy… Nacjonalistyczne projekty państw Europy XXI wieku Bydgoszcz 2017 3 Recenzenci: dr hab. Rafał Chwedoruk, prof. nadzw. dr hab. Tomasz Sikorski, prof. nadzw. © Copyright by Paweł Malendowicz Projekt okładki: Michalina Redmerska ISBN 978-83-7826-087-5 Skład, druk i oprawa: Wąbrzeskie Zakłady Graficzne Sp. z o.o. ul. Mickiewicza 15, 87-200 Wąbrzeźno 4 Spis treści Przedmowa ....................................................................................................... 7 I. Francja: Front National (Front Narodowy) .......................................... 21 II. Grecja: Χξπζή Απγή (Złoty Świt) ...................................................... 43 III. Hiszpania: Democracia Nacional (Narodowa Demokracja) ............... 50 IV. Hiszpania: Movimiento Social Republicano (Ruch Społeczno-Republikański) ....................................................... 62 V. Litwa: Tautininkų sąjunga (Związek Narodowców) .......................... 75 VI. Łotwa: Nacionālā apvienība „Visu Latvijai!” – „Tēvzemei un Brīvībai/LNNK” (Zjednoczenie Narodowe „Wszystko dla Łotwy!” – „Dla Ojczyzny i Wolności / LNNK”) ............................................. 88 VII. Niemcy: Nationaldemokratische Partei Deutschlands (Narodowodemokratyczna Partia Niemiec) ...................................... 95 VIII. Polska: Narodowe Odrodzenie Polski (National Rebirth of Poland) .. 115 IX. Portugalia: Partido Nacional Renovador (Partia Narodowego Odrodzenia) ....................................................... 127 X. Rosja: Партия „Родина” (Partia „Ojczyzna”) ................................... 134 XI. Serbia: Српска радикална странка (Serbska Partia Radykalna) ...... 158 XII. Słowacja: Ľudová strana Nańe Slovensko (Partia Ludowa Nasza Słowacja) ........................................................ 168 XIII. Ukraina: Всеукраїнське об'єднання „Свобода” (Wszechukraińskie Zjednoczenie „Swoboda”) ................................. 175 XIV. Ukraina: Правий сектор (Prawy Sektor) ........................................... 192 XV. Węgry: Jobbik Magyarországért Mozgalom (Jobbik – Ruch na rzecz Lepszych Węgier) ....................................... 199 XVI. Wielka Brytania: British National Party (Brytyjska Partia Narodowa) .............................................................. 206 XVII. Włochy: Forza Nuova (Nowa Siła) .................................................... 213 XVIII. Współpraca międzynarodowa ............................................................ 218 Posłowie ............................................................................................................ 228 Bibliografia ....................................................................................................... 238 5 6 Przedmowa O nacjonalizmie… Termin „nacjonalizm” funkcjonuje we współczesnym dyskursie publicznym jako „słowo wytrych”, przy pomocy którego otwierane są drzwi ludzkich emocji, sympatii i antypatii. Tymczasem naukowy wy- wód wymaga wyzbycia się upodobań i niechęci, które mogłyby wypa- czyć deskrypcję nacjonalizmu, analizę programów partii politycznych uzasadniających swoje programy nacjonalizmem, eksplanację przyczyn ich znaczenia dla współczesności oraz kreślenie prospektywnych kie- runków ich ewolucji. Encyclopaedia Britannica definiuje nacjonalizm jako ideologię, która „opiera się na założeniu, że lojalność danej osoby i oddanie państwu narodowemu (nation-state) przewyższają inne indy- widualne lub grupowe interesy”1. Nacjonalizm można też definiować jako myśl bazującą na fundamentalizmie narodowym, skłonną rozwijać ortodoksję religijną, optującą za integryzmem religijnym, posługującą się skrajną retoryką polityczną2. Można go ujmować jako uczucie – swoi vs. obcy albo dobrzy vs. źli3. Dla Isaiaha Berlina „Nacjonalizm wchodzi w grę, gdy powiadam, że postępuję tak nie dlatego, iż po mojej stronie leży słuszność, lecz dlatego, ze jestem Niemcem, Francuzem czy Zulusem”4. Dla brytyjskich nacjonalistów jest on czymś więcej niż ideologia. Uznaje naród – ludzi i społeczności połączone ze sobą przez wspólną kulturę, historię i pochodzenie – za najwyższą formę rozwoju społeczności zgodną z demokracją. W ich opinii większe jednostki or- ganizacyjne są nieorganiczne, nienaturalne i skłonne do tyranii, zaś mniejszym brakuje zasobów do egzystencji. Państwo narodowe jest wyrazem politycznej woli ludzi do jedności, zachowania tożsamości, 1 H. Kohn, Nationalism, 21.01.2009, https://www.britannica.com/topic/nationalism, 8.02.2017. 2 E. Maj, Myśl narodowa i nacjonalistyczna, [w:] E. Maj, A. Wójcik (red.), Myśl poli- tyczna w Polsce po 1989 roku. Wybrane nurty ideowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2008, s. 115. 3 T. Kuczur, Ethnos i polities. Naród a społeczeństwo obywatelskie we współczesnej Europie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 57. 4 Cyt. za: ibidem, s. 58. 7 samorządności i wolności. Nacjonalizm stanowi równowagę między dążeniem do jedności i indywidualnej wolności5. Wreszcie warto wska- zać, że do idei narodowej mogą odwoływać się zarówno ruchy i partie tzw. prawicy, jak i tzw. lewicy, abstrahując od kontekstu, czyli czasu i miejsca, w którym te pojęcia funkcjonują. „Nacjonalizm”, niezależnie od sposobów eksplikacji, konstytu- owany jest przez następujące twierdzenia: świat dzieli się na narody; każdy naród ma szczególny charakter i przeznaczenie; naród jest źródłem władzy politycznej; jednostka chcąca być wolną musi utożsamiać się z narodem; lojalność wobec narodu jest nadrzędna wobec wszystkich innych lojalności; warunkiem wolności i harmonii w skali świata jest wzmacnianie państw narodowych6. Dla lidera Narodowego Odrodzenia Polski nacjonalizm to „pa- triotyzm czynny każdego dnia. To dbałość o to, żeby naród miał swoje niepodległe, suwerenne państwo, w którym jest podmiotem a nie przedmiotem”7. Ale patriotyzm nie jest tym samym, co nacjonalizm8. Ten pierwszy bywa utożsamiany z uczuciem, a drugi z doktryną. Patrio- tyzm może być interpretowany jako służący opisowi uczuć filiacyjnych, a nacjonalizm wrogości9. Pierwszy termin może być interpretowany jako wyrażający emocje, a drugi – postawę polityczną10. Patriotyzm jest 5 The British National Party, Nationalism - A definition, 3.05.2013, http://www.bnp.org.uk/news/national/nationalism-definition, 31.08.2016. 6 K. Bonisławski, J. Siemiątkowski (red.), Niezbędnik narodowca. ABC nowoczesnego nacjonalizmu, Capital s.c., Warszawa 2014, s. 20. 7 „Nacjonalizm to patriotyzm czynny każdego dnia” – wywiad tygodnika „Angora” z prezesem NOP, 2.12.2011, http://www.nop.org.pl/2011/12/02/nacjonalizm-to- patriotyzm-czynny-kazdego-dnia-wywiad-tygodnika-angora-z-prezesem-nop/, 8.02.2017. 8 Zob.: B. Grott, Dylematy polskiego nacjonalizmu. Powrót do tradycji czy przebudo- wa narodowego ducha, Wydawnictwo von borowiecky, Warszawa 2015, s. 19-22. 9 T. Kuczur, Ethnos…, s. 78. 10 R. Bäcker, Patriotyzm jako kategoria politologiczna, [w:] W. Wojdyło, G. Radom- ski, M. Zamojska, D. Góra-Szopiński (red.), Państwo – edukacja – religia. Księga 8 terminem odnoszącym się do terytorialności, pochodzi bowiem od ła- cińskiego słowa patria, które oznacza ojcowiznę czy ziemię, zaś natio – społeczność etniczną, szczep, plemię czy naród11. Nacjonalizm może być interpretowany jako obejmujący przekonanie o narodzie jako cen- tralnej zasadzie organizacji politycznej, zaś patriotyzm to afektywna podstawa dla tego przekonania, a więc fundament nacjonalizmu12. Wśród mnogości niekiedy sprzecznych wyjaśnień, koncyliacyj- nie pojęcia te zinterpretował Jacek Bartyzel, dla którego „błędne wydaje się zarówno ujmowanie (przez antynacjonalistów) nacjonalizmu jako wynaturzonej postaci patriotyzmu (…), jak i (…) postrzeganie nacjona- lizmu jako doktrynalnego dopełnienia uczucia patriotycznego, albo- wiem nacjonalizm i patriotyzm nie są pojęciami w pełni korelatywnymi. Z jednej strony nacjonalizm może przejawiać się zarówno jako doktry- na, jak i uczucie czy postawa, z drugiej strony zaś patriotyzm jest po- stawą, która ma, lub może mieć, więcej niż jeden tylko krąg odniesienia (czyli naród), odwołując się do np.: ziemi ojczystej, wspólnoty poli- tycznej ze zwierzchnikiem jako jej personifikacją czy do kultury ojczy- stej, a nawet szerszej od niej cywilizacji, jako metody życia zbiorowe- go. Co więcej, patriotyzm jest zjawiskiem towarzyszącym od zarania wszystkim zorganizowanym wspólnotom ludzkim, a więc znacznie szerszym od nacjonalizmu, a w niektórych przypadkach – organizmów imperialnych, wielonarodowych, dynastycznych (…) – może być z na- cjonalizmem (względnie: patriotyzmem nacjonalistycznym) wręcz skonfliktowany”13. Niezależnie od sposobów wyjaśniania terminu „nacjonalizm”, centralną kategorią pojęciową jest dlań „naród” rozumiany jako wspól- pamiątkowa ofiarowana dr Katarzynie Kalinowskiej, Wydawnictwo Naukowe Uni- wersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2011, s. 55. 11 A. Bromke, Nacjonalizm w nowoczesnym świecie, [w:] S. Helnarski (red.), Nacjona- lizm. Konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1994, s. 9. 12 A. Heywood, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 176. 13 J. Bartyzel, Pojęcie, geneza i próba systematyzacji głównych typów nacjonalizmu, [w:] B. Grott (red.), Różne oblicza nacjonalizmów. Polityka – Religia – Etos, Nomos, Kraków 2010, s. 24. 9 nota. Jest ona „czymś oczywistym, wytworzonym w sposób naturalny i dobrowolny. Istnieje dopóty, dopóki tworzący ją ludzie posiadają po- czucie jedności (tak historycznej,