Pir Sultan Abdal'in Bir Mecmuada Yer Alan Şiirleri I
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Humanitas, 2016; 4(8): 131-155 Humanitas,ISSN 2016; 4(8): 131-155 DOI http://humanitas.nku.edu.tr ISSN AraştırmaDOI-İnceleme : 2147-088X http://humanitas.nku.edu.tr: 10.20304/humanitas.277542 Araştırma-İnceleme : 2147-088X : 10.20304/humanitas.277542 PİR SULTAN ABDAL’IN BİR MECMUADA YER ALAN PİR SULTAN ABDAL’IN BİRŞİİRLERİ MECMUADA I YER ALAN ŞİİRLERİ I 1 Hasan KAYA 2 HasanNecat KAYA ÇETİN1 Necat ÇETİN2 Öz: Alevi-Bektaşi edebiyatının yedi büyük şairinden biri olan Pir Sultan Öz: Alevi-Abdal,Bektaşi bunlar edebiyatının arasında bugüne yedi büyük değin şairinden hakkında biri en olançok araştırmaPir Sultan y apılan Abdal, şairdir.bunlar arasındaAlevi-Bektaşi bugüne edebiyatınındeğin hakkında da enen çok lirik araştırma şairidir. yapılan 16. yüzyıl şairdir. başlarındaAlevi-Bektaşi Sivas’ın edebiyatının Yıldızeli ilçesininda en Banazlirik şairidir.köyünde 16.doğan yüzyıl Pir Sultan başlarındaAbdal’ın Sivas’ın asıl Yıldızeliadı Haydar’dır. ilçesinin Hayatı Banaz menkıbeviköyünde doğanbir nitelik Pir Sultan kazanmıştır. Abdal’ınÖzellikle asıl adı Anadolu’da Haydar’dır. Pir Hayatı Sultan menkıbevi Abdal geleneği bir nitelik oluşmuş kaza venmıştır. sayıları 10’a Özellikleyaklaşan Anadolu’da şairin Pir Pir Sultan Sultan Abdal mahlasını geleneği kullandığı oluşmuş vetespit sayıl arıedilmişt 10’a ir. Bu yaklaşançalışmada şairin Pirbir Sultanmecmuada mahlasını yer alankullandığı Pir Sultantespit edilmiştAbdal şiirlerineir. Bu yer 131 çalışmadaverilmiştir. bir mecmuada Rika ile yazılmışyer alan yazma Pir Sultanhâlindeki Abdal bu mecmuada şiirlerine Şahyer Hatayî verilmiştir.ve Kul Rika Himmet’e ile yazılmış ait pekyazma çok hâlindeki şiir de yerbu almaktadır.mecmuada ŞahMecmuadaki Hatayî Kul ve KulHimmet’e Himmet’e ait ait şiirler pek çokdaha şiir önce de tarafımızdanyer almaktadır. yayımlanmıştır. Mecmuadaki MecKulmuanın Himmet’ebazı ait sayfaları şiirler dahaeksiktir. önce Mecmuada tarafımızdan Pir yayımlanmıştır. Sultan Abdal’a Mecait muanıntoplam 69 şiir bazı sayfalarıyer almaktadır. eksiktir. MecmuadaMakale boyutlarını Pir Sultan oldukça Abdal’a aşacağı ait toplam için 69bu şçalıiir şmada 131 yer almaktadır.bunlardan Makale ilk 23’üne boyutlarını yer verilm oldukçaiştir. Tespit aşacağı edilebildiği için bu çalıkadarşmadaıyla bu 23 131 bunlardanşiirden ilk 23’üne14 tanesi yer dahaverilm öncekiiştir. Tespit çalışmalarda edilebildiği yayımlanmış, kadarıyla bu9 tanes23 i ise şiirden bugüne14 tanesi değin daha yayımlanmamıştır. önceki çalışmalarda Yayımlanan yayımlanmış, şiirlerin 9 tanes bui çalışmayise a bugünealınmasında değin yayımlanmamıştır. daha önce yayımlanan Yayımlanan şiirlerle şiirlerin bu mecmuadaki bu çalışmay şekilla eri ve alınmasındadörtlük daha sayıları önce arasındayayımlanan farklılıkların şiirlerle bu olması, mecmuadaki farklı şekillifade erive vesöyleyiş dörtlüközelliklerinin sayıları arasında görülmesi farklılıkların ile karşılaştırmalı olması, farklı çalışmalara ifade vkaynake söyleyiş sağlanması özelliklerininetkili olmuştur.görülmesi ileBu karşılaştırmalıbakımından 23çalışmalara şiir de kaynakbu çalışmaya sağlanması alınmışt ır. etkili olmuştur.Şiirlerin 22’si Bu beşbakımından dörtlük, 1 23tanesi şiir ise de 8 dörtlüktür.bu çalışmaya 23 şiir alınmıştde de 11’liır. hece Şiirlerinölçüsünün 22’si beş kullanıldığıdörtlük, 1 tanesi görülmektedir. ise 8 dörtlüktür. Hece 23ölçüsündeki şiirde de 11’likimi hece aksaklıklar ölçüsününda metin kullanıldığı tamir edilerek görülmektedir. giderilmeye Hece çalışılmıştır. ölçüsündeki kimi aksaklıklar da metinAnahtar tamir edilerek Sözcükler: giderilmeye Halk şiiri, çalışılmıştır. Alevi-Bektaşi edebiyatı, Mecmua, Pir AnahtarSultan Sözcükler: Abdal. Halk şiiri, Alevi-Bektaşi edebiyatı, Mecmua, Pir Sultan Abdal. PİR SULTAN ABDAL’S POEMS IN A JOURNAL I Abstract:PİR SULTAN Pir Sultan ABDAL’S Abdal POEMSis one of INthe A seven JOURNAL greatest I poets of Alevi- Abstract:Bektashi Pir Sultan literature; Abdal among is one these of the poets, seven he greatest is the onepoets about of Alevi- whom most Bektashi literature; among these poets, he is the one about whom most 1 Yrd. Doç. Dr., Namık Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 1 Bölümü. [email protected] Yrd. Doç.2 Dr., Namık Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. [email protected]Öğretmen, MEB. [email protected] 2 Öğretmen, MEB. [email protected] Başvuru/Submitted: 02.07.2016 Kabul/Accepted: 03.11.2016 Başvuru/Submitted: 02.07.2016 Kabul/Accepted: 03.11.2016 Kaya, H. ve Çetin, N. (2016). Pir Sultan Abdal’ın Bir Mecmuada Yer Alan Şiirleri I. Kaya, H. ve Çetin, N. (2016). Pir Sultan Abdal’ın Bir Mecmuada Yer Alan Şiirleri I. Humanitas, 4(8), 131-155 Humanitas, 4(8), 131-155 researches have been carried out. Pir Sultan Abdal is the most lyrical poet Soyu Horasan’ın Hoy kasabasına dayanır. Ataları Horasan’dan Hoy’a, of Alevi-Bektashi literature. He was born at the beginning of the 16th oradan da Sivas’a göç etmiştir (Gölpınarlı, 1969, s. 9; Albayrak, 2007, s. century in Sivas city, Yıldızeli district, Banaz village; his real name was 277; Günay, 2008, s. 315). Haydar and his life has gained a legendary feature in time. Especially in Soyunun Yemen’den geldiği ve Hz. Ali’nin torunlarından İmam Zeynel Anatolia, there has been a Pir Sultan Abdal tradition and it is determined Abidin’e bağlandığı da belirtilmiştir (Boratav ve Gölpınarlı, 1943, s. 27; Yağcı, that more than 10 poets used Pir Sultan Abdal’s pen name. In this study, Pir Sultan Abdal’s poems in a specific journal had been analyzed. In this 2011, s. 26). Yedi yaşına geldiğinde babasının koyunlarını otlatmaya başlar. Bir journal, written with rika in the shape of manuscript, there are many other ağacın gölgesinde uyurken bir pir elinden dolu içer. Bu pirin Hacı Bektaş-ı Velî poems belonging to Şah Hatayi and Kul Himmet. Poems by Kul Himmet olduğunu anlar. Uyanınca eline saz verirler ve çalıp söylemeye başlar (Yağcı, in the journal were formerly published by us. Some of the pages in the 2011, s. 27). journal are missing. There are 69 poems by Pir Sultan Abdal in the 15 yaşına geldiğinde Banaz’dan ayrılıp Elmalı ve Çorum’daki Bektaşi journal. As this number is too much for our article, the first 23 poems had dergâhlarında eğitim görmüş, daha sonra sipahi olmuştur. Belgrat Seferi ve been analyzed. According to our research, 14 of these poems were Budin Kalesinin fethine katılmıştır. Bu seferlerden sonra bir Sivas’a dönmüştür formerly published in previous studies. 9 of them haven’t been published (Tekin, 2013, s. 10). until today. Poems included in this study are chosen according to some criteria; they are different from the previously published ones in terms of Osmanlı-Safevi ilişkilerinin seyri doğrultusunda Anadolu’daki birtakım shape and quadrant numbers and they have some different strain and ayaklanmalar sırasında Hızır Paşa tarafından uyarılan Pir Sultan Abdal, phonetics aspects. These specifically chosen poems can be used as önce Toprakkale’de zindana atılmış, ardından astırılmıştır. Hem zindana resources in comparative studies. There are five quadrants in 22 poems atılışı hem de astırılışı ile ilgili menkıbevi söylenceler oluşmuştur (Avcı, while there are eight quadrants in one poem. It is determined that eleven 2004, s. 102-119; Avcı 2012, s. 202-212). syllabic meters are used in all of the chosen poems. It is attempted to Onun asıldığı yerde hırkasının olduğu ve asıldıktan sonra dört yerde görülmesi correct some of the defects in syllabic meters by restoring the texts. bunlardandır (Bezirci, 2010, s. 51). 132 Keywords: Folk Poetry, Alevi-Bektashi literature, Periodical (Journal), Pir Sultan’ın Seyyit Ali, Pir Mehmet ve Er Gaip adında üç oğlu; Sanem adında Pir Sultan Abdal. 132 bir kızı olduğu kaynaklarda anılır (Öztelli, 2012, s. 48). Ancak bunlardan Pir 133 Giriş Mehmet’in 18-19. yüzyıllarda yaşayan bir başka Pir Sultan’ın oğlu olduğu ifade Kökeni Hoca Ahmet Yesevî’ye dayanan tasavvuf öğretisi, 13. yüzyıldan edilmektedir (Tekin, 2013, s. 11). itibaren Anadolu’da etkisini göstermeye başlamıştır. Anadolu’nun en karışık Anadolu’da birden fazla Pir Sultan olduğu ve Pir Sultan mahlasını kullanmanın zamanlarında sevgi üzerine kurulan tasavvuf öğretisi hızlı bir şekilde yayılma bir gelenek olduğu artık bilinmektedir (Aslanoğlu, 2000, s. 29). imkânı bulmuştur. Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Velî gibi mutasavvıflar Anadolu 1. Mecmuadaki Şiirler Türkmenleri arasında tasavvufu yaymışlardır. Türkler arasında Aleviliğin Bu makalede, bir mecmuada tespit edilen Pir Sultan Abdal adına kayıtlı 23 yayılmasıyla bu itikadın şairleri Alevi-Bektaşi edebiyatı denilen bir edebiyatın şiirin metni daha önceki yayınlar dikkate alınarak sunulmuştur. Aslında teşekkülünde rol oynamışlardır. Nutuk, nefes, deme, deyiş gibi adlarla anılan mecmuada Pir Sultan’a ait toplam 69 şiir yer almakla birlikte makale sınırlarını şiirlerinde kendi itikatlarını ve dünya görüşlerini işlemişlerdir. Şiirleri ayin-i oldukça aşacağı düşüncesiyle bu şiirler üç ayrı çalışmada verilecektir. Adı cemlerde okunmuş, halk arasında önemli bir makamda görülmüşlerdir. geçen mecmua, İzmir ili Bayındır ilçesi Yakapınar (eski adı: Uladı) köyünden Yüzyıllar içinde pek çok Alevi-Bektaşi şairi yetişmiş, bunlardan bazılarının bir dede ailesinden alınmış ve Necat Çetin tarafından dijital ortama etkisi daha büyük olmuş ve bu şairler hem kendi dönemindeki hem de aktarılmıştır. Yazma hâlindeki bu mecmua rika ile yazılmıştır. Bazı sayfaları kendilerinden sonra gelen şairleri derinden etkilemişlerdir. İşte bunlardan biri eksiktir. 20x29 cm ebatlarındaki mecmuanın başında