ANNALEN OUDHEIDKUNDIGE KRING Deel
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ANNALEN VAN DE KONINKLIJKE OUDHEIDKUNDIGE KRING VAN HET LAND VAN WAAS Deel 114 (1) - 2011 - DEZE PUBLICATIE KWAM TOT STAND MET DE STEUN VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN, DE STAD SINT-NIKLAAS EN DE ERFGOEDCEL WAASLAND EINDREDACTIE: Alain DEBBAUT REDACTIERAAD: Alain DEBBAUT, Nico DE WERT, Nico VAN CAMPENHOUT en Alfred VAN DER GUCHT Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronische of andere middelen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher. De auteurs alleen zijn verantwoordelijk voor hun tekst en voor de gebruikte afbeeldingen en de herkomst ervan. De bestuurscommissie beslist over wat wordt opgenomen in de Annalen, de Buitengewone Uitgaven en de Nieuwsbrief (hoofdstuk 5, art. 17.6 van de statuten). D/2011/0444/2 UITGAVE VAN DE KONINKLIJKE OUDHEIDKUNDIGE KRING VAN HET LAND VAN WAAS V.Z.W. Adres voor briefwisseling: Secretariaat K.O.K.W. Postbus 144 9100 SINT-NIKLAAS KONINKLIJKE OUDHEIDKUNDIGE KRING VAN HET LAND VAN WAAS VZW (gesticht in 1861) RAAD VAN BESTUUR (op 1 januari 2011) Alfred Van der Gucht, erevoorzitter Chris De Beer, voorzitter Ludo Hemelaer, ondervoorzitter Kristof Van Remoortere, secretaris Frans De Bondt, penningmeester Hector Colpaert, Alain Debbaut, Ronny De Mulder, Jean Janssens de Vare- beke, Eddy Maes, Herbert Smitz, Thomas Van Driessche, Kristof Van Re- moortere, Koen Verstraeten, leden. ZETEL VAN DE VERENIGING: Zamanstraat 49, B-9100 Sint-Niklaas CORRESPONDENTIEADRES: K.O.K.W., Postbus 144, B-9100 Sint- Niklaas; website: www.kokw.be; e-mail: [email protected]. Met een eenvoudige mail naar dit adres kan u zich ook abonneren op de nieuwsbrief (4x per jaar). OPENINGSUREN VAN BIBLIOTHEEK EN DOCUMENTATIECEN- TRUM: Zamanstraat 49, 9100 Sint-Niklaas Zaterdag van 14 tot 17 uur (behalve in juli) en op afspraak LIDMAATSCHAP: - Binnenlandse leden Gewone leden 20 € / Steunende leden vanaf 30 € op bankrekeningnummer 850–8351914–18 (IBAN BE50 8508 3519 1418) - Buitenlandse leden Gewone leden 25 € / Steunende leden vanaf 35 € op bankrekening BIC SPAABE 22 IBAN BE 50 8508 3519 1418 t.a.v. K.O.K.W., Sint-Niklaas (B) OUDE JAARGANGEN: Oude jaargangen en exemplaren van vroegere publicaties kunnen, voor zover de voorraad strekt, bekomen worden tijdens de openingsuren van de biblio- theek, of door bestelling bij het Beheer van de Bibliotheek en Archief, Postbus 144, B-9100 Sint-Niklaas Lectori Salutem U heeft als lid van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas nu twee boekdelen in handen gekregen. Dat was van 1993 geleden. Maar nood breekt wet. Het devies van de oud-Griek- se dichter Callimachus (ca. 310-240 v.C.) luidde mega biblion, mega kakon, een dik boek is een groot kwaad. Om te vermijden dat ons jaarboek inderdaad te obees werd, en dat u in uw zetel zou bezwij- ken onder het gewicht ervan, splitsten we het op in twee delen. En dat deden we niet lukraak. In het eerste deel kan u de gebruikelijke artikels vinden die van deze uitgave jaar na jaar een kwaliteitsvol product maken, vrucht van de intellectuele arbeid van vele schrijvers met een heel uiteenlopende achtergrond, professionele of amateur- historici, de geschiedenis van het Waasland genegen. Ik hoef deze artikels hier niet voor te stellen. Gewoon even doorbladeren volstaat om de inhoudstafel terug te vinden en uit te maken waarmee u uw winteravondlectuur wil beginnen. Een suggestie toch: de Oudheid- kundige Kring viert dit jaar zijn 150ste verjaardag. Daarom plaats- ten we de feestrede van Johan Verberckmoes, gehouden tijdens de academische zitting in het stadhuis van Sint-Niklaas op 22 mei ll. helemaal vooraan. Johan Verberckmoes is Wazenaar (uit Elversele afkomstig) en professor geschiedenis aan de KU Leuven. Hij weet dus zeer goed het belang van onze historische kring te kaderen in zijn ontstaansfase én in de huidige tijd. Maar we willen daarmee natuurlijk geen afbreuk doen aan de waarde van de daarop volgende teksten. Van de Gallo-Romeinse tijd in Belsele, tot de Waaslandha- ven van vandaag: twee millennia in vogelvlucht, en van Lokeren, over Belsele, Temse, Sint-Niklaas tot in Beveren en Zwijndrecht: het hele Waasland komt aan bod. In het tweede deel publiceren we afzonderlijk de winnende essays van de wedstrijd over Wase identiteit, die de Erfgoedcel Waasland vorig jaar uitschreef. Bart Ooghe, werkzaam bij de Erfgoedcel en organisator van de wedstrijd, leidt deze doordachte, sprankelende, uitdagende en vooral goed geschreven essays in. Montaigne (1533- 1592), de vader van het essay, stelde in een van zijn teksten: car comme on dict, c’est n’estre en aucun lieu, que d’estre partout, vrij te vertalen als ‘wie overal is, is nergens’. Onze auteurs hebben niet het ‘overal’ opgezocht, maar zijn in het Waasland gebleven, een ‘ergens’ met een voor hen duidelijke betekenis, al was het maar om over te schrijven. Een ‘ergens’ ook waar u en ik graag vertoeven, zowel in ruimte als in tijd! Alfred Van der Gucht ontvangt de erepenning van de stad Sint-Niklaas uit han- den van Lieve van Daele Tenslotte draag ik beide delen graag op aan nog een jarige: Alfred Van der Gucht, 35 jaar bestuurslid van de Kring (sinds 1975), en 16 jaar voorzitter (1992-2008) en vele jaren ook hoofdredacteur van de Annalen. Hij viert in december van dit jaar zijn 80ste verjaardag en werd voor al zijn verdiensten voor de Kring tijdens de eerder ge- noemde academische zitting meer dan terecht gehuldigd door Lieve van Daele, schepen van cultuur van de stad Sint-Niklaas, en door Joke Schauvlieghe, minister van cultuur van de Vlaamse Gemeen- schap. Voor de Kring en voor Alfred ‘Fred’ Van der Gucht: ad multos an- nos’! En voor u, lezer, veel leesplezier in donkere winterdagen, Alain Debbaut Hoofdredacteur 6 INHOUD Verslag over de werking van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas tijdens het jaar 2010, met de lijst van de steunende leden voor 2011 7 Johan VERBERCKMOES 150 jaar levenselixir: de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas als levenwekker van cultureel erfgoed (Gelegenheidstoespraak bij de feestelijke zitting n.a.v. 150 jaar K.O.K.W. op 22 mei 2011) 25 Thomas VAN DRIESSCHE Een blik op de geschiedenis van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas (1861-2011) 37 Marleen DE SMEDT Het Gallo-Romeinse verleden van Belsele: een status quaestionis 93 Paul VANDEN BAVIÈRE De Lokerse gilden en broederschappen (15de-20ste eeuw) 131 Cor VANISTENDAEL Les Cléfs d’Or: de geschiedenis van een theater- en danszaal te Sint-Niklaas 1782 – 1819 223 Harry VAN ROYEN Gasverlichting in de negentiende-eeuwse textielfabrieken te Temse 251 Tine VAN OSSELAER Uit de lucht gegrepen? Mariaverschijningen in Lokeren-Naastveld 275 Johan DAMBRUYNE Het ‘kloddeke’. Het archief, de inventarisatie en de geschiedenis van het Temsese textielbedrijf Dacca 301 7 Marcel RYSSEN Een hommage aan Broeder Aloïs 317 Herbert SMITZ Waasland (H)interland: de ontwikkeling van de Antwerpse haven en het Waasland 327 Over de auteurs 389 8 VERSLAG OVER DE WERKING VAN DE KONINKLIJKE OUDHEIDKUNDIGE KRING VAN HET LAND VAN WAAS TIJDENS HET JAAR 2010 1. Publicaties 1.1. Nieuwsbrief van de K.O.K.W. Verscheen in januari, april, september en november. De nieuwsbrief informeert de leden over de werkzaamheden en activiteiten van de Kring, aanwinsten van de bibliotheek en het documentatiecentrum, aankon- digingen van tentoonstellingen en erfgoedactiviteiten, interessante publicaties en lezingen, activiteiten van het SteM, enz. De vormelijke en inhoudelijke vernieuwing van de nieuwsbrief, doorgevoerd in 2009, werd verder verfijnd . Eind 2010 ontvingen zo’n 220 leden de nieuwsbrief in elektronische vorm. 124 leden bleven de nieuwsbrief ontvangen in gedrukte vorm. Alle nieuwsbrieven blijven raadpleegbaar via de website. 1.2. Annalen van de K.O.K.W., deel 113 (2010), 389 p. Eindredactie: Alain Debbaut. Redactieraad: Alain Debbaut, Nico De Wert, Nico Van Campenhout en Alfred Van der Gucht. De auteurs van de Annalen (deel 113) met hoofdredacteur Alain Debbaut en voorzitter Chris De Beer (foto Herbert Smitz) 9 De voorstelling van de Annalen vond plaats op 7 november 2010 in de Piet Elshoutzaal in het SteM. Na de verwelkoming door voorzitter Chris De Beer, hield Ilke Werbrouck een gelegenheidstoespraak over de evolutie van het Dur- melandschap in de 20ste eeuw. Alain Debbaut stelde daarna de inhoud van de Annalen voor. Lieven Dehandschutter, Vlaams volksvertegenwoordiger en schepen van de stad Sint-Niklaas, verzorgde de slotrede. Meer dan 100 perso- nen woonden de voorstelling van deel 113 van de Annalen bij. 1.3. Webstek van de K.O.K.W.: www.kokw.be De webstek www.kokw.be ging online in de maand december 2009. In de loop van 2010 groeide de website reeds uit tot een onmisbaar communicatiemiddel met de leden en andere geïnteresseerden in het Wase verleden. Maandelijks kan de website rekenen op een 200-tal bezoekers. Overzicht bezoeken aan website www.kokw.be in 2010 Unieke Aantal Maand Pagina’s Hits Bytes bezoekers bezoeken jan. 2010 106 133 688 5.521 130.86 MB febr. 2010 158 181 953 7.568 194.46 MB mrt. 2010 166 195 684 5.541 132.21 MB april 2010 223 264 779 7.273 171.21 MB mei 2010 205 255 610 5.776 138.88 MB juni 2010 157 209 590 4.922 152.13 MB juli 2010 229 294 701 5.535 153.39 MB aug. 2010 224 263 789 6.239 196.63 MB sept. 2010 132 169 516 5.547 290.82 MB okt. 2010 156 221 795 7.751 351.93 MB nov. 2010 217 287 1,132 11.145 1.10 GB dec.