Yayýn no: 2002/4
Ýstanbul Sanayi Odasý
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde Ýstanbul Sanayi Odasý Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi
OTOMOTÝV SANAYÝÝ SEKTÖRÜ
Ýstanbul, Þubat 2002 Yayýn no: 2002/4
Ýstanbul Sanayi Odasý
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde Ýstanbul Sanayi Odasý Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi
OTOMOTÝV SANAYÝÝ SEKTÖRÜ
Þubat 2002 Ýstanbul ISBN 975-512-604-X
© 2002. Tüm haklarý Ýstanbul Sanayi Odasý'na aittir. Bu yayýndaki bilgiler ancak kaynak gösterilerek kullanýlabilir.
Ýrtibat için: Ýstanbul Sanayi Odasý - Meslek Komiteleri Þubesi Meþrutiyet Cad. no.118 Tepebaþý-Ýstanbul Tel: (0212) 252 29 00 (240) (241) Faks: (0212) 249 39 63 E-mail: [email protected]
Kapak, Grafik ve Mizanpaj: Aytekin Þatýroðlu
Baský: Cem Ofset Matbaacýlýk San. A.Þ. Beþyol, Fabrikalar Cad. no.21 34360 Sefaköy-Ýstanbul Tel: (0212) 541 61 80 Faks: (0212) 579 70 34 ÝSO 18. Grup "Kara Taþýtlarý ve Yan Sanayi" Meslek Komitesi Üyeleri: Ahmet BAYRAKTAR - BAYRAKTARLAR MOTORLU VASITALAR TÝC. VE SAN. A.Þ. Osman Turgay DURAK - FORD OTOMOTÝV SAN. A.Þ. Ömer Ýltan BÝLGÝN - PÝMSA POLÝÜRETAN ÝMALAT SAN. VE TÝC. A.Þ A. Nezih OLCAY - TOFAÞ TÜRK OTOMOBÝL FAB. A.Þ. Abdullah KANCA - KANCA EL ALETLERÝ DÖVME ÇELÝK VE MAKÝNE SAN. A.Þ. Hüsnü YEÞÝLTAÞ - SADIK OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Ahmet ÇAÐLAR - UZEL MAKÝNE SAN. A.Þ. Otomotiv Sanayi Sektörü Alt Çalýþma Grup Üyeleri: 1. OTOMOTÝV ANA SANAYÝ Prof. Dr. Ercan TEZER - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ* Mücahit SEVÝM - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ Yeþim ÖZENÇ - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ Özgür ÖZEL - TOFAÞ TÜRK OTOMOBÝL FAB. A.Þ. Eylem ERTÜRK - FORD OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Özüm BASMAZ - HYUNDAI ASSAN OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Vahap ÇOYMAK - TOYOTA OTOMOTÝV SAN. TÜRKÝYE A.Þ. 2. OTOMOTÝV YAN SANAYÝ Barbaros DEMÝRCÝ - TAÞIT ARAÇLARI PARÇA SANAYÝCÝLERÝ DERNEÐÝ** Arzu BAYRAK - TAÞIT ARAÇLARI PARÇA SANAYÝCÝLERÝ DERNEÐÝ Gülgün VAN - VAN PRES DÖKÜM KROMAJ SAN. VE TÝC. A.Þ. Mehmet SERDAR - KANCA EL ALETLERÝ DÖVME ÇELÝK MAKÝNA SAN. A.Þ. Proje Yürütme Kurulu: C. Tanýl KÜÇÜK (Ýstanbul Sanayi Odasý, Yönetim Kurulu Baþkaný) Ataman ONAR (Ýstanbul Sanayi Odasý, Yönetim Kurulu Üyesi) Necati ARIKAN (Ýstanbul Sanayi Odasý, Meclis Üyesi) Dr. Attila KARAOSMANOÐLU (Ýstanbul Sanayi Odasý, Baþdanýþmaný) Dr. Mehmet KABASAKAL (Ýstanbul Sanayi Odasý, Genel Sekreteri) Danýþmanlar: Doç. Dr. Ruhi GÜRDAL Hasan KARACAL Proje Koordinatörü: Haktan AKIN (Ýstanbul Sanayi Odasý, Genel Sekreter Yardýmcýsý) ÝSO Proje Grubu: Rýza Nur FIRAT (Ýstanbul Sanayi Odasý, Meslek Komiteleri Þubesi Müdürü) Þeyma ÝPEK KÖSTEKLÝ (Ýstanbul Sanayi Odasý, Ekonomik ve Sosyal Araþtýrmalar Þubesi Uzmaný)
* Otomotiv Sanayii Derneði (OSD), Türkiye'de motorlu taþýt araçlarý ve tarým traktörleri alanýnda üretim yapan 17 sanayi kuruluþunun iþtirakiyle kurulmuþtur. Türk Otomotiv Sanayini temsil eden dernek, Uluslararasý Otomotiv Üreticileri Derneði (OICA) üyesidir.
** Taþýt Araçlarý Parça Sanayicileri Derneði (TAYSAD), tümü orijinal ekipman üreticisi olan 170 üyeden oluþmaktadýr. Otomotiv yan sanayi üretim ve ihracatýnýn büyük bir kýsmýný temsil eden dernek, Avrupa Yan Sanayiciler Derneði (CLEPA) üyesidir.
ÝÇÝNDEKÝLER
Ýçindekiler ...... v 5.2.1. Makro Ekonomik Geliþmeler ...... 46
Þekiller ve Tablolar Listesi ...... vi 5.2.2. Ana Sanayi - Yan Sanayi
Sunuþ ...... vii Arasýndaki Ýliþkiler ...... 47
5.2.3. Kamu-Sanayi Ýliþkileri ...... 49
1. Sektörün Tanýmý ve Kapsamý ...... 1 5.2.4. Yabancý Sermayenin Rolü ...... 50
1.1. Sektörün Tanýmý ...... 1 5.2.4.1. Rekabette
1.2. Sektör Ürünlerinin Tanýmý ...... 1 Yabancý Sermayenin Rolü ...... 50 5.2.4.2. 2000'lerde Türkiye'de 1.2.1. Ana Sanayi Ürünleri ...... 1
Yabancý Yatýrýmlar ...... 51 1.2.2. Yan Sanayi Ürünleri ...... 2
5.2.5. Satýþ Vergileri Sistemi ...... 53 2. Sektördeki Mevcut Durum ve 5.2.6. Sektöre Yönelik Teknik, Ticari ve
Geliþmeler ...... 3 Ýdari Mevzuat ...... 55
2.1. Sektörün Ekonomideki Önemi ...... 3 5.2.6.1. Dünyada Teknik Mevzuat
Uygulamalarý ...... 55 2.2. Sektörün Geliþimi ...... 4
5.2.6.2. Türkiye'de Teknik Mevzuat ...... 56 2.3. Sektör Temel Göstergeleri ...... 6 5.2.6.3. Türkiye'de Sektöre Yönelik 2.3.1. Genel Yapý ...... 6 Ticari ve Ýdari Mevzuatýn 2.3.2. Sektördeki Kuruluþlar ...... 7 Deðerlendirilmesi ...... 58 2.3.3. Üretim ...... 10 5.2.7. Sanayinin Sorunlarý ...... 59 2.3.4. Ýthalat ...... 13 5.2.7.1. Yapýsal Sorunlar ...... 59 18 2.3.5. Ýhracat ...... 5.2.7.2. Otomotiv Pazarý ve Ekonomik
2.3.6. Ýstihdam ...... 22 Ortamdan Kaynaklanan Sorunlar ...... 60 2.4. Gümrük Birliði Kararý'nýn 5.2.7.3. Diðer Sorunlar ...... 60 Sektöre Etkileri ...... 23 6. Sektörde Geleceðe Yönelik 3. Dünya ve AB Otomotiv Sanayi, Beklentiler ...... 61 Seçilmiþ Ülkeler Karþýlaþtýrmasý ...... 27
6.1. Talep Projeksiyonu ...... 61 3.1. Dünya Otomotiv Üretiminin Geliþimi ...... 27 6.1.1. Otomobil Talebi ...... 61 3.2. Dünya Otomotiv Sanayinde 6.1.2. Yurt Ýçi Toplam Talep Son Geliþmeler ...... 28 Projeksiyonu ...... 61 3.3. Üretici Firmalarýn Durumu ...... 29 6.1.3. Üretim Projeksiyonu ...... 61 3.4. Küreselleþme ve Gümrük Birliði'nin 6.1.4. Ýhracat-Ýthalat Projeksiyonu ...... 61 Sektör Üzerindeki Etkileri ...... 31 6.2. Dünya Otomotiv Sanayinin Geleceði ve 3.5. AB Yeniden Yapýlanma Süreci ve Seçilmiþ Avrupa Otomotiv Pazarý ...... 63 Ülkelerde Uygulanan Politikalar ...... 32
3.5.1. AB Otomotiv Sanayinin Yeniden 7. Sektör Stratejileri ve Politikalarý ...... 69 Yapýlanma Sürecinden 7.1. Sektörün Vizyon ve Misyonu ...... 69 Kaynaklanan Koþullar ve Etkileri ...... 32 7.2. Stratejiler ...... 69 3.5.2. Seçilmiþ Bazý Ülkelerde Uygulanan 7.3. Stratejik Hedefler ...... 71 Politikalar ...... 33
7.4. Sektör Stratejileri ve Politikalarý ...... 72 4. Sektördeki Teknolojik Geliþmeler
8. Uygulama Planý ...... 79 ve Etkileri ...... 37
4.1. Dünya Ürün Teknolojisinde 8.1. Sanayinin Sektörel Hedefleri ...... 79 8.2. Kamudan Beklenen Düzenleyici, Genel Trendler ...... 37 4.2. Türkiye Üretim Teknolojisinde Yönlendirici ve Sanayinin Geliþmesini
Hýzlandýrýcý Düzenlemeler ...... 80 Geliþmeler ...... 40
5. Türkiye Otomotiv Sanayinin Ek 1.AB Ülkelerinde Motorlu Taþýtlar
Rekabet Gücü ...... 43 Vergi Sistemi ...... 83 Ek 2.Otomotiv Sektörüne Yönelik Uluslararasý 5.1. Sektörün Swot Analizi ...... 44 5.2. Rekabet Gücünü Etkileyen Teknik, Ticari ve Ýdari Mevzuat ...... 89
Temel Faktörler ...... 46
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" v ÞEKÝLLER VE TABLOLAR LÝSTESÝ
Þekiller Þekil 1: Taþýt Araçlarý Talebinin Deðiþimi Tablo 15: Fiyat Endeksindeki Deðiþim ve Bazý
(1970-2000) ...... 4 Yabancý Paralarýn TL'sýna Karþý
Deðer Kazaným Oranlarý (1993-2000) ...... 14
Þekil 2: Taþýt Aracý Üretimi (1993-2000) ...... 11 Tablo 16: Çeþitli Ülkelerin Otomobil Ýthalatýnda
Þekil 3: Hafif Araç Üretimi (1993-2000) ...... 11 Pazar Payý (1999) ...... 14
Þekil 4: Otomobil ve Toplam Üretimi (1990-2000) ... 11 Tablo 17: Türkiye Otomobil ve Hafif Ticari Araç
Pazarýnda Ýthal Satýþlar (1993-2000) ...... 15 Þekil 5: Otomobil Ortalama Satýþ Fiyatlarý (2000) ...... 14 Tablo 18: Ülke Bazýnda Gerçekleþen Otomobil Þekil 6: Bazý Seçilmiþ Ülkeler Otomotiv Sektörü Ýthalatý (1995-2000) ...... 16 Ýþgücü Maliyeti Karþýlaþtýrmasý (2000) ...... 22 Tablo 19: Motorlu Taþýt Araçlarý Ýthalatý Þekil 7: Ýlk On Firma Üretimi (2000) ...... 31 (1995-2000) ...... 16
Þekil 8: GSMH Büyüme Endeksi (1988-2000) ...... 46 Tablo 20: Motorlu Taþýt Araçlarý Ýhracatý
(1995-2000) ...... 19 Þekil 9: AB Ülkelerinde Otomobil Satýþ Vergileri ...... 53 Þekil 10: Türkiye Otomobil Talebinin Geliþimi Tablo 21: 87.00 GTÝP Kapsamýnda Motorlu Taþýt Araçlarý ile Aksam ve Parçalarý Ýçin Dýþ (1978-2000) ...... 61 Ticaret Dengesi (1992-2000) ...... 19
Þekil 11: Otomotiv Sektörü Deðer Zinciri ...... 67 Tablo 22: Otomotiv Sektörü Ýhracatý (1992-2000) ...... 20 Tablo 23: Otomobil Ýhracatýnýn Ülke/Ülke 20 Tablolar Gruplarýna Göre Daðýlýmý (1999-2000) ...... Tablo 1: Otomotiv Sanayi Ürünleri GTÝP Tablo 24: Karayolu Taþýtlarý Ýmalat Sanayinde Ýstihdam (1995-2000) ...... 22 Numaralarý ...... 2
Tablo 25: Motorlu Taþýt Araç Ýthalatýnda Tarifeler ...... 25 Tablo 2: Otomotiv Ana Sanayinde Firmalar (2001) ...... 7 Tablo 3: Otomotiv Sanayinde Firmalar Tablo 26: Dünya Otomobil Üretiminin Geliþimi (1920-1999) ...... 27 (Genel Bilgiler/2001) ...... 7 28 Tablo 4: Otomotiv Sanayinde Firmalar (Sermaye Tablo 27: Üretici Ülkelerin Durumu (2000) ...... Durumu) ...... 8 Tablo 28: Otomotiv Üretiminin Üretimin Yapýldýðý 29 Tablo 5: Otomotiv Sanayinde Firmalar Bölgelere Göre Daðýlýmý (1999) ...... (Kapasite/2001) ...... 8 Tablo 29: Grup Þirketlerde Küresel Üretim (1995-1999) 30 Tablo 6: Otomotiv Sanayinde Yýllýk Kapasite ...... Kullaným Oranlarý (1992-2000) ...... 9 Tablo 30: Bölgeler Ýtibariyle Otomobil Montaj Tesisi Karakteristikleri 32 Tablo 7: Otomotiv Sanayinde Dönemsel Kapasite ...... Kullaným Oranlarý (1999-2000) ...... 9 Tablo 31: Otomotiv Sanayinde
Ortak Platform Kullanýmý ...... 38 Tablo 8: Otomotiv Yan Sanayinde
Yabancý Sermayeli Firma Sayýsý ...... 9 Tablo 32: Otomotiv Yan Sanayinde
Rekabetçi Öncelikler ...... 48 Tablo 9: Ýmalat Sanayinde Ýzin Verilen Toplam Yabancý Sermaye Yatýrýmý Ýçinde Tablo 33: Otomotiv Yan Sanayinde Tedarikçi
Otomotiv Yan Sanayinin Payý (1997-2000) ..... 9 Seçim Kriterleri ...... 48 Tablo 10: Otomotiv Yan Sanayinde Yabancý Sermaye Tablo 34: Otomotiv Yan Sanayinde
Ortaklýklarý ...... 9 Rekabeti Belirleyen Faktörler ...... 48
Tablo 11: Otomotiv Sanayi Yurt Ýçi Üretimi Tablo 35: Otomobil Satýþ Vergileri (1995-2000) ...... 53
(1993-2000) ...... 10 Tablo 36: Toplam Talep Projeksiyonu ...... 62 Tablo 12: Otomotiv Yan Sanayinin Tablo 37: Üretim Projeksiyonu ...... 62 Türk Ekonomisine Katký Potansiyeli ...... 12 Tablo 38: Ýhracat-Ýthalat Projeksiyonu 63 Tablo 13: Otomobil Yan Sanayi ......
Arz ve Talep Dengesi (1997-2000) ...... 12 Tablo 39: Stratejik Hedefler - 2005 ...... 70
Tablo 14: Toplam Motorlu Taþýt Araçlarý Pazarý Tablo 40: Ýhracat Hedefleri - 2005 ...... 70
(1989-2000) ...... 13
vi Ýstanbul Sanayi Odasý SUNUÞ
Otomotiv sanayi, saðladýðý katma deðer, yarattýðý istihdam ve etkileþim içinde olduðu diðer sanayi kollarýyla, ülke ekonomilerindeki öncü sektörlerden biridir. Sektör, kendi bölgesinde ileri düzeyde bir otomotiv sanayine sahip tek ülke olmasý sebebiyle Türkiye açýsýndan stratejik bir öneme de sahiptir. Otomotiv sanayi, demir-çelik, petro-kimya, lastik, tekstil, cam, elektrik-elektronik gibi temel sanayi dallarýnýn baþlýca alýcýsý ve bu sektörlerdeki teknolojik geliþmelerin tetikleyicisidir. Turizm, altyapý, inþaat, ulaþtýrma ve tarým sektörlerinin gereksinim duyduðu her çeþit motorlu araç buradan saðlanmaktadýr. Sektör, kendi bünyesi dýþýnda, hammadde ve yan sanayi ile nihai ürünlerin tüketiciye ulaþmasýný saðlayan pazarlama, bayi, servis, akaryakýt, finans ve sigorta sektörleriyle de yakýndan iliþkili olup, savunma sanayinin geliþmesine de en önemli desteði veren sanayi dalý niteliðindedir. Otomotiv Sanayii Sektörü Raporu, Ýstanbul Sanayi Odasý'nýn "AB'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi" projesi kapsamýnda gerçekleþtirdiði ikinci uygulamadýr. Baþta 18. Grup "Kara Taþýtlarý ve Yan Sanayii" Meslek Komitemiz olmak üzere sektör içinde yer alan firmalarla birlikte, otomotiv ana ve yan sanayini temsil eden Otomotiv Sanayii Derneði (OSD) ve Taþýt Araçlarý Parça Sanayicileri Derneði'nin (TAYSAD) katýlým ve katkýlarýyla gerçekleþtirilen bu rapor, kapsamý, vizyonu, stratejisi ve uygulama planý açýsýndan tam bir "birlikte oluþturma" anlayýþýnýn ürünüdür. Bu rapor ile ortaya konulan stratejik yaklaþým, yoðunluðu giderek artan küresel geliþim sürecinin ve 2000 sonu ve 2001 yýlý baþýndaki ekonomik krizlerin izlerini taþýmaktadýr. Küresel düzeyde hýzla deðiþen pazar ve rekabet koþullarýna paralel olarak dünya otomotiv sanayindeki üretici firma sayýsý, birleþme ve satýn almalar nedeni ile giderek azalmaktadýr. Yoðun rekabet yanýnda, Ar-Ge çalýþmalarý, pazardaki sýnýrlý büyüme, kapasite fazlasýnýn mali yükü, müþterilerin daha talepkar hale gelmesi ve teknolojik geliþmelerin giderek daha yüksek maliyetlere ulaþmasý bu eðilimi hýzlandýrmaktadýr. Yakýn bir gelecekte taþýt aracý üretici sayýsýnýn en çok 5'i, ana sistem üreticilerinin ise 30'u geçmeyeceði ve bu firmalar arasýndaki þirket evliliklerinin süreceði tahmin edilmektedir. Bu süreç özellikle yan sanayide daha da büyük bir önem kazanmýþtýr. Dünyada 6 ülkeye ait 20 dolayýnda firma, otomotiv sanayi ve ticaretinin yüzde 90'dan fazlasýna hakimdir. Otomobil üretimi, toplam motorlu taþýt aracý üretiminin yüzde 70'ini oluþturmaktadýr. Bu oran Türkiye için de geçerlidir. Geliþmiþ pazarlardaki çevreye ve güvenliðe yönelik yüksek standartlar ve ileri tüketici istekleri, otomotiv sanayinde yoðun bir teknolojik geliþmeye yol açmaktadýr. Bunun sonucu olarak, müþteri tercih ve beklentileri büyük oranda deðiþikliðe uðramakta ve bütün ürün segmentasyonu deðiþmektedir. 1960'lý yýllarda "Ýthal Ýkamesi" hedefi ile zor þartlar altýnda kurulan ülkemiz otomotiv sanayi, sýk aralýklarla yaþanan ekonomik krizler nedeniyle istikrarsýz bir ortamda geliþmek zorunda kalmýþtýr. Otomotiv sanayimiz, yerel ve küresel olumsuzluklara karþýn, özellikle 1980'li yýllarýn baþýndan bu yana yaptýðý yoðun atýlýmlar sayesinde rekabetçi bir sektör niteliði kazanmayý baþarmýþtýr. Özellikle nitelikli insan gücü, üretimde ulaþýlan kalite süreci ve yüksek verimlilikle saðlanan maliyet üstünlüðü, otomotiv sektörümüzü, küresel pazarlar için yeni ve uygun bir üretim merkezi haline getirmiþtir.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" vii Otomotiv sanayi, son yýllarda yabancý sermayenin en fazla ilgi duyduðu, özellikle üretim ve ihracata dönük yatýrýmlar yaptýðý bir sektör olmuþtur. Gerçekleþtirilen ortaklýklarda ileri düzeyde entegrasyon saðlanmýþ, uluslararasý rekabet gücüne ulaþýlmýþ ve çok sayýda ihracat projesi hayata geçirilmiþtir. Türkiye otomotiv sanayi, sahip olduðu iyi yetiþmiþ, nitelikli insan gücüne baðlý olarak Ar-Ge potansiyelini önemli oranda artýrmýþ ve küresel þirketlerin yeni ürün geliþtirme projelerinde yer almaya baþlamýþtýr. Özellikle uluslararasý teknik mevzuata uyum çalýþmalarýndaki baþarýsý birçok sektöre örnek olacak niteliktedir. Türk otomotiv sektörünün ayýrt edici özelliklerinden birisi de güçlü, standartlarý yüksek ve rekabetçi bir yan sanayinin varlýðýdýr. Otomotiv yan sanayi, özellikle son 5 yýl içinde teknolojik olarak ileri bir düzeye gelmiþ ve Batý'da faaliyet gösteren Orijinal Ekipman Ýmalatçýlarýna (OEM) üretim yapacak standartlara ulaþtýðý uluslararasý denetimlerle tespit edilmiþtir. Ýhracatýn yüzde 60'ýnýn AB ülkelerine gerçekleþtiriliyor olmasý, sektörde ulaþýlan teknoloji düzeyinin önemli bir göstergesidir. Otomotiv sektörü, tümü ile kayýt altýnda olan üretim ve ticari faaliyeti nedeniyle güvenilir ve kesin bir vergi kaynaðý niteliðindedir. Ancak, istikrarsýz iç pazar koþullarý, aþýrý ithalat, aþýrý kapasite, firma sayýsýnýn çokluðundan doðan sorunlar, özellikle yan sanayinin desteklenmesi için gereken finansman araçlarýnýn yetersizliði, karmaþýk yapýsý ile yüksek satýþ vergi sistemi, ulusal strateji eksikliði, otomotiv sanayinin geliþmesi ve ülke ekonomisine daha çok katkýda bulunmasýnýn önündeki somut engeller olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu saydýklarýmýzýn ötesinde, sýk aralýklarla yaþanan ekonomik krizlerin yarattýðý sýkýntýlar, ekonomimiz için büyük bir itici güç olan otomotiv endüstrimizi olumsuz yönde etkilemiþ ve geliþimini ihracata yönelik sanayi stratejileri çerçevesinde sürdürmesine neden olmuþtur. 1994 ekonomik krizi, pazarda yüzde 50 dolayýnda bir küçülmeye neden olmuþtur. 1993 yýlýnda 548 bin olan toplam pazar, 1994 yýlýnda 268 bin adete kadar gerilemiþtir. Krizin olumsuz etkilerinden kurtulma çabasý içinde olunan 1996 yýlýnda Gümrük Birliðine girilmesi ile sektör, yoðun bir rekabete sahne olmuþ ve ithal ürünler, toplam pazarýn yüzde 50'sini oluþturmuþtur. Sonraki dönemde yýllýk 300 bin dolayýnda seyreden pazar büyüklüðü, 2000 yýlýnda ise 659 bin adede ulaþmýþtýr. Ancak, 2000 yýlý sonu ve 2001 yýlý baþýndaki krizlere baðlý olarak 2001 yýlýnda pazar, yüzde 70 gibi büyük bir gerileme ile 196 bin adede düþmüþtür. Ekonomik krizler ile ortaya çýkan aþýrý talep deðiþiklikleri, bir taraftan sektörün geliþmesini sekteye uðratýrken, diðer taraftan sanayinin ihracata yönelik yeniden yapýlanma sürecini engellemektedir. Türkiye, 1999'da bin kiþiye düþen 62 otomobil sayýsý ile dünya ortalamasý olan 82'nin oldukça altýndadýr. AB'nde 476 olan bu rakam, geliþmekte olan Bulgaristan'da 200'dür. Bu durum, gelir daðýlýmýndaki dengesiz yapý yanýnda, otomobil satýþlarýna uygulanmakta olan yüksek vergilerle talebin bastýrýlmasýndan da kaynaklanmaktadýr. Otomotiv sanayinin rekabet gücünü artýrabilmesi ve bu gücüne süreklilik kazandýrýlabilmesi, ana sanayi ile yan sanayi arasýnda tam bir entegrasyonun saðlanmasýný gerektirmektedir. Ancak otomotiv sanayinin
viii Ýstanbul Sanayi Odasý rekabet gücü, yan sanayi dýþýnda diðer birçok sektöre de yakýndan baðlýdýr. Bu çerçevede raporumuzda sektörün vizyonunu oluþturan temel öðeler; sürdürülebilir bir rekabet gücü ile yeni teknolojiler üreten ve uygulayan, Ar-Ge yeteneði yüksek, güçlendirilmiþ iç pazara ve geliþmiþ ülke pazarlarýna yönelik katma deðeri yüksek mal ve hizmet üretimini ana ve yan sanayisi tam bir bütünlük içinde gerçekleþtiren bir sektör yapýsýna kavuþturmak olarak tespit edilmiþtir. Bu vizyon doðrultusunda sektörün misyonu, ulusal ve uluslararasý pazarlara yüksek katma deðer ile mal ve hizmet üretmek þeklinde ifade edilmektedir. Otomotiv sanayinin vizyon ve misyonu doðrultusunda temel stratejileri, "kapasite kullanýmýný ve rekabet gücünü artýrmak", "ana ve yan sanayi arasýnda etkin entegrasyon ve birlikte geliþmeyi saðlamak" olarak öngörülmektedir. Stratejik hedeflerin gerçekleþtirilmesinde, istikrarlý bir iç pazarýn oluþturulmasý, vazgeçilmez bir koþul niteliðindedir. Raporumuzda, büyümeyen ve ekonomik istikrarsýzlýklardan kaynaklanan talep iniþ ve çýkýþlarýnýn sýkça yaþandýðý bir iç pazar ortamýnda, bu sanayinin artýk sürdürülebilir bir geliþmeyi yakalama ve ihracatýný devam ettirebilme þansýnýn olmayacaðý vurgulanmaktadýr. Bu çerçevede, sanayinin kamudan beklentisi; sektörün, geliþmesinin ve stratejik hedeflerine ulaþmasýnýn önündeki engelleri kaldýracak düzenlemelerin yapýlmasýdýr. Bu hedefe yönelik olarak yapýlmasý gerekenler de uygulama planý ile önerilmektedir. Hiç þüphesiz, bu stratejilerin hayata geçirilmesi ilgili tüm kurum ve kuruluþlarýn katkýlarý ve ortak çalýþmalarý ile mümkün olacaktýr. Gerçekleþtirdiðimiz çalýþmadan asýl beklentimiz de bu doðrultuda öncü bir adým olmasýdýr. "Otomotiv Sanayii Sektörü" Raporumuzu, Türkiye Otomotiv Sanayinin önümüzdeki yýllarda tasarým, teknoloji geliþtirme ve üretimde mükemmeliyetin merkezi olmasý dileðiyle bilgilerinize sunuyoruz. Bu vesile ile çalýþmamýza katýlarak yakýn ilgi ve desteðini esirgemeyen, otomotiv ana ve yan sanayi sivil toplum kuruluþlarýna, sektör temsilcilerine ve katkýda bulunan tüm kiþi ve kuruluþlara teþekkür ediyoruz. Saygýlarýmýzla,
C. Tanýl KÜÇÜK Ýstanbul Sanayi Odasý Yönetim Kurulu Baþkaný
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" ix
1. SEKTÖRÜN TANIMI VE KAPSAMI
1.1. Sektörün Tanýmý Derived Vehicle - Otomobil Platformundan Türetilmiþ Pikap) tipi araçlar. Motorlu karayolu taþýtlarý, bir yanmalý veya patlamalý l M2 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda sekizden fazla oturma motorla tahrik edilen, yük veya yolcu taþýmak ve yeri olan, yolcu taþýmaya yönelik ve azami karayolu trafiðinde seyretmek üzere belirli teknik kütlesi 5 tonu aþmayan, motorlu araçlardýr. mevzuata göre üretilmiþ bulunan dört veya daha Minibüs bu sýnýfta yer almaktadýr. fazla lastik tekerlekli taþýt araçlarýdýr. Bu araçlarý l M3 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda sekizden fazla oturma üreten sanayi "Ana Sanayi" olarak adlandýrýlmaktadýr. yeri olan, yolcu taþýmaya yönelik ve azami Otomotiv "Yan Sanayi" ise hem taþýt araçlarý imalat kütlesi 5 tonu aþan, motorlu araçlardýr. sanayinde faaliyet gösteren firmalara hem de Midibüs ve otobüsler bu sýnýftadýr. parktaki araçlarýn parça yenileme talebine yönelik ana sanayi tarafýndan belirlenen teknik dökümanlara N Sýnýfý : En Az Dört Tekerlekli, Motorlu Yük uygun aksam, parça, modül ve sistem üreten sanayi Taþýma Araçlarý koludur. Otomotiv sanayi bu iki alt sektörün tümünü kapsamaktadýr. l N1 Sýnýfý: Azami kütlesi 3,5 tonu aþmayan, motorlu yük taþýma araçlarýdýr. Kamyonet ve van tipi araçlar bu sýnýftadýr. 1.2. Sektör Ürünlerinin Tanýmý l N2 Sýnýfý: Azami kütlesi 3,5 tonu aþýp, 12 tonu aþmayan, motorlu yük taþýma araçlarýdýr. Orta kamyonlar bu sýnýf içindedir. 1.2.1. Ana Sanayi Ürünleri - Motorlu Karayolu Taþýt Araçlarý l N3 Sýnýfý: Azami kütlesi 12 tonu aþan, motorlu yük taþýma araçlarýdýr. Aðýr kamyonlar bu Motorlu karayolu taþýtlarý, aþaðýdaki uluslararasý sýnýfta yer almaktadýr. sýnýflandýrmaya göre tanýmlanmaktadýr: (Tanýmlarda kullanýlan "Azami Kütle" ifadesi ile "Teknik Açýdan O Sýnýfý : Römorklar (Yarý Römorklar Dahil) Ýzin Verilen Azami Yüklü Kütle" belirtilmektedir. l O1 Sýnýfý: Azami kütlesi 0,75 tonu aþmayan Bu taným daha önce kullanýlan "Gross Vehicle römorklardýr. Weight (GVW) - Azami Yüklü Aðýrlýk (AYA)" deyimleri karþýlýðýdýr.) l O2 Sýnýfý: Azami kütlesi 0,75 tonu aþýp, 3,5 tonu aþmayan römorklardýr.
M Sýnýfý : En Az Dört Tekerlekli, Motorlu Yolcu l O3 Sýnýfý: Azami kütlesi 3,5 tonu aþýp, 10 tonu Taþýma Amaçlý Araçlar aþmayan römorklardýr. O Sýnýfý: Azami kütlesi 10 tonu aþan l M1 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda en fazla sekiz kiþilik l 4 oturma yeri olan, yolcu taþýmaya yönelik römorklardýr. motorlu araçlardýr. Bunlar; otomobil, SW Motorlu taþýt araçlarý içinde M1, M2 ve N1 (Station Wagen), MPV (Multipurpose Vehicle sýnýflarýnda bulunan yolcu ve yük taþýma araçlarý - Çok Amaçlý Araç), SUV (Special Utility Vehicle genellikle "Hafif Araçlar" olarak da anýlmaktadýr. - Özel Kullaným Amaçlý Araç) veya CDV (Car
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 1 Bölüm 1. SEKTÖRÜN TANIMI VE KAPSAMI
GTÝP Ürün 1.2.2. Yan Sanayi Ürünleri
40.11 Kauçuktan yeni dýþ lastik 40.13 Kauçuktan iç lastikler Farklý sektörlere yönelik üretim yapýlmasý nedeniyle 6813.10 Fren balatalarý ve yastýklarý yan sanayide alt gruplar ancak Gümrük Tarife 8407.20 Kara taþýtlarýnda kullanýlan benzin motorlarý 8408.20 Kara taþýtlarýnda kullanýlan dizel motorlarý Ýstatistik Pozisyonlarýna (GTÝP) göre 8409.91 Aksam ve parçalar tanýmlanabilmektedir. Tablo 1'de ana sanayi ile 8413.30 Ýçten yanmalý pistonlu motorlar için yakýt, yað ve soðutma motorlarý baþlýca yan sanayi ürünlerinin GTÝP numaralarý ve 8482.10 Bilyalý rulmanlar 8483.10 Transmisyon, krank ve kam milleri açýklamalarý verilmektedir. 8483.20 Yatak kovanlarý 8483.40 Diþliler 8483.50 Volanlar 8483.60 Kaplinler 84.84 Contalar 8507.10 Akümülatörler 85.11 Manyetolar, bujiler, alternatörler, marþ motorlarý 85.12 Her türlü aydýnlatma düzenleri, cam siliciler
87.02 Þoför dahil en az 10 kiþiyi taþýmaya mahsus motorlu taþýtlar (M2 ve M3)
87.03 Binek otomobilleri (M1) 8703.21 Benzinli < 1000 cc 8703.22 Benzinli > 1000 < 1500 cc 8703.23.90.11 Benzinli > 1500 < 1600 cc 8703.23.90.12 Benzinli > 1600 < 2000 cc 8703.23.90.13 Benzinli > 2000 < 3000 cc 8703.24 Benzinli > 3000 cc 8703.31 Dizel < 1000 cc 8703.32 Dizel > 1000 < 1500 cc 8703.33.90.11 Dizel > 1500 < 1600 cc 8703.33.90.12 Dizel > 1600 < 2000 cc 8703.33.90.13 Dizel > 2000 < 3000 cc 8703.34 Dizel > 3000 cc 87.04 Eþya taþýmaya mahsus motorlu taþýtlar
8704.21 Dizel AYA < 5 ton (N1 + N2)
8704.22 Dizel AYA > 5 < 20 ton (N3)
8704.23 Dizel AYA > 20 ton (N3)
8704 31 Benzinli AYA < 5 ton (N1 + N2)
8704.32 Benzinli AYA > 5 < 20 ton (N3)
8704.33 Benzinli AYA > 20 ton (N3) 87.05 Özel amaçlý motorlu taþýtlar 87.06 87.01 ila 87.05 GTÝP'nda yer alan taþýtlarýn motorlu þasileri 87.07 87.01 ila 87.05 GTÝP'nda yer alan taþýtlarýn karoserileri 87.08 87.01 ila 87.05 GTÝP'nda yer alan taþýtlarýn aksam ve parçalarý 8708.10 Tamponlar 8708.21 Emniyet kemerleri 8708.31 Fren sistem ve parçalarý 8708.40 Vites kutularý 8708.50 Diferansiyel kutularý 8708.60 Taþýyýcý akslar 8708.70 Tekerlekler 8708.80 Amortisörler 8708.91 Radyatörler 8708.92 Ekzos sistemleri, susturucular 8708.93 Debriyajlar 8708.94 Direksiyon sistem ve parçalarý 8707.99 Diðerleri
Tablo 1. Otomotiv sanayi ürünleri GTÝP numaralarý Kaynak: OSD
2 Ýstanbul Sanayi Odasý 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
2.1. Sektörün Ekonomideki Önemi kapsamlý mevzuat, teknolojideki geliþmelere baðlý olarak sürekli yenilenmektedir. Özellikle Otomotiv sanayi, tüm sanayileþmiþ ülkelerde çevre ile ilgili yeni mevzuat hazýrlýklarý, sektörü ekonominin lokomotif sektörlerinden biridir. büyük baský altýnda tutmaktadýr. Sektörün ekonomideki sürükleyici-lokomotif l Pazardaki yoðun rekabet nedeni ile müþteri etkisinin nedeni, ekonominin diðer sektörleri ile tatmini ancak teknolojik geliþme ile olan çok yakýn iliþkisidir. Otomotiv sanayi, demir- saðlanmaktadýr. Bu nedenle sektörde, yoðun çelik, petro-kimya, lastik gibi temel sanayi dallarýnda Ar-Ge ve sürekli geliþme esastýr. baþlýca alýcý ve bu sektörlerdeki teknolojik Otomotiv sektörü kendisi dýþýnda, hammadde geliþmenin de sürükleyicisidir. Turizm, altyapý ve ve yan sanayi ile otomotiv ürünlerinin tüketiciye inþaat ile ulaþtýrma ve tarým sektörlerinin gerek ulaþmasýný saðlayan ve bunu destekleyen duyduðu her çeþit motorlu araç, sektör ürünleri ile pazarlama, bayi, servis, akaryakýt, finans ve sigorta saðlanmaktadýr. Bu nedenle sektördeki deðiþimler, sektörlerinde geniþ iþ hacmi ve istihdam ekonominin tümünü yakýndan etkilemektedir. yaratmaktadýr. Sektör, savunma sanayinin Otomotiv sanayi, "Motorlu taþýt aracý ile aksam ve geliþmesinde ve teknolojik düzeyin parçalarýný" üreten bir sanayidir. Dünyada toplam yükselmesinde de temel oluþturmaktadýr. motorlu taþýt üretiminin yaklaþýk yüzde 70'ini Bu özellikleri nedeni ile otomotiv sanayi, stratejik otomobil üretimi oluþturmaktadýr. Türkiye için de bir sanayi olarak bütün ülkelerin yakýn ilgisini bu oran geçerlidir. Bu nedenle otomobil üretimi, çekmekte ve sektöre yönelik özel planlamalar güçlü bir yan sanayi oluþturarak diðer motorlu yapýlmaktadýr. Hýzla küreselleþmekte olan bu taþýtlarýn üretimine de destek olmaktadýr. sektörde rekabet büyük yoðunluk kazanmaktadýr. Otomotiv sanayi, bazý temel niteliklere sahiptir: Bunun bir sonucu olarak, sanayileþmiþ ülkeler ile
l Uzay-havacýlýk sanayinden sonra önemli AB (Avrupa Birliði), NAFTA (Kuzey Amerika Serbest mühendislik alanlarýný içeren karmaþýk/ multi- Ticaret Bölgesi) gibi ekonomik birliklerde sektörün disipliner bir teknoloji gerektirmektedir. korunmasý ve rekabet gücünün geliþtirilmesi
l Motorlu taþýt aracý; niteliði, malzeme yapýsý, amacýyla özel politikalar uygulanmaktadýr. prosesi, teknolojisi ve üretim yeri farklý olan Otomotiv sanayi, küresel düzeyde hýzla deðiþen 5 bin dolayýnda parçanýn, ortak kalite yönetimi pazar ve rekabet koþullarý nedeni ile sürekli ve ve verimlilik anlayýþý ile üretimi ve biraraya dinamik bir geliþim içindedir. Türkiye'deki otomotiv getirilmesi ile ortaya çýkmaktadýr. sanayi de bu sürece uyum saðlamalýdýr. Özellikle l Bir motorlu aracýn üretimi ve trafiðe Gümrük Birliði Kararý ile birlikte, 1990 öncesine çýkabilmesi için güvenlik, trafik ve çevre ile göre birçok farklýlýk taþýyan pazar ve rekabet ilgili 50 dolayýnda küresel teknik mevzuata koþullarý, Türkiye'deki otomotiv sanayini yeni bir uyumlu olmasý ve bunun belgelendirilmesi yapýlanma sürecine sokmuþtur. Bu sürecin mutlaka zorunludur. Bunun yaný sýra, isteðe baðlý olarak küreselleþme olgusu ve dünya pazarlarýndaki uygulanabilen 100 dolayýnda diðer uluslararasý geliþmelerin çerçevesinde geliþeceði göz önünde mevzuat bulunmaktadýr. Ayrýca, söz konusu
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 3 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
1993 yýlýndaki tahmin: (x 1000) 2000 yýlý için 1 milyon 1000
800 2000 660.000 600 1993 1999 548.000 402.000 1994 400 268.000
1976 1981 1986 200 110.000 47.000 112.000
0 1970 1980 1990 2000
Kapalý Pazar Gümrük Birliði
Yerli satýþ Þekil 1. Taþýt araçlarý talebinin deðiþimi (1970- Toplam satýþ 2000) Talep 2000 bulundurulmalýdýr. Bu deðiþim süreci, tehditler 1970-2000 yýllarý arasýndaki veriler bu yargýyý kadar fýrsatlar da içermektedir. Yerel olanaklar pekiþtirmektedir: uygun þekilde kullanýlabildiði takdirde, l Sektörde üretim/talep 1970 yýlýnda 16 bin küreselleþmeden doðan fýrsatlardan yararlanmak adetten, 1976 yýlýnda 6,9 kat artýþla 110 bin mümkündür. Bu sayede yerel sanayi küresel adete yükselmiþtir. sanayinin önemli bir parçasý haline gelebilecektir. l 1976 yýlýndan sonra yaþanan ekonomik ve politik olumsuzluklar sonucu üretim 2,3 kat 2.2. Sektörün Geliþimi azalarak 1981 yýlýnda 47 bin adete kadar inmiþtir. Üretim/talep ancak 10 yýl sonra, 1986 Türkiye'de "Ýthal Ýkamesi" amacý ile 1960'lý yýllarda yýlýnda, 112 bin adet ile yeniden 1976 yýlýndaki kurulmaya baþlanan otomotiv sanayi, baþlangýçta iç düzeyine ulaþabilmiþtir. pazarda tarým ve taþýmacýlýk sektörlerinin l Yüksek vergilendirmeden kaynaklanan ihtiyaçlarýna dönük olarak traktör ve yük taþýyan olumsuz koþullara raðmen, talep ticari araçlarýn üretimini gerçekleþtirmiþtir. 1970'li potansiyelindeki büyük açýk nedeni ile yýllarda ise otomobil üretimi için küçük ölçekli 1989/1993 yýllarý arasýnda talepte önemli yatýrýmlar baþlamýþtýr. Bu yýllarda Türkiye'de gerek artýþlar izlenmiþtir. 1986 yýlýndan sonra 1993 hammadde ve gerekse yan sanayi ürünlerinde yýlýna kadar üretim 3,8 kat artarak 1993 yýlýnda üretim düzeyi yetersizdir. Bunun yaný sýra, söz 548 bin adete yükselmiþtir. konusu yýllarda özellikle otomobil için gerçekleþen l 1989/1993 yýllarý arasýndaki dönemde, talep büyük tesislerin kurulmasý için, düþük otomobil talebindeki hýzlý artýþ, ithalata da düzeydedir. yansýmýþtýr. Bu dönemde, ithalat talebi toplam talebe göre daha hýzlý artmýþtýr. Otomobil ve 1970-2000 yýllarý arasýnda otomotiv sektöründe özellikle hafif ticari araçlarda AB dýþý üçüncü üretim/talep deðiþimi, büyük iniþ ve çýkýþlar ülkelerin ithalat içindeki payý, AB ve EFTA göstermiþtir. Motorlu taþýt araçlarý pazarýndaki talep, (Avrupa Serbest Mübadele Birliði) ülkelerine ekonomik ve sosyal yaþamdaki istikrarsýzlýklardan oranla artmýþtýr. büyük ölçüde etkilenmiþtir. Bununla birlikte, sektöre l 1994 yýlýndaki ekonomik kriz nedeni ile talep yönelik belirli bir geliþim stratejisinin bulunmayýþý 1993 yýlýndaki talebin yaklaþýk yarýsý olan 268 da sektörü olumsuz yönde etkilemiþtir. bin adete kadar düþmüþtür. Daha sonraki
4 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
dönemde yýllýk 300 bin dolayýnda seyreden talep almýþtýr. 1990 yýlýna gelindiðinde, otomotiv 1997 yýlýnda 518 bin düzeyine eriþmiþtir. sektörünü döviz kazandýran sektör konumuna
l Ancak 1998 yýlýnda yaþanan kriz talebin getirecek tedbirler alýnmýþtýr. Yeni ve güncel model yeniden azalma trendine girmesine neden araç üretimine dönük yatýrýmlar teþvik edilmiþtir. olmuþtur. Toplam üretim 1998 yýlýnýn ilk altý Otomotiv sanayi teþvikte tercih edilen sektörler ayýnda artýþ kaydederken, 1998 yýlýnýn son üç kapsamýna alýnmýþ, teknoloji ithali ve yabancý ayýnda yüzde 24 azalma göstermiþtir. sermaye ortaklýklarý kolaylaþtýrýlmýþ ve l 1994-2000 arasýnda ithalatta da benzer bir desteklenmiþtir. geliþme yaþanmýþtýr.1994 yýlýndaki kriz nedeni 1990'lý yýllarýn baþýnda özellikle otomobilde talebin ile ithal araca olan talep yüzde 72 oranýnda her yýl yüzde 25'ler düzeyinde ve istikrarlý olarak azalmýþtýr. 1996 yýlý sonrasý ithalatýn pazardaki artýþý ile ana ve yan sanayide çok yoðun yatýrýmlar payý özellikle EURO bölgesinden yapýlan yapýlmýþtýr. Kapasite artýþý yanýnda özellikle rekabet ithalattaki aþýrý artýþ sonucunda 2000 yýlýnda yüzde 52 olmuþtur. AB ve EFTA ülkelerinin için teknoloji yenileme ve yeni model yatýrýmlarý otomobil ithalatýndaki payý, 1993 yýlýnda yüzde ile Ar-Ge çalýþmalarý bu dönemde büyük hýz 2, 1995 yýlýnda yüzde 46 iken 2000 yýlýnda kazanmýþtýr. Öte yandan 1990'lý yýllarda ana ve yan yüzde 87 gibi önemli bir düzeye çýkmýþtýr. AB sanayideki üretici firmalarla, pazarlama ve EFTA ülkelerinin hafif ticari araç kuruluþlarýnda yeniden yapýlanma çalýþmalarý ithalatýndaki payý ise, 1993 yýlýnda yüzde 1,2, tamamlanmýþtýr. 1995 yýlýnda yüzde 3,2 iken 2000 yýlýnda yüzde Bu yýllarda çaðdaþ üretim teknikleri yoðun eðitim 58 olmuþtur. programlarý ile uygulamaya geçirilmiþ ve özellikle l 1999 yýlýnda 402 bin olan toplam talep 2000 kalite yönetim sistemleri kurularak, firmalar bu yýlýnda yüzde 64 gibi büyük bir artýþla 660 bin açýdan uluslararasý kuruluþlar tarafýndan adede ulaþmýþtýr. 2001'de talepte 2000 yýlý belgelendirilmiþtir. sonu ve 2001 yýlý baþýndaki krizlere baðlý olarak yüksek oranda bir düþüþ yaþanmýþtýr. Sürekli artan otomotiv üretimi ve ihracatý, alýnan kararlarýn ve gerçekleþtiren yatýrýmlarýn doðruluðunu Türkiye'deki otomotiv sanayi, kurulduðu 1960'lý kanýtlamýþtýr. Böyle bir ortamda, güncel araçlar yýllardan beri AB otomotiv sanayi ile yakýn bir üretilmeye baþlanmýþ, yan sanayi, 2000 yýlý için entegrasyon içindedir. 1970'li yýllarda lisans alarak hedeflenen yýlda 1 milyon araçlýk kapasiteye yetecek "Teknik Ýþbirliði" ile üretim baþlatýlmýþtýr. Bu yatýrýmlarý gerçekleþtirerek ülkemizde büyük bir iþbirliði 1980'li yýllarýn ortasýnda giderek artan teknoloji ve teknik istihdam potansiyeli yaratmýþtýr. yabancý sermaye katýlýmý ile "Ekonomik Ancak, finansal yönetimdeki hatalar, uygulanan Ýþbirliði"ne dönüþmüþtür. politikalardaki istikrarsýzlýk ve yanlýþ hükümet 1990 yýlýna kadar geçen 25 yýllýk süre içinde, kararlarý nedeniyle 1994 yýlýndan sonra sistem tersine ülkemizde imal edilen her türlü motorlu araç, dönmüþ ve dengeler tamamen bozulmuþtur. otomotiv yan sanayinin geliþmesini de saðlamýþtýr. AB ile 1996 yýlýnda gerçekleþtirilen Gümrük Birliði Bu dönemde üretilen milyonlarca araçta yerli katký süreci, pazarda yeni koþullar yaratmýþ ve özellikle oraný, zamanla yüzde 90'larý aþmýþ, bazý parçalar, ithalatýn giderek serbestleþmesi ile pazarda aþýrý otomotiv yan sanayinde günün teknolojisine uygun rekabet koþullarý oluþmuþtur. 1994 yýlýnda yaþanan olarak yapýlan yatýrýmlarýn da katkýsýyla üretilmiþtir. finansal kriz ve iyi yönetilmeyen müzakereler ile Bu dönemde otomotiv yan sanayi genel olarak, yapýlan Gümrük Birliði Kararý sonucu, otomotiv ana Türk sermayesi ile teknolojik lisanslarýn gücünü ve yan sanayinde uzun vadeli hedefler, biraz daha kullanmýþ ve gümrük duvarlarýnýn desteðini arkasýna
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 5 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
uzaklara ve belirsiz bir tarihe ertelenmiþtir. Gümrük ülkelere pazarlanmaktadýr. BMC þirketi kendi Ar- Birliði kapsamýnda sanayi mallarýnýn serbest dolaþýmý Ge olanaklarý ile geliþtirdiði kamyon serisini 1998 için zorunlu olan, sinai ve ticari mevzuatýn yýlý içinde AB pazarýna ihraç etmeye baþlamýþtýr. uyumunda gerekli düzenlemelerde geç kalýnmasý Bütün bu geliþmeler Türkiye'deki otomotiv sonucu, Türk sanayi mallarýnýn ihracatý zorlaþmýþ sanayinin, özellikle 1980'li yýllarýn sonundan bu ve Gümrük Birliði çarpýk bir yapý kazanmýþtýr. yana yapmýþ olduðu yoðun çalýþmalar sonucunda, Motorlu araçlar ithalatýnýn hiçbir ciddi düzenlemeye her türlü olumsuz koþula raðmen rekabet edebilir tabi olmamasý, ithal araçlarýn pazar payýnýn 2000 bir düzeye ulaþtýðýný göstermektedir. yýlýnda yüzde 52'ler düzeyine yükselmesine neden Türkiye'deki otomotiv yan sanayinde ise bazý olmuþtur. Bu geliþme, ana sanayinin yeni model mamuller dýþýnda kalan ve aþaðýda belirtilen baþlýca araçlarý üreterek ve üretilmeyen modelleri ithal otomotiv parçalarý imal edilmektedir. Otomotiv yan ederek pazar payýný koruma gereksinimini sanayi, mamul üretim kapasitesi, mamul çeþitliliði artýrmýþtýr. Talebin baský altýnda olmasý nedeni ile ve ulaþtýðý standartlar itibariyle, ülkemizde imal geliþemeyen otomotiv pazarýnda artan model sayýsý, edilen taþýt araçlarý için gerekli olan parça ve araç baþýna parça üretiminin küçülmesine ve yerli komponentlerin hemen hemen tamamýný parça kullanýmýnýn azalmasýna neden olmuþtur. karþýlayabilecek düzeye eriþmiþtir. Sektör üretimini Sanayi þirketlerindeki sermaye iþbirliði son yýllarda oluþturan ürün gruplarý; otomotiv pazarlama þirketlerine de yansýmýþtýr. l Komple motor ve motor parçalarý, Gümrük Birliði ile birlikte Türkiye'de yoðun l Aktarma organlarý, yatýrýmlarý bulunan ve yan sanayinin geliþmesinde l Fren sistemleri ve parçalarý, büyük katkýlarý olan Tofaþ-Fiat, Oyak-Renault, Ford- l Hidrolik ve pnömatik aksamlar, Otosan ve Toyotasa (2001 yýlýndan sonra Toyota l Süspansiyon parçalarý, olarak) gibi þirketlerde ortaklar arasýndaki iliþkiler l Emniyet aksamlarý, farklý bir boyut kazanmýþ, sermaye ve yönetimde l Kauçuk ve lastik parçalar, eþitlenmiþtir. Bu sürece son zamanlarda Hyundai- Þasi aksam ve parçalarý, Assan da katýlmaktadýr. l l Dövme ve döküm parçalar, Bunun sonucunda yabancý ortaklar Türkiye'deki l Elektrik ve elektronik ekipmanlarý, tesislerini, kendi küresel stratejik geliþme projeleri l Aydýnlatma ve ses sistemleri, içine almýþtýr. "Tam Entegrasyon" olarak adlandýrýlan l Akü, bu süreçte, Türkiye'deki tesisler artýk dünya l Oto camlarý, pazarlarýna üretim yapacak duruma gelmiþtir. Bu l Koltuklar ve iç döþeme dört firmanýn 2000'li yýllarýn baþýnda ihracat hacmi olarak sýralanabilir. 400 bin araç düzeyine yükselecektir. 2001 yýlý ilk on ayýnda ise, gerçekleþen ihracat yüzde 139 artýþla 165 bin adet olmuþtur. Bu projelerin oluþmasýnda, 2.3. Sektör Temel Göstergeleri özelikle yan sanayinin ulaþtýðý rekabet düzeyi ve ihracat potansiyelinin çok önemli katkýsý 2.3.1. Genel Yapý bulunmaktadýr. Türkiye'de halen kiþi baþýna düþen otomobil sayýsý, Benzer geliþmeler daha önce otobüs üretiminde uluslararasý ölçeklere göre düþüktür. 1999 yýlýnda Mercedes-Benz ve Man þirketlerinde de yaþanmýþtýr. dünya ortalamasý 88 olan bin kiþiye düþen otomobil Bu iki kuruluþun Türkiye üretimleri, baþta AB sayýsý, AB'nde 476 iken, Türkiye'de 62 dolayýndadýr. ülkeleri olmak üzere Asya ve Kuzey Afrika'da çeþitli Söz konusu deðer, Yugoslavya'da 87, Romanya'da
6 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
120, kiþi baþýna milli geliri Türkiye ile benzer düzeyde Opel Türkiye firmasý 2001 yýlýnda aldýðý bir karar ile olan Bulgaristan'da ise 200'dür. üretim faaliyetine son vermiþtir. Türkiye'de otomobil satýþlarýna uygulanmakta olan Karayolu taþýt araçlarý kapsamýndaki çekici, büyük yüksek satýþ vergileri yanýnda, kiþi baþýna milli gelirin kamyon, küçük kamyon, kamyonet, otomobil, düþük olmasý ve dengesiz gelir daðýlýmý, talebi otobüs, minibüs, midibüs üreten otomotiv sanayi olumsuz yönde etkileyen baþlýca faktörlerdir. sektöründe halen 15 kuruluþ faaliyetini Özellikle yüksek vergilendirme, talebin serbest sürdürmektedir (Tablo 3). pazar koþullarýnda oluþmasýný engelleyerek, Sektörde ana ve yan sanayi kuruluþlarý genellikle sektörün ekonomik ölçeklere ulaþmasýný ve Marmara bölgesinde yerleþmiþtir. Ýki büyük otomobil uluslararasý rekabet gücüne eriþmesini geciktirmektedir. Potansiyel talebin gerçekleþmesi halinde Türkiye Firmalar Yeri Üretim Konusu Kapasite Ýstihdam otomotiv pazarýnýn hacmi, önümüzdeki 5-6 yýllýk 1 A. Honda Gebze/Kocaeli Otomobil 30.000 441 dönem sonunda, yýllýk 10 milyar ABD Dolarý'na ulaþacaktýr. Bu talebin Türkiye'deki otomotiv sanayi 2 A.I.O.S. Gebze/Kocaeli Kamyon, Kamyonet, 13.155 817 ile karþýlanmasý ekonomik bir zorunluluktur. Aksi Midibüs Kamyon, Kamyonet, halde, önemli bir döviz talebi ortaya çýkacak ve bu 3 B.M.C. Ýzmir Otobüs, Minibüs, 21.500 2.434 da dýþ ödemeler dengesi üzerinde olumsuz etki Midibüs yaratacaktýr. 4 Chrysler Gebze/Kocaeli Kamyon, Kamyonet 9.000 539
Ýstanbul 5 Ford Otosan Eskiþehir Kamyon, Kamyonet, 104.400 4.129 2.3.2. Sektördeki Kuruluþlar Gölcük/Kocaeli Minibüs
6 Hyundai-Assan Kocaeli Otomobil, Kamyonet, 125.000 807 2.3.2.1. Ana Sanayi Minibüs
7 Karsan Bursa Kamyonet, Minibüs, 25.000 989 1989-1993 yýllarý arasýnda hýzla artan otomobil talebi Midibüs nedeni ile son yýllarda Uzak Doðu ülkeleri ile lisans 8 M.A.N. Ankara Çekici, Kamyon, 3.750 1.705 ve joint-venture iliþkilerinde bir hareketlenme Otobüs izlenmektedir. 1994 yýlýndan sonra 3 yeni firma 9 M. Benz Türk Ýstanbul Kamyon, Otobüs 11.100 3.501 Toyota, Hyundai ve Honda otomobil üretimi için Aksaray teþvik alarak yatýrým yapmýþtýr. Bugün için ana 10 Otokar Sakarya Kamyonet, Minibüs, 6.700 512 sanayideki 16 firmanýn 11'i AB'ndeki firmalar ile Midibüs yakýn iliþki içinde bulunmaktadýr. 11 Otoyol Sakarya Çekici, Kamyon, 12.200 1.276 Kamyonet, Midibüs
12 O. Renault Bursa Otomobil 162.000 4.035 Otomotiv Üreticileri AB Firmalarý AB Dýþý Firmalar Kamyon, Kamyonet, Toplam 15 * Fiat Grubu JV * Isuzu JV 13 Temsa Adana 15.600 1.526 Otobüs, Midibüs * Ford - Avrupa JV * Mitsubishi L * AB Firmalarý 7 * Rover Grubu L * Toyota JV 14 Tofaþ Bursa Otomobil, Minibüs 250.000 5.520 * AB Dýþý Firmalar 6 * Man JV * Honda JV ** L 4 * M.Benz JV * Hyundai JV ** JV 9 * Peugeot L * Hino L 15 Toyota Sakarya Otomobil 100.000 670 * Renault JV
JV: Joint-Venture L: Lisans Ýle Üretim Tablo 3. Otomotiv sanayinde firmalar (Genel bilgiler/2001) Tablo 2. Otomotiv ana sanayinde firmalar (2001) Kaynak: OSD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 7 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
Kuruluþ 2000 Yýlý ili sýnýrlarý içinde üretim faaliyetinde bulunmaktadýr. Sermaye Yabancý Sermaye Yabancý Firmalar (Bin TL) Sermaye (%) (Bin TL) Sermaye (%) Sektördeki firmalarda yabancý sermaye oraný kuruluþ A. Honda 4.600.000.000 50 15.652.000.000 50 dönemine göre genel olarak artýþ göstermiþtir. A.I.O.S. 12.000 0 2.823.000.000 29,75 B.M.C. 20.000 26 10.000.000.000 0 Özellikle Gümrük Birliði sürecinde yabancý ortaklarla Chysler 20.000 60 4.100.000.000 0 ihracata yönelik entegrasyonun tamamlanmasý ile Ford Otosan 1.000 0 29.243.000.000 41 bu sermaye payýnýn artýþý arasýnda yakýn bir iliþki Hyundai Assan 3.500.000.000 50 40.250.000.000 50 Karsan 5.250 0 2.400.000.000 0 bulunmaktadýr. Ancak bazý ticari araç üreten M.A.N. 20.000 33,33 2.244.000.000 98 firmalarda yabancý sermaye payý baþlangýçtan bu M. Benz 25.000 36 22.000.000.000 85 yana sýfýr olarak devam etmekte veya daha sonra Otokar 5.400 0 4.713.000.000 0 Otoyol 1.000 0 4.000.000.000 27 sýfýrlanmýþ bulunmaktadýr. O. Renault 50.000 44 64.843.000.000 51 Yabancý sermaye açýsýndan baþlangýçta Avrupa ve Temsa 10.000.000 0 7.500.000.000 0 Tofaþ 30.000 41,5 63.504.000.000 37,8 ABD kaynaklý olan yatýrýmlara 1994 yýlýndan sonra Toyota 5.400.000.000 50 5.400.000.000 75 ve özellikle Gümrük Birliði sürecinin de etkisi ile, Japon ve G. Kore kaynaklý yabancý sermaye Tablo 4. Otomotiv sanayindeki firmalar (Sermaye durumu) Kaynak: OSD yatýrýmlarý eklenmiþtir. Motorlu taþýtlar imalat sanayindeki firmalarda fabrikasýnýn Bursa'da bulunmasý ve iki adet otomobil üretiminde toplam kurulu kapasite 667 "Organize Sanayi Bölgesi"nin kurulmuþ olmasý bin ve üretici sayýsý 6'dýr. Çekicilerde 2.450 (2 firma), otomotiv sanayinin özellikle bu ilde yoðunlaþmasýna kamyonda 58.200 (8 firma), kamyonette 83.600 (9 neden olmuþtur. firma), otobüste 5.800 (4 firma), minibüste 60.830 (6 firma) ve midibüsde ise 11.520 (6 firma) Ana sanayi kuruluþlarýnýn 4 adedi Kocaeli, 3 adedi düzeyindedir. Tüm ürünlerde firma sayýsýnýn fazlalýðý Bursa, 3 adedi Sakarya, 2 adedi Ýstanbul ve birer ve buna baðlý olarak aþýrý kapasitenin varlýðý dikkat adet olmak üzere Ankara, Ýzmir, Eskiþehir ve Aksaray çekicidir.
Hafif Araçlar Aðýr Ticari Araçlar Firmalar Otomobil Kamyonet Minibüs Çekici Kamyon Otobüs Midibüs Toplam
A.Honda 30.000 ** ** ** ** ** ** 30.000 A.I.O.S. ** 2.400 2.630 ** 7.200 ** 920 13.150 B.M.C. ** 5.000 5.000 ** 10.000 500 1.000 21.500 Chrysler ** 4.500 ** ** 4.500 ** ** 9.000 Ford Otosan 25.000 30.000 35.000 ** 14.400 ** ** 104.400 Hyundai Assan 100.000 15.000 10.000 ** ** ** ** 125.000 Karsan ** 15.000 5.000 ** ** ** 5.000 25.000 M.A.N. ** ** ** 1.250 1.500 1.000 ** 3.750 M. Benz Türk ** ** ** ** 8.100 3.000 ** 11.100 Otokar ** 3.200 3.200 ** ** ** 300 6.700 Otoyol ** 2.500 ** 1.200 5.500 ** 3.000 12.200 O. Renault 162.000 ** ** ** ** ** ** 162.000 Temsa ** 6.000 ** ** 7.000 1.300 1.300 15.600 Tofaþ 250.000 ** ** ** ** ** ** 250.000 Toyota 100.000 ** ** ** ** ** ** 100.000
Toplam 667.000 83.600 60.830 2.450 58.200 5.800 11.520 811.430 77.970 889.400
Tablo 5. Otomotiv sanayinde firmalar (Kapasite/2001) Kaynak: OSD
8 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
Tipler 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2.3.2.2. Yan Sanayi Otomobil 102 118 54 47 42 44 40 32 43 Ticari Araçlar 48 59 26 60 60 85 70 48 76 Otomotiv yan sanayinde ana sanayiye, alt yan sanayi Traktör 33 49 34 78 103 76 83 42 58 mamulleri (yað, radyo, lastik, vida vb.) dahil olmak
Tablo 6. Otomotiv sanayinde yýllýk kapasite kullaným oranlarý üzere, aksam ve parça teslimatý yapan binin üzerinde (1992-2000; Yüzde) firma faaliyet göstermesine raðmen, uluslararasý Kaynak: OSD pazarda rekabet gücüne ve ihracat yeteneðine sahip 1999 2000 Oca.- Nis.- Tem.- Eki.- Oca.- Nis.- Tem.- Eki.- Yabancý Sermaye Tüm Firmalara Oraný Tipler Mar. Haz. Eyl. Ara. Mar. Haz. Eyl. Ara. Oraný (Yüzde) Firma Sayýsý (Yüzde)
Otomobil 18 39 31 41 32 51 47 44 75 + 16 3 Ticari Araçlar 38 51 45 60 53 78 80 95 50 - 74 24 4 Traktör 48 70 25 26 42 73 63 52 25 - 49 45 7 1 - 24 53 9 Tablo 7. Otomotiv sanayinde dönemsel kapasite kullaným oranlarý (1999-2000; Yüzde) Tablo 8. Otomotiv yan sanayinde yabancý sermayeli firma sayýsý Kaynak: OSD Kaynak: Uludað Ýhracatçý Birlikleri (UÝB), Otomotiv Yan Sanayi Araþtýrmasý, 1999
1993 yýlýnda ulaþýlan yüksek düzeydeki üretimden Yabancý Sermaye Yatýrýmý Ýçinde Otomotiv Yan Sanayinin Payý sonra, özellikle 1994 krizini izleyen 1995 yýlý ile 1998 Yýllar (Yüzde) yýlýnýn ikinci yarýsýnda ortaya çýkan küresel krizin 1997 11,1 1998 6,1 etkileri ile otomobil üretiminde KKO (Kapasite 1999 9,6 Kullaným Oraný) büyük ölçüde azalmýþtýr. Ancak, 2000 13,9 1999 yýlýnda otomobilde yüzde 32, ticari araçlarda Tablo 9. Ýmalat sanayinde izin verilen toplam yabancý sermaye yatýrýmý yüzde 48 olan KKO, 2000 yýlýnda sýrasýyla yüzde içinde otomotiv yan sanayinin payý (1997-2000; Yüzde) 43'e ve yüzde 76'ya yükselmiþtir. 2000 yýlý gerek Kaynak: UÝB otomobil gerekse ticari araçlar üretimi açýsýndan Allied Signal Hoppecke Petri 1999 yýlýna göre iyi bir yýl olmuþtur. 2000 yýlý Ate Brakes Hp Chemie Pelzer Phoenix otomobil pazarý 1993 yýlýna göre yüzde 6 artmýþ Autoliv Impo Pirelli olmasýna karþýn yine de 2000 yýlýnda yüzde 43 olarak Basf Inamacom Ac Plastic Omnium Bertrand Faure Irausa PPG gerçekleþen KKO, en üst seviyesinde olduðu 1993 Bosal JCI R.Bosch yýlýna göre yüzde 73 azalmýþtýr. Bu durum, ithalatýn Bosch Brakes Knorr Bremse Rehau pazar payýnýn yüksekliðine dikkat çekmektedir. Bridgestone Kronprinz Rieter Brose Lear Robert Bosch 2000 yýlý Ocak-Mart döneminde otomobilde yüzde Bruno Barbieri Lemförder Sa Monroe 32 olan KKO, yýlýn ikinci ve üçüncü çeyreðinde Cefab Lemmerz Saiag Btr Cummins Lucas Siemens talebin yükselmesi nedeni ile artmýþtýr. Ancak Ekim- Dana Diff Magna Siemenszf Friedrichshafen Aralýk döneminde ithalatýn artmasý ve ekonomik AG Delphi Electrical Magnetti Marelli krizin ortaya çýkmasý sonucunda KKO yüzde 44 Sommer Allibert Eaton Trans. Mando Machinery olarak gerçekleþmiþtir. Otomobilden farklý olarak Std Products Exide Mannesmann Sylea Federal Mogul Mannesman-Sachs ticari araçlardaki KKO, özellikle 2000 yýlýnda hýzla Teksid Freudenberg Meritor artýþ göstermiþtir Büyük kamyon ve hafif ticari Tenneco Automotiv G.M. Overseas Corp. Meritor Axle araçlardaki talep artýþý bu geliþmede belirleyici Tmci AC Gedora GmbHMeritor Brakes TRW Ghillardini Meritor Window Reg olmuþtur. Valeo Good Year Michelin Kronprinz Webasto Grammer MonroeWoco
Tablo 10. Otomotiv yan sanayinde yabancý sermaye ortaklýklarý Kaynak: TAYSAD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 9 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
olan firma sayýsý 300-350 civarýndadýr. Diðer firmalar sonucunda 1998 ve 1999 yýllarýnda ertelenmiþ olan küçük ölçekli üretim tesislerini oluþturmaktadýr. talebin canlanmasý ile birlikte üretime hýz verilmiþtir. Yan sanayi firmalarýnýn tümü özel sektöre aittir. Bu dönemde toplam 430.947 taþýt aracý üretilmiþ Otomotiv yan sanayindeki firmalarýn yüzde 91,3'ü ve böylece üretimde 1993 yýlýna göre yüzde 2, 1999 Ýstanbul, Bursa, Ýzmir, Kocaeli ve Ankara'da faaliyet yýlýna göre yüzde 45 oranýnda artýþ yaþanmýþtýr. göstermektedir. Bölgesel bazda 2000 yýlý aðýr ticari araç üretimi, 1999 yýlýna göre deðerlendirildiðinde, firmalarýnýn yüzde 79'u yüzde 73 artmýþtýr. Ancak 1998 yýlýna göre yüzde 3 Marmara, yüzde 11'i Ege, yüzde 7'si Ýç Anadolu ve ve en yüksek üretimin gerçekleþtiði 1997 yýlýna göre yüzde 3'ü de diðer bölgelerde bulunmaktadýr. yüzde 22 azalmýþtýr. Toplam taþýt araç üretimi içinde Ýhracat potansiyelinin yüksek olmasý ve Türkiye'nin aðýr ticari araç üretimin 1993 yýlýnda yüzde 10 olan bölgesel avantajlarý nedeni ile Türk otomotiv yan payý 1997'de yüzde 16'ya çýkmýþ, 1998'den itibaren sanayine yabancý sermayenin ilgisi giderek artýþ azalma eðilimine girerek 2000 yýlýnda yüzde 10'a göstermektedir. Sektörde 1999 yýlý itibariyle, baþta düþmüþtür. AB þirketleri olmak üzere 138 yabancý firmanýn 1997 yýlý baþýnda uygulamaya giren Karayollarý Trafik ortaklýðý mevcuttur. Kanunu çerçevesinde "Aþýrý Yük Kontrolü" ve G. Ýmalat sanayinde izin verilen toplam yabancý sermaye Doðu'da kýsmen hýz kazanan ekonomik yaþam, yatýrýmý içinde otomotiv yan sanayinin payý yüzde ticari araç üretimini olumlu yönde etkilemiþtir. Buna 14 düzeyindedir (Tablo 9). karþýn küresel kriz, siyasal belirsizlikler ve Marmara depremi aðýr ticari araç üretimi üzerinde olumsuz Otomotiv yan sanayinde faaliyet gösteren baþlýca etki yaratmýþtýr. yabancý sermaye firmalarý Tablo 10da gösterilmiþtir. 1999 yýlýna göre 2000 yýlýnda aðýr ticari araç üretimi midibüste yüzde 16, küçük kamyonda yüzde 48, 2.3.3. Üretim minibüste yüzde 60, otobüste yüzde 81, kamyonette yüzde 83 ve büyük kamyonda yüzde 214 oranýnda 2.3.3.1. Ana Sanayi artmýþtýr. 1998 yýlýndaki siyasal belirsizlik, küresel krizin para Hafif araç üretimi içinde hafif ticari araç üretiminin piyasasýnda yarattýðý tedirginlik ve Marmara payý sürekli yükselerek 1993'te yüzde 8'den 1998'de depremleri, 1999 yýlýnda otomotiv sektörü yüzde 20'ye ve 2000 yýlýnda yüzde 23'e eriþmiþtir. üretiminde keskin düþüþlerin yaþanmasýna neden Hafif ticari araç üretimi 2000 yýlýnda 1999 yýlýna göre olmuþtur. 2000 yýlýnda faiz oranlarýnýn düþmesi yüzde 77 oranýnda artmýþtýr.
Araç Sýnýfý 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Otomobil 348.095 212.651 233.412 207.757 242.780 239.937 222.041 297.476 Hafif Araçlar Minibüs 12.102 4.924 7.692 10.171 12.93513.910 12.894 20.597 Kamyonet 19.767 9.602 16.808 21.032 32.435 45.517 37.551 68.807 Ara Toplam 379.964 227.177 257.912 238.960 288.150 299.364 272.486 386.880 Midibüs 7.435 2.855 3.537 5.856 9.060 10.275 9.953 11.506 Otobüs 1.933 1.034 1.232 2.499 3.449 3.040 2.327 4.213 Aðýr Araçlar K.Kamyon 14.316 7.567 8.947 12.705 17.981 14.605 7.710 11.410 B.Kamyon 17.027 4.541 10.812 16.727 25.712 17.218 5.386 16.938 Ara Toplam 40.711 15.997 24.528 37.787 56.202 45.138 25.376 44.067 Toplam 420.675 243.174 282.440 276.747 344.352 344.502 297.862 430.947
Tablo 11. Otomotiv sanayi yurt içi üretimi (1993-2000) Kaynak: OSD
10 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0 1993 1994 1995 1996 1997 Toplam Hafif Aðýr ticari araç Aðýr ticari araç (%)
Þekil 2. Taþýt aracý üretimi (1993-2000) Kaynak: OSD
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000 5
0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Toplam 379.964 227.177 257.912 238.960 288.150 299.364 272.486 386.880 Otomobil 348.095 212.651 233.412 207.757 242.780 239.937 222.041 297.476 Hafif ticari araç 31.869 14.526 24.500 31.203 45.370 59.427 50.445 89.404 Hafif ticari araç (%) 8 6 91316201923
Þekil 3. Hafif araç üretimi (1993-2000) Kaynak: OSD
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Otomobil 167.556 195.574 265.245 348.095 212.651 233.412 207.757 242.780 239.937 222.041 297.476 Otomobil + ticari araç 209.150 241.838 322.931 420.675 243.174 282.440 276.747 344.352 344.502 297.862 430.947
Þekil 4. Otomobil ve toplam üretimi (1990/2000) Kaynak: OSD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 11 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
2000 yýlýnda 297.476 adet otomobil üretilmiþtir. Milyon ABD $ 1999 yýlýna göre toplam üretim yüzde 45, otomobil Üretim Deðeri (Ciro) 9.000 üretimi ise yüzde 34 oranýnda artmýþtýr. Ancak, bu Katma Deðer* 5.400 Yatýrým Harcamalarý 450 artýþa karþýn 2000'de 1993 yýlýnýn ancak yüzde 85'i Ýhracat Dövizi 3.000 düzeyinde otomobil üretimi gerçekleþtirilmiþtir. Direkt Ýstihdam (kiþi) 150.000
Toplam üretim açýsýndan ise 2000 yýlý (430.947 Tablo 12. Otomotiv yan sanayinin Türk ekonomisine katký potansiyeli adet), ulaþýlan en yüksek üretim düzeyi olmuþtur. * Katma deðer toplam cironun (üretim deðerinin) yüzde 60'ý alýnmýþ, toplam cironun yüzde 5'i kadar yatýrým yapýlacaðý ve üretimin 1/3'ünün Buna karþýn 2000 yýlý üretimi 1993 yýlý üretiminden ihraç edileceði varsayýlmýþtýr. sadece yüzde 2 daha yüksektir. Kýsaca, 8 yýl içinde Kaynak: TAYSAD otomotiv sanayi adeta yerinde saymýþtýr. 2001 yýlý 1997 1998 1999 2000 ise tüm imalat sanayinde olduðu gibi, özelikle Üretim 3.950 3.750 3.200 4.650 otomotiv sanayi için kayýp bir yýl olmuþtur. Ýthalat 2.300 2.350 2.500 2.750 Ýhracat 915 1.080 1.185 1.300 Ýç satýþlar 5.335 5.020 5.515 6.100 2.3.3.2. Yan Sanayi Katma deðer 1.580 1.500 1.280 1.860 Toplam yatýrým* 200 190 160 230 Otomotiv yan sanayi üretim kapasitesi, taþýt araçlarý Dýþ ticaret açýðý 1.385 1.270 1.315 1.450 Kapasite kullanýmý (%) 44 42 36 52 imalat sektörünün yüzde 80 kapasite kullanýmýnda Ýthalat / Ýç satýþlar (%) 43 47 45 45 çalýþmasý ve ülkemizde imal edilen araçlarda yüzde Ýhracat / Üretim (%) 23 29 37 28 60 yerli parça kullanýmýnýn saðlanmasý halinde yýlda Ýhracat / Ýthalat (%) 40 46 47 47
9 milyar ABD Dolarlýk üretim deðeri yaratabilecek Tablo 13. Otomotiv yan sanayi arz ve talep dengesi (1997-2000; Milyon ABD $) düzeydedir. Kýsaca otomotiv yan sanayi yýlda 5,4 Tablodaki veriler (üretim+ithalat=satýþ+ihracat) formülü baz alýnarak milyar ABD Dolarlýk katma deðer, 3 milyar ABD hesaplanmýþtýr. Üretim= ana sanayi firmalarýnýn yan sanayiye ödemeleri ortalama ABD dolar kuruna çevrilmiþ, bulunan rakama yüzde 25 oranýnda Dolarlýk ihracat geliri ve 450 milyon ABD Dolarlýk yenileme ve diðer sektörlere yönelik üretim rakamlara ilave edilmiþtir. Ýthalat rakamlarý DÝE ithalat istatistiklerinden derlenmiþ, ihracat rakamlarý yatýrým yapacak potansiyele sahiptir. Sektörün, bu ise UÝB'den alýnmýþtýr. düzeye eriþmesi halinde 150 bin kiþiye direk ve 150- * Toplam üretim deðerinin yüzde 5'i ölçüsünde yatýrým yapýldýðý varsayýlarak rakamlar yuvarlanmýþtýr. 200 bin kiþiye de endirek istihdam saðlamasý Kaynak: TAYSAD mümkündür. Otomotiv yan sanayinde çok sayýda firmanýn çok bazýnda Tablo 13'de gösterilmiþtir. sayýda mamul imal etmesi ve bu mamullerde üretim kapasitelerinin deðiþik birimlerle tanýmlanmasý nedeniyle sektörün global bazda üretim kapasitesi belirlenememektedir. Otomotiv yan sanayi mevcut potansiyelinin çok altýnda faaliyet göstermektedir. 1999 yýlýnda yüzde 36'ya gerileyen KKO, 2000 yýlýnda taþýt araç üretiminin artýþýna paralel olarak ancak yüzde 52'ye çýkmýþtýr. Otomotiv yan sanayinde son 4 yýlda, yýlda ortalama 3.885 milyon ABD Dolarlýk üretim gerçekleþmiþ olup, bu süre içinde üretim potansiyelinin ancak ortalama yüzde 43'ü kullanýlabilmiþtir. Otomotiv yan sanayinin 1997-2000 yýllarý arasýnda göstermiþ olduðu performans, milyon ABD Dolarý
12 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
Hafif Ticari Araç* Aðýr Ticari Araç** Otomobil (< 3.5 Ton AYA) (> 3.5 Ton AYA) Toplam Ticari Araç Toplam Yerli Ýthal Toplam % Yerli Ýthal Toplam % Yerli Ýthal Toplam Yerli Ýthal Toplam Yerli Ýthal Toplam Ýthalat %
1989 118.314 7.094 125.408 6 13.355 1.936 15.291 13 14.810 447 15.257 28.165 2.383 30.548 146.479 9.477 155.956 6 1990 167.556 65.390 232.946 28 18.665 6.968 25.633 27 22.910 1.773 24.683 41.575 8.741 50.316 209.131 74.131 283.262 26 1991 195.574 33.651 229.225 15 23.821 8.548 32.369 26 22.394 2.213 24.607 46.215 10.761 56.976 241.789 44.412 286.201 16 1992 258.526 60.134 318.660 19 28.606 15.005 43.611 34 29.080 2.536 31.616 57.686 17.541 75.227 316.212 77.675 393.887 20 1993 340.063 101.070 441.133 23 31.869 31.840 63.709 50 40.711 2.851 43.562 72.580 34.691 107.271 412.643 135.761 548.404 25 1994 200.947 28.216 229.163 12 14.365 9.540 23.905 40 15.997 1.718 17.715 30.362 11.258 41.620 231.309 39.474 270.783 15 1995 194.960 21.651 216.611 10 21.754 16.059 37.813 42 24.575 2.339 26.914 46.329 18.398 64.727 241.289 40.049 281.338 14 1996 182.237 57.479 239.716 24 28.212 35.491 63.703 56 37.816 2.494 40.310 66.028 37.985 104.013 248.265 95.464 343.729 28 1997 219.810 125.025 344.835 36 44.337 75.224 119.561 63 48.463 5.850 54.313 92.800 81.074 173.874 312.610 206.099 518.709 40 1998 204.052 111.536 315.588 35 57.256 64.588 121.844 53 36.252 4.741 40.993 93.508 69.329 162.837 297.560 180.865 478.425 38 1999 157.452 131.215 288.667 45 49.185 41.728 90.913 46 19.895 2.500 22.395 69.080 44.228 113.308 226.532 175.443 401.975 44 2000 207.739 258.987 466.726 55 75.309 77.295 152.604 51 35.965 3.600 39.565 111.274 80.895 192.169 319.013 339.882 658.895 52
97/96 21 118 44 ** 57 112 88 ** 28 135 35 41 113 67 26 116 51 ** 98/97 -7 -11 -8 ** 29 -13 3 ** -25 -19 -25 1 -14 -6 -5 -12 -8 ** 99/98 -23 18 -9 ** -14 -35 -25 ** -45 -47 -45 -26 -36 -30 -24 -3 -16 ** 00/99 32 97 62 ** 53 85 68 ** 81 44 77 61 83 70 41 94 64 **
Tablo 14. Toplam motorlu taþýt araçlarý pazarý (1989-2000) 1) Otomobil ve Hafif Ticari Araçlara ait deðerler, firmalardan alýnan müþteri satýþlarýdýr. 2) Aðýr Ticari Araçlar ile ilgili satýþ deðerleri, fabrika satýþý ve ithalat DÝE deðerleridir. *) Hafif Ticari Araç, AYA <3.5 Ton Olan Minibüs, Panel ve Kamyonetleri kapsar. **) Aðýr Ticari Araç, AYA >3.5 Ton olan Küçük ve Büyük Kamyon ile Midibüs ve Otobüsleri kapsar. Kaynak: OSD
2.3.4. Ýthalat yatýrýmlarýný planlamýþtýr (Tofaþ 300 bin; Renault 2.3.4.1. Ana Sanayi 200 bin; Toyota 100 bin; Ford-Otosan 100 bin ve Opel 50 bin olmak üzere toplam 750 bin). Otomobil ve hafif ticari araçlarda Gümrük Birliði Firmalar hýzla yatýrýmlarýna devam ederken yaþanan ile 1996 yýlýndan itibaren ithalat daha da hýzlanmýþ, 1994 yýlý ekonomik krizi, sektörü olumsuz etkilemiþ bu açýdan diðer sanayi mallarýndan farklýlýk ve yeni model geliþtirilmesi dahil çoðu yatýrýmlarýn göstermiþtir. Otomotiv firmalarý yoðun bir rekabet durmasýna neden olmuþtur. Kriz döneminde kurulu baskýsý ile karþý karþýya býrakýlmýþ ve ithalat dolaylý kapasitesinin ancak yüzde 30-40'ý kullanýlabilmiþ, yollarla özendirilmiþtir. Ýthalattaki istikrarlý ve hýzlý yüksek satýþ vergilerinde pazarda talebi artýþýn temel nedenleri aþaðýda açýklanmaktadýr. canlandýrmak amacý ile düzenleme yapýlmamýþtýr. 1994 krizi toplam pazarda yüzde 50 dolayýnda bir Hýzlý Büyüme Dönemi ve 1994 Yýlý Krizi: gerilemeye neden olmuþ ve pazar 548 bin adetten 1993 yýlýnda 101.070 adet otomobil, 2.851 adet aðýr 268 bin adede kadar daralmýþtýr. Düþük talebin ticari araç ve 31.840 adet hafif ticari araç olmak sürmesine karþýn, yeni firmalara teþvik belgesi üzere toplam 135.761 adet araç ithal edilmiþ ve verilmeye devam edilmiþ ve dolayýsýyla, aþýrý kapasite ithalatýn pazar payý yüzde 25'e yükselmiþtir. Yapýlan yaratýlmýþtýr. Üretici sayýsý Uzak Doðu menþeli 3 talep tahminlerine göre 2000 yýlýnda ihracat ve yeni firmanýn daha gelmesi ile 7'ye çýkmýþtýr. ithalatýn 250'þer bin adete çýkacaðý ve üretimin 750 1994 yýlýnda ekonomik kriz ve Türk Lirasýnýn aþýrý bin otomobil olmak üzere toplam pazarýn 1 milyon deðer kaybý ile ithalat yavaþlamýþtýr. Ýthalat 39 bin motorlu araca ulaþacaðý tahmin edilmiþtir. Otomotiv adet düzeyine düþmüþ ve pazar payý yüzde 15'e ana ve yan sanayi, bu talep geliþmesine göre gerilemiþtir. 1995 yýlýnda ise kýsmen kriz etkisi,
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 13 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 bir nitelik kazanmýþtýr. TEFE 60,3 149,6 64,9 84,9 91 54,3 62,9 32,5 TÜFE 71,2 125,5 78,9 79,8 99,1 69,7 68,8 39,1 Gümrük Birliði'ni gerçekleþtiren 6 Mart 1995 tarih Ýmalat Sanayi Enfl. 54,6 159,3 59 80,6 91,2 47,1 76,7 29,5 ve 1/95 sayýlý AB-Türkiye OKK'ný izleyen 2/95 sayýlý $ 67,9 166,7 58,3 76,1 90,8 52,2 72,2 24,3 Karar ile AB dýþý ülkelerden yapýlacak motorlu taþýt Japon Yeni 87,2 199,1 53,9 55,6 69,7 76,2 91,7 12,6 araçlarý ithalatý, Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) EURO, DM, FFr. ** ** ** ** ** ** 40,1 14,1 üzerinde gümrük vergisine tabi tutulmuþtur. Tablo 15. Fiyat endeksindeki deðiþim ve bazý yabancý paralarýn TL'sýna 1996/2000 yýllarýný kapsayan bu uygulama ile karþý deðer kazaným oranlarý (1993-2000; Yüzde) Kaynak: OSD Türkiye, otomobilde 1996 yýlý için yüzde 10 olan AB OGT'si yerine yüzde 33 oranýný uygulamýþtýr.
Ýthal satýþ fiyatý 21,3 Geçen 5 yýl içinde her yýl belirli oranda azalan söz EURO 14,1 konusu gümrük vergisi, 1 Ocak 2001 tarihinden Yerli satýþ fiyatý 24,5 itibaren AB OGT düzeyine indirilmiþtir. 2001 yýlýndan TÜFE 39,1 itibaren AB dýþý ülke ürünlerinin pazarda yeniden % TEFE 32,5 daha yüksek pay almalarý beklenmektedir. 0102030 40 50
Þekil 5. Otomobil ortalama satýþ fiyatlarý (2000) Gümrük Birliði'nin ardýndan, pazarda yaþanan talep Kaynak: OSD artýþý tamamen ithalat ile karþýlanmýþ ve ithalatýn toplam pazardaki payý 1994 yýlýnda yüzde 15'ler kýsmen de Gümrük Birliði nedeni ile gümrük düzeyinden 1998 yýlýnda yüzde 38'e, 1999 yýlýnda oranlarýnýn AB'ne karþý sýfýrlanacaðý beklentisi ile yüzde 44 ve 2000 yýlýnda ise yüzde 52'ye ulaþmýþtýr. ithalat yüzde 14 gibi düþük düzeyde gerçekleþmiþtir. AB ürünlerinin pazar payý yüzde 49'a yükselmiþ, Gümrük Birliði: yerli ürün satýþlarýnýn payý ise, AB ürünleri payýnýn gerisinde kalarak yüzde 45'e inmiþtir. Gümrük Gümrük Birliði ile ilgili süreç, 1994 yýlý krizinin Birliði'nin AB ürünlerine saðladýðý avantaj nedeni sanayi üzerindeki olumsuz etkileri ile ilgili ciddi ile AB dýþý ülkelerin pazar payý ise 1993 yýlýnda yüzde önlemler alýnmadan baþlamýþtýr. 31 Aralýk 1995 16'dan 2000 yýlýnda yüzde 7'ye düþmüþtür. tarihinde yürürlüðe giren 1/95 sayýlý Ortaklýk Konseyi 1995-2000 yýllarý arasýnda, otomobil talebi daha çok Kararý (OKK) gereði AB'nden ithalatta tüm tarifelerin ithalat ile karþýlanmýþ ve ithalat talebi toplam talebe sýfýrlanmasý ile ithalatta artýþ oraný beklenenin de göre daha hýzlý artmýþtýr. Bu dönemde, AB ve EFTA üzerinde olmuþ ve bu aþýrý artýþ sürekli ve kararlý ülkelerinden yapýlan motorlu taþýt aracý ithalatýnýn toplam ithalat içindeki payý, AB dýþý ülkelere göre daha büyük bir artýþ göstermiþtir. Ülke Toplam Talep Ýthalat Ýthalatýn Payý (%) * Almanya * 3.802 469 12 1995-2000 döneminde motorlu taþýt aracý ithalatý * Fransa * 2.148 108 5 aðýrlýklý olarak AB ve EFTA ve Uzak Doðu * Ýngiltere * 2.198 400 18 * Ýspanya * 1.406 247 17 ülkelerinden yapýlmýþtýr. 1995 yýlýnda AB ve EFTA * Ýtalya * 2.332 287 12 ülkelerinden gerçekleþtirilen otomobil ithalatýnýn AB Toplam * 14.627 2.089 14 oraný yüzde 51, Uzak Doðu ülkelerinden ABD 8.750 1.500 17 Japonya 4.154 259 6 gerçekleþtirilen ithalatýn oraný ise yüzde 32 iken, G.Kore 1.273 5 0,4 bu durum 2000 yýlýna kadarki dönemde AB ve EFTA Türkiye (2000) 467 259 55 ülkeleri lehine deðiþmiþtir. 2000 yýlý itibariyle, AB
Tablo 16. Çeþitli ülkelerin otomobil ithalatýnda pazar payý (1999) (Bin ve EFTA ülkelerinden yapýlan ithalatýn toplam adet) ithalata oraný yüzde 87 olurken, Uzak Doðu * Sadece üçüncü ülkelerden yapýlan ithalatý kapsamaktadýr. Kaynak: Comité des Constructeurs Français d'Automobiles ve OSD
14 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
ülkelerinden yapýlan ithalatýn oraný ise yüzde 4 gibi fiyatýndaki artýþ, yýllýk yüzde 39,1 artan TÜFE'nin düþük bir seviyede gerçekleþmiþtir. 14,6 puan gerisinde kalmýþtýr. 1993 yýlýnda AB menþeli hafif ticari araç ürünlerinin Buna karþýlýk AB'nden yapýlan ithalatýn yüksek payý pazar payý yüzde 1'den daha az ve ithalat içindeki ve EURO'nun ancak yüzde 14,1 oranýnda artmasý payý ise yüzde 1 dolayýnda iken, 2000 yýlýnda AB nedeni ile ithal otomobillerdeki ortalama satýþ fiyatý ürünlerinin pazar payý yüzde 30'a, ithalat içindeki EURO'daki artýþýn 7,2 üstünde oluþmuþ ve bunun payý ise yüzde 58'e ulaþmýþtýr. sonucu ithal otomobil fiyatý, yerli üretilen 2000 yýlýnda, yýllýk olarak Toptan Eþya Fiyat Endeksi otomobillerin pazar fiyatý üzerinde önemli bir baský (TEFE) yüzde 32,5, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) yapmaya devam etmiþtir. yüzde 39,1, imalat sanayi enflasyonu ise yüzde 29,5 olmuþtur. Buna karþýlýk ABD Dolarýndaki deðiþim Ürün Zenginliði ve Yeni Model: yüzde 24,3, EURO ve baðlý para birimlerinin deðiþimi Dünyada yoðun rekabet yanýnda özellikle geliþmiþ ise yüzde ise 14,1 olarak gerçekleþmiþtir. pazarlarda çevre ve güvenlik ile ilgili yüksek standart EURO ve DM, FFr gibi diðer baðlý para birimlerinde ve ileri tüketici beklentileri, otomotiv sanayinde yaþanan bu geliþme nedeni ile Türk Lirasý'nýn söz yoðun bir teknolojik geliþmeye neden olmaktadýr. konusu para birimlerine göre aþýrý deðerlenmesi, Firmalar her yýl yeni model veya bir model üzerinde EURO bölgesinden ithalatýn artmasýna neden yeni uygulamalarý dünya pazarý ile birlikte Türkiye olurken, ihracatýn da geliþmesini engellemiþtir. pazarýna da sürmektedir. Bunun sonucu olarak, Öte yandan otomobillerde ortalama aðýrlýklý satýþ pazarda müþteri tercih ve beklentileri büyük oranda fiyatlarý 2000 yýlýnda ithal ve yerli otomobillerde deðiþikliðe uðramaktadýr. Türkiye otomotiv pazarý, farklý oranlarda deðiþiklik göstermiþtir. Ýthal Gümrük Birliði ile birlikte yabancý firmalarýn tam otomobillerde ortalama aðýrlýklý satýþ fiyatý yüzde etki alanýna girmiþtir. Türkiye pazarýnda çeþitli 21,3 artarken, yerli üretilen otomobillerdeki fiyat segmentlerde yaklaþýk 130 farklý marka/model artýþý yüzde 24,5 olmuþtur. Yerli otomobillerin satýþ otomobil tüketiciye arz edilmektedir. Türkiye'deki otomobil sanayinin 2000 yýlýnda yüzde 43'ler
Otomobil Pazarýnda Ýthal Satýþlar 1993 1996 2000 Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný
Toplam Ýthalat 101.070 23 100 57.479 24 100 258.987 55 100 * AB 33.062 733 41.886 1773 226.734 49 88 * Uzak Doðu 20.375 5 20 12.331 5 21 11.222 2 4 * Doðu Avrupa 47.633 11 47 3.262 1 6 21.031 5 8 Toplam Pazar 441.133 100 *** 239.718 100 *** 466.726 100 *** Yerli Üretim 348.095 *** *** 207.757 *** *** 297.476 *** ***
Hafif Ticari Araçlar Pazarýnda Ýthal Satýþlar 1993 1996 2000 Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný Adet Pazar Payý Ýthalat Oraný
Toplam Ýthalat 31.840 50 100 35.491 53 100 77.295 51 100 * AB 390 1 1 3.461 5 10 45.073 30 58 * Uzak Doðu 27.071 42 85 29.798 45 84 30.226 20 39 * Doðu Avrupa 4.379 7 14 2.232 3 6 1.996 1 3 Toplam Pazar 63.709 100 *** 63.703 100 *** 152.604 100 *** Yerli Üretim 31.869 *** *** 31.203 *** *** 89.404 *** ***
Tablo 17. Türkiye otomobil ve hafif ticari araç pazarýnda ýthal satýþlar (1993-2000) Kaynak: OSD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 15 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
1995 1996 1997 1998 1999 2000 Adet $ Adet $ Adet $ Adet $ Adet $ Adet $
Almanya 5.529 136.439.509 21.383 428.330.018 33.510 588.974.309 30.662 492.938.628 25.313 398.179.410 50.263 714.499.695 Avusturya 110 2.384.618 265 7.319.541 414 11.672.356 355 10.466.997 204 6.053.867 649 17.107.437 Belçika 422 8.412.648 1.644 24.120.999 3.149 47.791.182 5.729 70.491.567 17.250 165.951.434 49.942 458.484.938 Finlandiya 0 0 0 0 0 0 1 12.622 1 15.518 0 0 Fransa 1.609 23.301.181 2.605 28.503.902 14.872 153.642.000 16.243 173.657.313 20.489 189.143.186 52.656 413.109.665 Hollanda 0 0 2 4.154 4 358.649 2.020 24.682.697 4.745 53.288.446 5.304 67.445.179 Ýngiltere 1.239 23.200.697 5.843 89.601.155 10.496 136.998.961 8.132 104.007.716 6.355 77.672.209 12.479 121.264.090 Ýspanya 678 5.414.252 6.346 54.056.175 27.315 238.431.865 27.501 238.514.076 25.233 211.930.640 52.113 397.830.062 Ýsveç 208 5.683.660 159 4.479.543 76 1.882.360 190 5.211.265 268 7.402.500 863 19.688.418 Ýsviçre 2 50.961 4 41.695 2 11.696 123 61.264 4 89.760 8 139.832 Ýtalya 441 7.118.839 1.986 27.033.686 3.973 49.843.980 2.539 31.290.779 2.713 28.764.673 12.623 108.327.510 Norveç 0 0 0 0 0 0 0 0 1 6.518 1 34.439 Portekiz 0 0 7 150.793 0 0 54 571.575 1 22.674 1 20.168 Yunanistan 2 15.475 0 0 0 0 0 0 85 820.110 0 0 AB + EFTA Toplamý 10.240 212.021.840 40.244 663.641.661 93.811 1.229.607.358 93.549 1.151.906.499 102.662 1.139.340.945 236.902 2.317.951.433 Bulgaristan 9 127.610 4 6.712 0 0 0 0 0 0 4 78.725 Çek Cumhuriyeti 1.589 8.109.248 1.612 7.888.710 1.928 9.668.438 1.679 9.002.455 2.688 13.747.372 8.022 51.400.038 Macaristan 0 0 0 0 307 1.682.454 285 1.571.426 171 1.309.450 1.862 9.525.115 Polonya 0 0 0 0 3 26.706 4 45.914 322 1.644.646 2.508 14.235.184 Romanya 7 24.855 1.511 7.185.385 30 335.770 81 544.769 3 10.563 105 390.488 Rusya 920 4.134.700 136 588.319 8 44.991 2 39.770 6.133 18.856.086 11.239 38.317.139 Slovenya 1 15.365 0 0 0 0 0 0 153 853.193 0 0 D.Avrupa Toplamý 2.526 12.411.778 3.263 15.669.126 2.276 11.758.359 2.051 11.204.334 9.470 36.421.310 23.740 113.946.689 Güney Kore 3.175 26.614.063 7.392 54.878.026 15.604 107.258.027 3.390 25.462.474 4.285 25.387.806 6.179 37.791.508 Japonya 3.124 42.102.859 6.514 71.504.895 22.368 215.059.049 10.707 107.062.795 4.525 56.883.014 4.523 63.842.193 U. Doðu Toplamý 6.299 68.716.922 13.906 126.382.921 37.972 322.317.076 14.097 132.525.269 8.810 82.270.820 10.702 101.633.701 ABD 871 23.685.493 1.411 38.236.091 1.728 42.839.622 844 22.103.435 321 8.865.621 687 18.736.993 Kanada 5 125.300 7 221.411 7 203.457 8 257.153 9 340.282 48 1.025.586 Meksika 0 0 1 11.790 1 20.254 3 50.868 37 568.219 31 437.412 K. Amerika Toplamý 876 23.810.793 1.419 38.469.292 1.736 43.063.333 855 22.411.456 367 9.774.122 766 20.199.991 Genel Toplam 19.941 316.961.333 58.832 844.163.000 135.795 1.606.746.126 110.552 1.318.047.558 121.309 1.267.807.197 272.110 2.553.731.814
Tablo 18. Ülke bazýnda gerçekleþen otomobil ithalatý (1995-2000) GTÝP no: 8703.21.10.10.00 < 1000 cc Benzin 8703.32.19.11.00 1500-1600 cc Dizel 8703.22.19.10.00 1000-1500 cc Benzin 8703.32.19.12.00 1600-2000 cc Dizel 8703.23.19. 11. 00 1500-1600 cc Benzin 8703.32.19.13.00 > 2000 cc Dizel 8703.23.19.12.00 1600-2000 cc Benzin 8703.33.19.10.11 2500-3000 Dizel 8703.23.19.13.00 > 2000 cc Benzin 8703.33.19.10.12 > 3000 cc Dizel 8703.31.10.10.00 < 1500 cc Benzin 8703.33.19.90.19 Diðerleri Dizel 8703.24.10.10.00 > 3000 cc Benzin Kaynak: DÝE
1995 1996 1997 1998 1999 2000 Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $
Otomobil 19.941 316.961 58.832 844.163 135.795 1.606.746 110.552 1.318.048 121.309 1.267.807 272.110 2.553.731 Minibüs 1.887 19.400 4.687 47.150 6.989 82.434 5.180 74.837 3.026 48.816 4.384 67.427 Midibüs 32 23 31 377 5 96 20 385 31 735 61 2.455 Otobüs 38 12.051 66 20.700 133 35.376 126 28.272 133 17.793 484 46.049 Kamyonet 11.497 98.418 31.093 251.079 53.007 477.875 61.262 530.355 33.201 314.643 74.325 643.714 Kamyon 213 14.215 1.039 54.720 10.553 98.623 1.890 70.539 3.070 34.881 2.566 78.425 Toplam 33.608 461.068 95.748 1.218.189 206.482 2.301.150 179.030 2.022.436 160.770 1.684.675 353.930 3.391.801
Tablo 19. Motorlu taþýt araçlarý ithalatý (1995-2000) Kaynak: DÝE
16 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
dolayýnda gerçekleþen KKO ile bu rekabeti çoðu kez pazarda yer tutabilmek için gerekirse kar karþýlamasýnda zorluklar bulunmaktadýr. etmeksizin otomobil satmalarýna neden olmaktadýr. Türkiye, yüksek pazar potansiyeli ve ithalatýnýn daha Bu firmalar kendi istikrarlý pazarlarýnda üretimlerinin liberal yapýya kavuþmasý sonucu özellikle dünya yaklaþýk 1/3'ini uygun fiyatla pazarlamakta ve geliþen otomotiv sanayi için cazip bir pazar konumuna ihraç pazarlarýnda ise daha uygun fiyat gelmiþtir. Bu pazarlar için "Özel Fiyat" ve "Yerinde verebilmektedir. Üretim" uygulamalarý Türkiye'de de yer almaktadýr. Diðer bir deyiþle sektörde önemli oranda damping fiyatlarý söz konusudur. Motorlu taþýt araçlarýnda Ýthal Ürünlerde Pazarda Özel Fiyat Oluþturma dampingli fiyatlarýn belirlenmesi teknik olarak güç Gücü, Aþýrý Kapasite ve Geliþen Pazarlara Giriþ olmakla birlikte, pazardaki fiyatlarda yüzde 20'lere Politikalarý: yaklaþan oranda indirim yapýldýðý tahmin 2000 yýlýnda dünyada 41 milyon otomobil ve 16 edilmektedir. milyon ticari araç olmak üzere toplam 57 milyon Ýthalatta Denetim Eksikliði ve Diðer Pazarlarda motorlu taþýt aracý üretilmiþtir. Otomotiv sanayindeki Ýthalat: yayýlma, geliþmiþ pazarlardaki doygunluk ve geliþen pazarlardaki yeni yatýrýmlar sonucunda meydana Otomobil pazarýnda ithalat, geliþmiþ ülkelerde dahi gelen artýþlar, otomotiv sanayini önemli bir "Aþýrý kota ve tarife dýþý engeller gibi belirli düzenlemelerle Kapasite" olgusu ile karþý karþýya býrakmaktadýr. denetim altýnda tutulmaktadýr. AB'nin AB dýþý ithalatý 1985 yýlýnda 5 milyon adet/yýl olan aþýrý kapasite, toplam pazarýn yüzde 14'üdür. Ýthalatýn payý 1995 yýlýnda 12 milyon adet/yýl düzeyine çýkmýþtýr. Fransa'da yüzde 5, Ýtalya'da yüzde 12, Almanya'da Halen Çin, Hindistan ve Endonezya gibi Asya yüzde 12, Ýspanya'da yüzde 17, Ýngiltere'de ise yüzde ülkeleri, Brezilya ve Arjantin gibi G. Amerika ülkeleri 18'dir. yanýnda Polonya, Çek ve Slovak Cumhuriyetlerinde Japonya'da yüzde 6 olan ithalatýn pazar payý, G. gerçekleþtirilmekte olan projelerin tamamlanmasý Kore'de yalnýz yüzde 0,4 oranýndadýr. G. Kore'de ile bu aþýrý kapasitenin 2000 yýllarýnda 21 milyon 1999 yýlýnda toplam 2.843.114 adet otomobil adet/yýl olmasý beklenmektedir. Bunun sonucu üretilirken, ayný yýl yalnýz 5 bin adet otomobil ithal olarak, 1985 yýlýnda yüzde 90 düzeyinde gerçekleþen edilmiþtir. Ýncelenen pazarlar arasýnda ithalat oraný KKO son yýllarda yüzde 73'e düþmüþtür. Aþýrý en yüksek olan ülke Türkiye'dir. kapasitenin bölgeler arasýndaki daðýlýmýnda yüzde 43 ile Asya-Pasifik bölgesi ilk sýrayý almaktadýr. Bu 2.3.4.2. Yan Sanayi bölgede 1995 yýlýnda 7,5 milyon adet/yýl olan kapasite fazlalýðýnýn 4 milyon adedi Japonya'ya aittir. Gümrük Birliði öncesi, 1,5 milyar ABD Dolarý olarak Bu bölgeyi yüzde 27 (4,5 milyon adet) ile B. Avrupa gerçekleþen otomotiv aksam ve parça toplam izlemektedir. Aþýrý kapasite içinde ABD yüzde 16 ithalatý, Gümrük Birliði'ne girilmesi ile 1996 yýlýndan (2 milyon adet), D. Avrupa yüzde 9 (1 milyon adet) itibaren hýzla artmýþ ve 2000 yýlýnda 2,75 milyar ABD ve G. Amerika yüzde 5 (0,6 milyon adet) oranýnda Dolarýna yükselmiþtir. Ýthalatýn iç pazar satýþlarý pay almaktadýr. içindeki payý yüzde 45 düzeyindedir. Otomotiv yan Bu nedenle firmalarýn, Türkiye gibi geliþen ve büyük sanayinde ithalatýn artmasýna etki eden baþlýca oranda geliþme potansiyeli olan pazarlarda özel faktörler þöyledir; fiyat uygulama güçleri yüksektir. AB ve Uzak Doðu'da l Ülkemizde ihraç amaçlý olarak üretimi baþlayan kullanýlmayan kapasitelerin yüksek oluþu, firmalarýn yeni model araçlarda yerli parça kullanýmýnýn
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 17 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
baþlangýçta çok düþük olmasý, otomobilin aðýrlýðý ilk kez, 1995 ve 1996 yýllarýnda
l Çok sýk model deðiþikliði ve iç pazardaki aþýrý Tofaþ firmasýnýn AB ülkelerine yaptýðý ihracatla daralmalar nedeni ile parça yerlileþtirme önem kazanmýþtýr. Genel olarak otobüs ihracatýnýn yatýrýmlarýnýn daha uzun süreye yayýlmasý payý artarak devam etmektedir. Bu dönemde otobüs zorunluluðu, en önemli ihraç ürünlerinden birisi olmuþtur. l 2000 yýlýnda, Euro/Dolar paritesinde Özellikle AB ve Rusya baþta olmak üzere Baðýmsýz beklenmeyen hýzlý düþüþ ve Türk Lirasý'nýn Devletler Topluluðu ülkelerine yapýlan otobüs EURO karþýsýnda aþýrý deðer kazanmasý ile ihracatý dikkat çekicidir. Midibüste ise 1998 yýlýnda özellikle AB ülkelerinden yapýlan ithalatýn baþlayan ciddi ihracat hamlesi 1999 yýlýnda da artarak cazip hale gelmesi. devam etmiþtir. Otomotiv yan sanayi mamul ithalatýnýn yapýldýðý Gümrük Birliði ile birlikte AB kaynaklý ortaklarla baþlýca ülkeler AB ülkeleri (Almanya, Ýngiltere, Ýtalya geliþtirilen yeni projeler sonucu, 1999 yýlýndan ve Fransa) ve Japonya'dýr. Otomotiv yan sanayi itibaren otomobil ve hafif ticari araçlarda AB pazarýna ithalatý içinde en önemli paya sahip olan mamuller, ciddi bir ihracat hamlesi baþlatýlmýþtýr. Oyak Renault traktör ve özel amaçlý motorlu taþýtlarýn aksam parça bu yýlda AB pazarý için yeni bir model üreterek bu ve aksesuarlarý, sýkýþtýrmayla ateþlemeli içten yanmalý modelin ihracatýný baþarmýþtýr. Bu kapsamda Tofaþ pistonlu motorlar, klima cihazlarý, kývýlcým ile firmasýnýn da ihracata yönelik çalýþmalarý sonrasýnda ateþlemeli içten yanmalý doðrusal veya döner 2000 yýlýnda yeni bir model hafif ticari araç ihracatý pistonlu motorlar, pompalar, aspratörler, gerçekleþtirilmiþtir. Ford-Otosan'ýn yeni proje transmisyon aksam ve parçalarý ve dýþ lastiklerdir. çalýþmasý ise 2002 yýlýndan itibaren sonuç vermeye Bu mamullerde yapýlan ithalat, otomotiv yan sanayi baþlayacaktýr. toplam ithalatýnýn yüzde 80'inden fazlasýný oluþturmaktadýr. Öte yandan, Toyota firmasý da yeniden yapýlanma içinde, ihracat aðýrlýklý üretim modelini uygulamaya koymak üzere çalýþmalarýný sürdürmektedir. 2002 2.3.5. Ýhracat yýlýndan itibaren Toyota'nýn da ihracata baþlamasý planlanmaktadýr. Ayrýca, Hyundai-Assan firmasý 2.3.5.1. Ana Sanayi ihracata yönelik çalýþmalarý devam etmektedir. 1990'lý yýllarýn baþýndan bu yana büyük deðiþim 1995 yýlýnda toplam motorlu taþýt aracý ihracatý geçirmekte olan otomotiv sanayi, yaþanmakta olan içinde yüzde 91'lik bir paya sahip olan otomobilin tüm olumsuz iç pazar koþullarýna raðmen lisansör 1996 yýlýndaki payý yüzde 83, 1997'de yüzde 80, firmalarý ile entegrasyonunu büyük bir hýzla 1998'de yüzde 67 ve 1999 yýlýnda ise yüzde 86 olarak tamamlayarak AB gibi geliþmiþ pazarlara sürekli gerçekleþmiþtir. 1995-1998 dönemi için hafif ticari olarak ihracata baþlama noktasýna gelmiþtir. Ancak, araç ihracatýnýn, toplam motorlu taþýt aracý ihracatý 1998 yýlýna göre 1999 yýlýnda saðlanan artýþýn 2000 içindeki payý ise yüzde 1 düzeyini geçememiþtir. yýlýnda devam edemediði görülmektedir. 2000 yýlý 87.00 GTÝP kapsamýnda yer alan motorlu taþýt otomobil ihracatý adet olarak artmasýna karþýlýk araçlarý ile bunlarýn baþlýca aksam ve parçalarýna ihracat geliri yüzde 13 azalýþ ile 623 milyon ABD iliþkin 1992-2000 yýllarý dýþ ticaret verileri Tablo Dolarý seviyesine inmiþtir. EURO'nun ABD Dolarý 21'de gösterilmektedir. karþýsýnda aþýrý deðer kaybý bu düþüþte önemli rol 1992 ve 2000 yýllarý karþýlaþtýrýldýðýnda dýþ ticaretin oynamýþtýr. yapýsýnda önemli deðiþimler olduðu görülmektedir. 1995-1999 dönemi içinde taþýt araçlarý ihracatý içinde
18 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
1995 1996 1997 1998 1999 2000 Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $ Adet bin $
Otomobil 32.639 250.517 25.601 196.755 20.715 108.607 18.185 103.455 74.874 687.157 83.314 623.310 Minibüs 218 3.174 909 16.064 602 7.647 700 9.234 116 1.581 786 15.592 Midibüs 251 8.204 346 11.280 431 12.295 2.281 36.587 5.507 58.679 2.820 27.478 Otobüs 940 128.117 1.934 226.545 2.139 166.976 2.741 163.315 1.889 204.937 2.706 227.197 Kamyonet 1.323 26.574 586 11.885 936 19.148 734 14.635 1.061 11.231 6.603 61.489 Kamyon 494 11.198 426 12.230 416 9.506 280 5.290 903 19.617 700 15.212 Toplam 35.865 427.784 29.802 474.759 25.239 324.179 24.921 332.516 84.350 983.202 96.929 970.278
Tablo 20. Motorlu taþýt araçlarý ihracatý (1995-2000) Kaynak: DÝE
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 $
Motorlu Taþýt 176.497.433 310.741.355 134.218.385 258.199.270 1.007.274.807 1.673.003.376 1.575.122.152 1.440.261.661 2.979.641.955 Ýthalat Aksam ve Parça 630.620.689 783.476.761 468.097.408 854.080.764 1.028.045.931 1.295.721.075 1.124.606.836 951.670.030 1.478.747.416 Motorlu Taþýt 42.657.561 35.799.332 30.645.539 203.363.575 181.542.067 57.075.346 27.234.610 641.286.218 613.498.930 Ýhracat Aksam ve Parça 56.079.362 55.132.101 81.001.472 122.460.193 187.971.746 187.543.493 239.777.636 261.462.037 304.303.940 AB+EFTA Toplam Motorlu Taþýt 219.154.994 346.540.687 164.863.924 461.562.845 1.188.816.874 1.730.078.722 1.602.356.762 2.081.547.879 3.593.140.885 Dýþ Ticaret Aksam ve Parça 686.700.051 838.608.862 549.098.880 976.540.957 1.216.017.677 1.483.264.568 1.364.384.472 1.213.132.067 1.783.051.356 Motorlu Taþýt 133.839.872 274.942.023 103.572.846 54.835.695 825.732.740 1.615.928.030 1.547.887.542 798.975.443 2.366.143.025 Açýk Aksam ve Parça 574.541.327 728.344.660 387.095.936 731.620.571 840.074.185 1.108.177.582 884.829.200 690.207.993 1.174.443.476 Motorlu Taþýt 536.147.000 1.045.825.000 308.585.000 470.935.000 1.433.069.000 2.406.205.000 2.104.750.000 1.732.033.000 3.442.076.000 Ýthalat Aksam ve Parça 782.393.451 1.094.291.098 638.990.596 1.105.315.010 1.251.056.408 1.698.925.871 1.621.686.169 1.362.529.775 2.008.724.599 Motorlu Taþýt 126.674.000 154.621.000 201.029.000 432.522.000 485.442.000 330.654.000 354.175.000 881.985.000 1.015.705.000 Ýhracat Aksam ve Parça 92.672.964 101.343.229 132.276.285 209.987.762 322.691.627 345.381.010 441.794.917 591.627.129 561.241.655 Toplam Toplam Motorlu Taþýt 662.821.000 1.200.446.000 509.614.000 903.457.000 1.918.511.000 2.736.859.000 2.458.925.000 2.614.018.000 4.457.781.000 Dýþ Ticaret Aksam ve Parça 875.066.415 1.195.634.327 771.266.881 1.315.302.772 1.573.748.035 2.044.306.881 2.063.481.086 1.954.156.904 2.569.966.254 Motorlu Taþýt 409.473.000 891.204.000 107.556.000 38.413.000 947.627.000 2.075.551.000 1.750.575.000 850.048.000 2.426.371.000 Açýk Aksam ve Parça 689.720.487 992.947.869 506.714.311 895.327.248 928.364.781 1.353.544.861 1.179.891.252 770.902.646 1.447.482.944
Göstergeler (%)
Açýk/Topl. Motorlu Taþýt 61 79 63 12 69 93 97 38 66 AB+EFTA Dýþ Tic. Aksam ve Parça 84 87 70 75 69 75 65 57 66 Ýle Dýþ Ticaret Motorlu Taþýt 24 12 23 79 18 3 2 45 21 Ýhr./Ýth. Aksam ve Parça 9 7 17 14 18 14 21 27 21
Açýk/Topl. Motorlu Taþýt 62 74 21 4 49 76 71 33 54 Toplam Dýþ Tic. Aksam ve Parça 79 83 66 68 59 66 57 39 56 Dýþ Ticaret Motorlu Taþýt 24 15 65 92 34 14 17 51 30 Ýhr./Ýth. Aksam ve Parça 129 21192620274328
Ýthalat Motorlu Taþýt 33 30 43 55 70 70 75 83 87 Aksam ve Parça 81 72 73 77 82 76 69 70 74
Toplam Ýhracat Motorlu Taþýt 34 23 15 47 37 17 8 73 60 Dýþ Aksam ve Parça 61 54 61 58 58 54 54 44 54 Ticarette AB+EFTA Toplam Motorlu Taþýt 33 29 32 51 62 63 65 80 81 Payý Dýþ Ticaret Aksam ve Parça 78 70 71 74 77 73 66 62 69
Açýk Motorlu Taþýt 33 31 96 143 87 78 88 94 98 Aksam ve Parça 83 73 76 82 90 82 75 90 81
Tablo 21. 87.00 GTÝP kapsamýnda motorlu taþýt araçlarý ile aksam ve parçalarý için dýþ ticaret dengesi (1992-2000) Kaynak: OSD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 19 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Sektör Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam
Toplam Ana Sanayi 116.722.500 154.208.201 209.284.416 463.163.604 565.846.568 389.220.835 414.376.248 1.052.761.597 1.043.738.553 * Otomobil 71.473.605 51.167.474 75.646.041 272.330.568 256.801.136 119.911.392 137.397.575 712.104.913 621.694.696 * Otobüs 33.140.646 81.802.818 103.089.902 130.197.883 199.302.156 189.274.539 167.126.780 214.049.864 233.395.396 * Diðerleri 11.723.282 21.237.909 30.548.473 60.635.153 109.743.276 80.034.904 109.851.893 126.606.820 188.648.461 Toplam Yan Sanayi 395.878.414 352.874.560 540.975.080 723.814.016 809.072.428 915.542.443 1.079.510.990 1.185.566.793 1.339.924.467 * Yan Sanayi 216.123.517 182.201.614 307.030.709 412.683.858 547.396.824 638.721.876 812.204.986 922.439.905 1.043.625.123 * Ýç ve Dýþ Lastik 171.382.462 162.089.758 205.231.097 283.380.064 220.201.797 251.948.918 245.480.481 244.114.148 265.890.319 * Akümülatör 7.075.340 6.349.364 25.222.967 25.122.231 22.237.571 19.733.938 16.274.188 11.644.087 16.890.307 * Emniyet Camý 1.297.095 2.233.824 1.962.769 2.627.863 19.236.236 5.137.711 5.551.335 7.368.653 13.518.718 Toplam 512.600.914 507.082.761 750.259.496 1.186.977.620 1.374.918.996 1.304.763.278 1.493.887.238 2.238.328.390 2.383.663.020 Ana Sanayi Payý (%) 23 30 28 39 41 30 28 47 44 Yan Sanayi Payý (%) 77 70 72 61 59 70 72 53 56
Tablo 22. Otomotiv sektörü ihracatý (1992-2000) Kaynak: UÝB
l Toplam dýþ ticarette AB ve EFTA'nýn payý 1992 ticaret hacmi motorlu taþýtlarda 16,39, aksam yýlýnda motorlu taþýtlarda yüzde 33, aksam ve ve parçalarda 2,59 kat artmýþtýr. Burada parçalarda yüzde 78 düzeyinden Gümrük Gümrük Birliði'nin olumsuz etkisi açýkça Birliði ile artýþa geçerek, 2000 yýlýnda sýrasýyla görülmektedir. yüzde 81 ve yüzde 69 olmuþtur. 1992 yýlýna l Dýþ ticaret açýðý ayný dönemde toplam ticarette göre 2000 yýlýnda toplam dýþ ticaret motorlu motorlu taþýtlarda 5,92, aksam ve parçalarda taþýtlarda 6,72 kat, aksam ve parçalarda 2,93 2,93 kat artarken, AB ve EFTA ile ticarette kat, buna karþýn AB ve EFTA ile toplam dýþ motorlu taþýtlarda 17,67, aksam ve parçalarda ise 2,04 kat artýþ göstermiþtir. Dýþ ticaret açýðýnýn toplam içindeki payý ise, AB ve EFTA 1999 2000 Deðiþim (%) Adet $ Adet $ Adet $ ile ticarette toplam dýþ ticarete göre daima Almanya 27.774 278.177.036 26.477 134.799.116 -5 -52 daha yüksek orandadýr. Avusturya 12 125.648 52 332.641 333 165 Belçika 39 495.721 108 754.375 177 52 l Ýhracat/ithalat payý AB ve EFTA ile ticarette, Finlandiya 19 104.318 10 28.607 -47 -73 toplam dýþ ticarete göre daha düþüktür, bu Fransa 28.368 287.764.660 27.830 230.377.179 -2 -20 nedenle dýþ ticaret açýðý artmaktadýr. Hollanda 22 267.427 30 313.121 36 17 Ýngiltere 3 45.308 6 45.398 100 0 l AB ve EFTA ile ticarette ithalatýn toplam dýþ Ýspanya 0 0 231 1.688.215 ** ticaretteki payý Gümrük Birliði ile birlikte 1996 Ýsveç 2 23.600 0 0 ** yýlýndan itibaren artarak 2000 yýlýnda motorlu Ýsviçre 8 93.722 24 179.785 200 92 Ýtalya 7.191 58.617.645 12.748 90.705.940 77 55 taþýtlarda yüzde 87, aksam ve parçalarda yüzde Portekiz 0 0 126 806.000 ** 74 düzeyine çýkmýþtýr. Bunun sonucu bu bölge Yunanistan 1 13.634 99 657.710 9.800 4.724 ile dýþ ticaretteki açýk deðerinin toplam açýk AB + EFTA Topl. 63.439 625.728.719 67.741 460.688.087 7 -26 içindeki payý ise, motorlu taþýtlar için yüzde D.Avrupa Topl. 652 4.912.736 5.881 36.692.373 802 647 98, aksam ve parçalar için yüzde 81 gibi yüksek BDT Topl. 1.812 11.830 2.744 14.477 51 22 O. Doðu Topl. 1.799 14.079.563 1.586 13.283.540 -12 -6 bir deðere ulaþmýþtýr. U. Doðu Topl. 1 12.990 5 62.451 400 381 K. Amerýka Topl. 0 0 1 9.385 ** Afrika Topl. 10.821 54.879.315 40 407.968 -100 -99 Uludað Ýhracatçý Birlikleri'nin 2000 yýlý verilerine T.C. Ser.Bölge Topl. 142 793.315 40 407.968 -72 -49 Genel Toplam 78.666 700.418.468 78.038 511.566.249 -1 -27 göre, otomotiv sektöründe toplam ihracat, 2.383.663.020 ABD Dolarý olarak gerçekleþmiþtir. Tablo 23. Otomobil ihracatýnýn ülke/ülke gruplarýna göre daðýlýmý (1999- 2000) 2000 yýlý, 1999 yýlý ayný dönem ile karþýlaþtýrýldýðýnda, Kaynak: UÝB
20 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
2.238.328.390 ABD Dolarý olan sektör ihracatýnýn Uludað Ýhracatçý Birlikleri'nin verilerine göre 2000 yüzde 6 artmýþ olduðu görülmektedir. 2001 yýlýnýn yýlýnda 1,3 milyar ABD Dolarýna eriþen otomotiv ilk 10 ayýnda ihracat yüzde 48 artýþ ile 2.819.461.075 yan sanayi ihracatý içinde, büyük ölçüde otomotiv ABD Dolarý olmuþtur. sektörü tarafýndan kullanýldýðý halde, deðiþik gümrük 2000 yýlý otomobil ihracat verileri bölgeler bazýnda tarife pozisyonlarýndaki mamuller yer almamaktadýr. deðerlendirildiðinde, AB ve EFTA ülkelerine yapýlan Bu mamullerin de ilave edilmesi halinde otomotiv otomobil ihracatýnýn adet bazýnda 1999 yýlýna göre yan sanayi toplam ihracatýnýn daha fazla olacaðý yüzde 7 oranýnda arttýðý, buna karþýn ihracat gelirinin tahmin edilmektedir. yüzde 26 oranýnda azaldýðý görülmektedir. Otomotiv yan sanayi ihracatý artarken, dýþ pazar 1999 yýlýna göre 2000 yýlýnda diðer bölgelerde sayýsý da artýþ göstermektedir. Ýhracat yapýlan dýþ yaþanan geliþmeleri þöyle özetlemek olasýdýr: pazar sayýsý 2000 yýlýnda 100'ü geçmiþtir. Otomotiv yan sanayi ihracatýnýn yüzde 60'ý AB ülkelerine Doðu Avrupa ülkelerine yapýlan otomobil l yönelik olup, Avrupa ülkelerinin toplam ihracatý, adet bazýnda yüzde 802 gibi yüksek bir oranda artarak 5.881 adet olarak ihracatýmýzdan aldýðý pay yüzde 65'tir. Ýhracat gerçekleþmiþtir. Özellikle Romanya'ya yapýlan pazarlarýnýn artmasýnda, iç pazarýn yeterince ihracattaki artýþ dikkat çekicidir. büyümemesi ve firmalarýn kapasitelerini daha verimli kullanabilmek amacýyla, karlý olmasa bile ihracat l Baðýmsýz Devletler Topluluðu'na yapýlan otomobil ihracatý adet bazýnda yüzde 51 yapma zorunluluðu duymalarý etkili olmaktadýr. oranýnda artarak 2.744 adet olmuþtur. Bu Otomotiv yan sanayi ihracatý içinde en önemli paya artýþta, Azarbeycan, Gürcistan ve Özbekistan'a sahip olan mamuller, traktör ve özel amaçlý motorlu yapýlan ihracattaki artýþýn önemli bir payý taþýtlarýn aksam parça ve aksesuarlarý, motorlar olduðu görülmektedir. aksam ve parçalarý, dýþ lastikler ve demir veya l Orta Doðu ülkelerine yapýlan otomobil ihracatý çelikten yarý mamullerdir. Bu mamullerde yapýlan adet bazýnda yüzde 12 azalarak 1.586 adet ihracat, otomotiv yan sanayi toplam ihracatýnýn olmasýna karþýn Lübnan'a yapýlan ihracatýn yüzde 75'inden fazlasýný oluþturmaktadýr. artmýþ olmasý dikkat çekicidir. Otomotiv yan sanayinde ithalat artýþ hýzýnýn, ihracat l Uzak Doðu ve Kuzey Amerika ülkelerine artýþ hýzýndan büyük olmasý nedeniyle dýþ ticaret yapýlan otomobil ihracatýnýn, adet ve ABD dengesi ithalat lehine artýþ göstermiþtir. Nitekim, Dolarý bazýnda toplam içinde fazla bir aðýrlýðý 1997 yýlýnda 1,385 milyon ABD Dolarý olan dýþ ticaret bulunmamaktadýr. açýðý, 2000 yýlýnda 1,45 milyar ABD Dolarýna çýkmýþtýr. Afrika ülkelerine yapýlan otomobil ihracatýnda l 2001 yýlý hariç ithalat artýþ hýzýnýn, ihracat artýþ ise, adet bazýnda yüzde 16 oranýnda bir azalma olduðu ancak, Cezayir'e yapýlan ihracatýn hýzýndan büyük olmasý nedeniyle otomotiv yan yüzde 175 oranýnda artmýþ olduðu sanayinde ihracatýn ithalatý karþýlama oraný ancak görülmektedir. yüzde 47 düzeyindedir. Sektördeki yoðun rekabet, ana sanayinin sýk sýk model deðiþikliði yapmasýný zorunlu kýlmaktadýr. Bunun yaný sýra model çeþitliliði 2.3.5.2. Yan Sanayi her geçen gün artmaktadýr. Buna baðlý olarak Otomotiv yan sanayi ihracatý, toplam sektör ihracatý yerlileþtirme yatýrýmlarý, düþük üretim adetleri içinde önemli bir paya eriþmiþtir. Otomotiv yan dolayýsýyla genellikle fizibýl olmamakta veya çok sanayinin dýþ ticaret içindeki paylarý Tablo 21'de çeþit dolayýsýyla yerlileþtirme yatýrýmlarý uzun zamana görülmektedir. yayýlmaktadýr. Bunlara ilave olarak, ana sanayinin
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 21 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
ürün tasarýmý ve geliþtirmesi yapabilen tüm iþgücünün sürekliliði esastýr. Özellikle kriz hizmetleri sunabilecek (full service supplier) dönemlerinde üretim yüzde 50 azalmasýna raðmen niteliklere sahip yan sanayi arama eðilimlerinin istihdamýn korunmasý için azami özen artmasý yerli parça kullaným düzeyini olumsuz yönde gösterilmektedir. etkilemektedir. Otomotiv sanayinde ürün ve üretimde uygulanan ileri teknolojiler ile maliyeti doðrudan etkileyen 2.3.6. Ýstihdam verimlilik ve rekabet gücünün önemli unsurunu oluþturan "Toplam Kalite Yönetimi", yüksek nitelikli 2.3.6.1. Ana Sanayi iþgücüne ihtiyaç duymaktadýr. Sektörde hýzla geliþen Ar-Ge alanýndaki çalýþmalar yanýnda, yabancý Otomotiv ana sanayinde doðrudan istihdam 32 ortaklarla sürdürülen geniþ boyutlu ortak yönetimin bin kiþi dolayýndadýr. Uluslararasý ölçekler, ana gereði nitelikli insan gücü, bu ihtiyaca yeni bir boyut sanayi ile ilgili yan sanayi ve ticaret sektörü katmýþtýr. Bu yüksek nitelikli iþ gücü gereksinmesi, dikkate alýndýðýnda, sanayinin doðrudan ve dolaylý sektör içinde her düzeyde sürdürülen yoðun eðitim istihdam kapasitesinin yaklaþýk 500 bin olduðu faaliyeti ile karþýlanmaktadýr. Ekonomide sýk görülmektedir. aralýklarla yaþanan krizlere raðmen iþgücünün Sektörde rekabet için gerekli olan yüksek nitelikli stabilizasyonu ve korunmasý ile sürekli eðitim, iþgücünün yetiþtirilmesindeki maliyet unsuru nedeni sektördeki rekabet gücünün geliþtirilmesinde büyük ile diðer sektörlerden farklý olarak bu sektörde önem taþýmaktadýr. ABD, Japonya, Türkiye ve Batý Avrupa ülkeleri
1995 1996 1997 1998 1999 2000 otomotiv sektöründeki iþgücü maliyetleri açýsýndan
Ýþçi 16.299 17.387 20.069 19.628 20.189 24.676 karþýlaþtýrýldýðýnda, en yüksek iþgücü maliyetinin Memur 2.518 3.095 3.748 3.729 4.215 4.125 35 Euro/saat ile Almanya'da olduðu görülmektedir. Ýdareci 604 597 870 588 789 831 Türkiye ise 5 Euro/saat ile söz konusu ülkeler Mühendis 984 929 1.256 1.280 1.621 1.745 Ýdareci Mühendis 439 463 536 677 709 705 arasýnda iþgücü maliyeti en düþük ülkedir. Toplam 20.844 22.471 26.479 25.902 27.523 32.082 Ýþgücünün rekabet yeteneði iþgücü maliyeti ile ilgili Tablo 24. Karayolu taþýtlarý imalat sanayinde istihdam (1995-2000) olmakla birlikte verimlilik faktörü ile birlikte bir Kaynak: OSD deðerlendirmenin yapýlmasý da gereklidir. KKO'nýn ancak yüzde 80 düzeyi, otomobil üretiminde Türkiye 5 Türkiye'de iþgücü verimliliðinin karþýlaþtýrýlabilir bir Portekiz 8 Euro/Saat düzeyini göstermektedir. Ýspanya 16 2000 Ýtalya 16 Fransa 20 Hollanda 21 Avusturya 23 Ýngiltere 23 Ýsveç 23 ABD 31 Japonya 32 Almanya 35
0 10203040
Þekil 6. Bazý seçilmiþ ülkeler otomotiv sektörü iþgücü maliyeti karþýlaþtýrmasý (2000; Euro/Saat) Kaynak: VDA, The Economic Situation of the Automotive Industry in the Year, 31 January 2001
22 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
2.3.6.2. Yan Sanayi Kullanýlmýþ Motorlu Araçlarýnýn Gümrük Birliði Kapsamýnda Serbest Dolaþýmý: Otomotiv yan sanayinde doðrudan istihdam sayýsý yaklaþýk 75 bin civarýndadýr. Ancak sektör kendi yan 1/95 sayýlý OKK'nýn 4, 5 ve 6'ncý maddeleri Türk sanayisi ile birlikte yaklaþýk 305 bin kiþiye istihdam sanayi ürünlerinin, mallarýn serbest dolaþýmý saðlamaktadýr. kapsamýnda AB rekabetine açýlmasýný öngörmektedir. Sanayi mallarýnda yeni/kullanýlmýþ mal ayýrýmý yapýlmadýðýndan 2.4. Gümrük Birliði Kararý'nýn Sektöre Etkileri sektör açýsýndan ikinci el motorlu taþýt aracý ticareti konusunda, Türk Hükümeti tek taraflý Türkiye'deki otomotiv sanayinin geliþme sürecinde bir bildirim yapmýþ ve kullanýlmýþ motorlu taþýt 1990'lý yýllar ayrý bir öneme sahiptir.1989 yýlýndan aracý ticaretini "belirli bir süre" için itibaren bir yandan talepteki hýzlý artýþ ve öte yandan yasaklayacaðýna iliþkin beyanda bulunmuþtur. pazardaki liberalleþmenin yarattýðý ithalat rekabeti, Bildirim, Avrupa Parlamentosu tarafýndan kurulu otomotiv sanayinde rekabet þartlarýný ön onaylanmýþ ve 13 Þubat 1995 tarih ve L 35 sayýlý plana çýkartmýþtýr. 1994/1995 yýllarýnda hýzlanan Avrupa Topluluðu Resmi Gazetesi'nde (ATRG) Gümrük Birliði hazýrlýklarý, otomotiv sanayinin yayýnlanarak 1/95 sayýlý OKK'nda yer almýþtýr. Bu ihracata yönelik projelerinin yeniden oluþturulmasýný aþamada kullanýlmýþ motorlu taþýt araçlarýnýn gerektirmiþtir. serbest dolaþýmý tüm sanayi için bir tehdit Bu amaçla bir yandan artan talebe karþý kapasite oluþturduðundan Türkiye, söz konusu bildirim artýran yatýrýmlar yapýlýrken, öte yandan ürün ve ile önemli ve doðru bir adým atmýþtýr. üretim teknolojisinin uluslararasý rekabet koþullarýna Türkiye Gümrük Birliði Kararý ile tek pazar göre yeniden düzenlenmesi ile ilgili çalýþmalar büyük üyeliðine kavuþmuþ deðildir. Bu Karar, Ortaklýk hýz kazanmýþtýr. Anlaþmasý'nýn özel hükümleri çerçevesinde Ýç pazarda ekonomik dengesizliklerin yarattýðý oluþturulmuþtur. Bu nedenle, sanayi mallarýnýn talepteki aþýrý dalgalanmalar ve aþýrý ithalatýn yarattýðý serbest dolaþýmýna, Türkiye'nin tam üyelik süreci aðýr rekabet þartlarýna raðmen Türkiye otomotiv tamamlanmadan önce kullanýlmýþ sanayi sanayi 2000'li yýllarda ihracata yönelik bir sanayi dalý mallarýnýn da dahil edilmesi söz konusu olma niteliði sergilemektedir. Ancak rekabet olmamalýdýr. gücünde ulaþýlan bu durumun korunmasý ve daha da geliþtirilmesi zorunludur. Teknik Mevzuat Uyumu: Aksi halde küresel nitelikli otomotiv sanayinin Sanayi mevzuatýnýn temelini oluþturan teknik Türkiye'ye saðladýðý ihracat amaçlý üretim olanaklarý, mevzuata uyum konusu 1/95 sayýlý OKK'nýn 8-10'ncu rekabet gücü uygun olan daha baþka ülkelere maddelerinde düzenlenmektedir. Burada Türk kaydýrýlabilecektir. sanayi üretiminin AB mevzuatýna uyumu için 5 yýllýk 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüðe giren 6 Mart 1995 bir geçiþ dönemi öngörülmektedir. Bu geçiþ dönemi tarih ve 1/95 sayýlý OKK çerçevesinde Türk otomotiv içinde standardizasyon, ölçüm, kalibrasyon, sektörünü yakýndan ilgilendiren uygulamalar aþaðýda akreditasyon ve belgelendirme ile ilgili kurumsal özetlenmektedir. yapý gerçekleþmiþ ve 4 Aralýk 1999 tarih ve 23866 sayýlý Resmi Gazete'de yayýnlanan kanun ile Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) kurulmuþtur.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 23 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
OKK'nýn 11'inci maddesi otomotiv sektörüne özel Topluluk Tercihli Rejime Uyum: bir hüküm getirmektedir. Buna göre otomotiv sanayi ile ilgili AB Tip Onayý Mevzuatýna uyum OKK'nýn 16'ncý maddesi Türkiye'nin, OTP saðlanmasý gerekmektedir. Türkiye'deki otomotiv kapsamýnda 2001 yýlýna kadar Topluluk tercihli sanayi, geçen 5 yýl içinde yaptýðý yoðun çalýþmalarla, rejimlerini üstlenmesini düzenlemektedir. Bir ilgili teknik mevzuata uyumu büyük ölçüde bildirim çerçevesinde Türkiye, tercihli ticaret tamamlamýþ ve AB mevzuatýnýn ulusal mevzuata anlaþmalarýný Bulgaristan, Macaristan, Polonya, dönüþümünde ve uygulanmasýnda ilgili kamu Romanya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Ýsrail, Estonya, kurumlarý ile etkili ve örnek bir iþbirliði kurmuþtur. Letonya, Litvanya ile imzalamýþ olup, Fas, Tunus ve Mýsýr ile müzakereler devam etmektedir. Ortak Ticaret Politikasý ve Ortak Gümrük Tarifesine Uyum: Gümrük Mevzuatýna Uyum: Türkiye ile AB arasýnda Ortak Ticaret Politikasý Gümrük Birliði Kararý'nýn 28'inci maddesi, AB'nin (OTP) uygulanmasý OKK'nýn 12'inci maddesi ile mevcut Gümrük Birliði alaný ile Türkiye Gümrük düzenlenmiþtir. Bu maddenin genel nitelikteki Alaný arasýnda kendine özgü bir Gümrük Birliði düzenlemelerden oluþan ilk üç fýkrasý, aðýrlýklý olarak kurulmasýný öngörmektedir. AB Gümrük Kodu ile tekstil/hazýr giyim sektörünün AB ile kurduðu ticari uyumlu Gümrük Mevzuatý yasalaþmýþtýr. Ancak iliþkilerde haksýz rekabetin önüne geçmeyi uygulamadaki sorun ve eksikliklerin giderilebilmesi amaçlayan düzenlemeleri kapsamaktadýr. amacýyla; Doðrudan otomotiv sektörünü ilgilendiren 12'inci l Ýthalatýn mal bazýnda izlenebilmesi için maddenin 4'üncü fýkrasý ile Türkiye'de yapýlan Japon gümrük teþkilatýnýn kýsa zamanda modernize edilmesi, menþeli otomotiv üretiminin Topluluða yönelik ihracatý düzenlenmektedir. l Sektördeki ithalat iþlemlerini yürütmek için kurulmuþ bulunan Ýhtisas Gümrüklerinin OKK'nýn 15 maddesi, 2/95 sayýlý Ortaklýk Konseyi yeterli personel ve bilgi iþlem teçhizat ile Kararý ile Katma Protokol'ün 19/2 maddesindeki donatýlmasý, yetkiye dayanýlarak, "Hassas Maddeler" adý altýnda l Motorlu taþýt araçlarýnýn ithalatýna ait verilerin seçilmiþ bazý sanayi mallarýnda AB dýþý ülkelerden toplanmasý ve pazar paylarýnýn belirlenebilmesi yapýlacak ithalatta, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren için Ýçiþleri Bakanlýðý Emniyet Genel 5 yýl süre ile AB OGT'si üzerinde tarife uygulama Müdürlüðü'ne baðlý Trafik Tescil Bürolarý'nýn imkaný verilmektedir. Bu düzenlemeye uygun olarak bilgi iþlem aðýnýn en kýsa zamanda 1 Ocak 1996-31 Aralýk 2000 tarihleri arasýnda 2000 tamamlanmasý gerekmektedir. cc üzerindeki otomobil ile otobüs hariç otomobil, kamyon, kamyonet, minibüs, midibüs ve traktör ürünlerinde AB OGT'si üzerinde gümrük vergisi uygulanmýþtýr. 1 Ocak 2001 tarihi itibariyle de AB OGT'si uygulamasýna geçilmiþtir.
24 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
Ýsrail, Mac., Estonya, Çek, En Az Sloven., AB Geliþmiþ Slovak., Bulgaris Makedon Bosna- Diðer G.T.I.P. Mal Cinsi Ülkeler Letonya Romanya Litvanya tan Polonya ya Hersek Ülkeler
8701.90.11.00.00 Traktör < 18Kw 8701.90.20.00.00 Traktör + 25Kw - 37Kw Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf 8701.90.25.00.00 Traktör + 37Kw - 59Kw 8701.90.31.00.00 Traktör + 59Kw - 75Kw 8702.10.11 11.00 Otobüs Yeni Olanlar 8702.10.11.12.00 Midibüs 01600044,80016 > 2500 cc Dizel 8702.10.11.13.00 Minibüs 8702.10.91.11.00 Otobüs 01600044,80016 Yeni Olanlar 8702.10.91.12.00 Midibüs < 2500 cc Benzin 0100002,530010 8702.10.91.13.00 Minibüs 8702.90.11.11.00 Otobüs Yeni Olanlar 8702.90.11.12.00 Midibüs 01600044,80016 > 2800 cc Dizel 9702.90.11.13.00 Minibüs 8702.90.31.11.00 Otobüs Yeni Olanlar 8702.90.31.12.00 Midibüs 0100002,530010 < 2800 cc Benzin 8702.90.31.13.00 Minibüs 8703.21.10.10.00 Binek Otomobilleri 0 10 0 2 0 2,5 3 0 10 10 Yeni Olanlar 8703.21.10.90.11 Ambulanslar < 1000 cc Benzin < 1000 cc Benzin 010000030010 8703.21.10.90.19 Diðerleri 8703.22.10.10.00 Binek Otomobilleri 0 10 0 2 0 2,5 3 0 10 10 Yeni Olanlar 8703.22.10.90.11 Ambulanslar < 1000 cc Benzin 1000-1500 cc Benzin 010000030010 8703.22.10.90.19 Diðerleri 8703.23.19.11.00 1500-1600 cc Yeni 0 10 0 2 0 2,5 3 0 10 10 8703.23.19.12.00 1600-2000 cc Benzinli Otomobil 8703.23.19.13.00 > 2000 cc 0100000301010 8703.24.10.10.00 Binek Otomobilleri Yeni Olanlar 0100000301010 Yeni Olanlar 8703.24.10.90.11 Ambulanslar > 3000 cc > 3000 cc Benzin 010000030010 8703.24.10.90.19 Diðerleri Benzin 8703.24.90.10.00 Binek Otomobilleri Yeni Olanlar 0100000301010 Kullanýlmýþ Olanlar 8703.24.90.90.11 Ambulanslar > 3000 cc > 3000 cc Benzin 010000030010 8703.24.90.90.19 Diðerleri Benzin 8703.31.10.10.00 Binek Otomobilleri Yeni Olanlar 0 10 0 2 0 2,5 3 0 10 10 Yeni Olanlar 8703.31.10.90.11 Ambulanslar > 3000 cc < 1500 cc Dizel 010000030010 8703.31.10.90.19 Diðerleri Benzin 8703.32.19.11.00 1500-1600 cc Yeni 0 10 0 2 0 2,5 3 0 10 10 8703.32.19.12.00 1600-2000 cc Dizel Otomobil 8703.32.19.13.00 > 2000 cc 0100000301010 8703.33.19.10.11 2500-3000 cc 0100000301010 Yeni 8703.33.19.10.12 > 3000 cc Dizel Otomobil 010000030010 8703.33.19.90.19 Diðerleri
8704.21.31.00.00 < 5 Ton Yeni Olanlar 0 22 0 0 0 5,5 6,6 0 0 22 8704.21.39.00.00 > 2500 cc Dizel Kullanýlmýþ Olanlar
8704.21.91.00.00 < 5 Ton Yeni Olanlar 0100002,530010 8704.21.99.00.00 < 2500 cc Dizel Kullanýlmýþ Olanlar
8704.22.91.00.00 > 5 Ton Yeni Olanlar 8704.22.99.00.00 < 20 Ton Kullanýlmýþ Olanlar
8704.23.91.00.00 > 20 Ton Yeni Olanlar 0 22 0 0 0 5,5 6,6 0 0 22 8704.23.99.00.00 < 2500 Dizel Kullanýlmýþ Olanlar
8704.31.31.00.00 > 5 Ton Yeni Olanlar 8704.31.39.00.00 > 2800 cc Benzin Kullanýlmýþ Olanlar
8704.31.91.00.00 > 5 Ton Yeni Olanlar 0100002,530010 8704.31.99.00.00 < 2800 cc Benzin Kullanýlmýþ Olanlar
8704.32.91.00.00 > 5 Ton Yeni Olanlar 0 22 0 0 0 5,5 6,6 0 0 22 8704.32.99.00.00 > 2800 cc Benzin Kullanýlmýþ Olanlar
Tablo 25. Motorlu taþýt araç ithalatýnda tarifeler Kaynak: 31.12.2000 tarih ve 24274 sayýlý Resmi Gazete (Mük.)
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 25 Bölüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER
26 Ýstanbul Sanayi Odasý 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
3.1. Dünya Otomotiv Üretiminin Batý Kuzey Güney Diðer Geliþimi Avrupa Amerika Japonya Kore Ülkeler Toplam 1920 61 2.321 ------2.382 Otomotiv sanayi, 1900'lü yýllarýn baþýnda 1940 900 3.876 ------4.776 1950 1.100 6.950 ------8.050 kurulmuþtur. Baþlangýçta sipariþ üzerine ustalar 1960 6.158 7.000 165 --- 100 13.423 tarafýndan sürdürülen ve tümü ile kiþisel bilgi ve 1970 10.400 7.490 3.179 --- 648 21.717 beceriye dayanan üretim yapýsý, H. Ford'un 1980 10.090 7.221 7.038 57 1.514 25.920 1990 14.527 7.679 9.947 987 4.302 37.442 ABD'de geliþtirdiði "Kütlesel Üretim" yöntemi 1999 14.835 8.256 8.102 2.362 2.086 39.463 ile kýsa bir sürede büyük bir sanayi haline (1.000) dönüþmüþtür. Geniþ bir pazar olan ABD'nde Tablo 26. Dünya otomobil üretiminin geliþimi (1920-1999) üretim, kýsa sürede çok yüksek seviyelere Kaynak: OICA ulaþmýþtýr. 1940'lý yýllarda Avrupa'da geliþen üretim, Ýkinci Dünya Savaþý'nýn baþlamasý ile giriþmiþlerdir. Türkiye'nin de içinde bulunduðu bu geliþmesine ara vermiþtir. pazarlar arasýnda özellikle Meksika, Brezilya ve Avrupa'da savaþý izleyen yýllarda "Ürün Arjantin gibi ülkeler ön saflarda yer almýþtýr. Farklýlaþmasýna Dayalý Üretim" yöntemi ile pazar 1980'li yýllarda Avrupa Ekonomik Topluluðu'nun isteklerini ön planda tutan müþteri odaklý bir hýzla geliþmesi ve Tek Pazar'a doðru yapýlanmasý sistem geliþtirilmiþ, özellikle Almanya baþta olmak otomotiv sanayinin üye ülkeler içinde yayýlmasýný üzere Ýngiltere, Fransa ve Ýtalya'da sanayi bu saðlamýþtýr. Bu arada yeni üye ülke Ýspanya'da özel yönde yeniden yapýlanmaya baþlamýþtýr. Bunun teþviklerle önemli yatýrýmlar yapýlmýþtýr. Bu yanýnda 1960'lý yýllardan itibaren ABD firmalarý dönemde Japon firmalarý da ABD ve AB ülkelerinde Avrupa'da doðrudan veya yerel firmalarla iþbirliði yeni tesisler kurarak, üretimlerini deniz aþýrý ülke yaparak kurduklarý tesislerde, yalnýz Avrupa pazarlarýna taþýmýþlardýr. Bu geliþme, 1960 yýllarda pazarýna uygun ürünlerin üretimine baþlamýþtýr. ABD firmalarýnýn B. Avrupa pazarýnda yerel koþullara Savaþ sonrasýnda hýzla geniþleyen Avrupa uygun üretim yapmalarý ile bir benzerlik ekonomisi ve kiþi baþýna düþen milli gelirdeki taþýmaktadýr. artýþýn yanýsýra ulaþtýrma alt yapýsýndaki geliþmeler, B. Avrupa otomotiv sanayinin hýzla Japon otomotiv sanayinin batýlý sanayileþmiþ ülkelere büyümesinde etken olmuþtur. göre çok daha farklý yöntemlerle üretime baþlamalarý ve bunu potansiyel pazarlarýn bulunduðu yörelerde 1960 yýlýnda B. Avrupa'daki otomobil üretimi 6,2 de yaygýnlaþtýrmalarý sonucu, özellikle 1980'li yýllarýn milyon adet ile, ABD'nin 7,0 milyon adet olan ikinci yarýsýnda ABD ve AB ülkelerindeki üreticiler, üretimine oldukça yaklaþmýþtýr. Bu yýllarda Japonya' Japon ürünlerine karþý önemli oranda pazar kaybý da üretim 165 bin adettir. 1970'li yýllarda otomotiv ile karþýlaþmýþtýr. Ancak kýsa sürede bu firmalarda sanayinde bir yandan Japonya'da yalýn üretim ile yalýn üretim tekniklerinin geliþtirilerek uygulanmasý, kaliteye önem veren ve maliyeti düþüren yeni bir bu firmalarýn eski rekabet güçlerine kavuþmalarýna üretim yöntemi geliþtirilirken, ABD ve B. Avrupalý yardýmcý olmuþtur. firmalar geliþen pazarlarda yeni yatýrýmlara
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 27 Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
Firmalar Üretim (1.000) milyon otomobil üretmiþtir. ABD'nde ise, 3 ABD (8) 3 Yerel + 5 Japon Üretici 12,810 Amerikan ve 5 Japon firmasý tarafýndan toplam 5,6 Japonya (8) 8 Yerel Üretici 10,145 milyon otomobil üretilmiþtir. Japonya, G. Kore, Almanya (5) 3 Yerel + 2 ABD Üretici 5,198 Fransa (2) 2 Yerel Üretici 3,352 Fransa ve Ýtalya'daki otomobil üretiminin tümü, Ýspanya (8) 2 Fransýz + 1 Alman + 2 ABD + 3 Japon Üretici 3,033 yerel firmalar tarafýndan yapýlmaktadýr. Türkiye'de Güney Kore (3) 3 Yerel Üretici 3,115 ise 1993 yýlýnda 4 firma 348 bin otomobil üretirken, Ýngiltere (7) 1 Fransýz + 1 Alman + 2 ABD + 3 Japon Üretici 1,817 Ýtalya (1) 1 Yerel Üretici 1,738 2000 yýlýnda üretici firma sayýsý 7'ye çýkmýþ, ancak üretim 297 bin adet olarak gerçekleþmiþtir. Tablo 27. Üretici ülkelerin durumu (2000) Kaynak: OICA 1999 yýlýnda otomobil üretiminin bölgelere göre daðýlýmýnda, AB ülkelerinin oluþturduðu B. Avrupa pazarlarýnda G. Kore ürünleri hýzla yayýlmaya 14,8 milyon adet üretim ile yüzde 38 pay almaktadýr. baþlamýþtýr. G. Kore firmalarý, Hükümetin özel ve ABD, Kanada ve Meksika'dan oluþan K. Amerika'daki istikrarlý planlarý ile kýsa zamanda geliþmiþ ve üretim 8,3 milyon adet (yüzde 21), Japonya'da 8,1 otomotiv sanayi üretimi 1997 yýlýnda 2,4 milyon milyon adet (yüzde 21) ve G. Kore'de ise 2,4 milyon adet ile önemli bir düzeye ulaþmýþtýr. Bu firmalar (yüzde 6) olmuþtur. Diðer ülkelerin dünya 1994 yýlýndan sonra özellikle eski Doðu Bloku üretimindeki payý ise yüzde 14'tür. Ülkelerindeki tesisleri satýn almak suretiyle, AB 1999 verilerine göre Japonya ve G. Kore'de yalnýz pazarý çevresinde yaklaþýk 500 bin adetlik bir bu ülkelerin ulusal firmalarýnýn taþýt aracý üretimi otomobil üretim kapasitesi yaratmak üzere yaptýðý görülmektedir. Sözü edilen ülkelerin yalnýz yatýrýmlara baþlamýþtýr. Ancak 1998 yýlýnda G. Doðu sanayiye deðil ayný zamanda diðer ülkelerden yapýlan Asya'da yaþanan kriz, G. Kore firmalarýnýn bu geliþme ithalata karþý da aþýrý oranda kapalý olduðu hýzýný olumsuz yönde etkilemiþtir. bilinmektedir. Buna karþýlýk özellikle Japon Otomobil üretim prosesinin önemli oranda firmalarýnýn üretim tesisleri tüm dünyaya yayýlmýþ deðiþiklik gösterdiði 1970-1999 yýllarý arasýnda bulunmakta, G. Kore firmalarý da bu yönde yoðun Japonya'nýn dünya üretimindeki payý yüzde 15'den bir çaba göstermektedir. yüzde 21'e yükselmiþtir. Buna karþýlýk B. Avrupa'nýn payý yüzde 48'den yüzde 38'e, ABD'nin payý ise yüzde 34'den yüzde 21'e gerilemiþtir. 3.2. Dünya Otomotiv Sanayinde Son Geliþmeler 1970-1999 yýllarý arasýndaki 29 yýl içinde dünya otomotiv üretimi, yaklaþýk 1,75 katý artýþ göstermiþtir. Otomobil üretiminin sanayileþmiþ ülkelerden diðer Bu dönemde ABD'ndeki üretim artýþý yüzde 18 iken, ülkelere yayýlmasýnda çok deðiþik faktörler rol B. Avrupa'da yüzde 43, Japonya'da yüzde 82 oynamaktadýr. Sanayileþmiþ ülkelerde iç pazarýn olmuþtur. Sanayileþmiþ ülkelerin üretim tesislerini doyum noktasýna gelmesi yayýlmanýn baþlýca geliþen pazarlara taþýmalarý nedeni ile diðer ülkeler nedenidir. Bu ülkelerde otomobil yoðunluðunu her grubundaki toplam otomobil üretimi yüzde 222 bin kiþi için 500 ile 600 adet düzeyine ulaþmýþtýr. gibi çok yüksek düzeyde artýþ göstermiþtir. 1970'li yýllarda sanayileþen ülkelerde otomotiv Öte yandan G. Kore'nin üretimi 1990-1997 yýllarý sanayinin kurulmasý için hükümetler özel teþvik arasýnda 2,3 kat, 1990/1999 yýllarý arasýnda ise yüzde sistemleri uygulamýþtýr. Bu ülkelerde ekonominin 140 artmýþtýr. 1999 yýlý verilerine göre sektördeki geliþmesi ile artan talep, motorlu araçlarýn komple ilk 8 ülkenin toplam üretimdeki payý yüzde 65 ve ithalatý yerine, genel olarak baþlangýçta ithal otomobilde ise yüzde 59 dolayýndadýr. Bu ülkelerden ikamesine dayalý olarak kurulan otomotiv sanayi ile Japonya 8 yerel üretici firma ile 1999 yýlýnda 8,1 karþýlanmaktadýr. Bu amaçla CKD (Completely
28 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
Üretimin Yapýldýðý Ülkeler AB'nde toplam 18.867 milyon adet motorlu araç G. D.Avr. Firmalar ABNAFTA Amerika Türkiye Japon. G.Kore Diðer Toplam üretiminin yüzde 65'i AB firmalarý tarafýndan AB 12.226 3.897 1.099 1.089 0 0 556 18.867 gerçekleþtirilmektedir. ABD firmalarýnýn bölge (%) 652166002100 üretimindeki payý ise yüzde 25 dolayýndadýr. ABD 3.783 10.545 486 116 0 0 330 15.260 (%) 286931002100 Buna karþýlýk Japonya ve G. Kore'deki üretimin Japon 786 3.125 43 91 9.908 0 1.535 15.488 tümü kendi firmalarýnca yapýlmaktadýr. Gerek AB (%) 5200 164010100 G.Kore 0 0 0 189 0 2.843 121 3.153 ve gerek ABD firmalarýnýn bu ülkelerde doðrudan (%) 00060904100 üretim tesisleri bulunmamakta, ancak dar kapsamlý Diðerleri 82 35 23 1.416 0 0 1.649 3.142 ölçekte bazý tesislerde ortak üretim yapýlmaktadýr. (%) 311450052103 Toplam 16.877 17.602 1.651 2.901 9.908 2.843 4.191 55.910 Ancak küreselleþme sonucu Renault-Nissan ortaklýðýnda olduðu gibi yakýn gelecekte oluþacak (1.000) Tablo 28. Otomotiv üretiminin üretimin yapýldýðý bölgelere göre daðýlýmý yeni küresel ortaklýklarla bu sýnýrlamanýn giderek (1999) azalacaðý sanýlmaktadýr. Kaynak: OSD ve OICA Otomotiv sanayi üretiminin giderek daha fazla Knocked-Down) ithalatýna dayalý bir montaj sanayi küreselleþmesi ve birkaç üretici firmada kurulmaktadýr. Yerel sanayinin yüksek gümrüklerle yoðunlaþmasý, ayný zamanda bu sektördeki teknik korunmasý yerinde üretimin geliþmesine yardýmcý mevzuatýn da ülke ve bölge sýnýrlarýný aþarak olmuþtur. Türkiye'de otomotiv sanayi kurulma küreselleþmesine de neden olmaktadýr. Bölgelere süreci de benzer biçimde gerçekleþmiþtir. göre AB, 18,9 milyon toplam üretim ve 14,3 milyon Geliþmiþ pazarlardaki yayýlmada temel hedef, adet otomobil üretimi ile ilk sýrayý almaktadýr. AB'ni yerinde üretim yaparak daha yüksek pazar payýna 15,6 milyon adet üretim ile NAFTA bölgesi ulaþmaktýr. ABD firmalarý Avrupa'da ve Japon izlemektedir. NAFTA üretiminin yaklaþýk yarýsýný firmalarý Avrupa ve ABD'de bu pazarlarýn ihtiyacýna hafif ticari araç üretimi oluþturmakta ve bu pay uygun modelleri yerinde üreterek pazarda daha pazar istekleri doðrultusunda giderek artmaktadýr. yüksek pay almayý saðlamýþlardýr. 1999 yýlýnda dünyada üretim yapan çeþitli ülkelere ait firmalarýn üretim yaptýklarý ülkelere göre daðýlýmý, otomotiv 3.3. Üretici Firmalarýn Durumu sanayinin dünyadaki yayýlma eðiliminin göstergesidir Otomotiv sanayinde bulunan kapasite fazlasýnýn (Tablo 28). mali yükü, pazardaki büyümenin sýnýrlý kalmasý, AB firmalarýnýn AB dýþý üretimi yüzde 35 ve ABD müþterilerin daha talepkar hale gelmesi ve talep haricindeki diðer ülkelerdeki üretim G. Amerika ettikleri ilave ekipmanlarýn maliyetine katlanmak aðýrlýklý olmak üzere yüzde 6'dýr. ABD firmalarýnýn istememeleri, Ar-Ge harcamalarýnýn artýþý sonucunda ABD dýþý üretimi, özellikle B. Avrupa'da sürdürmekte azalan kar oranlarý nedeniyle firmalar ya birleþmekte olduklarý yüksek seviyedeki üretim nedeni ile yüzde ya da diðer þirketleri satýn almaktadýr. Dolayýsýyla, 25 oranýna yükselmiþtir. Üretim yapýlan ülkeler otomotiv sanayindeki "Firma Sayýsý" giderek arasýnda, AB ülkelerinin payý ise yüzde 30 gibi yüksek azalmaktadýr. Daha önceki yýllarda 60 dolayýnda bir orandadýr. Japon firmalarýnýn toplam üretiminin bulunan üretici firma sayýsý, özellikle son 10 yýl yüzde 20'sini baþta NAFTA olmak üzere ülke dýþýnda içinde birleþme veya satýn alma yolu ile 20 dolayýna gerçekleþtirdikleri görülmektedir. inmiþtir. Halen firmalar arasýnda devir veya satýn AB, NAFTA, Japonya ve G. Kore'den oluþan bölge alma yolu ile birleþme süreci devam etmektedir. veya ülkelerde üretimin firmalara göre daðýlýmý ise 1998 yýlýnda Daimler Benz ile Chrysler birleþmesini bu ülkelerdeki sektör politikalarýný yansýtmaktadýr. 1999 yýlýndaki Ford ile Rover, Renault ile Nissan,
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 29 Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
1995 1996 1997 1998 1999 Üretici Gruplar Adet Pay (%) Adet Pay (%) Adet Pay (%) Adet Pay (%) Adet Pay (%)
GM 7.667.739 14,7 7.469.057 13,9 8.043.392 14,5 7.455.034 13,9 8.178.401 14,5 Saab 97.307 0,2 95.407 0,2 105.104 0,2 124.867 0,2 127.850 0,2 Isuzu 737.870 1,4 749.567 1,4 743.190 1,3 591.267 1,1 576.790 1 GM -Fiat Grup Suzuki 1.665.288 3,2 1.661.330 3,1 1.758.657 3,2 1.521.273 2,8 1.787.796 3,2 Subaru 508.592 1 519.453 1 534.703 1 534.755 1 578.640 1 Fiat 2.513.742 4,8 2.461.121 4,6 2.860.638 5,2 2.532.901 4,7 2.412.256 4,3 GM Grup Toplam 13.190.538 25,3 12.955.935 24,2 14.045.684 25,4 12.760.097 23,9 13.661.733 24,3 Mercedes 1.085.378 2,1 1.123.733 2,1 1.242.577 2,2 1.387.541 2,6 1.381.755 2,5 Chrysler 2.501.295 4,8 2.801.959 5,2 2.738.631 4,9 2.948.315 5,5 3.114.123 5,5 Mitsubishi 2.088.707 4 1.996.902 3,7 2.132.239 3,9 1.720.377 3,2 1.761.682 3,1 Daimler - Chrysler Grup MCC 0 0 0 0 0 0 21.161 0 80.604 0,1 Freightliner 81.637 0,2 79.340 0,1 87.708 0,2 121.713 0,2 159.133 0,3 Hyundai 1.981.413 3,8 2.133.921 4 2.013.239 3,6 1.305.078 2,4 2.074.740 3,7 DC Grup Toplam 7.738.430 14,9 8.135.855 15,2 8.214.394 14,8 7.504.185 14 8.572.037 15,2 Ford /Mazda 7.313.168 14 7.440.906 13,9 7.693.933 13,9 7.582.495 14,2 7.510.796 13,3 Jaguar 41.023 0,1 38.590 0,1 43.551 0,1 50.025 0,1 86.317 0,2 Volvo Cars 384.218 0,7 387.408 0,7 395.446 0,7 404.363 0,8 407.750 0,7 Ford Land Rover 131.507 0,3 133.137 0,2 132.672 0,2 172.120 0,3 170.012 0,3 Aston Martin 651 0 644 0 644 0 625 0 622 0 Ford Grup Toplam 7.870.567 15,1 8.000.685 14,9 8.266.246 14,9 8.209.628 15,4 8.175.497 14,5 Toyota 4.649.557 8,9 4.951.038 9,2 5.075.510 9,2 4.748.928 8,9 4.870.967 8,6 Daihatsu 674.196 1,3 739.238 1,4 773.959 1,4 716.302 1,3 868.609 1,5 Toyota Hino 107.870 0,2 100.030 0,2 92.385 0,2 43.832 0,1 44.725 0,1 Toyota Grup Toplam 5.431.623 10,4 5.790.306 10,8 5.941.854 10,7 5.509.062 10,3 5.784.301 10,3 VW 2.732.002 5,2 2.973.627 5,5 3.121.504 5,6 3.596.350 6,7 3.437.442 6,1 Audi 448.146 0,9 492.235 0,9 559.010 1 619.221 1,2 626.024 1,1 SEAT 343.411 0,7 412.803 0,8 467.212 0,8 502.592 0,9 587.062 1 VW Grup Skoda 208.279 0,4 263.193 0,5 357.170 0,6 403.515 0,8 371.169 0,7 Rolls / Lambo 1.635 0 1.930 0 1.995 0 1.845 0 1.693 0 Scania 71.984 0,1 65.151 0,1 75.722 0,1 59.130 0,1 56.793 0,1 VW Grup Toplam 3.805.457 7,3 4.208.939 7,9 4.582.613 8,3 5.182.653 9,7 5.080.183 9 Renault 2.145.725 4,1 2.117.699 4 1.715.415 3,1 2.050.110 3,8 2.122.631 3,8 Dacia / Samsung 78.516 0,2 88.760 0,2 100.355 0,2 147.594 0,3 92.210 0,2 Renault - Nissan Grup Nissan 2.915.945 5,6 2.784.685 5,2 2.912.589 5,3 2.608.807 4,9 2.444.810 4,3 Nissan Diesel 61.758 58.256 51.185 31.680 25.673 Renault Grup Toplam 5.201.944 10 5.049.400 9,4 4.779.544 8,6 4.838.191 9 4.685.324 8,3 Honda 1.827.405 3,5 2.146.243 4 2.352.809 4,3 2.345.971 4,4 2.452.964 4,4 Peugeot 1.286.885 2,5 1.316.078 2,5 1.043.214 1,9 1.092.399 2 1.334.626 2,4 Citroen 1.010.144 1,9 1.115.795 2,1 894.137 1,6 991.113 1,9 1.016.062 1,8 PSA Sevel 124.490 0,2 92.042 0,2 79.634 0,1 87.586 0,2 98.535 0,2 PSA Toplam 2.421.519 4,6 2.523.915 4,7 2.016.985 3,6 2.171.098 4,1 2.449.223 4,3 Daewoo 668.845 1,3 882.972 1,6 1.037.905 1,9 966.786 1,8 1.237.770 2,2 BMW 600.280 1,2 644.870 1,2 682.406 1,2 710.761 1,3 758.655 1,3 Diðerleri 3.340.911 6,4 3.272.575 6,1 3.423.595 6,2 3.283.672 6,1 3.462.799 6,1 Küresel Üretim Toplam 52.097.519 100 53.611.694 100 55.344.035 100 53.482.104 100 56.320.486 100
Tablo 29. Grup þirketlerde küresel üretim (1995-1999) Kaynak: Asian Automotive Business Review, Vol.12 No.1, January 2001
30 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
2.488 firmalarýnýn, küresel esasta ve öncekine kýyasla daha Hyundai-Kia 2.023 2.515 fazla geliþtirme ve imalat sorumluluðu almasýný Renault-Dacia-Samsung 2.101 2.639 beklemektedir. Tedarikçi firmalarýn artýk proje ve Fiat-Iveco 2.183 2.698 ürün geliþtirme aþamalarýndan ürünün ticari hale Nissan - Nissan Diesel 2.041 2.879 getirilmesine kadar olan tüm evreleri üstlenmekte PSA 2.494 4.667 ve komponent yerine sistem bazýnda çalýþmasýný Daimler Chrysler 2.043 5.107 beklemektedir. Volkswagen 4.859 5.897 Toyota-Daihatsu-Hino 4.656 7.206 Ford 4.038 3.4. Küreselleþme ve Gümrük 8.114 GM 5.247 (1.000) Birliði'nin Sektör Üzerindeki Etkileri
03.000 6.000 9.000
Þekil 7. Ýlk 10 firma üretimi (2000) Toplam Önümüzdeki yýllarda, küreselleþme ve Gümrük Kaynak: OICA Birliði'nin Türkiye'deki otomotiv sanayi üzerindeki Otomobil baþlýca etkileri sonucunda sektörde yapýlanmanýn aþaðýda belirtilen þekilde olmasý beklenmektedir:
GM-Fiat, Volkswagen-Scania-Mitsubishi (Ticari Araç), l Yan sanayi firmalarý, ana sanayicilere paralel Toyota-Daihatsu, Suzuki Maruti ve otomobil üretimi olarak teknolojiye, insan kaynaklarýna, bilgiye alanýnda Daimler Chrysler birleþmesi izlemiþtir. ve kalite eðitimine daha fazla yatýrým yapacak Tablo 29'da 1999 yýlýnda küresel üretim yapan ve tasarým, projelendirme, geliþtirme þirketlerin grup düzeyindeki durumu görülmektedir. yükümlülükleri alacaklardýr. Bu geliþme, ana Grup içindeki þirketler kýsmi hisse ortaðý, stratejik ve yan sanayiler arasýnda uzun vadeli ve daha güvenilir bir iþbirliði ve yatýrým ortamý ortak ya da tümü ile mülkiyetini devretmiþ yaratacaktýr. olabilmektedir. l Yan sanayi firmalarý arasýnda güç birliði amacý Yakýn bir gelecekte taþýt aracý üretici sayýsýnýn en ile þirket evlilikleri artacaktýr. çok 5'i, ana sistemlerin üretici sayýsýnýn ise 30'u Firmalar, küresel rekabetin þartlarýna uyum geçmeyeceði tahmin edilmektedir. Bu birleþme l saðlamak durumunda kalacaktýr. Kalite, süreci, özellikle yan sanayide daha da büyük bir hýz standartlara uyumun ötesinde dinamik bir kazanmýþtýr. Yoðun rekabet yanýnda, Ar-Ge kavram olarak ortaya çýkmakta ve kapsamlý ve çalýþmalarý ile teknolojik geliþmelerin giderek daha sürekli geliþmeyi öngörmektedir. Yalnýz yüksek maliyete ulaþmasý, bu geliþmeyi ürünün deðil, yönetim ve çalýþanlarýn da bu hýzlandýrmaktadýr. süreci destekler nitelikte olmasý 1999 yýlý verilerine göre, üretim sýralamasýndaki ilk gerekmektedir. 10 firmanýn yýllýk 43 milyon adetlik toplam taþýt l Maliyet, bir hesaplama iþlemi yerine bir aracý üretimindeki payý yüzde 77'dir. Ýlk 10 firma planlama faaliyeti olarak ortaya çýkmaktadýr. arasýnda 1 Alman, 1 Ýtalyan, 2 Fransýz, 3 Japon ve 3 Satýþ fiyatý, oluþan maliyete göre deðil, ABD firmasý yer almaktadýr. Otomobil üretimi, piyasanýn koþullarýna ve müþterinin toplam motorlu taþýt aracý üretiminin yüzde 70'ini gereksinmelerine göre tespit edilmekte ve oluþturmaktadýr. maliyet de buna göre planlanmaktadýr. Teslimat ise, tam zamanýnda, uygun ve elveriþli Bütün bu süreç içinde yan sanayi firmalarýnýn þartlarda gerçekleþtirilmelidir. sorumluluðu giderek artmaktadýr. Nitekim, araç l Firmalar, yeniliklerin izlenmesi ve rekabette üreticileri, kendilerine parça tedarik eden yan sanayi avantaj saðlayacak iyileþtirmeler için Ar-Ge
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 31 Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
Kuzey Kuzey 3.5. AB Yeniden Yapýlanma Süreci ve Japonya'daki Amerika'daki Amerika'daki Kriterler Japonlar Japonlar Amerikalýlar Tüm Avrupa Seçilmiþ Ülkelerde Uygulanan Politikalar Üretkenlik 16,8 21,2 25,1 36,2 (saat/araç)
Kalite (montaj 3.5.1. AB Otomotiv Sanayinin Yeniden hatalarý/100 60 65 82,3 97 Performans araç) Yapýlanma Sürecinden Kaynaklanan Koþullar ve Etkileri Alan (ft2/araç/yýl) 5,7 9,1 7,8 7,8 ABD, Japonya ve Avrupa üreticilerinde rekabet gücü Onarým alaný boyu (montaj 4,1 4,9 12,9 14,4 ile ilgili olarak 1989 yýlýnda MIT (Massachusetts alaný yüzde) Yerleþim Institute of Technology-Massachusetts Teknoloji Parça Stoðu (8 0,2 1,6 2,9 2,0 örnek parça gün) Enstitüsü) tarafýndan dünya çapýnda yürütülen bir araþtýrmanýn sonuçlarýna göre, Japon otomobil Yeni üretim iþçilerinin eðitimi 380,3 370,0 46,4 173,3 sanayinin diðer ülke otomotiv sanayilerine göre (saat) rekabet gücü yüksektir. Japonya'yý ABD'deki Japon Ýþgücü Öneriler/çalýþan 61,9 1,4 0,4 0,4 transplantlarý izlerken, Avrupa üreticileri son sýrada yer almaktadýr. Tablo 30. Bölgeler itibariyle otomobil montaj tesisi karakteristikleri Kaynak: J.P. Womack, D.T. Jones, D. Roos, Dünyayý Deðiþtiren Makine, AB içinde otomotiv sanayinin rekabet gücü ile ilgili (Çev.: OSD), Ýstanbul, s.94. ayrýntýlý inceleme ise, M. Bangeman yönetiminde AB Komisyonu tarafýndan hazýrlanan 23 Þubat 1994 çalýþmalarýna ve motor, süspansiyon, fren ve tarihli AB Otomobil Sanayi Planý içinde yer almýþtýr. aydýnlatma sistemleri gibi sistem bileþenlerini AB Otomobil Sanayi Planý temel yönleriyle özetle elektronik olarak kumanda etmek üzere þöyledir: yüksek teknoloji ve yazýlým yatýrýmlarýna önem vermek zorunda kalacaklardýr. l AB otomotiv sanayi halen yeterli bir uluslararasý rekabet seviyesinde deðildir. Bu Önümüzdeki yýllarda küreselleþme artarak l genel deðerlendirmeye dayanarak AB, kendi devam edecektir. Firmalararasý iþbirliði ve satýn otomotiv sanayine 1995'den baþlayarak 2000 alma arayýþlarý sürecek, firmalar yapýlarýný yýlýna kadar kapsamlý bir geliþme planý küresel ve coðrafi olarak organize hazýrlamýþtýr. Hedef AB ve AB dýþý pazarlarda edeceklerdir. Tedarikçi sayýsý azalacaktýr. Ana uluslararasý rekabet düzeyine eriþmektir. sanayi ve tedarikçi firmalar, aralarýnda kuracaklarý ileri derecede bilgisayar aðý ile her l Otomotiv sanayi iþletmeleri, etkinlik faktörünü konuda beraber organize olacaklardýr. ön plana çýkaracak þekilde iþletme içi düzenlemeleri, iþletmelerarasý iþbirliðini ve plan hedeflerine uygun yatýrýmlarý gerçekleþtireceklerdir.
l Daha az çevre kirliliði yaratan, daha güvenlikli, daha ucuz-deðerli ve daha yüksek performanslý araç üretimi için AB'nde ürün ve üretim teknolojilerini geliþtirmek üzere teknik mevzuat yeniden düzenlenecektir.
l Otomotiv sanayi bu amaçla AB fonlarýndan desteklenerek teþvik edilecektir. Bu teþvikler özellikle Ar-Ge ve meslek içi eðitim alanlarýnda
32 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
sürecine etkisi yolu ile sanayinin giriþimleri arasýnda rekabet gücü farklýlýðý artmýþtýr. desteklenecek ve bu þekilde daha rekabetçi Bu nedenle Gümrük Birliði kapsamýnda bir Avrupa otomotiv sanayi yaratýlacaktýr. Türkiye'deki otomotiv sanayinin, AB otomotiv l Otomotiv sanayindeki bu yeniden yapýlanma sanayi paralelinde geliþtirilmesi büyük önem nedeni ile 1994-2000 yýllarýný kapsayan taþýmaktadýr. Özellikle hýzlý bir büyüme dönemde ayrýlan AB toplam teþvik fonu tutarý potansiyeline sahip bulunan Türkiye pazarý, AB iki kat artýrýlarak toplam 180 milyar ABD Dolarý Otomobil Sanayi Planýnda hedef pazarlar arasýnda olarak saptanmýþtýr. sayýlmýþtýr. l AB otomotiv sanayinin bu faaliyetleri kapsamýnda, izlenecek dýþ ticaret politikasýnýn Toplulukta uygulan bu plan ile ithalatýn belirli temel unsurlarý aþaðýdaki gibi belirlenmiþtir: bir süre kontrol altýnda tutulmasý ile birlikte sanayinin rekabet gücünü ve ihraç pazarlarýndaki ** AB kendi iç pazarýna giriþi kontrol altýnda etkinliðini arttýrmak üzere Ar-Ge ve insan gücü tutmaktadýr. Bu doðrultuda Japonya ile gönüllü kýsýtlama anlaþmasý yapýlmýþtýr, eðitimine önem verilmiþtir. ** G. Kore ile bu ülkeyi mevcut Genelleþtirilmiþ Tercihler Sistemi'nden (GTS) 3.5.2. Seçilmiþ Bazý Ülkelerde çýkarmak ve Japonya ile yapýlan anlaþmaya Uygulanan Politikalar benzer bir gönüllü ihracat kýsýtlamasý içine Ýspanya: almak üzere görüþmeler tamamlanacaktýr. Böylece AB pazarýnýn Japonya otomotiv Ýspanya'da 1950'li yýllardan beri faaliyet gösteren sanayine ek olarak, G. Kore sanayine karþý da otomotiv sektörü, 1972 yýlýnda alýnan bir dizi korunmasý saðlanacaktýr. tedbirle 1980'li yýllara üretimde yüksek bir ** Üçüncü ülkelerde geliþen potansiyel ivmeyle girmiþtir. Bu dönemin çarpýcý özelliði, pazarlardan daha fazla pay almak üzere yeni sektörde istikrarlý eski üreticilerin yeni stratejiler geliþtirilecektir. Bu çerçevede, üreticilerden farklý olarak deðerlendirilmesi ve özellikle büyüme potansiyeli bulunan eski üreticilerin desteklenmesidir. Eski pazarlarda mevcut AB kökenli yerel üretimin üreticilerin desteklenmesi 5 yolla olmuþtur: desteklenmesi de öngörülmektedir. Düþük faizli kredi uygulanmýþtýr. Söz konusu plan, AB otomotiv sanayine l 1995/2000 yýllarý arasýndaki dönemde bir "Özel l Vergilerde yüzde 95'e varan indirimler Statü" tanýyarak, bu dönem sonunda sanayinin yapýlmýþtýr. uluslararasý rekabete ulaþmasý amacý ile ayrýntýlarý l En az 7 milyon ABD Dolarý olmak üzere, tevsi belirleyen bir "Master Plan" niteliðindedir. AB ve modernizasyon yatýrýmlarý için kredi Otomobil Sanayi Planý, 16 Mayýs 1994 tarih ve kullanma kolaylýðý getirilmiþtir. 94/C-149/01 sayýlý AB Konseyi Kararý ile teyit l Üretim için gerekli orijinal parçalarýn edilmiþtir. ithalatýnda gümrük muafiyeti saðlanmýþtýr. AB'nin kendi iç düzenine baðlý olarak yaptýðý l Yapýlan her 1 ihracata karþýlýk 2 ithal hakký çalýþmalar, AB sanayinin bir uzantýsý olan verilmiþtir. Türkiye'deki otomotiv sanayini doðrudan Söz konusu destekler yýllar içinde kademeli etkileyecek sonuçlar yaratmýþtýr. Türkiye'deki olarak azaltýlmýþ, firmalara ihracata dönük otomotiv sanayi ile büyük destek ve etkili koruma üretime hazýrlanmalarý ve gereken teknolojik politikalarý ile daha da geliþen AB otomotiv sanayi yenilenmeyi yapabilmeleri için süre tanýnmýþtýr.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 33 Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
Kararnamesi ile sektöre yeni girecek firmalar için Ayný dönemde pazarýn geniþletilmesine yönelik getirilen zorunluluklar þöyledir: olarak ise;
l Minimum yatýrým 800 milyon FF (110 milyon l Otomobil alýmlarý için yurt çapýnda bir ABD Dolarý) olacaktýr. finansman sistemi geliþtirilmiþ,
l Yerli içerik minimum yüzde 50 seviyesinde l Taþýt alým ve kullaným vergileri düþürülmüþ, tutulacaktýr. l Ýthalat tamamen yasaklanmýþtýr. l Günlük kapasite 500 otomobil olacaktýr. 1972 yýlý ihracatý teþvik programýnýn yaný sýra ihracata l Üretimin en az 2/3'ü ihraç edilecektir. yönelik parça ithalatýna gümrük muafiyeti tanýnmasý
l Yurtiçi satýþlar bir önceki yýl toplam otomobil suretiyle, ihracat daha cazip hale getirilmiþtir. Söz satýþýnýn yüzde 10'unu geçmeyecektir. konusu politikalarýn bir sonucu olarak sektör, 1988 Bu uygulamalarýn sonucunda Ýspanya otomotiv yýlýnda yýllýk üretiminin yüzde 30'unu ihraç eder sanayi, Avrupalý olmayan firmalarýn kilit üretim hale gelmiþtir. bölgesi haline gelmiþtir. Ancak 1990'larýn ilerleyen Otomobil sanayinde saðlanan önemli geliþmelere yýllarýnda Ýspanya Hükümetinin yerel firmalar raðmen Brezilya, korumacý tutumunu için saðladýðý olanaklarý terk etmeye baþlamasý sürdürmektedir. 1986 Ýthalat Rejimi'ne göre ülkede ile birlikte bu geliþme devam edememiþtir. koruma oranlarý; 1000 cc'ye kadar olan otomobiller için yüzde 65, 1000 cc'den fazla olan Brezilya: otomobiller için ise yüzde 75'dir. Ülkede baþlangýcý 1920'li yýllara kadar uzanan Ancak, otomobil ithalatý izne tabi olduðundan otomotiv üretimi, 1950'lere gelindiðinde artan hükümet, ithalattaki geliþmeleri bu mekanizma talebi karþýlamaktan çok uzak kalmýþtýr. 1951 ile denetlenmektedir. yýlýnda otomotiv ürünleri ithalatýnýn toplam ithalat içindeki payýnýn yüzde 15'e ulaþmasý Güney Kore: üzerine hükümet, taþýt ithalatýný sýnýrlayarak yerli G. Kore otomobil sektörünün geliþimi tamamen üretim imkanlarýný araþtýrmýþ ve sonuç itibariyle hükümet tarafýndan izlenen korumacý politikalarla 1956 yýlýnda güçlü bir otomotiv sanayinin yönlendirilmiþtir. Sektörün kuruluþunda hükümet, kurulmasý için bir seri teþvik tedbirleri yürürlüðe hakim hissenin yerli sermayeye ait olmasý ilkesini koymuþtur. benimsemiþ ve çok uluslu þirketlerle ancak sýnýrlý Buna göre bir yerlileþme programý hazýrlanmýþ, baðlarýn kurulmasýna izin vermiþtir. firmalara gümrük muafiyetli makina ve teçhizat Sektörün geliþimine yönelik G. Kore deneyiminin ithal etme imkaný tanýnmýþ ve ayrýca taahhüt çarpýcý yanlarý özetle þöyledir: edilen minimum yerli katký oranýnýn saðlanmasý 1962 yýlýnda otomobil sanayinin geliþimi için þartýyla parça ithalatýnda gümrük muafiyeti hakký l 5 yýllýk plan hazýrlanmýþ ve otomobil sanayinin getirilmiþtir. Buna karþýlýk otomobil üretim korunmasý yasasý çýkarýlmýþtýr. tesislerinden 4 yýl içinde yüzde 95 yerli katký oranýna ulaþýlacaðýnýn taahhüdü alýnmýþtýr. l 1964 yýlýnda 75 parça üreticisi sistematize edilmiþ, Shinjin Motors Firmasý tek montajcý Bu program ile, 1956 yýlýndan itibaren 7 büyük firma olarak seçilmiþtir. yabancý þirketin Brezilya'da üretime geçmesi ile l 1974 yýlýnda otomobil sanayinin geliþimi için hýzla artan otomobil üretimi, 1978'de yýlda bir uzun vadeli bir plan hazýrlanmýþtýr. Bu planýn milyon adedi geçmiþtir. amacý, yerlileþme oranýný ve parça üreticileri
34 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
arasýnda yatay iliþkilerin sistematik olarak artmasýný ve montaj ile parça üretim sanayilerinin birbirinden ayrýlmasýný saðlamaktýr.
l 1980 yýlýnda üretici firma sayýlarýna sýnýrlama getirilmiþ ve birçok otomobil imalatçýsý birleþtirilmiþtir. Ýlk anda ekonomik durumun da etkisiyle üretimde düþüþe neden olan bu karar, daha sonra hýzlý ve istikrarlý üretim artýþýnýn kaynaðý olmuþtur. 1962'den baþlayarak hükümet kararlarý ile yönlendirilen yerli sanayi, ayrýca, ithalata getirilen gümrük vergileri ile de korumaya alýnmýþtýr. 1984 yýlýnda gümrük tarifeleri bir miktar düþürülmüþ olsa da ithal otomobil maliyetinin, otomobilin ithal fiyatýnýn yaklaþýk 4 katýna ulaþmasý nedeniyle, 1986 yýlýna kadar otomobil ithalatý yapýlmamýþtýr. Gümrük tarifelerinin etkisiyle 1987 yýlýnda 44, 1988 yýlýnda 396 adet otomobil ithal edilmiþtir. Ýthalatýn düþük seviyelerde olmasýnýn en önemli nedeni düþürülen vergilere raðmen, ithal otomobil maliyetinin CIF (Cost-Insurance-Freight) fiyatýnýn yüzde 300'ü civarýnda tutulmasýdýr. Buna karþýlýk yerli otomobillerdeki vergi yükü yüzde 69,5 civarýndadýr. 1984 yýlýnda yaklaþýk yüzde 200 oranýnda, 1985'de yüzde 150 oranýndaki artýþlarla büyüyen ihracat miktarý 1988 yýlýnda yüzde 5,5 düþmüþtür. Ýhracatýn artýþ oranýndaki bu düþüþ, G. Kore parasýnýn deðer kazanmasý ve ücretlerin artýþýna baðlanmaktadýr.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 35 Bölüm 3. DÜNYA VE AB OTOMOTÝV SANAYÝÝ, SEÇÝLMÝÞ ÜLKELER KARÞILAÞTIRMASI
36 Ýstanbul Sanayi Odasý 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
4.1. Dünya Ürün Teknolojisinde Genel Son yýllarda araç dizaynýndaki baþlýca deðiþim, Trendler donanýmdan yazýlýma geçiþtir. Elektronik alandaki geliþmeler sürüþ esnasýnda insan aklý kullanýmýný Yarým yüzyýldan daha uzun bir süredir ekonomik azaltmýþtýr. Daha güvenli ve verimli sürüþ büyümenin temel kaynaðý olan insan ve mallarýn saðlayabilmek için, geliþmiþ anayollar, ücretli yol karayolu ile taþýnmasý, hayat stilini þekillendirmiþ, sistemleri, radar ekipmanlarý, ABS, ESP, Uyuklama verimliliði artýrmýþ ve daha yüksek bir refah Algýlayýcý (Drawning System) vb. kullanýlmasý seviyesine ulaþýlmasýný saðlamýþtýr. Karayollarýnýn sürücünün kontrolünü en aza indirmiþtir. Bu zaman içinde geniþletilmesi ve geliþtirilmesi, eðilim elektronik ekipman üreticilerinin yakýn insan ve mallarýn daha uzun mesafelere ulaþýmýný zamanda otomotiv sanayinin en önemli katma saðlamýþ, motorlu araçlarýn kullanýlmasýna olumlu deðerini oluþturacaðýnýn göstergesidir. etki ederek otomotiv sanayisinin büyümesine kaynak oluþturmuþtur. Önümüzdeki 5 yýlda motorlu araçlardaki sadece elektronik parçalarýn deðerinin lüks araç Genel tahminler, Avrupa pazarýnýn mevcut deðerinin yüzde 30'una çýkacaðý eðilimler doðrultusunda doymuþ olduðunu öngörülmektedir. Mevcut durumda, bu oran göstermektedir. Karayolu altyapýsýndaki yüzde 23 civarýndadýr. Bu miktarýn daðýlýmýna sýnýrlamalar motorlu araç alýmýný engellemese bakýldýðýnda ise, deðerin yarýsýndan fazlasýnýn de araç kullanýmýný kýsýtlamaktadýr. Diðer Mobil Multimedya Sistemlerinde, yaklaþýk yüzde alternatifler arasýnda önerilen karayolundan 30'unun hareketi ileten üniteler (Drivetrain) ile demiryoluna geçiþin ihtiyaçlara cevap vermesi hareketi yaratan ünitelerde (Powertrain) pek olasý deðildir. Demiryolu teknolojisi eski olduðunu, yüzde 10'unun güvenlik sistemlerini olmakla birlikte esneklikten uzaktýr. Dolayýsýyla, oluþturduðu, geri kalan bölümü ise klima, uzaktan demiryolu taþýmacýlýðý bir alternatif veya rakip kumanda gibi ünitelerden oluþacaðý tahmin olmaktan çok, tamamlayýcý bir özelliðe sahiptir. edilmektedir. Mobilitesi artan dünyadaki deðiþimin Sözü edilen elektronik uygulamalarý, navigasyon dinamiklerine bakýldýðýnda otomotiv sanayinde sistemlerini, hýz sýnýrlama sistemlerini, sese karþýlaþýlan tek sorun küresel rekabet deðildir. duyarlý internet uygulamalarýný, gece görüþ Sanal hareketlilik de Avrupa'nýn sosyal ve sistemlerini, parmak izine duyarlý araç güvenliði ekonomik çevresini etkilemektedir. Ýlerleyen uygulamalarýný, son zamanlarda geliþmekte olan yýllarda sanal ortamýn geliþtirilmesi sonucu açýk kablosuz að uygulamalarý olarak lanse edilen insanlarýn fiziksel olarak yer deðiþtirme ihtiyacý "Bluetooth" teknolojilerini içermektedir. duymayýp sanal seyahat etmesi, otomobil talebini etkileyebilecek bir diðer unsurdur. Bu yapýnýn Geliþmiþ bilgi ve iletiþim teknolojisi günlük önümüzdeki 10 yýl için bir tehlike olmadýðý ancak yaþamý etkilediði gibi sanal hareketlilik de ikinci on yýlda bir tehdit olabileceði motorlu araç kullanýmýný doðrudan ve dolaylý düþünülmektedir. olarak etkileyecektir. Elektronik posta ve veya direkt bilgisayar eriþimi güvenli bir iletiþim
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 37 Bölüm 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
Sýralama Üretim merkezlerindeki merkeziyetçi ofis yapýsýndan 1999 1999 1998 Platform Model ademi-merkeziyetçi ofis yapýsýna VW Golf 880.298 VW Beetle 160.147 dönüþülmektedir. Yine bu yolla, evden çalýþma VW Bora/Jetta 400.127 oraný ciddi þekilde yaygýnlaþmaya, alýþveriþ Audi A3 145.263 11VW A4 Audi TT 52.579 alýþkanlýklarý deðiþmeye baþlamýþ ve internet Skoda Octavia 154.443 üzerinden yapýlan alýþveriþte artýþ yaþanmýþtýr. Seat Toledo 105.818 Bu tip geliþmelerin sonucu olarak ulaþým ihtiyacý Seat Leon 6.080 Toplam 1.904.755 azalmaktadýr. Bunun yaný sýra, Avrupa ülkelerinde Chev Siverado Pickup 636.150 çalýþma sürelerinin azaltýlmasý eðilimine paralel GMC Sierra Pickup 208.693 Chev Suburban SUV 188.977 olarak insanlarýn serbest zamaný artmakta, 27GM T GMC Suburban SUV 44.866 dolayýsýyla bu da mobilite üzerine olumlu yönde Chevy Tahoe SUV 122.213 GMC Yukon SUV 53.280 etkileyerek sektör üretimine talebi canlý Cadillac Escalade 23.897 tutabilecektir. Toplam 1.278.076 Civic/Orthia/Ballade 567.174 Bir baþka geliþim alaný ise alternatif yakýt CR-V 212.594 kullanýmýdýr. Enerji üretmek amacýyla metanol, S-MX 25.776 35Honda VSO Stepwagen 90.033 elektrik vb. kullanýmýna yönelik çalýþmalar Rover 400 63.473 yapýlmaktadýr. Bu kapsamda çift güç kaynaklý Domani 2.833 (hibrid) araçlar geliþmektedir. Hibrid Isuzu Gemini 1.544 Toplam 963.427 uygulamalarý genelde Benzin-Elektrik, Benzin- VW Lupo 89.757 LPG, Benzin-CNG (Sýkýþtýrýlmýþ Doðal Gaz) enerji Seat Arosa 46.410 Seat Ibiza 194.245 kaynaklý çift motorlu uygulamalardýr. Hibridin Seat Cordoba 111.894 42VW 00/A04 yanýnda metanol gibi bileþiklerden hidrojen elde VW Polo 414.066 ederek ve hidrojeni yakýt olarak kullanarak sýfýr VW Caddy 54.909 VW Van 2.541 emisyonlu, ucuz yakýtlar üzerinde çalýþýlmaktadýr. Seat Inca 27.794 "Yakýt Hücresi" adý verilen söz konusu enerji Toplam 941.616 F series Truck 600.961 saðlayýcý sistem mevcut durumda 58Ford UPN96 F Series SD 312.980 ticarileþmemiþtir. Ancak önümüzdeki yýllarda bu Toplam 913.941 Ford Explorer 469.863 sistemin geliþmesi beklenmektedir. Bu 610Ford UPN105 Ford Ranger 388.257 çalýþmalarýn temel amacý, petrolden baðýmsýz bir Mercury Mounatineer 49.281 enerji kaynaðý yaratýp ticarileþtirerek, emisyon Toplam 907.401 Oplel/V'hall/Chevy/Astra 781.537 sorununu çözmek ve azalan rezervlere alternatif 715GM T3000 Astravan 10.085 yaratmaktýr. Opel/V'hall/Zafira 97.901 Toplam 889.523 Mevcut içten yanmalý ve benzin veya dizeli yakýt Corolla/Sprinter/Carib/Soacio 812.000 83Toyota 560T olarak kullanan motor teknolojilerinde direkt Geo Prizm 44.247 Toplam 856.247 enjeksiyon yeni bir teknoloji olarak geliþtirilmiþ VW Passat 424.649 ancak bunun toplam pazardaki aðýrlýðý düþük bir 96VW B5 Audi A4 251.571 Audi A6 163.007 düzeyde kalmýþtýr. Motorlarýn geliþtirilmesinde Toplam 839.227 genel eðilim, emisyonlarýn düþürülmesi ve yakýt Camry/Vista/Windom/ES300 637.672 tüketiminin azaltýlmasýdýr. Bu kapsamda otomobil 10 9 Toyota 414T 730T/Avalon 70.173 Sienna 114.582 üreticilerinin 100 kilometrede 3 litre yakýt Toplam 822.427 harcayan otomobil projeleri mevcuttur. Zorlayýcý Tablo 31. Otomotiv sanayinde ortak platform kullanýmý yakýt tüketimi hedeflerine ulaþmanýn yolu, sadece Kaynak: Automotive News Europe, May 2000
38 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
motorlarý ele alýp geliþtirmekten deðil, ayný azalmaktadýr. Buna paralel olarak müþteri, zamanda otomobil aðýrlýðýný da dikkate almaktan ürünlerdeki aynýlýðý algýlamadýðýndan müþteri geçmektedir. memnuniyeti açýsýndan da bir sorun Bu çerçevede, otomobil üreticilerinin çeliðe çýkmamaktadýr. alternatif malzeme çalýþmalarý devam etmektedir. Özellikle küreselleþme sürecinde, üretici Magnezyum ve aliminyum en yakýn rakipler firmalarýn birleþerek firma sayýsýnýn azaltýlmasýnýn olarak görülmektedir ve bu metallerin maliyet yanýsýra yoðun rekabet ortak platform kullanýmýný sorununu ortadan kaldýrmak için çalýþmalar da yaygýnlaþtýrmaktadýr. Birleþen firmalarda ortak sürmektedir. Ar-Ge ile geliþtirilen platformlar bu firmalarýn Bu çalýþmalara paralel, çelik kullanarak ve dünya üzerindeki çeþitli tesislerinde farklý hidroform gibi tekniklerle konstrüksüyonu daha modellerin üretimi için kullanýlmaktadýr. saðlam hale getirerek çelik þasiyi hafifletme Tablo 31'de 1998 ve 1999 yýllarýnda ilk 10 ortak çalýþmalarý otomobil firmalarýnýn ortak giriþimiyle platform ile yapýlan üretime iliþkin bilgiler ULSAB (Ultra Light Steel Auto Body) platformuyla verilmektedir. VW grubu tarafýndan geliþtirilen sürmekte ve ilk etapta arasýnda konvansiyonel VW A4 platformu 8 deðiþik modelde kullanýlmakta gövdenin 200-300 kg arasýnda hafifletilmesi ve 1999 yýlý itibariyle üretimi 1,9 milyon adede öngörülmektedir. Çelik gövdeyi hafifletme ulaþmýþ bulunmaktadýr. Ortak platform çabalarýna ek olarak, Avrupa Komisyonu'nun kullanýmýnda diðer firmalarda da önemli saðladýðý finansmanla oluþturulan bir geliþmeler söz konusudur. konsorsiyum, karbon elyafý teknolojilerinin Önümüzdeki 10-15 yýlda, araçlarýn temel geliþtirilerek otomotiv gövdelerinde kullanýlmasý mimarisinde ve teknolojisinde fazla bir deðiþiklik üzerine çalýþmaktadýr. TECABS (Technologies beklenmemektedir. Otomobiller çelik saçtan for Carbon Fibre Modular Automotive Structures) yapýlmýþ bir gövde ve içten yanmalý motordan adlý bu konsorsiyumun yürüttüðü projenin amacý, oluþmaya devam edecektir. Her alanda iyileþtirmeye düþük maliyetli karbon kompozit yapýlarýný devam edilecek, fakat alt sistem ve parçalarda daha kullanarak gövde aðýrlýðýný düþürmek ve buna çok deðiþiklik yapýlacaktýr. Bu yüzden Ar-Ge ve baðlý olarak yakýt tüketimi ve CO2 emisyonlarýný üretim yapýsý konularýnda yoðun yatýrým yapýlmasý azaltmaktýr. gerekecektir. Alt sistemler ve parçalar ile halihazýrda Ürün gamý yönetimi konusunda otomobil geliþmiþ olan diðer parça sanayisinde dünya çapýnda sanayinde genel eðilim, platformlarýn bir güç birliðine gidilecektir. birleþtirilmesi yönündedir. Platform tanýmý 15-20 yýl içerisinde temel teknolojilerde hafif konusunda bir uzlaþma olmamasýna karþýn yapý ve yakýt hücresiyle çalýþan otomobillerin platformu, "müþterinin algýlamadýðý kýsýmlar" üretilmesiyle ciddi deðiþiklikler yaþanmaya olarak tanýmlamak mümkündür. Platformlarýn baþlanacaktýr. Fakat bu teknolojilerin geliþtirme birleþtirilmesinden kasýt da, farklý otomobillerde ve maliyeti düþürme açýsýndan daha çok zamana müþterinin algýlamadýðý kýsýmlarýn ortak ihtiyacý vardýr. Bu nedenle, bu teknolojik kullanýmýdýr. Bu þekilde tasarým maliyetlerinden geliþmeler seri üretim otomobillerine yayýlmadan, üretim maliyetlerine kadar azalma öncelikle diðer ürün segmentlerinde (þehir içi saðlanmaktadýr. transit otobüsleri gibi) kullanýlacaktýr. Bu sayede, farklý görünümlü, ancak temelde ayný olan ürünlerin pazara sunum süreleri de
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 39 Bölüm 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
4.2. Türkiye Üretim Teknolojisinde l FEA & FEM - Sonlu Elemanla Modelleme ve Geliþmeler Analiz (Finite Element Analysis) l CFD (Computational /Flued Dynamics) Motorlu kara taþýtlarý imalatý ile ilgili otomotiv sanayi, l Kinematik / Dinamik Simulasyon küresel nitelikte ve yoðunluðu yüksek bir sanayi l NVH Simulasyon (Gürültü / Titreþim dalýdýr. Dünyada 6 ülkeye ait 20 dolayýnda firma Teknikleri) sanayi ve ticaretin yüzde 90'ndan fazlasýna hakimdir. l Yorulma Analizleri (Fatigue) Bu nedenle, bu sanayi dalýnda üretim yöntem ve Özel Motor Tasarým Simulasyonlarý teknolojisi de küresel niteliktedir. l l Araç Aerodinamik Analizi Türkiye'deki otomotiv sanayi 1960'lý yýllarda önce l CAD (Bilgisayar Destekli Modelleme / Tasarým "Ýthal Ýkamesi" amacý ile kurulmuþ, 1990'lý yýllarda / Çizim) - Katý Modelleme (Solid Modelling); ise "Ýhracata Yönelik" rekabetçi bir sanayi niteliðini Tel Kafes Modelleme (Wire Frame Modelling) kazanmýþtýr. Türkiye'de üretim için iþbirliði yapýlan l CAM (Bilgisayar Destekli Üretim) küresel firmalarla Türkiye'deki ortaklarý arasýndaki l CAID (Bilgisayar Destekli Endüstriyel Tasarým) yoðun entegrasyonun gerçekleþmesi bu süreci l SÝMULATÖRLER (Yol Þartlarýný Simule Ederek, baþlatmýþ ve geliþtirmiþtir. Araç/Sistem ve Parça Yorulma Deneyleri Bu nedenle otomotiv sanayinde uygulanan üretim Yapýlabilmesi) yöntem ve teknolojileri, uluslararasý düzeydeki ve l Motor ve Güç Aktarma Sistemleri Geliþtirme ana firmalarýn kullandýklarý yöntem ve teknolojilerle Laboratuvarlarý (Performans, Yakýt Ekonomisi, eþdeðerdedir. Ayrýca özellikle son yýllarda geliþen Egzost Emisyonlarý, Gürültü, Ömür) Ar-Ge olanak ve kapasitesi de Türkiye'deki otomotiv l Rapid Prototyping (Hýzlý Prototip Üretimi) sanayinin üretim yöntemleri ve ürün teknolojisini l Malzeme Analiz Laboratuvarlarý geliþtirme çabalarýný desteklemektedir. l Araç Dinamiði ve Veri Toplama / Analiz Sistemleri Ülkemizde otomotiv sanayinde halen uygulanmakta l Komple Dijital Yerleþtirme (Packaging) olan üretim yöntemleri ve ürün teknolojisi geliþtirme l Komple Araç Çamur Modeli Oluþturma (Clay teknik ve teknolojileri aþaðýda sýralanmaktadýr. Modelling) 1. Sýnýf Yüzeyleme (A-Class Surfacing) Sektörde Halen Kullanýlan Mühendislik l Sac ve Polyester Prototip Araç Ýmalatý Tasarýmý, Ürün Geliþtirme ve Üretim Teknik l ve Teknolojileri: Üretimde Kullanýlan Teknikler: l ISO 9001'e Uygun Olarak AQP (Ýleri Kalite Mühendislik Tasarýmý ve Ürün Geliþtirmede Planlamasý) Kullanýlan Teknikler: l SPC (Ýstatistiksel Proses Kontrolü) l APQP (Advanced Product Quality Planning) l TPM (Total Productive Maintenance) l WCR (Worldwide Customer Requirements) l CEDAC (Sorun ve Etki Analizi) l VDS/ SDS (Vehicle / System Design Specification) l KAIZEN (Hýzlý Ýyileþtirme Çalýþmalarý) l FMEA (Failure Mode Effect Analysis) l Otokontrol Teknikleri l DVP (Design Verification Plan) l Kalite Çemberleri l 8D (Problem Solving Technique) Üretimde Kullanýlan Teknolojiler: l Design Guideline l Bilgisayar Destekli Ýmalat (CAM) Ürün Geliþtirmede Kullanýlan Teknolojiler: l Kesici Takým Üretimi (CNC/DNC) l CAE - Bilgisayar Destekli Mühendislik l Yarý ve Tam Otomatik Gövde Kaynak, Boya
40 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
l Robotla Gövde Kaynaðý l Robotla Gövde Boyama l Laserle Dikiþ Kaynaðý
Sektörde Mühendislik Tasarýmý, Ürün Geliþtirme ve Üretim Yeteneklerinin Geliþtirilmesi Ýçin Sahip Olunmasý Gereken Teknik ve Teknolojiler:
l QFD (Quality Function Deployment) l Crash Simulator l Alternatif Güç Teknolojileri l Alternatif Yakýt Teknolojileri l Araç Emisyon Laboratuvarý l Anechoic Akustik Geliþtirme Laboratuvarý l Sonlu Eleman Yazýlýmlarý ile Tasarýmlarý l Bilgisayarlý Mühendislik Tasarýmlarý l Komple Araç Dinamik ve Dayanýmý l Test Yollarý ve Tesisleri (Proving Ground) l Sanal Gerçeklik / Digital Prototip (Virtual Reality) l Gas Assisted Injection Molding l Otomotiv Parçalarý / Sistemleri Mekanik ve Ýklim Koþullandýrmalý Test Tesisi l Ýleri Malzeme Teknolojisi (Kompozit Malzeme, Plastik/Termoplastik, Hafif Metaller) l Profil - Hidrolik Þekillendirme (Hydroforming) l Yüksek Yüzey Kaliteli ve Kaplamalý Sac Parça Ýmal Prosesi l Isýyla Form Vererek Yüksek Mukavemetli Sac Parça Ýmal Prosesi l Lastik Burç ve Takoz Geliþtirme ve Ýmalatý l Büyük Ölçekli Rüzgar Tüneli l Güvenilir ve Yaygýn Yüksek Kapasiteli Veri Ýletim Aðý (ISDN/T1)
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 41 Bölüm 4. SEKTÖRDEKÝ TEKNOLOJÝK GELÝÞMELER VE ETKÝLERÝ
42 Ýstanbul Sanayi Odasý 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Türkiye'deki otomotiv sanayinin taþýt aracý ile çalýþmalar büyük ölçüde tamamlanmýþtýr. Bu husus aksam, parça ve hammadde üretimi Türkiye'de üretilen otomotiv ürünlerinin uluslararasý incelendiðinde sektörün kapasite, teknolojik pazarlarda serbest dolaþýmý için büyük bir önem düzey, ürünlerin dýþ pazardaki rekabet gücü ve taþýmaktadýr. sektördeki yetiþmiþ insan gücü açýsýndan önemli Sektördeki yabancý ortaklarýn uluslararasý rekabet bir geliþim potansiyeline sahip olduðu gücü bulunmaktadýr ve bu ortaklarla ileri düzeyde görülmektedir. entegrasyon saðlanmýþtýr. Bu ortaklarla l Ana ve yan sanayide üretim kapasitesi sürdürülmekte olan birçok önemli ihracat projesi yeterlidir. 1999 yýlýnda bu kapasitenin bulunmaktadýr. Otomotiv, son yýllarda yabancý toplamda ve otomobilde ancak 1/3'ü sermayenin en fazla ilgi duyduðu, özellikle üretime kullanýlabilmiþtir. ve ihracata dönük yatýrýmlar yaptýðý bir sektördür. l Gerek üretim gerek ürün teknolojilerinde Öte yandan tümü ile kayýt altýnda olan üretim ve uluslararasý rekabet düzeyi yakalanmýþtýr. ticari faaliyet nedeni ile, otomotiv sanayi güvenilir l Önemli ve rekabetçi bir yan sanayi potansiyeli ve kesin bir vergi kaynaðýdýr. Türkiye bulunduðu bulunmaktadýr. coðrafyada ileri düzeyde bir otomotiv sanayini l Çok iyi eðitilmiþ olan tecrübeli insan gücüne kurmuþ olan tek ülkedir. Bu nedenle otomotiv sahiptir ve sürekli geliþtirilmektedir. sanayi Türkiye için stratejik bir önem taþýmaktadýr. Otomotiv sanayinde yaþanmakta olan olumsuz Bugün yaþanan olumsuz koþullara raðmen sektör, koþullara raðmen, teknoloji yatýrýmlarý hýzla ve 1/3 boþ kapasite ile çalýþan ve yoðun bir rekabet sürekli olarak devam etmektedir. Sektör bu yapýsý içinde olan dünya devleri karþýsýnda, 300 bin aracý ile Türkiye'deki teknolojik geliþmenin de itici gücü Avrupa'ya ihraç etmek üzere yatýrým yaparak büyük olmaktadýr. riskleri göze almýþtýr. Bu olgu sektörün hala rekabet Otomotiv sanayinin metal, cam, kimya, elektronik, þansýnýn var olduðunu göstermektedir. makina imalat ve tekstil gibi temel sanayilerle olan Türkiye'deki otomotiv sanayi büyük emeklerle yakýn iliþkisi nedeni bu sektörde saðlanan teknolojik kurulmuþ ve rekabetçi bir sanayi olma yolundaki geliþmeler, sanayinin diðer kesimlerine de kararlýlýðýný kanýtlamýþtýr. Bu sanayinin sahip olduðu yansýmaktadýr. Özellikle savunma sanayinin güç, uluslararasý kuruluþlarca da tanýnmaktadýr. geliþmesinde otomotiv sanayi temel desteði veren Yabancý sermaye, Türkiye'deki tesislerini dünya sanayi dalý niteliðindedir. pazarlarý için bir üretim merkezi olarak görmeye Sektör son yýllarda yetiþtirdiði insan gücüne baðlý baþlamýþtýr. olarak Ar-Ge potansiyelini önemli oranda geliþtirmiþ ve bu sayede küresel þirketlerin yeni ürünlerin geliþtirme projelerinde de yer almaya baþlamýþtýr. Otomotiv sanayinde uluslararasý teknik mevzuata uyum kapsamýnda ürünlerin geliþtirilmesi ile ilgili
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 43 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
5.1. Sektörün Swot Analizi
Güçlü Yönler Zayýf Yönler
Teknoloji: Teknoloji: - Yabancý sermayenin üretim ve tasarým teknolojilerinin Türkiye'ye - Teknolojik üretim düzeyinin tüm üretim hatlarýnda yeterli olmamasý. getirilmesi ve yan sanayi ile birlikte Türkiye'de uygulama olanaðý - Ar-Ge kapsamýnda yeni model ve teknoloji geliþtirme faaliyetlerine sayesinde yurt dýþýndaki araç modellerinin eþ zamanlý olarak Türkiye'de yeterli kaynak ayrýlmamasý. de üretilmesi. - Ulusal teknoloji üretim politikalarýnýn yetersizliði. - Türkiye'de bazý modellerin üretiminin Avrupa'dan daha verimli olmasý nedeni ile yeni üretim projelerinin Türkiye'de baþlatýlmasý. - Genel olarak sanayinin teknolojik altyapýsýnýn uluslararasý düzeyde oluþu. - Biliþim teknolojilerinin kullanýmýnýn yaygýn oluþu. - Sektörün rekabetçiliðinde Ar-Ge'nin öneminin giderek anlaþýlmasý.
Pazar: Pazar: - AB ülkelerine ihracat deneyimi. - Üretim ve pazarlama birimleri arasýnda eþgüdümün etkin bir þekilde - Daðýtým/pazarlama aðýnýn yaygýn oluþu. saðlanamamasý.
Ekonomi: Ekonomi: - Tamamiyle kayýt altýnda, vergi potansiyeli yüksek, þeffaf ve rekabete - Düþük kapasite kullaným oranýndan kaynaklanan yüksek üretim açýk yapý. maliyeti. - Geliþmiþ ve geliþmekte olan pazarlara yakýnlýðý baðlamýnda stratejik - Aþýrý firma sayýsý ve kapasite fazlalýðý. coðrafi konum. - Özellikle yan sanayinin desteklenmesi için gerekli finansman - Ýhracata yönelik ürünlerin AB ülkelerine serbest dolaþým olanaðýnýn enstrümanlarýnýn yetersiz oluþu. bulunmasý. - KOBÝ tanýmýnýn yetersiz ve belirsiz olmasý nedeni, yan sanayi - Gümrük Birliði nedeni ile hammadde ve ara girdilerde yurtiçi piyasasýna kuruluþlarýna reel ve düzenli destek saðlanamamasý. baðýmlý olmamasý. - Yüksek reel faiz ve temel girdi maliyetleri. - Gümrük Birliði kapsamýnda Serbest Ticaret Anlaþmasý imzalanan ülkelerle yeni ihracat olanaklarýnýn ortaya çýkmasý. - Off-Set sisteminin etkin kullanýlmasý ile ihracat olanaklarýnýn yaratýlmasý.
Ýnsan Kaynaklarý: Ýnsan Kaynaklarý: - Genel olarak iyi yetiþmiþ giriþimci ve rekabetçi insan gücü yapýsý. - Bazý iþletmelerde yetersiz eðitim düzeyi nedeni ile rekabet gücü - Rekabetçi iþgücü maliyeti. eksikliði. - Otomotiv sanayinin ileri-geri baðlantýlarýnýn yaygýn ve güçlü olmasý - Sýk aralýklarla yaþanan ekonomik krizler nedeni ile yetiþmiþ iþgücü nedeni ile yüksek istihdam ve sürekli katma deðer yaratma potansiyeli. kaybý ve motivasyon eksikliðinin oluþumu.
Kalite: Kalite: - Genel olarak uluslararasý düzeyde "Kalite Yönetim Sistemleri"nin - Bazý iþletmelerde uluslararasý düzeyde "Kalite Yönetim Sistemleri"nin varlýðý ve sürekliliði. yetersizliði nedeni ile rekabet gücü eksikliði.
Kurumsal ve Yasal Alt Yapý: Kurumsal ve Yasal Alt Yapý: - Teknik mevzuat uygulamasýnda bilinçli ve etkin sektör oluþu. - Teknik mevzuat ile ilgili dokümantasyon, fiziki altyapý ve örgütlenme - Ana ve yan sanayinde kurulu kapasite potansiyeli. eksikliði. - Güçlü yabancý üreticilerle ortaklýk ve ileri derecede entegrasyon - Tüketici mevzuatýnýn uygulamasýnda istismara açýk sübjektif düzeyi. deðerlendirme kriterlerinin bulunmasý. - Savunma sanayinin temelini oluþturmasý. - Ulusal Master Plan ve 'Ulusal Strateji" eksikliði. - Ülkenin genel teknolojik düzeyinin geliþmesinde katkýda bulunmasý. - Çevre standartlarý ile ilgili mevzuatýn uygulamasýnda maliyetleri artýrýcý altyapý eksikliði (özellikle katý atýk yönetimi vb.). - Aþýrý ithalata karþý uluslararasý kurallarla uyumlu düzenlemelerin olmamasý veya uygulanmamasý - Ýhtisas Gümrüklerinin etkin olarak kullanýlmamasý, yeterli personel ve bilgi iþlem teçhizatýnýn bulunmamasý. - Motorlu taþýt araçlarýnýn trafik tescil kayýtlarýnýn saðlýklý olmamasý. - Bazý iþletmelerde kurumsallaþma ve profesyonel yönetim anlayýþýnýn bulunmamasý. - Özellikle enerji girdi maliyetlerinin yüksek ve enerji teminin güvenilir olmamasý. - Akaryakýt kalitesinin AB mevzuatýna uyumlu olmamasý.
44 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Fýrsatlar Tehditler
Teknoloji: Teknoloji: - Ar-Ge çalýþmalarýnýn dünya teknolojileri ile entegrasyonu. - Geliþen pazarlarda yeni üretim ve model yatýrýmlarý. - Uzun dönemli ihracat projeleri ve Co-Design çalýþmalarý sonucunda - Bazý sanayi iþletmelerindeki teknolojik eksiklik. yan sanayi alt yapýsýnýn geliþtirilmesi.
Pazar: Pazar: - Kiþi baþýna düþen taþýt aracýnýn azlýðý nedeni ile yüksek "Potansiyel - Aþýrý vergilerden kaynaklanan "Efektif Talep"teki yetersizlik. Talep". - Ýstikrarsýz iç pazar. - Genç nüfus yapýsýnýn ileriye dönük satýn alma gücü potansiyeli - Master plan ve Ulusal Strateji geliþtirilmesinde somut bir adým oluþturmasý. atýlmamasý. - Yakýn çevre pazarlarýna ihracat potansiyeli. - Yabancý sermayenin geliþen diðer pazarlara yönlenmesi. - Küreselleþme sürecinin bir sonucu olarak küresel satýn alma politikalarýnýn uygulanmasý nedeni ile yerel sanayinin olumsuz etkilenmesi.
Ekonomi: Ekonomi: - Kentleþme ve tüketim kalýplarýnýn deðiþimi. - Gümrük Birliði Kararý sonrasýnda ithalatýn artmasý. - Bölgesinde uluslararasý üretim merkezi için tek aday tek ülke olma - Her kriz döneminden sonra yerli pazarýn daralmasý sonucunda yabancý niteliði. sermayenin Türkiye'den ayrýlma olasýlýðýnýn artmasý. - Bilateral iliþkiler: - Ekonomik istikrarsýzlýk nedeni ile sürdürülebilir ekonomik büyümenin AB BDT saðlanamamasý. ECO KEIB - Gelir daðýlýmýnýn dengesiz yapýsý. G8 Ülkeleri Kafkasya - Üreticiler arasýnda küresel yapýlanma ve dünyadaki kapasite fazlasý. - Türkiye'nin toplam geliþme potansiyeli. - Küreselleþme sürecinde yerel olanaklarýn ortaya çýkmasý.
Ýnsan Kaynaklarý: Ýnsan Kaynaklarý: - Esnek çalýþma sistemlerinin varlýðý. - Sýk aralýklarla yaþanan krizler sonucu iþgücünde nitelik ve nicelik - Ýþgücünün kurumuna sahip çýkmasý, aidiyet duygusu ve yüksek kayýplarýnýn ortaya çýkmasý. motivasyon.
Kurumsal ve Yasal Alt Yapý: Kurumsal ve Yasal Alt Yapý: - Türkiye'de inþaat, karayolu ulaþtýrma ve turizm sektörlerindeki geliþme - Özellikle AB'nden kullanýlmýþ taþýt araç ithalatýnýn serbest býrakýlmasý. potansiyeli. - Vergi oranlarýnýn yüksekliði ve vergilendirmenin karmaþýk yapýsý. - AB ile entegrasyon sürecindeki geliþmeler. - Yaþlý ve eski teknoloji araçlara uygulanan düþük vergi politikasý. - Ýhracat iþlemlerinde yaþanan zorluklar. - Doðal gaz ve/veya elektrik enerjisinin güvenilir olarak teminindeki sorunlar. - Ana ve yan sanayi arasýndaki koordinasyon ve iþbirliði eksikliðinin sürmesi. - Devlet kurumlarý arasýnda koordinasyon eksikliðinin sürmesi. - Yabancý ürün kullanmanýn bir statü sembolü haline gelmesi: Kültürel deformasyon. - Yerli ürün kullanma kültür ve alýþkanlýðý eksikliklerinin devam etmesi.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 45 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
180 Endeks 160 140 120 100 80 Son 13 yýlda 60 yýllýk ortalama büyüme = %4,1 40 20 0 Yýl (1997-2000)
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Þekil 8. GSMH büyüme endeksi (1988-2000)
5.2. Rekabet Gücünü Etkileyen Temel ihracatýn ABD Dolarý karþýlýðýnýn düþmesi, ihracat Faktörler fiyatlarýnýn gerilemesi ve Türk Lirasý'nýn, 1 ABD Dolarý ve 1,5 DM aðýrlýk sepetine göre yüzde 6 5.2.1. Makro Ekonomik Geliþmeler oranýnda reel deðer kazanmasý, ihracattaki artýþýn sýnýrlý kalmasýnda etken olmuþtur. Yaþanan iki büyük deprem felaketinin de etkisiyle 2000 yýlý Ocak-Eylül döneminde ithalatýn yüksek 1999 yýlýný yüzde 6,4 küçülen bir ekonomiyle kapatan oranlý artýþ göstermesinde 1999 yýlýnýn ilk aylarýnda Türkiye, 2000 yýlýna IMF'yle yapýlan 17'inci Stand- ithalatta yaþanan önemli daralmanýn baz etkisi By Anlaþmasýyla girmiþtir. 2000 yýlýndan baþlayarak yapmasý ve üretim ile iç talebin canlanmasý etkili üç yýl süre ile uygulamaya konulan programla olmuþtur. Diðer yandan, ham petrol fiyatlarýndaki yýllardýr kronikleþen enflasyon ve yüksek faiz hýzlý artýþ petrol ve petrole dayalý ürünlerin ithalatýnýn ortamýndan kurtulmak isteyen Türkiye, bütün yükselmesinde belirleyici olmuþtur. ekonomik düzenlemelerini de Stand-By çerçevesinde gerçekleþtirmiþtir. 1999 yýlýnýn Ocak-Eylül döneminde 7,2 milyar ABD Dolarý olan dýþ ticaret açýðý 2000 yýlýnýn ayný 1999'da eksiye düþen ekonomik büyüme için döneminde 16 milyar ABD Dolarý düzeyinde 2000'de öncelikle yüzde 5-5,5 aralýðý belirlenmiþtir. gerçekleþmiþtir. Ancak faizlerdeki düþüþle birlikte tüketici kredilerine gösterilen yoðun ilgi ve beklenenin üstündeki ithalat, Kasým ayýnýn baþýnda Arjantin'de yaþanan ekonomiye hedeflenin üstünde bir canlýlýk olumsuzluklar ve bu ülkenin kredi notunun 14 getirmiþtir. 2000 yýlýnýn birinci ve ikinci çeyreklerinde Kasým 2000 tarihinde derecelendirme kurumlarý sýrasý ile yüzde 5,5 ve yüzde 6 oranlarýnda büyüyen tarafýndan düþürülmesi, geliþmekte olan ülkelerin GSYH yýlýn üçüncü çeyreðinde yüzde 7,4 risklerini artýrýrken bu ülkelerin uluslararasý büyümüþtür. Ayný dönemler itibari ile GSMH piyasalarda iþlem gören borçlanma senetlerinin faiz büyüme hýzý ise sýrasý ile yüzde 4,1, yüzde 4,6 ve oranlarýnýn da artmasýna neden olmuþtur. Bu yüzde 6,9 oranlarýnda olmuþtur. geliþmeler sonucu Türkiye'ye yatýrým yapmýþ olan kurumlar, Türkiye'ye açýlan kredilerin durdurularak 1999 yýlýna göre 2000 yýlý Ocak-Eylül dönemi ihracat deðerleri düþen teminatlarýn tekrar tesisini talep artýþý yüzde 4, ithalat artýþý ise yüzde 35,1 oranýnda etmiþlerdir. Buna ek olarak, her yýl sonunda bankalar olmuþtur. Söz konusu dönemde dýþ ticaret açýðý tarafýndan pozisyon kapatmak amacý ile meydana yüzde 97,6 oranýnda artmýþtýr. 2000 yýlý Ocak-Eylül gelen mevsimsel döviz talebi de öne çekilmiþtir. Bu döneminde Euro'nun ABD Dolarý karþýsýnda deðer geliþmeler Merkez Bankasý'nýn döviz rezervlerine kaybetmesi nedeni ile Avrupa bölgesine yapýlan olan talebi artýrarak bir döviz çýkýþýna neden
46 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
tasarlanma þekli nedeni ile Merkez Bankasý'nýn net ve kalite açýsýndan eþdeðer mallara göre üstünlüðü iç varlýklarýnda meydana gelen daralma, piyasadaki gereklidir. Bunun için, malýn üretiminde kullanýlan TL likiditesinin de azalmasýna neden olmuþtur. tüm ara girdilerde rekabet üstünlüðü zorunludur. Ortaya çýkan kriz, IMF, Hazine Müsteþarlýðý ve Kitlesel üretim sürecinde ana ve yan sanayi Merkez Bankasý tarafýndan alýnan önlemler ile arasýndaki iliþki baþlangýçta, ana sanayinin gücü ile çözülmüþtür. Þubat ayýnda ise, kurlarýn üzerindeki orantýlý olarak yan sanayiden düþük fiyatla parça baskýnýn artmasý nedeniyle devalüasyon beklentisi almak þeklinde kurulmuþtur. Ancak uluslararasý artmýþ ve siyasi gerginlik sonrasý, hem dövize hem rekabetin hýzla yayýlmasý ve kitlesel üretim yerine de TL'ye aþýrý talep doðmuþtur. Bu talep sonucunda, esnek/yalýn üretim sürecine geçiþ iþbirliðine farklý esas olarak bir ödemeler krizi ortaya çýkmýþ, talep bir boyut kazandýrmýþtýr. edilen likitide piyasaya verilememiþ ve krizin boyutu Bu boyutta, iliþkiler basit ve dar kapsamlý ticari büyümüþtür. Bu geliþmeler sonucu, "dalgalý kur" iliþkiler yerine, tasarým da dahil üzere tüm üretim sistemine geçilmiþ ve yeni bir program hazýrlanarak süreçlerinde iþbirliði ve entegrasyonu Nisan ayýnda uygulamaya konulmuþtur. 2001 yýlýnda kapsamaktadýr. Zira böyle bir entegrasyon ile nihai geçmiþ dönemlere oranla daha büyük bir kriz ürünün rekabet için gerekli kalite ve maliyet yaþanmýþtýr. Bu krizden reel sektör önemli ölçüde düzeyine eriþilebilmektedir. etkilenmiþtir. Ana ve yan sanayi entegrasyonunun temelini teknik, Sýkça yaþanan bu krizler belirsizlik ortamý nedeniyle mali ve kalite sistemleri entegrasyonu tüm sektörlerin üretim/yatýrým/rekabet gücünü oluþturmaktadýr. olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak Türkiye ekonomisinin geçmiþ büyüme performansýna Teknik Entegrasyon: Üretimde kullanýlan yan bakýldýðýnda, her türlü krize raðmen, ortalama yüzde sanayi ürünleri, iki kesim arasýnda tasarým 4,1 civarýnda büyüdüðü görülmektedir. aþamasýndan baþlayarak birlikte geliþtirilmektedir. Bu süreç ana ve yan sanayi arasýnda güvene dayalý Bu durumda önümüzdeki on yýllýk dönemde de ve uzun süreli bir iþbirliði için gereklidir. Zira, ancak Türkiye'nin mevcut krizden çýkýp benzer þekilde böyle bir güven ortamýnda yan sanayi gerekli yatýrým büyüyeceði varsayýlmaktadýr. kararlarýný alabilmektedir. Yukarýda özetlenen tüm bu olumsuz geliþmelere Teknik entegrasyon Ar-Ge çalýþmalarýnda her iki karþýn, Türkiye'deki otomotiv sanayi, þirketlerin kesimin potansiyel güçlerinin birleþmesini ve ihracata yönelik sanayi stratejileri çerçevesinde kaynaklarýn daha rasyonel kullanýlmasýný geliþmesini sürdürme çabasý içinde bulunmaktadýr. saðlamaktadýr. Bu ise, rekabetçi ürün ve teknolojilerin geliþmesini mümkün kýlmaktadýr. 5.2.2. Ana-Yan Sanayi Arasýndaki Teknik entegrasyon yan sanayinin ihtisaslaþmasýný Ýliþkiler desteklerken, özgün ürünlerin geliþtirilmesine Otomotiv sanayinin rekabet gücünü artýrabilmesi yardýmcý olmaktadýr. Güven ortamý, yan sanayide ve gücünü sürekli kýlabilmesi için ana sanayi ile yan ekonomik ölçeklerde üretim için gerekli kapasite sanayi arasýnda tam entegrasyonun saðlanmasý kurulmasýný saðlayan en önemli unsurlardan birisidir. gereklidir. Ancak otomotiv sanayinin rekabet gücü Ancak bir çok projede ana sanayi, ürün tasarýmý yan sanayi dýþýnda diðer birçok sektörle kurulan yapabilecek ve ürün geliþtirebilecek yan sanayilere iliþkilerle de yakýndan baðlantýlýdýr. ihtiyaç duymakta, bu ise lisans veya yabancý ortaklýk Uluslararasý rekabetin saðlanmasý için ürünün fiyat tesisi dolayýsýyla uzun zaman almaktadýr. Bu kayýplar yerli yan sanayiden faydalanmayý kýsýtlamaktadýr.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 47 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Rekabetçi Öncelik Puan* Otomotiv yan sanayi, özellikle son 5 yýl içinde 1.Teslimat Güvenirliliði teknoloji olarak ileri bir düzeye gelmiþ ve uluslararasý Ýstenilen miktarda teslimat yapabilme 61 denetimlerde, geliþmiþ batý ülkelerinde faaliyet Ýstenilen zamanda teslimat yapabilme 60 Ýstenilen yerde teslimat yapabilme 58 gösteren Orijinal Ekipman Ýmalatý (OEM) firmalarýna 2. Kalite yönelik üretim yapacak düzeye ulaþmýþtýr. Sektör Spesifikasyonlara uygunluk 60 ihracatýnýn yüzde 60'ýnýn AB ülkelerine yönelik Güvenirlilik 58 Dayanýklýlýk 55 olarak gerçekleþmiþ olmasý, ulaþýlan teknoloji Müþteri hizmetleri 54 düzeyinin bir göstergesidir. Ýmaj/marka 52 Tasarým kalitesi 51 Otomotiv yan sanayinde faaliyet gösteren firmalarýn 3. Esneklik yüzde 30'u uluslararasý pazarlarda kabul gören kalite Ürün esnekliði 58 belgelerine (ISO 9000, QS 9000, ISO 14000 vb.) Süreç esnekliði 53 4. Düþük Fiyat 43 sahiptir. Arýtma tesisine sahip olan firma oraný ise yüzde 7'dir. Rekabetçi önceliklere verilen önem ise * Önem derecesine göre aðýrlýklandýrýlarak elde edilen toplam puanlardýr. Tablo 32. Otomotiv yan sanayinde rekabetçi öncelikler firmalara göre farklýlaþmaktadýr. Kaynak: TÜSÝAD, Taþýt Araçlarý Yan Sanayiinde Teknoloji ve Yeni Ürün Geliþtirme Yönetimi, Ýstanbul: 1998, s.94 Tam zamanýnda üretim ve tedarikin geçerli olduðu otomotiv sektöründe teslimat güvenilirliði rekabetin Faktör Toplam Puan bir ön koþulu haline gelmiþtir. Öne çýkan diðer bir Teknik spesifikasyonlara uygunluk 65 Fiyat 63 rekabetçi öncelik ise kalitedir. Kalite, Teslim süresi ve sýklýðý 48 spesifikasyonlara uygunluk, güvenirlilik ve Teknik bilgi ve deneyim birikimi 47 dayanýklýlýk olarak teslimattan hemen sonra ikinci Sertifika sahibi olma 45 Kapasite/miktar 36 önemli öncelik olarak ortaya çýkmaktadýr. Üçüncü Haberleþme ve nakliyat uygunluðu 21 rekabetçi öncelik ise esnekliktir. Bu anlamda, ürün esnekliði öne çýkmaktadýr. Ürün esnekliði, yeni Tablo 33. Otomotiv yan sanayiinde tedarikçi seçim kriterleri Kaynak: TÜSÝAD, Taþýt Araçlarý Yan Sanayiinde Teknoloji ve Yeni Ürün ürün geliþtirme, mevcut üründe deðiþiklik yapma Geliþtirme Yönetimi, Ýstanbul: 1998, s.95 ve ürünü müþterinin ihtiyaçlarýna uyarlayabilme; Mali Entegrasyon: Ana ve yan sanayi arasýnda maliyet faktörlerinin rasyonel analizini ve Rekabeti Belirleyen Faktörler Önem Sýrasý düzenlenmesini saðlamaktadýr. Bunun sonucu Ekonomik ölçeklerde üretim 1 olarak ticari iliþkiler daha saðlýklý bir ortamda Ham ve yardýmcý madde maliyeti 2 geliþebilmektedir. Bu entegrasyon, üründe rekabetçi Ýþçilik maliyeti 3 Finansman maliyeti 4 bir fiyat oluþmasý için kaçýnýlmazdýr. Kalite 5 Kalite Sistemleri Entegrasyonu: Son üründe Enerji maliyeti 6 Sevkiyat 7 rekabetçi bir kalitenin elde edilebilmesi için ana ve Rekabet edilen yabancý yan sanayinin kalite sistemleri arasýnda entegrasyon firmalara göre durum Rekabeti Belirleyen Faktörler (Ýyiden kötüye doðru sýralama) saðlanmalýdýr. Kalite 1 Ana ve yan sanayi entegrasyonu her bir ana sanayi Ýþçilik maliyeti 2 Sevkiyat 3 firmasý bazýnda ilgili yan sanayi kuruluþlarý ile birlikte Ekonomik ölçeklerde üretim 4 düzenlenebilmektedir. Günümüzde ana sanayi-yan Enerji maliyeti 5 sanayi iliþkilerinin teorik olarak karþýlýklý güvene Ham ve yardýmcý madde maliyeti 6 dayanan, ortak tasarýmý içeren uzun vadeli bir "Ýþ Finansman maliyeti 7 Ortaklýðý" olarak ele alýnmasý gerekmektedir. Tablo 34. Otomotiv yan sanayinde rekabeti belirleyen faktörler Kaynak: TAYSAD
48 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
süreç esnekliði ise ürün miktarýný ve ürün gamýný Ýlgili Bakanlýk Konu deðiþtirebilme yeteneðini ifade etmektedir. Devlet Bak. (Hazine) Yabancý Sermaye, Teþvik ve Uygulama Devlet Bak. (Dýþ Ticaret) Ýthalat, Ýhracat, Standardizasyon, AB Koordinasyon Bu iki faktör açýsýndan yeterli olan þirketler arasýnda Devlet Bak. (Gümrük) Gümrükler seçim fiyata göre yapýlmaktadýr. Ana sanayi þirketleri Maliye Bak. Motorlu Taþýt Vergileri kalite ve teslimat konusundaki yeterlilikleri yan Sanayi ve Ticaret Bak. Teknik Mevzuat (Tip Onayý), Tüketicinin ve Rekabetin Korunmasý Bayýndýrlýk ve Ýskan Bak. Karayollarý Trafik Mevzuatý, Teknik Mevzuat,Teknik Muayeneler sanayi þirketlerinin sahip olduklarý kalite belgeleriyle Ýç Ýþleri Bak. Karayollarý Trafik Mevzuatý, Kayýt ve Tescil ve yan sanayideki denetimlerle deðerlendirmektedir. Tedarikçi seçim kriterleri arasýnda üçüncü sýrada 5.2.3. Kamu-Sanayi Ýliþkileri yer alan teslimat performansý yan sanayi þirketlerinin rekabetçi öncelikleri arasýnda birinci sýrada yer Türkiye'deki otomotiv sanayi mevzuat ve almýþtýr. Bu farklýlaþma teslimat güvenirliliðinin uygulamalarý açýsýndan bir çok kamu kurum ve yoðun olarak gündeme gelmiþ olmasýndan kuruluþu ile yakýn iliþki içinde bulunmaktadýr. Ancak kaynaklanmaktadýr. Bu faktör, artýk rekabet ilgili kurumlarýn farklý bakanlýklar arasýnda daðýlmasý ortamýnda varolabilmek için, kalitede olduðu gibi, görev ve yetki daðýlýmýnda sorun yaratmakta, sanayi vazgeçilmez bir koþul haline gelmektedir. ile ilgili politikalarýn bir bütünlük içinde Þirketler, ürün esnekliðinin önümüzdeki yýllarda sürdürülmesine olanak tanýmamaktadýr. Koalisyon daha da önem kazanmasýný beklemektedirler. hükümetleri döneminde bu sorun daha da Bunun nedeni, ürün ömürlerinin ve ana sanayideki büyümektedir. ürün geliþtirme sürelerinin kýsalmasýnýn yan sanayiye Kamu yönetiminde karar mekanizmalarý ile yansýmasýdýr. Yeni bileþenlerin tasarlanmasý ve uygulayýcý kuruluþlar genellikle birbirinden ayrý devreye alýnmasý ile müþteri isteklerine baðlý olarak bakanlýklarda bulunmaktadýr. Bunun sonucu, alýnan mevcut bileþenlerde deðiþiklik yapýlma süreleri kararlarýn uygulanmasýnda çok önemli farklýlýklar kýsalacaktýr. Þirketlerin yüzde 75'i yeni ürün ortaya çýkmaktadýr. Küresel rekabet içinde bulunan geliþtirme ve devreye alma süresinin kýsaltýlmasýna bu sanayi dalý ile ilgili kararlarýn alýnmasýnda zaman büyük öncelik vermektedir. kaybý ya da farklý uygulamalar rekabet gücü üzerinde Yurt dýþýnda faaliyet gösteren bazý ana sanayi çok olumsuz etkiler yaratmaktadýr. þirketlerine alternatif yaratabilmek amacý ile Sanayiyi ilgilendiren konularýn bir bütünlük içinde Türkiye'deki bazý yan sanayi þirketlerini tercih ele alýnmamasý ve ilgili bakanlýklarýn konuya kendi edebilmektedir. Bu durum, yerli sermaye yan sanayi açýlarýndan farklý bakýþ açýlarý, bu sanayi dalýnýn þirketlerinin, yurt dýþý pazarlara açýlmasýnda önemli geliþmesinde en önemli engellerden birini bir fýrsattýr. oluþturmaktadýr. Otomotiv yan sanayi mamullerinde rekabetçi üretim Otomotiv sanayi uluslararasý rekabete ulaþmak ve olanaðý saðlayan baþlýca faktörler önem sýrasýna bunu sürdürmek bilinci ve amacý ile ana ve yan göre Tablo 34te sýralanmaktadýr. Söz konusu sanayi bir bütün olarak gerekli çalýþmalarý faktörler açýsýndan diðer rakip ülkelere göre sürdürmektedir. Raporun "Sanayinin Sektörel Türkiye'nin durumu iyiden kötüye doðru yine ayný Hedefleri" baþlýklý bölümünde bu konuya iliþkin tabloda gösterilmiþtir. ayrýntýlar verilmektedir. Sanayinin devletten beklediði, yönlendirici ve sanayinin geliþmesini hýzlandýracak düzenlemelerin yapýlmasýdýr. Otomotiv sanayini ilgilendiren baþlýca konular ve ilgili bakanlýklar aþaðýda özetlenmektedir:
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 49 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
5.2.4. Yabancý Sermayenin Rolü transferi, Ar-Ge, ihtisaslaþma, dünya standartlarýnda kaliteli üretim yapabilirlik, istihdam gibi konularda 5.2.4.1. Rekabette Yabancý yabancý sermaye avantajlý özelliðini kaybetmektedir. Sermayenin Rolü 1960'lý yýllarda yabancý sermayeye ucuz emek ve Az geliþmiþ ülkeler, kalkýnmalarýný saðlayacak kaynak sunan G. Kore ve Tayvan modellerine benzer üretken yatýrýmlarý arttýrmak zorundadýr. Yeterli bir biçimde Türkiye'de emeði ucuzlatarak yabancý tasarrufa sahip olmayan bu ülkeler, söz konusu sermayeyi çekmeye çalýþmýþtýr. Ekonomik geliþmeye atýlýmý gerçekleþtirebilmek için yabancý kaynaklara baðlý olarak, emeðin sürekli bir biçimde ucuz kalmasý gereksinim duyarlar. Yabancý kaynaklar baðýþ-kredi söz konusu deðildir. Düþük iþçilik maliyetinin eksen ve yabancý sermaye (lisans anlaþmalarý, portföy, olma özelliðinin, Ar-Ge, ihracat üssü olma, co-design doðrudan yatýrým) olarak ikiye ayrýlmaktadýr. gibi niteliksel özelliklerle yer deðiþtirmesi kaçýnýlmazdýr. Borçlanmanýn iç tasarruf açýklarýnýn finansmanýnda kullanýldýðý, küreselleþmenin hýz kazandýðý bu Yukarýda deðinilen sebeplerden ötürü, yabancý dönemde, Türkiye'de üretken sanayi için yabancý sermayenin ülke geliþiminde etkin rol oynayabilen sermaye yatýrýmlarýnýn artýrýlmasý yatýrým, dýþ ticaret kýsmý (doðrudan yatýrým) özellikle otomotiv (ihracat gelirinin ithalat giderini karþýlayamamasý) sanayinde göze çarpmaktadýr. Teknoloji transferi, ve teknolojideki açýklarýn kapatýlmasý için çare olarak dünya standartlarýnda kaliteli üretim, dýþ pazarlara görülmektedir. Ülkemizde, tasarruf oranlarýnýn açýlma ve istikrarlý bir ihracat, otomotiv sanayinde düþük olmasýnýn neden olduðu kaynak yetersizliði, yabancý sermayenin oynadýðý rolün ana özellikleridir. imalat sanayinde gerekli olan yatýrýmlarýn yabancý Ülkemizdeki yabancý sermayenin özellikle otomotiv sermaye giriþi ile telafi edilmesini zorunlu hale sektöründe üstlendiði rolü yerine getirebilmesi için, getirmekte, bu da, uygulanacak yabancý sermaye makro ekonomik dengelerin ve siyasi istikrarýn politikalarýnýn önemini artýrmaktadýr. Dýþ borçlanma bulunduðu bir ortam, yabancý sermaye ile ilgili da alternatif bir kaynak temin yöntemi olmakla hukuki altyapýnýn mevcudiyeti (özellikle sinai birlikte ihtiyaçlar karþýsýnda yetersiz, riskli ve mülkiyet haklarýnýn korunmasý), yüksek enflasyonun pahalýdýr. iþletmeler üzerinde yarattýðý erozyonu önlemeye Türkiye'ye gelen yabancý para giderek kýsa dönemli yönelik olarak enflasyon muhasebesinin spekülatif portföy oluþturarak, tahvil, bono ve hisse besimsenmesi, iç pazarýn büyük bir potansiyele senedi gibi yatýrým araçlarý ile mali piyasalara eriþmesi (nüfus büyüklüðünden daha çok satýn alma yönelmiþtir. Sanayide son on yýlda yeni yatýrým gücünün yeterli olmasý), devletin yatýrým ve ihracat yapýlamamasý sonucu, borsada sanayi yatýrýmýna teþvikleri konusunda duyarlý davranmasý baðlý olarak çýkarýlan hisse senetleri azýnlýkta gerekmektedir. kalmýþtýr. Borsaya yabancý yatýrýmcý gelmesi ile borsa Yabancý sermayenin üretken yatýrýmlar konusunda endeksi sürekli ve hýzlý yükselmiþ, hisse senetleri tercihlerini oluþtururken, yatýrýmý yapacaðý ülkenin ve borsa spekülatif operasyonlara açýk hale gelerek saðladýðý yatýrým avantajlarýný göz önünde derinlik kazanamamýþtýr. bulundurduðu bir gerçektir. Adil bir yaklaþýmla Yabancý sermayenin ihracata ve iç pazara yönelik verilen, ayrýmcýlýk gözetmeyen yatýrým teþvikleri, üretim yapan, Türkiye'yi dýþ pazarlara ve dünya siyasi ve ekonomik istikrar, iktidar deðiþikliklerinden rekabetine açan ve hazýrlayan bir yapýda olmasý baðýmsýz, siyasete endeksli olmayan yabancý sermaye önemlidir. politikasý, hükümet yetkililerince verilen sözlerin zamanýnda ve tam olarak yerine getirilmesi yatýrým Aksi takdirde, ülke geliþimi için önemli olan teknoloji
50 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Türkiye özellikle büyük nüfusu ve stratejik coðrafi 5.2.4.2. 2000'lerde Türkiye'de Yabancý konumu sebebiyle, yabancý sermayenin önemli Yatýrýmlar yatýrým alanlarýndan biri olabilecek potansiyele Türkiye'de yabancý sermaye hareketlerinin geçmiþini sahiptir. Türkiye'deki otomotiv sanayinde faaliyet üç evreye ayýrmak olasýdýr. Bu evrelerden birincisi gösteren firmalarda yabancý sermaye oraný son 1980 öncesi, ikincisi 1980-1990 arasý ve üçüncüsü yýllarda kuruluþ dönemine göre artýþ göstermiþ, bu 1990 sonrasýdýr. 1980 öncesinde, Türkiye'ye önemli da doðrudan yatýrýmdan çok, yerli þirketlerle kurulan boyutta yabancý yatýrým gelmediði söylenebilir. ortaklýklar yoluyla gerçekleþmiþtir. AB ile 1954'den 1980'e kadar geçen 25 yýlda, otomotiv, entegrasyon sürecinin geliþmesi, yabancý sermaye ilaç, gýda ve petrol sektörlerine yapýlan az sayýda giriþi üzerinde hýzlandýrýcý bir etki yaratmýþtýr. yatýrýmýn toplam deðeri, 228 milyon ABD Dolarý Gümrük Birliði sonucu yabancý ortaklarla ihracata olmuþtur. Bu miktarýn tamamýna yakýn bir bölümü, yönelik entegrasyon, yabancý sermayenin payýndaki üç adet petrol, iki adet otomobil, beþ adet otobüs- artýþý desteklemiþtir. 1990'lý yýllarýn baþýnda artan kamyon, sekiz adet ilaç, üç adet araba lastiði firmasý, otomobil talebiyle birlikte, özellikle Uzak Doðu üç kamu ortaklýðý ve on beþ civarýnda gýda, kimya, ülkeleriyle lisans ve ortaklýk iliþkilerinde artýþ elektrikli alet ve makina firmasý tarafýndan gözlenmiþtir. Bu dönemde Toyota, Hyundai ve yapýlmýþtýr. Honda Türkiye'de otomobil ve ticari araç üretimi 1980 yýlýnda 24 Ocak kararlarýndan sonra, için teþvik alarak yatýrým yapmýþlardýr. Buna raðmen, liberalizasyon politikalarýyla birlikte, yatýrýmlar yavaþ özellikle lisans ile ticari araç üreten bazý firmalarda yavaþ artmaya baþlamýþtýr. Geliþmenin hýzlanmasý, halen yabancý sermayenin bulunmadýðý 1980'li yýllarýn ikinci yarýsýna rastlamaktadýr. belirtilmelidir. Yatýrýmlar, 1987 yýlýnda ilk kez bir yýlda 200 milyon Otomotiv sanayinde faaliyet gösteren ana ve yan ABD Dolarýný geçerek aþama kaydetmiþ, daha sonra sanayi þirketlerinde yabancý þirket ortaklýklarýnýn 1988 ve 1989 yýllarýnda her yýl ikiye katlanarak, 1990 bulunmasýnýn en önemli avantajlarý; üretim ve yýlý sonunda yýlda bir milyar ABD Dolarý seviyesine tasarým teknolojilerinin Türkiye'ye getirilmesi, ulaþmýþtýr. Ancak, yabancý yatýrýmlar, 1990 yýlýndan yurtdýþýndaki araç modellerinin eþ zamanlý olarak bu yana, yýlda bir milyar ABD Dolarý seviyesinin Türkiye'de de üretilmesi ve yabancý ortaklýðýn üzerine çýkamamýþtýr. ihracata iliþkin olarak dýþ pazarlarda saðladýðý veya 1980'lerin ikinci yarýsýnda hýzlanarak, 1990 yýlýnda saðlayabileceði olanaklardýr. 1 milyar ABD Dolarý seviyesine ulaþan yabancý Otomotiv yan sanayinde yabancý sermaye yatýrýmlarýn, 1993 yýlýna kadar yarýya yakýn bir yatýrýmlarýnýn teþvikindeki temel amaç atýl kapasite bölümünü, Türkiye'ye ilk kez gelen yeni yatýrýmlar yaratmadan, mevcut tesislerin teknolojik düzeylerini oluþturmaktadýr. 1994 ekonomik krizinden sonra, artýrmak, bu tesisleri yeni dünya araçlarýna co-design toplam yabancý yatýrýmlar içinde yeni yatýrýmlarýn yapabilecek ve ana sanayi firmalarýnýn global oraný hýzla düþmüþ ve 1995 yýlýndan bu yana, yeni üretimlerine yönelik parça üretebilecek düzeye yatýrýmlarýn oraný yüzde 5 ila 10 seviyeleri arasýnda ulaþtýrmak olmalýdýr. Bu nedenle, otomotiv yan kalmýþtýr. Yýllýk yüzde 5-10 düzeyinde yeni yabancý sanayine yönelik yabancý sermaye yatýrýmlarýnýn yatýrým, yýlda 50 ile 100 milyon ABD Dolarý yatýrýma teþviðinde öncelikle ihracat þartý, üretim potansiyeli tekabül etmektedir. Sözü edilen yeni yatýrým dikkate alýnmalý ve bu surette teþviklerde mevcut rakamlarýnýn Türkiye için son derece önemsiz tesislerin atýl kalmasýna ve kýt olan kaynaklarýn israf rakamlar olmasýnýn yanýsýra, 50-100 milyon ABD edilmesine engel olunmalýdýr. Dolarlýk bu yatýrýmýn 300-400 firma tarafýndan
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 51 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Bunlarýn tamamýna yakýn bir bölümü, þahýs firmasý olan Türkiye'nin, 2000'li yýllarda da bu düzeyi niteliðinde, çok küçük yatýrýmlardýr. rahatlýkla yakalayabileceðini söylemek olasýdýr. Türkiye'nin her yýl çekmesi gereken yatýrým miktarý ABD gibi, Ýngiltere de Türkiye'yi en önemli on ülke üzerinde, çeþitli spekülasyonlar yapýlsa da, bu kategorisine dahil etmiþ ve Türkiye ile ekonomik rakamýn asgari 25-30 milyar ABD Dolarý seviyesinde iliþkilerin geliþtirilmesi için harekete geçmiþtir. Bu olmasý gerektiðini söylemek mümkündür. Amerikan ve benzeri yaklaþýmlar, strateji niteliðinde olmasa hükümeti tarafýndan 2000'li yýllar için geliþtirilen da, genel bir politika olarak birçok diðer ülkenin "Geliþmekte Olan 10 Büyük Pazar" stratejisinde, yaklaþýmlarýnda da gözlenmektedir. Sahip olduðu geliþmekte olan en önemli 10 ülkenin, 2000 yýlýnda potansiyele ve bu potansiyelin gereði, birçok ABD'nin dýþ ekonomik iliþkileri içinde AB üyesi yatýrýmcý ülkenin olumlu yaklaþýmýna raðmen, ülkeler ya da Japonya'nýn düzeyine ulaþacaðý, 2010 Türkiye'nin arzu edilen yatýrým seviyelerini yýlýnda ise, 10 ülkenin payýnýn Avrupa ve Japonya'nýn yakalayamamasýnýn temelinde, ekonomik ve siyasal toplam hacmini aþacaðý öngörülmektedir. Bu ülkeler koþullarda varolan istikrarsýzlýðýn yattýðý arasýnda, Türkiye'ye önem bakýmýndan Çin'den bilinmektedir. sonra ikinci sýrada yer verilmektedir. Stratejinin Büyük pazar potansiyeline ilave olarak, Türkiye'nin geliþtirildiði 1994 yýlýndan bu yana meydana gelen insan kaynaklarýnýn da geliþmiþ ülkelerle eþdeðer geliþmeler, ulaþýlan düzeylerin stratejide kabul edilmesi, altyapý olanaklarýnýn iyi durumda öngörülenlerin de ötesine geçilebileceðini olmasý, hemen tüm çok taraflý anlaþmalara katýlmýþ göstermiþtir. olmasý ve yaklaþýk 60 ülke ile yatýrýmlarýn korunmasý Geliþmekte olan 10 büyük pazar stratejisi içinde ve çifte vergilendirmeyi önleme anlaþmasý imzalamýþ öngörülen geliþmeleri göstermeyen tek ülke Türkiye bulunmasý yabancý sermaye çekebilmek için oldukça olmuþtur. Stratejinin mimarý olan ABD'nin dýþ önemli bir rekabet gücüne sahip olduðunu ticaretten sorumlu eski ticaret müsteþarý Jeffrey göstermektedir. Garten'ýn yaklaþýmýna göre, Türkiye'nin 1998 yýlýnda Daha istikrarlý dönemlerde Türkiye'de yatýrým 50 milyar ABD Dolarý yatýrým çeken Çin'in gerisinde, yapmýþ yatýrýmcýlarýn, yatýrýmlarýný sürekli 28 milyar ABD Dolarý yatýrým çeken Brezilya'nýn geniþletmelerinin ve Türkiye'yi bölgesel merkez önünde olmasý gerekmektedir. Bir baþka deyiþle, seçerek, Doðu Avrupa'dan Orta Asya'ya, Karadeniz Türkiye'nin yýlda 30 ila 50 milyar ABD Dolarý arasýnda ülkelerinden Orta Doðu'ya kadar çok geniþ bir bir rakamý yabancý yatýrým olarak çekmesi olasýdýr. alanda faaliyetlerini Türkiye üzerinden Gerçekleþen yabancý yatýrým rakamlarý ise, bu yürütmelerinin altýnda bu gerçekler yatmaktadýr. rakamlar ile kýyaslanamayacak denli düþüktür. Türkiye'nin gerçekleri ile potansiyeli, birbiri ile Türkiye için potansiyel olarak öngörülen rakamlar örtüþmemektedir. Türkiye'nin, büyük abartýlý deðildir. 1998 yýlýnda Çin'in 50, Brezilya'nýn potansiyeline raðmen, yabancý yatýrýmlarý 28, Polonya'nýn 10 milyar ABD Dolarý yatýrým çekmiþ beklenen düzeyde çekememesinin esas nedeni, olmasý, gerekli ortam hazýrlandýðýnda, Türkiye'nin istikrarsýzlýk ve güven eksikliðidir. Türkiye içinde de rahatlýkla sözü edilen rakamlara ulaþabileceðini bulunduðu koþullarda, büyük potansiyeline göstermektedir. 1990 yýlýnda, Türkiye ilk kez 1 raðmen, yatýrýmcýya güven verememektedir. Bu milyar ABD Dolarý yatýrým seviyesini yakaladýðýnda, tabloyu deðiþtirebilmek, Türkiye'nin elindedir. Çin 3,5 milyar ABD Dolarý, Brezilya, Meksika ve Türkiye'nin bu tabloyu çok kýsa sürede Endonezya birer milyar ABD Dolarý yatýrým çekmiþtir. deðiþtirebilmesi ve yýlda 25-30 milyar ABD Dolarý 1990 yýlýnda, kiþi baþýna düþen yabancý yatýrým yatýrým çekebilmesi, hiç de zor deðildir. Pek çok miktarý Çin dahil, bahsi geçen ülkelerden yüksek geliþmekte olan ülke, iki, üç yýl gibi kýsa sürelerde,
52 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
Oransal Vergiler (%) 1995 1996 1999 (Ocak-Nisan) 1999 (Nisan-Aralýk) 2000 Motor Silindir Hacmi KDVETVKDVETVKDVETVKDVETVKDVETV
< 1600 23 12 23 12 23 12 23 6 25 12 1601-2000 23 12 23 18 23 18 23 18 40 18 > 2001 23 12 40 24 40 24 40 24 40 24
Oransal Vergiler (%) Motor Hacmi (cc) KDVETVToplam Maktu Vergiler (%) Toplam (%)
< 1600 25 12 37 13 50 1601-2000 40 18 58 20 78 > 2001 40 24 64 22 86
Tablo 35. Otomobil satýþ vergileri (1995-2000) yabancý yatýrýmlarý sekiz, on kat artýrma baþarýsýný Almanya % 15,0 Otomobil satýþ fiyatýnýn yüzdesi olarak göstermiþtir. Diðer ülkelerle karþýlaþtýrýldýðýnda, Ýngiltere % 17,5 toplam satýþ vergisi (< 1500 cc) Ýtalya % 19,0 bunu baþarmak Türkiye için daha kolay Fransa % 20,6 gözükmektedir. Belçika %22,0 Türkiye'nin AB'ne adaylýk süreci ve Türkiye Ýspanya % 23,0 Ýsveç % 25,0 ekonomisinin Maastricht kriterlerine uyum saðlamak Türkiye % 48,0 amacýyla atacaðý adýmlar da yabancý sermayenin 0102030 40 50 60 beklenen düzeyde gelebilmesi açýsýndan bir fýrsat Þekil 9. AB ülkelerinde otomobil satýþ vergileri (yüzde) olarak deðerlendirilmektedir. Türkiye'de halen yeni otomobil satýþlarýnda 2 grup Sonuç olarak, Türkiye, yabancý yatýrýmcýlar tarafýndan altýnda, 5 deðiþik vergi alýnmaktadýr: dünyanýn en cazip yatýrým noktalarýndan biri kabul edilmektedir. Türkiye, bu önemli potansiyelini, l Oransal Vergiler içinde bulunduðu istikrarsýz koþullar edeniyle realize - Katma Deðer Vergisi (KDV) edememekte, ülkeye gelebilecek yatýrým miktarýnýn - Ek Taþýt Alým Vergisi (ETV) ancak otuzda birini çekebilmektedir. l Maktu Vergiler - Taþýt Alým Vergisi (TAV) 5.2.5. Satýþ Vergileri Sistemi - Çevre Fonu (1/4 TAV) Türkiye'de otomobil satýþ vergileri sistemi - Eðitime Katký Payý karmaþýk ve toplam vergi yükü aþýrý yüksektir. Otomobil satýþ vergileri motor silindir hacmine AB ülkelerinde toplam satýþ vergileri yüzde 20'ler göre deðiþmekte ve otomobil satýþ fiyatýnýn düzeyindedir.* Otomobil üzerindeki satýþ yarýsýna eriþmektedir. Buna karþýn bu vergiler vergileri, geçmiþ yýllarda aþýrý talep nedeni ile AB ülkelerindeki otomobil satýþ fiyatýnýn yüzde ortaya çýkan kayýt dýþý satýþlarý önlemek amacý 15 ve 25'i arasýndadýr. ile uygulanan "Yeni Ek Vergilerle" sürekli olarak arttýrýlmýþtýr. Ancak, artan vergiler, talebin aþýrý azaldýðý dönemlerde de aynen korunmuþ ve bu eðilimi önemli oranda hýzlandýrmýþtýr.
* AB ülkelerinde motorlu taþýtlar vergi sistemi için bkz. Ek-1.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 53 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
AB ülkelerinde ise vergilerin deðiþimi Þekil 9da yeniden düzenlenen 1318 sayýlý Kanunun 10 ve görülmektedir. Motorlu taþýtlar vergisinin de yeniden geçici 2'inci maddesi ile siyasi iktidara geniþ düzenlenmesi gereklidir. "Motorlu Taþýtlar Vergisi" sýnýrlar içinde Taþýt Alým Vergisi ve Ek Taþýt Alým yýllýk olarak otomobilin yaþý, aðýrlýðý ve lüks Vergisi'ni deðiþtirme yetkisi verilmiþtir. Bu durumuna göre alýnmaktadýr. düzenlemeye göre:
Otomobil parkýnýn büyük bir bölümünü l Taþýt Alým Vergisi, Yeniden Deðerleme Oranýnýn yüzde 50'sini geçmemek, yüzde 20'sinden az olmamak üzere düzenlenebilmekte ve bu yeni oran 20 katýna Otomobil Yaþ Sýnýfý Park (1999) Ortalama Yýllýk Vergi ($) kadar artýrýlabilmektedir. 1 - 6 1.720.000 60 7 - 15 1.533.000 30 l Ek Taþýt Alým Vergisi yüzde 0 ile yüzde 36 16 + 1.087.000 7 arasýnda düzenlenebilmektedir. Türkiye'de sürekli bir büyüme saðlanabildiði sürece potansiyel bir otomobil talebi vardýr. Kiþi baþýna oluþturan < 1600 cc otomobillerde bu vergi halen düþen gelirin gelirin düþük olmasýnýn da etkisiyle ortalama 45 ABD Dolarý dolayýndadýr ve Türkiye'deki otomobil yoðunluðu 1999 yýlý itibariyle otomobilin yaþýna göre 7 ABD Dolarý ila 70 ABD 62 olarak gerçekleþmiþtir. Bu ise, 476 olan AB Dolarý arasýnda deðiþmektedir. Diðer ülkelerde ortalamasýnýn bir hayli altýndadýr. Yüksek vergiler "Yol Vergisi" olarak anýlan bu vergi, genellikle talebin önüne bir engel olarak ortaya çýkmaktadýr. yaþa baðlý olmaksýzýn tek vergi þeklindedir ve 800 bin adet/yýl olan kurulu kapasiteye raðmen, amacý, karayolu giderlerine katkýda bulunmaktýr. ancak 250-300 bin adet/yýl ile sýnýrlanan üretim Bu vergi 1-6 yaþ ile +16 yaþýndaki otomobiller düzeyi, vergilerin azaltýlmasý ile de çok yakýndan arasýnda yaklaþýk 10 katý azalmakta ve yaþlý ve iliþkilidir. eski teknoloji araçlarýn kullanýlmasýný Türkiye'de teþviklerle arttýrýlan kurulu kapasite 800 özendirmektedir. Bu yaþlý araçlar bir yandan bin adet/yýl iken, bu kapasite ile ancak 250-300 bin çevre kirliliði yaratýrken, bir yandan da trafikte adet/yýl ile kýsýtlanan bir pazara üretim yapýlmaktadýr. can ve mal güvenliði açýsýndan tehdit Yüksek satýþ vergisi yükü, talebi kýsýtlayarak sanayinin oluþturmaktadýr. Ayrýca bakým, iþletme ve yakýt geliþmesini engellemektedir. Otomobil sanayinde giderleri çok yüksektir. Motorlu taþýtlar vergisinin çok düþük olan KKO, sanayinin rekabet gücünü kademeli olarak parktaki tüm otomobillere eþit olumsuz etkilemektedir. uygulanmasý ile; Otomobil nihai ürün olarak mutlaka fatura ile l Vergi gelirleri artacak, satýlmaktadýr. Aksi halde kayýt ve tescilin yapýlmasý l Vergi tabana yayýlacak ve yoldan yararlananlar ve trafiðe çýkýþý olanaksýzdýr. Bu nedenle otomobil eþit vergi verecek, ile ilgili tüm sinai ve ticari faaliyetler kayýt altýndadýr l Aþýrý çevre kirliliði yaratan eski araç kullanýmý ve tümü ile vergilendirmeye tabidir. Dolayýsýyla özendirilmeyecektir. otomobil satýþýnýn artýþý, net vergi gelirlerini Kýsacasý, yeni otomobilde yüksek satýþ vergisi, yükseltecek niteliktedir. Bu vergi gelirleri; otomobil edinme isteðini engellemekte, yaþa l Satýn alma vergisi, göre belirlenen "Düþük Yýllýk Vergi" ise eski l Yýllýk kullanma vergisi, otomobil kullanýmýný özendirmektedir. l Akaryakýt tüketiminden alýnan vergi, 23 Kasým 2000 tarih ve 4605 sayýlý Kanunla l Sinai ve ticari faaliyetten alýnan vergiler
54 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
olarak sýralanabilir. engellemektedir. Otomobili hala lüks bir ürün Nihai ürüne uygulanan yüksek vergi, talebi olarak deðerlendiren bu vergi sistemi yapýsý itibarý sýnýrlayarak azaltmakta ve diðer net vergi gelirlerini ile yeni araç alýmýný engelleyen ve eski araç de düþürmektedir. Otomobil üretimi, gerek kullanýmýný özendiren bir uygulama hammadde ve yan sanayide, gerekse ilgili tüm getirmektedir. sektörlerde lokomotif etkisine sahiptir. Üretimin artmasý, tüm kayýt içindeki ekonomide canlýlýk 5.2.6. Sektöre Yönelik Teknik, Ticari getirecek ve dolaylý vergi geliri yaratacaktýr. Talebin ve Ýdari Mevzuat sýnýrlanmasý bu geliri azaltmaktadýr. Satýþ vergilerinin belirli oranda azalmasý talebi 5.2.6.1. Dünyada Teknik Mevzuat ve arttýracaktýr. Halen yüzde 50'ler düzeyinde bulunan Uygulamalarý satýþ vergilerinin kademeli olarak azaltýlmasý, talep Motorlu taþýt araçlarýnýn karayolunda seyri sýrasýnda artýþýný olumlu etkileyecektir. Ýndirim ile azalan satýþ can ve mal güvenliði, trafik düzeninin saðlanmasý vergisi gelirini dengelemek ve vergiyi tabana yaymak ve çevrenin korunmasý için bu araçlarýn belirli teknik üzere, yýllýk Motorlu Taþýtlar Vergisi'nin ise trafikteki ve idari mevzuata göre üretimi ve denetimi tüm otomobiller için 100 ABD Dolarý düzeyinde ve gerekmektedir. Bu nedenle motorlu taþýt araçlarý eþit olarak uygulanmasý yerinde olacaktýr. Bu amaçla, ile aksam ve parçalarýnda üretim, uluslararasý aþaðýdaki düzenlemelerin yapýlmasý söz konusudur: kuruluþlar tarafýndan geliþtirilen teknik mevzuat l Halen oransal ve maktu olarak farklý sistemde çerçevesinde sürdürülmektedir. Ayrýca ana otomotiv olan tüm vergiler, (KDV+ÖTV) þeklinde sanayindeki her þirket kendi ürünleri için ürün ve oransal olarak yeniden düzenlenmelidir. üretim ile ilgili ek standartlar da geliþtirmektedir. l Toplam satýþ vergisi oraný yüzde 48 yerine Baþlangýçta ulusal düzeyde düzenlenen teknik yüzde 25 olarak uygulanmalýdýr. mevzuat, uluslararasý ticaretin artmasý ve otomotiv l Çevre Fonu çevreyi daha az kirleten yeni sanayinin küreselleþmesi sonucunda, uluslararasý araçlar yerine parkta bulunan ve eski teknoloji boyutta ele alýnmaktadýr. Mevzuatýn uluslararasý nedeni ile çevreyi daha çok kirleten taþýt nitelik kazanmasý, ülkeler arasýndaki ticaretin daha araçlarýndan alýnmalýdýr. serbest hale gelmesini de amaçlamaktadýr. Birleþmiþ l Motorlu taþýtlar vergisi arttýrýlmalý ve motorlu Milletler (BM) ile AB çerçevesindeki düzenlemeler, araçlardan yaþýna bakýlmaksýzýn eþit olarak geniþ kapsamlý bir alana yayýlan teknik mevzuatýn alýnmalýdýr. temel referanslarý olarak kabul edilmektedir.* Otomobil satýþlarýnda önerilen yeni vergi sistemi Teknik mevzuat, üreticilerinin zorunlu veya ihtiyari uygulamaya konulduðunda talep geliþecek ve olarak uymalarý gereken teknik düzenlemeleri toplam vergi gelirleri yükselecektir. Artan üretim, içermektedir. Söz konusu teknik düzenlemeler sanayinin rekabet gücünü ve ihracat potansiyelini çerçevesinde, bir motorlu araç veya araca ait aksam arttýracaktýr. Sanayideki üretim artýþý ile ilgili ve parçalarýn, belirli yöntemlere göre testleri ve sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinde üretim, denetiminin yapýlmasý ve test sonuçlarýna göre katma deðer ve istihdam artacaktýr. mevzuata uygunluðunun belgelenmesi için Otomobil Satýþ ve Motorlu Taþýtlar Vergisindeki uygulanacak prosedür belirlenmekte ve bugünkü karmaþýk ve adaletsiz vergi sisteminin yürütülmektedir. Araçlar veya aksam ve parçalar, sürdürülmesi, sektördeki geliþmeyi ve Türk insanýnýn otomobil edinme isteðini büyük oranda * Özet bilgi için bkz. Ek-2.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 55 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
"Tip Onayý" olarak adlandýrýlan bu belgeleme 5.2.6.2. Türkiye'de Teknik Mevzuat iþleminden sonra seri üretime alýnabilmektedir. Bir aracýn trafiðe tescilinin yapýlmasý bu onayý almýþ Türkiye'de "Motorlu Araçlar Teknik Mevzuatý" olmasý koþuluna baðlýdýr. ile ilgili ilk düzenleme 19 Temmuz 1985 tarih ve 18789 sayýlý Resmi Gazete'de (RG) yayýmlanan Otomotiv sektöründe teknik mevzuata olan Araçlarýn Ýmal Tadil ve Montaj Yönetmeliði gereksinim, aþaðýdaki nedenlerin bir sonucudur; (AÝTM)'dir. Söz konusu yönetmelik, 3 Mart 1993 l Artan taþýt parký ve trafik yoðunluðunun tarih ve 21485 sayýlý RG'de yayýmlanan bir diðer yarattýðý yüksek kaza riski, yönetmelik ile tümü ile deðiþtirilmiþtir. Bu l Taþýt araçlarý üretiminin artmasý, uygulamada, "Ýmalat Belgesi" (Ýmalat Sanayi
l Trafikte can ve mal güvenliðinin saðlanmasý, Yönetmeliði, TCRG: 6 Ocak 1983/17920) ve "Ýmalat Yeterlilik Belgesi" (Sanayi ve Ticaret l Çevrenin emisyon ve gürültüye karþý korunmasý, Bakanlýðý tarafýndan), "Karayollarý Uygunluk Belgesi" (Teknik Belge) ise imalatçý tarafýndan l Araç ile aksam ve parçalarda performansa ait düzenlenmektedir. Sistem üreticinin beyaný teknik koþullar için minimum isteklerin esasýna dayanmaktadýr. belirlenmesi, AÝTM yönetmeliði, araçlarýn imalatý ve denetimi için l Otomotiv ürünlerinin üretiminin ve ticaretinin küreselleþmesi. aþaðýdaki belgelerin düzenlenmesini öngörmektedir; Teknik mevzuat uygulamalarý, teknolojik l Ýmalat Belgesi (Ýmalat Sanayi Yönetmeliðine geliþmelerin bir sonucu olmakla beraber göre düzenlenir), teknolojik geliþmeyi de etkilemektedir. Þöyle ki: l Ýmalat Yeterlilik Belgesi (Prototip Onay Belgesi/ Tip Onayý), l Aþýrý rekabet yanýnda yeni trafik ve çevre kurallarý teknolojik geliþmeyi l Karayolu Uygunluk Belgesi (Teknik Belge). yönlendirmektedir. Mevzuat uyarýnca, imalatçý üretilecek prototip
l Emisyon standartlarý, yeni motor teknolojisi, araç için teknik mevzuata uygunluðu ile üretim yeni malzemeler ve hafif yapýyý tesisinde uygulanan kalite güvence sisteminin gerektirmektedir. Çevre standartlarý ile geri bildirimini yapar. Bu bildirimler, ilgili bakanlýk dönüþüm (recycling) teknolojisi geliþmektedir. tarafýndan denetlenerek "Ýmalat Yeterlilik
l Trafik güvenliði istekleri aktif ve pasif güvenlik Belgesi" ile belgelenir. Ýmalatçýnýn buna sistemini deðiþtirmektedir. dayanarak düzenlediði "Karayolu Uygunluk Belgesi" ile aracýn trafik tescili yapýlýr. l Elektronik ve otomatik kontrol uygulamasý geniþlemektedir. Otomotiv sanayinde, uluslararasý motorlu araçlar
l Taþýt araçlarý ve yan sanayi ürünlerinde teknik mevzuatýna uyum çalýþmalarý iki ana uluslararasý teknik mevzuat uygulanmasý ve bölümde devam etmektedir. Ulusal teknik belgelendirmesi gerekliliði Ar-Ge ve mevzuat yerine, Gümrük Birliði ile birlikte laboratuvar test çalýþmalarýna yön vermektedir. uluslararasý mevzuata uyum sözkonusudur. Uluslararasý mevzuata uyum, özellikle otomotiv ürünlerinin uluslararasý pazarlarda serbest dolaþýmý açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Buna göre "Teknik Mevzuat", bir motorlu araç veya araca ait aksam ve parçalarýn belirli
56 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
yöntemlere göre test edilerek denetimi ve test düzenlemeleri ve uygulamalarýný içeren sonuçlarýna göre mevzuata uygunluðunun konularda Bakanlýða, MARTEK kararýna esas belgelenmesi ile ilgili iþlemleri kapsamaktadýr. oluþturacak önerilerde bulunmaktadýr. "Teknik Ancak bu belgelendirmenin uluslararasý Mevzuat Uyum Programý" ve "Geçiþ Dönemi geçerliliðinin olmasý gerekmektedir. Motorlu Koþullarý" MARTEK tarafýndan sektörle yapýlan araçlar, "Tip Onayý" olarak adlandýrýlan iþlemden ortak çalýþmalar ile saptanmýþtýr. sonra seri üretime alýnabilir. Tip Onayý alýnmamýþ Sektörde AB'ne teknik mevzuat uyumu bir aracýn trafiðe kayýt ve tescili yapýlamaz. kapsamýnda birçok yasal düzenleme AB'nde ürün standartlarý yerine, nihai üründe gerçekleþtirilmiþtir. Bunlar aþaðýda minimum gereklilikleri belirleyen direktifler özetlenmektedir. (yönetmelikler) oluþturulmuþtur. Direktifler, Türkiye, Bakanlar Kurulu Kararý ile (BKK: 30 öngörülen hedef bakýmýndan üye ülkeler için Haziran 1994-94/5822) Birleþmiþ Milletler baðlayýcýdýr. Uygulamaya geçirilebilmesi için iç Cenevre Antlaþmasý'na taraf olmuþtur (RG:04 hukuka göre düzenleme yapýlmasý zorunludur. Ekim 1994/22071). Taraf olunan regülasyonlar Direktiflere esas olarak AEK (Avrupa Ekonomik için E 37 numarasý ile belgelendirme Komisyonu) regülasyonlarý alýnmaktadýr. yapýlabilmektedir. Bu kapsamda, bugüne kadar Türkiye, 6 Mart 1995 tarihli Gümrük Birliði Kararý 43 AEK Regülasyonu ulusal mevzuat olarak kapsamýnda gerekli alt yapý ve kurumsallaþmayý yayýmlanmýþtýr. Yine de, teknik mevzuatýn gerçekleþtirmek ve 1 Ocak 2001 tarihine kadar uygulanmasýnda önemli zorluklarla AB Teknik Mevzuatýna uyum göstermek için karþýlaþýlmaktadýr. Sektörde teknik mevzuatýn taahhütte bulunmuþtur. Taraf olunan 1958 tarihli uygulanmasý için;
BM Cenevre Antlaþmasý ve Gümrük Birliði l Teknik mevzuatýn Türkçe olarak RG'de Kararý'nýn 8-11'inci maddeleri uyarýnca sektörde yayýmlanarak yürürlüðe girmesi, "Teknik Mevzuata Uyum" 1997 yýlýndan bu yana l Her teknik mevzuat için ilgili teknik servisin Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý bünyesinde kurulmuþ belirlenmesi, olan Motorlu Araçlar Teknik Komitesi (MARTEK) Uygun laboratuvar ve test olanaklarýnýn ile yürütülmektedir. Bu kapsamda aþaðýdaki l saðlanmasý gereklidir. çalýþmalar gerçekleþtirilmiþtir. Uluslararasý mevzuatýn ulusal mevzuat haline "Tekerlekli Araçlar ve Bu Araçlara Takýlan ve/veya dönüþtürülerek uygulanabilmesi için, Türkçe'ye Araçlarda Kullanýlan Aksam ve Parçalar ile ilgili çevrilmesi ve Resmi Gazete'de yayýnlanmasý Teknik Mevzuatýn Uygulanmasýna Dair gereklidir. Bu, ayrýntýlý bir çeviri çalýþmasý Yönetmelik", 11 Ocak 1997 tarihli ve 22874 sayýlý gerektirmekte ve metnin son hali ile yayýnlanmasý RG'de yayýnlanmýþtýr. Bu yönetmelik ile "Tip yaklaþýk 6-8 aylýk bir süre almaktadýr. Bu sürenin Onayý" iþlemlerine iliþkin idari örgütlenme uzunluðu ve uluslararasý mevzuat temel tamamlanmýþ, onay kuruluþu olarak Sanayi ve dökümanýnda çoðu kez deðiþiklikler yapýlmasý, Ticaret Bakanlýðý belirlenmiþtir. yayýmlanan mevzuatýn güncel tutulmasýný da MARTEK bünyesinde kamu, özel sektör ve engellemektedir. Türkçe çevirilerdeki hatalarýn tam üniversiteleri temsilen uzmanlarýn yer aldýðý AEK olarak giderilememesi de ayrý bir sorun ve AB'ndeki alt komiteler paralelinde, 10 adet oluþturmaktadýr. teknik alt komite oluþturulmuþtur. Bu alt Her mevzuat için test ve laboratuvar hizmetlerini komiteler, ürünler ile ilgili teknik mevzuat yürütecek yeterli teknik servislerin saðlanmasý ve
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 57 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
görevlendirilmesi uygun eleman yetersizliði nedeni karþý hassas ve kullaným süresine baðlý olarak yüksek ile ayrý bir sorundur. Öte yandan her mevzuata oranda deðer kaybeden emtialar göz önüne uygun testlerin yapýlmasý için gerekli olanaklar alýndýðýnda, Türkiye'de yerleþik otomotiv üreticileri henüz yeterli düzeyde deðildir. ve ithalatçýlarý bakýmýndan mali ve müþteri tatmini Benzinli ve dizel araçlarda emisyon mevzuatýna boyutuyla sýkýntýlar yaratmaktadýr. uyumda sektör dýþýndaki hazýrlýklarýn yetersiz olmasý 4077 sayýlý Tüketicinin Korunmasý Hakkýndaki önemli bir engel oluþturmaktadýr. Yeni emisyon Kanun, tüketicilere tanýmýþ olduðu seçimlik haklar direktiflerinin uygulanmasý için benzin ve dizel yönünden AB uygulamasýný aþarak tüketici ile yakýtýn farklý standartta üretilmesi gereklidir. Ancak sanayici arasýnda korunan haklar arasýndaki dengeyi Türkiye'de rafinerilerin geciken yatýrýmlarýndan tüketici lehine çevirmektedir. AB uygulamasýnda, kaynaklanan imkansýzlýklar nedeni ile mevzuata tüketicinin tercih etmiþ olduðu seçimlik hak objektif uygun yakýt bulunamamaktadýr. Öte yandan, asýl açýdan makul deðilse ve satýcý için aþýrý yük önemli nokta, yakýtýn ülkenin her noktasýnda getiriyorsa baþka bir seçimlik hakkýný kullanýlmasý standardýnda belirtilen kalite güvencesi çerçevesinde söz konusu olabilmektedir. Yine AB uygulamasýnda temin edilebilmesidir. Bu konudaki gecikmeler, tüketicinin ilk olarak malýn ücretsiz onarým hakkýný otomotiv sanayinde teknik mevzuat uyumunu kullanmayý tercih etmesi, tamirin mümkün doðrudan olumsuz etkilemektedir. olmamasý halinde diðer yollara müracaat etmesi Sanayi ürünlerinin belgelendirme sistemi için büyük öngörülmektedir. önem taþýyan TÜRKAK'ýn yeteri kadar fonksiyonel Bu düzenlemeler motorlu araçlar gibi, zaman hale getirilememesi de sektör açýsýndan olumsuz içerisinde uðradýðý deðer kaybý ve uygulanan bir geliþme durumundadýr. vergilerin yüksekliði gibi özellikleri bakýmýndan diðer sanayi mallarýna kýyasla belirli özellikler arz 5.2.6.3. Türkiye'de Sektöre Yönelik eden ürünler bakýmýndan uyumsuzluklar Ticari ve Ýdari Mevzuatýn içermesinin yanýsýra, yerli üreticiler/ithalatçýlar ile Deðerlendirilmesi tüketicilerin gün geçtikçe artan oranlarda karþý karþýya gelmesine neden olmaktadýr. 4077 Sayýlý Tüketicinin Korunmasý Hakkýnda Kanun: Tüketici yasalarýnýn tüketici lehine en katý þekilde uygulandýðý ABD'nde dahi motorlu aracýn kullaným AB ile entegrasyon süreci çervesinde 23 Þubat 1995 ömrü, deðer kaybý gibi konularda otomotiv sektörü tarihinde kabul edilen 4077 sayýlý Tüketicinin için özel düzenlemeler getirilmiþ ve sektör ile Korunmasý Hakkýndaki Kanun (15 Ocak 1997 tarih tüketici menfaatleri arasýnda bir denge ve 4226 sayýlý Kanun ile deðiþikliðe uðramýþtýr), oluþturulmuþtur. özellikle ayýplý mallar konusunda AB üyesi ülkeler için öngörülen seviyede düzenlemeler getirmekle Dünya otomotiv sektörü ile bire bir rekabet etme kalmamýþ, garanti iþlemleri açýsýndan AB çerçevesini durumunda olan Türk sanayi için bu konunun de aþarak "Lemon Law" olarak adlandýrýlan daha ivedilikle ele alýnarak motorlu araçlar ve benzeri kapsamlý ABD yasalarýna paralel hale getirilmiþtir. sanayi mallarýnýn yapýsýna ve ihtiyaçlarýna uygun ayrý bir düzenlemenin sanayi ile iþbirliði içerisinde Özü itibariyle garanti süresi içerisinde ayný arýzanýn geliþtirilmesine ihtiyaç duyulmaktadýr. ikiden fazla tekrarlamasý ya da dörtten fazla farklý arýzanýn ortaya çýkmasý halinde malýn yenisi ile 4054 Sayýlý Rekabetin Korunmasý Hakkýnda deðiþtirilmesini öngören yasa, motorlu araçlar gibi Kanun: karmaþýk teknoloji kullanýlan, kullaným koþullarýna
58 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
oluþturmaktadýr. Otomotiv sektörü bakýmýndan 5.2.7. Sanayinin Sorunlarý Rekabet Hukukunun en önemli uygulamasý, Motorlu Taþýtlar Daðýtým ve Servis Anlaþmalarýna Otomotiv sanayinin daha rekabetçi bir yapýya Ýliþkin Grup Muafiyet Tebliði'dir (Teblið kavuþturulabilmesi için karþý karþýya kaldýðý No:1998/3). sorunlarýn çözümlenmesi gereklidir. Özellikle son yýllarda artan bu sorunlarý üç baþlýk altýnda Söz konusu Teblið, AT 1475/95 No'lu AB Tüzüðü toplamak olasýdýr. esas alýnarak hazýrlanmýþtýr. Ýlgili AB Tüzüðünün geçerlilik süresinin 1 Ekim 2002 yýlýnda dolacak olmasý nedeniyle Avrupa'da söz konusu Tüzükle 5.2.7.1. Yapýsal Sorunlar saðlanan muafiyetin daraltýlmasý ve hatta Dünyada globalleþme sonucu üretici firma sayýsý tamamen ortadan kaldýrýlmasý konusunda azalýp, firma ve model baþýna üretim ölçekleri görüþmeler baþlatýlmýþ ve Avrupa Komisyonu büyürken, Türkiye'de sektörün arz ve talep dengeleri konuyla ilgili ilk raporunu yayýnlamýþtýr. dikkate alýnmadan verilen teþvikler sonucu, araç Bugüne kadarki uygulamalarýnda, 1/95 sayýlý üretici ve satýcý sayýsý artmýþtýr. Bu nedenle: Gümrük Birliði Kararý çerçevesinde, AB l Hem taþýt araçlarý hem de bu sektöre mal mevzuatýndaki prensipleri de dikkate alan üreten yan sanayinde talebin üzerinde kapasite Rekabet Kurumu'nun konuyla ilgili görüþünün oluþturulmuþ ve bunun doðal sonucu olarak bugünden tartýþmaya açýlmasý ve Türkiye firma ve model baþýna üretim ve satýþ adetleri pazarýnýn gerçekleri çerçevesinde saðlýklý bir küçülmüþtür. Yoðun rekabet nedeniyle çok analiz yapýlmasý büyük önem taþýmaktadýr. sayýda firmanýn çok sayýda marka ve model araç üretimi, ekonomik ölçeklerin altýnda Türk Parasýnýn Kýymetini Koruma Hakkýnda kalmýþ, dolayýsýyla bu araçlara yönelik parça Kanun: üretimi yan sanayici açýsýndan ekonomik Türk otomotiv sanayinin, ihracat olanaklarýnýn olmaktan çýkmýþtýr. artmasý ile birlikte yerli yan sanayicilerin yanýsýra, l Potansiyel talep efektif talebe teknoloji, pazara yakýnlýk ve üretim adetleri gibi dönüþemediðinden, hem ana hem de yan nedenlerle yabancý yan sanayiciler ile iþbirliði sanayide ekonomik ölçeklerin çok altýnda imkanlarý artýþ göstermiþtir. üretim yapýlmakta ve sektör bu özelliði nedeni ile ekonomik konjonktürdeki deðiþimler Otomotiv üreticileri, imalat ve satýþ sonrasý karþýsýnda çok hassas bir yapý sergilemektedir. hizmetlerde kullanýlan parçalarýn maliyetlerinin Küçük ölçekli model üretimine ekonomik düþürülebilmesi ve sýnai mülkiyet haklarýnýn l ölçeklerin altýnda parça üretme çabalarýný korunabilmesi amacýyla, yan sanayi kalýp ve ekipman sürdüren otomotiv yan sanayinde 2000 yýlýnda yatýrýmlarýna katýlmaktadýr. kapasitenin yarýsý atýl durumda kalmýþtýr. 2001 Ancak özellikle 1567 sayýlý Türk Parasýnýn Kýymetinin yýlýnda yan sanayi kapasite kullanýmý yüzde Korunmasý Hakkýnda Kanun ve bu çerçevede 25'lere kadar inmiþ, yine birçok firma yüzde çýkarýlmýþ bulunan mevzuat, Türk otomotiv 5-10 kapasite kullanýmlarýnda çalýþmak üreticilerinin, yurt dýþýnda tür kalýp ve ekipman yatýrýmý zorunda kalmýþtýr. yapmasýnda önemli bir engel teþkil etmektedir. Yurt l Yerli üretici þemsiyesi altýnda ve sektörün dýþýna çýkarýlan döviz bedelleri karþýlýðýnda, mallarýn arz/talep dengesi dikkate alýnmadan yeni araç belirli süreler içerisinde yurda getirilmesi uygulamada üreticileri teþvik edilmekte ve teþvikler sýkýntýlar yaþanmasýna neden olmaktadýr. denetlenmemektedir.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 59 Bölüm 5. TÜRKÝYE OTOMOTÝV SANAYÝNÝN REKABET GÜCÜ
5.2.7.2. Otomotiv Pazarý ve Ekonomik sorunu yaratarak rekabet gücünü olumsuz Ortamdan Kaynaklanan Sorunlar yönde etkilemiþtir.
l Özellikle ekonomik ölçeklerin altýnda üretim l Türkiye'de kiþi baþýna milli gelirin 2.000-3.000 ABD Dolarý düzeyinde seyretmesi, uygulanan yapan otomotiv yan sanayinde birim istikrar programlarý gereði satýn alma maliyetlerin reel bazda ve satýþ fiyatlarýnýn gücündeki gerileme ve taþýt araç vergilerin üzerinde artmasý sonucu firmalarýn karlýlýklarý çok yüksek olmasý nedeniyle otomotiv pazarý azalýrken, istihdam gerilemekte ve öz yeterince büyümemektedir. sermayeleri erozyona uðramaktadýr. Otomotiv yan sanayinde üretimin ekonomik olma l Ýç pazarda ithal araçlarýn payý giderek artmakta özelliðini yitirmesi nedeniyle, küresel rekabetin ve yerli üretilen araçlarýn payý gerilemektedir. gerektirdiði yatýrýmlar yapýlamamaktadýr. Bu l Çok sayýda firma, çok sayýda marka ve modelde durum, ülkemizde imalatý planlanan ihraç araç ithal etmektedir. Parktaki ithal araçlarýn amaçlý araç üretim projelerini de tehlikeye payý sürekli artýþ gösterdiðinden, yenileme sokmaktadýr. pazarýna yönelik üretim yapmak, yan sanayici açýsýndan ekonomik olma özelliðini 5.2.7.3. Diðer Sorunlar yitirmektedir.
l Ýthalatýn kontrolsüz biçimde artmasý sonucu l Ýthal araçlar ile rekabet etmeye çalýþan ana hem taþýt araçlarýnda hem de bu araçlarýn sanayi firmalarý, daha geniþ bir model yelpazesi üretiminde kullanýlan aksam ve parçalarda dýþ ile iç pazar payýný artýrmak için zorunlu olarak ticaret dengesi ithalat lehine artmaktadýr. ithalata yönelmiþtir.
Dolayýsýyla otomotiv sektörü ithalatý (araç l Ýthalat payýndaki artýþlar ve makro üretimi ve yenileme için yapýlan parça ithalatý) ekonomideki olumsuz geliþmeler tüm ülke dýþ ticaret açýðýnýn önemli bir bölümünü sektörlerde olduðu gibi ana ve yan sanayi oluþturmaktadýr. firmalarý arasýndaki iliþkileri de olumsuz l Döviz kuru politikalarýndaki yanlýþ uygulamalar etkilemektedir.
nedeniyle ithalatýn cazibesi artarken ihracatçý l Yeni model araç üretimlerinde baþlangýçta, firmalarýn rekabetçi üretim olanaðý azalmýþtýr. sýk model deðiþikliði yapma gereði ve iç Bu durum, ana sanayi firmalarýnýn parça pazardaki aþýrý daralmalar sonucunda parça temininde ithalata yönelmelerine ve gerileyen yerlileþtirme yatýrýmlarýnýn uzun sürelere ithal maliyetleri nedeniyle yan sanayi yayýlmasý zorunluluðu yan sanayinin mevcut firmalarýna daha düþük fiyat vermelerine potansiyelinin yeterince kullanýlamamasýna neden olmuþtur. neden olmaktadýr.
l Kriz döneminde yüksek faizler finansal l Birçok projede ana sanayi, ürün tasarýmý maliyetleri artýrmýþ, bu durum sanayinin yapabilecek ve ürün geliþtirebilecek yan rekabet gücünün gerilemesine neden sanayilere ihtiyaç duymakta, bu ise lisans veya olmuþtur. yabancý ortaklýk tesisi dolayýsýyla uzun zaman l Kriz ortamýnýn derinleþerek sürmesi almaktadýr. Bu kayýplar yerli yan sanayiden belirsizlikleri giderek artýrmýþ, ana ve yan faydalanmayý kýsýtlamaktadýr.
sanayinde üretici ve yatýrýmcý için orta ve uzun l 84 otomotiv yan sanayi firmasýnýn ortaklaþa vadeli perspektif ortadan kalkmýþtýr. Ayrýca, bir dernek çatýsý altýnda birleþerek 1993 yýlýnda pahalýlaþan ithalat nedeniyle enflasyonun Gebzede kurduklarý Organize Sanayi Bölgesi, üzerinde seyreden enerji fiyatlarý, talebin yaþanan son krizle atýl duruma girmiþtir. daralmasý ile birlikte firmalar açýsýndan kaynak Buradaki þirketlerin imalata geçebilmeleri için
60 Ýstanbul Sanayi Odasý 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
6.1. Talep Projeksiyonu 500
400 6.1.1. Otomobil Talebi y = 0,3295x2 + 9,6666x + 1,9005 R2 = 0,7836 300 Talebin istikrarlý bir þekilde artmasý, sanayinin saðlýklý bir þekilde geliþmesi için en önemli 200 etkendir. Ýstikrarlý bir talep artýþý ise istikrarlý bir 100 makro ekonomik çevreyi gerekli kýlmaktadýr. Bu nedenle, ekonomik ve siyasi istikrar, sanayinin 0 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 istikrarýný doðrudan etkilemektedir. Þekil 10. Türkiye otomobil talebinin geliþimi (1978-2000) Talebi etkileyen deðiþkenleri, ekonominin genel Kaynak: OSD geliþimi (Gayri Safi Milli Hasýla Büyümesi), Özel Nihai Tüketim Harcamalarýnýn (ÖNTH) genel 6.1.2. Yurtiçi Toplam Talep geliþimi, Otomobil Harcamalarýnýn Özel Nihai Projeksiyonu Tüketim Harcamalarý Ýçindeki Payý, Otomobil Fiyat Artýþlarý, Alternatif Yatýrým Araçlarýnýn ve Motorlu taþýt araçlarýnda yurt içi talep Kredi Ýmkanlarýnýn Geliþimi olarak özetlemek projeksiyonu Tablo 36da verilmektedir. mümkündür. Küresel kriz nedeni ile 1998 ve 1999 yýllarýnda Otomobil talebinin 1978-2000 arasýndaki geliþimi ertelenen talep nedeniyle 2000'de yüksek bir taleple incelendiðinde, yýllar itibariyle dalgalanmalar karþýlaþýlmýþtýr. 2001 yýlýndaki krizlere baðlý olarak gözlenmekle birlikte, istikrarsýz bir eðilim bu artýþý tekrar bir çöküþ izlemiþtir. 2001 yýlýnda gösterdiði dikkati çekmektedir. talebin 2000 yýlýna göre yüzde 50 oranýnda azalacaðý, 2002'de ise yeniden olaðan eðilimi içine gireceði Yýllar itibariyle talep eðrisinden sapmalar, tahmin edilmektedir. yukarýda bahsedilen deðiþkenlerdeki geliþmeler nedeniyle yaþanmýþtýr. 1978-2000 yýllarý arasýndaki verilerden hareketle yapýlacak öngörümlerde 6.1.3. Üretim Projeksiyonu diðerlerine göre polinominal eðri istatistiksel olarak daha anlamlý sonuç vermektedir. Öngörüm Ýç pazar ve ihracat projeksiyonlarýndan oluþan için yürütülen çalýþma sonrasý 2001 yýlý Þubat ayý toplam üretim projeksiyonu Tablo 37de içinde oluþan krizin etkisi ile talep deðerleri verilmektedir. yeniden ele alýnmýþtýr. 6.1.4. Ýhracat-Ýthalat Projeksiyonu
Sektörde son yýllarda büyük çabalarla ulaþýlan ihracat potansiyelinin son 5 yýllýk kalkýnma planý döneminde daha da geniþlemesi beklenmektedir. Halen çalýþmalarý devam eden yeni yatýrýmlar ile
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 61 Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
Araçlar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Otomobil 289.000 467.000 250.000 400.000 470.000 500.000 550.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 90.000 152.000 60.000 80.000 92.000 102.000 140.000 Toplam Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 22.000 40.000 10.000 20.000 23.000 25.000 25.000
Toplam 401.000 659.000 320.000 500.000 585.000 627.000 715.000
Otomobil 157.000 208.000 130.000 240.000 270.000 290.000 330.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 49.000 75.000 35.000 45.000 52.000 60.000 97.000 Ýç Satýþ Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 19.500 36.000 9.000 18.000 21.000 23.000 23.000
Toplam 225.500 319.000 174.000 303.000 343.000 373.000 450.000
Otomobil 132.000 259.000 120.000 160.000 200.000 210.000 220.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 41.000 77.000 25.000 35.000 40.000 42.000 43.000 Ýthalat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 2.500 4.000 1.000 2.000 2.000 2.000 2.000
Toplam 175.500 340.000 146.000 197.000 242.000 254.000 265.000
Tablo 36. Toplam talep projeksiyonu Kaynak: OSD
Araçlar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Otomobil 78.000 90.000 110.000 160.000 160.000 180.000 200.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 500 600 50.000 90.000 100.000 110.000 200.000 Ýhracat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 8.000 5.900 6.000 7.000 7.000 7.000 7.000
Toplam 86.500 96.500 166.000 257.000 267.000 297.000 407.000
Otomobil 157.000 208.000 130.000 240.000 270.000 290.000 330.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 49.000 75.000 35.000 45.000 52.000 60.000 97.000 Ýç Pazar Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 19.500 36.000 9.000 18.000 21.000 23.000 23.000
Toplam 225.500 319.000 174.000 303.000 343.000 373.000 450.000
Otomobil 235.000 298.000 240.000 400.000 430.000 470.000 530.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 49.500 75.600 85.000 135.000 152.000 170.000 297.000 Toplam Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 27.500 41.900 15.000 25.000 28.000 30.000 30.000
Toplam 312.000 415.500 340.000 560.000 610.000 670.000 857.000
Tablo 37. Üretim projeksiyonu Kaynak: OSD
62 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
ticari araçlarda önemli ihracat artýþlarý saðlayacak 6.2. Dünya Otomotiv Sanayinin niteliktedir. Ancak, iç pazardaki istikrarsýzlýðýn Geleceði ve Avrupa Otomotiv Pazarý ihracatý da olumsuz etkilemesi söz konusudur. Bütün mal ve hizmetlerde olduðu gibi Sektörün motorlu taþýt aracý ihracatý daha çok otomobilde de müþteriler ayýrýcý özellikleri daha AB pazarýna yönelmiþtir. Geliþmiþ bir pazar olan fazla olan ve deðer yaratan ürünleri talep AB pazarýna yönelme ile istikrarlý bir ihracat etmektedir. Müþteri tatmini mümkün olan en geliþmesi elde edilmektedir. Ancak komþu güncel ürünün en kýsa zamanda teslim edilmesi bölgelerdeki ihracat fýrsatlarý da anlamýna gelmektedir. deðerlendirilmektedir. Ýhracatýn istikrarlý hale Geliþmiþ ülkelerde otomotiv pazarý doymuþ gelmesinde Türkiye'deki üretimin uluslararasý olduðu için rekabet yoðunlaþmýþ, müþteriler daha sanayi ve ticaretle entegrasyonundaki baþarýsý talepkar hale gelmiþ ve bu geliþme bütün ürün önemli rol oynamýþtýr. segmentasyonunu deðiþtirmiþtir. Ürün sunuþlarý Yan sanayinin önümüzdeki yýllarda gerek (küçük-büyük otomobil) ve müþteri daðýlýmý doðrudan yurt dýþýndaki üreticilere ve gerekse (fiyata duyarlý - fiyata duyarsýz) arasýndaki iliþki yenileme pazarýna yönelik ihracatýný artýrmasý deðiþmiþtir. Bu iliþki geçmiþte nispeten doðrusal beklenmektedir. Özellikle AB pazarýna yönelik bir iliþki niteliðini taþýmýþtýr (fakir müþteri - küçük ihracatýn daha da geliþeceði tahmin edilmektedir. otomobil, zengin müþteri - büyük otomobil gibi). 2000 yýlýnda yüzde 52 olan toplam ithalat pazar Ancak günümüzde küçük otomobil satýn alan payýnýn ithalat projeksiyonuna göre, plan dönemi zengin müþteri oraný artmýþtýr. Ayrýca, modellerin sonu olan 2005 yýlýnda yüzde 33'e ineceði tahmin çoðalmasý ve yalýn ürün geliþimi ile birlikte edilmektedir. Otomobilde ise 1999 yýlýnda yüzde müþteri istekleri daha özgün modeller ile ve daha 46 olan ithalat pazar payýnýn 2005 yýlýnda yüzde kýsa sürelerde karþýlanabilmektedir. 35'ler düzeyinde kalacaðý öngörülmektedir. Avrupa pazarý dünyadaki en büyük otomotiv pazarýdýr. Ayný zamanda küresel olarak bakýldýðýnda yüzde 26,7 fazla kapasite oranýyla Asya Pasifik pazarýndan sonra ikinci sýrayý almaktadýr (Asya-Pasifik yüzde 42,7, Batý Avrupa
Araçlar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Otomobil 78.000 90.000 110.000 160.000 160.000 180.000 200.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 500 600 50.000 90.000 100.000 110.000 200.000 Ýhracat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 8.000 5.900 6.000 7.000 7.000 7.000 7.000
Toplam 86.500 96.500 166.000 257.000 267.000 297.000 407.000
Otomobil 132.000 259.000 120.000 160.000 200.000 210.000 220.000
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 41.000 77.000 25.000 35.000 40.000 42.000 43.000 Ýthalat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 2.500 4.000 1.000 2.000 2.000 2.000 2.000
Toplam 175.500 340.000 146.000 197.000 242.000 254.000 265.000
Tablo 38. Ýhracat-ithalat projeksiyonu Kaynak: OSD
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 63 Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
yüzde 26,7, Kuzey Amerika yüzde 15,8, Doðu spesifikasyonlarýna uymak zorunda olan Avrupa yüzde 9,4, Güney Amerika yüzde 5,4). koltuklar, alarm sistemleri, konsollar gibi aðýr ve Net aylýk ücretlerin ve saat baþýna toplam iþgücü iri modüller, çok yakýn bölgelerden ve senkronize maliyetlerinin yüksek olduðu AB'nde, yýllýk montaj akýþý içinde temin edilecektir. çalýþma süresi de Japonya ve Amerika 'ya göre Bu tip aðýr ve iri modüllerin alt parçalarý, koltuk daha düþüktür. hareket mekanizmalarý gibi, ölçek odaklý, uzak Otomotiv sanayindeki eðilimlere bakýldýðýnda mesafelerdeki merkezileþtirilmiþ fabrikalardan 2010 yýlý itibariyle ölçek odaklý, ortak dünya gelmesi olasýdýr. Bu aðlar her bir temel sistem modüllerine (platformlar, baþlýca mekanik ve teknoloji alanýndaki 3-4 güçlü dünya parçalar, makinalar, vites kutularý, alt sistemler oyuncusuyla birinci kademe yan sanayi (Tier-1) ve ortak teknik çözümler) dayanan küresel bir tarafýndan yaratýlmaktadýr. Fakat ikinci kademe otomotiv sanayi oluþacaðýný söylemek olasýdýr. yan sanayiciler (Tier-2) de birinci kademe yan Bunun yaný sýra, ürünlerde deðiþik kullaným sanayiyi desteklemek için küresel varlýk modellerini, deðiþik yol sistemlerini ve göstermek gerektiðini fark etmiþlerdir. durumlarýný ve deðiþik tüketici tercih ve Avrupa alt sistem ve parça üreticileri, rekabetçi alýþkanlýklarýný yansýtan bölgesel deðiþiklikler teknoloji ve ürünlere sahip olduklarý yerlerde, olacaktýr. Otomobil fabrikalarý, tam zamanýnda müþterileri tarafýndan yeni pazarlara girmek ve üretim, yalýn tedarik, pazar odaklý ürün çeþitliliði onlara bu alanlarda destek vermek zorunda ihtiyacýnýn kaçýnýlmaz bir sonucu olarak talebin býrakýlacaklardýr. Bu sektördeki önemli Avrupa yoðunlaþtýðý baþlýca merkezlerine yakýn yerlerde üreticileri büyümekte olan pazarlarda zaten kurulacaktýr. önemli bir yere sahiptir. Geçmiþte alt sistemlerin ve parçalarýn tedariði Otomotiv sanayinde özellikle küreselleþme oraný ulus düzeyindeyken, bu durum þimdiden daha yüksek firmalar tedarik zincirlerini rasyonel bir yapýya dönüþecek biçimde büyük birleþtirmiþlerdir. Bu kapsamda firmanýn tüm oranda deðiþmiþ ve deðiþmeye devam edecektir. üretim merkezleri ürettikleri ve yerel yan Büyük teknolojik yatýrýma dayanan büyük ölçek sanayilerinden aldýklarý parçalarýn fiyatlarýný gerektiren, çeþitliliði az olan hafif, kompakt ve elektronik ortamda bir veri tabanýnda deðerine nazaran sevkiyatý ucuz olan bütünleþik birleþtirmiþlerdir. Bu þekilde, ihtiyaç duyulan devre gibi parçalar ise dünyanýn herhangi bir parça dünya üzerinde nereden ucuza tedarik yerinden tedarik edilebilmektedir. edilebiliyorsa oradan alýnmaktadýr. Elektrikli cam sistemi, ýsý eþanjörleri gibi orta Bir diðer eðilim de azalan kar oranlarýnda ayakta büyüklükteki ürünler, maliyet, kalite ve sevkiyat kalabilmek için firmalararasý birleþme veya daha güvenilirliði olan tedarik kaynaklarýndan (kýta küçük firmalarý satýn alýnmasýdýr. Gelecekte içinde herhangi bir yerden) temin edilebilecektir. pazarda altý civarýnda küresel üretici firmanýn Kaynaklarýn, Orta Avrupa veya Meksika gibi düþük faaliyet göstereceði tahmin edilmektedir. Bu maliyeti olan bölgelere göçü gerçekleþebilecektir. eðilime paralel olarak özellikle satýn alma, Ar-Ge Göreceli olarak daha az çeþitliliði olan HVAC gibi fonksiyonlarýn birleþtirilmesi eðilimi de söz (Havalandýrma/Klima), yakýt depolarý gibi konusudur. montajlanmýþ daha büyük modül ve sistemler Sektörde beklenen geliþmeler bahsi geçen 300-400 km uzaklýklardan gelebilecektir. Son konularla sýnýrlý kalmayacaktýr. Teknolojik olarak olarak, özgün bir otomobilin bütün geliþmiþ bir sanayi olmasýna raðmen otomotiv
64 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
sanayinin, sürekli deðiþen pazar ve rekabet üretim (Co-production) uygulamalarý koþullarý nedeni ile halen önemli bir geliþme yaygýnlaþacaktýr. Bunun yanýnda müþteri ile potansiyeli bulunmaktadýr. Bu potansiyel, birlikte yeni ürün yaratma (Co-creating with geliþmiþ pazarlarda yeni model - yeni teknoloji; customer) olarak adlandýrýlabilecek yeni bir geliþen pazarlarda ise kapasite ve bu pazarlara geliþen bir uygulama da gündemdedir. uygun araç üretimine iliþkin yatýrýmlarý l Ar-Ge ve insan gücü eðitimi amacý ile ulusal gerektirmektedir. ve bölgesel düzeydeki devlet yardýmlarý ve hükümetler ile ekonomik birliklerin bu amaçlý 2005 yýlý için üretimin dünya genelinde yüzde projelere destekleri artarak devam edecektir. 20 artacaðý tahmin edilmektedir. Bu üretim artýþý AB, K. Amerika ve Japonya'da düþük oranda l Yan sanayi ile iþbirliðini daha da artýracak ve gerçekleþecek, buna karþýlýk G. Kore baþta olmak üretim giderlerini azaltacak çalýþmalara aðýrlýk verilecektir. üzere D. Avrupa, G. Amerika ile Asya-Pasifik bölgesinde daha yüksek üretim artýþý l Deðiþen ve giderek küreselleþen çevre ve görülecektir. G. Kore ile birlikte bu bölgede güvenlik standardlarýna uyum amacý ile; özellikle Çin, Hindistan, Tayland ve Tayvan baþta l Yeni motor teknolojileri, olmak üzere Endonezya, Malezya, Filipinler, l Hafif yapý ve yeni malzemeler ile, Vietnam ve Pakistan'dan oluþan ülkelerde 7,7 l Geri kazanýmlý malzeme teknolojileri milyon adetlik bir artýþla, 2000'li yýllarda 15,8 geliþecektir. milyon adetlik bir kapasitenin ortaya çýkabileceði l Araçlarda gaz yakýtlarýn kullanýmý yanýnda tahmin edilmektedir. Gelecekteki geliþmelerin elektrik motorlu araçlarýn geliþtirilmesine üreticiler ve pazar açýsýndan baþlýca nitelikleri devam edilecek ve karma tahrikli araçlarýn aþaðýdaki þekilde özetlenebilir. geliþtirilmesi ve üretimi gündeme gelecektir. Küresel pazarlarda küresel teknik mevzuat Üretici Firmalarla Ýlgili Geliþmeler: l ve buna göre belgelendirme "Tip Onayý" ile
l Küresel stratejiler çerçevesinde þirketler ilgili çalýþmalar önem kazanacak ve ulusal veya arasýnda birleþme, satýn alma yolu ile devir bölgesel belgelendirme yolu ile ticaretin veya çeþitli düzeylerde iþbirliði ve yeni kýsýtlanmasý engellenecektir. ortaklýklarýn kurulmasý sonucu üretimin giderek belirli þirketlerde yoðunluk kazanmasý Parça Üreticilerinin Deðiþmekte Olan Ýþlevi: süreci devam edecektir. l Tüketiciye yansýyan fiyat, talebi etkileyen l Bu þekilde geniþleyen ve küreselleþen baþlýca faktör olduðundan tasarýmdan satýþa þirketlerde "Küresel Araç Konsepti" ile ilgili bütün safhalarda maliyet indirimi sanayinin çalýþmalar hýz kazanacaktýr. Bu amaçla uygulamasý gereken temel strateji olacaktýr. oluþturulan "Küresel/Yerel Þirket" anlayýþý ile Bu süreçte tedarikçilerin rolü, deðiþen rolleri küresel pazarlara yerel ürünlerin üretilmesi ve deðer zincirine artan etkisinden dolayý daha ve pazarlanmasýnda yeni yöntemler önemli bir duruma gelecektir. Artan sistem geliþtirilecektir. Yeni ürün geliþtirmede, yerel sýnýrlarý, tedarikçilerin ürün geliþtirme sürecine ve küresel yönetimlerin üstün olan yönleri entegre olduðu bir sistem gerektirmektedir. kullanýlmaktadýr. l Günümüzde, parça ve sistem üreticilerine l Þirketler arasýnda ortak Ar-Ge projeleri ile baðýmlýlýk tüm dünyada artmýþtýr. "Smart" birlikte ana ve yan sanayi arasýnda ortak-proje üretilmeye baþlandýðýnda bu otomobilin üretici (Co-design) yanýnda þirketler arasýnda ortak- firmasý, üretim bölümünde yaratýlan katma
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 65 Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
deðerin yüzde 20 olduðunu ve 2/3'ünün bu otomobiller yerine MPV (Multi Purpose bölümde çalýþan ve otomobilin alt sistemlerini Vehicle), SUV (Special Utility Vehicle) gibi biraraya getiren parça üreticileri tarafýndan araçlar ve pikap ile minibüs gibi hafif ticari saðlandýðýný ve sadece yüzde 7'sini otomobil araçlarýn pazarýnda geliþmeler olacaktýr. üreticilerine kaldýðýný açýklamýþtýr. l Yeni pazarlama teknikleri arasýnda internet l Ürünlerin yaþam eðrileri kýsalmýþ ve hýzlý üzerinden satýþ uygulamasý artacaktýr. model revizyon ihtiyacý daha çok önem l Küresel pazarlarda otomotiv ürünlerinin kazanmýþtýr. Hatta yeni bir modelin serbest dolaþýmýný kýsýtlayan engellerin düþünceden müþteriye ulaþmasýna kadar 15 giderilmesi, uluslararasý ticaret ve ekonomik aylýk bir süreden söz edilmektedir. Bu nedenle iliþkilerin temelini oluþturacaktýr. Uruguay ürün geliþtirme ve pazarýn gereklerini Round sonrasý gümrük tarifelerinin giderek karþýlayabilme amacýyla üretim, tedarikçilerle azaltýlmasý gerekli bulunmaktadýr. Kota, miktar otomobil üreticilerinin ortaklýðýnda eþ zamanlý kýsýtlamalarý, ithalat izinleri, kullanýlmýþ mühendislik teknikleri kullanýlarak birleþmiþ araçlarýn ithalatýný kýsýtlayan önlemler, bölgesel bir süreç haline gelecektir. ve ülkesel düzeydeki yeni çevre mevzuatý ile l Bu durum sonucunda, tedarikçilerin parça teknik mevzuat halen motorlu araçlarýn üreticiliðinden, sanayiye paket çözümler sunan küresel ticaretini olumsuz yönde etkileyen modül ve sistem üreticilerine dönüþtüðü yeni faktörlerdir. bir yapý oluþmaktadýr. Bu eðilimin en son l Halen tümü ile kapalý olan Japonya ve G.Kore safhasýnda tedarikçiler risk paylaþma rolünü pazarlarýnýn diðer ülke ürünlerine dengeli bir üstlenecektir. þekilde açýlmasý ile ilgili tartýþmalar giderek l Artan fiyat baskýsý yüzünden tedarikçiler artan daha da artacaktýr. maliyet gibi zorluklarla karþýlaþacaktýr. Bu l Buna karþýlýk AB, NAFTA, MERCOSUR ve yüzden büyük ölçekli birkaç tedarikçi sanayiye ASEAN gibi ekonomik birliklerin kendi hakim olacaktýr. pazarlarýný korumak için halen uyguladýklarý l Tedarikçilerin katma deðer oranlarý arttýkça tarife dýþý çeþitli önlemler tartýþýlacaktýr. yatýrým riskleri de artacaktýr. Hangi bölgeler Türkiye'deki otomotiv sanayinin yeniden ve ülkeler, hangi müþteriler, hangi ürün yapýlanmasý ile ilgili tartýþmalar devam etmekte alanlarý ve hangi kapasite gibi sorular ve bu sanayinin durumu ile rekabet gücü tedarikçilerin sormasý gereken sorulardýr. Ana sanayideki üretici firmalara paralel olarak hakkýnda çeþitli görüþler ileri sürülmektedir. Bu tedarikçilerde de ayný birleþmelerin tartýþmalarda, hýzlý küreselleþme süreci ve ayný yoðunlaþmasý beklenmektedir. zamanda ülkeler ötesi firmalar (trans-national company) elinde üretimi yoðunlaþan dünya Pazarla Ýlgili Geliþmeler: otomotiv sanayinin gerçekleri göz önünde bulundurulmalýdýr. l Üretici firmalarýn, geliþmiþ pazarlarda pazar paylarýný korumak ve arttýrmak yanýnda yeni Dünya otomotiv sektöründe küreselleþme pazarlarýn geliþtirilmesi için yoðun çalýþmalarý eðilimine paralel olarak, dünya pazarlarýnda devam edecektir. karmaþýk, çok yönlü ve gittikçe büyüyen bir küresel tüketici tabaný oluþmaktadýr. Tüketiciler l Pazarda müþterinin önemi ve hakimiyeti giderek artacaktýr. Özellikle doymuþ pazarlarda satýn alacaklarý araçlarda, bol çeþit ve sürekli yeni ürünler büyük önem taþýyacaktýr. yenilik, mükemmel kalite, yüksek konfor ve uygun fiyat (maliyet) aramaktadýr. Enformasyon l Geleneksel sedan veya station wagon teknolojisi, internet kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý
66 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
ile, tüketiciler fiyat ve kalite hakkýnda anýnda ve olacaktýr. ayrýntýlý bilgiye ulaþma imkanýna kavuþmuþtur. Bu stratejilere paralel olarak üretici firmalar, Tüketici ve daðýtým kanallarýndaki bu geliþmelere finansal yapýlarýný güçlendirmek için birleþmekte, paralel olarak, üretici yönünde de önemli yapýsal müþteri odaklý çalýþmalarýna hýz vermektedir. deðiþimler gerçekleþmektedir. Güvenlik, enerji Küresel þirketler lokal üretimlerini arttýrýrken, tasarrufu, hava kirliliði, yeniden kazaným gibi bol çeþit ve sürekli yenilik arayýþlarýný konularda, toplumun ve hükümetlerin sosyal sürdürmektedir. sorumluluk ve bilinçleri hýzla deðiþmektedir. Bu baðlamda, deðer zinciri içinde de önemli Yalýn üretim sistemi ile üretim safhasýndaki farklýlýklar oluþmaktadýr. Otomotiv sanayi deðer kayýplar yok edilmiþ, üretimde esneklik zinciri içinde; saðlanmýþ, parça ve komponent temininde l Ürün tarifi, ürün ve parça tasarýmý, Ar-Ge, verimlilik artmýþ, üretici - müþteri ve daðýtým l Üretim, kanallarýnýn uyumunu saðlayan bir üretim sistemi oluþturulabilmiþtir. Sonuçta, üretimde maksimum l Pazarlama ve satýþ, verimliliðe eriþilmiþtir. Küresel tüketici tabanýna l Hizmet ile toplum ve hükümetlerin geliþen sosyal olmak üzere 4 ana bölüm bulunmaktadýr. bilinçleri karþýsýnda araç üreticilerince bazýsý Günümüzde, otomotiv sektöründe tüm ABD, aþaðýda özetlenen stratejiler geliþtirilmektedir: Japonya ve G. Kore gibi geliþmiþ pazarlarýn ve
l Müþterilerin beklentilerine anýnda cevap özellikle Avrupa pazarýnýn doyum noktasýna vermek, ulaþtýðý ve satýþ miktarlarý artýþýnýn sýnýrlý olduðu
l Ürün geliþtirme süresini kýsaltmak, görülmektedir. Diðer taraftan küresel ve bölgesel rekabet de hýzla artmaktadýr. Bu ortamda tüm l Daha çok iþ yapma isteði ile yeni ve geliþen pazarlara yönelmek, deðer zinciri üstündeki beklenen kar düþmektedir. l Yüksek iþgücü maliyetli ülkelerden, ucuz iþgücüne yönelmek, Üründen yeni yaþam standartlarýnýn, yeni kurallarýn
l Stoklardan kurtulmak için yeni arayýþlara ve yeni akýmlarýn beklediði veya üründen bekleneni girmek yerine getirmek için oluþan maliyet artýþý, rekabet
Satýþ sonrasý
Ürün Ürün Ürün Entegrasyon Sistem entegrasyonu tarifi tasarýmý yatýrýmý yatýrýmý montaj Pazarlama Satýþ
Diðer hizmetler
Parça üretimi
Parça Parça tasarýmý yatýrýmý
Parça tedarik
Ürün tarifi Üretim Pazarlama ve Hizmet Ürün ve parça tasarýmý ve Satýþ Ar-Ge
Þekil 11. Otomotiv sektörü deðer zinciri
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 67 Bölüm 6. SEKTÖRDE GELECEÐE YÖNELÝK BEKLENTÝLER
ortamýnda tüketiciden geri alýnamamaktadýr. Sürekli Sonuçta, yurtiçi ve yurtdýþý satýþlarýn yerini, deðiþik maliyet artmakta ve bu da tüketiciye ülkelerde, küresel sýnai ve ticari faaliyetler almakta, yansýtýlamamaktadýr. Dolayýsýyla satýþ fiyatý/maliyet ana otomotiv firmalarý, çalýþmakta olduklarý tedarikçi dengesi bozulmakta ve kar düþmektedir. firma sayýsýný azaltmakta ve bazý yan sanayi Doyum noktasýna ulaþan pazarda satýþ miktarýný firmalarýnýn kendilerine modül veya sistem pazar payý kaparak arttýrmak çok zorlaþmýþtýr. Düþen üretmesini istemektedirler. Bu þekilde, bazý yan karlarý telafi etmek için ne pazar ne de pazar payý sanayi firmalarýnýn, birçok ürünü birleþtirip bir grup önemli bir artýþ göstermeyince satýlan/üretilen halinde üretip satarak küresel firmalar haline adetler artmamakta ve üreticiler: dönüþtüðü görülmektedir. Diðer yerel firmalar ise birinci kademe firmalarýna hizmet veren ikinci veya Birleþme yoluna gitmekte veya birbirlerini l üçüncü kademe pozisyonlarýna geçmektedir. satýn almaktadýrlar. Böylece artan iþ hacmi ve yaratýlan sinerji sayesinde (ortak platform ve Bütün bu süreç içinde yan sanayi firmalarýnýn parça gibi) karlýlýk artmaktadýr. sorumluluðu giderek artmaktadýr. Nitekim üretici
l Deðer zincirinin genelinde karlýlýk firmalar, kendilerine parça tedarik eden yan sanayi düþtüðünden deðiþik ürün hatlarýnda firmalarýnýn, küresel esasta ve daha fazla geliþtirme kullanýlabilecek, sinerji yaratýlabilecek ve ayrýca ve imalat sorumluluðu almasýný beklemektedir. ek bir iþ hacmi saðlanabilecek alanlara daha Tedarikçi firmalardan kalite, hizmet ve fiyatta, fazla odaklaþmaya ve bu alanlarda faaliyet müþteri odaklý çalýþma sonunda, proje çeþitlemesi göstermeye ihtiyaç duymaktadýr. hýzýnda, fikirden, ürünün bitmiþ haline kadar olan Bunun sonucu olarak, deðer zinciri içinde üretim tüm evrelerinin yan sanayici tarafýndan ile satýþ ve pazarlama fonksiyonlarýnda aþýrý rekabet üstlenilmesini, komponent yerine sistem bazýnda sonucu azalan karlýlýk nedeni ile deðer zincirinin çalýþmasýný talep etmektedir. iki ucuna doðru yoðunlaþan tasarým ile Ar-Ge ve hizmet faaliyetlerine daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. Otomotiv endüstrisindeki þirketler bu stratejiyi uygulamaktadýrlar. Üretim ve satýþ/pazarlama alanlarýnda azalan karlýlýk, bu yeni alanlarda yaratýcýlýk ve yeniliði ön plana çýkardýðýndan, karlýlýk bir ölçüde de olsa yükselebilmektedir. Diðer taraftan firmalar, "Dünya Otomobili" felsefesini dikkate alarak tasarým ve üretim hazýrlýk aþamalarýndaki süre ve maliyetleri önemli ölçüde azaltmaktadýr. Yatýrýmcý firmalar, gittikleri ülkelerde yeniden yan sanayi arayýp geliþtirmek yerine araçlarýn ilk geliþtirmesine katýlmýþ olan yan sanayi firmalarýnýn kendilerini takip etmelerini ve gittikleri ülkelerdeki ihtiyaçlarýný karþýlamalarýný talep etmektedir. Bu geliþme sürecinde, yan sanayi firmalarý, hedef ülkelerde faaliyet gösteren ve ayný iþi yapan yerel firmalarla ortaklýk aramak, onlarý satýn almak veya yeni yatýrým yapmak yoluna gitmektedir.
68 Ýstanbul Sanayi Odasý 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
Türkiye coðrafi konumu nedeni ile uluslararasý vizyonu; stratejik önemdedir. Bölgesinde ekonomik ve l Ekonomik ölçekte üretim yapan, yüksek katma sosyal açýdan güçlü ve lider bir ülke olmak deðer yaratan, durumundadýr. Türkiye'nin bu misyonu l Sürdürülebilir rekabet gücü olan, üstlenebilmesi için güçlü ekonomiye sahip olmasý küreselleþmenin saðladýðý fýrsatlarý ve milli gelirini istikrarlý bir þekilde artýrarak deðerlendiren, halkýn refah düzeyini yükseltmesi gereklidir. l Yeni teknolojiler üreten ve uygulayan, Ar-Ge Tüm bunlar ise Türkiyenin sanayileþmesine yeteneði yüksek olan, baðlýdýr. l Öncelikle geliþmiþ pazarlara ihracata yönelik Bugüne kadar hazýrlanan tüm Beþ Yýllýk Kalkýnma üretim yapan, Planlarýnda Türkiye'nin vizyonu, "Yaþam seviyesi Ana/yan sanayi tam bir bütünlük içinde geliþen, yüksek ileri ve geliþmiþ ülkeler düzeyinde l olmak" þeklinde belirlenmiþtir. Bunun en önemli l Baðýmsýz savunma sanayine güvenilir bir gereði ise, kiþi baþýna düþen Gayri Safi Milli altyapý oluþturan, Hasýla'yý artýrmaktýr. Türkiye Cumhuriyeti'nin bir sektör yapýsýna kavuþmasýdýr. kalkýnma modeli, sanayileþme temelinde Bu vizyon doðrultusunda otomotiv sanayinin belirlenmiþtir. Bu kalkýnma modeli kapsamýnda misyonu ise; otomobil ve otomotiv sektörünün varlýðý önem l Ülkede karayolu ulaþtýrma ve diðer sektörlerin taþýmaktadýr. ihtiyacý ile, Ülke ve ekonomik faaliyet bu doðrultuda l Uluslararasý pazar ve güçlendirilmiþ iç pazar geliþtikçe, otomobil ve otomotiv sanayine ihtiyaç için, giderek artmaktadýr. Artan ekonomik faaliyet Yüksek katma deðer yaratarak, sonucunda oluþan taþýma ihtiyacý ile daha yüksek l bireysel refahýn getirdiði hareketlilik (mobilite) l Mal ve hizmet üreterek ana ve yan sanayinin artýþý, otomotiv talebini de teþvik etmektedir. birlikte geliþmesini saðlamak, Bunun sonuçlarýný dünya otomotiv sektörünün olarak belirlenmiþtir. öneminde ve bugüne kadar geçirdiði evrelerde görmek mümkündür. Sektör, ileri ve geri 7.2. Stratejiler baðlantýlarý çok yoðun olan bir sektör olarak ulusal sanayileþme politikasý açýsýndan öncü bir Otomotiv sanayinin misyonunu sektör olma özelliðini taþýmaktadýr. gerçekleþtirebilmesi ve vizyonuna ulaþabilmesi için; 7.1. Sektörün Vizyon ve Misyonu l Kapasite kullanýmý arttýrmak: Ýstikrarlý bir biçimde geliþtirilmiþ iç pazarda üretim Türkiye'de kalkýnma planlarýnda yer alan, ulusal kapasitelerinin etkin kullanýmýný saðlayacak kalkýnma stratejisi doðrultusunda sektörün yüksek pazar payý,
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 69 Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
Deðiþim Ýndeksi Parametreler Araçlar 1999 2000 2005 2005/1999 2005/2000
Otomobil 289.000 467.000 550.000 1,90 1,18
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 90.000 152.000 140.000 1,56 0,92 Talep Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 22.000 40.000 25.000 1,14 0,63
Toplam 401.000 659.000 715.000 1,78 1,08
Otomobil 157.000 208.000 330.000 2,10 1,59
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 49.000 75.000 97.000 1,98 1,29 Ýç Satýþ Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 19.500 36.000 23.000 1,18 0,64
Toplam 225.500 319.000 450.000 2,00 1,41
Otomobil 132.000 259.000 220.000 1,67 0,85
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 41.000 77.000 43.000 1,05 0,56 Ýthalat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 2.500 4.000 2.000 0,80 0,50
Toplam 175.500 340.000 265.000 1,51 0,78
Otomobil 78.000 90.000 200.000 2,56 2,22
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 500 600 200.000 ** ** Ýhracat Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 8.000 5.900 7.000 0,88 1,19
Toplam 86.500 96.500 407.000 4,71 4,22
Otomobil 235.000 298.000 530.000 2,26 1,78
Hafif Ticari Araçlar AYA < 3.5 ton 49.500 75.600 297.000 6,00 3,93 Üretim Aðýr Ticari Araçlar AYA > 3.5 ton 27.500 41.900 30.000 1,09 0,72
Toplam 312.000 415.500 857.000 2,75 2,06
Ýhracat/Üretim (%) Toplam 28 23 47 Ýthalat/Pazar (%) Toplam 44 52 37 Tablo 39. Stratejik hedefler - 2005 Kaynak: OSD
Ýhracat Hedefleri (x 1.000 ABD Dolarý) Sektör 1998 1999 2000 2005
Taþýt Araçlarý 415.000 1.055.000 1.045.000 4.000.000 Aksam/Parça 1.080.000 1.190.000 1.340.000 3.000.000 Toplam 1.495.000 2.245.000 2.385.000 7.000.000
Tablo 40. Ýhracat hedefleri - 2005 Kaynak: OSD
70 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
l Rekabet gücünü arttýrmak: Ana ve yan sanayi içinde ele alýnmasý önem taþýmaktadýr. firmalarýnýn geliþmiþ pazarlara ihracatýný Otomotiv ana sanayinde otomobil ve hafif ticari saðlayacak rekabet gücü, araçlarda 2005 yýlýndaki temel stratejik hedef, bu l Ana ve yan sanayi arasýnda etkin entegrasyon dönemde gerçekleþecek talep artýþýnda yerli ve birlikte geliþmeyi saðlamak satýþlarýn pazar payýnýn ve üretimdeki ihracatýn temel stratejiler olarak belirlenmiþtir. payýnýn artmasýdýr. Buna göre yerli satýþlarýn iç Yan sanayinin ana sanayiye baðýmlý olmasýna pazardan yüzde 37 ve ihracatýn üretimden yüzde karþýn boyutu ve ekonomiye katkýlarý nedeniyle 47 pay almasý hedef olarak alýnmýþtýr. Bu durumda farklý özelliklere sahip olduðu göz ardý üretimin 857 bin ve ihracatýn da 407 bin adede edilmemelidir. Bu nedenle yan sanayinin ulaþmasý söz konusudur (Tablo 39). sorunlarý ve sorunlarýn çözümüne yönelik Bu hedefler gerçekleþtiðinde yan sanayi ile birlikte önlemlerin farklý bir biçimde ele alýnmasý gereði otomotiv sanayinin toplam ihracatý 7 milyar ABD bulunmaktadýr. Dolarý düzeyine eriþebilecektir (Tablo 40). Stratejik hedeflerin ana ve yan sanayinin ortak 7.3. Stratejik Hedefler çabalarý ile oluþturulmasýna iliþkin sektör strateji ve politikalarý ile sanayi ve kamu için uygulama planý Türkiye'deki otomotiv sanayinin stratejileri aþaðýda özetlenmektedir. doðrudan ve dolaylý olarak kamu tarafýndan oluþturulacak politikalara baðýmlýdýr. Diðer bir deyiþle burada öngörülen birçok politika kamu kurum ve kuruluþlarý tarafýndan uygulanacaktýr. Stratejik hedeflerin gerçekleþtirilebilmesi için kamu uygulamalarýnýn, sanayinin hedefleri doðrultusunda düzenlenmesi ve istikrarla uygulanmasý gereði bulunmaktadýr. Otomotiv sanayinde küreselleþme sürecinin ulaþtýðý konum sonucu sermaye ve teknoloji de küresel nitelik kazanmýþtýr. Bu nedenle önemli olan "Katma Deðer" in Türkiye'de yaratýlmasýdýr. "Ulusal Yüksek Katma Deðer" yaratýlmasý, otomotiv sanayinde mal ve hizmet üretimi olarak birlikte düþünülmektedir. Bunun gerçekleþtirilmesi ve azami oranda yerli parça kullanýlmasý için ana ve yan sanayi arasýnda karþýlýk güven ve ortak çýkarlara dayalý, uzun vadeli ve etkin bir iþbirliðinin kurulmasý zorunludur. Otomotiv sanayi geliþmiþ bütün ülkelerde kamu, bu sanayinin stratejik bir sanayi olarak geliþmesinde uzun süreli ve tutarlý politikalar ortaya koymaktadýr. Ancak ülkemizde bu nitelikte bir politika bugüne kadar oluþturulmamýþtýr. Sanayinin farklý kamu kurum ve kuruluþlarý ile iliþkisinin bir bütünlük
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 71 Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
7.4. Sektör Stratejileri ve Politikalarý Ulusal Vizyon Doðrultusunda, Geliþmiþ Ülkeler Düzeyine Ulaþmaya Katký Ýçin
l Ekonomik Ölçekte Üretim Yapan, Yüksek Katma Deðer Yaratan
l Sürdürebilir Rekabet Gücü Olan, Küreselleþmenin Saðladýðý Fýrsatlarý Deðerlendiren VÝZYON l Yeni Teknolojiler Üreten ve Uygulayan, Ar-Ge Yeteneði Yüksek Olan l Öncelikle Geliþmiþ Pazarlara Ýhracatý Hedefleyen
l Ana/Yan Sanayi Tam Bir Bütünlük Ýçinde Geliþen
l Baðýmsýz Savunma Sanayine Güvenilir Bir Alt Yapý Oluþturan
Ülkede Karayolu Ulaþtýrma ve Diðer Sektörlerin Ýhtiyacý ile Uluslararasý Pazarlar ve Güçlendirilmiþ Ýç Pazar Ýçin Yüksek Katma Deðer Yaratarak MÝSYON Mal ve Hizmet Üreterek, Ana ve Yan Sanayinin Birlikte Geliþmesini Saðlamak
72 Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
SWOT Analizi Iþýðýnda KAMUOYU DESTEÐÝNDE ve ÝSTÝKRARLA UYGULANACAK SEKTÖR STRATEJÝLERÝ
1. Kapasite Kullanýmýný Artýrmak
1.1. Kamuoyu Desteðini Saðlamak
1.1.1. Otomotiv Sanayi Ýçin Ýstikrarlý Bir Politika Oluþturulmasýný Saðlamak
1.1.2. Mevzuatýn Etkinlikle Uygulanmasýný Saðlamak
1.1.3. Kamuoyu Desteðini Güçlendirmek
1.2. Mevcut Üreticilerle Ýç Pazara Daha Çok Otomotiv Ürünü Üretmek
1.2.1. Ýç Pazarý Büyütmek
1.2.2. Yerli Ürün Pazar Payýný Artýrmak, Ýthal Ürün Payýný Azaltmak
1.3. Sürdürülebilir Ýhracatý Geliþtirmek
1.3.1. Mevcut Projeleri Ýyi Yönetmek
1.3.2. Yeni Projelere Aday Olmak
1.3.3. Mevcut Ürünlere Yeni Pazarlar Bulmak
1.3.4. Hizmet Ýhracatýný Artýrmak
2. Rekabet Gücünü Artýrmak
2.1. Verimliliði Artýrmak, Maliyetleri Azaltmak
2.2. Ar-Ge Uygulamalarýný Yaygýnlaþtýrmak
2 3. Uluslararasý Mevzuata Uyum ve Uygulamada Etkinlik Saðlamak
3. Ana/Yan Sanayinde Etkin Entegrasyon ve Birlikte Geliþmeyi Saðlamak
3.1. Ar-Ge Uygulamalarýný Yaygýnlaþtýrmak
3.2. Yan Sanayini Geliþtirmek
3.3. Ana-Yan Sanayi Sivil Toplum Kuruluþlarý Arasýnda Ýþbirliðini Geliþtirmek
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 73 Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
1. Kapasite Kullanýmýný Artýrmak
1.1. Kamuoyu Desteðini Saðlamak
1.1.1. Otomotiv Sanayi Ýçin Ýstikrarlý Bir Politika Oluþturulmasýný Saðlamak
l Devletin çeþitli organlarýnýn sanayinin önemini ve geldiði/geleceði noktayý daha iyi anlamasý için sürekli bilgilendirme çalýþmalarýna devam edilmelidir.
l "Sanayi Strateji Planý"nýn tüm kamu kurumlarýnca benimsenmesi saðlanmalýdýr.
l Türkiyedeki otomotiv sanayinin önemi ve ekonomideki yeri ile ithalatýn ödemeler dengesindeki olumsuz etkisinin, kamu yetkilileri tarafýndan kamuoyuna açýklanmasý saðlanmalýdýr.
l Tüm kamu kurum ve kuruluþlarýnda yerli üretim ürünlerin kullanýlmasý özendirilerek kamuoyuna örnek olunmasý saðlanmalýdýr.
1.1.2. Mevzuatýn Etkinlikle Uygulanmasýný Saðlamak
l Mevzuat, uluslararasý yükümlülüklerle uyumlu olarak sanayinin geliþmesinin önündeki engelleri kaldýracak þekilde ve zamanýnda düzenlenmelidir.
l Mevcut mevzuat tavizsiz ve eþit bir þekilde uygulanmalýdýr.
1.1.3. Kamuoyu Desteðini Güçlendirmek
l Kamuoyunda otomotiv sanayinin imajýný geliþtirmek üzere özel bir PR programý uygulanmalýdýr.
l "Yerli kalitesiz, Ýthal Kalitedir" yanlýþ algýlamasý deðiþtirilmelidir.
l Satýþ ve satýþ sonrasý hizmetlerde müþteri odaklý sürekli geliþim saðlanmalýdýr.
74 Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
1. Kapasite Kullanýmýný Artýrmak
1.2. Mevcut Üreticilerle Ýç Pazara Daha Çok Otomotiv Ürünü Üretmek
1.2.1. Ýç Pazarý Büyütmek
l Yeni araç alýmýný "Yüksek Satýþ Vergi Sistemi" ile sýnýrlayan ve eski araç kullanýmýný "Düþük Yýllýk Vergi Sistemi" ile özendiren motorlu taþýtlar vergi mevzuatý tümü ile yeniden düzenlenmelidir.
l Eski araçlarýn parktan çýkarýlmasýnda özel teþvik uygulanmalýdýr.
l Ticari araçlarda aþýrý yük kontrolü etkin ve yaygýn olarak uygulanmalýdýr.
l Ticari araç alan bireysel ve kurumsal yatýrýmcýlar için özel destek verilmelidir.
1.2.2. Yerli Ürün Pazar Payýný Artýrmak, Ýthal Ürün Payýný Azaltmak
l Tüm kamu kurum ve kuruluþlarýnda yerli üretilen araçlarýn kullanýlmasý özendirilmelidir.
l Teknik Mevzuat uygulamasý AB normlarýna göre düzenlenmelidir.
l Ýthalat ve Gümrük Rejimi etkili olarak uygulanmalýdýr.
l Ýthalat maliyetini dolaylý olarak azaltarak özellikle ithalatý özendiren ve ihracatý sýnýrlayan politikalar uygulanmamalýdýr.
l Tüketicinin Korunmasý Hakkýndaki Mevzuat etkinlikle uygulanmalýdýr.
l Gümrük Birliði Kararý ile ortaya çýkan dengesizlikler gözden geçirilmeli ve bu yönde AB üyesi ülkelerin gösterdiði çabalar dikkatle incelenmelidir.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 75 Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
1. Kapasite Kullanýmýný Artýrmak
1.3. Sürdürülebilir Ýhracatý Geliþtirmek
1.3.1. Mevcut Projeleri Ýyi Yönetmek
l Yeni yatýrým teþvikleri ancak rekabetçi yeni model üretimi, katma deðer ve öncelikle geliþmiþ pazarlara ihracat saðlayan projelere verilmelidir.
l Sektörde mevcut kapasitelerin yüzde 80'ini dolduracak bir talep yaratýlmadan atýl kapasite nedeni ile kaynak tüketimini önlemek için yeni kapasite artýþý yaratacak yatýrým projeleri teþvik edilmemelidir.
l Ýhracatta KDV iadesi iþlemlerini ihracat hacmi ile paralel olarak basitleþtirmek üzere bir sistem kurulmalýdýr.
l Ýhracatta liman ve ulaþtýrma alt yapýsý geliþtirilmelidir.
1.3.2. Yeni Projelere Aday Olmak
l Küresel geliþme içinde "Tasarým, Teknoloji Geliþtirme ve Üretimde Mükemmeliyet Merkezi" olma hedefi gerçekleþtirilmelidir.
l Yatýrým teþvikleri yeni ihracat projeleri için devam etmelidir.
1.3.3. Mevcut Ürünlere Yeni Pazarlar Bulmak
l Mevcut ürünlere pazar bulmak amacý ile geliþmekte olan pazarlardaki giriþimler desteklenmeli ve ihracat kredileri yeniden düzenlenmelidir.
l Ýkili anlaþmalarda sektör ürünlerinin yer almasý saðlanmalýdýr.
l Uluslararasý alým ve yatýrým projelerinde Off-Set sistemi kurulmalý ve bu sistemde sektör ürünlerinin yer almasý saðlanmalýdýr.
1.3.4. Hizmet Ýhracatýný Artýrmak
l Ar-Ge teþvik mevzuatýnýn uygulanmasýndaki aksaklýklar giderilmelidir.
l Ar-Ge alanýnda üniversite-sanayi iþbirliði özel olarak desteklenmelidir.
l Ar-Ge alanýnda "Ortak Tasarým" özendirilmelidir.
76 Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
2. Rekabet Gücünü Artýrmak
2.1. Verimliliði Artýrmak, Maliyetleri Azaltmak
l Çaðdaþ yönetim tekniklerinin uygulanmasý için eðitim faaliyetleri artarak devam etmelidir.
l Temel girdiler dünya fiyatlarý ve kalitesinde saðlanmalýdýr.
l Hammadde temini ve/veya üretimi için sektörel iþbirlikleri kurulmalý, malzeme ve tip ortak standartlarý oluþturulmalýdýr.
l Ana ve yan sanayi arasýnda maliyetlerde þeffaflýk saðlanarak ortak maliyet iyileþtirme programlarý uygulanmalýdýr.
2.2. Ar-Ge Uygulamalarýný Yaygýnlaþtýrmak
l Ýhracata yönelik projeler ve ortak tasarým çalýþmalarýna öncelik verilmelidir.
l Teþvik edilen Ar-Ge projeleri için mali desteklerin zamanýnda ve deðerinde tedarik edilmesi saðlanmalýdýr.
2 3. Uluslararasý Mevzuata Uyum ve Uygulamada Etkinlik Saðlamak
l Teknik Mevzuat uygulamasý AB normlarýna göre düzenlenmelidir.
l Tip Onayý için gerekli laboratuvarýn kurulma çalýþmasý hýzlandýrýlmalýdýr.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 77 Bölüm 7. SEKTÖR STRATEJÝLERÝ VE POLÝTÝKALARI
3. Ana/Yan Sanayinde Etkin Entegrasyon ve Birlikte Geliþmeyi Saðlamak
3.1. Ar-Ge Uygulamalarýný Yaygýnlaþtýrmak
l Ýhracata yönelik projeler ve ortak tasarým çalýþmalarýna öncelik verilmelidir.
l Ana ve yan sanayi arasýnda "Ortak Tasarým" özendirilmelidir.
l Teþvik edilen Ar-Ge projeleri için mali desteklerin zamanýnda ve deðerinde tedarik edilmesi saðlanmalýdýr.
3.2. Yan Sanayini Geliþtirmek
l Ana sanayi ve yan sanayi arasýndaki iliþkiler rekabet öncelikli iþbirlikleri halinde yeniden düzenlenmelidir.
l Hammadde temini ve/veya üretimi için sektörel iþbirlikleri kurulmalý, malzeme ve tip ortak standartlarý oluþturulmalýdýr.
l Üretimde daha çok yerli parça kullanýlmasý özendirilmelidir.
l Ana ve yan sanayinde "Ortak Ýnsan Kaynaklarý" politikalarý tanýmlanarak, ortak iþgücü eðitim programlarý uygulanmalýdýr.
l Yan sanayi yeni projelerin ilk aþamasýnda devreye sokulmalýdýr.
l Sanayinin altyapýsýný geliþtirecek ve ihracat potansiyelini arttýracak þekilde organize sanayi bölgeleri (TOSB-TAYSAD Organize Sanayi Bölgesi gibi) desteklenmelidir.
l Otomotiv yan sanayindeki atýl yatýrýmlarý etkin kullanmak amacýyla güç birliði yapýlarak sinerji yaratýlmalý ve mükerrer yatýrýmlarýn yapýlmamasý saðlanmalýdýr.
l Ýhracat için ön koþul niteliðindeki ve eðitim, danýþmanlýk ve bilgilendirme masraflarý yüksek olan belgelendirme çalýþmalarýnda KOBÝ'lere saðlanan desteklerin kapsamý geniþletilmelidir.
l KOBÝ tanýmýnda AB ülkelerinin standartlarý esas alýnmalýdýr.
l Dýþ pazarlara yönelik olarak üretilen ana ve yan sanayi arasýnda ortak çalýþmalar yürütülmelidir.
3.3. Ana-Yan Sanayi Sivil Toplum Kuruluþlarý Arasýnda Ýþbirliðini Geliþtirmek
l Ana ve yan sanayini temsil eden dernekler, aralarýnda var olan iliþkileri ve iþbirliði anlayýþýný kalýcý bir biçimde sürdürerek, sektörün geliþmesine maksimum katkýyý saðlayacak çabalarý göstermelidirler.
l Küresel rekabete uyum ve verimlilik artýþý için iþbirliði ve bilgi paylaþýmý saðlamalýdýrlar.
l Sektörün bir bütün olarak rekabetçi üretim seviyesini artýrmak yönünde ortak araþtýrma ve çalýþmalar yürütmelidirler.
78 Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 8. UYGULAMA PLANI
Sanayinin Sektörel Hedefleri
l Tüm kamu kurum ve kuruluþlarýnda tasarým çalýþmalarýna öncelik yerli üretim ürünlerinin kullanýlmasý verilmelidir. özendirilmelidir. l Sektör kendi modül ve sistem l Ana ve yan sanayide Ortak Ýnsan markalarýný yaratmalýdýr. Kaynaklarý politikalarý tanýmlanarak, l Diðer firmalar da yerli ve yabancý modül ortak iþgücü eðitim programlarý ve sistem üreticilerine ikinci ve üçüncü uygulanmalýdýr. tedarikçiler olma arayýþlarýný l Ana sanayi ve yan sanayi arasýndaki sürdürmelidir. iliþki þeffaflaþtýrýlmalý ve yan sanayi l ISO 9000, QS 9000, ISO 14 000 ve CE üretim projesinin ilk aþamasýnda gibi belgelerin alýnmasýnda KOBÝlere devreye sokulmalýdýr. saðlanan desteklerin kapsamý l Ana ve yan sanayi arasýnda Ortak geniþletilmelidir. Tasarým özendirilmelidir. l Otomotiv yan sanayi firmalarýnýn l Firmalar, küresel rekabetin getirdiði ülkemizde araç imal eden çok uluslu yapýsal deðiþime uyum saðlamak, firmalarýn küresel tedarik sistemine ekonomik ölçekli üretim yapýsýna dahil edilmesini saðlayacak ortak ulaþmak ve finansal yapýlarýný faaliyetlerde bulunulmalýdýr. güçlendirmek amacýyla birleþmelidir. l Dýþ pazarlara yönelik olarak üretilecek l Çaðdaþ yönetim tekniklerinin olan araçlara yerli parça üretimi ve bu uygulanmasý için eðitim faaliyetleri araçlarýn ihraç edileceði pazarlara yerli artarak devam etmelidir. üretilen parçalarýn ihracatý konusunda iþbirliði yapýlmalýdýr. l Hammadde temini ve/veya üretimi için sektörel iþbirlikleri kurulmalýdýr. l Ana ve yan sanayiyi temsil eden dernekler, aralarýndaki iliþkileri ve l Ana ve yan sanayi arasýnda maliyetlerde þeffaflýk saðlanarak ortak maliyet iþbirliði anlayýþýný kalýcý bir biçimde iyileþtirme programlarý uygulanmalýdýr. sürdürerek sektörün geliþmesine maksimum katkýyý saðlayacak çabalarý l Sektörde üretilen ürünlerde malzeme göstermelidirler. ve tip ortak standartlarý oluþturulmalýdýr. l Küresel rekabete uyum ve verimlilik l Küresel geliþme içinde Üretim ve artýþý için iþbirliði ve bilgi paylaþýmý Mükemmeliyet Merkezi olma hedefi saðlamalýdýrlar. gerçekleþtirilmelidir. l Sektörün bir bütün olarak rekabetçi l Üretimde daha çok yerli parça üretim seviyesini artýrmak yönünde kullanýlmasý özendirilmelidir. ortak araþtýrma ve çalýþmalar l Ýhracata yönelik projeler ve ortak yürütmelidirler.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 79 Bölüm 8. UYGULAMA PLANI
Kamudan Beklenen Düzenleyici, Yönlendirici ve Sanayinin Geliþmesini Hýzlandýrýcý Düzenlemeler Maliye Bakanlýðý Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý
l Satýþ Vergileri Sistemi'nin l Uluslararasý Teknik Mevzuata Uyum basitleþtirilmesi amacý ile "Özel Tüketim kapsamýnda MARTEK ve mevzuat uyum Vergisi (ÖTV) Yasa Tasarýsý" öncelikle çalýþmalarý aksatýlmadan sürdürülmelidir. TBMM'den geçirilmelidir. l Tip onayý kurumu ve sistemi, AB l Motorlu Taþýtlar Vergisi, ÖTV Tasarýsý normlarýna göre düzenlenmelidir. paralelinde otomobilin silindir hacmine l Ýmalat sanayi mevzuatý yeniden göre alýnmalýdýr. düzenlenmelidir. l Ýthalatýn düzenlenmesine iliþkin etkili l Otomotiv sanayi ile ilgili birim, bir daire önlemlerle paralel olarak < 1600 cc baþkanlýðý biçiminde yeniden araçlarda otomobil satýþ vergileri yüzde düzenlenmeli ve yeterli sayýda teknik 52'den yüzde 25 düzeyine indirilmelidir. eleman ile desteklenmelidir. l Yük taþýyan araçlarda Motorlu Taþýtlar l Bütçe Kanunu'nda kamuya satýlacak Vergisi, "Araç Yüklü Aðýrlýðý (AYA)"na araçlar için yerli katký oraný yüzde göre düzenlenmelidir. 50'den, yüzde 60'a çýkarýlmalýdýr. l Kullanýlmýþ ticari araçlar ve tarým l Satýþ sonrasý hizmetlerle ilgili traktörlerinin satýþýnda KDV oraný yüzde yükümlülükler geniþletilerek, tüketici 1'e indirilmelidir. haklarýnýn ülke çapýnda korunmasý ile l Ticari araçlarýn taksitli satýþlarýnda vade bu alandaki haksýz rekabetin önlenmesi farkýna KDV uygulamasý kaldýrýlmalýdýr. ve bu yükümlülüklerin düzenli olarak kontrol edilmesi saðlanmalýdýr. l Vergilerin "Yetkili Bayiler" tarafýndan tahsili saðlanmalýdýr. Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý l Motorlu taþýtlar kayýt-tescil iþlemleri basitleþtirilerek, motorlu taþýtlar vergi l Ar-Ge mevzuatý yeniden düzenlenmeli daireleri tarafýndan yapýlmalýdýr. ve uygulamadaki aðýr bürokrasi
l Çevre Fonu, yeni araç yerine çevre giderilerek, Ar-Ge çalýþmalarýnýn kirliliðinde daha çok etkisi olan parktaki yaygýnlaþtýrýlmasý saðlanmalýdýr. 2 yaþ ve üstü araçlardan alýnmalýdýr. l Ar-Ge teþviklerinde ihracata yönelik
l Eski araçlarýn parktan çýkarýlmasýnda projelere öncelik verilmelidir. özel teþvik uygulanmalýdýr. l "Ortak Tasarým" uygulamalarý yeniden
l Ticari araçlarda aþýrý yük kontrolü etkin tanýmlanarak Ar-Ge ve devlet ve yaygýn olarak uygulanmalýdýr. mevzuatýnda yer almasý saðlanmalýdýr.
l Ticari araç alan bireysel yatýrýmcýlarý için l Özellikle enerji gibi yeni uluslararasý özel finansman desteði verilmelidir. yatýrým projelerinde "sivil off-set" uygulamasý için gerekli mevzuat Ticari araç kurumsal yatýrýmcýlarý için l düzenlemeleri yapýlmalý ve otomotiv Teþvik Belgesi kapsamýnda KDV istisnasý sanayi ürünlerinin off-set uygulanmalýdýr. uygulamalarýnda gereðince yer almasý saðlanmalýdýr.
80 Ýstanbul Sanayi Odasý Bölüm 8. UYGULAMA PLANI
l Serbest bölgelerden "komple taþýt aracý konumunda halen sürdürülen ve ithalatý" kaldýrýlmalýdýr. planlanacak olan yatýrýmlar özel teþvik kapsamýna alýnmalý, bu gibi yatýrýmlarýn l Sanayinin ham madde ve ara mal vadeli ithalatýnda uygulanan yüzde 3 KKDF özendirilmesi için devlet yardýmlarý ve kaldýrýlmalýdýr. Yabancý Sermaye Mevzuatý'nda gerekli düzenlemeler yapýlmalýdýr. l Ýhracatta KDV iadesi iþlemlerini ihracat hacmi ile paralel olarak basitleþtirmek l Yeni yatýrým teþvikleri ancak "rekabetçi üzere bir sistem kurulmalýdýr. yeni model üretimi, yüksek katma deðer ve öncelikle geliþmiþ pazarlara ihracat l Her yýl baþarýlan ihracat düzeyi oranýnda saðlayan projelere" verilmelidir. vergide ihracat istisnasý veya benzeri yeni bir uygulama esas alýnmalýdýr. l Sektörde mevcut kapasitelerin yüzde 80'ini dolduracak bir talep yaratýlmadan, l Eximbank kredi sistemi yeni pazarlara atýl kapasite nedeni ile kaynak giriþ için sektörel ve selektif olarak tüketimini önlemek için yeni kapasite düzenlenmelidir. artýþý yaratacak yatýrým projeleri teþvik l Gümrük Birliði Kararý ile ortaya çýkan edilmemelidir. dengesizlikler gözden geçirilmeli ve bu l Yatýrým teþvikleri yeni ihracat projeleri yönde AB üyesi ülkelerin gösterdiði için devam etmelidir. çabalar dikkatle incelenmelidir. l Araç ve otomotiv parçasý ithal eden l Mevcut ürünlere pazar bulmak amacý firmalarýn yýllýk ithalat bedellerinin ile geliþmekte olan pazarlardaki öngörülen yüzdesi kadar yerli otomotiv giriþimler desteklenmelidir. parçasý ihraç etmelerine yönelik teþvik l Ýkili anlaþmalarda sektör ürünlerinin ve tedbirler oluþturulmalýdýr. yer almasý saðlanmalýdýr. l Ýthalat maliyetini dolaylý olarak azaltarak özellikle ithalatý özendiren ve ihracatý Hazine Müsteþarlýðý sýnýrlayan politikalar uygulanmamalýdýr.
l KOBÝ tanýmý AB normalarýna uygun olarak yeniden yapýlmalýdýr. Gümrük Müsteþarlýðý
l Devlet Yardýmlarý Mevzuatý yeniden l "Serbest Antrepo Rejimi"nin AB düzenlenmeli, otobüs ve kamyon satýn Gümrük Mevzuatý paralelinde alan kurumsal yatýrýmcýlarýn KDV 27.10.1999 tarih ve 4458 sayýlý Gümrük istisnasý teþviki saðlanmalýdýr. Kanunu kapsamýna alýnmasý gereklidir.
l "Katma Deðer Vergisi Genel Tebliði Seri l "Otomotiv Ýhtisas Gümrükleri"nin No:69" Tebliði'nde gerekli düzenleme etkinliði arttýrýlarak devamý saðlanmalýdýr. yapýlarak ticari araçlar da makine ve l Motorlu araçlar antrepolarýnda gerekli teçhizat tanýmý içine alýnmalýdýr. denetimler yapýlmalýdýr. l Otomotiv sanayinin temelini oluþturan l Taþýt aracý ithalatý için fiktif alaný yeniden kalýp sanayinin geliþmesi için özel düzenlenmeli ve bu alanlarýn yalnýz önlemlerin alýnmasý ve yerli kalýp ihtisas gümrüklerinde kurulmasý temininin teþviki için mevzuat saðlanmalýdýr. düzenlenmesi gereklidir.
l Sektörün geliþmesine katkýda bulunacak "Sektörel Organize Sanayi Bölgesi"
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 81 Bölüm 8. UYGULAMA PLANI
82 Ýstanbul Sanayi Odasý Ek 1. Ek 1. AB ÜLKELERÝNDE MOTORLU TAÞITLAR VERGÝ SÝSTEMÝ
84 Ýstanbul Sanayi Odasý AB ÜLKELERÝNDE MOTORLU TAÞITLAR VERGÝ SÝSTEMÝ
ALMANYA: otomobillerde motor gücüne (KW) ve silindir hacmine göre hesaplanmaktadýr. Yýllýk vergi miktarý, 1 ABD Dolarý: 2,0657 DM her cc için yýllýk 5,0 ATS olan katsayý (f) KDV: % 16 hesaplanmaktadýr. Yýllýk Vergi Miktarý = (KW-24)*f Kayýt Ücreti: 50 DM Minimum Vergi: 55,- ATS, Maximum Vergi: 600,- ATS Yýllýk Vergi: Benzinli araçlarda her 100 cc için 21,6 DM BELÇÝKA: ve dizel araçlarda 37,10 DM olarak uygulanan yýllýk standart oran kaldýrýlmýþ olup, halen AB emisyon 1 ABD Dolarý: 42,6066 Belçika Frangý standartlarýna göre vergi uygulanmaktadýr. 1 Temmuz KDV: % 21 1997 tarihinden itibaren geçerli olan aþaðýdaki vergi miktarlarý 1 Ocak 2004 tarihinden itibaren artýrýlacaktýr. Trafiðe Çýkýþ Vergisi: < 1600 cc : 2.500 BF
Vergi Miktarý (DM) 1600 cc - 2000 cc : 5.000 BF Silindir Emisyon Grubu Hacmi Benzin Dizel 2000 cc : 35.000 BF 1600 cc 160 432 Euro 3, Euro 4 Kayýt Ücreti: 2.500 BF 2000 cc 200 540 1600 cc 192 464 Euro 2 Yýllýk Vergi: Vergi, silindir kapasite gruplar bazýnda 2000 cc 240 580 belirlenmektedir. Vergi miktarý, yýllýk olarak bayilerin 1600 cc 208592 Euro 1 otomobil satýþ fiyatlarýndaki deðiþimlere göre 2000 cc 260 740 1600 cc 346 728 hesaplanmaktadýr. Bu vergiye, otomobillerin dizel Ozan alarmlý çevreyi çok kirletenler 2000 cc 432 910 veya LPG ile çalýþýyor olmasý durumunda bir vergi 1600 cc 211 594 Ozan alarmý olmayan çevreyi az kirletenler daha eklenmektedir. Bu ek vergi, LPG ile çalýþan 2000 cc 264 742 otomobillerde 1 Temmuz 1983, dizel otomobillerde 1600 cc 666 1.048 Diðerleri 2000 cc 832 1.310 ise 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren uygulanmaya baþlanmýþtýr. * Euro 2, 3, 4 dýþýndaki grup için uygulanan standart oran, 31 Aralýk 2000 tarihine kadar geçerli olmuþtur. Ýleri emisyon standardýna sahip veya az yakýt harcayan otomobillerde Vergi Miktarý (BF) sýnýrlý muafiyet uygulanmaktadýr. Silindir Hacmi Benzinli Dizel LPG
750 cc'e kadar 2.064 3.254 2.064 AVUSTURYA: 751 cc - 950 cc 2.580 4.062 2.580 951 cc - 1,150 cc 3.782 5.881 3.782 1151 cc - 1350 cc 4.872 7.663 8.472 1 ABD Dolarý: 14,5335 Avusturya Þilini 1351 cc - 1550 cc 6.024 9.482 12.024 KDV: % 20 1551 cc - 1750 cc 7.176 11.302 13.176 1751 cc - 1950cc 8.316 13.084 14.316 Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Otomobilin yakýt tüketimine 1951cc - 2150 cc 10.788 16.979 16.788 göre, EEC direktiflerine uygun olarak belirlenmektedir. Fatura deðerinin % 16'sý ile sýnýrlýdýr. Kayýt Ücreti: 1.209 ATS olarak uygulanmaktadýr. Yýllýk Vergi: Toplam aðýrlýðý 3,5 ton altýnda olan
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 85 Ek 1. AB ÜLKELERÝNDE MOTORLU TAÞITLAR VERGÝ SÝSTEMÝ
DANÝMARKA: FÝNLANDÝYA: 1 ABD Dolarý: 7,8851 Danimarka Kronu 1 ABD Dolarý: 6,2798 Fin Markkasý KDV: % 25 KDV: % 22 Kayýt Ücreti: 1.070 Danimarka Kronu Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Vergi, otomobilin deðeri Trafiðe Çýkýþ Vergisi: 50.800 Danimarka Kronunu üzerinden alýnmaktadýr. Otomobilin deðeri*100-4.600 geçmeyenler için otomobilin deðerinin % 105, 50.800 FIM olarak hesaplanmaktadýr. Danimarka Kronu'ndan fazlalar için, 50.800'ün % 105 Yýllýk Vergi: Ýlk kayýt tarihi 1 Ocak 1994'den önce olan ve kalan deðerin % 180'i üzerinden hesaplanmaktadýr. otomobiller için yýllýk 500 FIM, 1 Ocak 1994 tarihinden Yýllýk Vergi: Ýlk kayýt tarihi 1 Temmuz 1997 olan tüm sonra kaydý yapýlanlarda ise 700 FIM ödeme zorunluluðu otomobiller, yakýt tüketimlerine göre bulunmaktadýr. Ayrýca benzinli otomobillerin dýþýndaki vergilendirilmektedir. Yakýt tüketimi ölçümü, AB Direktif otomobillerden ise her 100 kg için 150 FIM yýllýk vergi No: 93/116'a uygun olarak, çeþitli yol durumlarýna (þehir alýnmaktadýr. içinde, otobanda ) göre yapýlmaktadýr. Dizel ve benzinli otomobillere, kilometre baþýna sarfedilen yakýta göre HOLLANDA: belirlenen vergi miktarý uygulanmaktadýr. Yakýt 1 ABD Dolarý: 2,3275 Hollanda Florini tüketimine göre vergilendirilmeyen otomobiller ise yüksüz aðýrlýklarý üzerinden vergilendirilmektedir. Ayrýca, KDV: % 17,5 dizel, elektrikli ve gaz ile çalýþan otomobiller ek vergiye Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Otomobilin liste fiyatýna göre tabidirler. belirlenmektedir. Benzinli : % 45,2 * liste fiyatý-3.394 Florin FRANSA: Dizel : % 45,2 * liste fiyatý-1.278 Florin 1 ABD Dolarý: 6,9281 Fransýz Frangý Kayýt Ücreti: 90.000 DFI KDV: % 20,6 Yýllýk Vergi: Otomobilin aðýrlýðýna, kullanýlan yakýta Kayýt Ücreti: 102 FF-195 FF. ve bölgeye göre belirlenmektedir. Yýllýk Vergi: Vergi için hesaplanan silindir hacmi, Vergi Miktarý (Florin) otomobilin kaydýnýn yapýldýðý yere ve otomobilin yaþýna Aðýrlýk (kg) Benzin Dizel göre belirlenmektedir. 5-20 yýllýk otomobiller için, kayýt 550'ye kadar 176 560 yeri ayný olmak koþulu ile yaþý 5 ve 5'den küçük 1051-1151 840 1.668 otomobillere uygulanan temel vergi miktarýnýn % 50'si, 1551-1650 1.636 2.820 20-25 yaþ için ise % 40'ý alýnmaktadýr. 2051-2150 2.432 3.972
Vergi Miktarý (FF) Silindir Hacmi < 5 Yaþ 5-20 Yaþ ÝNGÝLTERE
750 cc'e kadar 266 133 751 cc - 950 cc 504 252 KDV: % 17,5 951 cc - 1150 cc 504 252 Yýllýk Vergi: Sabit bir oran üzerinden hesaplanmaktadýr. 1151 cc - 1350 cc 504 252 1351 cc - 1550 cc 1.196 598 3.500 kg'dan hafif : 150 Ýngiliz Sterlini 1551 cc - 1750 cc 1.196 598 1751 cc - 1950cc 1.410 705 1951cc - 2150 cc 1.410 705
Kayýt yeri Paris.
86 Ýstanbul Sanayi Odasý Ek 1. AB ÜLKELERÝNDE MOTORLU TAÞITLAR VERGÝ SÝSTEMÝ
ÝSPANYA Kayýt Ücreti : 300.000-720.000 Ýtalyan Lireti arasý 1 ABD Dolarý: 175,7351 Ýspanyol Pezatasý Yýllýk Vergi: Vergi, silindir hacmine göre belirlenirken þimdiki uygulamaya göre AB standartlarýna uygun olarak KDV: % 16 motor Gücü (KW)'ne göre hesaplanmaktadýr. 1 Ocak Trafiðe Çýkýþ Vergisi: 1998'den itibaren her KW için uygulanan standart vergi < 1600 cc benzinli ve < 2000 cc dizel için % 7 miktarý 5.000 Ýtalyan Lireti'dir. Ýtalya'da trafiðe kaydedilmiþ otomobillerden, kullanýp kullanýlmadýðýna > 1600 cc benzinli ve > 2000 cc dizel için % 12 bakýlmaksýzýn vergi alýnmaktadýr. Elektrikli otomobiller, Kayýt Ücreti: 1998 yýlý için 10.250 peseta. ilk kayýt tarihinden 5 yýl süre ile kullaným vergisinden Yýllýk Vergi: Yýllýk vergi silindir hacmine göre muaf tutulmaktadýr. Dizel otomobillerden ek vergi belirlenmektedir. Otomobilin kayýtlý olduðu yerin alýnmasýna devam edilmektedir. Ancak, bazý dizel ve nüfusuna göre, bir kat sayý (1,4-2) saptanmakta ve katsayý LPG ile çalýþan otomobiller için uygulanan muafiyetler alýnmasý gereken minimum miktar ile çarpýlarak vergi bulunmaktadýr. miktarý tespit edilmektedir. ÝRLANDA:
Vergi Miktarý (Pezata) Silindir Hacmi Minimum Miktar Madrid Uygulamasý 1 Ýrlanda Lirasý: 1,2022 ABD Dolarý 750 cc'e kadar 2.100 2.905 KDV: % 21 751 cc - 950 cc 2.100 2.950 951 cc - 1150 cc 2.100 2.950 Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Silindir hacmine göre 1151 cc - 1350 cc 2.100 2.950 belirlenmektedir. 1351 cc - 1550 cc 2.100 2.950 1551 cc - 1750 cc 5.670 7.850 Silindir Hacmi Vergi Oraný (%) < 1400 cc 22,5 1400cc - 2000 cc 25,0 ÝSVEÇ: > 2000 cc 30,0
1 ABD Dolarý: 8,7360 Ýsveç Kronu Yýllýk Vergi: Silindir hacmine göre belirlenmektedir. KDV: % 25 Silindir Hacmi Vergi Miktarý (Ýrlanda Lirasý) Yýllýk Vergi: Otomobilin yüksüz aðýrlýðýna göre 1600cc 247 belirlenmektedir. > 2000 cc 340
Aðýrlýk Vergi Miktarý (SEK) LÜKSEMBURG: 900 kg'a kadar 585 901-1000 kg 734 KDV: % 15 Her fazla 100 kg için 149 Kayýt Ücreti: 1.128 Lüksemburg Frangý Dizel otomobillere, yukarýdaki miktarlarýn en az 2 katý kadar vergi uygulanmaktadýr. Yýllýk Vergi: Silindir hacmine göre belirlenmektedir. 1.600 cc : 2.620 Lüksemburg Frangý ÝTALYA: 2.000 cc : 3.280 Lüksemburg Frangý 1 ABD Dolarý: 2.045,0676 Ýtalyan Lireti KDV: % 20 Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Silindir hacmine göre IET (kayýt vergisi) ve APIET (ek vergi) toplamýna göre belirlenmektedir.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 87 Ek 1. AB ÜLKELERÝNDE MOTORLU TAÞITLAR VERGÝ SÝSTEMÝ
PORTEKÝZ: YUNANÝSTAN: 1 ABD Dolarý: 211,7469 Portekiz Esküdosu 1 ABD Dolarý: 358 Drahmi KDV: % 17 KDV: % 18 Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Silindir hacmine göre Trafiðe Çýkýþ Vergisi: Bu vergi þu kriterlere göre belirlenmektedir. hesaplanmaktadýr;
l Silindir hacmi,
Silindir Hacmi Yýllýk Vergi Miktarý (Eskudo) l Emisyon oraný, 1250 cc 394.458 l Üreticinin toptan satýþ fiyatý, üretim yýlý ve 1600 cc 935.764 2000 cc 935.764 sigorta oraný. Ýthal araçlarda vergi miktarý; ilk kayýt tarihinden Kayýt Ücreti: 5.000 ESC itibaren geçen sürenin baz deðer, otomobilin silindir Yýllýk Vergi: Silindir hacmi ve otomobilin yaþýna göre hacmi ve EEC Direktiflerine göre belirlenmiþ olan hesaplanmaktadýr. katsayýnýn çarpýlmasý ile hesaplanmaktadýr. Baz deðer ise, üreticilerin toptan satýþ fiyatýna sigorta ve taþýma Vergi Miktarý (Eskudo) masraflarý eklenerek belirlenmektedir (Oran olarak Yaþ Grubu Silindir Hacmi < 6 6-12 12-15 % 16 - % 28 arasý). 1600 cc 8.200 4.100 1.800 Yýllýk Vergi: Vergi, silindir kapasitesine göre 2000 cc 20.700 10.000 3.900 belirlenmektedir.
Bu vergiler, diðer yakýtlar ve elektrik ile çalýþan otomobillerde deðiþmektedir. Silindir Hacmi Yýllýk Vergi Miktarý (Drahmi) 1.357 cc'e kadar 25.000 1.357 cc - 1.928 cc 45.000 1.929 cc - 2.357 cc 100.000 2.357 cc üzeri 130.000
88 Ýstanbul Sanayi Odasý Ek 2. Ek 2. OTOMOTÝV SEKTÖRÜNE YÖNELÝK ULUSLARARASI TEKNÝK, TÝCARÝ VE ÝDARÝ MEVZUAT
90 Ýstanbul Sanayi Odasý OTOMOTÝV SEKTÖRÜNE YÖNELÝK ULUSLARARASI TEKNÝK, TÝCARÝ VE ÝDARÝ MEVZUAT
BM-AEK Cenevre Antlaþmasý Teknik Usulleri" isimli bir uluslararasý antlaþma imzalanmýþtýr. Mevzuatý Bu antlaþma ekinde yayýnlanan regülasyonlarda (teknik düzenlemeler), motorlu araçlar ve bunlarýn Baþlangýçta ulusal nitelik taþýyan teknik mevzuat, aksam ile parçalarýnýn uymalarý gereken teknik otomotiv sanayinin ve dünya ekonomisinin özellikler belirlenmiþtir. Antlaþmanýn amacý, motorlu küreselleþmesi ile giderek bölgesel ve uluslararasý taþýt araçlarý ve bunlarýn parçalarý ile ilgili uluslararasý boyut kazanmýþtýr. Günümüzde, teknik mevzuat, regülasyonlarý oluþturmaktadýr. Cenevre Antlaþmasý Birleþmiþ Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu ve ekleri AEK regülasyonlarýna taraf olan ülkeler (AEK) bünyesinde yürütülen çalýþmalarla birlikte, bazýnda yapýlacak olan tip onaylarý karþýlýklý olarak otomotiv sanayi bulunan dünya ülkelerinin neredeyse tanýmaktadýr. Bu mekanizmalarýn uluslararasý düzeyde tümünde yaygýnlaþmaktadýr. kurulmasý aþaðýdaki kolaylýklarý saðlamaktadýr:
Teknik mevzuat aþaðýda belirtilen nedenlerden dolayý l Regülasyonlar trafik kaza analizleri ile ayrýntýlý uluslararasý boyut kazanmaktadýr: bilimsel ve teknik araþtýrma sonuçlarýna göre l Otomotiv sanayinin küreselleþmesi, hazýrlanmaktadýr. Çalýþmalarýn uluslararasý düzeyde yapýlmasý, zaman ve kaynak tasarrufu l Dünya ticaretinin daha serbest hale gelmesi için teknik engellerin kaldýrýlmasý, saðlamaktadýr. l Üretimin ulusal düzeydeki mevzuata göre l Belgelendirmenin karþýlýklý tanýnmasý, farklý yapýlmasý, maliyeti artýrmakta ve l Uluslararasý karayolu transit taþýmacýlýðýnýn planlamayý güçleþtirmektedir. Uluslararasý geliþmesi, düzeydeki regülasyonlar, bu sakýncalarý l Turistik amaçla motorlu araçlar ile seyahatin gidermektedir. artmasý, l Regülasyonlarýn ve Tip Onaylarýnýn karþýlýklý l Bölgesel ekonomik birliklerde tarife dýþý engel olarak tanýnmasý, ticaretteki engelleri arayýþlarý. gidererek uluslararasý ticaretin geliþmesine Otomotiv sanayindeki geliþmeler ile uluslararasý yardýmcý olmaktadýr. taþýmacýlýk ve trafiðin yoðunlaþmasý karþýsýnda Avrupa Yukarýda özetlenen gerekçelerden hareketle, 1953 ülkeleri arasýnda uluslararasý nitelikte düzenlemelerin yýlýnda BM-AEK'na baðlý karayolu taþýmacýlýk alt yapýlmasý gereði 1950'li yýllarda tartýþýlmaya komitesi (SC.1) bünyesinde "Araç Ýmalat Çalýþma baþlanmýþtýr. Grubu (SC.1/WP.29)" kurulmuþtur. Bu çalýþma grubu, Motorlu araçlarýn kullanýlmasý sonucu oluþan can, 1958 Cenevre Antlaþmasý'nýn ekleri olan AEK mal ve trafik güvenliði ile çevre kirliliði ve sýnýrlý regülasyonlarýný hazýrlamakla görevlendirilmiþtir enerji kaynaklarýnýn aþýrý tüketimi gibi sorunlar, (SC.1/WP.29). Bilimsel ve teknolojik geliþmeler ile hükümetleri sosyal ihtiyaçlarla optimizasyon yapacak sosyal ve politik gereksinimleri dikkate almak þekilde denetim mekanizmalarý kurmaya yöneltmiþtir. suretiyle AEK regülasyonlarýný sürekli olarak Bu amaçla, BM AEK kapsamýnda, 20 Mart 1958 geliþtirmekte ve her deðiþiklik ana regülasyona ek tarihinde Batý Avrupa ülkelerinin katýlýmýyla olarak yayýnlanmaktadýr. Cenevre'de "Taþýt Araçlarý ve Bunlara Ait Aksam ve Yeni bir regülasyon, en az iki üye ülkenin BM Genel Parçalar Ýle Ýlgili Belgelendirme ve Karþýlýklý Tanýma Sekreteri'ne onay vermesi ile yürürlüðe girmektedir.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 91 Ek 2. OTOMOTÝV SEKTÖRÜNE YÖNELÝK ULUSLARARASI TEKNÝK, TÝCARÝ VE ÝDARÝ MEVZUAT
bir regülasyon, taraf olan ülke için hak ve yükümlülük Japonya ve ABD'nin liderliðinde tartýþýlmýþ ve sonuca getirmektedir. Regülasyonlardaki deðiþiklikler bu baðlanmýþtýr. ABD, Antlaþma'yý imzalayan ilk ülke regülasyonu kabul eden üye ülkelerin onayý ile olmuþtur. 1998 Antlaþmasý'nýn esas amacý, küresel yürürlüðe girebilmektedir. güvenliði artýrmak, çevre kirliliði, enerji kullanýmý ve SC.1/WP.29'un kuruluþunun ardýndan ve Cenevre araçlarýn çalýnmaya karþý performanslarýný, ilgili Antlaþmasý'ný izleyen 42 yýl süresince motorlu parçalar ve cihazlar bazýnda teknik düzenlemeler araçlarýn teknik mevzuatýnýn uluslararasý yoluyla iyileþtirmektir. harmonizasyonunda önemli geliþmeler saðlanmýþtýr. 1998 Küresel Antlaþmasý, 1958 Antlaþmasý'nýn aksine, Bu antlaþma çerçevesinde þimdiye kadar 109 AEK onaylarýn karþýlýklý tanýnmasý koþullarýný regülasyonu yayýnlanmýþtýr. Bunlardan 84 AEK içermemektedir. Bu duruma hazýr olmayan ülkelerin regülasyonu 4+ tekerlekli motorlu taþýtlarý, diðerleri küresel teknik düzenlemelerin geliþtirilmesi yönünde tarým traktör ve 2 ila 3 tekerlekli taþýtlarý aktif katýlýmlarýný öngörmektedir. kapsamaktadýr. 84 AEK regülasyonunun 49 adedi, Antlaþma, küresel teknik düzenlemeleri oluþturmak AB Tip Onayý Yönetmeliðinde 34 adet direktife için iki deðiþik yol izlemektedir. Ýlki, varolan eþdeðer olarak kabul edilmiþtir. Diðer regülasyonlar, düzenleme ve standartlarýn harmonizasyonu, ikincisi AB direktiflerine esas oluþturmaktadýr. ise yeni düzenlemelerin hazýrlanmasýdýr. Bugün bu antlaþmaya Türkiye ve AB dahil 34 Avrupa Türkiye, 1998 Küresel Antlaþmasý'na 31 Ekim 2000 ülkesi taraftýr. Yayýnlanmýþ bulunan 109 adet AEK tarih ve 24216 sayýlý Resmi Gazete'de yayýnlanan 21 regülasyonu, gerek bu anlaþmaya taraf ülkeler gerekse Eylül 2000 tarih ve 2000/1318 sayýlý Bakanlar Kurulu Avrupa dýþýndaki diðer bazý ülkeler tarafýndan isteðe Kararý ile 13'üncü ülke olarak katýlmýþ bulunmaktadýr. baðlý olarak uygulanmaktadýr. AEK regülasyonlarýna göre verilen Tip Onaylarý, EC direktifleri için eþdeðer Avrupa Birliði'nde Tip Onayý Mevzuatý olarak geçerlidir. SC.1/WP.29 bünyesindeki çalýþmalara Avrupa ülkeleri AB'nde Tip Onayý mevzuatýnýn hukuki temelini yeni yaný sýra ABD, G.Kore, Japonya ve Avusturalya da yaklaþým çerçevesinde Roma Antlaþmasý'nýn 100'üncü üye olarak katýlmaktadýr. maddesi hükümleri oluþturmaktadýr. Avrupa Türkiye, Bakanlar Kurulu'nun 4 Ekim 1994 tarih ve Topluluðu'nda, Tip Onayý sisteminin idari mevzuatý, 22071 sayýlý RG'de yayýnlanan 30 Haziran 1994 tarih 6 Þubat 1970 tarihli 70/156/AEK tip onayý direktifi ve 94/5822 sayýlý kararý ile Cenevre Antlaþmasý'na ile yürürlüðe konulmuþtur. Teknik Mevzuat, AEK taraf olmuþtur. regülasyonlarýný esas olarak alan AB direktifleri ile düzenlenmektedir. 1958 Cenevre Antlaþmasý, baþlangýçta yalnýz Avrupa ülkelerini kapsamakta idi. Ancak özellikle 1990'lý Halen yürürlükte olan idari mevzuata ait 2 ve teknik yýllarýn baþýndan itibaren otomotiv sanayinde mevzuata ait 54 olmak üzere toplam 56 AB direktifi küreselleþme sürecinin büyük hýz kazanmasý, ticareti bulunmaktadýr. engelleyen ve ulusal teknik mevzuattan kaynaklanan 70/156/AEK sayýlý Tip Onayý idari mevzuat direktifi, tarife dýþý engellerin ortadan kaldýrýlmasý yönündeki 18 Haziran 1992 tarih ve 92/53/AEK sayýlý direktif ile ortak anlayýþ, teknik mevzuatýn da küreselleþmesi yeniden düzenlenmiþtir. En son düzeltme 6 Þubat zorunluluðunu ortaya çýkarmýþtýr. 1998 tarih ve 98/14/AB sayýlý direktifi ile yapýlmýþtýr. Bu amaçla Avrupa ülkeleri ile ABD, Japonya ve daha AB direktifleri AB üye ülkeleri ulusal mevzuatýnýn sonra G. Kore ile devam eden yoðun toplantýlar üzerindedir. Topluluk üyesi ülkeler arasýnda tip onay sonucunda küresel teknik mevzuat çalýþmalarý 1998 mevzuatýnýn harmonizasyonu çalýþmalarý yeni yýlýnda sonuçlandýrýlmýþtýr. yaklaþým çerçevesinde devam etmektedir. 1998 Küresel Antlaþmasý, BM/AEK çatýsý altýnda AB, 70/156/AEK sayýlý "Tip Onayý" direktifinin eki olan
92 Ýstanbul Sanayi Odasý Ek 2. OTOMOTÝV SEKTÖRÜNE YÖNELÝK ULUSLARARASI TEKNÝK, TÝCARÝ VE ÝDARÝ MEVZUAT
18 Haziran 1993 tarih ve 92/53/AEK sayýlý direktif ile otomobillerde tip onayý iþlemleri topluluk üye ülkelerinde harmonize edilmiþtir. 92/53/AEK sayýlý tip onayý direktifi, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren AT ülkelerinde otomobiller için uyulmasý zorunlu hale gelmiþtir. Bu suretle otomobil için bir üye ülkede alýnan tip onayý diðer üye ülkelerde tanýnmaktadýr. Ticari araçlarda ise tip onayý iþlemleri 70/156/AEK direktifine göre üye ülkeler bazýnda sürdürülmektedir. Ancak, egzoz emisyonu ve gürültü ile ilgili çevre direktifleri ticari araçlar için de uyulmasý zorunlu direktiflerdir. AB mevzuatýna göre, tip onayý alýnacak araç üzerinde bulunan ve ECE direktifi olan parçalar için ayrý ayrý tip onayý alýnmasý gereklidir. Eðer AB direktifine eþdeðerliliði kabul edilen bir AEK regülasyonu için tip onayý alýnmýþ ise bu onay kabul edilmektedir. Direktiflere göre, laboratuvar testleri tamamlanmýþ olan araca "Tip Onay Belgesi" verilmektedir. Ýmalatçý bu belgeye dayanarak ürettiði araçlar için "Uygunluk Belgesi" düzenlemektedir. Araç, bu uygunluk belgesi ile trafiðe tescil edilmektedir. Tip Onayýnýn amacý, yeni bir model veya tip olarak üretilecek olan motorlu aracýn regülasyonlara uygunluðunu denetlemek ve bu uygunluk içinde üretilmesini saðlamaktýr. Tip Onayý önce aracý oluþturan ayrý aksam veya sistemlere verilmekte ve daha sonra onaylanmýþ olan bu aksam veya sistemleri kullanarak üretilen aracýn tümü Tip Onayý için ayrýca denetlenmektedir. AB direktifleri çoðu kere BM/AEK tarafýndan genellikle tavsiye niteliðinde hazýrlanmýþ bulunan regülasyonlar ile uyumlu bulunmaktadýr. Çevre konusunda AB direktifleri AEK regülasyonlarýna göre çok daha geliþtirilmiþ bulunmaktadýr. Direktiflerin uygulanmasýnda üye ülkelerde baðýmsýz, tarafsýz ve ilgili AB standartlarýna göre akredite edilen ve denetlenen laboratuvarlar ile test sonuçlarýna göre deðerlendirme yapan belgelendirme kurumlarý oluþturulmuþtur.
Avrupa Birliði'ne Tam Üyelik Sürecinde ÝSO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Geliþtirilmesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 93 ISBN 975-512-604-X
Ýstanbul Sanayi Odasý - Meslek Komiteleri Þubesi Meþrutiyet Cad. no.118 Tepebaþý-Ýstanbul Tel: (0212) 252 29 00 (240) (241) Faks: (0212) 249 39 63 E-mail: [email protected]