JAARVERSLAG 2017
KONINKLIJKE HOLLANDSCHE MAATSCHAPPIJ DER WETENSCHAPPEN
jaarverslag 2017 1 doelstelling De wetenschap bevorderen en een brug slaan tussen wetenschap en samenleving. Hiermee houdt de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen zich al sinds 1752 bezig, in iedere periode op een eigentijdse manier.
Prijzen vormen van oudsher de core business van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij Koninklijke der Wetenschappen. De Maatschappij levert onafhankelijke juryleden voor de beoordeling van wetenschappelijke prestaties. Prijzen en Hollandsche Maatschappij stipendia worden toegekend op allerlei niveau, van profielwerkstukprijzen, via scriptie- prijzen en promotieprijzen, tot oeuvreprijzen. der Wetenschappen De prijzen en stipendia worden financieel mogelijk gemaakt door donaties van bedrijven, stichtingen, fondsen en particulieren. Binnen de Koninklijke Hollandsche Maatschappij Jaarverslag 2017 der Wetenschappen vindt tevens uitwisseling van gedachten plaats door lezingen, seminars en informele onderlinge contacten. Lezingen wor- den gehouden door directeuren, leden en externe sprekers. Naast structurele, jaarlijks terugkerende bijeenkomsten worden incidentele wetenschap- pelijke lezingen en debatten georganiseerd, veelal in samenwerking met bevriende organisaties. structuur De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen kent vanouds een twee- ledige structuur: enerzijds een college van besturenden en in de wetenschap geïnteres- seerden (directeuren genaamd, primo januari 2018: 386) en anderzijds een groep wetenschappers (leden genaamd, primo januari 2018: 484 leden en 40 buitenlandse leden), die verantwoordelijk zijn voor de wetenschappelijke activiteiten van de Maatschappij. Deze tweedeling is tot op de huidige dag gehandhaafd. stichtingen en fondsen Door de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen [ lees verder op pagina 2]
2 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 1
[vervolg] worden zes Fondsen op Naam beheerd: INHOUD het Pieter Langerhuizen Lambertuszoon Fonds, het Dr. W.J.E. Voet Fonds, het Van der Knaap Fonds, het Mr. J.C. Baak Fonds, het De Zeeuw- voorwoord 5 prijzen Van Dishoeck Fonds en (sinds 2017) het Wim Louise Gunning-Schepers Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek 35ß Drees Fonds. Daarnaast beheert de KHMW Saal van Zwanenberg Prijs 35 drie zelfstandige Stichtingen: de Stichting Jan brouwer prijs voor Nederlandse Data Science Prijzen 36
Brouwer Fonds, de Dr. Saal van Zwanenberg wetenschap en samenleving 6 Nationale Postdocprijs 39 Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner Stichting en (sinds 2017) de Stichting Eizenga- Prijsvraag KHMW/NRC 40 Van Oosten Fonds. De Stichting Jan Brouwer winterlezing 8 Interview: Prijswinnaar – Gijsbert Werner 41 Fonds en de Stichting Eizenga-Van Oosten Johannes Cornelis Ruigrok Prijs 44
Fonds worden bestuurd door het bestuur van algemene vergadering 10 Keetje Hodshon Prijs 44 de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der herfstlezing 11 Martinus van Marum Prijs 45 Wetenschappen. De Fondsen en Stichtingen Hollandsche Maatschappij Prijzen hebben specifieke doelstellingen die in alle spaarnelezing 12 voor Jong Talent 46 gevallen verenigbaar en in lijn zijn met de doel- van wim drees stichting Interview: Sponsor - ASML John Koster 52 stellingen van de Koninklijke Hollandsche naar wim drees fonds 14 Dr. Saal van Zwanenberg Onderzoeksprijzen 54 Maatschappij der Wetenschappen. Frank den Butter en Flip de Kam Internetscriptieprijzen 55 Jan Brouwer Scriptieprijzen 57 geschiedenis naar een nieuw europa 17 Interview: Jurylid - Aafke Komter 60 Beatrice de Graaf De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Profielwerkstukprijzen 62 Wetenschappen, het oudste geleerde genootschap carte blanche de verlichting 22 stipendia in Nederland, werd als Hollandsche Maatschappij der Bate uit het Pieter Langerhuizen Wetenschappen op initiatief van een zevental voor- carte blanche de meetindustrie en de meetlat 23 Lambertuszoon Fonds 62 aanstaande burgers van Haarlem opgericht in Stipendia uit het Dr. W.J.E. Voet Fonds 63 1752. Aanvankelijk was de belangrijkste activiteit lectoraat hogeschool het uitschrijven en honoreren van prijsvragen inholland 25 parels uit harderwijk 64 inzake actuele wetenschappelijke vraagstuk- Gerrit van Dijk 26 ken. De Maatschappij is sinds 1841 gevestigd in hoe de khmw geen knaw werd Arend Soeteman financieel overzicht het monumentale Hodshon Huis, Spaarne 17, – Balans 66 te Haarlem, tegenover haar goede buur Teylers jan brouwerfonds 28 – Rekening van baten en lasten 67 Museum. Het predikaat Koninklijk werd verleend Jan Brouwer Conferentie – Toelichting op de jaarcijfers 68 ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan in 2002. de nationale denktank 29 Rutger Schimmelpenninck – Prijzengeld toegekend in 2017 69 het hodshon huis Harald Tepper Drie dubbelinterviews Het Hodshon Huis aan het Spaarne is een 32 nieuwe directeuren en leden 70 prachtig monument. Hier houdt de Hollandsche in memoriam/overledenen 72 Maatschappij der Wetenschappen sinds 1841 domicilie. De stijlkamers van dit gebouw zijn commissies 74 juweeltjes van eind achttiende-eeuwse interieur- Foto’s, Hodshon Huis bestuur en secretariaat 76 architectuur. Zij vertegenwoordigen alle grote Voorzijde omslag: detail achterglas- schildering van Jonas Zeuner (1727-1814) Europese interieurstijlen uit die tijd. De kamers Binnenzijde omslag: detail kandelaar zijn grotendeels schitterend gerestaureerd. Deze pagina: detail wand bestuurskamer Zij zijn beperkt te huur voor activiteiten, via Achterzijde omslag: detail Vereniging Hendrick de Keyser te Amsterdam. schouw bibliotheek
2 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 3 prijzen en stipendia Van der Knaap Prijs VOORWOORD Aanmoedigingsprijs voor onderzoekers (gepromo- prijzen veerden) in de economische en sociale geografie in brede zin. Brouwer Prijs voor Wetenschap en Samenleving Louise Gunning-Schepers Prijs voor een persoon of organisatie die door Nederlandse Data Science Prijzen een wetenschappelijk of maatschappelijk initiatief Prijzen voor uitzonderlijk innovatief ondernemer- Het jaarverslag noopt tot terugblikken. 2017 was het afscheid van Alexander Rinnooy Kan als de samenhang en het onderling vertrouwen in de schap en wetenschappelijk onderzoek op het gebied een jaar waarin we gelukkig alle vertrouwde voorzitter, hem een eerste Carte Blanche hebben samenleving bevordert. van data science. evenementen van de Hollandsche Maatschappij, aangeboden. Op zijn verzoek stond die in het zoals de aspergemaaltijd, de winterlezing en de teken van de ‘Actualiteit van de Verlichting’, Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek Hollandsche Maatschappij Prijzen prijsuitreikingen met velen van u hebben kun- een thema dat onze Hollandsche Maatschappij Aanmoedigingsprijs voor vernieuwend voor Jong Talent nen delen. Maar 2017 was ook een jaar met meer natuurlijk bij uitstek aangaat. We hebben daarna onderzoek op het gebied van de ICT. Prijzen voor eerstejaarsstudenten en prijzen voor masterscripties in technische en exacte vakken. dan anders nieuwe activiteiten. Het absolute leden en directeuren de mogelijkheid geboden Dr. Saal van Zwanenberg Prijs hoogtepunt was de uitreiking voor de eerste om ook een Carte Blanche te organiseren. Oeuvreprijs voor een onderzoeker op Nederlandse Gas Industrie Prijs keer van onze grote prijs, de Brouwer Prijs voor Het idee is dat we daarmee jaarlijks een of het gebied van de farmacotherapie. Prijzen voor studenten met de beste masterscripties Wetenschap en Samenleving. Door een gulle twee thema’s met een aantal sprekers en een over aan de gasindustrie gelieerde onderwerpen. gift van Robert Brouwer, werd de KHMW in de onderlinge discussie kunnen faciliteren onder de Boerhaave Biografie Prijs Prijs voor de auteur van een biografie Internetscriptieprijzen gelegenheid gesteld om deze prijs uit te reiken inhoudelijke leiding van een van u. In 2017 nam over een wetenschapper of van de uitgave Prijzen voor masterscripties met als onderwerp internet aan “een persoon of organisatie in Nederland Bert Leufkens de handschoen op en organiseerde van de wetenschappelijke correspondentie & economie, internet & recht, internet & maatschappij- die door een wetenschappelijk of maatschap- een zeer interessante bijeenkomst over het nut en van een wetenschapper. of geesteswetenschappen of internet & technische pelijk initiatief de samenhang en het onderling het effect van ranglijsten in allerlei vakgebieden. wetenschappen. vertrouwen in de samenleving bevordert”. Met Prijsvraag in samenwerking met NRC uw hulp heeft de jury uit een flink aantal inzen- Ook is het ons gelukt om in 2016 samen met Essaywedstrijd over uiteenlopende actuele Dr. Saal van Zwanenberg Onderzoeksprijzen vraagstukken. Prijzen voor masterscripties of -onderzoeksverslagen dingen de eerste prijswinnaar kunnen selecteren de Hogeschool InHolland een bijzonder in de farmaceutische en/of medische wetenschappen en op 20 november werd de Brouwer Prijs van lectoraat in te stellen waarvan de eerste lector, Nationale Postdocprijs waarbij het geneesmiddel centraal staat. 100.000 euro uitgereikt aan de Liberaal Joodse Thomas Kampen, op 15 mei zijn lectorale rede Stimuleringsprijs voor postdoc onderzoekers voor het Gemeente in Amsterdam voor haar initiatief “Stimulering Gezonde Samenleving “ in ons uitvoeren van excellent wetenschappelijk onderzoek Jan Brouwer Scriptieprijzen ‘Leer je buren kennen’. We hopen dat dit het Hodshon Huis gehouden heeft. Op die manier met (potentieel) grote maatschappelijke impact. Prijzen voor masterscripties in de geestes- en begin is van een prachtige nieuwe traditie. hopen wij ook een directe bijdrage te leveren aan maatschappijwetenschappen. Dirk Jacob Veegens Prijs de interactie tussen wetenschap en samenleving Aanmoedigingsprijs voor onderzoekers (gepromo- J.C. Baak Prijs We hadden dit jaar ook andere nieuwe prijzen, in Haarlem en omstreken. veerden) in de economische, politieke en sociale Prijzen voor masterscripties voor onderzoek dat zoals de Nationale Postdocprijs, samen met de geschiedenis van Nederland. met name relevant is voor het vreedzaam naast Jonge Akademie en de Nederlandse Data Science Tot slot kan ik de biografie over onze mysterieuze elkaar leven van verschillende volkeren. Prijzen, samen met de Big Data Alliance. En en eigenzinnige Keetje Hodshon niet onvermeld Johannes Cornelis Ruigrok Prijs Aanmoedigingsprijs voor onderzoekers (gepromo- Profielwerkstukprijzen in 2017 zijn er ook twee nieuwe fondsen onder laten. Het boek, in opdracht van de KHMW veerden) in de maatschappijwetenschappen. Voor VWO en Havo scholieren uit de regio Kennemerland. onze hoede gekomen: het Wim Drees fonds geschreven door Els Kloek en Maarten Heel, en het Eizenga-van Oosten fonds. Dat laatste verscheen in februari 2017 bij uitgeverij Vantilt. Keetje Hodshon Prijs stipendia kwam uit een totaal onverwachte nalatenschap Aanmoedigingsprijs voor onderzoekers waarmee we jonge wetenschappers (economie 2017 was een prachtig, rijk geschakeerd jaar voor de (gepromoveerden) in de geesteswetenschappen. Bate uit het Pieter Langerhuizen en business) een beurs kunnen geven voor een Hollandsche Maatschappij en we hopen de veel- Lambertuszoon Fonds vervolgopleiding in de VS. Dit is voor ons nieuw heid aan mogelijkheden die ons gezelschap biedt Martinus van Marum Prijs Te besteden ter bevordering van Aanmoedigingsprijs voor onderzoekers (gepromo- onderzoek in de exacte wetenschappen. en we zullen deze beurzen met Fulbright, die ook in de komende jaren nog volop te benutten. veerden) in de natuurwetenschappen en techniek. daar veel ervaring mee heeft, samen vormgeven. Stipendia uit het Dr. W.J.E. Voet Fonds Prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers, Voor studenten ter financiering van Nieuw waren ook de Carte Blanche bijeenkom- voorzitter Koninklijke Hollandsche Maatschappij een buitenlandse studie of stage. sten. U herinnert zich ongetwijfeld dat we bij der Wetenschappen
4 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 5 stonden. In overleg met docenten van het ROC plenaire ronde werd gevraagd welke voorbeelden Brouwer Prijs voor Wetenschap is de Liberaal Joodse Gemeente toen gesprekken in gedachten kwamen, een opmerkelijk duidelijk gaan organiseren met ROC-leerlingen om elkaar beeld af. Om de betekenis niet te verzwakken en Samenleving op ontspannen, persoonlijke en gelijkwaardige werden de letterlijke opmerkingen zowel uit die maar ook goed gestructureerde manier te leren conferenties en de brainstormsessies, als uit de kennen en vooroordelen zo bespreekbaar te stukken uit het archief als criteria geformuleerd maken. voor de juryleden. Een heel ander soort checklist Marlies Veldhuijzen Leer je buren kennen voldoet heel goed aan één dan zij normaliter hanteren, wat zij moedig van Zanten-Hyllner van de belangrijkste criteria van de prijs: het aanvaardden. Ook de jurygesprekken werden bevorderen van onderling vertrouwen in de waardevolle inhoudelijke en filosofische gedach- e hollandsche maatschappij kan Dat heeft eigenlijk twee bewegingen in gang samenleving door mensen bij elkaar te brengen tewisselingen die leidden tot nieuwe inzichten dankzij het Jan Brouwer Fonds al vele gezet. Ten eerste natuurlijk de toekenning in die anders niet bij elkaar zouden zijn gekomen. en verbinding. Zo hebben aan de brainstormses- Djaren belangrijke activiteiten ontplooien 2017 van de eerste Brouwer Prijs voor Wetenschap en Het directe contact tussen mensen met verschil- sies, de besluitvorming, de kandidering, de om wetenschap en samenleving met elkaar te Samenleving aan het project Leer je buren kennen. lende achtergronden kan een eyeopener zijn organisatie en de uitvoering van deze prachtige verbinden. Een familieschenking in het fonds Uit maar liefst 39 inspirerende inzendingen en mensen op andere gedachten brengen. De prijs veel van onze directeuren en leden actief, door Robert Brouwer en Ingrid Brouwer- koos de jury dit project, dat al daadwerkelijk uitbundige blijdschap van de medewerkers en enthousiast en met bezieling deelgenomen en Hoffmann, de volgende generatie, voegde daar wordt uitgevoerd en geschikt is om verder op te vrijwilligers van het initiatief onder aanvoering zo bijgedragen aan het succes van onze eerste een heel nieuwe dimensie aan toe. We kregen schalen en wetenschappelijk te onderbouwen. van Madelon Bino was hartverwarmend en gaf Brouwer Prijs. dankzij hen de mogelijkheid om een grote jaar- Het gaat om een initiatief van de Liberaal Joodse een unieke sfeer aan de middag van 20 november. lijkse prijs van 100.000 euro toe te kennen, voor Gemeente in Amsterdam. De nieuwe synagoge Drs. M.L.L.E. Veldhuijzen van Zanten-Hyllner is een maatschappelijk of een wetenschappelijk die zij in 2010 betrok staat vlak naast een ROC, Maar behalve het concrete resultaat hebben we voorzitter van het Jan Brouwer Fonds en onder- initiatief dat het vertrouwen in de samenleving met veel leerlingen van niet-westerse achter- door het proces op zich geweldig veel positieve voorzitter van de KHMW. aantoonbaar vergroot. grond die vaak nogal negatief tegenover joden energie gekregen. Er leven in de Hollandsche sponsor Jan Brouwer Fonds, € 100.000, jaarlijks. Maatschappij onnoemelijk veel creatieve jury Drs. M.L.L.E. (Marlies) Veldhuijzen van gedachten over het verbinden van wetenschap Zanten-Hyllner, Prof. dr. J.F.T.M. (José) van en samenleving en die kregen een bijzonder Dijck, Drs. W.J. (Pim) baron van der Feltz, platform. We zijn ook teruggegaan naar de brie- Drs. R.K. (Ronald) Leopold, Prof. dr. P.J. (Paul) ven van Jan Brouwer in ons archief om vanuit Scheffer, Prof. mr. A. (Arend) Soeteman, de bron het kader voor de prijs op te bouwen en Prof. dr. ir. M.P.C. (Margot) Weijnen. troffen daarin het gedachtegoed weer aan van De Brouwer Prijs voor Wetenschap en Samenleving die begaafde, originele en levenslustige man die werd uitgereikt op 20 november door Marlies zo gericht was op het vinden van verbindende Veldhuijzen van Zanten-Hyllner en Louise oplossingen. Synthese noemde hij het. Hij hield Gunning-Schepers. ervan als verschillende denkwijzen elkaar wederzijds naar een hoger plan tillen en hij stipuleerde dat er geen onnodige geschriften moesten worden gestimuleerd want papier werd er genoeg verspild. Tijdens een levendige invitational conference in de bibliotheek van het Hodshon Huis werd door leden en directeuren een raamopdracht geformuleerd. Deze leek aanvankelijk onmogelijk breed en moeilijk om expliciet te operationaliseren. “Een initiatief dat Medewerkers en vrijwilligers van Leer je buren kennen, met in het midden Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner, het vertrouwen in de samenleving vergroot.” voorzitter van het Jan Brouwer Fonds en rechts de heer en mevrouw R.H.M. Brouwer-Hoffmann Desalniettemin tekende zich, toen in een Juryberaad
6 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 7 WINTERLEZING bevordering der Welvaart van onze medemenschen, de begroting voor 2017. De begroting werd bijzonder van ons Vaderland, zij de onveranderlijke goedgekeurd. Grondwet deezer Maatschappije, en het voornaam- Prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers, De Winterlezing werd op 18 februari gehouden ste doelwit van alle haar bestierders en leden. Men voorzitter, vertelde verheugd over de nieuwe door Drs. M. (Marjan) Scharloo, directeur wilde dit doel bereiken … door het opgeven van portretten die zijn toegevoegd in het trappen- van Teylers Museum en was getiteld “Een brug dienstige Vraagen, het Uitgeeven van wetenswaar- huis en het alweer zevende deel van de over het Spaarne. Continuïteit in perioden van dige Verhandelingen, het maken en onderhouden van Biografische Schetsen door oud-secretaris natuur- disruptie.” In haar lezing verkende zij het kleur- Correspondentiën, zo met particuliere Geleerden als wetenschappen Gerrit van Dijk. Er volgt nog rijke gemeenschappelijke verleden en gaf een Geleerde Academiën, Sociëteiten, …”. een laatste deel bij de jaarvergadering. De blik in de toekomst. Meer weten? De lezing is uitgegeven bij de voorzitter sprak de hoop uit dat er over een In de 18e eeuw ontstond een groot aantal KHMW en verkrijgbaar bij het secretariaat. eeuw publicaties zullen verschijnen waarin de genootschappen in Nederland, waarvan de vandaag aanwezigen worden geportretteerd. leden samenkwamen om kennis te delen en om De vergadering voorafgaand aan de Winter- Zij kondigde hierna de presentatie door Els bij te dragen aan een welvarender samenleving. lezing stemde in met de voorgestelde benoemin- Kloek aan van het boek “Keetje Hodshon Die gemeenschapszin vormt de grondslag van gen van directeuren en leden. Hun namen staan (1768-1829). Een rijke dame in revolutietijd” en zowel de Koninklijke Hollandsche Maatschappij op de laatste pagina's van dit jaarverslag. de prijsvraag “Vul de hiaten in het leven van der Wetenschappen als van Teylers Stichting. De Mr. R.J. (Rutger) graaf Schimmelpenninck, Keetje”. geschiedenis van beide instellingen is lang en in penningmeester, gaf een toelichting op samenhang nooit eerder bekeken. In haar lezing citeerde Marjan Scharloo de oorspronkelijke doelstelling van de Hollandsche KEETJE HODSHON (1768-1829). EEN RIJKE DAME IN REVOLUTIETIJD Maatschappij zoals geformuleerd in de oprich- tingsakte: “De Verheerlijking van God en de Op verzoek van de Hollandsche gewerkt aan de Universiteit Maatschappij schreven Els Kloek Utrecht en bij de KNAW. Ze initi- en Maarten Hell een biogra- eerde de reeks Verloren Verleden fie over Cornelia Catharina en de site BiografischPortaal. Teylers Museum gezien vanuit (‘Keetje’) Hodshon, bekend nl, en schreef o.a.: Vrouw de aula van het Hodshon Huis vanwege het naar haar genoem- des huizes (2009) en Kenau & de Hodshon Huis. De opdracht Magdalena (2014). Zij werkt tot het bouwen ervan gaf nu met haar team aan 1001 Keetje Hodshon in 1792. Ze was Vrouwen in de 20ste eeuw. Boek toen 22 jaar. Wat bezielde een en tentoonstelling zullen in jonge vrouw in de revolutio- oktober 2018 worden gelanceerd. naire tijden aan het einde van Maarten Hell is historicus, de 18e eeuw voor zichzelf een tekstschrijver en (eind)redac- woonhuis met meer dan veertig teur, met name op het gebied vertrekken te laten bouwen? van geschiedenis, biografie Els Kloek en Maarten Hell en media. Hij deed onder- zoeken een antwoord op deze en zoek naar scheepsrampen andere vragen over het mysteri- was. Het prachtig geïllustreerde in het Oostzeegebied, publi- euze leven van de eigenzinnige boek Keetje Hodshon (1768-1829) ceerde samen met Emma Los Haarlemse, de rijkste vrouw van is 18 februari 2017 verschenen bij de populaire ‘tijdreisgids’ de stad, die kanonnen en een uitgeverij Vantilt. Amsterdam voor vijf duiten oorlogsschip doneerde aan de Els Kloek (1952) is historica en per dag en schreef tiental- patriotse hervormingsbeweging KHMW-directeur. Ze noemt len lemmata voor het en koos voor het zelfstandig zich ‘onderneemster in geschie- Vrouwenlexicon. Nu is hij lid leven van een vrijgezel in een denis’. Sinds 2003 werkt ze aan van het redactieteam van 1001 Marjan Scharloo huis dat haar vele maten te groot het Vrouwenlexicon. Ze heeft Vrouwen in de 20ste eeuw.
8 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 9 ALGEMENE VERGADERING
Ter gelegenheid van de 265e jaarvergadering van competitieve wereld van wetenschap en samen- de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der leving goed kan gebruiken.” Wetenschappen waren op 20 mei ongeveer 185 Penningmeester Mr. R.J. (Rutger) directeuren en leden verenigd in de aula. Schimmelpenninck gaf een toelichting Prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers, op de jaarrekening. De voorzitter van de voorzitter, stond stil bij een aantal bijzondere beleggingscommissie, Mr. R.E. (Roelf) activiteiten van het afgelopen jaar, zoals de Rogaar, deed hierna verslag van de publicatie van het boek over Keetje Hodshon, werkzaamheden van de beleggingscommissie. Links: een van de vele vragen vanuit het publiek, rechts: Eveline Crone. de nieuwe Carte Blanche bijeenkomsten en De vergadering gaf haar goedkeuring aan: de instelling van het bijzondere lectoraat – de decharge van het bestuur, cq de de gevoeligheid van de adolescentie. Dezelfde overzicht van de turbulentie van de adolescentie “De Gezonde Samenleving”, die elders in dit penningmeester voor het gevoerde financiële emoties kunnen ervoor zorgen dat jongeren met de nadruk op kwetsbaarheden èn unieke jaarverslag nader worden belicht. Vervolgens beleid; risico’s nemen en in de problemen komen, maar mogelijkheden. memoreerde zij de sinds de vorige jaarverga- – de notulen van de directeurenvergadering ook juist anderen helpen via samenwerken en De Voordracht is als deel LXXVII in de reeks dering overleden directeuren en leden. Twee voorafgaand aan de Winterlezing op 20 delen. In haar presentatie gaf Eveline Crone een Haarlemse Voordrachten uitgegeven. uitgelichte In Memoriams vindt u op de laatste februari 2016; pagina's van dit jaarverslag. – de toekenning van de Langerhuizen bate; De wetenschappelijk secretarissen, Prof. – het Jaarverslag 2016 incl. de Jaarrekening 2016. mr. A. (Arend) Soeteman en Prof. dr. A.P. HERFSTLEZING (Ad) IJzerman deden verslag van de prijzen. Prof. dr. E.A.M. (Eveline) Crone, hoogleraar Prijzen zijn en blijven een core business van de neurocognitieve ontwikkelingspsychologie aan Maatschappij. In 2017 werd ruim 370.000 euro de Universiteit Leiden verzorgde de Haarlemse De Herfstlezing werd gehouden zondagmiddag aan prijzengeld uitgekeerd! In zijn toespraak Voordracht “De jeugd heeft de toekomst?”. We 24 september. Ook dit jaar met twee sprekers; verwoordde secretaris IJzerman het belang van maken ons veel zorgen om de jeugd van tegen- een net benoemd lid en een net benoemde direc- de prijzen als volgt: “De KHMW is er trots op woordig, we lezen in het nieuws over comazui- teur. De inhoud van twee lezingen zal zelden een rol te kunnen spelen in het herkennen en pen, geweld op straat en internetpesten. Klopt contrastrijker zijn geweest. Prof. dr. A.M. erkennen van talent, dat in veel gevallen zo’n dit beeld dat we hebben van jongeren? Op basis (Marileen) Dogterom, hoogleraar bionano- schouderklopje in de toch gecompliceerde en van hersenonderzoek weten we nu meer over science aan de TU Delft, zette uiteen hoe - met behulp van natuurlijke moleculaire componen- ten - onderdelen van cellen worden nagebouwd om de werking van levende cellen beter te begrijpen. Een voorbeeld is het cytoskelet dat zorg draagt voor de verdeling van chromoso- men tijdens celdeling. De uiteindelijke ambitie is om een minimale versie van een cel na te bouwen die in staat is zelfstandig te groeien en Boven: Henk Leegte, onder: Marileen Dogterom. Het bestuur van de KHMW, te delen. Ds. H. (Henk) Leegte, predikant in vlnr Marlies Veldhuijzen de Doopsgezinde Kerk in Amsterdam ging in hongeren naar de verhalen, de symboliek en van Zanten-Hyllner, René van Rijckevorsel, Rutger op de Doopsgezinde traditie van vrijzinnigheid, de zingeving van de Schrift. Door de ontker- Schimmelpenninck, Harald praktische ethiek en intellectuele nieuwsgierig- kelijking weten veel mensen er weinig van, Tepper, Pauline van Lennep, heid. Hij vertelde over hernieuwde interesse voor en staan daardoor onbelast tegenover religie Ad IJzerman, Lousie Gunning- de Schrift. De veelal hoogopgeleide deelnemers en zijn geïnteresseerd in de wortels van onze Schepers, Arend Soeteman aan de populaire bijbelgroepjes in zijn gemeente beschaving.
10 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 11 SPAARNELEZING
De Spaarnelezing is een initiatief van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen en Teylers Museum samen. Het doel is om wetenschappelijke onderwerpen te delen met een breed publiek. Vooraanstaande sprekers behandelen het verleden, heden en de toekomst van de wetenschap. De Spaarnelezing vindt tweejaarlijks plaats en is - na aanmelding - Ziggy Klazes in gesprek met de scholieren. Leerlingen vrij toegankelijk voor geïnteresseerden. van het Stedelijk Gymnasium en het ECL hadden zich met hun docenten goed voorbereid op het onderwerp. In 2017 stond de Spaarnelezing in het teken van Hendrik Lorentz. Deze beroemde Nobelprijswinnaar voor de natuurkunde was in het begin van de twintigste eeuw wetenschappe- lijk secretaris van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen en conservator van het Teylers. In Teylers Museum had hij een eigen laboratorium, dat later werd ontmanteld. In mei 2017 werd dit Lorentz Lab in Teylers Museum heropend, een goede aanleiding om twee heden- daagse wetenschappers aan het woord te laten. Prof. Sir M. (Michael) Berry FRS, HH Wills Physics Laboratory, University of Bristol, UK: From Lorentz to mass entertainment: a meditation on physics and technology Connections between physics and technologi- cal invention, and aspects of life that seem far from science, are both unexpected and unexpec- De Doopsgezinde Kerk in de Frankestraat in Haarlem tedly common. And rather than flowing one way - from physics to gadgets - the connections kunde, geldt Hendrik Antoon Lorentz als pionier deze waterstanden voorspellen. Ook vandaag de form an intricate web, linking aspects of human in waterbouwkundig onderzoek. Hij leidde de dag leren we nog van Lorentz’ aanpak. Zo blijken culture in a way that frustrates our conve- Staatscommissie Zuiderzee, die rond 1920 de slimme vereenvoudigingen in het algemeen, en nient compartmentalisations. This theme was gevolgen van de nog te bouwen Afsluitdijk onder- de netwerkbenadering in het bijzonder, succes- discussed not abstractly, but with examples, zocht. Met zijn hiervoor ontwikkelde netwerk- vol in waterbouwkundig onderzoek. some traced back to Lorentz, ranging from TV model van de Waddenzee was Lorentz zijn tijd to the democratization of music, the Afsluitdijk, ver vooruit. Vergeet niet: aan het begin van de De Spaarnelezing vond plaats op 11 mei in de Chinese magic mirrors and the colour of gold. twintigste eeuw moesten de berekeningen nog Doopsgezinde Kerk in Haarlem. De sprekers met de hand worden gedaan door een zaal vol werden verwelkomd door Louise Gunning- Prof. dr. S. J.M.H. (Suzanne) Hulscher, mensen. Toch was Lorentz met slimme vereen- Schepers, voorzitter van de KHMW en Marjan Boven: Michael Berry en Suzanne Hulscher. hoogleraar waterbeheer aan de Universiteit voudigingen in staat de waterstanden door het Scharloo, directeur van Teylers Museum. De Onder: Na afloop was er een speciale rondleiding door Twente: Onderzoek dat wél zoden aan de dijk zet! getij en stormvloeden nauwkeurig te berekenen. presentatie was in handen van dagvoorzitter het Lorentz lab bij Teylers, dat een week later open ging Behalve als Nobelprijswinnaar in de natuur- En kon hij ook de invloed van de Afsluitdijk op Ziggy Klazes. voor het publiek.
12 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 13 Van Wim Drees stichting naar Wim Drees fonds 28 april 1971 legde Drees jr. sterk de nadruk op zetten. Daarbij zijn de archieven van de WDS bij de vermindering van de overheidsuitgaven. de KHMW ondergebracht en is er op de website Op 6 juli 1971 werd hij minister van Verkeer en van de Maatschappij een doorklik mogelijkheid Waterstaat in het Kabinet-Biesheuvel I. Van naar een apart gedeelte voor de WDS. Hierop is Frank den Butter en Flip de Kam augustus 1972 tot en met 1977 was Drees jr. lid het volledige gedigitaliseerde bestand van alle van de Tweede Kamer voor DS'70 en tevens uitgaven van de WDS terug te vinden, waaron- er 1 juli 2017 heeft de Koninklijke fractievoorzitter. Van 1977 tot 1984 was Drees der de artikelen in het TvOF. De besluitvorming Hollandsche Maatschappij der jr. lid van de Algemene Rekenkamer. Hij over de onder de vleugels van het Fonds te PWetenschappen een Wim Drees Fonds. vervulde tal van nevenfuncties, waaronder het ontplooien activiteiten is gedelegeerd aan een Het Fonds heeft het vermogen overgenomen voorzitterschap van de Commissie Financiering wetenschappelijke raad (WR), die zelf voorstel- van de Wim Drees Stichting voor Openbare Oudedagsvoorziening. len kan doen tot benoeming van nieuwe leden Financiën (WDS). Het vermogen van de WDS is van de raad, maar welke leden door het bestuur overgegaan naar de KHMW om de activiteiten activiteiten van wim drees stichting van de KHMW worden benoemd. Daarbij is ten van de WDS als Wim Drees Fonds (WDF) binnen De WDS heeft de publicatie van het tijdschrift minste één lid van de WR ook lid of directeur de KHMW voort te zetten. Openbare Uitgaven sinds 2003 voortgezet onder van de KHMW en wordt de vergadering voorge- de naam Tijdschrift voor Overheidsfinanciën (TvOF). zeten door een bestuurslid van de KHMW. wim drees stichting: un peu d’histoire De doelstelling van dit wetenschappelijke en De WDS is opgericht in 2002 als rechtsopvolgster gerefereerde tijdschrift was ruim: het gaat om Voor het voortzetten van de twee jaarlijkse van de in 1968 opgerichte Stichting Instituut analyses van (financieel-)economische aspecten bijeenkomsten van WDS zijn de plannen al voor Onderzoek van Overheidsuitgaven (IOO) van het overheidsbeleid; de wijze waarop dat ge- geconcretiseerd. Het gaat daarbij om één en de Nederlandse Vereniging voor Openbare beurt ligt niet op voorhand vast. De doelgroep is bijeenkomst in Den Haag (Rijksacademie van Financiën (NVOF). Doelstelling van de WDS die van geïnteresseerden in dit vakgebied, zoals Financiën) en één in Haarlem (Hodshon Huis). was de bevordering van wetenschappelijk wetenschappers, beleidsambtenaren en overige De bijeenkomst in Den Haag wordt gepland kort onderzoek en maatschappelijk debat op het geïnteresseerden in het hoe en waarom van het na het uitkomen van de rijksbegroting voor het Prof. dr. Wim Drees (1922-1998) gebied van de openbare financiën en het overheidsbeleid. Naast het tijdschrift is in de daaropvolgende jaar. In den lande worden al overheidsbeleid. In de loop van 2015 en 2016 zijn periode 2003-2014 het Jaarboek Overheidsfinanciën verschillende van zulke bijeenkomsten georga- de activiteiten van de WDS om uiteenlopende naamgever van het wim drees fonds gepubliceerd en verschenen zes monografieën niseerd. Daarom zal de WR een onderscheidend redenen opgedroogd. Het bestuur van de De Stichting - en dan nu het Fonds - is ver- in de reeks Drees Forum. Ook werden ieder jaar deelonderwerp kiezen, dat maatschappelijk WDS heeft mogelijkheden onderzocht om de noemd naar Prof. dr. Wim Drees (1922-1998), die twee bijeenkomsten georganiseerd, waarbij één relevant is en dieper dan elders kan worden uit- oorspronkelijke doelstelling van de Stichting werkzaam was op het gebied van theorie en bijeenkomst in aansluiting op de presentatie gespit. Het verslag van deze bijeenkomsten met tot in lengte van jaren te kunnen nastreven. Het praktijk van de openbare financiën. Wim Drees van de Miljoenennota. de bijdragen van de verschillende sprekers en bestuur heeft na ampel beraad besloten dat de stond ook aan de wieg van de Stichting IOO en Deze bijeenkomsten zijn na 18 september 2015 eventuele commentaren daarop wordt op het overdracht van het stichtingsvermogen aan de het door deze Stichting sinds 1969 uitgegeven niet gecontinueerd, het laatste Jaarboek is WDF deel van de KHMW website gepubliceerd, Koninklijke Hollandsche Maatschappij de beste blad Openbare Uitgaven. Willem (Wim) Drees jr. in maart 2014 gepubliceerd, de meest recente en kan worden gezien als gedeeltelijke voortzet- garanties biedt om de doelstellingen van de was de zoon van voormalig minister-president monografie verscheen een aantal maanden later, ting van het TvOF. Stichting ook in de toekomst te kunnen realise- Willem Drees. Van 1956 tot 1969 was Drees jr. en het TvOF is na aflevering 3 van de jaargang ren. De doelstelling van de WDS sloot immers directeur Rijksbegroting. Daarna was Drees jr. 2015 niet meer verschenen. Een eerste bijeenkomst in dit verband vond op goed aan op de doelstelling van de KHMW: de onder andere Thesaurier-Generaal (1969-1971). 29 november 2017 plaats op de Rijksacademie in wetenschappen te bevorderen en een brug te Daarnaast was hij buitengewoon hoogleraar activiteiten van het wdf Den Haag. Bij deze gelegenheid hebben twee slaan tussen wetenschap en samenleving. in de openbare financiën aan de Nederlandse binnen de khmw oud-voorzitters van de WDS, Nout Wellink en Begin 2018 zal de Wim Drees Stichting formeel Economische Hogeschool van Rotterdam. Als Het oogmerk is deze activiteiten van de WDS Flip de Kam, hun visie gegeven op de financiële worden opgeheven. lijsttrekker voor DS’70 bij de verkiezingen van in een nieuwe vorm binnen de KHMW voort te beleidsvoornemens in het regeerakkoord van
14 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 15 ESSAY Naar een nieuw Europa 1
Beatrice de Graaf
Nout Wellink, k ben dit oude europa helemaal zat! Flip de Kam, Rutger Ik vertik het om te regeren over zo’n Schimmelpenninck ‘Iverschrompeld continent!’ Zo foeterde Napoleon na zijn nederlaag bij de Volkerenslag bij Leipzig in oktober 1813. Jonkheer Albert Dominicus Trip van Zoudtlandt, Napoleons moedige kolonel, tekende de verwensing uit de mond van de keizer op. Hoe kon hij nog keizer zijn over een rijk dat zo was afgebrok- keld en dat onderling zo heilloos was verdeeld?2 Baron Trip zou nog lang doorvechten, na 1813 in dienst van de Nederlandse koning Willem I als luitenant-generaal. Op 55-jarige leeftijd werd hij van zijn paard geschoten tijdens de Tiendaagse Veldtocht en ging hij met pensioen. Een veld- Discussie met de zaal, Sandra Phlippen heer-annex-dictator als Napoleon maakte hij niet meer mee.3 Na 1815 was het afgelopen met het kabinet Rutte III - “Vertrouwen in de zijn in een recent rapport van de Algemene diens imperiale droom van een verenigd Europa toekomst”. Vooral de plannen ten aanzien van Rekenkamer. Zulke kritiek krijgt nogal eens onder één militaire heerser. Daarvoor in ruil de afschaffing van de dividendbelasting leverden een weinig adequate reactie van de betrokken kwam iets anders. Geen terugval in de versplin- een levendige discussie tussen de sprekers en vakminister. Een volgende mogelijkheid, in lijn terde statenwereld van het ancien régime, maar de zaal op. Een tweede bijeenkomst vindt op 22 met de traditie van de KHMW, is een prijsvraag, een nieuwe situatie die voortborduurde op de maart 2018 in Haarlem plaats. Het onderwerp bijvoorbeeld gericht op jongeren, met als doel lotsverbondenheid waaraan de Europese mo- is dan de vergroening van het belastingstelsel. het maatschappelijk debat te bevorderen. De gendheden tijdens de Napoleontische oorlogen Dit tegen de achtergrond van de ambitieuze prijsvraag zou gekoppeld kunnen worden aan onderworpen waren geweest. Die periode van 25 Paul Delaroche, ‘Napoleon in 1814, na zijn nederlaag’ (geschilderd in 1840) klimaatdoelstellingen in het regeerakkoord en de voorjaarsbijeenkomst en daar zou dan ook jaar lang onzekerheid en Napoleontische over- van het nationaal vergroeningsplan dat in het de prijs worden uitgereikt. De beste bijdragen heersing bracht een nieuwe gemeenschap voort. voorjaar moet worden ingediend. Mogelijke zouden dan weer op het WDF deel van de website Dat was een lotsgemeenschap verbonden door onderwerpen voor toekomstige bijeenkomsten worden gepubliceerd. de angst voor terreur en geweld enerzijds en het zijn de verdere hervorming van de AOW, en het verlangen naar vrede en veiligheid anderzijds. Europees begrotingsproces. Prof. dr. F.A.G. den Butter is hoogleraar algemene Nooit meer oorlog, nooit meer revolutie en ter- economie aan de Vrije Universiteit en lid van de reur - dat was na 1815 het overheersende levens- Daarnaast kunnen incidenteel ‘kleine’ bijeen- Wetenschappelijke Raad van het WDF. gevoel. Prof. mr. C.A. de Kam is oud-hoogleraar overheids- komsten - althans wat betreft aantal deelnemers financiën aan de Rijksuniversiteit Groningen en - worden georganiseerd waar experts de degens oud-voorzitter van de WDS. In Napoleons verwensing aan het adres van ‘dat kruisen. Aanleiding kan bijvoorbeeld de kritiek oude en verschrompelde Europa’ weerklonk ook
16 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 17 onbegrip en frustratie. Hij begreep niet hoe de revolutionaire en Napoleontische oorlogen vorsten en ministers van Europa die hij steeds moest eens en voorgoed worden gebreideld. In tegen elkaar uit had kunnen spelen, nu alsnog in dit korte bestek is het interessant om een totaal staat waren geweest tegen hem samen te span- vergeten verhaal uit de mottenballenkist van de nen en zijn Grande Armée hadden weten te ver- Europese geschiedenis te halen: Het verhaal van slaan. Nog lastiger vond hij het te doorgronden de eerste gemeenschappelijke Europese strijd waarom de overwinnaars van 1814 en 1815 uitein- tegen terreur in vredestijd. Die strijd omschrij- delijk niet doorpakten en hun winst met verove- ven we als een uniek en innovatief veiligheids- ringen verzilverden. Hij kon niet vatten dat de experiment, dat om diverse redenen slechts een opperbevelhebber van de grootste en succesvol- paar jaar duurde en slechts gedeeltelijk slaagde. ste geallieerde troepenmacht in de geschiedenis, Toch legde dit experiment de basis voor het Arthur Wellesley, de hertog van Wellington, zich Europese systeem van collectieve veiligheid na de roemruchte overwinning te Waterloo aan zoals we dat vandaag nog kennen. Het gaat om het gezag van een ambtenaar onderwierp, aan een onbekende periode (de jaren 1815 tot 1820) zijn minister van Buitenlandse Zaken Henry en een minstens net zo obscuur onderwerp, Robert Stewart, burggraaf van Castlereagh. ‘Hoe de Geallieerde Ministerraad die in die jaren in is het mogelijk dat de moderne Marlborough Parijs confereerde over vrede en veiligheid, re- zich zelf in het gevolg van Castlereagh heeft ge- volutie en terreur. voegd, en zijn overwinningen heeft onderwor- pen aan de laaghartigheid van een politieke char- een antirevolutionair latan? Onvoorstelbaar!’, zo mopperde Napoleon.4 revolutionair veiligheidsexperiment Hoe kon een generaal zich onderwerpen aan een De vier grote mogendheden van Europa, Groot- politicus? En ‘wat voor soort vrede is het’, dat Brittannië, Pruisen, Oostenrijk en Rusland, Castlereagh en Wellington hadden getekend? lieten zich tussen 1815 en 1818 in met een uniek ‘Ze hadden het hele continent tot hun beschik- experiment. Ze kwamen met een heuse ‘in- king. Wat een voordeel. Wat voor compensaties novatie’6, zoals de Spaanse gezant Labrador te hebben ze voor hun land bereikt? De vrede die Parijs het noemde: de implementatie van een ze hebben gesloten, hadden ze ook kunnen teke- collectief veiligheidssysteem via de oprich- nen wanneer ze waren verslagen.’5 ting van de Geallieerde Ministerraad (later de Parijse Ministerconferentie). De Franse revolu- Prent van het Congres van Wenen, 1815 Inderdaad, wat voor soort vrede was dit, de tie en de Napoleontische oorlogen hadden iets vrede die tussen 1813 en 1815 met het bloed van ongehoords bereikt. Ze hadden niet alleen de zovele slachtoffers en veldslagen was afgedwon- Europese landen samengebracht en samenge- Het Congres te Wenen dat van september 1814 postnapoleontische veiligheid van Europa kreeg gen? Het was in ieder geval geen vrede van het smeed tot een redelijk eensgezinde coalitie tegen tot maart 1815 daagde, bestendigde de oorlogsal- pas echt vorm door de blijvende inspanning van kerkhof, waar een nieuwe keizer de macht op- de bonapartistische Grande Armée. De ‘grande liantie door uitwerkingen van een nieuwe vre- de ministers van de vier grote mogendheden eiste. Want dat was nu juist precies wat géén peur’7 die overbleef na de twee overwinningen desorde. Maar die Slotakte van Wenen, waar de om gezamenlijk, vanuit Parijs, op de uitvoering van de Europese mogendheden ambieerde: de op Napoleon in 1815, dreef de grote mogendhe- laatste jaren opnieuw boekenkasten vol over zijn van de afspraken toe te zien. Net zo lang tot dat hegemonie op het continent. Hoewel dank- den definitiever in elkaars armen dan ze voor- verschenen, was niet de echte innovatie. Dat wa- tweekoppige monster van revolutie en militaire baarheid of solidariteit in de internationale heen ooit voor mogelijk hadden gehouden. De ren twee verdragen die een paar maanden later agressie definitief was getemd. betrekkingen snel vervluchtigen, klampten de filosoof Kant had gespeculeerd over de wereld- werden gesloten: Het Verdrag van de Quadruple verbonden mogendheden zich na 1815 stevig vrede; allerlei denkers en publicisten hadden Alliantie en het Tweede verdrag van Parijs. Toen Het innovatieve van dit antirevolutionaire vei- aan elkaar vast. Hun wederzijdse houvast was blauwdrukken voor een federatie van Europese het schouwspel van Wenen was uitgedoofd, ligheidssysteem was drieledig. De ministers van de afkeer van de ‘ijzeren scepter’ van Franse machten bedacht. Maar dit soort plannen was moest de vrede in Europa nog echt vorm krijgen. de vier grote mogendheden introduceerden ten heerszucht enerzijds en van revolutionaire nooit tot de kring van de Europese machtheb- Napoleon moest nog een keer worden verslagen eerste een nieuwe lezing van het machtseven- terreur anderzijds. Die infernale chaos van de bers en bewindslieden zelf doorgedrongen. (na zijn onthutsende terugkeer in maart 1815). De wicht. Het ging om een semantische herleving
18 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 19 van dat oude begrip, waarbij de terminologie daagde, dat daar de papieren werden bewaard bestaande uit contingenten uit diverse strijd- weer een Napoleon voor nodig, waartegen de van evenwicht en machtsbalans met nieuw le- en dat zowel Castlereagh als Wellington (en machten tweederde van het Franse grondgebied Europeanen zich gezamenlijk kunnen afzetten. ven, nieuwe ideeën en emoties werden gevuld: in mindere mate de Britse ambassadeur in bezetten. De vier geallieerde hoven wezen de niet despotie, alleenheerschappij en macht, Frankrijk, Charles Stuart) een doorslaggevende Hertog van Wellington aan als opperbevelheb- NOTEN maar moderatie, gematigdheid, internationale invloed hadden. ber van het gezamenlijke geallieerde bezet- 1. Dit opstel is een voorproefje van een nieuw onder- samenwerking en collectieve veiligheid werden tingsleger. Met dit bezettingsleger als waarborg zoek, Tegen de terreur. Hoe Europa veilig werd, 1815-1820, de nieuwe ‘buzz’-woorden. Ten tweede richtten Die derde vernieuwende dimensie waren ver- en onderpand, hadden de ministers in Parijs dat van de hand van de auteur eind 2018 bij Uitgeverij Prometheus zal verschijnen. de overwinnaars van 1815 ook een gezamenlijke volgens de centrale en gestandaardiseerde prak- genoeg doorzettingsmacht in handen om hun 2. Richard Edgcumbe (ed.), The diary of Frances Lady raad op, de zogeheten Parijse Ministerraad (of tijken die deze geallieerde ‘machine’ entameer- maatregelen en interventies uit te voeren. Shelley 1787-1817 (Londen 1912), 57. Parijse Ministerconferentie), om vrijwel dage- de. De ministers droegen zo bij aan wat Chris 3 . Vgl. Bart Funnekotter, De hel van 1812. Nederlanders lijks met elkaar op de uitvoering en naleving Bayly de ‘spread of uniformities’ heeft genoemd, een nieuw europa met Napoleon op veldtocht naar Rusland (Amsterdam van de vredesplannen toe te zien. Deze minis- de verspreiding van professionele en geïnsti- Napoleon had het geprobeerd op zijn manier, 2015), 256; Jonkheer A.D. Trip van Zoutlandt ontving terconferentie kreeg van Castlereagh de bena- tutionaliseerde bestuurlijke praktijken.10 Dat maar het waren de oorlogen van de antinapole- per Koninklijk Besluit op 8 juli 1815 de Militaire ming ‘geallieerde machine’8. Hier lag het meest klinkt saai en bureaucratisch, dat was het niet. ontische coalitie die de eenwording van Europa Willemsorde voor zijn aandeel in de veldslagen van Quatre Bras en Waterloo. Zie: G.C.E. Köffler, De Militaire revolutionaire karakter van de vredesregelin- Paspoorten, veiligheidsagenten, grenscontroles op het vlak van de internationale samenwerking Willemsorde 1815-1940 (Den Haag 1940), 112; Zie ook: gen. De diplomaten en generaals gingen niet werden door de vier grote Europese mogendhe- een nieuwe zwengel gaven. De ‘horseback di- ‘Relation des événements qui se sont passés à la brigade naar huis, maar bleven ter plekke om hun strijd den gezamenlijk uitgegeven, uitgevoerd en aan plomacy’ en lotsverbondenheid van de slagvel- de grosse cavalerie durant la bataille du 18 juin 1815 et tegen terreur in vredestijd te vertalen in een da- de rest van Europa opgelegd. Hun collectieve den,11 de onderhandelingen in Parijs en Wenen jusqu’au 19 et au 20 juin 1815, par le général A.D. Trip’, gelijkse methode van veiligheidsmanagement. veiligheidsmanagement had bovendien ook een (inclusief de akelige verrassing van de terugkeer in: F. de Bas en J. de T’Serclaes de Wommersom, La Dat was inderdaad een belangrijke innovatie. concrete militaire poot: Gezamenlijk zetten ze van de keizer) - die grilligheden van het lot Campagne de 1815 aux Pays-Bas d'après les rapports officiels Technisch was het veel handiger om de geac- een immens project van fortenbouw in gang, maakten de geesten rijp voor een nieuwe vorm néerlandais. Deel 3 (Brussel 1908/9), 402-408. 4. Comte de Las Cases, Memorial de Sainte Hélène: Journal crediteerde ambassadeurs in een hoofdstad van de Noordzee door de Belgische provincies, van vrede. Die multilateraal besproken, gere- of the Private Life and Conversations of the Emperor Napoleon. gedurende een in principe ongelimiteerde pe- via de Duitse staten tot aan de Middellandse gelde en verzegelde vrede kan als de geboorte Volume 4, part 7 (Londen 1823), 221. riode een lastig probleem gezamenlijk te laten Zee. Dit project was bedacht als een militaire van een systeem van collectieve veiligheid in 5. Las Cases, Memorial. Volume 3, part 6, 92. John Bew oplossen. Het voordeel van zo’n ambassadeurs- verankering van het machtsevenwicht, of beter Europa worden beschouwd. Een systeem dat in citeert dit iets anders, Bew, Castlereagh: A life (Oxford conferentie was bovendien dat de deelnemers gezegd, afschrikkingsevenwicht; en werd op alle geschiedschrijving over opkomend patriot- 2012), 408. niet vast zaten aan de ingewikkelde protocollen initiatief van de Parijse Ministerconferentie en tisme en nationale Alleingänge in de 19e eeuw te 6. Zie uitlatingen Labrador, protocollen van de Parijse en verplichtingen die met een groot congres met geld van Frankrijk, Nederland, Duitsland weinig is onderkend. Nog lang voordat handels- Ministerconferentie, 7 en 10 april 1816. The National Archives (TNA), Foreign Office (FO) 146/6. gepaard gingen. Ze hoefden niet in recepties, en Groot-Brittannië uitgevoerd. belangen en economische voordelen het project 7. Term van Georges Lefebvre, La grande peur de 1789, suivi bals en andere formaliteiten te investeren. De van Europese integratie aandreven, was de ge- de Les foules révolutionnaires (Parijs 1932). protocollen van dit soort conferenties gol- De strijd tegen terreur werd zo van een geza- meenschappelijke strijd tegen terreur een grote 8. Castlereagh to Wellington, 13 May 1816, as cited in den als bindend internationaal publieksrecht. menlijk Europees gevecht vertaald in een heus eenmaker. Niek van Sas, Onze Natuurlijkste Bondgenoot, 122. Doorgaans was de minister van Buitenlandse collectief veiligheidssysteem met bijbehorende 9. Horst Blomeyer-Bartenstein, ‘Conferences of Zaken van het land waar de conferentie daagde middelen, sancties en instrumenten. Natuurlijk Het Europa van nu bouwt voort op dit soort Ambassadors’, in: Yong Zhou (red.), Encyclopedia of Public de voorzitter. Gedurende de negentiende eeuw kon zo’n systeem alleen met militaire macht momenten van versnelling en integratie. Dat International Law (Amsterdam 1984), 48-49. 10. Chris Bayly, Birth of the Modern World 1780-1914. Global werden er nog diverse zogeheten ambassa- werken en worden afgedwongen jegens on- gebeurde na 1648, na 1815, na 1918 en opnieuw na Connections and Comparisons (Oxford 2004), 49, 51, 62. deursconferenties in het leven geroepen, maar willige partners. En die was er dan ook volop. 1945. Tegenwoordig staat dit Europa van de sa- 11. Cf. Johannes Paulmann, Pomp und Politik: de Parijse was de eerste.9 Dat was overigens Het belangrijkste instrument van de Parijse menwerking onder druk. Hoewel veiligheidsbe- Monarchenbegegnungen in Europa zwischen Ancien Régime und geen ambassadeursconferentie, maar een mi- Ministerconferentie was het geallieerde bezet- leid en de strijd tegen terreur inmiddels volledig Erstem Weltkrieg (Paderborn 2000), 131; Zie ook J. Mitzen, nisteriële conferentie (aanvankelijk soms zelfs tingsleger. De geallieerde mogendheden van zijn geëuropeaniseerd, en de lidstaten niet meer Power in Concert: The Nineteenth-Century Origins of Global Geallieerde Ministerraad genoemd), waarbij de de anti-Napoleoncoalitie besloten om de troe- zonder elkaar en Europol kunnen, wordt er in Governance (Chicago 2013). Franse regering formeel niet was vertegenwoor- pen in juni 1815, na Waterloo, niet meteen naar de publieke opinie vooral aan de eigen regering Prof. dr. B.A. de Graaf is hoogleraar History of digd. In dit geval gaf Groot-Brittannië de toon huis te halen, maar de 1,2 miljoen militairen gerefereerd en op eigen dijken vertrouwd. Het International Relations & Global Governance aan aan. Dat bleek uit het feit dat de Geallieerde tot begin 1816 in Frankrijk te laten. Daarna zou is tijd voor een nieuw gevoel van lotsverbon- de Universiteit Utrecht en lid van de KHMW. Ministersconferentie in de Britse ambassade een geallieerde troepenmacht van 150.000 man, denheid. Maar daar is misschien dan toch eerst
20 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 21 CARTE BLANCHE – CARTE BLANCHE – DE VERLICHTING DE MEETINDUSTRIE EN DE MEETLAT
Op zaterdag 4 februari organiseerde de KHMW panelleden In vrijwel alle zou betalen en of die daar een belang bij had, als afscheidscadeau voor en samen met Beatrice de Graaf, sectoren in etc. Alexander Rinnooy Kan, in 2016 afgetreden als hoogleraar History of wetenschap en Een allengs klassiek repertoire van reacties voorzitter, een Carte Blanche met als thema International Relations & samenleving nadat de meetlat heeft gesproken, met weinig Global Governance aan de De Verlichting. Het erfgoed van de verlichting Universiteit Utrecht wordt er veel verrassingen. We raken er aan gewend, en staat naar veler overtuiging door de opkomst Bas Heijne, schrijver, verta- gemeten, geteld halen zo nodig onze schouders op. En soms is van het populisme ernstig onder druk. Maar ler, interviewer en columnist en gerang- de opwinding wel erg groot zoals onlangs toen wat is de actuele betekenis van deze achttiende- NRC schikt. Rond de La Rive in het Amstel Hotel in Amsterdam Pianist Caspar Vos eeuwse denkbeelden die ooit inspireerden tot Jan Marijnissen, vml. jaarwisseling zijn Michelinster kwijtraakte. Diverse kranten de oprichting van de KHMW? En hoe zou die voorzitter Socialistische Partij publiceerde het AD traditiegetrouw weer de kopten ‘Donderslag’ of ‘Megaschok’. Niets ten waardevolle kern veilig gesteld kunnen worden? en lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal oliebollentest. De winnaar had er al weken niet nadele van oliebollen of sterrenrestaurants, Alexander Rinnooy Kan, lid Eerste Kamer der In deze gedachtewisseling werden drie grote Staten-Generaal, universiteitshoogleraar economie en van geslapen, maar werd nadat het oordeel was maar er zijn toch wel belangrijkere zaken in het verworvenheden van de Verlichting besproken: bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam geveld, alom gelauwerd. Er werd vergeleken leven, zou u denken. Maar ook op het gebied de democratie, het empirisch denken en de trias Jabik Veenbaas, filosoof, prozaïst, dichter, essayist, wie er gestegen of gedaald was op de oliebollen- van de kwaliteit van ziekenhuizen, de cliëntge- politica. vertaler en toneelschrijver top ten opzichte van eerdere jaren. Vervolgens richtheid van overheidsdiensten, of de excellen- ontstond er uiteraard een levendige discussie tie van universiteiten wordt er vol enthousiasme over de kwaliteit en de betrouwbaarheid van de gemeten, geteld en hitlijsten gemaakt. test, de vooroordelen van de jury, wie de test
22 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 23 LECTORAAT HOGESCHOOL INHOLLAND
Op 15 mei hield Dr. T.G. (Thomas) Kampen zijn lectorale rede in het Hodshon Huis. Het bijzonder lectoraat is een samenwerking tussen de Hogeschool Inholland, de Gemeente Haarlem en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen. Bert Leufkens Jayasree Iyer en Wim van Saarloos Als bijzonder lector 'Stimulering Gezonde Wat is dat toch, die enorme behoefte aan onder- Blanche, georganiseerd door de KHMW samen Samenleving' doet Thomas Kampen praktijk- scheidend te zijn, aan vergelijken en vergeleken met Bert Leufkens, met als moderator gericht onderzoek naar de mogelijkheden en worden, aan kwantitatieve informatie om beleid Wim van Saarloos, en met als intermezzo onmogelijkheden van de participatiesamen- te maken of besluiten te kunnen nemen? een optreden van jong en veelgeprezen pianist leving en de meer integrale benadering van Velen van ons zijn opgegroeid met ‘What gets Caspar Vos. welzijn en zorg, en wat dat betekent voor de measured, gets done’. Eigenlijk dus niks mis mee. professionals die Hogeschool InHolland opleidt. De meetindustrie spreekt velen aan en voorziet sprekers en debatteurs in een grote maatschappelijke behoefte, met Maarten Asscher, directeur Athenaeum boekhandel Centraal staat het vormgeven van de verbinding al zijn eigenaardigheden, en soms perversitei- Amsterdam, oud-directeur kunsten ministerie OCW tussen de sociale en gezondheidsprofessies: een ten. En die perversiteiten zijn vaak weer een Pim Bellinga, CEO I Hate Statistics, lid De Nationale meer integrale benadering waarin de mens zelf DenkTank welkome motor achter oproepen tot bezinning Gabriel van den Brink, hoogleraar wijsbegeerte het uitgangspunt is en niet de afzonderlijke of kanteling, zoals we onlangs in academische Centrum Ethos Vrije Universiteit, em. hoogleraar problemen waar hij of zij tegenaan loopt. kring zagen bij initiatieven als ‘Science in maatschappelijke bestuurskunde Tilburg University Het onderzoeksprogramma geeft via kennis- transition’ http://www.scienceintransition.nl/. Madeleine de Cock Buning, commissaris/ ontwikkeling en -circulatie een impuls aan toezichthouder (o.a. voorzitter CvdM, voorzitter onderwijs en werkveld om in te spelen op de Deze Carte Blanche ging niet over de meetin- ERGA), hoogleraar intellectuele eigendom Universiteit maatschappelijke transities. Het programma dustrie zelf, over de meetlat, de methode van Utrecht van het bijzonder lectoraat wordt verbonden Ann Demeester, directeur stichting Frans rangschikken. Daar is al veel over gesproken en Halsmuseum | De Hallen Haarlem met maatschappelijke vraagstukken en onder- geschreven. Het ging over wat er gebeurt nadat Louise Gunning-Schepers, voorzitter KHMW, zoeksthema’s in de regio van de stad Haarlem. de meetlat heeft gesproken. Wat zijn de reacties universiteitshoogleraar Gezondheid en Maatschappij Het sluit aan bij de actieve bijdrage die Inholland en acties van instituties, actoren of individuen? Universiteit van Amsterdam - samen met de beroepspraktijk en stakeholders Variërend van ontkenning, verkettering van de Jayasree Iyer, executive director Access to Medicine - wil leveren aan het realiseren van een gezonde uitkomst of de test, uithuilen, met de gordijnen Foundation samenleving. Een samenleving die steeds meer dicht toch (een beetje) serieus nemen, tot en Bert Leufkens, voorzitter College ter Beoordeling van vraagt om zelfmanagement en empowerment Geneesmiddelen, hoogleraar pharmaceutical policy met het publiek omarmen als belangrijke input and regulatory science Universiteit Utrecht van alle burgers, waarvoor een meer integrale om toekomstig presteren (nog) beter te maken. Marijke Pubben, vml. vice-president Merck & Co Inc., benadering van zorg en welzijn nodig is. commissaris MSD Nederland BV Van boven naar beneden: Thomas Kampen bij Op 27 juni discussieerden en spraken vertegen- Wim van Saarloos, vicepresident KNAW, hoogleraar binnenkomst en als spreker, Huug de Deugd, woordigers uit kunst, gezondheidszorg, weten- theoretische natuurkunde Universiteit Leiden lid CvB Hogeschool Inholland, Heleen Jumelet, schap en samenleving met elkaar bij deze Carte directeur Hogeschool InHolland en Thomas Kampen
24 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 25 ESSAY Hoe de KHMW geen KNAW werd
Arend Soeteman Lodewijk Napoleon
n 1806 trad Lodewijk Napoleon aan als den in de verschillende regio’s van de republiek, schapsgebieden van de Maatschappij: tot dan pelijk centrum van ons land zou worden en een koning van Holland. Zijn benadering was terwijl in Frankrijk alles gecentraliseerd was in had zij zich vooral op de natuurwetenschappen ruime toelage uit algemene middelen. I niet die van een bezetter, die het veroverde de ene academie in Parijs. geconcentreerd, nu kwamen er afdelingen bij land als wingewest voor het Frankrijk van broer voor politieke en morele wetenschappen en Maar de positie van directeuren was de adder Napoleon beschouwde. Hij wilde het Koninkrijk Lodewijk Napoleon wenste een academie naar voor literatuur en schone letteren. Minstens zo in dit voorstel. Het laat zich verstaan dat direc- Holland tot bloei brengen. Daar hoorde bloei Franse snit. In november 1806 stelde hij een belangrijk was dat de financiële positie van de teuren daar niet erg gelukkig mee waren: hun van de wetenschap bij. commissie in om na te gaan “het geen er in Maatschappij zeer verbeterd zou worden door Maatschappij zou worden overgenomen door Frankryk aangaande de Weetenschappen en een koninklijke subsidie. Maar dit zou tegelij- de koning, zij zouden zelf langzaam verdwijnen. Voor de Hollandsche Maatschappij der Kunsten bestaat, het geen hier toe betrekkelyk kertijd de positie van directeuren verzwakken. Uiteindelijk ging dit plan daarom niet door. Wetenschappen volgden interessante jaren. in dit Koninkryk wordt gevonden en het geen Wellicht ook omdat Lodewijk Napoleon vond Vanaf het midden van de 18e eeuw waren er in hier omtrent nog zou behooren gedaan te De koning gaf dit plan in handen van een com- dat zijn academie in de hoofdstad gevestigd de republiek verschillende geleerde genoot- worden“ (Van Berkel, p. 47). Deze commissie missie die onder andere over de aanmoediging moest zijn. De structuur van de Maatschappij schappen ontstaan, waaronder als eerste de maakte haast: nog geen twee weken later kwam van geleerden moest adviseren. Deze commissie bleef in grote trekken zoals zij was -en vandaag Hollandsche Maatschappij in Haarlem. Zij zij met haar aanbevelingen. Eén daarvan was maakte duidelijk dat een samensmelting van nog is. Zij mocht voorlopig (“provisoirement”) verschilden karakteristiek van geleerde ge- de Hollandsche Maatschappij om te vormen tot alle genootschappen tot één centraal genoot- haar werkzaamheden voortzetten. In Amster- nootschappen elders in Europa, met name in een academie als in Frankrijk. schap “in allen opzichte onraadzaam of onuit- dam werd een nieuw instituut opgericht, waar- Frankrijk. De genootschappen in de republiek voerlyk voorkomt“ (Bierens de Haan, p.71). Zij uit de KNAW is voortgekomen. waren opgericht door gegoede burgers. Zij De Maatschappij stond niet onwelwillend te- ontwierp een reglement voor de inrichting van werden niet betaald door een vorst of andere genover Lodewijk Napoleon. Al in juli 1806 had de Maatschappij, dat aansloot bij het plan van Terugkijkend kunnen we met tevredenheid overheden, maar door particulieren en waren zij hem het protectoraat opgedragen (Lodewijk Van Marum. Andere genootschappen zouden vaststellen dat directeuren destijds Lodewijk dus onafhankelijk van de overheid. Anders dan Napoleon had gereageerd door zichzelf tot wel blijven bestaan, maar jaarlijks in Haarlem Napoleon niet gevolgd hebben. Daardoor zijn er bij mijn weten alle buitenlandse genootschap- President Perpétuel te benoemen). Maar hier met de Maatschappij vergaderen. Op één cruci- in ons land twee florerende wetenschappelijke pen kenden zij naast de wetenschappelijke leden waren er toch wel wat problemen. Van Marum, aal punt ging het reglement echter veel verder gezelschappen, met ieder een eigen positie. De daarom prominente burgers in haar midden, de wetenschappelijk secretaris, zag spanning dan Van Marum had voorgesteld. Artikel 10 directeuren zouden dan nooit zo intens betrok- de directeuren. Daar komt bij dat de achterlig- tussen de bestaande financiering van de genoot- luidde (voor zover hier van belang): “De tegen- ken zijn geweest als nu het geval is. gende ideeën verschilden. De oprichters van de schappen uit private fondsen en staatssubsidie. woordige Directeuren, zullen de titel voeren Nederlandse geleerde genootschappen waren Bovendien was er het probleem van de regionale van Honoraire Leden, welker getal bij vacatures Voor dit artikeltje is gebruik gemaakt van J.A. geïnspireerd door het verlichtingsideaal: de spreiding. En, meer impliciet, het verschil in niet zal worden gesuppleerd ….”. Bierens de Haan, De Hollandsche Maatschappij wetenschap zou ontwikkeling en beschaving achterliggende filosofie. der Wetenschappen 1751-1952, H.D. Tjeenk Willink, Haarlem: 1970 en van Klaas van Berkel, De stem van van de burgers moeten bevorderen. Bij de Franse Bierens de Haan vindt in zijn boek over de ge- de wetenschap, Geschiedenis van de Koninklijke academie stond een meer utilistisch ideaal De koning had kennelijk wel enig begrip voor schiedenis van de Maatschappij dat als dit plan Nederlandse Akademie van Wetenschappen, deel 1, centraal: wetenschap moest de belangen van de bezwaren van Van Marum, maar hij liet zijn uitgevoerd zou zijn, de Maatschappij tevreden 1808-1914, Bert Bakker, Amsterdam: 2008. de staat behartigen. Met dit verschil (maar ook bedoeling van één centrale academie niet varen. had kunnen zijn: openlijke erkenning als eerste met de relatief zelfstandige positie van de aparte Van Marum kreeg opdracht een nieuw plan te onder de wetenschappelijke genootschappen, Prof. mr. A. Soeteman is secretaris geestes- en provincies) hing samen dat er in Nederland maken, dat hij binnen enkele dagen gereed had. uitbreiding van haar werkterrein, gevestigd in maatschappijwetenschappen van de KHMW en verschillende geleerde genootschappen beston- Dat plan behelsde een uitbreiding van de weten- Haarlem, welke stad daarmee tot wetenschap- oud-hoogleraar encyclopedie en wijsbegeerte van het recht aan de Vrije Universiteit.
26 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 27 JAN BROUWER FONDS dagvoorzitter Prof. dr. P. (Paul) Schnabel, universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en lid van de Eerste Kamer der JAN BROUWER lijke ervaring en vanuit de manier waarop hij Staten-Generaal CONFERENTIE in het leven wilde staan.” Aldus leidde Marlies sprekers Veldhuijzen van Zanten de conferentie in. Prof. dr. J. (Jenny) Gierveld, emeritus-hoogleraar “Al meer dan tien jaar richt de Jan Brouwer Op 23 januari was het thema: Als mensen een sociologie en sociale gerontologie aan de Vrije Conferentie zich op de effecten van lang- eeuw leven. Vloek of zegen? Jenny Gierveld sprak Universiteit en honorary fellow bij het NIDI levendheid op de samenleving. Welke breuk- over de sociale aspecten van ouder worden, Prof. dr. J.P.J. (Joris) Slaets, hoogleraar ouderengeneeskunde en directeur van de Leyden lijnen kunnen ontstaan wanneer er binnen de speciaal de voor oudere mensen zo belangrijke Academy samenleving niet vijf generaties naast elkaar leven verbondenheid met anderen. Joris Slaets N. (Noreen) van der Linden MD, promovendus aan maar bijna zeven? Waar komt de energie vandaan sprak over beeldvorming over ouderen: het de Faculty of Health, Medicine and Life Sciences UMC van mensen die glansrijk een spanne van 100 jaar perspectief van jongeren en van ouderen, Maastricht volhouden en wat betekent het wanneer dat niet door de geschiedenis heen en in verschillende Drs. E.I. (Edith) Schippers, minister van iedereen gegeven is? Wat gebeurt er als je een landen. Noreen van der Linden schetste Volksgezondheid, Welzijn en Sport nieuwe dimensie toevoegt aan een leven bijvoor- namens de Nationale DenkTank een beeld Drie (oud)bewindslieden: Hedy d'Ancona, Edith Drs. H. (Hedy) d’Ancona, ambassadeur Long Live Arts Schippers en Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner en vml. minister van Welzijn beeld in de vorm van kunst? Hoe accommodeer over ouderen vanuit het perspectief van een je de innovatieve wensen van de jongere genera- 25-jarige. Edith Schippers sprak over de snel ties die nodig zijn om verder te ontwikkelen? veranderde samenleving waarin mensen niet Hoe kijken jongeren tegen deze vraagstukken alleen steeds ouder worden, maar ook steeds aan? De wisselwerking tussen theoretisch inzicht langer gezond blijven, en wat dat betekent voor DE NATIONALE DENKTANK en empirische toepassing is essentieel om zicht de gezondheidszorg en ons pensioenstelsel. te krijgen op de meest effectieve verbindende Hedy d’Ancona belichtte de toekomst van de oplossingen voor maatschappelijke spanningen. ouderdom vooral vanuit het emancipatoire Harald Tepper Hierbij wordt ook gekeken naar de praktische aspect: zelfbeschikking en zelfexpressie. vraag, die uit de cijfers oprijst, hoe je voor de De conferentie werd ingeleid door Marlies Stichting de Nationale DenkTank kraakt samen op het terrein van de jaarlijkse thematiek als dat voorzieningen kan zorgen die nodig zijn om Veldhuijzen van Zanten-Hyllner, voorzitter met jonge denkers taaie maatschappelijke vraag- van het alumninetwerk. Op deze en volgende iedereen veilig en gezond te houden. Jan Brouwer van het Jan Brouwer Fonds en en - als altijd - stukken. Sinds 2006 buigen jaarlijks ruim twintig pagina’s vindt u een impressie van de belangrijk- heeft deze gedachtewisseling mogelijk gemaakt voorgezeten door Paul Schnabel. geselecteerde studenten en promovendi uit al- ste gezamenlijke initiatieven in 2017. toen hij een deel van zijn vermogen schonk aan Het verslag van de conferentie is als pdf te lerlei studierichtingen zich over een maatschap- de KHMW. Hij deed dit vanuit zijn eigen persoon- downloaden op de website www.khmw.nl pelijk relevant thema. Binnen vier maanden ontwikkelen zij concrete, innovatieve en zoveel EXPERTFORUM mogelijk gedragen oplossingen. Doordat jaarlijks ‘PERSPECTIEF OP WERK’ een nieuwe groep aantreedt, is in de afgelopen Eva Bik ir. l.e.j. brouwer (1910-1983) Jan Brouwer kwam uit een ge- Petroleum Maatschappij, pelijk onderzoek in Nederland. twaalf jaar een actief alumninetwerk ontstaan De NDT 2017 boog zich over de vraag: Hoe bieden slacht van geleerden - zijn vader waar hij o.m. werkzaam Het Jan Brouwer Fonds is begin dat uit ruim 270 gedreven talenten bestaat. Dit we in 2025 iedereen in Nederland perspectief op was geoloog met internationale was in het Verre Oosten. Hij 2003 aan de zorg van de KHMW netwerk organiseert daarnaast ook regelmatig werk? In augustus 2017 startte een groep van 22 bekendheid, zijn oom, naar wie beëindigde zijn actieve loopbaan toevertrouwd, waarbij de andere activiteiten. wo-studenten, pas afgestudeerden en promo- hij was genoemd, een wereldbe- als president-directeur van de statutaire doelstelling als volgt De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der vendi met hun intensieve onderzoek. Zij werden roemde wiskundige. Hijzelf had Koninklijke Nederlandsche is geformuleerd: het stimuleren Wetenschappen streeft overeenkomstige doelen bijgestaan door twaalf ervaringsdeskundigen een uitermate goed verstand en Petroleum Maatschappij in 1971. van multidisciplinair, maat- als de Nationale DenkTank na en is tegelijkertijd die om verschillende redenen verminderd een fenomenaal geheugen. Op In het begin van de tachtiger schappijgeoriënteerd onderzoek 21-jarige leeftijd studeerde hij jaren heeft Jan Brouwer een dat inzicht geeft in concrete in haar leden- en directeurenbestand en haar perspectief op werk ervaren, zoals jongeren met in Delft af als mijnbouwkundig deel van zijn vermogen bestemd maatschappelijke problemen en activiteiten complementair. Om die reden bestaat een chronische aandoening en nieuwkomers. ingenieur. Na zijn studie trad voor een fonds ten behoeve van in potentie moet bijdragen aan er al sinds het begin een hechte en vruchtbare Op 28 september presenteerde de DenkTank Brouwer in dienst bij de Bataafse interdisciplinair wetenschap- de oplossing daarvan. samenwerking tussen beide organisaties, zowel haar resultaten van de analysefase tijdens het
28 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 29 expertforum aan ongeveer 150 experts uit de overheid, het bedrijfsleven en de wetenschap. Het expertforum vond traditiegetrouw plaats in het Hodshon Huis en werd samen met de KHMW georganiseerd. Op basis van de gemaakte analyses én alle input van het expertforum zijn de deelnemers vervolgens aan de slag gegaan met het bedenken en ontwikkelen van oplossingen die bijdragen aan een meer inclusieve en toekomstbestendige arbeidsmarkt. De visie van de NDT en de tien oplossingen werden op 8 december gepresenteerd tijdens de feestelijke eindpresentatie in het Compagnietheater in Amsterdam. De oplossin- gen richten zich op vijf thema’s: toetreding ver- beteren, het vernieuwen van de sociale zekerheid, uitgaan van de kracht van kwetsbare groepen, anticiperen op veranderingen op de arbeidsmarkt en, tenslotte, samenwerking stimuleren. De Nationale DenkTank zomer 2017 De oplossing AzCademy ‘bouwt’ de brug tussen gemotiveerde nieuwkomers met verblijfsstatus Voor het volledige eindrapport van de Nationale voor anderen. Tegelijk benadrukte ze dat langer prijswinnaars was dan ook om voor zichzelf te die tot wel zes maanden in een asielzoekerscen- DenkTank 2017 en een update over de voortgang leven twee kanten op kan gaan en daarmee dus blijven kiezen. ‘Niet ten koste van een ander, trum (AZC) wachten en de sectoren waar men van de implementatie van alle oplossingen kunt eigenlijk niet anders is dan het leven zelf: Er zijn maar voor je eigen invulling van de begrippen die staat te springen om personeel, zoals in de bouw. u kijken op: www.nationale-denktank.nl. mooie momenten, maar ook momenten die we je belangrijk vindt.’ AzCademy faciliteert een werkplaats op het AZC. liever niet meemaken. Noreen sloot af met de Samen met het COA, gemeenten, technische Stelt u ook uw netwerk open om een ander aan een uitnodiging om ons bewust te zijn van de ver- werkgevers en stichting GeredGereedschap baan te helpen? Ga naar www.doneerjenetwerk.nl schillende aspecten van een steeds langer leven, DENKTANK OP DE KOFFIE BIJ... voor meer informatie over dit initiatief. behalen nieuwkomers benodigde diploma’s, leren om kritische vragen te blijven stellen en om te In 2013 zijn de NDT en de KHMW begonnen met vakjargon en verwerven kennis van de bedrijfs- blijven inspelen op de kansen en uitdagingen die het initiatief “Op de koffie bij …”. Alumni van de cultuur. Zo kunnen zij openstaande vacatures BIJDRAGEN AAN het leven brengt. DenkTank gaan met een persoonlijke vraag in invullen en worden zij snel volwaardig onderdeel KHMW-ACTIVITEITEN Rolien Sandelowsky (NDT 2014) openende de gesprek met een lid of directeur van de KHMW. van de maatschappij. Enkele keren per jaar verzorgen leden van de uitreiking van de Jong Talent Prijzen. Ze nodigde De vraag kan uiteenlopend van aard zijn, zowel Een ander voorbeeld is de oplossing Nationale DenkTank een presentatie en/of kriti- jonge prijswinnaars uit om na te denken over vakinhoudelijk als meer gericht op bepaalde DoneerJeNetwerk. Uit analyses van de NDT blijkt sche reflectie bij een symposium of prijsuitreiking hun eigen denkbeelden over carrière, succes keuzes waar de alumni in hun loopbaan of leven dat in Nederland de meeste mensen aan een van de KHMW. en de link met het streven naar geluk. Ze was voor staan. DenkTankers komen zelf met vragen baan komen via hun netwerk. Veel mensen Bij de Jan Brouwer Conferentie 2017, met als zichzelf bewust van het beperkte beeld dat ze had of verzoeken, waarna het bestuur van de KHMW die een baan zoeken hebben echter een klein thema: ‘Als mensen een eeuw leven. Vloek of over wat een geaccepteerde carrière zou zijn en zorgt voor een match. Zo dronk onder andere of niet passend netwerk. Met de oplossing zegen?’, was de eer aan Noreen van der Linden wat niet. Het bleek voor haar een ander, breed Ties Dams afgelopen jaar koffie met Alexandra DoneerJeNetwerk stellen mensen hun netwerk (NDT 2015). In haar reflectie benaderde Noreen carrièrepad te zijn, dat ook met allerlei omwegen Jankovic. “Zij heeft mijn denken over hoe je bij beschikbaar voor anderen. Zo wordt het netwerk ‘een eeuw leven’ in de eerste plaats positief. bewandeld kon worden en dat toch leidde tot organisaties urgentie creëert voor het maken van van talenten vergroot en daarmee het perspectief Het langer de kans hebben om te genieten van nieuwe lessen en interessante projecten. Volgens strategische keuzes flink aangescherpt’, aldus op werk. In januari 2018 is er een grote campagne, de mensen om je heen, gebruik te maken van Rolien lijkt haar generatie geluk vaak te zien als Ties. In 2018 zal dit initiatief worden voortgezet. waaronder met posters in bushokjes, van start je kennis en ervaring die je in alle jaren hebt iets maakbaars, als iets dat we naar ons toe kun- gegaan om heel Nederland op te roepen zijn/haar opgebouwd en die door te geven, nog meer tijd te nen trekken als we aan de maatstaven van onze Dr. ir. H.L. Tepper is lid van het bestuur van netwerk te delen. hebben om betrokken te blijven en je in te zetten eigen ideaal voldoen. Haar advies aan de jonge de KHMW en oud-voorzitter van Stichting de Nationale DenkTank
30 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 31 DRIE DUBBEL INTERVIEWS Simone van Dijk (idee: de universiteit hebt geleerd. Het is belangrijk nisch laboratorium in ons ziekenhuis ook Drie deelnemers van de NDT 2017 ‘Perspectief DoneerJeNetwerk) en dat je je oogklepppen soms afdoet en uit je graag betrokken ben bij het maken van kleine op werk’ hebben toevallig een ouder die lid of Valerie Frissen comfortzone komt’, vertelt Valerie. Zij is - naast instrumenten om metingen te verrichten. Het directeur is van de KHMW: een mooie aanlei- Simone (25) heeft bijzonder hoogleraar ICT & Social Change aan mooie van de KHMW is dat wetenschappers en ding voor drie korte dubbelinterviews. afgelopen zomer haar de Erasmus Universiteit - directeur van het directeuren bij elkaar komen om de discussie researchmaster Social SIDN fonds dat innovatieve internetprojecten over de samenleving aan te gaan. Ik vind het Julie Hooft Graafland Sciences afgerond. Haar ondersteunt. een belangrijk doel en bovendien ongelooflijk (idee: Pinsioen) en René moeder Valerie, lid van Inmiddels is er voor DoneerJeNetwerk een inspirerend.’ Zelf organiseerde ze drie jaar Hooft Graafland de KHMW, attendeerde samenwerking op poten gezet met online plat- geleden de Winterlezing over het belang van Julie (24) heeft haar haar aan het begin van haar studie al op de form Blendin dat in Amsterdam nieuwkomers geesteswetenschappen. Zowel Joke als Sjoerd master economie net op NDT. Sindsdien houdt ze in de gaten op welke en Nederlanders met elkaar verbindt. Een zijn ervan overtuigd dat bètawetenschappen zak. Van de arbeidsmarkt maatschappelijke kwesties de DenkTankers zich sponsor heeft het mogelijk gemaakt om duizend niet kunnen bestaan zonder geesteswetenschap- wist ze nog weinig af. mogen storten. ‘Ik heb voor mijn scriptie een posters door het hele land op te hangen voor pen. ‘Data op zichzelf zijn onmachtig om keuzes Maar Julie besloot zich etnografie geschreven over een coworking space het initiatief. Simone: ‘Ik ben nu nog vrijwillig te bepalen’, aldus Sjoerd. erin te verdiepen, omdat in Amsterdam. Het was meant to be dat deze keer aan het idee verbonden, maar we hebben Sjoerd keek in de analysefase naar de flexibi- ze mee wilde doen aan de NDT. Op de dag van de ongelijkheid op de arbeidsmarkt centraal fondsaanvragen gedaan voor de financiering lisering van de arbeidsmarkt, het effect van de eindpresentatie in december was haar vader stond. Ik heb geen moment geaarzeld om me van het plan, zodat ik er de komende tijd rangen en standen in contracten en de gevolgen verhinderd, dus zorgde hij ervoor dat hij bij de aan te melden.’ fulltime aan kan werken. Ook daar kon mijn daarvan voor de sociale zekerheden van generale repetitie kon zijn. In de analysefase stortte Simone zich samen moeder me adviseren, omdat ze goed thuis is verschillende groepen. ‘Ik was echt verbaasd hoe Julie stortte zich op de sociale zekerheid en met haar team op het perspectief van jongeren in fondsenland. Eén ding weet ik inmiddels weinig beweging er tot nu toe op dat gebied is.’ bedacht met Quirine van Eeden het Pinsioen: bij met een arbeidsbeperking. Zij zag dat deze zeker: mijn voorkeur voor een maatschappelijk In de vervolgfase werkte hij het idee uit voor het elke pinbetaling sparen zzp’ers automatisch een jongeren vaak een netwerk missen waaruit geëngageerde carrière is bevestigd.’ experiment AzCademy: statushouders kunnen klein bedrag voor hun pensioen. De start up die zij kunnen putten in de zoektocht naar werk tijdens hun verblijf in een asielzoekerscentrum dit mogelijk maakt, is enthousiast ontvangen in of stages. Maar ook andere doelgroepen zoals Sjoerd Oppenheim vast een opleiding volgen terwijl ze wachten het veld. Daarom wil Julie zich blijven inzetten nieuwkomers en vijftigplussers bleken dit als (idee: AzCademy) en Joke op een woning. We stomen ze in drie maanden voor het idee en is de domeinnaam alvast struikelblok te ervaren. Daarom kwam zij met Meijer klaar voor de bouw, zorg of ict, zodat ze daarna geregistreerd. Tegelijkertijd is ze begin 2018 collega Lana Askari met de doelgroepoverstij- Een huisgenoot die direct aan een baan kunnen komen en hun begonnen aan een stage bij de OECD in Parijs. ‘Als gende oplossing DoneerJeNetwerk. ‘We willen eerder aan de DenkTank capaciteit niet verloren gaat. Ze volgen prak- ik iets heb geleerd van de DenkTank is het wel dat mensen hun connecties gebruiken voor had meegedaan, meende tijklessen en leren Nederlandstalig vakjargon.’ dat enthousiasme een belangrijke drijfveer is en mensen die geen, een klein of een niet passend dat deelname echt iets De Goldschmeding Foundation is inmiddels bijdraagt aan je succes. Die gedrevenheid zag je bij netwerk hebben. Dat vergroot hun kansen op de voor Sjoerd (25) - laatste betrokken om dit idee verder uit te werken en iedereen terug.’ arbeidsmarkt aanzienlijk. Zo ontstond het idee jaar researchmaster wijs- financieel te ondersteunen. ‘Ik denk dat deelname heel vormend is en ik vond DoneerJeNetwerk. We beginnen in Amsterdam begeerte - was. ‘Het leek Sjoerd bracht steeds de filosofische exercitie in. het knap om te zien hoeveel concrete voorstellen met een pilot voor nieuwkomers: mensen die me heel interessant om met mijn filosofische ‘Sommige mensen waren briljant met cijfers en er uit de DenkTank naar voren zijn gekomen’, gevlucht zijn en inmiddels statushouders zijn.’ achtergrond naar de arbeidsmarkt te kijken. powerpoint. Ze kwamen met analyses over de vertelt René, directeur bij de KHMW, trots. Hij Valerie was een mooi klankbord tijdens de Zou dat kunnen in een projectteam dat hier en moeilijkste vraagstukken. Zo vonden ze vaak vond het leuk dat zijn dochter graag met hem DenkTank. Ze kende sommige gesprekspartners nu impact wil hebben? Ik kwam tot het inzicht wel een antwoord, maar wisten niet waarom ze van gedachten wisselde tijdens haar deelname. die Simone zou ontmoeten en sprak ook dat ik het - naast theoretisch denkwerk - leuk dit eigenlijk moesten weten. De juiste richting ‘Ik hoorde hier meer over dan over haar studie. Je met haar over het loslaten van academische vind om ook met één been in de maatschappij te bepalen en de goede vragen stellen waren dan pakt iets concreets aan. Sommige plannen schit- vaardigheden. ‘Soms moet je conclusies durven blijven. Dat past meer dan ik van tevoren dacht.’ ook vooral mijn taken. Goede antwoorden zijn teren in al hun eenvoud. Je vraagt je af waarom trekken zonder solide wetenschappelijke basis Zijn moeder Joke, hoogleraar neurofysiologie bij totaal niet belangrijk zonder een juiste vraag.’ die ideeën nooit eerder zijn uitgewerkt. Verder is en vraagt een situatie meer dynamiek en lef. het LUMC en lid van de KHMW, vindt het zelf het mooi om te zien hoeveel deuren er opengaan Dat herken ik vanuit mijn eigen werk. In een ook heerlijk om zowel met theorie als praktijk voor deze jonge mensen. Dat toont aan dat de snelkookpansituatie zoals bij de DenkTank leer bezig te zijn. ‘Mijn vak is nooit puur theoretisch DenkTank een krachtig concept is.’ je ook anders naar de wereld kijken dan je op geweest, omdat ik in het elektronisch mecha-
32 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 33 SPONSORS VAN DE UITGEREIKTE PRIJZEN PRIJZEN zijn. Daarnaast is hij actief in het delen van zijn 2017 kennis met het grote publiek via presentaties bij het Rijksmuseum, op radio en televisie NEDERLANDSE PRIJS en in populairwetenschappelijke publicaties. JAN BROUWER FONDS KONINKLIJKE VOOR ICT-ONDERZOEK Tomografie is een prachtig onderwerp waar VAN WIJHE VERF wiskunde en informatica hand in hand gaan en DR. SAAL VAN ZWANENBERG Aanmoedigingsprijs voor vernieuwend onder- er zijn nog vele uitdagingen voor de toekomst. STICHTING OCÉ zoek op het gebied van de ICT, voor een weten- Batenburg heeft uitzonderlijke prestaties NWO HAVENBEDRIJF schappelijk onderzoeker, niet ouder dan 40 jaar. geleverd en we mogen nog veel van hem AMSTERDAM verwachten. IPN Prof. dr. K.J. (Joost) Batenburg FOKKER (Computational Imaging CWI en UL) sponsor ICT-onderzoek Platform Nederland (IPN), NWO Domein Exacte en NRC TECHNOLOGIES Quote van de jury: Tomografie is de wetenschap van het reconstrueren van beelden van objecten Natuurwetenschappen, € 50.000, jaarlijks. J.C. RUIGROK STICHTING jury Prof. dr. P.M.G. (Peter) Apers, Prof. dr. KNMP uit projecties, zoals 3-dimensionale beelden K.M. (Kees) van Hee, Prof. dr. S. (Sander) Klous. uit 2-dimensionale beelden. Belangrijke STICHTING FONDS KNMG toepassingen vindt men in de beeldvormende De prijs werd uitgereikt door Louise Gunning- VOOR DE GELD- technieken in de geneeskunde (CT-scanners). Schepers, tijdens ICT.OPEN op 20 maart 2018 in EN EFFECTENHANDEL GOOGLE Batenburg heeft baanbrekende resultaten De Flint in Amersfoort. geboekt zoals het DART-algoritme dat gebruikt DE JONGE AKADEMIE BRINKHOF wordt in de elektronenmicroscopie. Alle KNVI SIDN FONDS ontwikkelde kennis wordt door hem omgezet DR. SAAL VAN ZWANENBERG in open-source software zodat de theoretische PRIJS TATA STEEL GREENHOST resultaten voor de industrie direct toepasbaar De Dr. Saal van Zwanenberg Prijs wordt toe- PFIZER BDA gekend als eerbetoon aan een wetenschapper, afwisselend aan een onderzoeker of een clini- AKZO NOBEL LUBBERS DE JONG cus, die zich verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van onderzoek dat direct of indirect PHILIPS AIMMS heeft geleid tot de ontwikkeling van nieuwe ge- neesmiddelen of de processen die daar rondom EAST-WEST SEED MOTIVACTION plaatsvinden. Het betreft hier de volle breedte ASML van het geneesmiddelonderzoeksveld: ‘van mo- EY lecuul tot klinische toepassing’. SHELL MICROSOFT Prof. dr. J.H.M. (Jan) Schellens (Nederlands LORENTZFONDS PIETER LANGERHUIZEN Kanker Instituut en Universiteit Utrecht) LAMBERTUSZOON FONDS Quote van de jury: Een kort inzicht in de moti- DE ZEEUW- vatie: Misschien is het minst belangrijke argu- VAN DISHOECK FONDS DR. W.J.E. VOET FONDS ment de kwantiteit van zijn werk. Een kleine 800 publicaties (dat zijn er meer dan 30 per jaar ORTEC KONINKLIJKE dus elke twee weken één gedurende zijn hele HOLLANDSCHE MAATSCHAPPIJ Maarten van Steen, voorzitter IPN, Jan de Boer, carrière), 65 promovendi, meerdere patenten en STICHTING PHYSICA DER WETENSCHAPPEN bestuurslid NWO-ENW, prijswinnaar Joost Batenburg, een indrukwekkende serie van nevenfuncties Louise Gunning-Schepers NOVEL-T zoals in de geneesmiddelregistratie. Belangrijker
34 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 35 tot kliniek door hem is geïnitieerd. Er blijven Quantib: Het ontwikkelen van methodes voor (nog in ontwikkeling) van dementie. De bij de jury wel wat vragen over, of Professor verbeterde diagnostiek en prognostiek van dementie op maatschappelijke relevantie staat buiten kijf Schellens wel het voorgeschreven aantal uren basis van de automatische analyse van meer dan 5000 en is zeer hoog. De jury is daarnaast onder de slaap haalt en of hij nog wel tijd heeft voor ande- MRI brein indruk van de balans in de samenwerking met re dingen. Zijn belangrijkste hobby geeft enige Eervolle vermeldingen voor Aiir Innovations, zowel wetenschap als commercie. De volgende duiding. De lange afstand schaatser, die weet PacMed & OpenEth uitdaging is de scale-up van de onderneming, hoe lang de Bonkevaart met tegenwind kan Quote van de jury: Quantib ingediend door met allereerst de toevoeging van de prognose- zijn, heeft het uithoudingsvermogen dat nodig Wiro Niessen, is een spin-off uit 2012 van functionaliteit en de mogelijke verdere is voor deze prestaties. De jury is enorm vereerd Erasmus MC die gericht is op een eerdere, verbreding van het product-portfolio en het dat dit jaar met de Dr. Saal van Zwanenberg Prijs snellere en betere diagnose en prognose van afzetgebied. te kunnen belonen. dementie. Vanuit exclusief gebruik van een unieke Nederlandse longitudinale dataset sponsor BDA, AIMMS, EY, Lubbers De prijs werd uitgereikt op 24 november door Louise van hersen MRI scans en de toepassing De Jong, Microsoft, Motivaction, ORTEC, Gunning-Schepers. Jan Schellens gaf die middag van (deep) machine learning kunnen de € 5.000, jaarlijks. jury Prof. Dr. H.P. (Hans) Borgman, voor een geboeid publiek een uitgebreide uiteenzet- neuroloog en radioloog worden ondersteund ting over zijn werk, in de vorm van echt college. Prof. Dr. C.M. (Mirjam) van Praag, in diagnose (in de huidige versie) en prognose Mr. G.A. (Alexander) Ribbink. sponsor Dr. Saal van Zwanenberg Stichting, 2-jaarlijks, € 25.000. jury Prof. dr. I.D. (Inez) de Beaufort, Prof. dr. A.F. (Adam) Cohen, Prof. dr. W.R. (Winald) Gerritsen.
Boven: Jurylid Adam Cohen met de vader van de laureaat Onder: Laureaat Jan Schellens is de invloed die zijn aanpak van de integratie van farmacologie en farmacokinetiek in de ont- wikkeling van nieuwe en oude middelen heeft NEDERLANDSE gehad in het veld. Hij heeft daar met een geheel DATA SCIENCE PRIJZEN nieuwe aanpak een enorme ‘nachwuchs’ ge- vormd. Zeker de laatste jaren heeft hij zich ac- De Nederlandse Data Science Prijzen zijn in 2017 tief op het gebied van de wetenschaps-‘advocacy’ in het leven geroepen om uitzonderlijk inno- begeven als frequente gast van goed bekeken vatief ondernemerschap en wetenschappelijk televisieprogramma’s over onderwerpen als onderzoek op het gebied van data science in de hoge prijzen voor kankergeneesmiddelen en schijnwerpers te zetten. De initiatiefnemers, op de persoon toegesneden therapieën. Toch BDA, AIMMS, EY, Lubbers De Jong, Motivaction zijn dat niet de belangrijkste redenen. Saal van en ORTEC, zetten hiermee Nederland op de Zwanenberg zal vooral tevreden toezien op deze kaart als data science-land bij uitstek. beslissing van de jury doordat Schellens, net als de naamgever van de prijs, een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de behandeling van ANTHONY FOKKER PRIJS kanker door een nieuwe orale toedieningsvorm – STARTUPS van een kankermiddel, die nu al in een gevor- De Anthony Fokker Prijs is een prijs voor Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Big Data Alliance, prijswinnaars Loes Raijmakers & Judith van Rijswick derd stadium van ontwikkeling bij de mens is en ondernemingen die korter dan vijf jaar bestaan (AgroEnergy/CQM), Rudolf Scholte & Arthur Post (Quantib), Stef van den Elzen (TUE), Louise Gunning-Schepers, waarvan het hele onderzoek van laboratorium en op innovatieve wijze data science toepassen. voorzitter KHMW
36 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 37 Dr. ir. S.J. (Stef) van den Elzen: Interactive NATIONALE HENDRIK LORENTZ PRIJS Visualization of Dynamic Multivariate Networks POSTDOCPRIJS – INSTITUTIONAL (TUE nov. 2015) De Hendrik Lorentz Prijs is bedoeld voor een Quote van de jury: Het werk van Van den Elzen De Nationale Postdocprijs is bedoeld als stimulans project binnen het bedrijfsleven of de overheid is van absolute wereldklasse. Hij heeft grens- voor postdoconderzoekers die excellent weten- dat op een onderscheidende en innovatieve ma- verleggende technieken ontwikkeld voor het schappelijk onderzoek doen met (potentieel) nier data science toepast. Aan deze prijs is geen verkrijgen van inzichten in complexe netwer- grote maatschappelijke impact. De prijs is in 2017 geldbedrag verbonden. ken door middel van innovatieve interactieve in het leven geroepen door De Jonge Akademie visualisaties. De door hem ontwikkelde visuali- en De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der AgroEnergy & CQM: met het project Bied satietechnieken richten zich op netwerken met Wetenschappen. Zij willen hiermee hun waarde- Optimaal duizenden knooppunten en complexe tempore- ring uitdrukken voor goed onderzoek en voor het Quote van de jury: Het project is ontwik- le relaties. Denk hierbij aan financiële transacties belang van gebruik van dat onderzoek in en voor keld en ingediend door Judith van Rijswick tussen banken, interacties op sociale media, mi- de samenleving. De prijs is jaarlijks afwisselend (AgroEnergy) en Loes Raijmakers (CQM). In graties, transportbewegingen, enzovoorts. Van bestemd voor onderzoek op het gebied van alfa- de glastuinbouw is veel warmte nodig. Bij de den Elzen heeft best paper awards gewonnen op en gammawetenschappen en op bèta/medische productie daarvan wordt door veel tuinders de belangrijkste conferenties op zijn vakgebied, wetenschappen. In 2017 is de prijs bestemd voor een ook elektriciteit opgewekt, die ze kunnen ver- twee keer de Data for Development Challenge postdoc op bèta/medisch gebied. kopen op de Dag Handel-elektriciteitsmarkt gewonnen en zijn cum laude behaalde proef- (APX markt). Het in- en verkopen van energie schrift is met diverse prijzen onderscheiden. Dr. H.L. (Hayley) Mickleburgh is postdoc on- is boeiend, maar ook tijdrovend en complex. De Kortom de bijzondere kwaliteit van het werk is derzoeker aan de faculteit archeologie Universiteit complexiteit schuilt in de enorme hoeveelheid niet onopgemerkt gebleven. Leiden op het gebied van bioarcheologie en factoren die meewegen in het maken van een funeraire archeologie. bieding. We noemen: weersomstandigheden, sponsor BDA, AIMMS, EY, Lubbers De Quote van de jury: Hayley Mickleburgh heeft € warmtebehoefte, CO2-behoefte, fysieke ken- Jong, Microsoft, Motivaction, ORTEC 5.000, een innovatief, transdisciplinair project ontwik- merken van de installaties en bedrijfsomstandig- jaarlijks. keld, waarbij zij gebruik maakt van methoden uit jury Prof. dr. ir. W.M.P. (Wil) van der Aalst, heden. De hoofdvraag voor iedere deelnemende Prof. dr. E.H.L. (Emile) Aarts. de archeologie, forensische studies, biologie en tuinder is: tegen welke prijs verhandel ik welke geochemie. Zij toont hiermee aan in staat te zijn hoeveelheid gas en elektriciteit? Het maatschap- De prijzen werden uitgereikt op 8 juni door over de grenzen van één specifiek vakgebied heen pelijk betrokken project is voorzien van een Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de BDA te kunnen werken om zo haar onderzoeksvragen mooie data science oplossing en kan breder toe- en Louise Gunning-Schepers. te kunnen beantwoorden. De resultaten van haar gepast en opgeschaald worden dan alleen in de Emmanuel Flores Elias gaf een lezing over The Next onderzoek kunnen er uiteindelijk voor zorgen Rembrandt, een kunstwerk gemaakt door deep- glastuinbouw. dat er meer en specifiekere informatie uit geskelet- Prijsuitreiking in de Blauwe Zaal learning algoritmen en gezichtsherkenningstech- Boven: Louise Gunning-Schepers en Hayley Mickleburgh nieken toe te passen op bijna 350 schilderijen van teerde lichamen kan worden onttrokken, wat kan Onder: Lenneke Alink, Rens Vliegenthart, Louise sponsor AIMMS, EY, Lubbers De Jong, Rembrandt. leiden tot een beter begrip van de gebeurtenissen Microsoft, Motivaction, ORTEC, jaarlijks die vooraf zijn gegaan aan het begraven van dit Gunning-Schepers jury Ir. A.P. (Annet) Aris, soort skeletten. Mickleburgh behoort op jonge Prof. dr. H.J. (Jaap) van den Herik, sponsor DJA/KNAW & KHMW, leeftijd reeds tot de top van haar vakgebied, wat Dr. T.B.P.M. (Tjark) Tjin-A-Tsoi. € 10.000, jaarlijks. wordt aangetoond door uitstekende publicaties jury Prof. dr. L.R.A. (Lenneke) Alink, en citaties en toegekende grants. Mickleburgh Prof. dr. H.W.M. (Hanneke) van Laarhoven, zorgt er verder voor dat niet alleen de academische Prof. dr. C.R. (Christian) Lange, GERRIT VAN DIJK PRIJS impact maar ook de bredere maatschappelijke Prof. dr. J.S.H. (Johan) van Leeuwaarden. – SCIENCE impact van haar project wordt geoptimaliseerd, De Gerrit van Dijk Prijs is ingesteld ter bekro- middels een uitgebreid kennisprogramma waarbij De prijs werd uitgereikt op 17 november door Rens Vliegenthart, voorzitter De Jonge ning van promotieonderzoek op het gebied van naast archeologen en forensische onderzoekers, de Akademie en Louise Gunning-Schepers, data science. Emmanuel Flores Elias van The Next Rembrandt Nederlandse politie-eenheid en het bredere pu- voorzitter KHMW. bliek worden betrokken. 38 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 39 PRIJSVRAAG KHMW/NRC vooruitgang in technische aspecten. Onderling .INTERVIEW werd de jury het echter eens dat haar voorkeur Dr. G. (Gijsbert) Werner (Balliol College uitgaat naar essays die de wetenschappelijke de prijswinnaar Gijsbert Werner Oxford) - gouden medaille, S. (Sophie) van verwondering aanspreken en voorbij de grenzen Beekveld (Regius College Schagen) - eervolle van het bekende gaan, en zocht daarbij naar we- vermelding tenschappelijk onderbouwde nieuwe inzichten die onze kijk op de werkelijkheid verrassend en Evolutiebioloog Gijsbert Werner (29) Een breed spectrum van ontdekkingen kwam diep kunnen beïnvloeden. won afgelopen najaar de eerste prijs in voorbij in antwoord op de essayprijsvraag 2017 de essaywedstrijd die NRC en KHMW Wat zal de belangrijkste wetenschappelijke doorbraak Onder de inzendingen waren dit jaar een tien- jaarlijks uitschrijven. De vraag was: wat is de in de 21e eeuw zijn? Veel essays benadrukten de tal essays geschreven door leerlingen van het belangrijkste wetenschappelijke doorbraak Regius College uit Schagen. De jury vond dat de van de 21e eeuw? Gijsbert is ervan overtuigd inzendingen van deze betrokken jonge mensen dat de mens op den duur niet specialer is dan over het algemeen veel hoop uitstraalde en veel een computer of dan andere organismen. Hij vertrouwen in de vooruitgang. Leerlingen schre- verwacht namelijk dat het onderscheid tussen ven over wetenschappelijke innovaties die nog een biologisch brein en een synthetisch brein niet hadden plaatsgevonden en, in sommige ge- gaat verdwijnen. vallen, waar zij zichzelf als mogelijke uitvinder van deze imaginaire doorbraken presenteerden. De jury prijst Gijsbert voor zijn goedgeschreven Het bekroonde scholierenessay, vindingrijk en en verstrekkende essay met de titel ‘Het einde goed uitgewerkt, gaat over een nieuw - met be- van de menselijke uniciteit’. Daarin beschrijft hulp van gentech - tot stand gekomen eiwitrijk hij een fundamentele verandering in hoe de gewas dat de klimaatproblemen op deze planeet mens naar zichzelf kijkt. Dat doet hij door de voorgoed zou kunnen oplossen door een goed ontwikkeling van ons denken te beschrijven en alternatief voor dierlijk eiwit te bieden. gaandeweg duidelijk te maken dat de plaats van de mensheid als het doel van de schepping in Gijsbert Werner schetst in zijn essay ‘Het einde het centrum van het universum steeds verder is van de menselijke uniciteit’ geen bijzonder opti- gereduceerd tot een relatief betekenisloze soort. mistisch beeld over onze toekomst, maar houdt ‘Met elke wetenschappelijke doorbraak is de op intelligente en creatieve manier een spiegel mens minder uniek geworden.’ voor over ontwikkelingen rondom artificiële in- telligentie die al gaande zijn. Een terechte win- Gijsbert betoogt dat de mens definitief van naar, waarover u hierna meer kunt lezen. zijn voetstuk zal worden gestoten door de uitvinding van zelfbewuste kunstmatige intel- sponsor NRC, gouden medaille, jaarlijks. ligentie en noemt dat daarom de belangrijkste jury Prof. dr. S.C.M. (Stan) Bentvelsen, wetenschappelijke doorbraak van de 21e eeuw. Drs. E. F. (Eva) Bik, Door steeds geavanceerdere ontwikkelingen Dr. R.Y. (Rosanne) Herzberger. in neurale netwerken en aanverwante zaken De prijzen werden uitgereikt door Louise krijgt de computer steeds meer trekken van Gunning-Schepers op 12 oktober in Pakhuis de de menselijke geest waardoor uiteindelijk het Zwijger in Amsterdam. Deze druk bezochte en onderscheid tussen biologische en synthetische inspirerende debatavond met Hendrik Spiering als breinen onhoudbaar wordt. Volgens hem Monique Snoeijen, chef opinie NRC spreker en Rosanne Hertzberger, Stan Bentvelsen Het panel: Wouter van Noort, Rosanne Hertzberger en ontstaat daardoor uiteindelijk een wezenlijk en Wouter van Noort als panelleden, werd geleid nieuw wereldbeeld met onvoorspelbare maat- Stan Bentvelsen door Monique Snoeijen, chef opinie NRC Louise Gunning-Schepers en Sophie van Beekveld schappelijke omwentelingen.
40 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 41 Gijsbert werkt op dit moment als Junior concept in één avond te schrijven. De meeste Mede daarom is het aantrekkelijk om je kennis Research Fellow aan Balliol College in Oxford tijd ging zitten in het schrappen in de lengte van en inzichten helder te maken in zo’n essaywed- en doet onderzoek naar de evolutie van het essay.’ strijd. Ik wil graag een wetenschapper zijn die samenwerking. Zelf noemt hij het een ‘raar een maatschappelijke bijdrage levert. Dat kan vakgebied’, maar wel een terrein dat duidelijk De reacties waren in twee categorieën te wat mij betreft ook door klein specialistisch zijn interesse heeft. ‘Je treft er veel analogieën verdelen: lezers die vooral verwezen naar het onderzoek dat inzicht levert aan het grotere in met de menselijke natuur. Daarnaast is het bewustzijn en mensen die schreven dat ze aan geheel. Spiegelen is een belangrijke taak van domeinoverschrijdend. Dat past bij mij, daar het denken zijn gezet over de aard van onze wetenschappers.’ bouw ik mijn hele leven al op.’ Lachend: ‘Al kun geest en wat technologische ontwikkelingen je het steeds verleggen van mijn interesse ook voor doorbraken veroorzaken over het denken ‘Ik voel me geïnspireerd door wetenschappers uitleggen als een te korte aandachtsspanne.’ over onszelf. ‘Dat laatste is wat ik zelf voor ogen of denkers die vakgebieden en domeinen met had, dus aan die brieven beleefde ik ook het elkaar weten te verbinden, en de relevantie van ‘Alle gekheid op een stokje: die indruk heb ik meeste plezier.’ werk of inzichten uit het ene gebied kunnen niet. Het geeft mij juist de kans om steeds dieper vertalen en uitleggen in een ander gebied. Een in de materie te komen. Dat is de reden dat ik De evolutiebioloog vindt het geen beangstigde voorbeeld is hoe Daniel Dennett inzichten meerdere studies heb gedaan en gepromoveerd gedachte dat kunstmatige intelligentie een uit de evolutiebiologie en filosofie met elkaar ben als evolutiebioloog met ook een oog op steeds prominentere plaats inneemt in onze verbindt, of hoe Jared Diamond in Guns, Germs economische theorieën. Er is maar weinig waar maatschappij. ‘Onze geest is ook een product and Steel geografie en evolutie gebruikt om de ik totaal geen interesse voor heb.’ van de evolutie. Hersenprocessen worden daar Publicatie van het bekroonde essay van Gijsbert Werner menselijke geschiedenis beter te begrijpen.’ dus ook door beïnvloed. Dat mijn ervaringen in de Opiniebijlage van NRC 14 oktober 2017 Al tijdens zijn studietijd verdiepte hij zich in door hersenprocessen geproduceerd worden, Gijsbert waardeert het werk van de KHMW. ‘Het de evolutiebiologie. ‘Dat stelde me in staat hele betekent niet dat ze minder echt zijn. Het is onderzoek daarna ook praktisch toepassen op is een mooi instituut dat interdisciplinaire con- wezenlijke aspecten over de aard van het leven juist mooi als je kunt begrijpen waar gedachten menselijke vraagstukken. Waar ik terecht kom, tacten kan faciliteren. Ik zou het leuk vinden als op aarde uit te vinden. Maar gaandeweg kreeg vandaan komen.’ is nog niet duidelijk, maar het liefst zou ik zowel ik daarvoor in de toekomst iets kan betekenen. ik ook meer oog voor de filosofische kant van in Nederland als in Engeland actief zijn. Al raad Het is mooi om te zien dat het bewustzijn over zaken. In mijn huidige onderzoeksgebied - de Gijsbert draagt als wetenschapper graag bij ik (toekomstige) wetenschappers aan ook niet de wetenschap ook door de KHMW al bij jonge evolutie van samenwerking - zijn die aspecten aan het publieke debat. Daarom schreef hij in te veel te plannen.’ mensen wordt aangewakkerd, bijvoorbeeld door ook weer verenigd. Hierin zit de complexiteit 2012 een essay in de Academische Boekengids het uitreiken van Jong Talentprijzen en het van het leven vervat doordat je er allerlei over het in goede banen leiden van human ‘Heb niet de illusie dat dat lukt. Wetenschap is belonen van bijzondere profielwerkstukken.’ maatschappelijke, politiek en filosofische enhancement: het inzetten van gentechnologie grotendeels onvoorspelbaar. Dat merkte ik bij vraagstukken mee beetpakt.’ om mensen te behandelen of beter te maken. In mijn promotie. Een groot deel van het expe- 2015 was hij ook een van de twintig deelnemers riment dat ik daarvoor uitvoerde was mislukt, Gijsbert had als NRC-lezer al vaker een adver- in de Nationale DenkTank die onderzoek maar toen werd iets anders dat ik probeerde tentie gezien voor de essaywedstrijd die NRC en deed naar ‘Het Leren van de Toekomst’ voor juist ineens een groot succes. Je moet jezelf KHMW jaarlijks gezamenlijk uitschrijven. Maar jonge kinderen en scholieren in het primair en soms dwingen nieuwe dingen te proberen. Dat het thema spreekt hem deze keer extra aan en voortgezet onderwijs. is eerst meer werk, vaak is het ook spannend, hij besluit deel te nemen. ‘De vraag was heel maar je leert er altijd iets van. En naast een nut- breed en ik zag het als een kans gedachten die Het huidige academisch jaar blijft Gijsbert nog tige ervaring hou je er altijd contacten aan over.’ al in mijn hoofd speelden hierdoor helderder te in Oxford. ‘De kans is heel groot dat ik daarna verwoorden, omdat ik al schrijvend het beste ook in de wetenschap actief blijf. Ik wil verschil- Tegelijkertijd zegt hij dat het lastig is carrière te kan denken. Omdat ik veel denkbeelden grof- lende opties verkennen en wil het liefst verder maken in de wetenschap. ‘Bijvoorbeeld omdat weg al in mijn hoofd had, lukte het me om een werken aan evolutionaire vraagstukken en het het lastig is onderzoeksgelden te verwerven.
42 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 43 JOHANNES CORNELIS De Keetje Hodshon Prijs is een voortzetting van Quote van de jury: Witteman onderzoekt de gebied van de natuurwetenschappen en tech- RUIGROK PRIJS de Prins Bernhard Fonds Prijs (1981-1993) en de grenzen tussen de verwerking van akoestisch niek, in één van de volgende disciplines: Hodshon Prijs (1994). De prijs is vernoemd naar signaal, emotie en linguïstische boodschap in – Exacte wetenschappen De J.C. Ruigrok Prijs is in 1984 ingesteld ter be- Cornelia Catharina (Keetje) Hodshon, de eerste de hersenen. Stap voor stap wordt evidentie – Chemie en chemische technologie kroning van promotieonderzoek op het gebied bewoonster van het Hodshon Huis, die in 1794 het verzameld om uiteindelijk tot concrete – Life sciences and technology van de maatschappijwetenschappen, in één van huidige gebouw van de Maatschappij liet bouwen conclusies te komen: een bilateraal netwerk – Milieuwetenschappen de volgende disciplines: en tot 1829 de eerste bewoonster ervan was. (bestaande uit specifieke subgebieden in de – Ingenieurswetenschappen (in 2017) – Rechtswetenschappen hersenen) dat in drie stappen akoestische De prijs is vernoemd naar Martinus van Marum, – Economische wetenschappen (in 2017) Dr. J. (Jurriaan) Witteman: Towards a Cognitive signalen emotioneel en linguïstisch verwerkt. die als tweede secretaris van 1794 tot 1837 een – Maatschappijwetenschappen Neuroscience of Prosody Perception: And its Het proefschrift stijgt boven het gemiddelde uit stempel heeft gedrukt op de werkzaamheden – Menswetenschappen Modulation by Alexithymia (UL dec. 2014) door originaliteit, systematiek, methodologie en van de Maatschappij. Hij heeft in Haarlem en ver fundamentele aanpak, en dat alles in heldere taal daarbuiten grote bekendheid gekregen, vooral Dr. E. (Elisabeth) Kempf: Essays in corporate en opzet. De systematische en gedegen aanpak op het gebied van de natuurwetenschappen. finance and financial intermediation (TU juni 2016) van Witteman is zeer overtuigend, waarbij hij Quote van de jury: Het eerste hoofdstuk van dit het niet schuwt om grotere vragen te stellen Dr. ir. T.W.J. (Tom) de Geus: From damage to proefschrift verdient bijzondere aandacht. Het (muziek en natuurlijke selectie) en verder te fracture, from micro to macro: a systematic study of gaat over de draaideur op de arbeidsmarkt voor kijken (mensen met emotionele disorders). ductile fracture in multi-phase microstructures (TUE analisten die afwisselend bij financiële instel- mei 2016) lingen en de toezichthouder werken. Het kreeg sponsor J.C. Ruigrok Stichting, Quote van de jury: De Geus beschrijft onderzoek internationaal veel aandacht en waardering en € 12.500, en KHMW-medaille, jaarlijks. naar de invloed van microstructurele kenmerken leverde Kempf ook een baan als assistant professor jury Prof. dr. L.L.S. (Lisa) Cheng, op de sterkte en vervormbaarheid van hoogwaar- Prof. dr. O.C.M. (Olga) Fischer, bij een van de beste finance-instituten ter wereld, Prof. dr. P.T.J.M. (Piek) Vossen. dige meerfase-materialen, zoals staal, voor toepas- de Booth School of Business van de University singen in, onder meer, de automobielindustrie. of Chicago, op. Dit is zeer uitzonderlijk. Los van Dergelijke hoogwaardige staalkwaliteiten hebben deze externe validaties van het werk, viel het MARTINUS een complexe microstructuur, met harde deeltjes proefschrift op door de creatieve en sterke econo- VAN MARUM PRIJS in een zachte, vervormbare matrix van ferriet. De mische analyses, de zelf samengestelde datasets praktische toepassing wordt vooralsnog belem- en de toegankelijke schrijfstijl. De Martinus van Marum Prijs is in 2008 ingesteld merd door onvoorspelbaar materiaalfalen. De ter bekroning van promotieonderzoek op het Geus heeft een methode ontwikkeld, waarmee uit sponsor J.C. Ruigrok Stichting, structuurkenmerken op microschaal het faalge- € 12.500, en KHMW-medaille, jaarlijks. drag van het materiaal op macroschaal voorspeld jury Prof. dr. J.H. (Jaap) Abbring, Prof. dr. B.E. (Barbara) Baarsma, kan worden. Zijn model is experimenteel geva- Prof. dr. F.A.G. (Frank) den Butter. lideerd voor tweefasenstaal, maar de methode is evenzeer toepasbaar voor voorspelling van het faalgedrag van andere geavanceerde materialen KEETJE HODSHON PRIJS met complexe microstructuren. Boven: Barbara Baarsma De Keetje Hodshon Prijs is ingesteld ter Midden: Michiel Kersten sponsor J.C. Ruigrok Stichting, bekroning van een promotieonderzoek op het Onder: Het bestuur van de € 12.500 en KHMW-medaille, jaarlijks. gebied van de geesteswetenschappen, in één Ruigrok Stichting met de jury Prof. dr. ir. J. (Job) van Amerongen, Prof. dr. S.J.M.H. (Suzanne) Hulscher, van de volgende disciplines: laureaten, vlnr Raphael Braakhuis, Mirjam Nouwen, Prof. dr. ir. M.P.C. (Margot) Weijnen. – Taalwetenschappen (in 2017) Tom de Geus, Jurriaan Witteman, – Literatuurwetenschappen Bernet Elzinga, Elisabeth Kempf, De J.C. Ruigrok, Keetje Hodshon en Martinus – Historische wetenschappen Edzo Huisman, Michiel Kersten, van Marum Prijs werden op 16 juni uitgereikt – Wijsbegeerte en/of Godgeleerdheid Hélène Steenhoff. door Michiel Kersten, bestuurslid van de J.C. Ruigrok Stichting. 44 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 45 HOLLANDSCHE menteerd. Het gaat om technisch geavanceerde naar de rol van zgn. memory B cellen in MAATSCHAPPIJ technieken die diep inzicht vereisen in compu- immunologische processen door multiphoton- PHILIPS AFSTUDEERPRIJS VOOR PRIJZEN VOOR tersystemen om ze succesvol te implementeren. imaging technieken te combineren met BIOMEDISCHE TECHNOLOGIE Jos heeft een uitzonderlijke prestatie geleverd. single-cell imaging in transgene muizen. Het Tycho Brug (Biomechanical Engineering UT): JONG TALENT innovatief en baanbrekend wetenschappelijk Enhancing and integrating a 3D reflex-based neuro- sponsor KNVI, € 5.000, jaarlijks. immunologisch onderzoek, de manier waarop muscular model into the control of active lower extre- Deze prijzen hebben als doel het wetenschap- jury Prof. dr. C.M. (Catholijn) Jonker, het gedocumenteerd is en het niveau van de mity gait assistive devices Prof. dr. E.O. (Eric) Postma, pelijk onderwijs in de technische en exacte Prof. dr. ir. M.R. (Maarten) van Steen. wetenschappelijke discussie zijn van een uiterst Quote van de jury: De laatste jaren zijn er spec- vakken te bevorderen. Er worden twee soor- hoog niveau. Dat Ariën een uitzonderlijk taculaire ontwikkelingen op het gebied van het ten prijzen toegekend: Afstudeerprijzen en talent is, blijkt ook uit het feit dat hij na het zgn. “exoskelet”. Tycho heeft een algoritme ont- Aanmoedigingsprijzen. afronden van zijn master kon kiezen uit wikkeld en getest dat het in principe mogelijk TATA STEEL PRIJS VOOR promotieplaatsen aan Harvard University, New maakt om het exoskelet te laten lopen via een WERKTUIGBOUWKUNDE York University en Rockefeller University, afstandsbediening: krukken zijn dan niet meer Afstudeerprijzen EN MATERIAALKUNDE waarvan hij de laatste heeft gekozen en waar nodig. Het voorkómen van ongewenste inter- Remco van Erp (Mechanical Engineering hij inmiddels is gestart. ferentie van andere apparaten is daarbij essen- Deze scriptieprijzen voor masterstudenten worden gegeven ter bekroning van TUE): Development of an electrokinetically driven tieel. In zijn project heeft Tycho dit algoritme sponsor Pfizer,€ 5.000, jaarlijks. uitzonderlijke studieresultaten aan een microfluidic impedance immunosensor with 3D anti- zelfstandig ontwikkeld. Hij is zowel creatief als jury Prof. dr. C.V.C. (Carlijn) Bouten, Nederlandse instelling voor wetenschappelijk body immobilization for decoupling of sensitivity and entrepreneurial, en heeft als technisch student Prof. dr. W.E. (Wim) Hennink, onderwijs. dynamic range Prof. dr. F.P.J.T. (Floris) Rutjes. gekozen voor een echt biomedical engineering Quote van de jury: Doel van het onderzoek project dat relatief snel in de praktijk zou kun- was het ontwikkelen en testen van een nieuwe nen worden toegepast. methode om eiwitten te kunnen detecteren die KNVI SCRIPTIEPRIJS mogelijk aanwezig zijn in een heel klein vloei- AKZONOBEL AFSTUDEERPRIJS VOOR sponsor Philips, € 3.000, jaarlijks. VOOR INFORMATICA stofmonster, bijvoorbeeld een druppel bloed. CHEMIE EN PROCESTECHNOLOGIE jury Prof. dr. C.L. (Christine) Mummery, Prof. dr. V. (Vinod) Subramaniam. EN INFORMATIEKUNDE De grote wetenschappelijke doorbraak die met Michelle van der Helm (Chemical Engineering 1e prijs: Jos Wetzels (Computer Science and het afstudeerwerk van Remco is bereikt, is dat TUD): Enzyme Reactions in Monolithic Engineering TUE): KINTSUGI Identifying & ad- hij voor de eerste keer een geminiaturiseerde ei- Microreactors dressing challenges in embedded binary security witsensor heeft ontwikkeld en gedemonstreerd Quote van de jury: Michelle heeft gewerkt aan PHILIPS AFSTUDEERPRIJS DATA 2e prijzen: Anna Latour (Computer Science die niet alleen heel nauwkeurig is, maar ook een het immobiliseren van een enzym op een an- SCIENCE IN HEALTH CARE UL): Incremental algorithms for solving stochastic con- groot dynamisch bereik heeft en dus een brede organische drager die daarna is gebruikt in een Stefan ten Eikelder (Operations Research and straint optimisation problems with probabilistic logic pro- range van eiwitconcentraties kan detecteren. microreactor voor een organische asymmetri- Management Science TU): Optimal fractionation gramming & Paul Marcelis (Embedded Software Deze vondst kan van groot maatschappelijk sche synthese. De verkregen resultaten zijn niet for combined photon-proton treatments in radiation TUD): Frame Loss Characterisation and Data Erasure belang zijn. Het detecteren van eiwitten is een alleen bruikbaar voor de geselecteerde reactie, therapy Coding for LoRaWAN. van de belangrijkste diagnostische principes in maar kunnen breder toegepast worden voor de Quote van de jury: Bij kankerpatiënten wordt Quote van de jury: Door hardwarematige bar- de geneeskunde. ontwikkeling van efficiënte en continue bio ka- radiotherapie toegepast om de tumor te be- ricades op te werpen kun je besmettingen van talytische processen. De aard van het onderzoek strijden. Tegenwoordig is het mogelijk om een computers vaak afdoende tegen houden. Echter, sponsor Tata Steel, € 5.000, jaarlijks. was zeer divers en omvatte een breed scala aan ac- combinatie van therapieën te gebruiken: een hele kleine computers, zoals dikwijls ingebed in jury Prof. dr. ir. M.G.D. (Marc) Geers, tiviteiten. Dit vereist kennis op het gebied van de nieuwe protonentherapie gecombineerd met Prof. dr. ir. J. (Han) Huétink. auto’s, robots, uw elektriciteitsmeter, TV’s, be- biochemie, anorganische en organische chemie meer conventionele radiotherapie. Om de beste wakingscamera’s, moderne deursloten en pace- en procestechnologie. Michelle heeft deze kennis combinatie radiotherapie te vinden moet een makers, hebben deze hardware beschermingen uitstekend geïntegreerd in haar onderzoek. optimalisatieprobleem worden opgelost. De the- niet, of anders in mindere mate. Voor deze PFIZER PRIJS VOOR LIFE SCIENCES sis combineert een relevant medisch probleem minder beschermde computers moeten speciale Ariën Schiepers (Infection and Immunity sponsor Akzo Nobel, € 5.000, jaarlijks. met een sterke wiskundige analyse en levert een maatregelen genomen worden. Jos heeft ver- UU): Fate-mapping Germinal Center B cell responses jury Prof. dr. ir. H.J. (Erik) Heeres, methode op die zowel in redelijke tijd een opti- Prof. dr. ir. A.A. (Anton) van Steenhoven. schillende technieken geanalyseerd en geïmple- Quote van de jury: Ariën deed onderzoek maal bestralingsregiem kan vaststellen, als in de
46 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 47 praktijk kan worden toegepast. Deze combinatie maakt dat dit een bijzondere scriptie is en een uitmuntend voorbeeld van het toepassen van Data Science om een optimale behandeling te ontwikkelen. sponsor Philips, € 3.000, jaarlijks. jury Prof. dr. J.N. (Joost) Kok, Prof. dr. J.J. (Jacqueline) Meulman.
EAST-WEST SEED AFSTUDEERPRIJS VOOR PLANTENWETENSCHAPPEN Peter Karssemeijer (Plant Sciences WUR): On the interplay between plants, aphids, and pollinators Quote van de jury: Peter heeft onderzoek ver- richt naar de effecten van parasitering van zwarte mosterd door drie verschillende soorten bladluizen op de bestuiving door het koolwitje Pieris brassicae en de zweefvlieg Episyrphus balte- Alle afstudeerprijswinnaars Sponsors van de Jong Talent Prijzen en bestuursleden van de KHMW op de dag van de prijsuitreiking atus. Het onderzoek vereiste vele en nauwkeu- rig uitgevoerde waarnemingen om vervolgens heeft, namelijk netwerken. Netwerken Enea Mauri (Theoretical Physics UU): siereactor. Om grip op deze complexe materie te statistisch betrouwbare uitspraken te kunnen hebben een prominente aanwezigheid in vele Fluctuations in the Holographic Superconductor krijgen moest Oliver verschillende simulatiepro- doen over effecten van bladluisinfectie op de toepassingsgebieden, waarbij men niet alleen Quote van de jury: De jury was dit jaar aange- gramma’s laten samenwerken. De uitkomsten bestuivers. Geconcludeerd kan worden dat pa- aan internet en sociale netwerken kan denken naam verrast door de constante hoge kwaliteit illustreren dat in de natuurkunde niet alleen rasitering van zwarte mosterd door bladluizen maar ook aan scheikunde en biologie. Daarnaast van de vele inzendingen. Veel van de genomi- theorie en experiment van groot belang zijn, effect heeft op twee van zijn bestuivers en indi- geven ze aanleiding tot een groot aantal nieuwe neerde studenten blijken naast hun natuurkun- maar dat ook de simulatie een belangrijke pijler rect dus ook op de voortplanting van de plant. wiskundige problemen die zowel interessant als dig onderzoek in staat tot een angstwekkende is waardoor onze kennis groeit. De scriptie levert een bijdrage aan de kennis uitdagend zijn. Het door Merlijn bestudeerde lijst van nevenactiviteiten. Kennelijk kan een Supergeleidende materialen zijn bekend van- van bestuiving bij planten wat van groot belang onderwerp heeft niet alleen een grote praktische talent voor natuurkunde heel goed samengaan wege het feit dat de elektrische weerstand ver- is voor tal van nutsplanten. relevantie, maar heeft ook aan de zuiver met andere talenten. dwijnt wanneer ze kouder worden dan een wiskundige veel te bieden. In haar afstudeeronderzoek bestudeerde zekere kritieke temperatuur. Het bestuderen sponsor East-West Seed, € 5.000, jaarlijks. Myrthe het spreiden en samenvloeien van van deze materialen is geen geringe opgave, van- jury Prof. dr. E.F. (Erik) Smets, sponsor ASML, € 5.000, jaarlijks. druppels, in het bijzonder de zgn. surfactanten wege een aantal abstracte concepten, en omdat Prof. dr. ir. P.J.G.M. (Pierre) de Wit. jury Prof. dr. ir. C. J. (Hans) van Duijn, (moleculen die zich bij voorkeur ophouden gelijktijdig drie verschillende soorten differen- Prof. dr. H.W. (Hendrik) Lenstra. aan een oppervlak) en de rol die zij spelen bij de tiaalvergelijkingen moeten worden opgelost. snelheid waarmee het uitspreiden en samen- Enea heeft dit uitstekend klaargespeeld. Door ASML AFSTUDEERPRIJS vloeien van de druppeltjes plaatsvindt. Haar zijn begrip van de onderliggende natuurkunde VOOR WISKUNDE SHELL AFSTUDEERPRIJZEN werk is met name van belang in de context van toont hij zich een rijpe natuurkundige die met Merlijn Staps (Mathematics UU): The diameter VOOR NATUURKUNDE Inkjet Printing en vormt het startpunt voor kop en schouders uitsteekt boven hetgeen van of hyperbolic random graphs Myrthe Bruning (Physics of Fluids UT): The role een nieuwe onderzoekslijn binnen de Twentse een masterstudent verwacht mag worden. Quote van de jury: Het onderwerp van deze of surfactants in delayed coalescence groep waar ze haar onderzoek deed. scriptie behoort tot een onderdeel van de Oliver Linder (Science and Technology of Oliver bestudeerde hoe wolfraamatomen los- sponsor Shell, 3x € 5.000, jaarlijks. wiskunde dat zich de laatste tijd al meer naar Nuclear Fusion TUE): Flux-driven transport model- komen van de wand van een fusiereactor en zich jury Prof. dr. G. (Gerard) ’t Hooft, Prof. dr. ir. T.H. (Tjerk) Oosterkamp. het centrum van de belangstelling bewogen ling of ASDEX Upgrade discharges vervolgens verspreiden door het plasma in de fu-
48 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 49 voorbeeld uit deze categorie supernovarestanten, LORENZ AFSTUDEERPRIJS VOOR de Krabnevel. Bovendien toon je aan dat som- Aanmoedigingsprijzen THEORETISCHE NATUURKUNDE mige objecten die aanvankelijk waren geclas- Hidde Hendriksen (Quantum Universe RUG): sificeerd als mogelijke supernovarestanten, dat Deze jaarlijkse prijzen van € 500 worden ter A minutious introduction to the Minimal Scale feitelijk niet zijn, aangezien ze niet door LOFAR beschikking gesteld voor de beste studie- resultaten in het eerste studiejaar aan Invariant Standard Model bij lage radiofrequenties worden gedetecteerd. een Nederlandse instelling voor weten- Het afstudeerwerk van Hidde betrof een ana- En alsof dat nog niet genoeg is heb je ook nog een schappelijk onderwijs, in de volgende lyse van de structuur van het Standaardmodel nieuwe supernovarestant gevonden, aangeduid studierichtingen: van de subatomaire deeltjes. Enige jaren geleden met G53.41+0.03, verwijzend naar zijn positie – Wiskunde en technische wiskunde werd het laatste bestanddeel van dit model expe- nabij het Melkwegvlak. (9 prijzen) rimenteel waargenomen, zijnde het Higgsdeeltje. Je scriptie leest als een spannende ontdekkings- – Natuurkunde en technische natuurkunde De tweelingbroers Marien en Jochem Raat studeren informa- Het bestaan van dit deeltje werd al langere tijd als reis, waarbij de beschrijving van te overwinnen (8 prijzen) – Scheikunde (6 prijzen) tica, de een in Utrecht en de ander in Delft en wonnen beiden vrijwel vanzelfsprekend beschouwd, maar pas nu technische uitdagingen wordt afgewisseld met – Informatica en technische informatica een aanmoedigingsprijs! kon men ook nauwkeurig de massa ervan bepa- nieuwe interessante resultaten. Je aanpak getuigt (9 prijzen) len. De gevonden waarde, 125 giga-elektronvolt, van creativiteit en vasthoudendheid, met name – Chemistry of Life, Chemistry of Materials werpt nieuwe vragen op. In de vakliteratuur zijn op momenten dat het onderzoek niet helemaal en Chemical Conversion (3 prijzen) er al pogingen gedaan de waarde van de Higgs- mee zit. Hiermee toon je bij uitstek een sterke – Biomedische technologie (2 prijzen) massa te verklaren, maar dit is nog niet echt mate van gedrevenheid en onafhankelijkheid – Advanced Technology (1 prijs) gelukt. In zijn scriptie probeert Hidde op de door aan. Twee eigenschappen die, uiteraard naast – Chemische technologie (3 prijzen) – Werktuigbouwkunde en materiaalkunde recente auteurs ingeslagen weg voort te gaan. De intelligentie, essentieel zijn voor een succesvolle (3 prijzen) jury was verrast door zijn scherpe formulering carrière in de wetenschap. – Civiele en maritieme techniek (3 prijzen) van het probleem in termen van de gekwanti- – Lucht- en Ruimtevaart (2 prijzen) seerde veldentheorie en door zijn aanhoudende sponsor De Zeeuw-Van Dishoeck Fonds, – Farmacie of (bio)farmaceutische pogingen grote rekenpartijen uit te voeren in de € 3.000, jaarlijks. wetenschappen (4 prijzen) jury Prof. dr. ir. J.A.M. (Johan) Bleeker, hoop tot bruikbare resultaten te komen. – Geneeskunde (8 prijzen) Prof. dr. S.F. (Simon) Portegies Zwart Alle aanmoedigingsprijswinnaars sponsor Lorenzfonds, € 3.000, jaarlijks. jury Prof. dr. G. (Gerard) ’t Hooft, De Jong Talent Prijzen werden uitgereikt op 27 Quote van de jury: Het motto van het wat ander karakter krijgen: van bevordering Prof. dr. ir. T.H. (Tjerk) Oosterkamp. november door Maarten Emons (KNVI), Arjan van nieuwe kabinet is ‘vertrouwen in de toekomst’. van de studies tot erkenning en waardering den Hoogen (Tata Steel), Maarten Kraaijenhagen Wie de voordrachten voor de Jong Talent van de beste studieresultaten in het eerste (Pfizer), André van Linden (AkzoNobel), Michel Aanmoedigingsprijzen van dit jaar bekijkt, studiejaar van de betreffende studierichtingen. DE ZEEUW-VAN DISHOECK van Bruggen (Philips), Milan Petkovic (Philips), Maaike Groot (Enza Zaden), Paul Mak (Shell), kan alleen maar constateren dat, als het op De prijzen bedoelen daarmee onverminderd AFSTUDEERPRIJS VOOR Carlo Beenakker (Lorentzfonds), Adriaan Tas de huidige generatie studerenden aankomt, een stimulans te zijn voor iedereen die een STERRENKUNDE (ORTEC), Piet Mulders (Stichting Physica), Mark zulk een vertrouwen in de toekomst meer dan universitaire studie in een van de bedoelde Laura Driessen (Astronomy & Astrophysics Schmets (NWO-ENW), Herbert Wormeester (i.o. gerechtvaardigd is. De cijfergemiddelden die richtingen wil aanvangen. UvA): LOFAR observations of pulsar wind nebula Novel-T), Sijtze Blaauw (KNMP), René Héman door de voorgedragen kandidaten over het G54.1+0.3 and its environment (KNMG) en Ad IJzerman (KHMW). eerste studiejaar van hun opleiding behaald De ASML Prijs werd op 20 april 2018 uitgereikt door sponsors ORTEC, Stichting Physica, Shell Quote van de jury: Je studie naar de laagfrequen- John Koster (ASML). werden, behoren tot de hoogste die de jury Global Solutions International, KNVI, NWO-ENW, te emissie van de pulsar windnevel G54.1+03 in de diverse studierichtingen gezien heeft. Philips, Novel-T, Koninklijke Van Wijhe Verf, Océ, vindt de commissie bijzonder. Hiermee heb je de Lezing 'Unieke carrières in tijden van gedeelde De jury memoreert dat de KHMW deze Havenbedrijf Amsterdam, Fokker Technologies, energieverdeling verbeterd en, in tegenstelling ambitie' door Rolien Sandelowsky, cultuurfilosofie prijzen aanvankelijk heeft ingesteld om de KNMG, KNMP tot eerdere bevindingen, aangetoond dat de nevel & kunstacademie, freelance tekstschrijver, belangstelling voor studies in de exacte en jury Prof. dr. F.A. (Frits) Berends, niet door een schil wordt omsloten. Uit jouw deelnemer Nationale DenkTank 2014. technische wetenschappen te bevorderen. Nu Prof. dr. J. (Jan) van Leeuwen. studie blijkt dit object nu dus tot het zogenaam- het met die belangstelling steeds beter gaat, In 2017 werden 56 aanmoedigingsprijzen de plerion type te behoren, evenals het bekendste constateert de jury dat de prijzen ook een toegekend.
50 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 51 INTERVIEW de sponsor - ASML John Koster toepassingsgerichte wiskundigen, die een brug ASML sponsort meerdere evenementen en slaan tussen theorie en praktijk. Veel jonge kent ook studiebeurzen toe. ‘We houden graag talenten die een prijs van de KHMW winnen, contact met de universitaire wereld op verschil- kiezen in eerste instantie voor een academische lende niveaus en in alle geledingen. Daarom carrière en niet voor het bedrijfsleven. Maar je zijn we nadrukkelijk aanwezig bij studenten- weet nooit waar je elkaar later weer treft.’ evenementen en lopen er hier stagiairs en promovendi rond. Ook wisselen hoogleraren en Alle prijswinnaars in de afgelopen zes jaar ASML kennis uit, doen we gemeenschappelijk hebben indruk gemaakt op Koster. ‘Het niveau onderzoek en maken ASML-medewerkers deel van hun werk is elke keer weer erg hoog, de uit van adviesraden, besturen en commissies onderwerpen erg verschillend. De overeen- buiten ons bedrijf. Door kruisbestuiving kom komst is dat hun onderzoek steeds vernieu- je verder.’ wend en grensverleggend was. En ook al leken de resultaten soms ogenschijnlijk klein, in po- Koster is zelf sinds tien jaar verbonden aan tentie waren het belangrijke ontwikkelingen.’ ASML. Hij noemt zichzelf een techneut in hart en nieren. Eerder werkte hij voor Philips. Eén onderwerp is Koster nadrukkelijk ‘Als kind speelde ik altijd met Lego en op de bijgebleven. ‘Maar dat heeft ook te maken middelbare school ontwikkelde ik een fasci- met mijn persoonlijke interesse. Yoeri Dijkstra natie voor wiskunde. Mijn studie Wiskunde onderzocht bij de getijdenstroming het en Informatica was een voor de hand liggende samenspel van zoet- en zoutwaterstroming. keuze.’ De vorming van het slib bracht hij vervolgens wiskundig in kaart. Dat is een oer-Hollands Bij de chipmachinemaker uit Eindhoven is thema met een mooie toepassing uit ons vak Koster verantwoordelijk voor softwareontwik- wat mij als geboren Zeeuw enorm aansprak.’ keling. Of ASML zijn droomwerkgever was? John Koster, directeur Software Development nodig, want nauwkeurigheid in onze produc- ‘Ik zie mijn overstap naar ASML als een hele & Engineering bij ASML, had de Jong Talent ten is extreem belangrijk. De invloed van het ‘Jonge talenten staan vaak mede aan de basis logische volgende stap. Mijn droom is mooie Afstudeerprijs Wiskunde graag in november vak wordt steeds gewichtiger.’ van innovaties en dus van nieuwe technieken. producten maken. Dat was zo bij Philips en dat bij de KHMW uitgereikt, maar winnaar Het vieren van prijzen die dat honoreren, is bij ASML nog steeds zo. Ik ben heel trots op Merlijn Staps was niet in de buurt. Daarom ‘Hoe leuk is het als je door je te verbinden hoort daarbij. Bij het treffen van allerhande ons bedrijf, ik zie ons echt als een visitekaartje probeert Koster hem nu tijdens een zakenreis aan deze prijs in contact komt met mensen jonge begaafde wetenschappers tijdens de van de BV Nederland. Door de veelheid aan naar een Amerikaanse ASML-vestiging die wiskunde ook leuk vinden en doorzet- jaarlijkse uitreiking van de Jong Talent Prijzen competenties kunnen we machines bouwen die dichtbij Princeton University te treffen. Daar tingsvermogen tonen om het vak onder de knie in Haarlem, voel je de energie door de zaal grensverleggend zijn en de atmosfeer hier daagt is Merlijn nu aan verbonden. te krijgen? Wie plezier beleeft aan wiskundige gaan. Naast het stimuleren van de interesse je uit om daar een bijdrage aan te leveren.’ vraagstukken en er energie van krijgt om voor het vak wiskunde is het sponsorschap voor ASML sponsort de Jong Talent Afstudeerprijs wiskunde een praktische toepassing te geven, ons een mooie manier om aan onze naams- ‘Het lukt ons om dagelijks een stap verder te zet- sinds 2013. ‘Wiskunde is belangrijk voor ons. Het is bij ons op de goede plek. Als lid van onze bekendheid te werken bij jongeren. En daarom ten. Eureka-momenten beleven we regelmatig, is de taal van de engineer. Met behulp van wis- ontwikkelteams werk je zo aan de essentiële is het onderdeel van onze benadering van de als je door gedegen engineering en stapsgewijze kunde zijn we in staat complexe vraagstukken bouwstenen voor onze machines.’ arbeidsmarkt. Het buitenland lonkt misschien, benadering van de uitdagingen die je aangaat, te beschrijven en die gaan we hier altijd met maar ook in Nederland heb je mooie, grote tot een oplossing komt. Maar het allermooiste meerdere mensen te lijf. Daarvoor hebben we ‘We stimuleren graag dat mensen zich op bedrijven die ertoe doen in de wereld. Daar is moment blijft voor mij het neerzetten van een steeds ingewikkeldere wiskundige algoritmes wiskunde storten. Wel zijn we op zoek naar ASML een duidelijk voorbeeld van.’ teamresultaat en dat gezamenlijk te vieren.’
52 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 53 DR. SAAL VAN ZWANENBERG ONDERZOEKSPRIJZEN
Vanuit de Dr. Saal van Zwanenberg Stichting worden sinds 2016 prijzen ter beschikking ge- steld voor masterstudenten die een onderzoeks- verslag of scriptie hebben geschreven op het terrein van de farmaceutische en/of medische wetenschappen waarbij het geneesmiddel cen- traal staat.
1e prijs: Lena Sialino (oncologie VU): The epi- genetic regulation of alveolar rhabdomyosarcoma and early T-cell progenitor acute lymphoblastic leukemia Lena Sialino en Ad IJzerman Winnaar van de publieksprijs Joris Krijger 2e prijzen: Fieke Terstappen (SUMMA, UU): The potential effects of perinatal treatment with nitric behandeling met NO verhogende middelen INTERNETSCRIPTIE- Next, he manipulates the experiment and oxide stimulating agents on mother and child during én ter ondersteuning van het internationale PRIJZEN finds that the image helps more if the reviewer placental insufficiency & Ella de Vries (genees- STRIDER-onderzoek, dat zich richt op foetale and the consumer share characteristics. The kunde UM): Storage of uterotonics in a low resource groeivertraging. Met vier scriptieprijzen voor de beste afstudeer- characteristic of the product, either experience setting Het onderzoeksverslag van Ella beschrijft een scripties over een internet-gerelateerd good or search good, makes little difference for Quote van de jury: Lena heeft gewerkt aan de verblijf in het Mulago National Hospital in onderwerp willen initiatiefnemers Google, the result. The findings of the very readable thesis ontrafeling van de epi-genetische regulatie van Kampala, Oeganda, waar jaarlijks 100 vrouwen Brinkhof, SIDN Fonds en Greenhost likely can be usable to any organization that twee vormen van kinderkanker: het alveolair overlijden aan verbloeding na de bevalling. Zij de belangstelling voor de betreffende needs to inform the public on an issue. rhabdomyosarcoma (aRMS) en de ETB vorm heeft de routing van het geneesmiddel oxyto- onderzoeksgebieden vergroten, en in bredere van acute lymphoblastische leukemie (ETB- cine in kaart gebracht en gedurende het gehele zin het maatschappelijk en wetenschappelijk sponsor Google, € 2.000, jaarlijks. ALL). Abnormale epigenetische modificatie is traject de stabiliteit en houdbaarheid gemeten. debat over de impact van internettechnologie jury Prof. dr. E.J. (Eric) Bartelsman, een kenmerk van vele kankersoorten en omdat Haar onderzoek heeft in Oeganda geleid tot een bevorderen. Prof. dr. Ph.H.B.F. (Philip Hans) Franses. dit type regulatie omkeerbaar is, vormen ze een nieuw trainingscentrum waar het belang van goed target voor nieuwe therapieën. Een van goede bewaar- en toedieningsmethoden voor deze nieuwe targets is de “chromatine lezer” geneesmiddelen om verbloeding na de bevalling INTERNET & RECHT BRD4. Lena heeft remmers voor BRD4 getest in te voorkomen zal worden onderwezen. INTERNET & ECONOMIE Roel Maalderink (Informatierecht UvA): De een tumor model bestaande uit humane tumor- David Galitzki (International Business digitale schandpaal. En wat we ertegen kunnen doen cellen, die gegroeid zijn in immunodeficiëntie sponsor Dr. Saal van Zwanenberg Stichting, UM): What makes a Credible and Helpful Online Quote van de jury: Het begrip schandpaal wordt muizen. Zij heeft niet alleen het mechanisme 1e prijs van € 3.000, twee 2e prijzen van elk € 1.500, Video Review? Examining the Effects of Reviewer in volle omvang met een eigen definitie getrans- van remming van het BRD4 eiwit opgehelderd, jaarlijks. Disclosure formeerd van de middeleeuwen naar de huidige jury Prof. dr. D.D. (Douwe) Breimer, maar heeft ook de basis gelegd voor een klini- Prof. dr. W.J. (Wim) Quax, Quote van de jury: David received a Masters internettijd. Voor ieder juridisch regime valt het sche test voor deze BRD4 remmers in de nabije Prof. dr. H.A.J. (Harry) Struijker-Boudier. degree in Information Management & Business niet mee om een passende juridische maatregel toekomst. Intelligence as well as Strategic Marketing. In op te leggen, bijvoorbeeld als iemand iets ‘raars’ Fieke heeft uitmuntend werk geleverd met De prijzen werden uitgereikt door Ad IJzerman, his thesis he combines insights from both tracks, zegt, dan wel het rare te beschouwen als vrije het schrijven van een uitgebreid systematisch bestuurslid Dr. Saal van Zwanenberg Stichting op to study the usefulness of online video reviews meningsuiting. Roel laat zien dat het gezonde review over alle mogelijke effecten van stik- 24 november. for consumers learning about a product they verstand heel vaak volledig overweldigd wordt stof monoxide (NO) op zowel moeder als kind may decide to purchase. In a very carefully door een stroom van twitter berichten waarte- bij het behandelen van placenta insufficiëntie. designed and executed experimental study, gen niet meer op te roeien valt. Welk juridische Dit alles ter voorbereiding van een experimen- he tests whether or not showing the face of regime kan daar iets aan doen? Erger dan de tele dierstudie naar het effect van prenatale the reviewer in the review increases trust. schandpaal (door de auteur keurig gedefinieerd
54 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 55 De prijzen werden op 7 april uitgereikt door Leah elke betrokkenheid tot je eigen handelen weg JAN BROUWER Postma (Google), Remy Chavannes (Brinkhof), te nemen”. In dat opzicht lijkt de schaamteloze SCRIPTIEPRIJZEN Roxane van Iperen (SIDN fonds), Sacha van Geffen bankier volgens hem op de gebruiker van de (Greenhost) en Harald Tepper, bestuurslid KHMW. populaire datingapp Tinder, die evenzeer echte Vanuit het Jan Brouwer Fonds worden sinds 2015 De vier laureaten presenteerden hun scriptie, waarna de publieksprijs van 500 Euro werd toege- betrokkenheid en de daarmee verbonden risico’s zeven scriptieprijzen uitgekeerd voor de geestes- kend aan Joris Krijger. uit de weg gaat, maar daarmee tevens het ver- en maatschappijwetenschappen. Marc Jellema, oprichter en CEO van Tom Kabinet, mogen zinvolle relaties aan te gaan ondermijnt. wijdde het publiek in in de wereld van het twee- Eervolle vermelding voor Arjen van de Heide dehands e-book en Stef van Gompel, universitair (UM) FILOSOFIE EN RELIGIE- docent informatierecht aan de Universiteit van WETENSCHAPPEN Amsterdam hield een inleiding over de ‘value gap’ sponsor SIDN fonds, € 2.000, jaarlijks. Stefan Mulder (Religion op het internet en de Europese plannen om ervoor jury Prof. dr. V.A.J. (Valerie) Frissen, te zorgen dat auteurs en artiesten een eerlijke ver- and Culture RUG): Prof. dr. mr. S. (Simone) van der Hof, Early Christian Christology goeding krijgen voor het gebruik van hun werken Prof. dr. J. (Jos) de Mul. op internetplatforms. Contextualised. The Graeco- Roman context of ‘Christian’ Docetism in internet terminologie) is er niet. Destijds INTERNET & TECHNISCHE Quote van de jury: Stefan hebben we er iets tegen gedaan (afschaffen), nu WETENSCHAPPEN analyseert het debat over moeten we er opnieuw iets aan doen. Daartoe Simon de Vries (Computer Science UT): de vraag of Jezus aan het heeft Roel de eerste stappen gezet. Achieving 128-bit security. against quantum attacks in kruis echt heeft geleden of of dat alleen maar Eervolle vermelding voor Jordi Bierens (UvA) openVPN zo leek. Hierachter staat de vraag naar de men- Quote van de jury: Simon heeft een implemen- selijkheid van Jezus en dus naar de materialiteit sponsor Brinkhof, € 2.000, jaarlijks. tatie gemaakt van een bestaand post quantum van het goddelijke. De centrale vraag van de jury Prof. dr. N.A.N.M. (Nico) van Eijk, Prof. dr. public key algoritme, namelijk McEliece, in scriptie is waar het idee van de bedrieglijkheid H.J. (Jaap) van den Herik, Mr. D. (Dorien) Verhulst. OpenVPN. Deze VPN software wordt door de van de menselijkheid van Jezus vandaan komt. Nederlandse overheid en door veel andere par- Mulder betuigt dat de twee meest aangehaalde tijen gebruikt voor het beveiligen van hun verbin- verklaringen, die de oorsprong ervan zoeken in INTERNET & MAATSCHAPPIJ- OF dingen. Deze implementatie is een van de twee de Joodse traditie of in Plato’s onderscheid tus- GEESTESWETENSCHAPPEN bijdragen van deze scriptie. De andere bijdrage sen het goddelijke en het wereldse, de plank mis Joris Krijger (Philosophy of Psychology UL): van de scriptie zit in het analyseren van hoe de slaan. Vervolgens ontvouwt Mulder deskundig Schaamteloos handelen. Een filosofische beschou- paramaters voor Niederreiter het beste gekozen en met verve zijn alternatieve verklaring. De wing over wat de bankencrisis van 2008 ons leert over kunnen worden. Het nadeel van Niederreiter is dat theologische aanpak schiet te kort omdat die schaamteloosheid in een virtuele wereld de sleutels erg groot zijn, namelijk meer dan een geen rekening houdt met de wijdere Grieks- Quote van de jury: De jury waardeerde de ori- megabyte. In de scriptie wordt deze sleutellengte Romeinse context. Boven: Valerie Frissen, directeur SIDN Fonds ginele benadering van het onderwerp. Nadat met 35% gereduceerd door een gedetailleerde ana- Midden: Joris Krijger, Simon de Vries, David Galitzki, Joris aan de hand van de filosofen Kierkegaard, lyse van een bekende aanval met gebruik van Shor, sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. Stef van Gompel, Marc Jellema Merleau-Ponty en Sartre integriteit, lijfelijke waardoor de parameter zuiniger gekozen konden jury Prof. dr. B. (Birgit) Meyer, Prof. dr. R. (René) van Woudenberg. Onder: Jesse Kester en Mart van Santen, Greenhost aanwezigheid, en persoonlijke verantwoordelijkheid als worden. Hierbij is voortgebouwd op een suggestie de fundamentele kenmerken van de ervaring van de Eindhovense cryptograaf Dan Bernstein. van schaamte heeft uiteengezet, laat hij in een overtuigende analyse zien dat de virtualisering sponsor Greenhost, € 2.000, jaarlijks. TAAL- EN LITERATUUR- van het bancaire werk drie basale kenmerken jury Prof. dr. J.C.M. (Jos) Baeten, WETENSCHAPPEN van schaamte ondermijnt. In alle drie de geval- Prof. dr. B.P.F. (Bart) Jacobs. Stephan Eekman (Linguistics UvA): Language len leidt virtualisering tot wat Joris aanduidt reconstruction methods put to the test: A comparison als onbetrokkenheid: “het biedt de mogelijkheid between traditional and computational phylogenetic
56 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 57 reconstruction methods with hebben daar allerlei oplossingen voor gevonden. zich tussen 2002 en 2014 heeft ontwikkeld, en data from Scandinavian lan- Het belangrijkste is misschien wel het gebruik ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN wat de motivaties zijn van degenen die nog guage varieties van inzichten uit belendende wetenschaps- Matthijs Korevaar steeds op deze partijen stemmen. Het bleek dat Quote van de jury: De ge- gebieden. Pollaert heeft zich juist op dat punt (Economic and Financial sociaaldemocratische stemmers vooral mensen middelde taalwetenschap- bijzonder onderscheiden door theorieën uit de Research UM): 500 uit de laag opgeleide arbeidersklasse zijn, per staat zeer sceptisch cognitieve religiewetenschap te gebruiken voor Years of Housing Rents in met baanzekerheid en een positieve attitude tegenover het toepassen haar droomboek. Een werkelijk interdisciplinair European Cities ten aanzien van culturele onderwerpen als van fylogenetische me- onderzoek dat maar weinigen onder ons haar Quote van de jury: Europese integratie en immigratie. thoden uit de biologie om zullen kunnen nadoen. Matthijs Korevaar taalverwantschappen vast te stellen en taalver- construeert en analyseert sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. anderingen te reconstrueren. Stephan Eekman sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. een tijdreeks van de jury Prof. dr. A.E. (Aafke) Komter, Prof. dr. B.G.M. (Beate) Volker. weet de lezer echter al in de inleiding van zijn jury Prof. dr. M.P.C. (Manon) van der Heijden, ontwikkeling van de huren van woningen Prof. dr. W.W. (Wijnand) Mijnhardt. scriptie ervan te overtuigen dat een vergelijking in zeven Europese steden vanaf het jaar tussen fylogenetische en klassieke taalweten- 1500 tot 2015 - waaronder Parijs, Londen en schappelijke methoden wel degelijk nuttig en Amsterdam. De scriptie heeft aanzienlijke MENSWETENSCHAPPEN zinvol is. Hij laat in zijn spannende en fantastisch RECHTSWETENSCHAPPEN wetenschappelijke waarde, zowel vanuit Ruben van den Bosch (Cognitive geschreven scriptie niets aan het toeval over. Het Suzanne Hendricksen economisch als vanuit historisch perspectief. Neuroscience RUN): Neural mechanisms of action- onderwerp is origineel, de argumentatie glas- (Strafrecht TU): Zwijgrecht Daarnaast zijn de uitkomsten zeer interessant selective and stimulus-selective stopping helder, de conclusies overtuigend en de discussie van het brein. Over de voor de vastgoedmarkt, omdat er belangrijke Quote van de jury: Gebruik werd gemaakt van prikkelend. grenzen die het nemo tenetur inzichten aan ontleend kunnen worden over Bayesiaanse uitgangspunten bij de analyses, beginsel stelt aan neuroi- de ontwikkeling en de determinanten van de die ervoor waken dat onderzoek er niet slechts sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. maging bij onderzoek naar vastgoedrendementen. op uit is de eigen verwachtingen te bevestigen, jury Prof. dr. H. (Helen) de Hoop, toerekeningsvatbaarheid en maar ook gelegenheid biedt alternatieve Prof. dr. J.Th. (Joep) Leerssen. recidiverisico sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. verwachtingen te bevestigen. Hier kan menig Quote van de jury: jury Prof. dr. K.P. (Kees) Goudswaard, onderzoeker een voorbeeld aan nemen. Het Prof. dr. M.P. (Maarten Pieter) Schinkel. Het echte geheim van deze scriptie schuilt in gaat hier om onderzoek dat de wetenschap GESCHIEDENIS het ogenschijnlijk gemak waarmee volledig verder brengt, en in het kielzog ook de Eline Pollaert (Classics nieuwe vragen worden geadresseerd die op maatschappij. We krijgen hiermee steeds meer and Ancient Civilizations het grensvlak tussen strafrecht, technologie, MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN inzicht in onze cognitieve en gedragsmatige UL): Ancient Drams and forensische psychiatrie en neurowetenschap Willem Gielen mogelijkheden om functioneel om te gaan met Modern Approaches. An liggen. Onder welke omstandigheden mag in (Comparative Politics, de eisen van omgeving die almaar complexer exploratory application of een strafzaak informatie uit een hersenscan Administration and wordt - en waarbij “multi-tasken” een gangbaar cognitive science of religion to worden gebruikt? Mag dit ook tegen de wil Society RUN): Good Bye werkwoord lijkt te zijn geworden. book 3 and 4 of Oneirokritika van de verdachte? Hoe verhoudt die wil Blue Collar? A Multilevel by Artemidorus of Daldis van de verdachte zich tot de gegevens die Logistic Regression Analysis sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. Quote van de jury: Eline wij tegenwoordig aan zijn brein kunnen of Social Democratic Voters jury Prof. dr. M.Ph. (Marise) Born, Prof. dr. P.A.M. (Paul) van Lange. Pollaert heeft een intellectueel zeer uitdagende ontfutselen? Wordt een verdachte dan niet in Western-Europe scriptie geschreven over de Oneirocritica van gedwongen aan zijn eigen veroordeling mee te Quote van de jury: De prijzen werden op 11 april uitgereikt door Artemidorus van Daldis. Die Oneirocritica was werken of ligt de zaak wellicht genuanceerder? Willem Gielen stelt in zijn scriptie een Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner, zonder twijfel het meest succesvolle boek over buitengewoon actueel en relevant thema aan voorzitter van het Jan Brouwer Fonds. dromen in zijn soort uit de oudheid. Het pro- sponsor Jan Brouwer Fonds, € 2.000, jaarlijks. de orde. In heel West-Europa is de politieke bleem met de interpretatie van teksten uit de jury Prof. dr. E. (Ellen) Hey, steun voor de traditionele sociaaldemocratische Prof. mr. drs. W.J. (Wouter) Veraart. oudheid is dat er zo weinig van zijn. Waar de partijen aan het afkalven. Gielen stelt contemporaine historicus zucht onder de over- zich de vraag hoe de electorale steun voor daad, worstelen oudhistorici met een tekort. Ze sociaaldemocratische partijen in West-Europa
58 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 59 INTERVIEW het jurylid Aafke Komter
prestaties en denk dat het niveau gemiddeld Komter is onder de indruk van hoe soepel en toch echt hoger ligt dan in de tijd dat ik zelf stu- prettig de organisatie van de juryactiviteiten deerde. Er waren natuurlijk altijd uitschieters, vanuit het Hodshon Huis verloopt. ‘Ik vind de maar daar zie ik er nu erg veel van.’ bijeenkomsten en voordrachten die de KHMW organiseert erg interessant. Daar hoeft wat mij ‘Wat ik ook leuk vind, is het samenwerken met betreft niets aan te veranderen. Ik ben ook een de andere juryleden, die ik vaak - maar niet aantal keren naar het jaarlijkse aspergediner altijd - al blijk te kennen. Het is leuk om te geweest, wat ik erg leuk vond.’ merken dat je er, met meer of minder discussie, altijd uitkomt om samen te beslissen wie de eer De emeritus hoogleraar vond de uitreiking toekomt. Het aanwijzen van de winnaar was tot van de Ruigrok Prijs aan Nienke Moor in 2010 nu toe bijna altijd een unanieme keuze.’ heel bijzonder. ‘Ik had haar proefschrift niet zelf begeleid - dat deed Wout Ultée -, maar ik ‘Ik vind het geweldig dat er zo’n grote variatie werkte toen wel met haar samen in Multilinks, aan prijzen bestaat binnen de KHMW, voor een groot Europees onderzoeksproject dat allerlei verschillende doelgroepen en met de Rotterdamse hoogleraar Pearl Dykstra verschillende doelstellingen. Ik zie in mijn had geïnitieerd. Ik was diep onder de indruk NWO-werk wat voor belangrijke opstap die van Nienkes werk, een ongelooflijk knap en Emeritus hoogleraar sociale wetenschappen beetje ‘afgedwaald’ naar de sociologen. Ze heeft prijzen kunnen zijn in iemands verdere carrière. interessant proefschrift over de evolutie van Aafke Komter mag dan met pensioen zijn, ze gewerkt aan verschillende universiteiten: in Je ziet daar heel duidelijk het Mattheüs-effect: godsdiensten.’ meldt zich nog altijd graag aan als jurylid bij Nijmegen, Leiden en Utrecht. Op dit moment hoe meer je hebt, hoe meer je krijgt. Als je de KHMW. ‘Daardoor krijg je goed zicht op is ze als ze gastonderzoeker nog verbonden eenmaal een Ruigrok Prijs van de KHMW in de ‘Zelf ben ik, behalve in de jury’s, niet heel actief hoe ontzettend veel kwaliteit er is onder net aan de gecombineerde afdeling bestuurskunde wacht hebt gesleept, vergroot dat je kansen bij binnen de KHMW. Maar het blijft een eer deel afgestudeerden en beginnende academici. Ik en sociologie van de Erasmus Universiteit in het krijgen van een Veni-subsidie van NWO. En uit te mogen maken van dit illustere gezelschap, denk dat het niveau gemiddeld echt hoger ligt Rotterdam. ‘Verder doe ik al een aantal jaren heb je eenmaal een Veni-subsidie, dan helpt dat dat met het Hodshon Huis niet alleen een heel dan toen ik zelf studeerde.’ het voorzitterschap van de Vidi-commissie voor weer bij het binnenhalen van een Vidi-subsidie.’ mooie historische locatie, maar ook zo’n inte- NWO en zit ik regelmatig in jury’s. Behalve voor ressante geschiedenis heeft.’ ‘Ik ben zelf inmiddels gepensioneerd en niet de KHMW doe ik dat ook voor de Nederlandse meer zo bezig met de ontwikkelingen in de Sociologische Vereniging. Maar een groot deel sociologie of psychologie. Ik heb ook niet zo’n van mijn tijd besteed ik aan piano spelen en ik behoefte meer om in mijn vakgebied ‘aanwezig zing ook nog in een koor.’ te zijn’ door publicaties, lezingen of congres- bezoek. Ik vind het mooi geweest en ben tot Bij verschillende KHMW-prijzen was Komter de ontdekking gekomen dat ik muziek veel betrokken bij de selectie van de winnaar. Ze ge- boeiender vind dan sociologie. En eerlijk gezegd niet van de rol als jurylid en meldt zich daarom vond ik dat altijd al, eigenlijk…’ altijd graag aan. ‘Het leuke is dat je zo goed zicht krijgt op hoe ontzettend veel kwaliteit er is Volgens Komter is ze na haar studie psycho- onder net afgestudeerden en beginnende acade- logie aan de Universiteit van Amsterdam een mici. Ik ben vaak echt onder de indruk van hun
60 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 61 PROFIELWERKSTUKPRIJZEN 2018 Botanie incl. Fytopathologie en STIPENDIA UIT HET Landbouwwetenschappen, DR. W.J.E. VOET FONDS Nienke Preijde en Sarah van den Berg 2019 Chemie, (HAVO Lyceum Sancta Maria): Wat is het verband 2020 Geologie incl. Geofysica en Mineralogie, De op 2 maart 2009 overleden Dr. Willem Joseph tussen het chronotype en de concentratie van leerlingen 2021 Zoölogie, incl. Veterinaire Wetenschappen, Elias Voet heeft de KHMW, wier activiteiten hij uit verschillende leerjaren? 2022 Astronomie, incl. Meteorologie en een warm hart toedroeg, bedacht met een aan- Quote van de jury: In hun onderzoek naar de Geodesie, zienlijk legaat. Deze gelden zijn ondergebracht relatie tussen slapen en de concentratie van 2023 Fysica. in het Dr. W.J.E. Voet Fonds, waaruit conform leerlingen concluderen Nienke en Sarah dat de wens van de erflater financiële bijdragen kun- toetsweken, examenroosters en de lessen in Dr. N. (Nele) Beyens, universitair docent ge- nen worden verstrekt aan studenten die niet in kernvakken beter wat later op de dag kunnen schiedenis aan de Universiteit Leiden staat zijn de kosten van hun universitaire studie aanvangen. Deze uitkomst is weliswaar niet Quote van de jury: De bate stelt Beyens in staat zelf volledig te dragen. Teneinde de selectie wereldschokkend maar hun onderzoek leverde een wetenschappelijke biografie te schrijven van studenten die in aanmerking komen voor een prachtig en zeer verzorgd werkstuk op, dat over het leven en werk van Els Borst-Eilers, arts een bijdrage uit het Voet Fonds te faciliteren alle kenmerken van een VWO-werkstuk in zich en minister van Volksgezondheid. Het boek zal is de KHMW een samenwerking aangegaan heeft. laten zien hoe Els Borst haar werk deed in een met de Schuurman Schimmel-van Outeren wereld waarin patiënten hun artsen niet meer Stichting te Haarlem. Uit het Voet Fonds wor- Luc Heisterkamp en Martijn van der Zwet blindelings volgden, medische technologie veel den bijdragen verstrekt voor universitaire stages (VWO KSG Hoofddorp): Kroos: Plaaggeest met po- ingrepen mogelijk maar ook duur maakte, en of studie in het buitenland. tentie? Een onderzoek op het gebied van duurzaamheid, Boven: Laudatio door jurylid Rina van Opstal. verzekeringsmaatschappijen uitspraken gingen milieuvriendelijkheid, waterzuivering en viskweek. Onder: Lezing over trekvogels door Theunis Piersma. doen over behandelingen. Els Borst durfde in die in 2017 zijn onder meer Quote van de jury: Een heel actueel werkstuk context te interveniëren met reorganisaties van onderstaande bedragen vol leuke onderzoeken, goede tabellen en gra- sponsor KHMW, 2 prijzen van € 500, jaarlijks het zorgverzekeringsstelsel, het faciliteren van toegekend: fieken. De conclusie is dat eendenkroos van de jury Prof. dr. A.J.J. (Ton) Nijhuis, patiëntenorganisaties en het indienen van me- Hidde Hendriksen (natuurkunde RUG) Drs. C.S.M. (Rina) van Opstal, Dr. J. (Jan) Spoelder. soort Lemna minor een uitgesproken voorkeur disch-ethische voorstellen zoals de legalisering € 2.500, voor de master Mathematical Modelling heeft voor de opname van ammonium uit het van de euthanasie. Door aan de hand van Els and Scientific Computing aan de University of aquatisch milieu. Hiermee wordt beter inzicht Borst naar de geschiedenis van de geneeskunde Oxford. Jaarlijks worden slechts 25 studenten verkregen in een meer duurzame en milieu- en de gezondheidszorg te kijken, zal Beyens, zo voor deze master geselecteerd. Deze student vriendelijke vorm van viskweek. Wat een mooie STIPENDIA verwachten we, haar vakgebied verrijken. Maar won in 2017 tevens de Lorentz Afstudeerprijs bijdrage is dit onderzoek dat nog niet eerder misschien nog belangrijker: Ze zal die geschiede- voor Theoretische Natuurkunde bij de KHMW. werd uitgevoerd. nis ook op een originele manier toegankelijker Merel Brouwer (rechten UM) € 2.000, voor BATE UIT HET PIETER maken, juist door Els Borst centraal te stellen. de joint master in International Criminal Law, Eervolle ververmeldingen voor Mariska LANGERHUIZEN een samenwerking tussen de UvA en Columbia Temming en Isa Verkruyssen (HAVO LAMBERTUSZOON FONDS sponsor P.L. Langerhuizen Fonds University in New York. Voor dit programma Mendelcollege) en Rembrandt Klazinga en € 15.000, jaarlijks. worden jaarlijks acht studenten geselecteerd die Noor Schroen (VWO Coornhert Lyceum). In 1920 stelde Pieter Langerhuizen Lambertus- jury Prof. dr. K.Th. (Karin) Bijsterveld, gezamenlijk een semester in Amsterdam en een Prof. dr. J.P. (Jan) Hogendijk. zoon, burgemeester van Huizen en Bussum en semester in New York studeren. De prijzen werden uitgereikt op 12 april door kunstverzamelaar een legaat ter beschikking Marloes Verkerke (Neuroscience & Cognition, Louise Gunning-Schepers. In zijn lezing gaf Prof. voor de bevordering van natuurwetenschappelijk Honours Programme UU) € 1.000, voor een stage dr. T. (Theunis) Piersma, waddenbioloog en hoog- onderzoek. Het legaat is ondergebracht in een aan Harvard Medical School in Boston gericht op leraar trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, aanwezigen een boeiend inkijkje in fonds waaruit jaarlijks een bate wordt uitgekeerd, onderzoek naar de ziekte ALS. de vogeltrek in het Waddenzeegebied. Alle ge- in een terugkerende cyclus van vakgebieden: nomineerden ontvingen zijn boek ‘Knooppunt 2017 Geschiedenis van de Natuurweten- Waddenzee’. schappen, incl. die van de Wiskunde, Geneeskunde en Techniek, Els Borst .
62 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 63 ESSAY deling van Boerhaave. Boerhaave had een band Leden uit Harderwijk, met leeropdracht met Harderwijk, hij was er gepromoveerd! en jaar van benoeming als lid. Van de Parels uit Harderwijk onderstreepte leden is een portret aanwezig. De Gorter werd door de burgerij op handen gedragen vanwege zijn werkzaamheden als 1. J. Bleuland, anatomie, heel- en verloskunde, chirurg en verloskundige. Tot zijn promovendi lid 1798 mocht hij Carolus Linnaeus rekenen. Zijn Gerrit van Dijk 2. P. Bondam, rechtsgeleerdheid, lid 1765 kundigheid drong natuurlijk ook door tot 3. H. Bosscha, geschiedenis, welsprekendheid buiten Harderwijk. Toen hij dreigde te vertrek- en Grieks, lid 1808 e universiteit van harderwijk, in 1648 ken, stelden Curatoren hem voor om zijn zoon e universiteit van harderwijk, in 1648 4. J. ten Brink, geschiedenis, welsprekendheid door de Staten van Gelre opgericht, waswas en Grieks, lid 1809 David naast hem als hoogleraar te benoemen. Deeneen kleinschaligekleinschalige onderwijsinstellingonderwijsinstelling 5. J. Clarisse, theologie, lid 1806 Dat viel in goede aarde en Johannes bleef. Toch waar men goedkoop kon studerenstuderen enen goedkoopgoedkoop 6. R. Forsten, anatomie en heelkunde, lid 1783 was het uitstel van executie: tsarina Elizabeth enen snelsnel konkon promoveren.promoveren. VooralVooral datdat laatstelaatste troktrok 7. M. van Geuns, geneeskunde, praktische had ook gehoord van de kundigheid van De veelveel buitenlandersbuitenlanders aan.aan. InIn eigeneigen landland waswas erer geneeskunde, scheikunde en botanie, lid 1770 Gorter en vroeg hem, en later ook zijn zoon, om kritiek op deze flitspromoties. De Universiteit 8. D. de Gorter, geneeskunde, buitenlands lid haar lijfarts te worden. Beiden gingen er op in 1761 van Harderwijk werd een bedenkelijk weten- en vertrokken naar St. Petersburg. Bijna tegelijk van Harderwijk werd een bedenkelijk weten- 9. J. de Gorter, geneeskunde, botanie en schappelijkschappelijk niveauniveau verweten.verweten. EenEen nogalnogal boudeboude scheikunde, buitenlands lid 1760 benoemde de Hollandsche Maatschappij toen bewering.bewering. WaarWaar ofof nietniet waar,waar, dede beweringbewering 10. J.M. Kemper, burgerlijk recht en natuurrecht, zowel Johannes als David tot buitenlands lid. strooktstrookt inin elkelk gevalgeval nietniet metmet hethet beleidbeleid vanvan dede lid 1806 Hollandsche Maatschappij derder Wetenschappen,Wetenschappen, 11. J.C. Krauss, geneeskunde, lid 1812 In totaal telden we 27 leden met een verleden die regelmatig hoogleraren uit Harderwijk 12. Th.G. van Lidth de Jeude, geneeskunde, in Harderwijk, waarvan van 16 een portret is tottot lidlid benoemde.benoemde. EnEn onderonder dezedeze ledenleden warenwaren lid 1817 aangekocht door onze Maatschappij. De meeste 13. P.J. van Maanen, theoretische geneeskunde, er van grote reputatie. In een ander verband portretten zijn tentoongesteld in het Hodshon er van grote reputatie. In een ander verband anatomie, heel- en verloskunde, lid 1805 hebben wij hen parels uit Harderwijk genoemd, 14. H. Muntinghe, theologie, lid 1813 Huis. met een knipoog naar het visserijverleden van 15. A.P. Nahuys, geneeskunde, lid 1771 de stad. Neem bijvoorbeeld de rechtsgeleerde 16. B. Nieuhoff, wijsbegeerte en wiskunde, lid Zoals bekend werd de Universiteit van enen staatsmanstaatsman JoanJoan MelchiorMelchior Kemper,Kemper, diedie zozo 1805 Harderwijk in 1811 door Napoleon opgehe- geliefdgeliefd waswas inin Harderwijk,Harderwijk, datdat hijhij lucratievelucratieve 17. J.H. Pareau, theologie, lid 1814 ven. Wel kwam er nog kort een vervolg als benoemingenbenoemingen tete GroningenGroningen enen FranekerFraneker afwees.afwees. 18. C.G.C. Reinwardt, chemie, natuurlijke Rijksatheneum, maar ook dat werd in 1818 geslo- historie en botanie, lid 1805 Uit dank daarvoor boden de Curatoren hem ten bij gebrek aan studenten. Onze directeur J.H. Uit dank daarvoor boden de Curatoren hem 19. C.W. de Rhoer, geschiedenis, ‘enig‘enig zilverwerk’zilverwerk’ aanaan metmet daarindaarin hethet wapenwapen vanvan welsprekendheid, Grieks, en het natuur-, van Kinsbergen fungeerde toen als president- Gelre gegraveerd. Toen echter het Athenaeum volken- en staatsrecht, lid 1779 curator. De inventaris van de universiteit werd IllustreIllustre tete AmsterdamAmsterdam eeneen beroepberoep opop hemhem deed,deed, 20. J.Th. Rossijn, wijsbegeerte, wiskunde, verkocht of verdween naar het buitenland. vertrokvertrok hijhij alsnogalsnog uituit Harderwijk.Harderwijk. CuratorenCuratoren sterrenkunde, lid 1775 Helaas! Het Stadsmuseum Harderwijk doet waren zeer teleurgesteld, maar het was geen 21. C.P. Schacht, geneeskunde, lid 1793 intussen pogingen om die inventaris terug te nieuw verschijnsel, wel een bron van zorg. Er PortretPortret vanvan J.J. dede GorterGorter naarnaar eeneen gravuregravure vanvan JacobJacob HoubrakenHoubraken 22. B.F. Suerman, geneeskunde, lid 1839, halen, daarbij gesteund door een aantal begun- 23. H. Tollius, geschiedenis, welsprekendheid, was echter niet veel tegen te doen omdat de stigers. Onze directeur Dr. D.A. Wittop Koning, was echter niet veel tegen te doen omdat de Grieks, lid 1779 grotegrote universiteitenuniversiteiten veelveel meermeer faciliteitenfaciliteiten enen inin 18111811 dede gemiddeldegemiddelde leeftijdleeftijd inin HarderwijkHarderwijk 4444 24. M. Tydeman, geschiedenis, welsprekendheid, overleden in 2001, wiens voorvader assistent was salarissalaris kondenkonden bieden.bieden. EigenlijkEigenlijk fungeerdefungeerde jaar,jaar, terwijlterwijl diedie inin LeidenLeiden opop 5252 jaarjaar uitkwam.uitkwam. Grieks, lid 1777 bij de hoogleraar geneeskunde Bleuland, heeft de Universiteit van Harderwijk als een soort SomsSoms haddenhadden CuratorenCuratoren gelukgeluk enen bleefbleef dede 25. J. Vosmaer, kruid-, schei- en hierbij veel hulp geboden. jeugdopleidingjeugdopleiding vanvan wetenschappelijkewetenschappelijke talenten.talenten. hoogleraar. Maar daarvoor moesten wel allerlei artsenijmengkunde, lid 1814 Veelzeggend is in dit verband dat de gemiddelde trucstrucs wordenworden bedacht.bedacht. DeDe medicusmedicus JohannesJohannes 26. J. Willmet, Oosterse talen, lid 1805 Prof. dr. G. van Dijk is oud-secretaris natuurwe- leeftijdleeftijd vanvan dede professorenprofessoren inin HarderwijkHarderwijk veelveel de Gorter moge hiervoor als voorbeeld dienen.dienen. 27. Ann Ypey, theologie, lid 1813 tenschappen van de KHMW en oud-hoogleraar lagerlager waswas dandan bijbij dede grotegrote universiteiten.universiteiten. ZoZo waswas Hij was in HarderwijkHarderwijk benoemdbenoemd doordoor bemidbemid-- wiskunde aan de Universiteit Leiden.
64 koninklijkekoninklijke hollandschehollandsche maatschappijmaatschappij derder wetenschappenwetenschappen jaarverslag 2017 65
Jaarverslag 2017 press.indd 64 02/05/2018 14:28 FINANCIEEL OVERZICHT
SAMENGEVOEGDE BALANS SAMENGEVOEGDE REKENING PER 31-12-2017 (alle bedragen in x) VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017 (alle bedragen in x)
(na resultaatbestemming) 31‑12‑2017 31‑12‑2016 2017 2016 activa baten Vaste activa Contributies / entreegelden directeuren 48.875 41.020 Vaste activa en overige duurzame activa 1 1 Directe inkomsten uit beleggingen 444.515 495.390 Overige ontvangsten 2.501 5.208 Vlottende activa Ontvangen schenkingen 13.898 10.011 Lopende rente en dividendbelasting 31.549 53.975 Beschikbaar uit voorziening prijzen 100.000 0 Overige vorderingen 273.346 42.100 304.895 96.075 Som der baten 609.789 551.629
Beleggingen 15.115.905 11.576.644 lasten Liquide middelen 2.739.266 3.174.088 Loonkosten 158.740 130.088 Exploitatiekosten 72.391 90.928 Totaal activazijde 18.160.067 14.846.808 Prijzen en activiteiten 232.644 93.023 Algemene kosten 132.974 122.058 passiva Som der lasten 596.749 436.097 Eigen vermo gen KHMW 5.218.753 5.136.222 Exploitatieresultaat voor resultaatbestemming 13.040 115.532 Bestemmingsfondsen op Naam Pieter Langerhuizen Lambertusz. Fonds 2.529.873 2.494.944 Resultaat toegerekend aan: Dr. W.J.E. Voet Fonds 514.439 514.439 – KHMW (23.016) 31.796 Prof. dr. G.A. van der Knaap Fonds 120.000 120.000 – Stichting Jan Brouwer Fonds 50.032 62.186 De Zeeuw-Van Dishoeck Fonds 120.000 90.000 – Dr. Saal van Zwanenberg Stichting (15.393) 21.550 Wim Drees Fonds 702.346 - – Eizenga-van Oosten Stichting 1.417 3.986.658 3.219.383 Exploitatieresultaat na resultaatbestemming 13.040 115.532 Bestemmingsreserve op Naam Mr. J.C. Baak Fonds 30.007 30.007 30.007 30.007
Eigen vermogen JBF 4.555.929 4.416.741 Bestemmingsfonds prijzen JBF 900.000 1.00.000 Eigen vermogen SvZ 971.670 971.080
Eigen vermogen E-vO 2.417.672 -
Kortlopende schulden Belastingen, premies soc. verzekeringen 12.696 7.879 Vooruitontvangen en nog te betalen 66.682 65.496 79.378 73.375
Totaal passivazijde 18.160.067 14.846.808
66 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 67 TOELICHTING OP DE JAARCIJFERS 2017
Rutger Schimmelpenninck prijzengeld toegekend in 2017 inleiding uitgaven Brouwer Prijs voor Wetenschap en Samenleving 100.000 Het jaar 2017 is afgesloten met een positief exploi- De totale kosten zijn in het verslagjaar weder- Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek 50.000 Dr. Saal van Zwanenberg Prijs 25.000 tatieresultaat van € 13.040. De ongerealiseerde om goed beheerst. De kosten voor het prijzen- Nationale Postdocprijs i.s.m. De Jonge Akademie 10.000 € € beleggingsresultaten van 249.617 zijn hier niet programma bedroegen dit jaar 232.644 ten Prijsvraag in samenwerking met NRC (een medaille) pm € bij inbegrepen. In de jaarrekening zijn deze opzichte van 93.023 in 2016. De verhoging Johannes Cornelis Ruigrok Prijs 12.500 resultaten, zoals voorheen, rechtstreeks aan de wordt verklaard door de nieuwe Brouwer Prijs Keetje Hodshon Prijs 12.500 exploitatiereserve op de balans toegevoegd. en de 2-jaarlijkse Dr. Saal van Zwanenberg Prijs Martinus van Marum Prijs 12.500 die in 2017 werd uitgekeerd. De Maatschappij Nederlandse Data Science Prijzen 10.000 inkomsten is dankbaar voor de vele donaties die zijn Google Internetscriptieprijs economie 2.000 De inkomsten uit contributies, entreegelden en ontvangen van ondernemingen, stichtingen en Brinkhof Internetscriptieprijs rechten 2.000 SIDN fonds Internetscriptieprijs maatschappij- of geesteswetenschappen 2.000 € vrijwillige bijdragen bedroegen 62.773 tegen particulieren die ons prijzenprogramma hebben Greenhost Internetscriptieprijs technische wetenschappen 2.000 € 51.031 in 2016. Het belegd vermogen blijft willen ondersteunen. Een overzicht van de Internetscriptie-publieksprijs 500 de voornaamste inkomstenbron voor de prijzen is in een aparte toelichting opgenomen. KNVI Scriptieprijs Informatica en Informatiekunde 7.000 Maatschappij en de directe inkomsten daaruit De algemene kosten, waaronder de beheer- Tata Steel Afstudeerprijs voor Werktuigbouw en Materiaalkunde 5.000 (rente, dividend en gerealiseerde koersresulta- kosten van de beleggingen zijn opgenomen, Pfizer Prijs voor Life Sciences 5.000 ten) bedroegen € 444.515 tegen € 495.390 in 2016. zijn gestegen naar € 132.974 (€ 122.058 in 2016), AkzoNobel Afstudeerprijs voor Chemie en Procestechnologie 5.000 Het totale beleggingsresultaat bedroeg 4,7% onder meer door het toenemend aantal bijeen- Shell Afstudeerprijzen voor Natuurkunde 15.000 Lorentz Afstudeerprijs voor Theoretische Natuurkunde 3.000 over 2017, tegen 7,5% over 2016. Het bestuur komsten. De Zeeuw-Van Dishoeck Afstudeerprijs voor Sterrenkunde 3.000 is de beleggingscommissie erkentelijk voor ASML Afstudeerprijs voor Wiskunde 5.000 haar inspanningen het vermogen van de balans Philips Afstudeerprijzen Biomedische Technologie en Data Science in Health Care 6.000 Maatschappij met zorg te beheren. Het eigen vermogen van de Maatschappij East-West Seed Afstudeerprijs voor Plantenwetenschappen 5.000 bedroeg eind 2017 € 5.218.753 tegen € 5.136.222 Dr. Saal van Zwanenberg Onderzoeksprijzen 6.000 eind 2016. Het balanstotaal bedraagt € 18.160.167 Jan Brouwer Scriptieprijzen 14.000 ORTEC Aanmoedigingsprijzen Wiskunde en Technische Wiskunde 4.500 tegen € 14.846.808 in 2016. De stijging komt St. Physica Aanmoedigingsprijzen Natuurkunde en Technische Natuurkunde 4.000 voornamelijk door de ontvangen erfenis van Shell Aanmoedigingsprijzen Scheikunde 3.000 Prof. Eizenga die is ondergebracht in een aparte KNVI Aanmoedigingsprijzen Informatica en Technische Informatica 4.500 stichting en de overdracht van de gelden van de NWO-ENW Aanmoedigingsprijzen Chemistry of Life/Materials en Chemical Conversion 1.500 voormalige Wim Drees Stichting die is opgeno- Philips Aanmoedigingsprijzen Biomedische Technologie 1.000 men als Fonds op Naam. Novel-T Aanmoedigingsprijs Advanced Technology 500 Van Wijhe Verf Aanmoedigingsprijzen Chemische Technologie 1.500 vooruitzichten Océ Aanmoedigingsprijzen Werktuigbouwkunde en Materiaalkunde 1.500 Havenbedrijf Amsterdam Aanmoedigingsprijzen Civiele & Maritieme Techniek 1.500 De omvang van het eigen vermogen en het Fokker Technologies Aanmoedigingsprijzen Lucht- & Ruimtevaarttechniek 1.000 rendement samen met de donaties stellen de KNMG Aanmoedigingsprijzen Geneeskunde 1.500 Maatschappij in staat de komende jaren de KNMP Aanmoedigingsprijzen Farmacie of (bio)farmaceutische wetenschappen 2.000 beoogde uitgaven te bekostigen. Profielwerkstukprijzen 1.100 Bate uit het Pieter Langerhuizen Lambertuszoon Fonds 15.000 Voet Stipendia 8.000
372.100
68 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 69 PERSONALIA Prof. dr. mr. I. (Ivo) Giesen Prof. dr. L.W. (Lodi) Nauta hoogleraar aansprakelijkheidsrecht en decaan faculteit wijsbegeerte en burgerlijk procesrecht, Universiteit Utrecht hoogleraar geschiedenis van de filosofie NIEUWE DIRECTEUREN Drs. S.A. (Sander) van Walsum Rijksuniversiteit Groningen redacteur/commentator De Volkskrant Prof. dr. P.J. (Paul) Groot benoemd bij de winterlezing hoogleraar sterrenkunde Radboud Prof. dr. S.F. (Simon) Portegies Zwart op 18 februari 2017 Drs. E.H. (Eugenie) van Wiechen Universiteit Nijmegen hoogleraar computationele astrofysica en algemeen directeur FD Mediagroep Prof. dr. C.J.I.M. (Kène) Henkens numerieke sterdynamica Universiteit Leiden Drs. D.J. (Dirk Jan) van den Berg Drs. J. (Jos) Wienen themaleider Werk en Pensioen NIDI, Prof. dr. S.A.R.B. (Serge) Rombouts voorzitter raad van bestuur Sanquin burgemeester van Haarlem hoogleraar veroudering, pensionering en hoogleraar cognitieve neuroimaging Drs. E.G. (Lisette) Cleyndert Mr. M. (Mieke) Zaanen levensloop UMC Groningen, bijzonder Universiteit Leiden hoogleraar pensioensociologie Universiteit directeur Vereniging Nederlands Tijdschrift algemeen directeur KNAW van Amsterdam Prof. dr. Ph. (Philip) Scheltens voor Geneeskunde hoogleraar neurologie en directeur O.L. (Olga) Zoutendijk MIM Prof. dr. S. (Sander) Klous Prof. mr. dr. M. (Madeleine) commissaris en lid raad van toezicht ABN Alzheimercentrum VUMC hoogleraar big data ecosystemen de Cock Buning AMRO Bank N.V. voor business en society Universiteit Prof. dr. S. (Sandra) van Thiel commissaris/toezichthouder: o.a. van Amsterdam, managing partner hoogleraar publiek management Radboud voorzitter College Commissarissen Data&Analytics KPMG Universiteit Nijmegen Commissariaat voor de Media (CvdM) en European Regulators Group for AV Media NIEUWE LEDEN Prof. dr. mr. R.M. (Rianne) Letschert Prof. dr. Th.L. (Thomas) Vaessens (ERGA), hoogleraar intellectuele eigendom benoemd bij de winterlezing rector magnificus Universiteit Maastricht hoogleraar Nederlandse letterkunde Universiteit Utrecht, voorzitter commissie op 18 februari 2017 Universiteit van Amsterdam, directeur auteursrecht ministerie V&J, raadsheer- Prof. dr. L.A.C.J. (Leo) Lucassen AIHR plaatsvervanger gerechtshof Den Haag Prof. mr. dr. C.C.J.H. (Catrien) Bijleveld directeur onderzoek Internationaal directeur Nederlands Studiecentrum Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), Prof. dr. F.P.I.M. (Frank) van Vree Jhr. mr. J.J.M. (Joost) van der Criminaliteit en Rechtshandhaving, hoogleraar sociale geschiedenis Universiteit hoogleraar geschiedenis van oorlog, conflict Does de Willebois hoogleraar methoden en technieken van Leiden en herinnering Universiteit van Amsterdam, commissaris, bestuursadviseur en criminologisch onderzoek Vrije Universiteit directeur NIOD directeur/eigenaar Villebois Fournier, oud- bestuursvoorzitter Euronext Amsterdam, lid Prof. dr. A.M. (Marileen) Dogterom raad van bestuur en CFO Euronext N.V. en lid hoogleraar bionanoscience Technische management committee NyseEuronext Universiteit Delft WALKING DINNER Mr. M.W.C. (Maarten) Feteris Prof. dr. B.M. (Bernet) Elzinga president Hoge Raad der Nederlanden hoogleraar stress-gerelateerde psychopathologie Universiteit Leiden, Mr. J.J. (Jacobine) Gratama bestuurslid J.C. Ruigrok Stichting wealth manager Van Lanschot Private Office, penningmeester Gratama-Stichting Prof. dr. B.L. (Ben) Feringa hoogleraar organische chemie Dr. M.J. (Margrethe) Jonkman Rijksuniversiteit Groningen corporate director research & development Royal FrieslandCampina Prof. dr. B. (Barbara) Franke hoogleraar moleculaire psychiatrie Dr. E.M. (Els) Kloek Radboud Universiteit Nijmegen directeur/projectleider ‘1001-Vrouwen’, eigenaar/directeur ‘Werkplaats voor Prof. dr. N. (Niels) Geijsen historisch onderzoek Els Kloek’ hoogleraar regeneratieve geneeskunde Universiteit Utrecht, senior groepsleider Ds. H. (Henk) Leegte KNAW-Hubrecht Institute, Founder en predikant Doopsgezinde Gemeente Scientific Advisor NTrans Technologies B.V. Ontvangst Amsterdam van de nieuwe directeuren en leden op 10 april
70 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 71 IN MEMORIAM
Bij de Algemene Vergadering werden door de van 8 samenwerkende Europese medische Drs. S.J. (Saskia) verantwoording aflegde aan de Tweede Kamer, voorzitter zoals gebruikelijk de sinds de vorige centra voor de uitwisseling van donororganen Stuiveling zelden tot haar complete genoegen. Een fel vergadering overleden directeuren en leden voor orgaantransplantatie. In 1988 startte Jon de (1945-2017) voorvechter werd zij van een open overheid, die herdacht. In dit verslag wil het bestuur graag een enkel In Memoriam eruit lichten, zonder Stichting Europdonor, een bestand van gezonde Op 24 april 2017 al zijn gegevens royaal ter beschikking stelt en daarmee iemand anders tekort te willen doen. HLA-getypeerde vrijwilligers die, indien nodig, overleed Saskia zo bijdraagt aan de succesvolle digitalisering van beenmerg willen afstaan. In 1994 was het we- Stuiveling, de Nederland. derom Jon die Europdonor tot een wereldwijde verpersoonlijking Prof. dr. J. (Johannes organisatie maakte. Door zijn pionierswerk en van de Algemene Saskia Stuiveling had een groot hart voor de Joseph) van Rood zijn contacten in het buitenland wordt Leiden Rekenkamer en in die samenleving en zette zich onvermoeibaar (1926-2017) nog steeds wereldwijd met het transplanta- rol al vele jaren op de bres voor een transparante in voor vele goede doelen. Voor haar twee Op 21 juli 2017 overleed tiewerk geassocieerd. Jean Dausset ontving de en zorgvuldige overheid. Het was een groot en kinderen, uit Chili geadopteerd, was zij een Jon van Rood, 91 jaar Nobelprijs voor zijn ontdekking van het HLA onverwacht verlies voor Nederland. steun en toeverlaat, met haar bijzondere oud. Hij studeerde en systeem. Jon had deze eer zeker ook verdiend, man Dop Scheewe onderhield zij een enorme werkte zijn hele leven althans samen met Jean Dausset en Rose Payne; Haar vader was Garmt Stuiveling, een vriendenkring. Er was geen onderwerp waar in Leiden. Na zijn alle drie deze pioniers hebben cruciale bijdragen gerenommeerd Neerlandicus. Zij was een zij niets van wist en niets van vond, en waar studie geneeskunde aan het HLA onderzoek geleverd. Gelukkig en getalenteerde nakomer in een geëngageerd zij niet tot diep in de nacht over wilde praten, en opleiding tot internist, promoveerde hij terecht is Van Rood uitgebreid gelauwerd met gezin met vier kinderen. Haar werkzame vrolijk rokend en drinkend. De gevolgen van in 1962 op zijn waarneming van een heftige belangrijke onderscheidingen in binnen- en leven stond van meet af aan in dienst van de die levensstijl braken haar op toen zij direct reactie op een bloedtransfusie bij een vrouw buitenland. publieke zaak en stoelde, opmerkelijk genoeg, na haar pensionering begon aan alle grote na haar bevalling. Het bleek een afweerreactie op haar Rotterdamse studie in de bedrijfskunde, plannen die op de plank waren blijven liggen. tegen leukocyten te zijn, veroorzaakt door Dit In Memoriam werd opgesteld door Prof. waar zij als enige vrouw deel uitmaakte Wie meegemaakt heeft wat zij allemaal kon, kan haar eerdere zwangerschappen. Hiermee legde dr. E.A.J.M. (Els) Goulmy, em. hoogleraar van de allereerste lichting studenten. Haar alleen maar diep betreuren dat zij niet mocht hij, samen met de Fransman Jean Dausset en transplantatiebiologie aan de Universiteit kennismaking met André van der Louw voerde afmaken wat zij allemaal nog wilde. de Amerikaanse Rose Payne, die beiden eerder Leiden/ het Leids Universitair Medisch haar binnen de PvdA naar de gemeentepolitiek Centrum en lid van de KHMW. vergelijkbare reacties hadden waargenomen, van Rotterdam, waar ze zijn rechterhand werd, Dit In Memoriam werd opgesteld door de basis voor het HLA (Human Leukocyte en naar het kortlevende kabinet Van Agt II, waar Prof. dr. A.H.G. (Alexander) Rinnooy Antigens) systeem. Het ontrafelen van dit zij staatssecretaris was van Binnenlandse Zaken. Kan, lid van de Eerste Kamer der Staten- uiterst polymorfe systeem en het aantonen van Na de RSV enquête werd zij eerst lid en in 1999 Generaal, universiteitshoogleraar economie IN HET KALENDERJAAR 2017 en bedrijfskunde aan de Universiteit van het belang van deze antigenen voor het succes president van de Algemene Rekenkamer. Het OVERLEDEN: Amsterdam en oud-voorzitter van de KHMW. van transplantatie, werd Van Roods levenswerk. burgemeesterschap van Rotterdam verloor zij Zeer cruciaal hierbij was dat hij, als hoofd van directeuren nipt aan Ivo Opstelten. Het was en bleef de stad de afdeling Immunohematologie en van de Mr. J.J.C. (Joop) Alberdingk Thijm die zij in haar hart had gesloten. Bloedbank van het Leids Universitair Medisch Drs. S.J. (Saskia) Stuiveling Centrum, decennialang een opleidings‘plat- Ir. J.J. (Jan) Slechte Haar dominante rol bij de Rekenkamer was form’ creëerde voor een groot aantal artsen Drs. L.J. (Joep) Brentjens haar op de huid geschreven. Met een enorme en wetenschappers (“ik geef je de gelegenheid, Jhr. mr. W.H.D. (Herman) Quarles van Ufford dadendrang en een imposante dossierkennis maar je moet het zelf doen”). Hijzelf was het zette zij het aloude instituut op een nieuw spoor grote voorbeeld, de enorme stimulans, met leden en ontwikkelde zij zich tot een gerespecteerde eindeloos veel energie en enthousiasme, en Prof. dr. H. (Henk) Schultink en gevreesde volger van het overheidsbeleid. De hoge verwachtingen van zichzelf en zijn me- Prof. dr. L. (Leen) Bosch derde woensdag in mei werd dankzij haar de dewerkers. Daarnaast richtte Van Rood in 1967 Prof. dr. J.J. (Jon) van Rood jaarlijkse “gehaktdag” waarop de Rijksoverheid de Stichting Eurotransplant op; een organisatie Prof. dr. H.M. (Harry) Kuitert
72 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 73 COMMISSIES commissie benoeming alfa/ commissie benoeming directeuren gamma-leden overheid en non-profit organisaties o.l.v. secretaris Prof. mr. A. (Arend) o.l.v. bestuurslid Drs. M.L.L.E. (Marlies) Soeteman: Veldhuijzen van Zanten-Hyllner: Prof. dr. C.H.M. (Caroline) Kroon, Dr. A. (Adriana) Esmeijer, directeur Prins hoogleraar Latijnse taal- en letterkunde en Bernhard Cultuurfonds. directeur College of Humanities UvA. Mr. P.W. (Pim) Waldeck, oud-ambassadeur te Prof. dr. M.P. (Maarten Pieter) Schinkel, Londen, grootmeester-honorair van het huis hoogleraar mededingingseconomie en van Z.M. de Koning. regulering UvA. beleggingscommissie commissie benoeming bèta-leden o.l.v. bestuurslid Mr. R.J. (Rutger) graaf o.l.v. secretaris Prof. dr. A.P. (Ad) IJzerman: Schimmelpenninck: Prof. dr. C.L. (Christine) Mummery, Dr. Th. (Theodoor) Beels, oud-directeur- hoogleraar ontwikkelingsbiologie LUMC. generaal ABN, oud-penningmeester KHMW. Prof. dr. ir. W. (Wim) van Saarloos, Mr. R.E. (Roelf) Rogaar, oud-bestuurs- vicepresident KNAW, hoogleraar theoretische voorzitter Theodoor Gilissen Bankiers N.V., natuurkunde Universiteit Leiden. oud-penningmeester KHMW. Jhr. drs. R.W.F. (Rijnhard) van Tets, partner commissie benoeming directeuren Laaken Asset Management N.V., oud-lid raad ondernemingen en vrije beroepen van bestuur ABN AMRO Bank N.V. o.l.v. bestuurslid Mr. R.J. (Rutger) graaf Schimmelpenninck: Drs. Chr.P. (Chris) Buijink, voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken. A.D. (Dick) Boer, president en CEO Royal Ahold Delhaize. Dr. R.R. (René) Kuijten, managing partner LSP-Life Sciences Partners, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen, penningmeester Vereniging Rembrandt, voorzitter Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis/AMC.
74 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 75 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaa rverslag
sponsors doelstelling koninklijke sponsorssponsorssponsorssponsors doelstellingdoelstellingdoelstelling bestuur jan brouwer fonds sponsorssponsorssponsors jaarverslagjaarverslag 2016 doelstellingHet bevorderen van de wetenschap en het hollandsche maatschappij Drs. M.L.L.E. (Marlies) Veldhuijzen jaarverslagjaarverslagjaarverslagjaarverslag 20162016 2016 HetHetHet bevorderen bevorderen bevorderen van van van de de dewetenschap wetenschap wetenschap en en enhet het het Stichting Fonds jaarverslag 2016 HetHet bevorderen bevorderen van van de de wetenschap wetenschap en en het het der wetenschappen Stichting Fonds slaan van bruggen tussen wetenschap en van Zanten-Hyllner, voorzitter StichtingStichtingStichtingvoor Fonds Fonds de Fonds slaanslaan van van bruggen bruggen tussen tussen wetenschap wetenschap en en StichtingStichtingStichtingvoor Fonds de FondsFonds slaanslaanslaanslaan van van vanvan bruggen bruggen bruggenbruggen tussen tussen tussentussen wetenschap wetenschap wetenschapwetenschap en en enen Geld-voorvoor en Effectenhandelvoorde de de slaansamenleving. van bruggen De tussenMaatschappij wetenschap doet diten door het Mr. R.J. (Rutger) graaf Schimmelpennick, penningmeester Geld-voor envoorvoor Effectenhandel de dede samenleving. De Maatschappij doet dit door het Geld-Geld- Geld-en en Effectenhandel Effectenhandel en Effectenhandel samenleving.samenleving. De De Maatschappij Maatschappij doet doet dit dit door door het het Geld-Geld-Geld- en Effectenhandel enen EffectenhandelEffectenhandel samenleving.samenleving.samenleving. De DeDe Maatschappij MaatschappijMaatschappij doet doetdoet dit ditdit door doordoor het hethet Prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers uitschrijven van prijsvragen, het bekronen van protector uitschrijvenuitschrijvenuitschrijven van van van prijsvragen, prijsvragen, prijsvragen, het het het bekronen bekronen bekronen van van van Z.M. Koning Willem-Alexander Jkvr. mr. P. (Pauline) van Lennep wetenschappelijke prestaties en het organiseren wetenschappelijkewetenschappelijkewetenschappelijke prestaties prestaties prestaties en en enhet het het organiseren organiseren organiseren Jhr. drs. R.M.M. (René) van Rijckevorsel vanvanvan lezingen lezingenlezingen en en enwetenschappelijke wetenschappelijkewetenschappelijke conferenties. conferenties.conferenties. Dr. ir. H.L. (Harald) Tepper vanvanvan lezingen lezingen lezingen en en enwetenschappelijke wetenschappelijke wetenschappelijke conferenties. conferenties. conferenties. Jhr. mr. A.A. Röell (m.i.v. 10 febr. 2018) geschiedenis geschiedenisgeschiedenis geschiedenisgeschiedenisgeschiedenis De Koninklijke Hollandsche Maatschappij bestuur saal van zwanenberg stichting DeDeDe Koninklijke Koninklijke Koninklijke Hollandsche Hollandsche Hollandsche Maatschappij Maatschappij Maatschappij Drs. M.L.L.E. (Marlies) Veldhuijzen der Wetenschappen, het oudste ‘geleerdeeleerde derderder Wetenschappen, Wetenschappen, Wetenschappen, het het het oudste oudste oudste ‘ g‘g eleerde‘eleerdegeleerdeeleerde van Zanten-Hyllner, voorzitter genootschap’enootschap’ inin Nederland,Nederland, werdwerd alsals Hollandsche ggenootschap’enootschap’genootschap’enootschap’ in in inNederland, inNederland, Nederland,Nederland, werd werd werdwerd als als als alsHollandsche Hollandsche Hollandsche Mr. R.J. (Rutger) graaf Schimmelpennick, penningmeester Maatschappij derWetenschappen op initiatiefHollandsche van MaatschappijMaatschappijMaatschappij derWetenschappen derWetenschappen derWetenschappen op op op initiatief initiatief initiatief van van van Prof. dr. A.P. (Ad) IJzerman, secretaris eeneeneen zevental zeventalzevental vooraanstaande vooraanstaandevooraanstaande burgers burgersburgers van vanvan Dr. W. (Willem) de Laat eeneeneeneen zevental zevental zeventalzevental vooraanstaande vooraanstaande vooraanstaandevooraanstaande burgers burgers burgersburgers van van vanvan Haarlem opgericht in 17521752.. aanvankelijkanvankelijk waswas Prof. dr. W.J. (Joost) Schudel HaarlemHaarlemHaarlem opgericht opgericht opgericht in in in1752 1752 17521752. .a a..anvankelijk anvankelijkaanvankelijkanvankelijk was was waswas ereleden de debelangrijkste belangrijkste activiteit activiteit het het uitschrijven uitschrijven Mr. M. (Maurits) Enschedé dede debelangrijkste belangrijkste belangrijkste activiteit activiteit activiteit het het het uitschrijven uitschrijven uitschrijven enen honorerenhonoreren vanvan prijsvragenprijsvragen inzakeinzake Mr. G.W. (Gus) baron van der Feltz huismeester enen enenhonoreren honoreren honorerenhonoreren van van vanvan prijsvragen prijsvragen prijsvragenprijsvragen inzake inzake inzakeinzake R. (Rob) Pol actueleactuele wetenschappelijkewetenschappelijke vraagstukken.vraagstukken. DeDe Ir. M.C. (Maarten) van Veen actueleactueleactueleactuele wetenschappelijke wetenschappelijke wetenschappelijkewetenschappelijke vraagstukken. vraagstukken. vraagstukken.vraagstukken. De De DeDe Maatschappij is sinds 18411841 gevestigdgevestigd inin hethet Prof. dr. A.H.G. (Alexander) Rinnooy Kan MaatschappijMaatschappijMaatschappij is is sindsissinds sinds 1841 1841 18411841 gevestigd gevestigd gevestigdgevestigd in in inhet inhet hethet vrijwilligers monumentale Hodshon1841 Huis, sspaarne 1717,, tete monumentalemonumentalemonumentale Hodshon Hodshon Hodshon Huis, Huis, Huis, s spaarnepaarne spaarne 17 17, ,17te17 te,, te te bestuur C.M.M. Theel-Handgraaf, organisatie Profielwerkstukprijzen Haarlem,Haarlem, tegenover tegenover haar haar goede goede buur buur Teylers Teylers Mr. Bierman-Beukema toe Water, Ir. B.M.Th. Dortland- Haarlem,Haarlem,Haarlem, tegenover tegenover tegenover haar haar haar goede goede goede buur buur buur Teylers Teylers Teylers Prof. dr. L.J. (Louise) Gunning-Schepers, voorzitter Museum. Het predikaat Koninklijk werdwerd verleendverleend Bier, J.V.E.M. Schölvinck-Swane, R.M. Offenberg- Museum.Museum.Museum. Het Het Het predikaat predikaat predikaat Koninklijk Koninklijk Koninklijk werd werd werdwerd verleend verleend verleendverleend Drs. M.L.L.E. (Marlies) Veldhuijzen terterter gelegenheid gelegenheidgelegenheid van vanvan haar haarhaar 250 250250-jarig-jarig-jarig bestaan bestaanbestaan in inin van Zanten-Hyllner, ondervoorzitter Wiersema, rondleidingen in het gebouw terterterter gelegenheid gelegenheid gelegenheidgelegenheid van van vanvan haar haar haarhaar 250 250 250250-jarig-jarig-jarig-jarig bestaan bestaan bestaanbestaan in in in in 20022002.. 250 Mr. R.J. (Rutger) graaf Schimmelpennick, penningmeester H.J. Pol, R.M. Offenberg-Wiersema, H.J.M. van der Eijkhoff- 2002200220022002.. .. van der Veldt, C.E. Porck-Stoute, L.C. Sweerts- Jkvr. mr. P. (Pauline) van Lennep structuur van der Eijkhoff, H. Tuente, catering en andere hand- structuurstructuur Jhr. drs. R.M.M. (René) van Rijckevorsel structuurstructuurstructuur Dr. ir. H.L. (Harald) Tepper en spandiensten De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der DeDeDe Koninklijke Koninklijke Koninklijke Hollandsche Hollandsche Hollandsche Maatschappij Maatschappij Maatschappij der der der Jhr. mr. A.A. Röell (m.i.v. 10 febr. 2018) Wetenschappen kent vanouds een tweeledige WetenschappenWetenschappenWetenschappen kent kent kent vanouds vanouds vanouds een een een tweeledige tweeledige tweeledige post/bezoekadres structuur:structuur: enerzijdsenerzijds eeneen collegecollege vanvan besturendebesturende Spaarne 17 structuur:structuur:structuur:structuur: enerzijds enerzijds enerzijdsenerzijds een een eeneen college college collegecollege van van vanvan besturende besturende besturendebesturende enen enin indein dedewetenschap wetenschapwetenschap geïnteresseerden geïnteresseerdengeïnteresseerden 2011 cd Haarlem colofon enen( enenin directeurenin inde inde dedewetenschap wetenschap wetenschapwetenschap genaamd, geïnteresseerden geïnteresseerden primogeïnteresseerdengeïnteresseerden januari 2017: 388) Tel: 023 5321773 (directeuren(directeuren genaamd, genaamd, primo primo januari januari 2017: 2017: 388 388) ) Fotografie: ((directeurendirecteurenen((directeurendirecteuren anderzijds genaamd, genaamd, genaamd,genaamd, een groepprimo primo primoprimo wetenschappers januari januari januarijanuari 2017:2017: 2017:2017: 388 388 388(388leden)) )) Email: [email protected] enen enanderzijds anderzijds anderzijds een een een groep groep groep wetenschappers wetenschappers wetenschappers ( (leden (leden Hilde de Wolf: omslag, p.2-7, 10-13, engenoemd,enen anderzijds anderzijdsanderzijds primo een eeneen groep januari groepgroep wetenschappers wetenschapperswetenschappers 2017: 482 leden (leden en ((ledenleden 40 Website: www.khmw.nl 16, 22-25, 29, 36-38, 39 midden/onder, genoemd,genoemd, primo primo januari januari 2017: 2017: 482 482 leden leden en en40 40 genoemd,genoemd,buitenlandsegenoemd, primo primo primo leden), januari januari januarijanuari die 2017:2017: verantwoordelijk 2017:2017: 482 482 482 leden leden ledenleden en en enen40 40 zijn 40 iban: nl49abna0561115966, 40, 44-51, 54-62, 71, 75, 76 onder. buitenlandse leden), die verantwoordelijk zijn buitenlandsebuitenlandsebuitenlandse leden), leden), leden), die die die verantwoordelijk verantwoordelijk verantwoordelijk zijn zijn zijn bic: abnanl2a Tom Pilzecker: p.8. voorvoor dede wetenschappelijkewetenschappelijke activiteitenactiviteiten vanvan voorvoorvoor de de dewetenschappelijke wetenschappelijke wetenschappelijke activiteiten activiteiten activiteiten van van van Michelle Carolina Levie: p.30-31. voorde Maatschappij.de wetenschappelijke Deze tweedeling activiteiten is tot van op de Lorentz fonds de deMaatschappij. Maatschappij. Deze Deze tweedeling tweedeling is tot is tot op opde de Lorentz fonds dede Maatschappij. Maatschappij. Deze Deze tweedeling tweedeling is is tot tot op op de de Lorentz fonds de Maatschappij. Deze tweedeling is tot op de LorentzLorentz fonds fonds de Maatschappij. Deze tweedeling is tot op de Thijs ter Hart: p.35. LorentzLorentz f fondsonds huidige dag gehandhaafd. Lorentz fonds huidigehuidige dag dag gehandhaafd. gehandhaafd. Bruno Mallart: p.39 boven. huidigehuidigehuidige dag dag dag gehandhaafd. gehandhaafd. gehandhaafd. Bart van Overbeeke: p.52. Bart Versteeg: p.63. secretariaat Prof. mr. A. (Arend) Soeteman, Interviews: Gwen van Loon secretaris geestes- en maatschappijwetenschappen Punt Tekstproducties. koninklijkekoninklijkekoninklijke Prof. dr. A.P. (Ad) IJzerman, secretaris natuurwetenschappen Redactie: Pauline van Lennep, koninklijkekoninklijke FotoFoto voorzijdevoorzijde omslag:omslag: DetailDetail voordeurvoordeur HodshonHodshon Huis.Huis. hollandsche maatschappij FotoFotoFotoFoto voorzijde voorzijde voorzijdevoorzijde omslag: omslag: omslag:omslag: Detail Detail DetailDetail voordeur voordeur voordeurvoordeur Hodshon Hodshon HodshonHodshon Huis. Huis. Huis.Huis. Drs. S. (Saskia) van Manen, secretaris Saskia van Manen, Saskia de Boer. hollandschehollandschehollandsche maatschappijmaatschappij maatschappij FotoFotoFoto voorzijde achterzijdeachterzijde omslag: omslag:omslag: Detail DetailDetail voordeur wandbekledingwandbekleding Hodshon Huis.bestuurskamerbestuurskamer hollandschehollandsche maatschappij maatschappij FotoFotoFotoFoto achterzijde achterzijde achterzijdeachterzijde omslag: omslag: omslag:omslag: Detail Detail DetailDetail wandbekleding wandbekleding wandbekledingwandbekleding bestuurskamer bestuurskamer bestuurskamerbestuurskamer Ing. H.L. (Henk) Groffen, financieel administrateur Vormgeving: Coen Mulder, Haarlem. der wetenschappen FotoHodshon achterzijde Huis. omslag: Detail wandbekleding bestuurskamer derderder wetenschappenwetenschappen wetenschappen HodshonHodshonHodshon Huis. Huis. Huis. S. (Saskia) de Boer, administratief medewerker derder wetenschappen wetenschappen Hodshon Huis. Druk: Wilco boeken en tijdschriften. 2016
2016
2016
2016 2016
2016 2016 2016 2016 76 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen jaarverslag 2017 77
press omslag jaarverslag 2016.indd 1 20/04/2017 16:18 press omslag jaarverslag 2016.indd 1 20/04/2017 16:18 presspress omslag omslag jaarverslag jaarverslag 2016.indd 2016.indd 1 1 20/04/201720/04/2017 16:18 16:18 presspresspress omslag omslagomslag jaarverslag jaarverslagjaarverslag 2016.indd 2016.indd2016.indd 1 11 20/04/201720/04/201720/04/2017 16:18 16:1816:18 78 koninklijke hollandsche maatschappij der wetenschappen