Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku

Urząd Miasta Ruda Śląska grudzień 2014

2

Spis treści Streszczenie ...... 4 1. Założenia metodologiczne ...... 7 2. Kontekst strategiczny Lokalnego Programu Rewitalizacji ...... 12 2.1. Rewitalizacja w krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych ...... 12 2.2. Rewitalizacja w Regionalnym Programie Operacyjnym ...... 20 3. Diagnoza sytuacji kryzysowych w Rudzie Śląskiej ...... 27 3.1. Rewitalizacja miasta Ruda Śląska w Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030 27 3.2. Analiza przyczyn degradacji i charakterystyka sytuacji w podsystemie społeczno- gospodarczym ...... 31 3.3. Rewitalizacja miasta Ruda Śląska w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Edycja 2014 ...... 47 3.4. Analiza przyczyn degradacji i charakterystyka sytuacji w podsystemie urbanistycznym ..... 50 3.5. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015 ...... 54 4. Delimitacja obszarów zdegradowanych, przeznaczonych do rewitalizacji ...... 56 4.1. Strategiczny obszar rewitalizacji Nowy Bytom-Wirek ...... 59 4.2. Strategiczny obszar rewitalizacji Ruda-Orzegów-Godula ...... 61 4.3. Strategiczny obszar rewitalizacji Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus)...... 63 4.4. Strategiczny obszar rewitalizacji Stara Bykowina-Kochłowice (Nowy Wirek) ...... 65 4.5. Strategiczne obiekty rewitalizacji miasta Ruda Śląska ...... 67 5. Cele Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Ruda Śląska ...... 69 5.1. Cel generalny rewitalizacji miasta ...... 69 5.2. Strategiczne cele rewitalizacji zgodne z celami „Strategii rozwoju miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030” ...... 70 5.3. Cele operacyjne w strategicznych obszarach rewitalizacji miasta ...... 76 6. Potencjały i bariery rewitalizacji Rudy Śląskiej – podsumowanie diagnozy, pracy warsztatowej i wizyt studyjnych ...... 80 6.1.1. Potencjały i bariery rewitalizacji miasta w podsystemie społeczno-gospodarczym ..... 80 6.1.2. Potencjały i bariery rewitalizacji miasta w podsystemie urbanistycznym ...... 83 6.1.3. Zakres tematyczny rewitalizacji miasta w podsystemie społeczno-gospodarczym i podsystemie urbanistycznym ...... 86 7. Priorytety tematyczne i projekty dla strategicznych obszarów rewitalizacji ...... 90

3

7.1. Projekty rewitalizacji i ich pakietyzacja w poszczególnych obszarach ...... 90 7.2. Plan rzeczowo – finansowy ...... 98 8. System zarządzania procesem rewitalizacji w tym monitoring, ewaluacja i komunikacja społeczna programu ...... 103 8.1. Grupy interesariuszy według siły wpływu i poziomu zainteresowania uczestnictwem w procesie rewitalizacji ...... 103 8.1.1. Podmioty sektorowe jako interesariusze lokalnego programu rewitalizacji ...... 103 8.1.2. Instytucje lokalne jako interesariusze lokalnego programu rewitalizacji...... 107 8.2. Zarządzanie procesem rewitalizacji w Rudzie Śląskiej ...... 109 8.3. Monitoring i ocena programu ...... 112 8.4. Instrumenty wdrażania programu i komunikacji społecznej ...... 113 8.4.1. Działania wspomagające i wzmacniające potencjały rewitalizacji w przekroju wymiarów ...... 113 8.4.2. Działania osłabiające i eliminujące bariery rewitalizacji w przekroju wymiarów...... 119 9. Rekomendacje i wnioski ...... 124 Załączniki ...... 126

4

Streszczenie

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” jest dokumentem, którego treść, układ i sposób formułowania nawiązują do przyjętych w mieście standardów i praktyki przygotowania podobnych opracowań. Równocześnie, ze względu na przewidywane finansowanie realizacji Programu ze źródeł zewnętrznych, w tym programów operacyjnych w trakcie prac nad tym dokumentem uwzględnione zostały założenia do „Narodowego Planu Rewitalizacji” oraz „Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych” określone przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. W drugim z wymienionych dokumentów zaznaczono, że „Narzędziem planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych projektów z zakresu rewitalizacji są programy rewitalizacji opracowywane i przyjmowane przez samorządy gminne w drodze uchwały na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy o samorządzie gminnym”. W przywołanych dokumentach krajowych zostało także zdefiniowane pojęcie rewitalizacji, które uwzględniono w pracach nad Programem dla Rudy Śląskiej. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska składa się z dziewięciu części. Pierwsza część zawiera główne założenia metodologiczne w zakresie formułowania i wdrażania dokumentu. Wśród tych założeń za szczególnie istotne uznano: partnerski sposób pracy nad Programem oraz jego wdrażaniem, partycypację szerokiej grupy interesariuszy w procesach rewitalizacji, terytorialne podejście do rewitalizacji sprowadzające się do wyznaczenia strategicznych obszarów rewitalizacji, a także kompleksowość, komplementarność i koncentrację wypracowanych rozwiązań. Do podstawowych założeń należy także zaliczyć spójność Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi dokumentami strategicznymi w mieście oraz zachowanie ciągłości rewitalizacji poprzez nawiązanie do „Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015”. Druga część Programu zawiera wyciąg z krajowych i regionalnych dokumentów o kluczowym znaczeniu dla realizacji procesu rewitalizacji. Analizie zostały poddane: „Krajowa Polityka Miejska”, „Narodowy Plan Rewitalizacji” (założenia), „Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020”. Opis sytuacji miasta pod kątem problemów rewitalizacyjnych znalazł się w trzeciej i czwartej części Programu. W wykonanych analizach uwzględniono rozstrzygnięcia zawarte w lokalnych dokumentach strategicznych: „Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030”, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014” oraz „Lokalnym Programie Rewitalizacji miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015”. Takie postępowanie było

5 niezbędne ze względu na konieczność zachowania spójności metodologicznej i treściowej oraz ciągłości między Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do roku 2030 a dokumentami, które aktualnie obowiązują w mieście. Diagnoza sytuacji kryzysowej obszarów zawarta w trzeciej części Programu została ujęta w dwu podsystemach: społeczno-gospodarczym (wymiary społeczny i gospodarczy rewitalizacji) oraz urbanistycznym (wymiary: infrastrukturalny, ekologiczny i kulturowy rewitalizacji). W czwartej części dokumentu wyznaczone zostały strategiczne obszary rewitalizacji. Kryteria delimitacji obszarów rewitalizacji miasta Ruda Śląska zostały ustalone zgodnie z projektami wytycznych w zakresie przygotowywania programów rewitalizacji opracowanych zarówno przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Dla delimitacji obszarów wykorzystano właściwe dane statystyczne, wyniki badań ankietowych, wywiady pogłębione i wizyty studialne, zaś ostateczny zasięg przestrzenny obszarów rewitalizacji został uzgodniony w trakcie warsztatów strategicznych z interesariuszami procesu rewitalizacji w mieście. Piąta część dokumentu zawiera cele rewitalizacji miasta Ruda Śląska. Sformułowano cel główny rewitalizacji, pięć celów strategicznych oraz osiem celów operacyjnych. Dla celów strategicznych określono podmioty, które mogą brać udział w ich wdrażaniu. Ponadto, cele operacyjne zostały odniesione do wyznaczonych strategicznych obszarów rewitalizacji miasta. W części szóstej Lokalnego Programu Rewitalizacji przeprowadzono analizę potencjałów i barier wpływających na realizację celów. Podobnie jak w części trzeciej Programu analiza została wykonana w podsystemie społeczno-gospodarczym oraz urbanistycznym. W oparciu o analizę potencjałów i barier określono zakres tematyczny rewitalizacji w ramach obydwu systemów. Część siódma Programu zawiera projekty dla strategicznych obszarów rewitalizacji. Dla każdego z obszarów zdefiniowano jeden główny projekt; w ramach projektu głównego określono podprojekty, na które z kolei składa się pewna liczba projektów szczegółowych. Podkreślić należy, że projekty zawarte w Lokalnym Programie Rewitalizacji zostały wypracowane w procesie konsultacji społecznych. Oznacza to, że za każdym z wpisanych do Programu projektów stoją konkretne podmioty lokalne. To zaś podnosi prawdopodobieństwo realizacji Programu i zbliża wyniki implementacji do faktycznych oczekiwań podmiotów lokalnych. W ósmej części Programu opisano system zarządzania procesem rewitalizacji. W ramach systemu obszernie potraktowano kwestie interesariuszy uwzględniając pozycję w procesie rewitalizacji podmiotów sektora publicznego, prywatnego i obywatelskiego. Określono gremia, które powinny koordynować i opiniować wdrażanie Lokalnego Programu Rewitalizacji. Również w tym

6 przypadku akcent został położony na wielopodmiotowość i reprezentatywność w tych gremiach społeczności miasta oraz strategicznych obszarów rewitalizacji. Ważne miejsce w systemie zarządzania zajmują kwestie monitoringu i ewaluacji Programu. Lokalny Program Rewitalizacji domyka zbiór wniosków i rekomendacji.

7

1. Założenia metodologiczne

Proces tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska zawiera pięć podstawowych etapów. Etap pierwszy – przygotowawczy zawiera zewnętrzny kontekst strategiczny i operacyjny Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku. Kontekst zewnętrzny mający charakter strategiczny tworzą wymiar miejski Europejskiej Polityki Spójności ujęty w polskich warunkach w Krajowej Polityce Miejskiej i Regionalnej Polityce Miejskiej Województwa Śląskiego, w tym „Strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020” (czerwiec 2014). Specyficzny zewnętrzny kontekst operacyjny Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska odnosi się do założeń „Narodowego Planu Rewitalizacji 2022” i „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych” (sierpień 2014) Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju oraz do „Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020” (2014) z osiami priorytetowymi X i XI dotyczącymi rewitalizacji miast i „Wytycznych w sprawie przygotowania Lokalnych Programów Rewitalizacji” Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego (październik 2013). Etap drugi - diagnostyczny i delimitacyjny zawierający prace analityczne, warsztatowe i wizyty studialne. Diagnoza i delimitacja obszarów rewitalizacji miasta Ruda Śląska uwzględnia elementy diagnozy w kontekście strategicznym związane z rewitalizacją miasta, które znalazły się we wszystkich zasadniczych częściach „Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030” (marzec 2014). W diagnozie i delimitacji obszarów rewitalizacji zostały również uwzględnione na użytek nowego programu zagadnienia rewitalizacji ujęte w „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska. Edycja 2014”. Należy zaznaczyć, że wyznaczone w Studium obszary rewitalizacji pokrywają się z obszarami zawartymi w dotychczas obowiązującym „Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015”. Wewnętrzny kontekst operacyjny nowego lokalnego programu rewitalizacji miasta do 2030 roku wyznacza odrębnie „Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015”, zwłaszcza w zakresie dokonanej oceny stopnia realizacji zawartych w nim celów i projekty

8 rewitalizacyjne, których realizacja będzie kontynuowana w okresie po 2015 roku. Elementami nowego programu rewitalizacji powinny być zintegrowane inwestycje terytorialne zgłoszone przez Miasto Ruda Śląska w ramach listy projektów rewitalizacyjnych Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego. Elementy nowej diagnozy zjawisk kryzysowych występujących w poszczególnych dzielnicach miasta przeprowadzono w podsystemach: społeczno-gospodarczym i urbanistycznym, tj. wymiarach społecznym, gospodarczym, infrastrukturalnym, ekologicznym i kulturowym. W pierwszym podsystemie diagnozę skoncentrowano na trzech podstawowych problemach, tj. wyludnianiu, wykluczeniu społecznym i bezrobociu. W podsystemie urbanistycznym diagnoza obejmuje analizę układu funkcjonalnego, miejsc i obiektów zdegradowanej tkanki miejskiej w zwartej zabudowie centrów dzielnic i osiedli mieszkaniowych, w tym robotniczych oraz identyfikację zdegradowanych terenów poprzemysłowych. Delimitacja obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji została ustalona zgodnie z kryteriami zawartymi w wytycznych do przygotowania lokalnych programów rewitalizacji opracowanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Posłużyły do tego przeprowadzone badania ankietowe. Pierwsze, wcześniejsze wykonane jeszcze w 2012 roku, w ramach konsultacji społecznych z mieszkańcami, przedsiębiorcami i instytucjami lokalnymi w przedmiocie działań rewitalizacyjnych. Drugie badanie ankietowe zostało zrealizowane w formie ankiety internetowej w okresie lipiec-sierpień 2014, bezpośrednio na użytek tworzonego „Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku”, w ramach projektu Miasto3 („Zintegrowane podejście do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic”). Obydwie ankiety pozwoliły na przygotowanie wstępnej wersji delimitacji strategicznych obszarów rewitalizacji miasta Ruda Śląska do 2030 roku. Uzupełnieniem badań ankietowych były dwie terenowe wizyty studyjne, które pozwoliły na szczegółowy ogląd wskazanych w ankietach terenów i obiektów kwalifikowanych do rewitalizacji w poszczególnych dzielnicach. Realizacja pierwszego warsztatu strategicznego pozwoliła na prezentację dotychczasowych prac diagnostycznych i delimitacyjnych oraz w wyniku szerokiej debaty z przedstawicielami różnych środowisk biorących udział w pracy warsztatowej, w formie wnioskowej dokonano szczegółowej korekty granic rekomendowanych do programu strategicznych obszarów rewitalizacji. Atrybutem nowo wyznaczonych obszarów jest ich międzydzielnicowy zasięg przestrzenny łączący

9 dwie lub trzy dzielnice miasta, w szczególności Nowy Bytom z Wirkiem, Rudę z Orzegowem i Godulą, Nowy Bytom (Kaufhaus) z Chebziem oraz Bykowinę z Kochłowicami. Etap trzeci – założeń lokalnego programu rewitalizacji miasta Ruda Śląska. Etap trzeci zawiera w podstawowym zakresie formułowanie treści przedmiotowej, strony podmiotowej oraz rozkładu terytorialnego celów rewitalizacji w przekroju strategicznych obszarów rewitalizacji miasta. Na tym etapie zostały także rozpoznane i ocenione potencjały i bariery rewitalizacji Rudy Śląskiej, które są wynikiem materiałów diagnostycznych, wyników pracy warsztatowej uzyskanych z drugiego warsztatu strategicznego oraz wcześniej wspomnianych terenowych wizyt studyjnych. Wyznaczono trójpoziomową strukturę celów rewitalizacji miasta Ruda Śląska, tj. cel generalny rewitalizacji, strategiczne cele rewitalizacji zgodne z celami strategii rozwoju miasta oraz cele operacyjne zgodne z celami strategicznymi rewitalizacji. Zapewniona została spójność między wymienionymi poziomami celów. Każdy z wymienionych celów posiada właściwy dla jego treści przedmiotowej podmiot lub grupę podmiotów ich realizacji. Cele strategiczne i operacyjne lokalnego programu rewitalizacji zostały zdekomponowane na strategiczne obszary rewitalizacji miasta. Synteza wyników diagnozy pracy warsztatowej i terenowych wizyt studyjnych posłużyła do identyfikacji i oceny potencjałów i barier rewitalizacji strategicznych obszarów zdegradowanych w pełnym zakresie. Ich odniesienie do celów pozwoliło na ustalenie kluczowych potencjałów i kluczowe barier rewitalizacji. Postępowanie to przeprowadzono w zakresie każdego z wymiarów procesu rewitalizacji, tj. społecznego, gospodarczego, infrastrukturalnego, ekologicznego i kulturowego. W ten sposób stworzono podstawy do formułowania kompleksowego i zintegrowanego terytorialnie lokalnego programu rewitalizacji miasta Ruda Śląska do 2030 roku. Finalnym rezultatem etapu trzeciego było wyznaczenie zakresu tematycznego rewitalizacji miasta w podsystemach społeczno-gospodarczym i urbanistycznym. Etap czwarty – kreowania i rozwijania pomysłów na projekty rewitalizacyjne w przekroju strategicznych obszarów rewitalizacji. Kreowaniu pomysłów na projekty rewitalizacyjne służyła grupowa praca warsztatowa przedstawicieli różnych środowisk zorganizowanych terytorialnie wokół poszczególnych strategicznych obszarów rewitalizacji. Podstawą pracy grupowej były specjalnie zaprojektowane karty projektów. Praca warsztatowa dostarczyła kilkunastu pomysłów na projekty rewitalizacyjne różnego typu w przekroju wszystkich pięciu wymiarów procesu rewitalizacji. Warsztat drugi

10 pozwolił na uruchomienie procesu projektowania obejmującego rozwijanie pomysłów i tworzenie kart projektowych przez wszystkich potencjalnych beneficjentów lokalnego programu rewitalizacji. Wykorzystano również dokumentację prac prowadzonych równolegle m.in. w zakresie kreowania nowych przestrzeni publicznych na terenach zdegradowanych i poprzemysłowych miasta oraz odnowy podwórek w centach dzielnicowych i osiedlach mieszkaniowych. Pozwoliło to na opracowanie zbiorczej listy pięciu projektów strategicznych odpowiednio po jednym do każdego strategicznego obszaru rewitalizacji. Ustalono, że każdy z projektów strategicznych jest złożony z projektów rdzeniowych „twardy” i „miękkich” oraz projektów komplementarnych. W obrębie tej fazy prac dokonano pakietyzacji projektów ze względu na ich współzależność przedmiotową i montaż finansowy uwzględniający m.in. łączenie środków finansowych z EFRR i EFS. Ostatnim krokiem etapu czwartego jest tworzenie planu rzeczowo- finansowego lokalnego programu rewitalizacji miasta Ruda Śląska z wyodrębnieniem okresu 2014-2020. Etap piąty – przygotowanie założeń systemu zarządzania realizacją lokalnego programu rewitalizacji dla okresu 2014-2020. Etap piąty zawiera cztery kroki postępowania. Pierwszym jest analiza relacji podmiotowych stanowiących podstawę systemu zarządzania realizacją lokalnego programu rewitalizacji. Poprzez skrzyżowanie ze sobą siły wpływu i poziomu zainteresowania uczestnictwem w procesie rewitalizacji wyodrębniono trzy grupy interesariuszy: wiodących, sprzymierzeńców, zagrożonych w swoich interesach. Dotyczy to relacji podmiotów różnych sektorów oraz odrębnie instytucji lokalnych będących wiodącymi uczestnikami kształtującymi i inicjującymi proces rewitalizacji. W drugim kroku posłużono się zasadami partnerstwa i partycypacji dla sformułowania struktury organizacyjnej systemu zarządzania realizacją lokalnego programu rewitalizacji. Organizacja zarządzania wymaga powołania instytucji Komitetu ds. rewitalizacji w strukturze organizacyjnej Urzędu Miasta oraz Zespołu Zadaniowego w ramach którego funkcjonują grupy wdrożeniowe dla każdego strategicznego obszaru rewitalizacji. W strukturze zarządzania będzie funkcjonować forum miejskie jako platforma współdziałania podmiotów z różnych sektorów. W trzecim kroku zaproponowano system monitorowania procesów rewitalizacji wykorzystujący dane ilościowe dotyczących realizacji celów i projektów programu, które podlegają analizie i ocenie przy

11 zastosowaniu narzędzi systemów informacji przestrzennej (GIS). Krok piąty polegał na przygotowaniu niestandardowych instrumentów wdrażania programu i komunikacji społecznej.

12

2. Kontekst strategiczny Lokalnego Programu Rewitalizacji

2.1. Rewitalizacja w krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych

KRAJOWA POLITYKA MIEJSKA W Krajowej Polityce Miejskiej można znaleźć wielowątkowe odniesienia do zagadnień rewitalizacji. Przede wszystkim, procesy wymuszające rewitalizację zostały poruszono w części dotyczącej wyzwań, przed którymi stają polskie miasta. Wskazano, że „W niektórych ośrodkach miejskich lub w niektórych dzielnicach największych miast dochodzi do kumulacji negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych, przestrzennych i środowiskowych powiązanych z degradacją fizyczną zabudowy. Utrata dotychczasowych funkcji społeczno-gospodarczych miast lub dzielnic prowadzi do pogłębiania występujących problemów: spadku poziomu przedsiębiorczości, wzrostu bezrobocia, pogorszenia jakości infrastruktury, a także intensyfikacji problemów społecznych związanych z depopulacją oraz występującą koncentracją patologii i ubóstwa.” I dalej: „Degradacja techniczna, gospodarcza, społeczna i środowiskowa obszarów zurbanizowanych przekłada się na pogorszenie jakości życia ich mieszkańców, a więc prowadzi do zmniejszania atrakcyjności miasta dla jego mieszkańców. Skutkuje również znacznym wzrostem kosztów zarządzania obszarem miejskim, a także pogorszeniem się wizerunku miasta. Tym samym, przyczynia się ona do obniżania pozycji konkurencyjnej miast w stosunku do innych w kraju. Najpilniejszej rewitalizacji wymagają stare dzielnice śródmiejskie. Działań wymagają także osiedla w zabudowie blokowej, obszary poprzemysłowe, powojskowe i pokolejowe.” W Krajowej Polityce Miejskiej określono zasady jej prowadzenia. Z punktu widzenia realizacji procesu rewitalizacji na szczeblu lokalnym przywołać należy: . zasadę zintegrowanego podejścia terytorialnego: oznaczającą realizowanie przedsięwzięć w sposób skoordynowany, komplementarny i prowadzący do synergii oraz adresowanych do obszarów miejskich rozumianych funkcjonalnie, . zasadę wielopoziomowego zarządzania polegającą na ścisłej współpracy i koordynacji działań między rządem (i całą administracją rządową), samorządami województw i samorządami lokalnymi w układzie pionowym oraz poziomej współpracy jednostek samorządu terytorialnego (JST) i innych podmiotów dla osiągania wyznaczonych celów. Wagę rewitalizacji w Krajowej Polityce Miejskiej można odnaleźć na poziomie celu strategicznego: „Strategicznym celem krajowej polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast

13 i obszarów zurbanizowanych do kreowania zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców.” Rewitalizację i jej rezultaty można bowiem postrzegać jako realną emanację wdrażania szeroko rozumiany zasad rozwoju zrównoważonego – w wymiarze społecznym, gospodarczym, ekologicznym, przestrzennym i kulturowym. Również wśród celów szczegółowych Krajowej Polityki Miejskiej wskazać można cel odnoszący się bezpośrednio do rewitalizacji. Jest to cel szczegółowy nr 3: „Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich.” Celem działań w zakresie rewitalizacji jest zmiana strukturalna danego obszaru – nie tylko poprawa jakości życia i walorów estetycznych, ale przede wszystkim przywrócenie na nim aktywności gospodarczej i społecznej. W dokumencie można przeczytać, że „Cel związany z odbudową zdolności miast i ich zdegradowanych dzielnic do rozwoju ukierunkowany jest na to, by wyprowadzać ze stanów kryzysowych dzielnice miast, miasteczka i inne obszary zdegradowane (np. wymagające rekultywacji i remediacji) w sposób skoncentrowany i efektywny. Cel ten wskazuje, że odnowa najbardziej problemowych obszarów powinna stanowić element całościowej polityki rozwoju miasta i powinna być prowadzona w oparciu o powszechnie wypracowaną wizję stanu docelowego oraz dobór właściwych działań. Celem polityki miejskiej w zakresie rewitalizacji jest wypracowanie skutecznych mechanizmów koordynowania i integrowania zadań i działań różnych podmiotów w przygotowaniu i prowadzeniu kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. W związku z tym, celem polityki miejskiej jest wsparcie merytoryczne samorządów miejskich oraz analiza i wskazanie koniecznych modyfikacji prawa dla umożliwienia skutecznego prowadzenia zintegrowanych działań rewitalizacyjnych. Ważnym elementem tego celu jest wypracowanie mechanizmów powszechnego angażowania podmiotów i kapitału prywatnego w realizację działań związanych z odnową miast.” W zaprezentowanym uzasadnieniu przyjęcia celu, jak też w opisie sposobu jego osiągania podkreślić należy: . wielowymiarowość procesu rewitalizacji, . wielopodmiotowość tego procesu, . konieczność uplasowania procesu rewitalizacji w szerokim kontekście rozwoju lokalnego, . współpracę różnych szczebli administracji. W Krajowej Polityce Miejskiej jako podstawowe wyzwanie stojące przed wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w proces rewitalizacji wskazano „zapewnienie, aby był to kompleksowy, skoordynowany, wieloletni proces przemian społecznych, ekonomicznych, przestrzennych i technicznych, prowadzony na obszarze zdegradowanym, tak aby nastąpiło osiągnięcie ogólnego

14 celu, którym jest wyprowadzenie tego obszaru ze stanu kryzysowego, w szczególności przez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne.” Ponadto, w Krajowej Polityce Miejskiej podkreślono, że „Niezbędne jest zapewnienie włączenia lokalnych społeczności i przedsiębiorców w procesy programowania oraz realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych, bowiem priorytetowe znaczenie dla powodzenia przedsięwzięć rewitalizacyjnych musi mieć nakierowanie ich na poprawę jakości życia.” W ujęciu Krajowej Polityki Miejskiej sugerowane jest określanie wizji rewitalizacji, w której obecne są następujące kwestie: . społeczne, które są często kluczowym (i najtrudniejszym w zakresie osiągnięcia zakładanych efektów) elementem rewitalizacji (m.in.: przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, pomoc społeczna i rozwój usług społecznych, poprawa jakości mieszkań i warunków ich eksploatacji, edukacja, aktywizacja zawodowa i przedsiębiorczość grup zagrożonych wykluczeniem, wsparcie rodzin osób długo pozostających bez pracy, kultura, sport, działania na rzecz młodzieży zagrożonej wykluczeniem, wsparcie osób z niepełnosprawnościami, rodzin wielodzietnych, praca ze społecznością lokalną itd.), . gospodarcze (m.in. wspieranie przedsiębiorczości, samozatrudnienia, ekonomii społecznej, zwiększanie atrakcyjności dla inwestorów, szczególnie lokalnych), . przestrzenne (wizja przekształceń i zmiany funkcji terenów, poprawa dostępności, estetyki i jakości przestrzeni publicznych, infrastruktury komunalnej, uzupełnienia zabudowy i in.), . środowiskowe (rekultywacja gruntów, remediacja, obniżenie szkodliwych emisji, adaptacja terenów na cele rekreacyjne, zieleń miejska itd.), . związane z zachowaniem dziedzictwa materialnego (m.in. zabytki) i duchowego, . funkcjonowania miasta (zwłaszcza w zakresie optymalizacji funkcjonowania gminnej gospodarki komunalnej i lokalowej). Mając na uwadze specyfikę Rudy Śląskiej – miasta, które dzięki rewitalizacji ma szansę po raz pierwszy w sposób kompleksowy, precyzyjny, świadomy zdefiniować swoją tożsamość kulturową, a równocześnie zintegrować na nowo mieszkańców wokół dziedzictwa kulturowego – ważne jest następujące stwierdzenie zawarte w Krajowej Polityce Miejskiej: „Obiekty i zespoły zabytkowe (…) zlokalizowane w obszarze kryzysowym mogą, a wręcz powinny być traktowane jako potencjalny czynnik katalizujący rewitalizację tego obszaru. Aby umożliwić ocenę potencjalnego wpływu dóbr kultury na odnowę obszaru, diagnoza opracowywana na potrzeby programów rewitalizacji powinna

15 uwzględniać znaczenie obiektów zabytkowych dla mieszkańców oraz możliwości wykorzystania ich znaczenia w krajobrazie kulturowym oraz tradycji miasta. Z drugiej strony, obecność obiektów zabytkowych na obszarze rewitalizacji jest dodatkowym wyzwaniem i często – gdy dla osiągnięcia celów rewitalizacji potrzebne jest przekształcanie funkcji takich obiektów – nakłada to na wszystkich zainteresowanych (władze miasta, inwestorów, mieszkańców i służby konserwatorskie) dodatkowe uwarunkowania (wymagania).” Warto także zwrócić uwagę na to, że Krajowa Polityka Miejska wpisuje rewitalizację w inne strategie krajowe. Zakłada się, że cel dotyczący rewitalizacji będzie osiągany poprzez realizację w wymiarze miejskim w szczególności następujących celów strategii zintegrowanych: . Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” - Cel 1. Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki - Cel 2. Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy - Cel 3. Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i surowców - Cel 4. Wzrost umiędzynarodowienia polskiej gospodarki . Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 - Cel 3: Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym . Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 - Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego . Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. - Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska - Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię - Cel 3. Poprawa stanu środowiska . Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie - Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność), - Cel 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych (spójność) - Cel 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność).

NARODOWY PLAN REWITALIZACJI

16

Narodowy Plan Rewitalizacji opiera się na wcześniej omówionych założeniach „Krajowej Polityki Miejskiej”. Wśród zapisów Planu warto podkreślić szczegółowe sugestie dotyczące opracowania programów rewitalizacji. Przede wszystkim w Planie określono generalny zakres i sposób przygotowania programów rewitalizacji; w Planie postuluje się, że: . program rewitalizacji musi mieć charakter zintegrowany, wieloaspektowy, obejmujący zidentyfikowany na podstawie przeprowadzonej diagnozy obszar kryzysowy; . w procesie przygotowania programu konieczne jest przygotowanie pogłębionej diagnozy społecznej dla określenia ewentualnych potrzeb podjęcia wyprzedzających działań o charakterze społecznym; . procesy rewitalizacji muszą być określane przy założeniu precyzyjnego skoncentrowania na . najbardziej zdegradowanych (problemowych) obszarach; program rewitalizacji musi jednoznacznie wskazywać obszary w oparciu o zasadę, że rewitalizację należy prowadzić tam, gdzie występuje największe nasilenie niepożądanych zjawisk i gdzie koncentracja problemów jest największa; . realizacja działań wynikających z programu powinna wiązać się z ich priorytetyzacją i identyfikacją przedsięwzięć koniecznych, a nie jednocześnie wszystkich możliwych do objęcia bez względu na ich efektywność; działania rewitalizacyjne muszą koncentrować się na rozwiązaniu kluczowych problemów, które według diagnozy najbardziej przyczyniają się do powstania i trwania kryzysu danego obszaru; . projekty powinny być realizowane na obszarach zdegradowanych; nie musi być to jednak regułą bezwzględnie obowiązującą, gdyż niektóre problemy obszarów zdegradowanych mogą być rozwiązywane dzięki realizacji projektów poza tymi obszarami; . programy rewitalizacji muszą ujmować działania w sposób kompleksowy tak, aby nie pomijać kontekstu społecznego, ekonomicznego, środowiskowego związanego z tożsamością danego obszaru, a także jego społecznego i przestrzennego otoczenia; . z natury rzeczy obszarowe podejście do formułowania programu rewitalizacji spowoduje, że będzie on miał treść niejednorodną pod względem szczegółowości – w odniesieniu do tych zagadnień, w których wykorzystane będą środki publiczne, będzie on bardziej konkretny i wiążący, a w odniesieniu do zagadnień, w których zakłada się wzbudzenie lub wywołanie określonych działań podmiotów prywatnych, będzie miał bardziej indykatywny charakter; . konieczne jest dążenie w realizacji programów rewitalizacji do koordynacji instrumentów wsparcia.

17

Nakreślając w programie zakres programu rewitalizacji stwierdzono, że powinien on zawierać: . diagnozę i identyfikację potrzeb rewitalizacyjnych, . określenie terytoriów wymagających wsparcia, . wizję wyprowadzenia obszaru zdegradowanego z sytuacji kryzysowej ze wskazaniem kierunków działań i wynikających z nich najważniejszych przedsięwzięć, . mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na danym obszarze zdegradowanym, . opis zaangażowania społeczności i innych partnerów w przygotowanie i realizację programu, . ramy finansowe, z uwzględnieniem różnych źródeł finansowania tj. oprócz finansowania unijnego także finansowanie krajowe czy środki prywatne (z uwzględnieniem zróżnicowania wynikającego ze stopnia pewności co do uzyskania/zapewnienia danych środków), . system monitorowania zmiany i skuteczności działań. Sugerowany zakres programów rewitalizacji ma związek z wytycznymi Unii Europejskiej w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Sednem programu rewitalizacji jest wyeliminowanie jednostkowych i nieskoordynowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych oraz zagwarantowanie, że rewitalizacja będzie elementem szerszej wizji rozwoju gminy, Wytyczne określają przygotowywane przez władze lokalne programy rewitalizacji jako podstawę do prowadzenia rewitalizacji oraz minimalne oczekiwania wobec ich zakresu i sposobu przygotowywania. Programy rewitalizacji musi cechować komplementarność: przestrzenna (prowadzenie działań odnoszących się do całej przestrzeni kryzysowej), przedmiotowa (w odniesieniu do wszystkich aspektów rewitalizacji – społecznych, gospodarczych, przestrzennych etc.), procesowa (wzajemne uzupełnianie się różnych procedur i działań różnych instytucji), międzyokresowa (dla zapewnienia ciągłości wsparcia; w kontekście Wytycznych szczególnie w aspekcie działań podjętych w okresie 2007-2013) oraz źródeł finansowania (programy rewitalizacji powinny mieć różnorodne źródła finansowania przedsięwzięć). W tym ostatnim aspekcie w Narodowym Planie Rewitalizacji wskazane są trzy podstawowe źródła finansowania procesu rewitalizacji: . środki publiczne wspólnotowe (Europejskie Fundusze Strukturalne i Inwestycyjne: EFRR, EFS i Funduszu Spójności, w ramach programów regionalnych i krajowych, w tym także sukcesywne zasilanie środkami pochodzącymi ze spłaty pożyczek udzielonych w ramach instrumentu Jessica),

18

. środki publiczne krajowe – istniejące instrumenty i źródła (poprzez terytorialne profilowanie - ukierunkowywanie na obszary zdegradowane istniejących instrumentów różnych polityk dotyczących m.in.: wykluczenia społecznego, edukacji, infrastruktury, środowiska, kultury, zabytków, mieszkalnictwa itd.) oraz sukcesywnie tworzonych nowych (w tym obejmujących instrumenty inżynierii finansowej), . środki prywatne uruchamiane m.in. poprzez tworzenie zachęt do inwestowania na obszarach zdegradowanych oraz poprzez upowszechnianie formuły ppp. Na podstawie Umowy Partnerstwa określono cele tematyczne oraz priorytety inwestycyjne o kluczowym oraz uzupełniającym znaczeniu dla rewitalizacji. Jako kluczowe priorytety inwestycyjne uznano (według celów tematycznych): . Cel Tematyczny 3 Wzmacnianie konkurencyjności MŚP: - 3.1 Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości, . Cel tematyczny 4 Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach: - 4.3 Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym, - 4.5 Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu, . Cel tematyczny 6 Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami: - 6.3 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, - 6.5 Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz propagowania działań służących zmniejszaniu hałasu, . Cel tematyczny 8 Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników:

19

- 8.2 wspieranie rozwoju przyjaznego dla zatrudnienia poprzez rozwój potencjałów endogenicznych jako elementu strategii terytorialnej dla obszarów ze specyficznymi potrzebami, łącznie z przekształceniem upadających regionów przemysłowych oraz działaniami na rzecz zwiększenia dostępności i rozwoju zasobów naturalnych i kulturowych, - 8.5 zapewnianie dostępu do zatrudnienia osobom poszukującym pracy i nieaktywnym zawodowo, w tym podejmowanie lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników, - 8.7 samozatrudnienie, przedsiębiorczość oraz tworzenie nowych miejsc pracy, . Cel tematyczny 9 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem - 9.2 wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności i obszarów miejskich i wiejskich, - 9.4 aktywna integracja, w szczególności w celu poprawy zatrudnialności, - 9.8 wspieranie gospodarki społecznej i przedsiębiorstw społecznych. Zawarte w programach rewitalizacji działania w zakresie spraw społecznych będą ponadto regulowane wytycznymi horyzontalnymi dotyczących Europejskiego Funduszu Społecznego. Przewiduje się w nich mechanizmy ułatwiające ukierunkowanie wsparcia środkami europejskimi na problemy i dysfunkcje na obszarach zdegradowanych. Działania będą miały charakter komplementarny dla interwencji infrastrukturalnych np. w zakresie mieszkalnictwa, edukacji, zatrudnienia czy integracji społecznej. Wśród zakresu wsparcia EFS zidentyfikowano 4 obszary o istotnym znaczeniu dla wzmocnienia społecznego i gospodarczego wymiaru rewitalizacji. Są to: . działania na rzecz poprawy zatrudnienia (priorytet inwestycyjny 8.5) obejmujące różne formy aktywizacji osób bez pracy, . działania na rzecz aktywnej integracji społecznej, a więc poprawy samodzielności i aktywności życiowej i społecznej oraz zwiększenia szans na zatrudnienie, realizowane zarówno w odniesieniu do osób indywidualnych, jak i wieloproblemowych społeczności (priorytet inwestycyjny 9.4), . działania na rzecz promocji przedsiębiorczości (priorytet inwestycyjny 8.7) oraz przedsiębiorczości społecznej (priorytet 9.8) jako ważnych instrumentów o charakterze zatrudnieniowym, związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy, w tym zwłaszcza dla osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym,

20

. działania na rzecz rozwoju usług społecznych ogólnego interesu (np. usług wsparcia rodziny, usług opieki nad seniorami) w celu poprawy ich dostępności i jakości (priorytet inwestycyjny 9.7) oraz usług pozwalających na godzenie życia zawodowego i prywatnego np. usług opieki nad dziećmi do lat 3 (priorytet inwestycyjny 8.8). Środki krajowe możliwe do wykorzystania na rzecz wdrażania programów rewitalizacji związane są z następującymi instrumentami: . instrumenty z zakresu efektywności energetycznej, ochrony środowiska i niskoemisyjności, . instrumenty wsparcia mieszkalnictwa, . instrumenty z zakresu integracji i aktywizacji społecznej oraz zawodowej.

2.2. Rewitalizacja w Regionalnym Programie Operacyjnym

Na poziomie województwa śląskiego najistotniejszym dokumentem określającym instrumenty wsparcia na rzecz rewitalizacji jest Regionalny Program Operacyjny. Wśród osi priorytetowych ujętych w RPO znalazły się: . Oś Priorytetowa IX Włączenie społeczne. . Oś Priorytetowa X Rewitalizacja oraz infrastruktura społeczna i zdrowotna. W ramach osi IX sformułowano następujące działania (za: Projekt Szczegółowego Opisu Priorytetów RPO WSL na lata 2014-2020 w zakresie Europejskiego Funduszu Społecznego): . Działanie 9.1 Aktywna integracja, w tym: - Poddziałanie 9.1.3 Wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych na obszarach rewitalizowanych. - Poddziałanie 9.1.4 Wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych na obszarach rewitalizowanych. . Działanie 9.2 Dostępne i efektywne usługi społeczne i zdrowotne, w tym: - Poddziałanie 9.2.2 Rozwój usług społecznych na obszarach rewitalizowanych. - Poddziałanie 9.2.3 Rozwój usług społecznych i zdrowotnych na obszarach rewitalizowanych. . Działanie 9.3 Rozwój ekonomii społecznej w regionie. . Działanie 9.4 Rozwój lokalny kierowany przez społeczność.

21

Celem działania 9.1 jest Wzrost zdolności do zatrudnienia osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz wzmocnienie aktywności społecznej i zawodowej społeczności lokalnych zamieszkujących obszary zdegradowane. W ramach Poddziałania 9.1.3 Wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych na obszarach rewitalizowanych przewidywana jest realizacja następujących typów operacji: . Programy integrujące społeczności lokalne, realizowane za pomocą różnych metod pracy ze społecznościami i przyczyniające się do ich aktywizacji zawodowej i społecznej, w tym m.in.: - wsparcie dla liderów i animatorów lokalnych, - lokalne działania społeczno-edukacyjne, promujące organizowanie społeczności (elementy edukacji obywatelskiej), - wsparcie wielosektorowych inicjatyw partnerskich oraz tworzenie nowych i wzmacnianie funkcjonujących partnerstw lokalnych działających na rzecz włączenia społecznego, - organizowanie grup samopomocowych, grup wsparcia i grup edukacyjnych, - promocja wolontariatu (np. poprzez przygotowywanie lokalnych organizacji i instytucji oraz mieszkańców do korzystania z pomocy wolontariuszy, inicjowanie działań wolontariackich, takich jak centra lub biura wolontariatu oraz kluby i koła wolontariusza), - lokalne przedsięwzięcia o charakterze integracyjnym, kulturalnym aktywizujące lokalną społeczność (o ile są niezbędne do realizacji celów projektu, wyłącznie o charakterze wspomagającym i towarzyszącym), - oparte o analizę predyspozycji oraz diagnozę potrzeb wzmacnianie kompetencji społecznych i zawodowych, m.in. w zakresie treningu pracy, staży, praktyk, szkoleń zawodowych, pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, (jako działania uzupełniające powyższe, których nie można realizować samodzielnie). . Programy na rzecz reintegracji i rehabilitacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym w szczególności w Centrum Integracji Społecznej, Klubie Integracji społecznej, Zakładzie Aktywności Zawodowej, Warsztacie Terapii Zajęciowej, obejmujące m.in.: - wsparcie dla tworzenia i/lub działalności podmiotów integracji społecznej, tj. Centrów Integracji Społecznej, Klubów Integracji Społecznej, Zakładów Aktywności Zawodowej oraz podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej (których podstawowym zadaniem nie jest działalność gospodarcza), z wyjątkiem Warsztatów Terapii Zajęciowej,

22

- kursy i szkolenia umożliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz rozwijanie umiejętności i kompetencji niezbędnych na rynku pracy, - poradnictwo zawodowe oraz pośrednictwo pracy, - staże, subsydiowane zatrudnienie i zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, - rozwój usług społecznych przezwyciężających indywidualne bariery w integracji społeczno-zawodowej w tym powrocie na rynek pracy. Poddziałanie 9.1.4 Wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych na obszarach rewitalizowanych obejmuje następujące programy i typy operacji: . Programy integrujące społeczności lokalne, realizowane za pomocą różnych metod pracy ze społecznościami i przyczyniające się do ich aktywizacji zawodowej i społecznej, w tym m.in.: - wsparcie dla liderów i animatorów lokalnych, - lokalne działania społeczno-edukacyjne, promujące organizowanie społeczności (elementy edukacji obywatelskiej), - wsparcie wielosektorowych inicjatyw partnerskich oraz tworzenie nowych i wzmacnianie funkcjonujących partnerstw lokalnych działających na rzecz włączenia społecznego, - organizowanie grup samopomocowych, grup wsparcia i grup edukacyjnych, - promocja wolontariatu (np. poprzez przygotowywanie lokalnych organizacji i instytucji oraz mieszkańców do korzystania z pomocy wolontariuszy, inicjowanie działań wolontariackich, takich jak centra lub biura wolontariatu oraz kluby i koła wolontariusza), - lokalne przedsięwzięcia o charakterze integracyjnym, kulturalnym aktywizujące lokalną społeczność (o ile są niezbędne do realizacji celów projektu, wyłącznie o charakterze wspomagającym i towarzyszącym), - oparte o analizę predyspozycji oraz diagnozę potrzeb wzmacnianie kompetencji społecznych i zawodowych, m.in. w zakresie treningu pracy, staży, praktyk, szkoleń zawodowych, pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, (jako działania uzupełniające powyższe, których nie można realizować samodzielnie). . Programy na rzecz reintegracji i rehabilitacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych społecznie lub zagrożonych wykluczeniem społecznym w szczególności w Centrum Integracji Społecznej, Klubie Integracji społecznej, Zakładzie Aktywności Zawodowej, Warsztacie Terapii Zajęciowej, obejmujące:

23

- wsparcie dla tworzenia i/lub działalności podmiotów integracji społecznej, tj. Centrów Integracji Społecznej, Klubów Integracji Społecznej, Zakładów Aktywności Zawodowej oraz podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej (których podstawowym zadaniem nie jest działalność gospodarcza), z wyjątkiem Warsztatów Terapii Zajęciowej, - kursy i szkolenia umożliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz rozwijanie umiejętności i kompetencji niezbędnych na rynku pracy, - poradnictwo zawodowe oraz pośrednictwo pracy, - staże, subsydiowane zatrudnienie i zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, - rozwój usług społecznych przezwyciężających indywidualne bariery w integracji społeczno- zawodowej w tym powrocie na rynek pracy. Celem działania 9.2 jest Wzrost dostępności i jakości usług zapobiegających ubóstwu i wykluczeniu społecznemu. W ramach poddziałania 9.2.2 Rozwój usług społecznych na obszarach rewitalizowanych uwzględniono następujące programy i typy operacji: . Wsparcie organizacji usług na poziomie lokalnym skierowanych do grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, zgodnie ze zidentyfikowanymi potrzebami społeczności, w tym m.in.: - świadczenie usług na rzecz wsparcia rodziny i pieczy zastępczej o charakterze profilaktycznym i prewencyjnym realizowane m.in. poprzez: · działania zapobiegające umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej, poprzez wsparcie i rozwijanie asystentury rodzinnej, rodziny wspierającej, rodziny pomocowej, w tym umożliwienie stosownie do potrzeb elastycznego doboru narzędzi przez asystenta rodziny, · wsparcie i rozwój rodzicielstwa zastępczego (w zakresie pomocy w rozwiązaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych, poradnictwa i terapii, w tym terapii rodzinnej, pomocy pedagogicznej i psychologicznej, pomocy prawnej w zakresie prawa rodzinnego; programy pozyskiwania rodzin do pełnienia funkcji rodziny wspierającej, szkolenia dla kandydatów na rodziny zastępcze i do prowadzenia placówek rodzinnych),

24

· działania na rzecz osób i rodzin ze szczególnym uwzględnieniem doświadczających przemocy, w tym wsparcie ofiar przemocy domowej i/lub programy korekcyjne dla sprawców przemocy, · poradnictwo specjalistyczne dla rodzin z zakresu m.in.: prawa, psychologii, terapii uzależnień, pedagogiki szkolnej, terapii rodzinnej, mediacji, · wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania pozaszkolnych, środowiskowych form integracji społecznej młodzieży wraz z promocją idei wolontariatu, · kształcenie i doskonalenie osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą, a także asystentów rodziny, · pomoc świadczona na rzecz usamodzielniania osób, w tym pomoc i wsparcie w utworzeniu warunków mieszkaniowych z uwzględnieniem działań związanych z procesem deinstytucjonalizacji (np. mieszkania wykorzystywane na rodzinne domy dziecka, mieszkania socjalne, chronione, wspomagane),

. Działania jakościowe i ilościowe w zakresie usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych skierowanych do osób zależnych realizowanych w środowisku oraz w formach instytucjonalnych (m.in. domów pomocy społecznej, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, rodzinnych domów pomocy, środowiskowych domów pomocy). . Ułatwienie dostępu do usług towarzyszących procesowi usamodzielniania się osobom wykluczonym, ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz jakości i dostępności usług wspierających osoby niepełnosprawne i ich rodziny (np. tłumacz, przewodnik, asystent osoby niepełnosprawnej, usługi transportowe). W ramach poddziałania 9.2.3 Rozwój usług społecznych i zdrowotnych na obszarach rewitalizowanych uwzględniono programy i typy operacji: . Wsparcie organizacji usług na poziomie lokalnym skierowanych do grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, zgodnie ze zidentyfikowanymi potrzebami społeczności, w tym m.in.: - świadczenie usług na rzecz wsparcia rodziny i pieczy zastępczej o charakterze profilaktycznym i prewencyjnym realizowane m.in. poprzez: - działania zapobiegające umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej, poprzez wsparcie i rozwijanie asystentury rodzinnej, rodziny wspierającej, rodziny pomocowej, w tym

25

umożliwienie stosownie do potrzeb elastycznego doboru narzędzi przez asystenta rodziny, - wsparcie i rozwój rodzicielstwa zastępczego (w zakresie pomocy w rozwiązaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych, poradnictwa i terapii, w tym terapii rodzinnej, pomocy pedagogicznej i psychologicznej, pomocy prawnej w zakresie prawa rodzinnego; programy pozyskiwania rodzin do pełnienia funkcji rodziny wspierającej, szkolenia dla kandydatów na rodziny zastępcze i do prowadzenia placówek rodzinnych), - działania na rzecz osób i rodzin ze szczególnym uwzględnieniem doświadczających przemocy, w tym wsparcie ofiar przemocy domowej i/lub programy korekcyjne dla sprawców przemocy, - poradnictwo specjalistyczne dla rodzin z zakresu m.in.: prawa, psychologii, terapii uzależnień, pedagogiki szkolnej, terapii rodzinnej, mediacji, - wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania pozaszkolnych, środowiskowych form integracji społecznej młodzieży wraz z promocją idei wolontariatu, - kształcenie i doskonalenie osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą, a także asystentów rodziny, - pomoc świadczona na rzecz usamodzielniania osób, w tym pomoc i wsparcie w utworzeniu warunków mieszkaniowych z uwzględnieniem działań związanych z procesem deinstytucjonalizacji (np. mieszkania wykorzystywane na rodzinne domy dziecka, mieszkania socjalne, chronione, wspomagane). . Działania jakościowe i ilościowe w zakresie usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych skierowanych do osób zależnych realizowanych w środowisku oraz w formach instytucjonalnych (m.in. domów pomocy społecznej, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, rodzinnych domów pomocy, środowiskowych domów pomocy). . Ułatwienie dostępu do usług towarzyszących procesowi usamodzielniania się osobom wykluczonym, ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz jakości i dostępności usług wspierających osoby niepełnosprawne i ich rodziny (np. tłumacz, przewodnik, asystent osoby niepełnosprawnej, usługi transportowe). W ramach osi X sformułowano następujące działania (za: Projekt Szczegółowego Opisu Priorytetów RPO WSL na lata 2014-2020 w zakresie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego): . Działanie: 10.1 Infrastruktura ochrony zdrowia.

26

. Działanie: 10.2 Rozwój mieszkalnictwa socjalnego, wspomaganego i chronionego oraz infrastruktury usług społecznych. . Działanie: 10.3 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych. . Działanie 10.4 Poprawa stanu środowiska miejskiego . Działanie: 10.5 Rozwój lokalny kierowany przez społeczność Wśród wskazanych działań na szczególną uwagę zasługuje działanie 10.3 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Jego celem jest rozwój i wzmocnienie spójności lokalnej poprzez rewitalizację fizyczną, gospodarczą i społeczną terytoriów zmarginalizowanych. Uzasadnieniem podjętego działania są zjawiska wykluczenia społecznego oraz zagrożenia marginalizacją, potrzeba podnoszenia jakości i dostępności podstawowych usług publicznych. Przykładowe rodzaje projektów obejmują: . Przebudowa i remont obiektów poprzemysłowych/powojskowych/popegeerowskich/ pokolejowych wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym wynikającym z Lokalnego Programu Rewitalizacji . Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym przebudowa i remont obiektów wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym wynikającym z Lokalnego Programu Rewitalizacji . Remont zdegradowanych budynków wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia, przyczyniające się do likwidacji istotnych problemów gospodarczych lub społecznych na obszarze rewitalizowanym wynikającym z Lokalnego Programu Rewitalizacji Należy zaznaczyć, że przedsięwzięcia mieszczące się w programach rewitalizacji wpisywać się mogą także w inne priorytety oraz typy operacji zawarte w Regionalnym Programie Operacyjnym. Dotyczy społecznych, poprawy sytuacji środowiskowej miasta.

27

3. Diagnoza sytuacji kryzysowych w Rudzie Śląskiej

3.1. Rewitalizacja miasta Ruda Śląska w Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030

Aspekty związane z rewitalizacją znalazły się we wszystkich zasadniczych częściach „Strategii rozwoju miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030”, tj. w części diagnostycznej, aksjologicznej oraz kierunkowej. W części diagnostycznej strategii znalazły się kwestie odnoszące się do rozwoju społecznego, gospodarczego, środowiskowego, przestrzennego oraz kwestii związanych z dostępem do usług publicznych. Zamieszczone w strategii dane odniesiono do sytuacji w innych ośrodkach Aglomeracji Górnośląskiej oraz w województwie śląskim. Szczegółowej analizie poddano między innymi zagadnienia lokalnego rynku pracy, w tym strukturę bezrobocia, przemiany gospodarcze, aktywność społeczną, stan środowiska przyrodniczego miasta, potencjał kulturowy miasta. Przekroje analizy są zasadniczo skorelowane z podstawowymi wymiarami rewitalizacji. Wśród prezentowanych problemów miasta na pierwszy plan wysuwają się kwestie ekologiczne, w szczególności wynikające z działalności przemysłów tradycyjnych. W strategii stwierdzono, że „Głównym źródłem antropopresji jest przemysł górniczy zlokalizowany w obszarze KWK „Pokój”, KWK „Bielszowice”, KWK „Wujek” Ruch „Śląsk”, KWK „Halemba-Wirek” oraz przemysł hutniczy – grupa kapitałowa Huta „Pokój” S. A. W wyniku czynnej działalności kopalń na terenie miasta ujawniają się szkody górnicze. Według danych Kompanii Węglowej S. A. w latach 2003-2012 na naprawę szkód górniczych zostało przeznaczonych 446 mln zł, z czego ponad 67 mln zł w roku 2012. W okresie 2003-2012 dokonano naprawy w ponad 7 tysiącach obiektów”. Podobnie krytycznie oceniono stan wód powierzchniowych, w których to występują przekroczenia większości parametrów zanieczyszczeń określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Głównym powodem tych zanieczyszczeń jest zrzut ścieków przemysłowych (wody dołowe). Także wody podziemne w Rudzie Śląskiej zostały zdegradowane przez działalność przemysłową. W szczególności przyczyną degradacji są wieloletnie i systematyczne odwodnienia górotworu przez kopalnie węgla kamiennego, zmniejszenie infiltracji na terenach miejskich i przemysłowych oraz składowanie odpadów pokopalnianych związanych z przeróbką węgla kamiennego.

28

Poczesne miejsce w diagnozie zajmuje prezentacja terenów poprzemysłowych i zdegradowanych. Wskazano, że w Rudzie Śląskiej znajduje się 25 terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, których ponowne zagospodarowanie stwarza możliwość ich wykorzystania w różnych celach. Konieczne jest wykonanie na tych terenach niezbędnych działań rekultywacyjnych, których głównym zadaniem jest podniesienie zdolności terenu do przyjęcia nowych funkcji. W strategii wskazano realizowane działania rekultywacyjne: „W ubiegłych latach w mieście prowadzono szereg prac rekultywacyjnych. Zwałowiska odpadów pogórniczych rekultywowane były głównie poprzez ich zatrawienie, zazielenienie lub zadrzewienie. Ponadto w latach 2006-2009 kopalnia „Pokój” kontynuowała rekultywację techniczną i biologiczną terenu przy szybach „Anna” i „Maria” na powierzchni 7,0 ha. Prace rekultywacyjne na terenach leśnych w dolinie Kłodnicy prowadziła Kompania Węglowa S.A. Oddział KWK „Bielszowice”. Ponadto, Miasto wydatkowało środki na rekultywację i zagospodarowanie terenu hałdy pocynkowej w rejonie ul. Niedurnego.” W strategii zasugerowano również możliwość rewitalizacji wymienionych terenów. W analizie SWOT, zwłaszcza w słabościach miasta zawarto szereg uwarunkowań problemowych, które mogą stanowić uzasadnienie dla podjęcia działań rewitalizacyjnych: . odpływ młodych, wykształconych osób do innych ośrodków miejskich z powodu poszukiwania pracy i lepszych warunków życia, . niski stopień zaangażowania mieszkańców w działania kulturalne, . niska emisja (emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych), . szkody górnicze, degradacja środowiska związana z funkcjonowaniem huty i kopalń, . duża powierzchnia terenów zdegradowanych i poprzemysłowych, . część terenów inwestycyjnych narażonych na szkody górnicze, . nieuregulowany stan prawny części obiektów zabytkowych, . postępująca degradacja tkanki zabytkowej w wyniku braku remontów lub źle wykonywanych remontów oraz dewastacji, . znaczne przekroczenia większości parametrów zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Strategia rozwoju miasta Ruda Śląska oparta jest na zasadach zrównoważonego rozwoju. Realizacja tych zasad wymaga podejmowania działań rewitalizacyjnych. W szczególności, w strategii podkreślono, że zrównoważony rozwój wymaga: . poszanowania zasobów ze względu na ich ograniczoność, . harmonizowania ekologicznych, społecznych i ekonomicznych celów rozwoju.

29

Generalnie, cele zawarte w strategii rozwoju miasta Ruda Śląska uznać można za ściśle powiązane tematycznie z podstawowymi celami rewitalizacji. Wśród ujętych w strategii celów operacyjnych za najistotniej powiązane z zagadnieniami rewitalizacji uznać należy: . cel 1.2. Zapewnione warunki do rozwoju aktywności zawodowej mieszkańców w obszarze nowoczesnego przemysłu i usług. . cel 1.3. Wysoki poziom bezpieczeństwa w Mieście. . cel 1.5. Wyższy poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych i tworzenie warunków sprzyjających integracji wspólnot sąsiedzkich. . cel 1.6. Promowanie aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia wśród mieszkańców. . cel 1.8. Upowszechnianie i wspieranie edukacji i aktywizacji kulturalnej mieszkańców. . cel 1.12. Ochrona dziedzictwa kulturowego. . cel 1.13. Budowanie tożsamości lokalnej. . cel 2.1. Poprawa standardów mieszkaniowych. . cel 2.2. Dobrze skomunikowane Miasto. . cel 2.3. Zagospodarowane tereny i obiekty poprzemysłowe. . cel 2.5. Zagospodarowane przestrzenie publiczne. . cel 3.2. Poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych. . cel 5.1. Wzrost liczby miejsc pracy w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). Z przedstawionymi celami wiążą się zadania realizacyjne bezpośrednio lub pośrednio odnoszące się do rewitalizacji. Wśród nich należy szczególnie podkreślić: . 1.2.1. Rozwój budownictwa komunalnego i socjalnego z uwzględnieniem niezbędnej infrastruktury społecznej. . 1.2.3. Zapewnienie podstaw prawnych i organizacyjnych umożliwiających lepsze zagospodarowanie przestrzeni wspólnej przy zaangażowaniu mieszkańców (lokatorów). . 1.2.4. Rewitalizacja budynków mieszkaniowych i przestrzeni połączona z rewitalizacja społeczną. . 1.3.5. Wspieranie i promowanie aktywnych postaw mieszkańców i społeczności lokalnych na rzecz wspólnego bezpieczeństwa. . 1.5.1. Zbudowanie systemu diagnozy i monitorowania problemów społecznych w Mieście. . 1.5.2. Wdrażanie nowych metod pracy socjalnej i form wspierania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

30

. 1.5.3. Wspieranie aktywizacji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. . 1.5.4. Wspieranie działań umożliwiających aktywność i integrację społeczną osób starszych. . 1.5.5. Zintegrowana pomoc rodzinie, w tym rodzinie wieloproblemowej i rodzinie w kryzysie. . 1.8.6. Wspieranie i rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie Miasta i na rzecz jego mieszkańców. . 1.9.5. Promowanie działań budujących i rozwijających poczucie dumy z bycia rudzianinem. . 1.10.1. Rewitalizacja i stała opieka nad zabytkami Rudy Śląskiej. . 1.12.4. Wspieranie organizacji pozarządowych i prywatnych inicjatyw, zajmujących się kulturą i edukacją kulturalną w Rudzie Śląskiej. . 2.1.1. Poprawa stanu technicznego istniejących zasobów mieszkaniowych, w tym realizacja programu ograniczania niskiej emisji. . 2.1.2. Rewitalizacja starego budownictwa. . 2.3.2. Rozwijanie infrastruktury umożliwiającej aktywizowanie mieszkańców na rzecz społeczności lokalnej. . 2.6.1. Porządkowanie stanu formalno-prawnego terenów i obiektów poprzemysłowych. . 2.6.2. Rewitalizacja terenów i obiektów poprzemysłowych. . 2.7.2. Kreowanie przestrzeni publicznych przyjaznych dla mieszkańców, sprzyjających integracji społecznej. . 2.7.3. Przystosowywanie wybranych przestrzeni publicznych do pełnienia funkcji rekreacyjnych. . 2.7.4. Pielęgnowanie i utrzymanie terenów zieleni w mieście, w tym rewitalizacja i pielęgnacja istniejących parków miejskich. . 2.8.2. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych z przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe i inwestycje. . 2.9.3. Systematyczna likwidacja źródeł niskiej emisji. . 2.9.4. Oczyszczanie koryt rzecznych oraz wód powierzchniowych (współpraca z administratorami wód). . 2.9.7. Ścisła współpraca władz miasta z przedsiębiorcami górniczymi w celu zminimalizowania negatywnych skutków eksploatacji węgla. . 3.1.1. Porządkowanie sytuacji formalno-prawnej zabytków. . 3.1.2. Rewitalizowanie historycznych części miasta.

31

. 3.1.5. Znajdowanie nowych funkcji dla obiektów poprzemysłowych (niezagospodarowanych). . 3.1.6. Współpraca z sąsiednimi Miastami w zakresie wykorzystania obiektów poprzemysłowych. . 5.7.5. Stworzenie stref przemysłowych na obszarach zdegradowanych. Również inne zadania realizacyjne można wiązać z procesem rewitalizacji miasta. Jak zaznaczono w założeniach do strategii jest to dokument, który stanowi rdzeń planowania w mieście. Lokalny Program Rewitalizacji rozwija zapisy strategii i konkretyzuje zarówno cele, jak i przedsięwzięcia służące rewitalizacji.

3.2. Analiza przyczyn degradacji i charakterystyka sytuacji w podsystemie społeczno-gospodarczym

Analiza zjawisk kryzysowych została przeprowadzona z uwzględnieniem trzech podstawowych rodzajów problemów: wyludniania, wykluczenia społecznego oraz bezrobocia. Wyniki analizy pozwalają określić zarówno dynamikę zjawisk kryzysowych, jak również zidentyfikować dzielnice, w których następuje koncentracja problemów.

PROBLEMY DEMOGRAFICZNE W latach 1996-2014 liczba ludności Rudy Śląskiej zmniejszyła się z 163,8 tys. do 136,5 tys. mieszkańców (łącznie w ciągu ostatnich siedemnastu i pół roku ubyło 27 382 mieszkańców, tj. 16,71% populacji miasta). Największymi dzielnicami miasta uwzględniając liczbę ludności są: Halemba (24 683 mieszkańców, 18,08% wszystkich mieszkańców Rudy Śląskiej), Ruda (22 530 mieszkańców, 16,51%), Wirek (17 929 mieszkańców, 13,13%) oraz Bykowina (16 495 mieszkańców, 12,08%).

Tabela 1. Liczba ludności w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 1996 – 06. 2014

Dzielnica Ruda Godula Orzegów Bykowina Halemba Kochłowice Chebzie Nowy Wirek Bielszowice Ruda / rok Bytom Śląska 1996 26 647 13 400 9 547 22 209 28 956 14 109 1 162 15 268 22 105 10 480 163 883 1997 26 337 13 252 9 401 22 028 28 801 13 951 1 157 15 158 21 940 10 285 162 310 1998 25 635 12 804 9 341 21 370 28 387 13 640 1 137 14 956 21 489 10 208 158 967 1999 25 063 12 526 9 265 20 820 27 630 13 409 1 124 14 558 21 172 10 155 155 722 2000 24 707 12 097 9 107 20 231 26 989 13 302 1 151 14 339 20 577 10 024 152 524 2001 24 380 12 390 8 890 19 730 26 993 13 212 1 157 14 261 20 119 9 970 151 102 2002 22 057 12 283 8 801 19 373 26 795 13 074 1 175 14 059 19 907 9 885 147 409 2003 23 633 12 104 8 760 19 031 26 600 12 921 1 165 13 987 19 799 9 695 147 695 2004 23 410 12 010 8 656 18 709 26 430 12 856 1 162 13 810 19 505 9 576 146 124

32

2005 23 257 11 995 8 513 18 420 26 257 12 730 1 153 13 585 19 149 9 470 144 529 2006 23 134 12 151 8 439 18 267 26 080 12 738 1 101 12 058 20 595 9 505 144 068 2007 22 849 11 965 8 321 17 961 25 776 12 600 1 071 11 748 20 325 9 813 142 429 2008 22 887 11 831 8 279 17 765 25 687 12 536 1 039 11 870 20 256 9 954 142 104 2009 22 821 11 819 8 277 17 547 25 494 12 519 1 030 11 823 20 135 9 943 141 408 2010 22 694 11 690 8 237 17 331 25 423 12 547 1 015 11 778 19 972 9 910 140 597 2011 22 728 11 569 8 111 17 110 25 282 12 516 1 005 11 581 19 726 9 954 139 582 2012 22 631 11 437 8 073 16 869 25 147 12 469 982 11 381 19 560 9 946 138 495 2013 22 497 11 375 7 970 16 614 24 876 12 410 979 11 254 19 370 9 850 137 195 06/2014 22 530 11 122 7 914 16 495 24 683 12 280 960 12 623 17 929 9 965 136 501 Źródło: na podstawie danych Urzędu Miasta Ruda Śląska

W trakcie ostatnich prawie osiemnastu lat w większości dzielnic miasta spadek liczby ludności cechował się podobną dynamiką, pomiędzy 13% a 18%. Wyjątek stanowi Bykowina, w której ubyło ponad ¼ ludności oraz Bielszowice, gdzie spadek liczby ludności był najmniejszy i wynosił w analizowanym okresie niecałe 5%. Poza Bielszowicami bardziej korzystne wskaźniki od średniej dla miasta wynoszącej -16,71% odnotowano w dzielnicach: Kochłowice (-12,96%), Halemba (-14,76%) oraz Ruda (-15,45%). Największą dynamikę spadku liczby ludności całego miasta zaobserwowano w latach 1998-2002, kiedy to co roku liczba mieszkańców zmniejszała się o prawie 2%. W ostatnich 5 latach (2009-2013) roczny spadek liczby ludności wynosił przeciętnie 0,7%. Odnosząc te dane o prognozy ludności na lata 2002-2030 sporządzonej przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) należy stwierdzić, że dynamika spadku liczby ludności Rudy Śląskiej jest mniejsza niż zakładano (m.in. w 2010 r. według prognoz miasto miało liczyć 134,5 tys. mieszkańców, natomiast rzeczywista liczba mieszkańców wynosiła 140,5 tys.). Według prognoz GUS w 2030 roku w Rudzie Śląskiej mieszkać będzie 127 000 tys. mieszkańców.

Tabela 2. Zmiana liczby ludności w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 1996 – 06/2014 (zmiana stosunkowa względem 1996 r.

Dzielnica/ Ruda Godula Orzegów Bykowina Halemba Kochłowice Chebzie Nowy Wirek Bielszowice Ruda rok Bytom Śląska 1997 -1,16% -1,10% -1,53% -0,81% -0,54% -1,12% -0,43% -0,72% -0,75% -1,86% -0,96% 1998 -3,80% -4,45% -2,16% -3,78% -1,97% -3,32% -2,15% -2,04% -2,79% -2,60% -3,00% 1999 -5,94% -6,52% -2,95% -6,25% -4,58% -4,96% -3,27% -4,65% -4,22% -3,10% -4,98% 2000 -7,28% -9,72% -4,61% -8,91% -6,79% -5,72% -0,95% -6,08% -6,91% -4,35% -6,93% 2001 -8,51% -7,54% -6,88% -11,16% -6,78% -6,36% -0,43% -6,60% -8,98% -4,87% -7,80% 2002 -17,23% -8,34% -7,81% -12,77% -7,46% -7,34% 1,12% -7,92% -9,94% -5,68% -10,05% 2003 -11,31% -9,67% -8,24% -14,31% -8,14% -8,42% 0,26% -8,39% -10,43% -7,49% -9,88% 2004 -12,15% -10,37% -9,33% -15,76% -8,72% -8,88% 0,00% -9,55% -11,76% -8,63% -10,84%

33

2005 -12,72% -10,49% -10,83% -17,06% -9,32% -9,77% -0,77% -11,02% -13,37% -9,64% -11,81% 2006 -13,18% -9,32% -11,61% -17,75% -9,93% -9,72% -5,25% -21,02% -6,83% -9,30% -12,09% 2007 -14,25% -10,71% -12,84% -19,13% -10,98% -10,70% -7,83% -23,05% -8,05% -6,36% -13,09% 2008 -14,11% -11,71% -13,28% -20,01% -11,29% -11,15% -10,59% -22,26% -8,36% -5,02% -13,29% 2009 -14,36% -11,80% -13,30% -20,99% -11,96% -11,27% -11,36% -22,56% -8,91% -5,12% -13,71% 2010 -14,83% -12,76% -13,72% -21,96% -12,20% -11,07% -12,65% -22,86% -9,65% -5,44% -14,21% 2011 -14,71% -13,66% -15,04% -22,96% -12,69% -11,29% -13,51% -24,15% -10,76% -5,02% -14,83% 2012 -15,07% -14,65% -15,44% -24,04% -13,15% -11,62% -15,49% -25,46% -11,51% -5,10% -15,49% 2013 -15,57% -15,11% -16,52% -25,19% -14,09% -12,04% -15,75% -26,29% -12,37% -6,01% -16,28% 06/2014 -15,45% -17,00% -17,10% -25,73% -14,76% -12,96% -17,38% -17,32% -18,89% -4,91% -16,71% Źródło: na podstawie danych Urzędu Miasta Ruda Śląska

Rysunek 1. Zmiana liczby ludności w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 1996-2014 (zmiana stosunkowa względem 1996 r.)

0,00%

-5,00% -4,91%

-10,00%

-15,00% -12,96% -15,45% -14,76% -17,00% -17,10% -17,38% -17,32% -16,71% -20,00% -18,89%

-25,00% -25,73% -30,00%

Źródło: na podstawie danych Urzędu Miasta Ruda Śląska

Warto odnotować, że w przypadku takich dzielnic jak Bykowina, Orzegów, czy Godula spadek liczby ludności cechował się regularnością. Natomiast w przypadku niektórych dzielnic w poszczególnych latach oprócz spadku odnotowywano też niekiedy wzrost liczby mieszkańców. Takim przykładem jest dzielnica Wirek, w której do 2005 roku liczba ludności ulegała zmniejszeniu osiągając 19 149 mieszkańców, po czym w 2006 roku liczba wzrosła do 20 595 mieszkańców. Podobną sytuację chociaż na o wiele większą skalę odnotowano w dzielnicy Nowy Bytom, gdzie pomiędzy grudniem 2013 roku a czerwcem 2014 roku liczba ludności wzrosła z 11 254 do 12 623

34 mieszkańców. Należy jednak zaznaczyć, że w tym ostatnim przypadku wpływ na wyniki mogła mieć zarówno zmiana granic dotychczas przyjętych obszarów, jak również modyfikacje w zakresie sposób liczenia mieszkańców.

Rysunek 2. Dynamika zmian liczby ludności w wybranych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 1996-2014 (zmiana stosunkowa względem 1996 r.)

5,00%

0,00% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

-5,00%

Godula Orzegów -10,00% Bykowina Chebzie -15,00% Nowy Bytom Wirek

-20,00%

-25,00%

-30,00%

Źródło: na podstawie danych Urzędu Miasta Ruda Śląska

PROBLEMY SPOŁECZNE Problemy społeczne w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej1 zostały zidentyfikowane w oparciu o dane dotyczące liczby osób korzystających z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej (MOPS) w Rudzie Śląskiej ze względu na ubóstwo, bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych, alkoholizm oraz niepełnosprawność. Ubóstwo

1 W analizie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej dzielnice Nowy Bytom i Chebzie są traktowane łącznie.

35

Uwzględniając skalę ubóstwa największa koncentracja problemów występuje w dzielnicach Nowy Bytom i Chebzie, gdzie ponad 10% wszystkich mieszkańców tych dzielnic jest objętych pomocą MOPS. W sumie to 1230 osób, czyli 19% wszystkich osób w Rudzie Śląskiej objętych pomocą ze względu na ten problem. Pozostałymi dzielnicami, gdzie liczba ludności objętych pomocą ze względu na ubóstwo przewyższa średnią wartość dla całego miasta (4,63%) są: Orzegów, Ruda, Bielszowice i Godula. Z kolei dzielnicami, gdzie beneficjentów MOPS ze względu na problem ubóstwa jest najmniej są przede wszystkim Halemba i Bykowina, gdzie udział osób korzystających z pomocy nie przekracza 1,5%, oraz Kochłowice i Wirek, gdzie udział ten wynosi ok. 4%.

Tabela 3. Liczba rodzin i osób objętych pomocą MOPS ze względu na ubóstwo w latach 2009-2013

rodziny - ubóstwo osoby - ubóstwo Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 470 398 381 385 425 1136 932 1136 1031 1385 Godula 250 212 208 207 248 545 619 470 570 630 Orzegów 202 208 260 261 324 656 551 612 499 689 Bykowina 57 88 70 71 115 131 198 172 173 235 Halemba 42 55 69 89 120 94 112 192 196 284 Kochłowice 73 73 87 137 159 237 287 299 394 495 Nowy Bytom i Chebzie 330 380 296 357 449 836 982 840 1002 1230 Wirek 200 230 183 241 278 630 492 445 686 810 Bielszowice 134 189 144 166 203 355 398 349 401 591 Ruda Śląska 1758 1833 1698 1914 2321 4620 4571 4515 4952 6349 Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Tabela 4. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na ubóstwo w latach 2009-2013

Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 4,98% 4,11% 5,00% 4,56% 6,16% Godula 4,61% 5,30% 4,06% 4,98% 5,54% Orzegów 7,93% 6,69% 7,55% 6,18% 8,64% Bykowina 0,75% 1,14% 1,01% 1,03% 1,41% Halemba 0,37% 0,44% 0,76% 0,78% 1,14% Kochłowice 1,89% 2,29% 2,39% 3,16% 3,99% Nowy Bytom i Chebzie 6,50% 7,68% 6,67% 8,10% 10,05% Wirek 3,13% 2,46% 2,26% 3,51% 4,18% Bielszowice 3,57% 4,02% 3,51% 4,03% 6,00% Ruda Śląska 3,27% 3,25% 3,23% 3,58% 4,63% Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

36

Analiza danych zgromadzonych w ostatnich 5 latach wskazuje, że udział osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na problem ubóstwa w całej Rudzie Śląskiej przez pierwsze trzy lata był stabilny, a w ostatnich dwóch ulega systematycznemu zwiększaniu. Porównując dane z 2009 i 2013 roku należy stwierdzić, że liczba osób korzystających z pomocy MOPS wzrosła we wszystkich dzielnicach. Może to być efektem wzrostu poziomu ubóstwa, ale też wynikać np. ze zmian legislacyjnych uprawniających do świadczeń większą liczbę osób.

Rysunek 3. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na ubóstwo w latach 2009-2013

12,00%

10,00%

8,00%

6,00% 2009

4,00% 2010 2011 2,00% 2012 0,00% 2013

Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego W kontekście planowania działań rewitalizacyjnych, bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych jest istotnym rodzajem dysfunkcji, gdyż prowadzi do zaniedbań w rozwoju najmłodszych mieszkańców miasta i w rezultacie sprzyja utrwalaniu negatywnych postaw i zachowań. W całym mieście pomocną ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych objętych jest średnio co roku około 2000 osób. Problem jest najbardziej odczuwalny w dzielnicach Nowych Bytom i Chebzie, gdzie w 2013 r. pomoc świadczona była dla 710 osób, co stanowi 5,8% wszystkich mieszkańców tych połączonych dzielnic. Kolejną dzielnicą, gdzie skala problemu jest znacząca pozostaje Orzegów, w którym pomocą objętych jest 330 osób, czyli 4,14% wszystkich

37 mieszkańców dzielnicy. Dzielnicami w których w latach 2009-2013 została przekroczony średni wskaźnik dla całego miasta są ponadto: Godula, Bielszowice i w jednym roku Wirek.

Tabela 5. Liczba rodzin i osób objętych pomocą MOPS ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych w latach 2009-2013

rodziny - bezradność osoby - bezradność Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 66 47 73 24 38 273 160 293 142 185 Godula 64 96 75 20 27 241 386 308 160 195 Orzegów 47 65 72 47 58 161 256 286 260 330 Bykowina 13 15 10 14 18 50 51 42 49 81 Halemba 91 82 84 47 54 292 187 216 123 167 Kochłowice 9 10 7 4 8 41 36 25 15 50 Nowy Bytom i Chebzie 113 125 169 157 176 434 547 562 598 710 Wirek 115 110 108 51 65 383 308 268 188 193 Bielszowice 81 89 62 49 64 283 271 185 165 199 Ruda Śląska 599 639 660 413 508 2158 2202 2185 1700 2110 Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Tabela 6. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych w latach 2009-2013

2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 1,20% 0,71% 1,29% 0,63% 0,82% Godula 2,04% 3,30% 2,66% 1,40% 1,71% Orzegów 1,95% 3,11% 3,53% 3,22% 4,14% Bykowina 0,28% 0,29% 0,25% 0,29% 0,49% Halemba 1,15% 0,74% 0,85% 0,49% 0,67% Kochłowice 0,33% 0,29% 0,20% 0,12% 0,40% Nowy Bytom i Chebzie 3,38% 4,28% 4,47% 4,84% 5,80% Wirek 1,90% 1,54% 1,36% 0,96% 1,00% Bielszowice 2,85% 2,73% 1,86% 1,66% 2,02% Ruda Śląska 1,53% 1,57% 1,57% 1,23% 1,54% Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Uwzględniając nie tylko skalę problemu, ale również dynamikę zmian, należy uznać, że dzielnicami najbardziej zagrożonymi występowaniem zjawiska bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych są Nowy Bytom z Chebziem oraz Orzegów. W dwóch pierwszych dzielnicach w latach 2009-2013 wzrost liczby osób korzystających z pomocy MOPS ze względu na

38 omawianą dysfunkcję wzrósł o ponad 63% (z 437 do 710 mieszkańców). W Orzegowie dynamika zmian jest jeszcze większa, gdyż liczba osób z problemami natury opiekuńczo-wychowawczej korzystających z pomocy MOPS wzrosła w analizowanym okresie ponad dwukrotnie (ze 161 do 330 osób).

Rysunek 4. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych w latach 2009-2013

7,00%

6,00%

5,00%

4,00% 2009 3,00% 2010 2,00% 2011 1,00% 2012 2013 0,00%

Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Alkoholizm Dzielnicami najbardziej dotkniętymi problemami alkoholowymi, mierzonymi ilością rodzin i osób korzystających z pomocy MOPS w tym względzie są: Orzegów, Bielszowice, Nowy Bytom i Chebzie, Godula i Wirek. We wszystkich wymienionych dzielnicach udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na alkoholizm przekracza wartość średnią dla całego miasta, która wyniosła 0,54% w 2013 roku. Dzielnicami w których problemy alkoholowe były 2013 roku najmniejsze są: Kochłowice (tylko 21 osób objętych pomocą, tj. 0,17% mieszkańców), a także Halemba, Ruda i Bykowina.

Tabela 7. Liczba rodzin i osób objętych pomocą MOPS ze względu na alkoholizm w latach 2009-2013

rodziny - alkoholizm osoby - alkoholizm Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013

39

Ruda 50 99 59 47 57 116 143 167 77 77 Godula 22 36 44 26 29 42 64 90 62 84 Orzegów 26 32 46 36 41 61 74 81 84 95 Bykowina 13 12 9 18 18 38 26 23 56 58 Halemba 22 17 25 27 36 56 47 76 77 79 Kochłowice 2 2 5 6 11 2 8 9 12 21 Nowy Bytom i Chebzie 50 64 39 30 43 121 142 82 75 109 Wirek 92 95 83 53 63 212 157 176 95 108 Bielszowice 24 28 30 37 46 93 98 67 80 105 Ruda Śląska 301 385 340 280 344 741 759 771 618 736 Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miejskiego w Rudzie Śląskiej

Tabela 8. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na alkoholizm w latach 2009-2013

Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 0,51% 0,63% 0,73% 0,34% 0,34% Godula 0,36% 0,55% 0,78% 0,54% 0,74% Orzegów 0,74% 0,90% 1,00% 1,04% 1,19% Bykowina 0,22% 0,15% 0,13% 0,33% 0,35% Halemba 0,22% 0,18% 0,30% 0,31% 0,32% Kochłowice 0,02% 0,06% 0,07% 0,10% 0,17% Nowy Bytom i Chebzie 0,94% 1,11% 0,65% 0,61% 0,89% Wirek 1,05% 0,79% 0,89% 0,49% 0,56% Bielszowice 0,94% 0,99% 0,67% 0,80% 1,07% Ruda Śląska 0,52% 0,54% 0,55% 0,45% 0,54% Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

40

Rysunek 5. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na alkoholizm w latach 2009-2013

1,40%

1,20%

1,00%

0,80% 2009 0,60% 2010

0,40% 2011 2012 0,20% 2013

0,00%

Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Analiza danych z lat 2009-2013 wskazuje, że udział osób korzystających z pomocy MOPS ze względu na alkoholizm w całej Rudzie Śląskiej pozostaje mniej więcej na podobnym poziomie (0,45%- 0,55%). Najbardziej systematyczny wzrost liczby beneficjentów MOPS ze względu na alkoholizm odnotowano w Orzegowie, gdzie w 2009 roku objętych pomocą było 61 osób, a w 2013 roku już 95. Są również dzielnice, gdzie nastąpił spadek liczby osób. Najbardziej widocznym przykładem jest Ruda.

Niepełnosprawność Liczba osób objętych pomocą społeczną ze względu na niepełnosprawność z roku na rok wzrasta. W 2013 roku w porównaniu z 2009 nastąpił prawie 40% wzrost beneficjentów MOPS z tego tytułu. Dzielnicami objętymi największym wsparciem ze względu na problemy niepełnosprawności są: Orzegów (w 2013 roku 4,99% mieszkańców dzielnicy) oraz Nowy Bytom i Chebzie (w 2013 roku 4,78% mieszkańców). Dzielnicami, w których udział osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na niepełnosprawność jest większy od średniej dla miasta są ponadto: Bielszowice, Ruda i Godula.

41

Tabela 9. Liczba rodzin i osób objętych pomocą MOPS ze względu na niepełnosprawność w latach 2009-2013

rodziny - niepełnosprawność osoby - niepełnosprawność Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 227 250 277 310 325 456 536 610 647 657 Godula 82 124 184 98 102 180 285 273 284 329 Orzegów 134 90 98 162 171 351 233 220 365 398 Bykowina 81 70 61 131 133 176 158 121 285 291 Halemba 80 84 199 127 123 182 155 267 274 284 Kochłowice 70 63 58 106 118 227 204 188 228 259 Nowy Bytom i Chebzie 213 203 246 254 273 456 515 577 575 585 Wirek 153 143 177 187 183 336 294 371 388 430 Bielszowice 90 91 99 137 142 206 138 300 296 320 Ruda Śląska 1130 1118 1399 1512 1570 2570 2518 2927 3342 3553 Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Tabela 10. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na niepełnosprawność w latach 2009-2013

Dzielnica 2009 2010 2011 2012 2013 Ruda 2,00% 2,36% 2,68% 2,86% 2,92% Godula 1,52% 2,44% 2,36% 2,48% 2,89% Orzegów 4,24% 2,83% 2,71% 4,52% 4,99% Bykowina 1,00% 0,91% 0,71% 1,69% 1,75% Halemba 0,71% 0,61% 1,06% 1,09% 1,14% Kochłowice 1,81% 1,63% 1,50% 1,83% 2,09% Nowy Bytom i Chebzie 3,55% 4,03% 4,58% 4,65% 4,78% Wirek 1,67% 1,47% 1,88% 1,98% 2,22% Bielszowice 2,07% 1,39% 3,01% 2,98% 3,25% Ruda Śląska 1,82% 1,79% 2,10% 2,41% 2,59% Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

W latach 2009-2013 liczba osób korzystających z pomocy ze względu na niepełnosprawność systematycznie się zwiększa. Wzrost ilości świadczeń na rzecz osób dotkniętych niepełnosprawnością, sugeruje wprowadzenie kompleksowych działań rewitalizacyjnych uwzględniających zarówno potrzeby tego typu osób i gospodarstw domowych, których są członkami, jak również ich potencjał rozwojowy, który wsparty odpowiednim działaniami pozwoli na zwiększenie ich aktywności na rynku pracy.

42

Rysunek 6. Udział osób objętych pomocą MOPS ze względu na niepełnosprawność w latach 2009-2013

6,00%

5,00%

4,00%

3,00% 2009 2010 2,00% 2011 2012 1,00% 2013

0,00%

Źródło: na podstawie danych MOPS i Urzędu Miasta Ruda Śląska

PROBLEM BEZROBOCIA W Rudzie Śląskiej na koniec czerwca 2014 roku 3857 mieszkańców było zarejestrowanych jako osoby bezrobotne. Największy udział osób bezrobotnych w liczbie wszystkich mieszkańców poszczególnych dzielnic odnotowano w: Nowym Bytomiu (4,12%), Rudzie (3,77%), Orzegowie (3,61%), Goduli (3,34%) oraz Chebziu (3.33%). W wyżej wymienionych dzielnicach udział osób bezrobotnych był wyższy od średniej dla całego miasta. Najmniejsze problemy związane z bezrobociem występują w całym analizowanym okresie w trzech dzielnicach: Kochłowicach, Halembie i Bykowinie. Trochę większe wskaźniki, jednakże dalej poniżej średniej miejskiej odnotowano w Bielszowicach i Wirku.

43

Tabela 11. Liczba osób bezrobotnych w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

Dzielnica 2010 2011 2012 2013 06/2014 Ruda 769 777 871 955 850 Godula 385 372 454 464 371 Orzegów 317 296 328 332 286 Bykowina 423 385 379 426 366 Halemba 486 458 508 508 435 Kochłowice 228 234 279 254 226 Chebzie 34 34 41 27 32 Nowy Bytom 507 512 567 585 520 Wirek 519 479 531 519 498 Bielszowice 255 281 284 322 273 Ruda Śląska 3923 3828 4242 4392 3857 Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Tabela 12. Udział osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców poszczególnych dzielnic Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

Dzielnica 2010 2011 2012 2013 06/2014 Ruda 3,39% 3,42% 3,85% 4,25% 3,77% Godula 3,29% 3,22% 3,97% 4,08% 3,34% Orzegów 3,85% 3,65% 4,06% 4,17% 3,61% Bykowina 2,44% 2,25% 2,25% 2,56% 2,22% Halemba 1,91% 1,81% 2,02% 2,04% 1,76% Kochłowice 1,82% 1,87% 2,24% 2,05% 1,84% Chebzie 3,35% 3,38% 4,18% 2,76% 3,33% Nowy Bytom 4,30% 4,42% 4,98% 5,20% 4,12% Wirek 2,60% 2,43% 2,71% 2,68% 2,78% Bielszowice 2,57% 2,82% 2,86% 3,27% 2,74% Ruda Śląska 2,79% 2,74% 3,06% 3,20% 2,83% Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

44

Rysunek 7. Udział osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców poszczególnych dzielnic Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

6,00%

5,00%

4,00% 2010 3,00% 2011 2012 2,00% 2013 1,00% 2014

0,00%

Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Dużym wyzwaniem w kontekście przyszłych działań rewitalizacyjnych jest wzrastający udział liczby osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób pozostających bez pracy. W Rudzie Śląskiej udział osób bezrobotnych wynosi ponad 40%. Największy udział tego typu grupy odnotowano w dzielnicach Godula, Ruda i Orzegów. Tabela 13. Liczba długotrwale bezrobotnych oraz ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

Dzielnica 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 Ruda 202 278 304 392 368 26,27% 35,78% 34,90% 41,05% 43,29% Godula 117 159 171 194 168 30,39% 42,74% 37,67% 41,81% 45,28% Orzegów 96 122 120 141 122 30,28% 41,22% 36,59% 42,47% 42,66% Bykowina 95 112 106 139 138 22,46% 29,09% 27,97% 32,63% 37,70% Halemba 105 118 152 173 155 21,60% 25,76% 29,92% 34,06% 35,63% Kochłowice 55 54 71 93 90 24,12% 23,08% 25,45% 36,61% 39,82% Chebzie 14 15 16 15 10 41,18% 44,12% 39,02% 55,56% 31,25% Nowy Bytom 154 194 205 260 220 30,37% 37,89% 36,16% 44,44% 42,31% Wirek 103 141 166 216 200 19,85% 29,44% 31,26% 41,62% 40,16% Bielszowice 59 77 81 125 114 23,14% 27,40% 28,52% 38,82% 41,76% Ruda Śląska 1000 1270 1392 1748 1585 25,49% 33,18% 32,81% 39,80% 41,09% Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

45

Tabela 14. Liczba bezrobotnych kobiet oraz ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

Dzielnica 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 Ruda 431 457 502 530 461 56,05% 58,82% 57,63% 55,50% 54,24% Godula 235 225 267 262 212 61,04% 60,48% 58,81% 56,47% 57,14% Orzegów 189 176 192 198 157 59,62% 59,46% 58,54% 59,64% 54,90% Bykowina 247 244 232 237 204 58,39% 63,38% 61,21% 55,63% 55,74% Halemba 303 314 316 309 256 62,35% 68,56% 62,20% 60,83% 58,85% Kochłowice 138 147 170 152 135 60,53% 62,82% 60,93% 59,84% 59,73% Chebzie 21 15 19 10 16 61,76% 44,12% 46,34% 37,04% 50,00% Nowy Bytom 290 282 323 355 302 57,20% 55,08% 56,97% 60,68% 58,08% Wirek 304 298 325 305 304 58,57% 62,21% 61,21% 58,77% 61,04% Bielszowice 162 187 166 188 153 63,53% 66,55% 58,45% 58,39% 56,04% Ruda Śląska 2320 2345 2512 2546 2200 59,14% 61,26% 59,22% 57,97% 57,04% Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

Tabela 15. Liczba bezrobotnych młodych (wiek 18-34 lata) oraz ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej w latach 2010-2014

Dzielnica 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 Ruda 436 423 457 462 423 56,70% 54,44% 52,47% 48,38% 49,76% Godula 191 182 225 213 173 49,61% 48,92% 49,56% 45,91% 46,63% Orzegów 182 156 172 166 138 57,41% 52,70% 52,44% 50,00% 48,25% Bykowina 257 223 219 227 185 60,76% 57,92% 57,78% 53,29% 50,55% Halemba 323 270 287 275 211 66,46% 58,95% 56,50% 54,13% 48,51% Kochłowice 135 122 158 123 112 59,21% 52,14% 56,63% 48,43% 49,56% Chebzie 16 15 22 14 15 47,06% 44,12% 53,66% 51,85% 46,88% Nowy Bytom 259 259 282 273 279 51,08% 50,59% 49,74% 46,67% 53,65% Wirek 309 254 259 268 251 59,54% 53,03% 48,78% 51,64% 50,40% Bielszowice 152 162 159 167 122 59,61% 57,65% 55,99% 51,86% 44,69% Ruda Śląska 2260 2066 2240 2188 1909 57,61% 53,97% 52,81% 49,82% 49,49% Źródło: na podstawie danych PUP i Urzędu Miasta Ruda Śląska

PODSUMOWANIE Uwzględniając trzy podstawowe kategorie problemów: wyludnianie, problemy społeczne i bezrobocie można wstępnie ustalić grupę dzielnic Rudy Śląskiej, gdzie tego typu negatywne zjawiska występują z największą intensywnością. Przyjęto, że kryterium uznania dzielnicy za zagrożonej danym problemem jest uzyskanie wyników ponad przeciętne ogólnomiejskie. W Tabeli 19 przedstawiono wyniki.

46

Tabela 16. Syntetyczna ocena zjawisk kryzysowych w poszczególnych dzielnicach Rudy Śląskiej

Niepełnospraw Dzielnica Depopulacja Ubóstwo Bezradność Alkoholizm Bezrobocie Suma ność Ruda 3 Godula 6 Orzegów 6 Bykowina 1 Halemba 0 Kochłowice 0 Chebzie 5 Nowy Bytom 6 Wirek 2 Bielszowice 4 Źródło: opracowanie własne

Podsumowując, w czterech dzielnicach Rudy Śląskiej występują ponadprzeciętne poziomy negatywnych zjawisk we wszystkich badanych kategoriach. Najbardziej zagrożoną dzielnicą jest Orzegów, gdzie problemy związane z ubóstwem i alkoholizmem występują ze znacznym nasileniem. Wiele negatywnych zjawisk na poziomie przekraczającym średni poziom dla miasta odnotowano w dzielnicy Godula. Z kolei w Nowym Bytomiu (wspólnie z Chebziem) odnotowano wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej w związku z problemem ubóstwa. Dzielnicą która w ostatnich kilkunastu latach w największym stopniu doświadczyła problemu wyludniania jest Bykowina, jednak co ciekawe pozostałe wskaźniki nie świadczą o tym, aby ten obszar miasta borykał się z problemami społecznym oraz bezrobociem. Dzielnicami w których występują tylko niektóre rodzaje problemów są: Ruda (głównie ubóstwo i bezrobocie), Chebzie (ubóstwo, alkoholizm, bezrobocie), Wirek (wyludnianie się i alkoholizm) oraz Bielszowice (ubóstwo i alkoholizm). Dwoma dzielnicami w których nie odnotowano w ani jednym przypadku zjawisk kryzysowych przekraczających wskaźniki przeciętne dla miasta są: Halemba i Kochłowice. Na tym etapie prac diagnostycznych i delimitacyjnych należy uznać, że te dwie dzielnice – ze względu na kryterium problemów społecznych – nie kwalifikują się do uwzględniania ich w lokalnym programie rewitalizacji.

47

3.3. Rewitalizacja miasta Ruda Śląska w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Edycja 2014

W „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014” zagadnienia rewitalizacji zostały uwzględnione w części „Kierunki zagospodarowania przestrzennego”. Rewitalizacja w dokumencie jest definiowana jako: system działań mających na celu przywrócenie do funkcjonowania i zrównoważony rozwój obszarów, które utraciły pełnione dotąd funkcje społeczne, gospodarcze. W szczególności, obszary wymagające rewitalizacji to te, które uległy degradacji wskutek oddziaływania górnictwa z jednoczesnym brakiem odpowiedniej dbałości o ich funkcjonowanie z otoczeniem i potrzebami społecznymi. Podstawowym celem rewitalizacji obszarów zdegradowanych jest ich racjonalne wykorzystanie, zaś w pakiecie działań przewiduje się wsparcie dla obszarów zdegradowanych, przede wszystkim powstałych w wyniku przemian rynkowych terenów poprzemysłowych, centrów dzielnic podlegających procesowi suburbanizacji. Główny nacisk rewitalizacji położony jest na podnoszenie wartości substancji miejskiej. Zdefiniowano cele rewitalizacji w wymiarze gospodarczym, społecznym, środowiskowym i infrastrukturalnym.

Tabela 17. Cele rewitalizacji przyjęte w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014” cel gospodarczy wzrost gospodarczy, rozwój technologiczny, restrukturyzacja i dywersyfikacja działalności gospodarczej cel społeczny poprawa jakości życia mieszkańców, rozwój usług, zasobów społecznych, mobilności zawodowej i społecznej cel środowiskowy poprawa jakości środowiska przyrodniczego, zachowanie bioróżnorodności cel infrastrukturalny poprawa jakości, rozbudowa i racjonalne gospodarowanie zasobami infrastruktury technicznej

W szczególności, w rewitalizacji obszarów miasta Ruda Śląska zakłada się integrację zdegradowanych terenów poprzez: . porządkowanie starej tkanki urbanistycznej celem przywrócenia obszarom utraconych funkcji, . nadawanie nowych funkcji zdegradowanym przestrzeniom miejskim, . zachęcanie do rozwijania nowych form działalności gospodarczej i wspieranie inicjatyw generujących nowe miejsca pracy, . współdziałanie środowisk i instytucji na rzecz poprawy bezpieczeństwa publicznego i zapobieganie przestępczości w mieście,

48

. aktywizację środowisk kulturalnych, edukacyjnych celem usprawnienia ich działalności i aktywizacji społeczności lokalnej. W Studium wyznaczone zostały obszary rewitalizacji w poszczególnych dzielnicach miasta.

Tabela 18. Obszary rewitalizacji wyznaczone w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014”

Dzielnica Obszary rewitalizacji wyznaczane przez Studium Ruda Studium wyznacza trzy obszary rewitalizacji w dzielnicy Ruda; są to obszary ograniczone terenami: . od północnej granicy miasta Ruda Śląska i Bytom, północna część bazy Na Łąkach, wschodnia część ul. Piastowskiej, grota przy ul. Achtelika, wschodnia część szybu „Bartosz”, tory kolejowe, ogródki przy ul. Stanisława, ul. Bankowa, ul. Norwida, zachodnia granica SP nr 3, ul. Nałkowskiej, północna strona ul. Magazynowej, park przy ul. Szyb Powietrzny, wschodnia część osiedla Wawelska – Słowiańska, wschodnia część ul. Raciborskiej, ul. Zabrzańska, zachodnia część ul. Raciborskiej, wzdłuż ul. Wolności, ul. Magazynowa, wschodnia część ogródków przy ul. Mickiewicza, ul. Wieniawskiego, zachodnia granica ogródków przy ul. Mickiewicza, ul. Wolności, ul. Staszica, zachodnia część ul. Porębskiej, ul. Bujoczka, ul. Starowiejska, osiedle Szczęść Boże, linia kolejowa, ul. Kędzierzyńska do ul. Gierałtowskiego, wschodnia granica SP nr 41, północna granica osiedla domków fińskich, zachodnia część ul. Piastowskiej, południowa granica parku „Sobieskiego” do granicy z Zabrzem, . osiedle przy ul. Magnolii, ul. Narcyzów, od południa – ul. Zabrzańska, . elektrociepłownia Mikołaj przy ul. Szyb Walenty Orzegów Studium wyznacza jeden obszar rewitalizacji w dzielnicy Orzegów ograniczony terenami: . północna granica nowego cmentarza, wschodnia część ul. Bytomskiej, południowa część Szybu Zofia, południowa granica osiedla Zielińskiego, wschodnia granica z dzielnicą Godula, po granicy z dzielnicą Godula i Ruda, linia kolejowa, północna granica terenów poprzemysłowych przy ul. E. Plater do ul. Hlonda, Godula Studium wyznacza jeden obszar rewitalizacji w dzielnicy Godula ograniczony terenami: . granica dzielnic Godula – Orzegów, zachodnia i południowa granica terenu szkoły przy ul. Bytomskiej, południowa granica terenu parku im. Mickiewicza, ul. Lipińska, fragment wschodniej granicy miasta, pomiędzy bezpośrednim otoczeniem kościoła św. Jana Chrzciciela a cmentarzem, ul. Przedszkolna, ul. Tylna, południowa granica osiedla Przedszkolna, ul. Stara wraz z otoczeniem budynku przy ul. Starej 2, ul. Joanny, pomiędzy budynkami – ul. Joanny 18 i 20, pomiędzy budynkami – ul. Modrzejewskiej 11 i Podlas 3. Chebzie Studium wyznacza dwa obszary rewitalizacji na terenie dzielnicy Chebzie; są to obszary ograniczone terenami . granica dzielnic Chebzie – Godula, ul. Goduli, północna granica terenu torów kolejowych . granica dzielnic Chebzie – Ruda, południowa granica strefy torów kolejowych, ul. Niedurnego, połączenie ul. Niedurnego z ul. Węglową po południowej stronie budynków przy ul. Węglowej 9, 11, 13. przedłużenie ul. Węglowej, granica dzielnic Chebzie – Nowy Bytom, fragment nasypu kolejowego, ul. Styczyńskiego, ul. Zabrzańska, zachodnia granica terenu HKL Baumaschinen przy ul. Zabrzańskiej, nasyp kolejowy po południowej stronie ul. Przedborze. Nowy Studium wyznacza dwa obszary rewitalizacji na terenie dzielnicy Nowy Bytom; są to obszary Bytom ograniczone terenami: . północna granica osiedla „Kaufhaus”, ul. Niedurnego, ul. Planty Kowalskiego, park „Dworski” od strony wschodniej, południowa granica kortów przy ul. Pokoju, ul. Ratowników, południowa granica ośrodka sportowego przy ul. Ratowników, ul. Chorzowska do zachodniej granicy starego cmentarza, granica z dzielnicą Bykowina, linia kolejowa KWK Pokój,

49

zachodnia część stawu przy hali sportowej „Pogoń” Ruda Śląska, zachodnia granica osiedla „Kaufhaus”, . od północy ul. Hallera, ul. Żelazna, północna granica kompleksu sportowego przy ul. Czarnoleśnej, południowa strona ul. Czarnoleśnej, wokół osiedla Kazimierza Tołstoja, zachodnia granica kompleksu sportowego, wschodnia granica osiedla ul. Dworaka, zachodnia granica Centrum Zarządzania kryzysowego do ul. Hallera. Bielszowice Studium wyznacza jeden obszar rewitalizacji na terenie dzielnicy Bielszowice; jest to obszar ograniczony terenami: . ul. Kokota, ul. Paderewskiego, południowa granica terenu szpitala nr 2, pomiędzy budynkami przy ul. Paderewskiego 3 i 7, granica dzielnic Bielszowice – Wirek, tereny przyległe do budynków przy ul. Paderewskiego 9, 11, północna granica osiedla Wideckiego, fragment pasa zieleni przy ul. Kokota. Wirek Studium wyznacza dwa obszary rewitalizacji na terenie dzielnicy Wirek. Są to obszary ograniczone terenami: . północna granica z dzielnicą Czarny Las, pomiędzy hałdą i osiedlem przy ul. 1 Maja, południowa granica pawilonu handlowego przy ul. Obrońców Westerplatte, przedłużenie ul. Kupieckiej, południowa granica KWK „Pokój” do ul. Niedurnego, linia kolejowa, ul. Lecha, nasyp od północnej strony ul. Obrońców Westerplatte, ul. Katowicka do ronda i dalej w stronę zachodniej granicy hałdy do ul. Nowary, wzdłuż ul. Magdziorza, ul. 1 Maja, ul. Bielszowicka, ul. Kałusa, część ul. Strażackiej, wschodnia część ogródków działkowych przy ul. Strażackiej do ul. Jankowskiego, ul. 1 Maja, były szpital wirecki, ul. 1 Maja, południowa granica pasażu przy ul. Kubiny, granica z dzielnicą Bielszowice, ul. Osiedlowa, ul. Krasińskiego, południowa granica stacji paliw, ul. 1 Maja do ronda, ul. Główna do granicy z Bielszowicami, . teren szkoły im. Św. Łukasza przy ul. Jankowskiego. Bykowina Studium wyznacza dwa obszary rewitalizacji na terenie dzielnicy Bykowina; są to obszary ograniczone terenami: . rów po północnej stronie osiedla Chrobrego, granica dzielnic Bykowina – Kochłowice, odcinek ul. Górnośląskiej, rów po zachodniej stronie ul. Poloczka, południowa i wschodnia granica terenu szkolnego przy ul. Poloczka, ul. Gwarecka, ul. Korfantego, wzdłuż nasypu kolejowego po południowej i zachodniej stronie ul. 11 Listopada, ul. Katowicka do osiedla Chrobrego, . ul. Katowicka, ul. Szpaków, ul. Skowronków, ul. Szpaków, rów po wschodniej stronie osiedla Zgrzebnioka, północna i zachodnia granica terenu kościoła św. Barbary, ul. Górnośląska, zachodnia granica terenów garażowych przy ul. ZMP, granica dzielnic Bukowina – Kochłowice,

. oraz poza granicami dzielnicy Bykowina: ul. Okopowa, ul. Ślepa, ul. Topolowa, ul. Robotnicza do ul. Katowickiej. Kochłowice Studium wyznacza jeden obszar rewitalizacji na terenie dzielnicy Kochłowice; jest to obszar ograniczony terenami: . Aleja Dworcowa, południowa granica terenów kolejowych, zachodnia granica nieruchomości ogrodnictwa i ciastkarni przy ul. Radoszowskiej, ul. Radoszowska, ul. Wschodnia, ul. Kamienna, ul. Bratnia, ul. Oświęcimska, wschodnia granica nieruchomości przy ul. Strzeleckiej 1a, północna granica terenu autostrady A4, zachodnia granica osiedla Łowiecka, ul. Łukasiewicza, ul. Radoszowska, ul. Oddziałów Młodzieży Powstańczej, zachodnia granica zespołu zabudowy mieszkalnej przy ul. Do Dworca. Halemba Studium wyznacza jeden obszar rewitalizacji na terenie dzielnicy Halemba; jest to obszar ograniczony terenami: . Solidarności, ul. Miodowa, ul. 1 Maja ul. Borowa, ul. Leśna, południowa granica osiedla przy ul. Zamenhofa, ul. Modrzewiowa, wschodnia i północna granica terenu szkoły przy ul. Energetyków, ulica dojazdowa do terenu szkoły, wschodnia granica terenu ogrodów działkowych przy ul. Solidarności.

50

3.4. Analiza przyczyn degradacji i charakterystyka sytuacji w podsystemie urbanistycznym

W podsystemie urbanistycznym diagnoza została przeprowadzona z uwzględnieniem oceny układu funkcjonalnego, pozwalającego wskazać miejsca i obiekty zdegradowanej tkanki miejskiej – w szczególności w centrach dzielnic i osiedlach mieszkaniowych, a także zidentyfikować zdegradowane tereny poprzemysłowe. Charakterystyczną cechą Rudy Śląskiej jest jej odrębność dzielnicowa. Miasto tworzy jedenaście dzielnic stanowiących w przeszłości samodzielne miejscowości: Ruda, Godula, Orzegów, Bykowina, Halemba, Kochłowice, Chebzie, Nowy Bytom, Wirek, Bielszowice, Czarny Las2. Poszczególne dzielnice posiadają następujące dominujące funkcje zagospodarowania: . Ruda – funkcja mieszkaniowa, produkcyjno – usługowa, rolnicza, . Godula – funkcja mieszkaniowa, produkcyjna, . Orzegów – funkcja mieszkaniowa, produkcyjna, . Nowy Bytom – funkcja mieszkaniowa, produkcyjna, usługi ogólnomiejskie, . Wirek – funkcja mieszkaniowa, usługowa, . Bykowina – funkcja mieszkaniowa, . Bielszowice – funkcja mieszkaniowa, produkcyjna, rolnicza, . Halemba – funkcja produkcyjna, mieszkaniowa, rekreacyjna, . Kochłowice – funkcja mieszkaniowa, produkcyjna, rekreacyjna, rolnicza, . Chebzie – funkcja mieszkaniowa, usługowa, . Czarny Las – funkcja mieszkaniowa, usługowa3. Pomimo dużego zróżnicowania funkcjonalnego występującego w każdej z dzielnic miasta, można dokonać próby wskazania trzech grup dzielnic posiadających wspólne cechy istotne w kontekście planowanych działań rewitalizacyjnych. Granice pomiędzy poszczególnymi grupami wyznacza podstawowy szkielet układu komunikacyjnego miasta na który składają się biegnące przez miasto w układzie równoleżnikowym Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ) oraz Autostrada A4. Pierwszą grupę stanowią dzielnice Ruda, Orzegów i Godula, położone na północ od DTŚ. Dzielnice te charakteryzuje zwarta zabudowa mieszkaniowa wraz z obiektami użyteczności publicznej

2 W niniejszym dokumencie uwzględniono podział miasta na dziesięć dzielnic, gdyż wszystkie dane statystyczne wykorzystywane w części diagnostycznej nie uwzględniają dzielnicy Czarny Las jako odrębnej jednostki urbanistycznej. 3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014, s. 21

51 i przestrzeniami publicznymi składającymi się na centra dzielnicowe. W poszczególnych dzielnicach w sposób wyspowy ulokowane są również osiedla mieszkaniowe (blokowiska). W porównaniu z innymi dzielnicami jest tu stosunkowo niewiele zdegradowanych terenów poprzemysłowych. Od północy wszystkie trzy dzielnice spaja dolina rzeki Bytomki wraz z przyległymi terenami zielonymi. Drugą grupę stanowią dzielnice Nowy Bytom wraz Chebziem oraz Wirek i Bykowina. Dzielnice te położone są w centralnej części miasta, pomiędzy DTŚ i Autostradą A4. W Nowym Bytomiu i Wirku zlokalizowane są funkcje o ponadlokalnej randze, przy czym Nowy Bytom pełni funkcję centrum administracyjno-biznesowego, natomiast Wirek centrum handlowo-usługowego. Cechą charakterystyczną wszystkich czterech dzielnic są zdegradowane i poddane procesowi dekompozycji centra dzielnicowe. Szczególnie widoczne jest to w dzielnicy Wirek, gdzie w wyniku przemian gospodarczych, a także wyburzeń znacznych fragmentów kwartału ulic Dąbrowskiego, Teatralna, Sienkiewicza, Kupiecka doszło do zaniku tradycyjnego centrum dzielnicowego. W tej części miasta cechą charakterystyczną jest też obecność dużej ilości terenów poprzemysłowych (hałd, zwałowisk itp.). Trzecią grupę stanowią dzielnice południowe położone w sąsiedztwie Autostrady A4. Są to Bielszowice, Kochłowice i najdalej na południe wysunięta Halemba. W porównaniu z innymi dzielnicami miasta, znajduje się tutaj znacznie więcej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, przedzielonej, a często przemieszanej z budynkami wielorodzinnymi osiedli mieszkaniowych. W dzielnicach południowych działają kopalnie węgla kamiennego: KWK Bielszowice i KWK Halemba- Wirek oraz KWK „Wujek” Ruch „Śląsk”. Ponadto obszar ten, szczególnie na południe od Autostrady A4 pokryty jest lasami ciągnącymi się wzdłuż rzeki Kłodnicy. Wyznaczenie miejsc i obiektów zdegradowanej tkanki miejskiej zostało przeprowadzone w oparciu o wyniki konsultacji społecznych oraz wizyty studialne. Wykorzystano wyniki badań przeprowadzonych w 2012 r. oraz rezultaty ankiet sporządzonych w ramach projektu Miasto3 we wrześniu 2014 r. W Tabeli 19 przedstawiono wyniki konsultacji społecznych z mieszkańcami, przedsiębiorcami oraz instytucjami Miasta Ruda Śląska w przedmiocie działań rewitalizacyjnych.

52

Tabela 19. Wskazanie miejsc i obiektów wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych – wyniki konsultacji społecznych w 2012 r.

Dzielnica Miejsca wymagające podjęcia działań rewitalizacyjnych – największa ilość wskazań Mieszkańcy Przedsiębiorcy Instytucje Centrum dzielnicy (ul. Wolności, Rejon ulic: Raciborskiej, cała dzielnica Kościelna, Janasa) Wolności, Powstańców rejon ul. Szczęść Boże Północna część dzielnicy – stara Tereny po byłej KWK Wawel Dom Harcerza zabudowa rejon ul. Sobieskiego, Południowa część dzielnicy – nowe Nad Bytomką Ruda osiedla Stara Godula (Plac Niepodległości, Plac Niepodległości rejon ulic Stara, Przedszkolna, rejon ulic: Floriana, Nowaka) Park Mickiewicza hałda Tereny poprzemysłowe (ul. Stara, Rejon ulic: Modrzejewskiej, − ulice: Imieli, Rencistów Pawła, hałda powęglowa „Czesław” Joanny, Floriana, przy ul. Starej) Tiałowskiego Godula Tereny rekreacyjne Stary Orzegów Stara część dzielnicy (ulice: Stary Orzegów Tereny rekreacyjne (rzeka Królowej Jadwigi, Huloka, park, tzw. Burloch Orzegów Bytomka, Staw Sokolnia) Przelotowa) Stara Bykowina (ul. 11 Listopada Osiedle górnicze („Niebieskie nowe osiedle oraz „niebieskie wraz z otoczeniem) Dachy”) dachy” Rejon ulic: Potyki, Siekiela, Stara Bykowina 11-go Plebiscytowa) Listopada, sąsiednie ulice Bykowina ul. Potyki, Szewczyka Tereny zielone i rekreacyjne Targ na Halembie I i II targ przy ul. Solidarności Tereny mieszkaniowe Rejon kopalni Halemba-Wirek i pawilony Halemba (m.in. Osiedle Halemba II) Tereny zielone i rekreacyjne - rynek w Kochłowicach (m.in. planty, gródek, tereny wokół Kochłówki, ośrodki „Przystań” i „Rybaczówka” Kochłowice Tereny mieszkaniowe Dworzec PKP Cała dzielnica cała dzielnica Tereny mieszkaniowe (m.in.: ulice rejon ronda Chebzie Dworcowa, Węglowa) ulice: Przedtorze, Dworcowa Osiedle Kaufhaus Osiedle Kaufhaus ulice: Furgoła, Krasickiego Park Dworski Rejon ulic: Niedurnego, osiedle „Kaufhaus” Tereny rekreacyjne przy ulicy Parkowa, Furgoła) park miejski Nowy Bytom Czarnoleśnej Stara zabudowa (Werdon, rejon Centrum dzielnicy centrum - Sienkiewicza, ul. Strażacka, Kałusa) Hałda przy ul. 1 Maja Dąbrowskiego i sąsiedzkie Centrum dzielnicy (ulice: Teatralna, Hałda przy ul. Nowary ul. 1 Maja okolice Sądu Sienkiewicza, Kupiecka) Rejonowego, Kałusa, Tereny poprzemysłowe (hałdy przy Strażacka ulicach 1 Maja i Nowary, Szyb osiedle „Werdon” Wirek Andrzej) Tereny rekreacyjne i zielone Dom kultury wraz z parkiem Cała dzielnica Tereny mieszkaniowe (m.in. domki Bielszowice fińskie) Źródło: Wyniki konsultacji społecznych z mieszkańcami, przedsiębiorcami oraz instytucjami Miasta Ruda Śląska w przedmiocie działań rewitalizacyjnych, Urząd Miasta Ruda Śląska, marzec 2012

53

Synteza wyników konsultacji społecznych w zakresie miejsc i obiektów wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych pozwala wskazać główne kategorie terenów. W szczególności odnowy i wsparcia wymagają centra dzielnicowe, które w wielu przypadkach zatraciły swoje pierwotne funkcje. W wyniku wyburzeń, zaburzone też zostały układy przestrzenne centrów dzielnic. W opinii respondentów należy również skupić uwagę na terenach rekreacyjnych i sportowych, które są zlokalizowane praktycznie w każdej dzielnicy, jednakże zarówno pod względem wyposażenia, jak i oferty obiekty te charakteryzują się dużymi dysfunkcjami. Przejawem dziedzictwa przemysłowego miasta Ruda Śląska są tereny i obiekty poprzemysłowe, które tworzą wyzwania związane z odnową ekologicznej zdegradowanej przestrzeni, jak i wykorzystaniem potencjału kulturowego obiektów postindustrialnych. Niezbędnym elementem przekształceń terenów poprzemysłowych w województwie śląskim jest funkcjonowanie wojewódzkiej bazy danych o terenach poprzemysłowych i zdegradowanych, będącej elementem Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP). Według danych podanych przedstawionych na Ogólnodostępnej Platformie Informacji – Tereny Poprzemysłowe i Zdegradowane, stanowiącej integralną część RSIP, w granicach miasta znajduje się ok. 27 terenów poprzemysłowych i zdegradowanych (częściowo zrekultywowanych). Tereny te obejmują: . zwałowiska, składowiska, pola szlamowe: o zrekultywowane składowisko odpadów komunalnych o powierzchni 16,5 ha, o zwałowisko "R" - część południowa – hałda powęglowa o powierzchni 8,7 ha, o zwałowisko pocynkowe przy ul. 1 Maja o powierzchni, 6,5 ha, o zwałowisko nr 1 i 5 – hałdy powęglowe, 5,2 ha, o zwałowisko nr 2 – hałda powęglowa, 17,5 ha, o zwałowisko nr 3 – hałda powęglowa, 2,5 ha, o zwałowisko "Borowa" – hałda powęglowa, 25,5 o zwałowisko przy Zakładzie Głównym "Szyb Grunwald" - hałda powęglowa, 6,5 ha, o zwał "Klara" - hałda powęglowa, 24,7 ha, o hałda pocynkowa przy ul. Starej, 6,6 ha, o hałda pocynkowa przy ul. Nowary - część północna - hałda pocynkowa,9,2 ha, o zwał "Mikołaj" – hałda powęglowa, 10,7 ha, o hałda pocynkowa przy ul. Nowary - część południowa - hałda pocynkowa, 12,4 ha, o zwał "Nowa Klara" – hałda powęglowa, 3,2 ha, o zwał "R" - część północna - hałda powęglowa, 17,4 ha,

54

o hałda pocynkowa i pogórnicza w rejonie ul. Ceramicznej w Świętochłowicach, 7,6 ha, o składowisko żużli i popiołów energetycznych pole nr 4, 20 ha, o składowisko żużli i popiołów energetycznych pole nr 1, 13 ha, o zwałowisko pocynkowe przy ul. Niedurnego 1ha, o zwałowisko "Czesław" - hałda powęglowa. 6,5 ha, o zwałowisko „Kalinowa – cegielnia” 5,5 ha, o zwałowisko nr 4 – hałda powęglowa, Zwałowisko powęglowe po byłej KWK "Nowy - Wirek" - wyeksploatowane, nie zrekultywowane 13,5ha, o składowisko popiołów Elektrowni "Halemba" pole nr 3, 32 ha, o składowisko popiołów Elektrowni "Halemba" pole nr 2, 14,5 ha, o pola szlamowe Huty „Pokój” S.A., 11,5 ha, . tereny zdegradowane: o teren po byłej kopalni "Karol" Ruda Śląska – Orzegów, 6,6 ha, o teren po byłej KWK "Wawel", 12,5 ha, o teren po byłej koksowni "Orzegów", 9,5 ha, o teren przy szybach Anna i Maria powierzchnia 7 ha. . tereny byłych wyrobisk odkrywkowych: . zniwelowane wyrobisko Cegielni Bielszowice, 8 ha, . wyrobisko po odkrywce złoża surowców ilastych "Bielszowice II", 8,5 ha4.

3.5. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015

W Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska z roku 2009 rewitalizacja rozumiana jest jako system działań mających na celu przywracanie do życia i zrównoważony rozwój określonych terenów i obszarów, które utraciły dotychczas pełnione funkcje np.: społeczne, gospodarcze. Zadanie rewitalizacji terenów miejskich oraz poprzemysłowych uznano za ważny element procesu odnowy miasta Ruda Śląska. Za zdegradowane obszary zlokalizowane na terenach miejskich uznano obszary i obiekty, które uległy degradacji zarówno wskutek oddziaływania górnictwa, jak i braku odpowiedniej konserwacji i dbałości o funkcjonalne zabudowywanie przestrzeni miasta w harmonii z otoczeniem i potrzebami społeczności lokalnej. W Programie założono, że rewitalizacja powinna

4 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska. Edycja 2014, s. 128-130

55 prowadzić do osiągnięcia czterech celów strategicznych odpowiadających głównym wymiarom rewitalizacji: . Cele gospodarcze – wzrost gospodarczy i zwiększenie zatrudnienia, rozwój technologiczny i innowacje, restrukturyzacja i dywersyfikacja działalności gospodarczej. . Cele społeczne – poprawa jakości życia mieszkańców, wzbogacenie tożsamości kulturowej i procesy integracyjne, rozwój usług i zasobów społecznych, wzrost mobilności zawodowej i społecznej. . Cele środowiskowe – zmniejszenie obciążeń i polepszenie jakości środowiska przyrodniczego, zachowanie bioróżnorodności. . Cele infra-techniczne – podnoszenie jakości, rozbudowa i racjonalne gospodarowanie zasobami infrastruktury technicznej. W Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska określono projekty rewitalizacji w dzielnicach miasta. W poniższej tabeli zawarto podstawowe informacje ilościowe o projektach realizowanych w poszczególnych dzielnicach (dane podane za Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska).

Tabela 20. Projekty rewitalizacji w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015

Dzielnica Liczba planowanych Liczba projektów Liczba projektów projektów zrealizowanych w trakcie realizacji Ruda 22 - 12 Nowy Bytom 20 15 2 Wirek 11 1 9 Orzegów 12 - 3 Godula 4 1 3 Chebzie 4 1 3 Kochłowice 9 - 3 Bielszowice 2 1 1 Halemba 1 - 1 Bykowina 11 6 3

56

4. Delimitacja obszarów zdegradowanych, przeznaczonych do rewitalizacji

Kryteria delimitacji obszarów rewitalizacji miasta Ruda Śląska zostały ustalone zgodnie z projektami wytycznych w zakresie przygotowywania programów rewitalizacji opracowanych zarówno przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego. Uwzględniono zarówno dane statystyczne dotyczące podsystemów: społeczno- gospodarczego i urbanistycznego, a także analizę opartą na wynikach badań ankietowych, wywiadów pogłębionych i wizyt studialnych. Ostateczny zasięg przestrzenny obszarów rewitalizacji został uzgodniony w trakcie warsztatów strategicznych. Diagnoza sytuacji kryzysowej została również przeprowadzona z wykorzystaniem wyników dwóch badań ankietowych. Pierwsze z nich zrealizowane zostało wiosną 2012 roku w ramach konsultacji społecznych z mieszkańcami, przedsiębiorcami oraz instytucjami Miasta Ruda Śląska w przedmiocie działań rewitalizacyjnych. Jako najważniejszy wniosek, który został wykorzystany do delimitacji strategicznych obszarów rewitalizacji miasta, należy wskazać fakt, iż w opinii respondentów w pierwszej kolejności objęte procesami kompleksowej rewitalizacji powinny zostać centra dzielnicowe, tereny rekreacyjne i zielone, oraz stara zabudowa poza centrum. Wśród najliczniejszych wskazań w ujęciu dzielnicowymi dominowała dzielnica Ruda oraz Orzegów. W dalszej kolejności znalazły się między innymi Nowy Bytom i Bykowina. Drugie badanie ankietowe zostało zrealizowane w formie ankiety internetowej w okresie od lipca do sierpnia 2014 roku bezpośrednio w ramach prac w ramach projektu miasto3. W wyniku ankiety, w której udział wzięło 56 respondentów określone zostały główne dzielnice problemowe, tj.: Orzegów, Nowy Bytom, Wirek i Bykowina. Dokonana została również analiza głównych przyczyn sytuacji kryzysowej. Ponadto dokładne dookreślenie lokalizacji było jednym z czynników pozwalających na konkretną delimitację strategicznych obszarów rewitalizacji w ramach dzielnic. Uzupełnieniem badań ankietowych były wywiady pogłębione zrealizowane z początkiem września 2014 roku – z przedstawicielami Urzędu Miasta Ruda Śląska, Powiatowego Urzędu Pracy oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Między innymi na tej podstawie określone zostały zespoły dwóch lub trzech dzielnic, w ramach których zdelimitowane zostały szczegółowe strategiczne obszary rewitalizacji. Dodatkowo w ramach działań diagnostycznych zrealizowane zostały dwie kilkugodzinne wizyty studialne, które miały miejsce w lipcu i sierpniu 2014 roku w poszczególnych dzielnicach

57 miasta. Uczestnikami wizyt byli przedstawiciele zespołu odpowiedzialnego za opracowanie Programu wraz z przedstawicielem Urzędu Miasta Ruda Śląska.

Następna strona:

Mapa 1. Strategiczne obszary rewitalizacji miasta Ruda Śląska

IV

II

I

I

I

I

4.1. Strategiczny obszar rewitalizacji Nowy Bytom-Wirek

Od strony północnej granica obszaru przebiega wzdłuż ulicy gen. Hallera, obejmując swym zasięgiem również obszar wokół Hali MOSiR i dochodząc do ulicy Niedurnego. Dalej w kierunku wschodnim obejmuje ulicę Hutniczą, Planty Kowalskiego oraz teren pokopalniany. Następnie granica prowadzi w sąsiedztwie ulicy Szymały (obejmując budynki wzdłuż ulicy) przechodzi przez Chorzowską i biegnie dalej wzdłuż ulicy Szarotek, przechodzi przez tereny przemysłowe, dochodząc do ulicy Szyb Andrzeja i Katowickiej. Następnie przebiega wzdłuż ulicy Katowickiej, Robotniczej i Rostka, dochodząc do rzeki Kochłówki, która wyznacza południową granicę obszaru. Następnie wzdłuż Kochłówki dochodzi do ulicy 1 Maja. W dalszej części granica prowadzi w kierunku północnym obejmując m.in. ulice Kałusa, Strażacką, Działkowców, aż do ulicy Jankowskiego. Następnie wzdłuż ulicy Jankowskiego, Różyckiego i Paderewskiego, dochodząc do ulicy Kokota. Dalej wzdłuż ulicy Kokota do ulicy 1 Maja i domykając obszar do ulicy gen. Hallera. Obszar ten obejmuje powierzchnię 5,15 km2.

60

Mapa 2. Obszar rewitalizacji Nowy Bytom-Wirek

I

4.2. Strategiczny obszar rewitalizacji Ruda-Orzegów-Godula

Obszar rewitalizacji obejmuje dzielnicę Ruda, począwszy od ulicy Szczęść Boże wraz najbliższym otoczeniem. Ponadto od południa granica przebiega wzdłuż ulic Bujoczka, Kościelnej, Staszic, dochodząc do ulicy Wolności. Następnie w kierunku północnym wzdłuż ulicy Mickiewicza, Szyb Bartosza i Wincentego. Północna granica obszaru wyznaczona jest granicą miasta i obejmuje w całości Rudzką Kuźnicę (z ulicami Jana III Sobieskiego, Nad Bytomką, Na Łąkach i Potokową. Dalej obszar rewitalizacji pokrywa się w całości z terenem dzielnicy Orzegów, uwzględniając na północny dolinę Bytomki, natomiast od południa przebiegając wzdłuż ulic Joanny, Szyb Zofii i Starą. W przypadku dzielnicy Godula obszar rewitalizacji od północy wyznacza ulica Bytomska, następnie Lipińska i wschodnia granica miasta. Od południa ulica Przedszkolna i Stara. Obszar ten obejmuje powierzchnię 5,72 km2.

62

Mapa 3. Obszar rewitalizacji Ruda-Orzegów-Godula

II

4.3. Strategiczny obszar rewitalizacji Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus)

Granica obszaru obejmuje tereny poprzemysłowe dzielnicy Chebzie (hałda, tereny wokół ulicy Starej), Park przy ul. Pawła graniczący z ulicą Goduli. Wschodnią granicę wyznaczają ulica Goduli w Chebziu i ulica Niedurnego w Nowym Bytomiu. Zachodnią granicę wyznaczają ulice Przedtorze, Zabrzańska, Styczyńskiego, Rudzka i Podgórze. Zasadniczo w dzielnicy Chebzie obszar rewitalizacji koncentruje się wokół dworca kolejowego oraz Placu Szkolnego, natomiast w przypadku Nowego Bytomia, obszarem rewitalizacji jest osiedle Kaufhaus. Obszar ten obejmuje powierzchnię 1,22 km2.

64

Mapa 4. Obszar rewitalizacji Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus)

III

4.4. Strategiczny obszar rewitalizacji Stara Bykowina-Kochłowice (Nowy Wirek)

Granica północna obszaru przebiega wzdłuż ulicy Katowickiej i granicy miasta dochodząc do ulicy Tunkla. Dalej na południe wzdłuż ulicy Tunkla obejmuje tereny po byłej KWK „Nowy Wirek” uwzględniając rozległy teren hałdy dochodzącej do ogródków działkowych na wschodnim skraju miasta. Południowa granica obszaru biegnie wzdłuż terenów poprzemysłowych, dochodząc do ulicy Tunkla. Dalej granica przebiega pomiędzy Starą Bykowiną a Osiedlem Górnośląskim (pomiędzy ulicą Pordzika a Kopalnianą i Gwarecką). Następnie granica obejmuje od południa Starą Bykowinę, dochodząc do ulicy Katowickiej i domykając obszar ponownie przy ulicy Katowickiej. Obszar ten obejmuje powierzchnię 2,32 km2.

66

Mapa 5. Obszar rewitalizacji Stara Bykowina-Kochłowice (Nowy Wirek)

IV

67

4.5. Strategiczne obiekty rewitalizacji miasta Ruda Śląska

Piąty strategiczny obszar rewitalizacji miasta Ruda Śląska jest specyficzny, gdyż składają się na niego obiekty i miejsca, które posiadają duży potencjał w postaci walorów dziedzictwa kulturowego. Potencjał ten będzie wykorzystany w trakcie realizacji wybranych celów operacyjnych rewitalizacji miasta Ruda Śląska. Ważnym założeniem jest sieciowe podejście, uwzględniające współpracę poszczególnych interesariuszy na etapie realizacji działań rewitalizacyjnych oraz tworzenia oferty produktów opartych na dziedzictwie kulturowym poszczególnych miejsc i obiektów. W skład V obszaru rewitalizacji wchodzą:  Szyb Mikołaj wraz z otoczeniem ( dzielnicy Ruda),  Średniowieczny gródek wraz z otoczeniem (w dzielnicy Kochłowice),  Sieć bunkrów,  Osiedle przy ulicy Raciborskiej (w dzielnicy Ruda),  Muzeum PRL.

68

OSIEDLE MUZEUM PRL SZYB „MIKOŁAJ” UL. RACIBORSKA GRÓDEK

Mapa 6. Strategiczne obiekty rewitalizacji miasta Ruda Śląska

5. Cele Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Ruda Śląska

5.1. Cel generalny rewitalizacji miasta

Cel generalny rewitalizacji Rudy Śląskiej to: Podniesienie społecznej, gospodarczej i przestrzennej spójności dzielnic poprzez realizację kompleksowych, komplementarnych i zintegrowanych terytorialnie projektów i działań rewitalizacyjnych

Cel generalny rewitalizacji Rudy Śląskiej podyktowany jest dysfunkcjonalną strukturą gospodarczą i przestrzenną miasta przemysłowego o policentrycznej strukturze, złożonej z historycznych dzielnic. W strukturze gospodarczej miasta z istotnym udziałem działalności schyłkowych toczą się zarówno procesy likwidacyjne, jak mi następuję rozwój sektora mikro i małych przedsiębiorstw. W Rudzie Śląskiej kształtuje się ogólnomiejskie centrum; odnowy wymagają centra dzielnicowe posiadające wysoką wartość historyczną, ale pozbawione napędowych czynników rozwojowych i wymagające ożywienia społecznego, gospodarczego i kulturalnego. Zachowane tradycje społeczności dzielnic oraz zwarta historyczna zabudowa będąca wynikiem działalności przemysłowej stanowią dobre podstawy dla odzyskania i zaszczepienia w dzielnicach nowych sił witalnych. Społeczna, gospodarcza i przestrzenna spójność miasta wymaga podniesienia na wyższym poziom poprzez kompleksowe, wielowymiarowe ujęcie procesów rewitalizacji. Po pierwsze, rewitalizacji w podsystemie urbanistycznym w wymiarach: kulturowym, ekologicznym i infrastrukturalnym. Po drugie, rewitalizacji w podsystemie społeczno-gospodarczym w wymiarze społecznym i wymiarze gospodarczym. Do podniesienia spójności miasta przyczyni się komplementarność przestrzenna rewitalizacji znajdują swój wyraz we wzajemnych powiązaniach pomiędzy projektami rewitalizacyjnymi realizowanymi na obszarze zdegradowanym oraz w jego otoczeniu. Delimitacja obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji w Rudzie Śląskiej przesądziła o wyznaczeniu obszarów do rewitalizacji w ujęciu międzydzielnicowym, w szczególności obszary te łączą takie dzielnice miasta jak: Nowy Bytom z Wirkiem, Ruda z Orzegowem i Godulą, Nowy Bytom z Chebziem, Bykowina z Kochłowicami. Do realizacji celu generalnego przyczyni się w podstawowym zakresie koncentracja projektów i działań rewitalizacyjnych na strategicznych obszarach cechujących się największą kumulacją zjawisk 70 kryzysowych, których rewitalizacja może nadać całemu miastu nową dynamikę rozwoju. Równocześnie założono, że koncentracji projektów i działań rewitalizacyjnych towarzyszyć będzie współdziałanie wielosektorowe integrujące sektory: samorządowy, biznesowy i obywatelski oraz współdziałanie wielopodmiotowe instytucji sektora samorządu lokalnego. Skoncentrowane projekty i działania rewitalizacyjne współdziałających ze sobą lokalnych instytucji powinny złożyć się na zintegrowane oferty ukierunkowane finalnie na grupy docelowe odbiorców wymagających wsparcia, w tym: grup wykluczonych społecznie, nieaktywnych zawodowo, dzieci i młodzieży z rodzin ubogich lub dysfunkcyjnych, ale także grup i osób mogących inicjować różne aktywności społeczne.

5.2. Strategiczne cele rewitalizacji zgodne z celami „Strategii rozwoju miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030”

Cel generalny rewitalizacji Rudy Śląskiej został zdekomponowany na pięć celów strategicznych odpowiadających wymiarom rewitalizacji miasta. Cele strategiczne oraz opisane w kolejnych częściach dokumentu cele operacyjne zostały sformułowane w nawiązaniu do celów zawartych w Strategii rozwoju miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030. W szczególności uwzględniono cele przywołane w punkcie 2.3 Lokalnego Programu Rewitalizacji „Rewitalizacja miasta w lokalnych dokumentach strategicznych”. Dzięki takiemu podejściu między strategią rozwoju miasta a Lokalnym Programem Rewitalizacji występuje niezbędna spójność treściowa i metodologiczna. W aspekcie społecznym rewitalizacji sformułowano cel zorientowany na integrowanie wspólnot sąsiedzkich i społeczności lokalnych. Problemy społeczne obecne w mieście prowadzą do osłabiania pozytywnych relacji międzyludzkich, polaryzacji grup społecznych o skrajnie odmiennej sytuacji ekonomicznej, a także tworzenia w przestrzeni miasta enklaw osób wykluczonych. Dezintegracja społeczności lokalnych wpływa także ograniczająco na możliwości kształtowania procesów rozwoju w innych wymiarach rewitalizacji. Niski poziom kapitału relacyjnego powoduje, że mieszkańcy słabo włączają się w realizację działań wspólnotowych. W konsekwencji, takie postawy zagrażać mogą całemu procesowi wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji, którego implementacja opierać się winna na partycypacji społecznej i partnerstwie możliwie dużej liczby podmiotów lokalnych. Drugi z celów strategicznych dotyczy wzmocnienia struktury gospodarczej miasta dzięki wzrostowi firm lokalnych, w szczególności firm mikro i małych. Wartością, na której opierać można proces rewitalizacji miasta Ruda Śląska są lokalne firmy z tradycjami, które są prowadzone przez

71 właścicieli silnie związanych z miastem i dzielnicami. Stąd też, przedsiębiorcy lokalni powinni stawać się ważnymi partnerami procesów ożywiania dzielnic i społeczności lokalnych. Ponadto, rozwój rudzkich firm to ważny warunek integracji zawodowej mieszkańców, szczególnie wywodzących się z grup problemowych. W wymiarze infrastrukturalnym sformułowano cel ukierunkowany na poprawę warunków mieszkaniowych w rewitalizowanych częściach miasta. Stara zabudowa mieszkaniowa, często o wartości zabytkowej wymaga radykalnej odnowy oraz wzbogacenia infrastrukturalnego; część mieszkań można ocenić jako substandardowe. Również otoczenie zasobów mieszkaniowych bywa zdewastowane i nieatrakcyjne. W osiedlach mieszkaniowych lub ich bezpośrednim sąsiedztwie występuje deficyt usług publicznych i rynkowych. Zauważyć także można słabe zaangażowanie mieszkańców niektórych obszarów miasta w dbanie o zasoby mieszkaniowe oraz przestrzenie publiczne; niejednokrotnie zaś widoczne są działania dewastujące substancję mieszkaniową, budynki oraz ich otoczenie. Ponadto, modernizację zabudowy mieszkaniowej utrudnia zła sytuacja materialna mieszkańców, którzy nie są w stanie partycypować w finansowaniu inwestycji oraz niechętnie podchodzą do inicjatyw, w wyniku których może dojść do podniesienia kosztów zamieszkania (np. działania związane z likwidacją niskiej emisji). Realizacja trzeciego celu ściśle wpływa na realizację innych celów. Trudno bowiem w warunkach zdewastowanej przestrzeni i substandardowych mieszkań odbudowywać kapitał społeczny lub podnosić atrakcyjność biznesową dzielnic. Czwarty z celów strategicznych związany jest ze środowiskowym (ekologicznym) wymiarem rewitalizacji miasta. Ruda Śląska jest miastem o bardzo negatywnym wizerunku w aspekcie jakości środowiska przyrodniczego. Pozostałości wielowiekowej działalności przemysłu wydobywczego, hutniczego, koksowniczego są widoczne w rozległych terenach poprzemysłowych, hałdach, zanieczyszczonych ciekach wodnych. Równocześnie, tereny i obiekty postindustrialne stanowią swego rodzaju rezerwę przestrzeni, która może zostać wykorzystana na rzecz wzbogacania i kreowania nowych funkcji ważnych dla mieszkańców miasta. Wśród tych funkcji wskazać należy funkcje spędzania czasu wolnego, w szczególności funkcje rekreacyjne. Atutem miasta jest pewna ilość przestrzeni o niskim poziomie zantropomorfizowania oraz duża ilość parków miejskich rozmieszczonych w różnych dzielnicach Rudy Śląskiej. Stan parków jest co prawda zróżnicowany, jednak można je traktować jako obszary węzłowe w tworzeniu systemu terenów zielonych miasta. Podkreślić należy społeczną akceptację dla działań poprawiających sytuację ekologiczną miasta, w tym nakierowanych na wzrost udziału powierzchni zielonych.

72

Piąty z celów strategicznych rewitalizacji odnosi się do wymiaru kulturowego. Ruda Śląska należy do tych miast regionu, w których w największym stopniu widoczne jest dziedzictwo postindustrialne. Dotyczy to zarówno obiektów, jak również układu urbanistyczno-architektonicznego miasta i dzielnic. Wyzwaniem, które stoi przed miastem jest zachowanie tegoż dziedzictwa, odnowienie obiektów oraz ich ożywienie przez nowe funkcje. Piąty cel strategiczny jest bardzo ściśle związany z cele społecznym. Dziedzictwo kulturowe Rudy Śląskiej powinno stawać się w procesie rewitalizacji wartością skupiającą mieszkańców oraz wyzwalającą ich kreatywność.

Tabela 21. Strategiczne cele rewitalizacji miasta Ruda Śląska

Strategiczne cele rewitalizacji miasta Ruda Śląska

CSa. Zintegrowane wspólnoty sąsiedzkie i społeczności lokalne.

CSb. Wzrost poziomu zatrudnienia i wielkości mikro- i małych firm.

CSc. Zmodernizowana stara zabudowa mieszkaniowa i jej bezpośrednie otoczenie w centrach dzielnic.

CSd. Wysoka dostępność terenów zieleni urządzonej i wartości przyrodniczo- krajobrazowych, w tym parków o wartościach rekreacyjnych.

CSe. Kreowanie nowych aktywności zachowujących, eksponujących i rozwijających dziedzictwo kulturowe miasta

Realizacja celów strategicznych zależy przede wszystkim od skali zaangażowania lokalnych podmiotów oraz ich skłonności do podejmowania partnerskich projektów. W poniższej tabeli przedstawiono kluczowe podmioty, które należy włączać w proces wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji w ramach wyznaczonych celów. Każdorazowo wskazano na władze lokalne, które powinny tworzyć warunki do wyzwalania aktywności podmiotów reprezentujących sektor obywatelski i sektor biznesu.

Tabela 21. Cele strategiczne i podmioty Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska

Cele strategiczne Lokalnego Programu Rewitalizacji Podmioty celów strategicznych

CSa. Zintegrowane wspólnoty sąsiedzkie i . grupy społeczne miasta i dzielnic, społeczności lokalne . organizacje pozarządowe działające w mieście, . kościoły (parafie),

73

. władze miejskie,

CSb. Wzrost poziomu zatrudnienia i wielkości . sektor przedsiębiorstw, mikro- i małych firm . ludność w wieku produkcyjnym – pracujący i bezrobotni, . dysponenci terenów i obiektów pod działalność gospodarczą, . władze miejskie,

CSc. Zmodernizowana stara zabudowa . grupy mieszkańców w dzielnicach o różnym mieszkaniowa i jej bezpośrednie otoczenie poziomie zamożności, w centrach dzielnic . spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, . podmioty infrastruktury komunalnej, . władze miejskie,

CSd. Wysoka dostępność terenów zieleni . mieszkańcy miasta i dzielnic korzystający urządzonej i wartości przyrodniczo- z terenów zielonych, obiektów i urządzonych krajobrazowych, w tym parków terenów sportowo-rekreacyjnych, o wartościach rekreacyjnych . władze miejskie,

CSe. Kreowanie nowych aktywności . mieszkańcy oraz instytucje i podmioty zachowujących, eksponujących zainteresowani dziedzictwem kulturowym i rozwijających dziedzictwo kulturowe miasta i postindustrialnym miasta, . organizacje pozarządowe, . władze miejskie,

Cele strategiczne Lokalnego Programu Rewitalizacji zostały uszczegółowione poprzez cele operacyjne. Ze względu na skalę problemów społecznych miasta oraz wagę wymiaru społecznego rewitalizacji pierwszy cel strategiczny został rozpisany na cztery cele operacyjne. Dla kolejnych celów strategicznych sformułowano po jednym celu operacyjnym. Realizacja pierwszego celu strategicznego sprowadza się do ograniczania patologii i otwierania szans rozwojowych przed mieszkańcami z grup problemowych, podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji osób z grup problemowych oraz podnoszenia kompetencji liderów i partnerów rewitalizacji, wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego oraz podnoszenia aktywności mieszkańców rewitalizowanych obszarów, a także wyprowadzanie dzieci i młodzieży z marginalizacji społecznej poprzez tworzenie warunków do rozwoju talentów. Drugi z celów strategicznych został uszczegółowiony przez cel operacyjny dotyczący reintegracji zawodowej osób wykluczonych i długotrwale bezrobotnych oraz tworzenie warunków do samozatrudnienia. W ramach trzeciego celu strategicznego uwagę należy skupić na podnoszeniu jakości zamieszkania w zdegradowanych osiedlach i kwartałach oraz na poprawie infrastruktury komunalnej. Czwarty cel strategiczny wiąże

74 się z poprawą jakości środowiska przyrodniczego, a także z dostarczeniem mieszkańcom możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego. Realizacja piątego celu strategiczny sprowadza się do aktywizacji mieszkańców w zakresie przywracania i ożywiania dziedzictwa kulturowego, integrowania mieszkańców poprzez uświadamianie wartości kulturowych dzielnic i miasta, kreowania liderów lokalnych w oparciu o materialne i niematerialne wartości świadczące o postindustrialnej historii Rudy Śląskiej.

Tabela 22. Cele strategiczne i cele operacyjne Lokalnego Programu Rewitalizacji

Cele strategiczne Lokalnego Programu Rewitalizacji Cele operacyjne Lokalnego Programu Rewitalizacji

CSa. Zintegrowane wspólnoty sąsiedzkie CO1. Celem rewitalizacyjnym w zakresie pomocy i społeczności lokalne społecznej jest zatrzymanie i ograniczenie negatywnych skutków patologii oraz tworzenie szans na rozwój osobowy i uzyskanie warunków do startu w dorosłe życie.

CO2. Celem rewitalizacyjnym w zakresie edukacji jest wzmocnienie wiedzy i umiejętności grup społecznych objętych rewitalizacją oraz kapitału ludzkiego, organizacyjnego i informacyjnego partnerów i interesariuszy procesu rewitalizacji.

CO3. Celem rewitalizacyjnym w zakresie aktywizacji społecznej jest zachęcenie osób i grup społecznych dotkniętych biernością i wykluczeniem do uczestnictwa w życiu społecznym dzielnicy, kształtowanie wiedzy i postaw obywatelskich oraz integracja wokół dziedzictwa kulturowego dzielnic.

CO4. Celem rewitalizacyjnym w zakresie kultury jest socjalizacja dzieci i młodzieży z rodzin ubogich lub dysfunkcyjnych oraz odkrywanie i rozwijanie ich zainteresowań i talentów. CSb. Wzrost poziomu zatrudnienia i wielkości CO5. Celem rewitalizacyjnym w zakresie rynku pracy mikro- i małych firm jest reintegracja zawodowa osób wykluczonych z rynku pracy i wspieranie samozatrudnienia oraz tworzenia i rozwoju działalności gospodarczych generujących nowe miejsca pracy. CSc. Zmodernizowana stara zabudowa CO6. Celem rewitalizacyjnym w zakresie warunków mieszkaniowa i jej bezpośrednie otoczenie zamieszkania jest podniesienie standardu mieszkań w centrach dzielnic oraz ich otoczenia w zdegradowanych osiedlach i kwartałach, a także poprawa infrastruktury komunalnej.

CSd. Wysoka dostępność terenów zieleni CO7. Celem rewitalizacyjnym w zakresie urządzonej i wartości przyrodniczo- przyrodniczych uwarunkowań zdrowego stylu życia

75

krajobrazowych, w tym parków jest ograniczenie zanieczyszczeń środowiska w o wartościach rekreacyjnych połączeniu z dostępnością do oferty i infrastruktury rekreacyjno-sportowych. CSe. Kreowanie nowych aktywności CO8. Celem rewitalizacyjnym w zakresie dziedzictwa zachowujących, eksponujących kulturowego i postindustrialnego jest jego i rozwijających dziedzictwo kulturowe miasta zachowanie, udostępnianie, wprowadzenie do życia społecznego oraz ożywianie poprzez kreowanie nowych aktywności

Podobnie jak w przypadku celów strategicznych, także dla celów operacyjnych określono zbiór podmiotów wspierających procesy rewitalizacji. W przypadku celów operacyjnych wskazano instytucje, których działania mogą wspierać podmioty angażujące się w działania rewitalizacyjne. Do takich instytucji zaliczono instytucje pomocy społecznej, instytucje edukacyjne, instytucje rynku pracy, instytucje kulturalne, instytucje sportowo-rekreacyjne oraz różne służby miejskie.

Tabela 23. Cele operacyjne i instytucje Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska

Cele operacyjne Podmioty celów operacyjnych CO1 Celem rewitalizacyjnym w zakresie pomocy społecznej . instytucje pomocy społecznej, w tym jest zatrzymanie i ograniczenie negatywnych skutków MOPS, patologii oraz tworzenie szans na rozwój osobowy i uzyskanie . Centra Inicjatyw Społecznych, warunków do startu w dorosłe życie. CO2 Celem rewitalizacyjnym w zakresie edukacji jest . instytucji pomocy społecznej, w tym wzmocnienie wiedzy i umiejętności grup społecznych MOPS, objętych rewitalizacją oraz kapitału ludzkiego, . Centrum Kształcenia Ustawicznego, organizacyjnego i informacyjnego partnerów i interesariuszy . Powiatowy Urząd Pracy, procesu rewitalizacji. . Centrów Inicjatyw Społecznych, CO3 Celem rewitalizacyjnym w zakresie aktywizacji . Instytucje pomocy społecznej, w tym społecznej jest zachęcenie osób i grup społecznych MOPS, dotkniętych biernością i wykluczeniem do uczestnictwa w . Centrów Inicjatyw Społecznych, życiu społecznym dzielnicy, kształtowanie wiedzy i postaw . Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, obywatelskich oraz integracja wokół dziedzictwa . Instytucje kultury, w tym Miejskie kulturowego dzielnic. Centrum Kultury i Domy Kultury, CO4 Celem rewitalizacyjnym w zakresie kultury jest . Centrów Inicjatyw Społecznych , socjalizacja dzieci i młodzieży z rodzin ubogich lub . Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, dysfunkcyjnych oraz odkrywanie i rozwijanie ich . Instytucje kultury, w tym Miejskie zainteresowań i talentów. Centrum Kultury i Domy Kultury, CO5 Celem rewitalizacyjnym w zakresie rynku pracy jest . instytucje otoczenia biznesu (Rudzka reintegracja zawodowa osób wykluczonych z rynku pracy i Agencja Rozwoju Inwestor, Śląski Park wspieranie samozatrudnienia oraz tworzenia i rozwoju Przemysłowo-Technologiczny, Rudzki działalności gospodarczych generujących nowe miejsca Inkubator Przedsiębiorczości) pracy. . instytucji rynku pracy, (Powiatowy Urząd Pracy, Centrum Kształcenia Ustawicznego), CO6 Celem rewitalizacyjnym w zakresie warunków . MPGM, zamieszkania jest podniesienie standardu mieszkań oraz ich . spółdzielnie mieszkaniowe

76

otoczenia w zdegradowanych osiedlach i kwartałach, a także . wspólnoty mieszkaniowe poprawa infrastruktury komunalnej. . miejskie służby urbanistyczno- architektoniczne i nadzoru budowlanego, CO7 Celem rewitalizacyjnym w zakresie przyrodniczych . MPGM, uwarunkowań zdrowego stylu życia jest ograniczenie . MOSiR, zanieczyszczeń środowiska w połączeniu z dostępnością do . Centrum Inicjatyw Społecznych, oferty i infrastruktury rekreacyjno-sportowych. CO8 Celem rewitalizacyjnym w zakresie dziedzictwa . Muzeum Miejskie, kulturowego i postindustrialnego jest jego zachowanie, . Miejska Biblioteka Publiczna, udostępnianie, wprowadzenie do życia społecznego oraz . Miejskie Centrum Kultury i domy ożywianie poprzez kreowanie nowych aktywności kultury,

5.3. Cele operacyjne w strategicznych obszarach rewitalizacji miasta

Ustalone cele operacyjne dotyczą procesów rewitalizacji w całym mieście, ale równocześnie można je odnieść do obszarów rewitalizacji wyznaczonych w dzielnicach Rudy Śląskiej. Pierwszy z celów operacyjnych jest szczególnie ważny w obszarze Ruda-Godula-Orzegów oraz w obszarze Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus), gdzie występują przestrzenne skupiska problemów społecznych. Drugi cel operacyjny – zorientowany na wzmacnianie kompetencji – należy uznać za równie ważny we wszystkich rewitalizowanych obszarach, zwłaszcza zaś w aspekcie kreowania kompetencji partnerów rewitalizacji. Trzeci i czwarty cel operacyjny są powiązane z ogólną sytuacją społeczną i skalą występowania problemów społecznych. Ich przyczyną, ale także konsekwencją jest bierność, roszczeniowość, brak umiejętności samodzielnego radzenia sobie z problemami, ograniczone możliwości rozwoju młodych pokoleń. Dlatego można uznać, że podobnie jak w przypadku celu pierwszego należy poświęcić mu szczególną uwagę w obszarze Ruda-Godula-Orzegów oraz w obszarze Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus). Piąty cel operacyjny ważny jest w każdej dzielnicy ze względu na konieczność tworzenia miejsc pracy i reintegracji zawodowej. Należy jednak uwypuklić znaczenie tego celu dla strategicznego obszaru rewitalizacji Nowy Bytom-Wirek. Docelowo, jako nowe centrum miasta powinien to być obszar przyspieszonego rozwoju różnego rodzaju usług, a co za tym idzie obszar, w którym rozwijać się będą mikro i małe firmy tworzące nowe miejsca pracy. Wagę szóstego celu operacyjnego należy podkreślić ponownie w odniesieniu do obszarów Ruda-Godula-Orzegów oraz Chebzie-Nowy Bytom (Kaufhaus). Są to obszary z cenną zabudową

77 mieszkaniową i tradycyjnymi układami urbanistycznymi, które mogą stawać się przestrzeniami symbolicznymi miasta. Równocześnie jednak, stan zabudowy mieszkaniowej i ich otoczenia wymaga daleko idących przeobrażeń. Siódmy cel operacyjny jest szczególnie istotny dla obszaru Nowy Bytom–Wirek oraz obszaru Ruda-Godula-Orzegów. W pierwszym przypadku decyduje o tym charakter planowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych zorientowanych na stworzenie nowych przestrzeni publicznych o wysokich walorach rekreacyjnych. W drugim przypadku, za ważnością celu przemawiają wyjątkowe wartości przyrodniczo-krajobrazowe stanowiące kombinację cech przyrodniczych i antropogenicznych. Ósmy cel operacyjny należy uznać za ważny w każdym obszarze rewitalizacji; jedynie nieco mniejsze znaczenie można mu przypisać w obszarze Stara Bykowina-Kochłowice. Praktycznie wszystkie wyznaczone obszary zawierają cenne obiekty dziedzictwa kulturowego. Lokalizacja części z tych obiektów wykracza poza cztery ustalone obszary rewitalizacji. Stąd też wyznaczenie „rozproszonego” obszaru, o zasięgu ogólnomiejskim, uwzględniającego cenne obiekty o potencjale symbolicznym bądź wizytówkowym.

Tabela 22. Cele operacyjne w strategicznych obszarach rewitalizacji miasta

Stara Obiekty Nowy Bykowina Ruda – Chebzie – rewitalizacji DZIELNICE Bytom – Orzegów Nowy Bytom i obszar - Kochłowice - Godula (Kaufhaus) wokół ul. CELE OPERACYJNE Wirek (Nowy Raciborskiej Wirek) CO1. Celem rewitalizacyjnym w zakresie pomocy społecznej jest zatrzymanie i ograniczenie negatywnych skutków patologii oraz tworzenie szans na rozwój XX XXX XXX X X osobowy i uzyskanie warunków do startu w dorosłe życie.

CO2. Celem rewitalizacyjnym w zakresie edukacji jest wzmocnienie wiedzy i umiejętności grup społecznych objętych rewitalizacją oraz kapitału ludzkiego, organizacyjnego XX XX XX XX XX i informacyjnego partnerów i interesariuszy procesu rewitalizacji.

CO3. Celem rewitalizacyjnym w zakresie aktywizacji społecznej jest zachęcenie osób i grup społecznych dotkniętych biernością i wykluczeniem do uczestnictwa w życiu XX XXX XXX X X społecznym dzielnicy, kształtowanie wiedzy i postaw obywatelskich oraz integracja wokół dziedzictwa kulturowego dzielnic.

CO4. Celem rewitalizacyjnym w zakresie kultury jest socjalizacja dzieci i młodzieży z rodzin ubogich lub dysfunkcyjnych oraz odkrywanie i rozwijanie ich X XXX XXX X X zainteresowań i talentów.

CO5. Celem rewitalizacyjnym w zakresie rynku pracy jest reintegracja zawodowa osób wykluczonych z rynku pracy i wspieranie samozatrudnienia oraz tworzenia XXX XX XX XX X i rozwoju działalności gospodarczych generujących nowe miejsca pracy.

CO6. Celem rewitalizacyjnym w zakresie warunków zamieszkania jest podniesienie standardu mieszkań oraz ich otoczenia w zdegradowanych osiedlach i kwartałach, X XXX XXX X XX a także poprawa infrastruktury komunalnej. 79

CO7. Celem rewitalizacyjnym w zakresie przyrodniczych uwarunkowań zdrowego stylu życia jest ograniczenie zanieczyszczeń środowiska w połączeniu z dostępnością do XXX XXX XX XX X oferty i infrastruktury rekreacyjno-sportowych.

CO8. Celem rewitalizacyjnym w zakresie dziedzictwa kulturowego i postindustrialnego jest jego zachowanie, udostępnianie, wprowadzenie do życia społecznego oraz XXX XXX XXX XX XXX ożywianie poprzez kreowanie nowych aktywności

Znaczenie celu dla rewitalizacji dzielnicy:

XXX – bardzo wysokie znaczenie

XX – wysokie znaczenie

X – umiarkowane znaczenie

6. Potencjały i bariery rewitalizacji Rudy Śląskiej – podsumowanie diagnozy, pracy warsztatowej i wizyt studyjnych

Potencjały i bariery rewitalizacji obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji są rezultatem:  diagnozy sytuacji kryzysowych miasta Ruda Śląska w podsystemach społeczno- gospodarczym i urbanistycznym z uwzględnieniem podstawowych problemów,  wizyt studyjnych zrealizowanych w poszczególnych dzielnicach miasta w celu oglądu terenów i obiektów zasługujących na objęcie lokalnym programem rewitalizacji w tym kluczowymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi,  wspólnej pracy warsztatowej zrealizowanej z udziałem szerokiego grona specjalistów różnych dziedzin, w tym z Urzędu Miasta i instytucji lokalnych oraz przedstawicieli biznesu i organizacji pozarządowych. Za kluczowe potencjały rewitalizacji obszarów zdegradowanych w poszczególnych jej wymiarach uznano te, których wykorzystanie i wzmacnianie poprzez określone działania i projekty pozwoli na osiąganie celów strategicznych rewitalizacji zgodnych z celami Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014 – 2030. Za kluczowe bariery rewitalizacji obszarów zdegradowanych w poszczególnych jej wymiarach uznano te, których ograniczanie lub usuwanie poprzez określone działania i projekty pozwoli na osiąganie celów strategicznych rewitalizacji zgodnych z celami Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014 – 2030. Bilans potencjałów i barier kompleksowej rewitalizacji miasta w wyróżnionych, strategicznych obszarach wskazuje na nieznaczną przewagę liczebną potencjałów nad barierami. Oznacza to, że równie ważną rangę należy przypisać działaniom i projektom rewitalizacyjnym wykorzystującym posiadane potencjały wiązane w pozytywnej relacji z celami strategicznymi rewitalizacji miasta, jak i z działaniami i projektami rewitalizacyjnymi eliminującymi negatywne oddziaływanie barier blokujących osiąganie celów strategicznych rewitalizacji miasta.

6.1.1. Potencjały i bariery rewitalizacji miasta w podsystemie społeczno- gospodarczym

Zestawienie kluczowych potencjałów i barier w wymiarze społecznym rewitalizacji strategicznych obszarów zdegradowanych ujawnia przewagę barier ograniczających osiąganie celu 81 strategicznego CSD1 „Zintegrowane wspólnoty sąsiedzkie i społeczności lokalne”. Wśród barier rewitalizacji dominują takie, obecne na kryzysowych obszarach postawy społeczne, jak niechęć do zmiany, bierność, postawy roszczeniowe, a także niski poziom wiedzy z zakresu aktywności obywatelskiej. W przestrzeni miejskiej występują osiedla i kwartały ulic z wysokim natężeniem patologii społecznych. Zidentyfikowano także bariery infrastrukturalne i ekonomiczne ograniczające dostępność kultury, rekreacji i sportu. W wymiarze społecznym rewitalizacji obszarów zdegradowanych wśród rozpoznanych potencjałów umożliwiających osiąganie strategicznego celu rewitalizacji na pierwszy plan wysuwają się osoby z inicjatywą oraz grupy osób podejmujących aktywność obywatelską. Jest także nagromadzone doświadczenie z już zrealizowanych w przeszłości programów aktywności lokalnej. Oferta produktów instytucji kultury jest w zróżnicowanym stopniu dostępna w przekroju wyróżnionych obszarów rewitalizacji. Dotyczy to także obiektów sportowych i rekreacyjnych oraz terenów zieleni urządzonej. Na wykorzystanie i uaktywnienie zasługuje potencjał dziedzictwa kulturowego, w tym postindustrialnego. Bilansowanie strategicznych obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji w wymiarze gospodarczym w zakresie ich specyficznych potencjałów i barier wskazuje wyraźną przewagę strony potencjałów. Są nimi duże tereny poprzemysłowe podatne na wielofunkcyjne wykorzystanie, zróżnicowana branżowo struktura miko i małych firm, tradycyjne centra i ulice handlowo-usługowe dzielnic. Odrębną grupę potencjałów stanowią udogodnienia tworzone przez instytucje otoczenia biznesu i rynku pracy, w szczególności ich oferta usług szkoleniowo-doradczych i edukacyjnych. W mieście działają Śląski Park Przemysłowo-Technologiczny, Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor”, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości wraz z klastrem multimedialnym oraz organizacje samorządu gospodarczego. Duże doświadczenie w realizacji projektów promujących aktywizację zawodową i rozwój przedsiębiorczości ma Powiatowy Urząd Pracy, a w zakresie realizacji programów edukacji zawodowej Centrum Kształcenia Ustawicznego. Skonsolidowane wykorzystanie potencjałów profesjonalnego, instytucjonalnego i przestrzennego wymienionych instytucji może wydatnie przyczynić się do osiągania celu CSD2 „Wzrost poziomu zatrudnienia i wielkości mikro- i małych firm”. W osiąganiu wymienionego celu niezbędne jest pokonanie lub ograniczenie trzech kluczowych barier rewitalizacji w wymiarze gospodarczym. Jest to bariera niskiej atrakcyjności inwestycyjnej terenów spowodowanej eksploatacją górniczą i brakiem udogodnień infrastrukturalnych, jedynie lokalnej rangi funkcji handlowo-usługowej centralnych ulic w dzielnicach oraz generalnie znacznie

82 zaniżona przez skalę degradacji terenów i dewastacji obiektów atrakcyjność biznesowa i rezydencjalna miasta. Syntetyczne zestawienie kluczowych potencjałów i barier rewitalizacji miasta w podsystemie społeczno-gospodarczym zawiera tabela 23.

Tabela 23 Kluczowe potencjały i bariery rewitalizacji miasta w wymiarach społecznym i gospodarczym

Potencjały Bariery Wymiar społeczny rewitalizacji PS1. Ludzie z inicjatywą, kreatywni młodzi ludzie, BS1. Niechęć do zmiany, dostosowania się do społeczne grupy aktywności, aktywność norm społecznych i brak włączenia w życie obywatelska znacznej grupy mieszkańców społeczności lokalnej mieszkańców osiedli miasta kumulujących problemy społeczne i różne rodzaje wykluczenia; np. Kaufhaus PS2. Otwartość mieszkańców na nowe inicjatywy BS2. Bierność i apatia obecna w środowiskach i ich gotowość do zmiany dotychczasowego dotkniętych bezrobociem i problemami stylu życia społecznymi PS3. Oferta instytucji kultury, w tym Miejskiego BS3. Międzypokoleniowe przekazywanie Centrum Kultury, Muzeum Miejskiego, negatywnych wzorców i zachowań domów kultury, bibliotek, klubów w rodzinach patologicznych osiedlowych, kin itp. PS4. Potencjał instytucji pomocy społecznej na BS4. Przewaga postaw roszczeniowych nad chęcią rzecz realizacji programów aktywizujących korzystania z oferty aktywizującej i integrujących społeczności lokalne. w środowiskach dotkniętych różnymi formami wykluczenia PS5. Liczne obiekty sportowe i rekreacyjne BS5. Niski poziom wiedzy mieszkańców w zakresie działalności obywatelskiej i samoorganizacji społecznej PS6. Tereny zieleni urządzonej, w tym parki BS6. Osiedla i kwartały ulic z wysokim natężeniem i skwery z potencjalną ofertą dla rodzin patologii społecznych; uzależnienia, bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego PS7. Wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla BS7. Obiekty kulturalne i rekreacyjno-sportowe nowych aktywności integrujących wymagające modernizacji podwyższającej ich społeczności lokalne funkcjonalność BS8. Niska dostępność finansowa oferty kulturalnej i jej niedostosowanie do oczekiwań różnych grup mieszkańców BS9. Niska dostępność dobrze wyposażonych obiektów i przestrzeni dla realizacji działalności społecznych Wymiar gospodarczy rewitalizacji PG1. Tereny poprzemysłowe do wykorzystania na BG1. Niska atrakcyjność inwestycyjna terenów cele inwestycyjne: strefy usług spowodowana eksploatacją górniczą i przedsiębiorczości i brakiem udogodnień infrastrukturalnych PG2. Doświadczenie zawodowe mieszkańców BG2. Skala degradacji terenów i dewastacji wyniesione z tradycyjnych branż gospodarki obiektów obniżająca atrakcyjność inwestycyjną i mieszkaniową miasta

83

PG3. Zróżnicowana struktura branżowa mikro BG3. Brak reprezentacyjnych ulic handlowych i małych firm, których właściciele o atrakcyjności ponadlokalnej identyfikują się ze społecznościami lokalnymi PG4. Centra i ulice handlowo-usługowe oraz tereny targowe z tradycjami PG5. Udogodnienia tworzone przez instytucje otoczenia biznesu dla powstawania nowych aktywności, wspierania innowacyjności w firmach oraz w zagospodarowywaniu terenów poprzemysłowych (instytucje otoczenia biznesu: Śląski Park Przemysłowo- Technologiczny, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości, Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor” do podmiotów) PG6. Potencjał szkoleniowo-doradczy instytucji otoczenia biznesu i rynku pracy

6.1.2. Potencjały i bariery rewitalizacji miasta w podsystemie urbanistycznym

Na wymiary rewitalizacji miasta w podsystemie urbanistycznym (przestrzennym) składają się zgodnie z Wytycznymi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju wymiary infrastrukturalny, ekologiczny i kulturowy. Zestawienie potencjałów i barier rewitalizacji w wymiarze infrastrukturalnym pozwala wnioskować o występowaniu sytuacji ich równoważenia się. Do wiodących potencjałów rewitalizacji strategicznych obszarów zdegradowanych zalicza się siłę tkwiącą w centrach dzielnicowych, w tym z wyraźnym nadaniem priorytetu pierwszego rzędu wykorzystaniu możliwości zagospodarowania i integracji przestrzennej centralnych przestrzeni Nowego Bytomia i Wirka. Do wiodących potencjałów rewitalizacji w wymiarze infrastrukturalnym zalicza się również zwarta, tradycyjna zabudowa dzielnic umożliwiająca stworzenie reprezentacyjnych ulic i placów oraz tereny w obszarach zdegradowanych, po wyburzeniach z dostępną infrastrukturą komunalną. Wymienione kluczowe potencjały daje się wykorzystać do osiągania celu CSD3 „Zmodernizowana stara zabudowa mieszkaniowa i jej bezpośrednie otoczenie w centrach dzielnic” (Zmodernizowane i uporządkowane przestrzennie środowisko zamieszkania w tym przestrzeń starej zabudowy mieszkaniowej z jej bezpośrednim otoczeniem w centrach miast). Barierami osiągania celu strategicznego CSD3 są skumulowane skutki eksploatacji górniczej oraz produkcji hutniczej i koksowniczej, niski poziom wyposażenia osiedli robotniczych w różne kategorie infrastruktury, a także generalnie niski poziom zamożności mieszkańców wykluczający ich partycypację w rozwiązywaniu problemów niskiej emisji. Rozpoznanie i bilansowanie potencjałów i barier w wymiarze ekologicznym rewitalizacji pozwala na ujawnienie jakościowej przewagi barier nad potencjałami w przekroju wszystkich obszarów zdegradowanych miasta. W przestrzeni miasta utrzymuje się wysoki poziom degradacji

84 i zanieczyszczenia ziemi, wód i powietrza. Zdegradowane przyrodniczo są tereny przemysłowe o dużej powierzchni, rozległe są skutki przeszłej i obecnej eksploatacji górniczej oraz po produkcji hutniczej i koksowniczej. Duże zasoby mieszkaniowe położone na obszarach zdegradowanych oparte są na konwencjonalnym źródle energii utrzymując wysokie stany zanieczyszczenia powietrza (niska emisja). Wymienione kluczowe bariery ograniczają osiąganie celu strategicznego rewitalizacji CSD4 „Wysoka dostępność terenów zieleni urządzonej i wartości przyrodniczo-krajobrazowych, w tym parków o wartościach rekreacyjnych". Kluczowymi potencjałami w wymiarze ekologicznym rewitalizacji są parki miejskie, planty, zieleńce i skwery wymagające często rewitalizacji rekreacyjnej oraz stosunkowo liczne tereny zielone i niezdeformowane antropogenicznie. Na ponowne, zróżnicowane funkcjonalnie zagospodarowanie nadają się i zasługują duże powierzchnie hałd oraz terenów porzuconych i nieużytków. Analiza i porównanie ze sobą rozpoznanych potencjałów i barier rewitalizacji w wymiarze kulturowym wskazuje liczebną przewagę potencjałów. Składają się one w podstawowym zakresie z dziedzictwa kulturowego, w tym postindustrialnego nadającego się do wykorzystania w promocji miasta, ale przede wszystkim do kreowania nowych aktywności i integrowania społeczności lokalnych. Stąd też ich wykorzystanie powinno być ukierunkowane na osiąganie celu strategicznego CSD5 „Kreowanie nowych aktywności zachowujących, eksponujących i rozwijających dziedzictwo kulturowe miasta”. Od strony barier dwie z nich należy uznać za kluczowe. Pierwsza to bariera ekonomiczna związana z nakładami na odnowę, odbudowę i utrzymanie obiektów zabytkowych. Drugą jest rażący deficyt wiedzy społeczności lokalnych o własnym dziedzictwie i zanikanie tożsamości dzielnicowej miasta. Syntetyczne zestawienie kluczowych potencjałów i barier rewitalizacji miasta w podsystemie urbanistycznym przedstawia tabela 24.

Tabela 24. Kluczowe potencjały i bariery rewitalizacji miasta w wymiarach infrastrukturalnym, ekologicznym i kulturowym.

Potencjały Bariery Wymiar infrastrukturalny rewitalizacji PI1. Centra dzielnicowe, w tym dzielnic Nowy BI1. Skumulowane negatywne skutki eksploatacji Bytom i Wirek do zagospodarowania i integracji górniczej, produkcji hutniczej i koksowniczej przestrzennej na obszarze miasta PI2. Dostępność infrastruktury komunalnej BI2. Niepełne wyposażenie i braki w dzielnicach, w tym na terenach po w udogodnieniach infrastrukturalnych osiedli wyburzeniach robotniczych PI3. Zwarta tradycyjna zabudowa dzielnic BI3. Ograniczone możliwości ekonomiczne umożliwiająca stworzenie reprezentacyjnych mieszkańców w zakresie finansowania

85

ulic i placów modernizacji infrastruktury technicznej budynków, w tym rozwiązania problemu niskiej emisji Wymiar ekologiczny rewitalizacji PE1. Parki miejskie, planty, zieleńce i skwery BE1. Silna degradacja środowiska naturalnego, w dzielnicach wymagające rewitalizacji w tym cieków wodnych i terenów do nich i kreacji nowej oferty spędzania wolnego przyległych czasu PE2. Liczne tereny zielone, doliny oraz enklawy BE2. Zdegradowane tereny poprzemysłowe przyrodnicze niezdeformowane o dużej powierzchni, w tym hałdy generujące antropogenicznie, w tym dolina rzeki zanieczyszczenia w otoczeniu, wymagające Bytomki rekultywacji i renaturyzacji (przywrócenia na ich powierzchni flory i fauny) PE3. Duża powierzchnia hałd wymagających BE3. Rozległe skutki wcześniejszej i obecnej możliwych do zagospodarowania na cele eksploatacji górniczej oraz pozostałości po rekreacyjne wraz z ciągami pieszymi produkcji hutniczej i koksowniczej i rowerowymi PE4. Duże powierzchnie terenów porzuconych BE4. Duże zasoby mieszkaniowe generujące niską i nieużytków możliwych do ponownego emisję zagospodarowania, w tym na inwestycje środowiskowe BE5. Wysoki poziom hałasu komunikacyjnego i zanieczyszczeń powietrza powodowanych przez ruch samochodowy Wymiar kulturowy rewitalizacji PK1. Postindustrialne dziedzictwo miasta; w tym BK1. Wysokie koszty odnowy, odbudowy wybitne osobistości, dziedzictwo rodów i utrzymania obiektów zabytkowych Ballestremów, Donnersmarcków, Karola Goduli PK2. Obiekty dziedzictwa kulturowego jako BK2. Niski poziom wiedzy o przeszłości dzielnic potencjalne wizytówki miasta miasta i zanikanie tożsamości dzielnicowej PK3. Różnorodność kulturowa i poczucie wielokulturowości obecne w społecznościach lokalnych PK4. Wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla nowych aktywności integrujących społeczności lokalne

Współzależność strategicznych celów rewitalizacji oraz potencjałów i barier strategicznych obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji ujawnia mieszane, zróżnicowane profile rewitalizacyjne wynikające z różnej konfiguracji potencjałów i barier w poszczególnych obszarach kryzysowych miasta. Wstępna lista potencjałów i barier kompleksowej rewitalizacji obszarów kryzysowych miasta Ruda Śląska została zamieszczona w załączniku nr 5.

86

6.1.3. Zakres tematyczny rewitalizacji miasta w podsystemie społeczno- gospodarczym i podsystemie urbanistycznym

Zakres tematyczny rewitalizacji określony na podstawie potencjałów wzmacniających procesy rewitalizacyjne w podsystemie społeczno-gospodarczym: W wymiarze społecznym:  aktywność obywatelska społeczności lokalnych,  styl życia mieszkańców,  inkluzja społeczna grup wymagających wsparcia,  oferta kulturalna i edukacyjna,  oferta rekreacyjno-sportowa,  internalizacja wartości dziedzictwa kulturowego. W wymiarze gospodarczym:  biznes na terenach poprzemysłowych,  doświadczenie w zawodach technicznych,  odpowiedzialność społeczna biznesu,  miejskie i dzielnicowe strefy drobnego handlu i usług,  przedsiębiorczość i innowacje,  nowe kompetencje biznesowe i zawodowe. Zakres tematyczny rewitalizacji wyprowadzonej z potencjałów wzmacniających procesy rewitalizacyjne w podsystemie urbanistycznym: W wymiarze infrastrukturalnym:  nowe centrum miasta i centra dzielnicowe z funkcjami ponadlokalnymi,  tradycyjna zwarta zabudowa w dzielnicach wizytówką miasta,  nowa zabudowa na terenach po wyburzeniach, wyposażonych w infrastrukturę (Wirek). W wymiarze ekologicznym:  dziedzictwo przyrodnicze miasta (dolina Bytomki),  zielona infrastruktura w dzielnicach,  zagospodarowanie przyrodniczo-rekreacyjne hałd,  odnowa środowiska dużych terenów porzuconych i nieużytków pod nowe funkcje. W wymiarze kulturowym:  postindustrialne dziedzictwo w tym obiekty o wartościach symbolicznych dla miasta,

87

 integracja społeczno-kulturowa w dzielnicach,  internalizacja wartości dziedzictwa kulturowego. Całościowe ujęcie zakresów tematycznych rewitalizacji miasta integrujące potencjały w podsystemach społeczno-gospodarczym i urbanistycznym przedstawia Rys. 8

Rysunek 8. Zakres tematyczny rewitalizacji miasta integrujący potencjały w podsystemach społeczno-gospodarczym i urbanistycznym

aktywność obywatelska styl życia mieszkańców inkluzja społeczna

nowe centrum miasta i centra dzielnicowe

tradycyjna zabudowa miejskie i dzielnicowe strefy drobnego dziedzictwo przyrodnicze oferta sportowo- handlu i usług rekreacyjna biznes na terenach infrastrutkura sportowo- oferta kulturalno- poprzemysłowych rekreacyjna edukacyjna dziedzictwo postindustrialne

nowe kompetencje zawodowe i biznesowe doświadczenie w zawodach technicznych

Zakres tematyczny rewitalizacji określony w oparciu bariery hamujące procesy rewitalizacyjne w podsystemie społeczno-gospodarczym: W wymiarze społecznym:  postawy izolowania się środowisk wykluczonych,  wiedza obywatelska społeczności lokalnych,

88

 miejsca wysokiej koncentracji patologii i bezradności,  dysfunkcjonalność obiektów kulturalnych i rekreacyjno-sportowych,  dostępność obiektów i przestrzeni dla aktywności obywatelskiej. W wymiarze gospodarczym:  oferta udogodnień dla mikro i małych firm na terenach zdegradowanych  postindustrialny wizerunek miasta,  funkcje ponadlokalne w dzielnicach. Zakres tematyczny rewitalizacji ustalony w oparciu o bariery hamujące procesy rewitalizacyjnych w podsystemie urbanistycznym: W wymiarze infrastrukturalnym:  hałdy i zwałowiska,  infrastruktura osiedli robotniczych,  niska emisja generowana w zasobach mieszkaniowych. W wymiarze ekologicznym:  rekultywacja i renaturyzacja dużych terenów poprzemysłowych,  odnowa środowiskowa cieków wodnych wraz z terenami przyległymi,  niskoemisyjny transport. W wymiarze kulturowym:  wysokie koszty odnowy, odbudowy i utrzymania obiektów zabytkowych,  niski poziom wiedzy o przeszłości dzielnic miasta i zanikanie tożsamości. Całościowe ujęcie zakresów tematycznych rewitalizacji miasta integrujące bariery w podsystemach społeczno-gospodarczym i urbanistycznym przedstawia Rys. 9

89

Rysunek 9. Zakres tematyczny rewitalizacji miasta integrujący bariery w podsystemach społeczno-gospodarczym i urbanistycznym

postawy izolowania się środowisk wykluczonych miejsca koncentracj patologii

hałdy i zwałowiska infrastruktura osiedli robotnicznych

niska emisja postinudstrialny dysfunkcjonalność wizerunek rekultywacja i obiektów kultury, renaturyzacja sportu i rekreacji wysokie koszty odnowy zanikanie tożsamości

oferta udogodnień dla mikro i małych firm na terenach zdegradowanych funkcje ponadlokalne w dzielnicach

90

7. Priorytety tematyczne i projekty dla strategicznych obszarów rewitalizacji

7.1. Projekty rewitalizacji i ich pakietyzacja w poszczególnych obszarach

STRATEGICZNY OBSZAR REWITALIZACJI NOWY BYTOM – WIREK

Projekt strategiczny Kompleksowa rewitalizacja strategicznego obszaru Nowy Bytom – Wirek kształtująca bipolarne, ogólnomiejskie centrum Rudy Śląskiej i kreująca nowe powiązania funkcjonalne i komunikacyjne pomiędzy centrami dwóch dzielnic

Podprojekt 1 Rewitalizacja centrum Nowego Bytomia z terenami przyległymi, ukierunkowana na nowe funkcje centrotwórcze Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja Parku Dworskiego 2. Modernizacja elewacji zabytkowego budynku Miejskiego Centrum Kultury przy ul. Niedurnego 69 wraz z rewitalizacją parku 3. Modernizacja letniego basenu kąpielowego przy ul. Ratowników 2 4. Trakt Rudzki – etap III - wytworzenie przestrzeni publicznej w dzielnicy Nowy Bytom - połączenie pieszo-rowerowe oraz funkcje rekreacyjne (m.in. rewitalizacja parku przy ul. Gen. Hallera) Projekty komplementarne 5. Rewitalizacja Wielkiego Pieca Hutniczego 6. Rewitalizacja Wieży Ciśnień na cele turystyki przemysłowej 7. Renowacja Kościoła pw. św. Pawła wraz z wieżą widokową 8. Modernizacja obiektu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej przy ul. Markowej 20 poprzez dobudowę szybu windowego wraz z wejściem do budynku oraz termomodernizacja obiektu 9. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej

91

10. Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 11. Promocja samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych na terenie miasta Ruda Śląska

Podprojekt 2 Rewitalizacja centrum Wirka z terenami przyległymi ukierunkowana na odbudowę i odnowę struktury funkcjonalno-przestrzennej Projekty rdzeniowe 1. Trakt Rudzki – etap II - wytworzenie przestrzeni publicznej w dzielnicy Wirek - połączenie pieszo-rowerowe oraz funkcje rekreacyjne 2. Rewitalizacja historycznego centrum dzielnicy Wirek 3. Osiedle Werdon – rewitalizacja społeczna, zawodowa i infrastrukturalna 4. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej Projekty komplementarne 5. Rewitalizacja skweru przy ul. Tuwima 6. Industrialny plac zabaw przy ul. Tuwima 7. Rewitalizacja Szybu Andrzej 8. Poprawa estetyki i docieplenie zabytkowego budynku Domu Śpiewaczego „Słowiczek” wraz z zagospodarowaniem na cele kulturalne 9. Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji

Podprojekt 3 Rewitalizacja terenów hałdy przy ulicy 1 Maja wraz z terenami zielonymi i sportowo-rekreacyjnymi po obu stronach ulicy Czarnoleśnej ukierunkowana na wykreowanie przestrzeni publicznych stanowiących łącznik pomiędzy centrum administracyjno-kulturalno-finansowym Nowego Bytomia i centrum handlowo-usługowym Wirka

Projekty rdzeniowe

92

Trakt Rudzki – etap I - wytworzenie przestrzeni publicznej pomiędzy dzielnicami Wirek i Nowy Bytom – połączenie pieszo-rowerowe oraz funkcje rekreacyjne

STRATEGICZNY OBSZAR REWITALIZACJI RUDA – ORZEGÓW – GODULA

Projekt strategiczny Kompleksowa rewitalizacji strategicznego obszaru Ruda – Orzegów – Godula prowadząca do integracji mieszkańców i budowania ponadlokalnych funkcji wykorzystujących dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe dzielnic

Podprojekt 1 Rewitalizacja terenów i obiektów składających się na postindustrialne dziedzictwo dzielnic Projekty rdzeniowe 1. Strefa gospodarcza na „koksach” – zagospodarowanie terenu po starej koksowni w Orzegowie 2. Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 3. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej 4. Promocja samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych na terenie miasta Ruda Śląska Projekty komplementarne 5. Rewitalizacja Szybu Franciszek

Podprojekt 2 Rewitalizacja społeczna wspierająca integrację mieszkańców oraz inkluzję grup wykluczonych Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja społeczna - poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej dzielnicy Ruda 2. Rewitalizacja społeczna - poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej dzielnicy Orzegów

93

Projekty komplementarne 3. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej

Podprojekt 3 Rewitalizacja przestrzeni publicznych obejmująca place, parki i kwartały ulic położnych w centrach dzielnicowych, integrująca lokalną społeczność Rudy, Orzegowa i Goduli Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja placu Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury 2. Rewitalizacja historycznego centrum Orzegowa 3. Rewitalizacja Parku im. A. Kozioła 4. Rewitalizacja Parku przy ul. Sobieskiego 5. Rewitalizacja ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Rudzie Śląskiej w dzielnicy Orzegów 6. Rewitalizacja Placu Niepodległości

Projekty komplementarne 7. Rewitalizacja ruin domu Karola Goduli i pozostałości po pałacu Ballestremów

Podprojekt 4 Rewitalizacja przyrodniczo-rekreacyjna terenów o wysokich walorach środowiskowych i krajobrazowych posiadających potencjał miejsc spędzania czasu wolnego Projekty rdzeniowe 1. Renaturalizacja i utworzenie terenów rekreacyjnych wzdłuż rzeki Bytomki

Projekty komplementarne 2. Rewitalizacja terenów zielonych na cele rekreacyjne – Dolina Achtelika

94

STRATEGICZNY OBSZAR REWITALIZACJI NOWY BYTOM (KAUFHAUS) – CHEBZIE

Projekt strategiczny Kompleksowa rewitalizacji strategicznego obszaru Nowy Bytom (Kaufhaus) – Chebzie prowadząca do integracji mieszkańców i budowania ponadlokalnych funkcji komunikacyjnych

Podprojekt 1 Rewitalizacja społeczna wspierająca integrację mieszkańców oraz inkluzję grup wykluczonych

Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja społeczna Osiedla Kaufhaus – zmiana wizerunku i rozwój społeczności lokalnej 2. Rewitalizacja infrastrukturalna osiedla Kaufhaus Projekty komplementarne 3. Przystanek Chebzie – rewitalizacja społeczna, edukacyjna i kulturalna

Podprojekt 2 Rewitalizacja obiektów komunikacji publicznej poprzez stworzenie wielofunkcyjnego centrum komunikacyjno-usługowo-kulturalnego Projekty rdzeniowe 1. Budowa węzła przesiadkowego oraz przebudowa przystanków zintegrowanych z różnymi rodzajami systemów transportowych na terenie Miasta Ruda Śląska 2. Wsparcie potencjalnych przedsiębiorców z rewitalizowanych obszarów w zakładaniu i rozwijaniu firm 3. Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 4. Promocja samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych na terenie miasta Ruda Śląska 5. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej Projekty komplementarne 6. Rewitalizacja zabytkowego budynku dworca kolejowego w Chebziu w Rudzie Śląskiej

95

STRATEGICZNY OBSZAR REWITALIZACJI STARA BYKOWINA – KOCHŁOWICE

Projekt strategiczny Kompleksowa rewitalizacja strategicznego obszaru Stara Bykowina – Kochłowice ożywiająca społeczność lokalną oraz tworząca warunki dla rozwoju biznesu Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja obszaru po KWK Polska Wirek i części Starej Bykowiny 2. Rewitalizacja społeczna – poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej Bykowiny 3. Wsparcie potencjalnych przedsiębiorców z rewitalizowanych obszarów w zakładaniu i rozwijaniu firm 4. Promocja samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych na terenie miasta Ruda Śląska 5. Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej

Projekty komplementarne 6. Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji (w tym Porcelanka)

REWITALIZACJA OBIEKTÓW O WYJATKOWEJ WARTOŚCI HISTORYCZNO-KULTUROWEJ TWORZĄCYCH SIEĆ MIEJSC SYMBOLICZNYCH KOCNETRUJACYCH AKTWYNOŚCI KULTURALNE SPOŁECZNOŚCI RUDY ŚLĄSKIEJ Projekty rdzeniowe 1. Rewitalizacja Szybu Mikołaj wraz z remontem budynku maszynowni Projekty komplementarne 2. Odnowa i wykreowanie we współpracy z środowiskami liderskimi funkcji kulturalnych w oparciu walory systemu militarnego – bunkry 3. Rekonstrukcja i rewitalizacja średniowiecznego gródka i przyległego terenu 4. Dwór Nowa Ruda - odnowa i wykreowanie we współpracy z środowiskami liderskimi funkcji kulturalnych w oparciu walory dawnego folwarku wraz z Muzeum PRL

96

PROGRAM HORYZONTALNY RENOWACJI PODWÓREK Rewitalizacja wybranych podwórek i skwerów na terenie Miasta Ruda Śląska metodą partycypacyjną (dotyczy działań infrastrukturalnych i społecznych)

PROGRAM HORYZONTALNY REWITALIZACJI ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH

Projekty zgłoszone przez MPGM 1. Modernizacja infrastruktury energetycznej komunalnych budynków mieszkalnych poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. 2. Modernizacja systemów grzewczych budynków mieszkalnych poprzez podłączenie do sieci ciepłowniczej 3. Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz docieplenie ścian zewnętrznych 4. Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez podłączenie do sieci ciepłowniczej oraz docieplenie ścian zewnętrznych. 5. Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez wykonanie indywidualnych kotłowni gazowych, zastosowanie odnawialnych źródeł energii oraz docieplenie ścian zewnętrznych 6. Rewitalizacja budynków Wspólnoty Mieszkaniowej Nieruchomości przy ul. Niedurnego 67,67A, Markowej 9,11,13, Damrota 10,12 wraz z zagospodarowaniem przestrzeni wokół budynku

Projekty zgłoszone przez MGSM „Perspektywa” 1. Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Staszica, Kościelnej, Wolności, Wieniawskiego 2. Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Wolności – Raciborska 3. Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Katowickiej 144-158 4. Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Siekiela, Wita Stwosza, Okrężnej, Potyki, Plebiscytowej, Szewczyka, Pordzika 5. Rewitalizacja infrastruktury zasobów mieszkaniowych w rejonie ul. Pawła 6. Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Szafranka, Nowobytomskiej, Styczyńskiego.

97

7. Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Goduli, Nowaka, Kolbe, Tiałowskiego, Czereśniowej 8. Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Lecha 21-29

Tabela 25 Zbiorcze zestawienie strategicznych projektów rewitalizacji miasta Ruda Śląska

Hasłowa nazwa projektu Istota projektu Pełna nazwa projektu

1. mc2 – miejskie miejskie centrum wykreowane Kompleksowa rewitalizacja w oparciu o uzupełniające się strategicznego obszaru Nowy Bytom – centrum bipolarne dwa centra dzielnicowe – Wirek kształtująca bipolarne, Nowego Bytomia i Wirku ogólnomiejskie centrum Rudy Śląskiej i kreująca nowe powiązania funkcjonalne i komunikacyjne pomiędzy centrami dwóch dzielnic 2. Źródła miasta, aktywizacja miasta, dzielnic Kompleksowa rewitalizacji i mieszkańców wiążąca się strategicznego obszaru Ruda – źródła Śląska… z wykorzystaniem krajobrazu Orzegów – Godula prowadząca do przyrodniczo-kulturowego integracji mieszkańców i budowania będącego świadectwem ponadlokalnych funkcji wielowiekowej historii miasta wykorzystujących dziedzictwo i regionu oraz dziedzictwa przyrodniczo-kulturowe dzielnic postindustrialnego 3. Otwarcie na przywrócenie poczucia wartości Kompleksowa rewitalizacja mieszkańcom obszarów strategicznego obszaru Nowy Bytom siebie, otwarcie na wykluczenia społecznego oraz (Kaufhaus) – Chebzie prowadząca do świat nadanie nowych funkcji integracji mieszkańców i budowania i usprawnienia komunikacji ponadlokalnych funkcji obszarów z miastem komunikacyjnych i aglomeracją 4. Rudzki biznes 2.0 transformacja gospodarki miasta Kompleksowa rewitalizacja przy wykorzystaniu terenów strategicznego obszaru Stara Bykowina poprzemysłowych dzielnic – Kochłowice ożywiająca społeczność lokalną oraz tworząca warunki dla rozwoju biznesu 5. Czarne Perły stworzenie szlaku obiektów Rewitalizacja obiektów o wyjątkowej symbolicznych – odnowionych wartości historyczno-kulturowej i ożywianych przez aktywności tworzących sieć miejsc symbolicznych mieszkańców koncentrujących aktywności kulturalne społeczności Rudy Śląskiej 6. Na własnym podwyższanie estetyki Program horyzontalny renowacji i przywracanie funkcji podwórek podwórku społecznych podwórek 7. Mieszkać poprawa standardu mieszkań Program horyzontalny rewitalizacji oraz uzupełnienia infrastruktury zasobów mieszkaniowych wygodniej technicznej osiedli mieszkaniowych

7.2. Plan rzeczowo – finansowy

W planie rzeczowo-finansowym uwzględniono wszystkie projekty, dla których sporządzono karty projektów rewitalizacji. Poniższe zestawienie prezentuje informacje w podziale na strategiczne obszary rewitalizacji, uwzględniając nazwę projektu, jego szacunkowy koszt oraz planowany termin realizacji. Całościowa dokumentacja w zakresie kart projektów stanowi załącznik do niniejszego Programu. W ostatniej tabel uwzględniono projekty punktowe w ramach rewitalizacji obiektów o wyjątkowej wartości historyczno-kulturowej tworzących sieć miejsc symbolicznych koncentrujących aktywności kulturalne społeczności Rudy Śląskiej, program horyzontalny – „Podwórka”, program horyzontalny rewitalizacji zasobów mieszkaniowych oraz projekty planowane do realizacji w kilku obszarach.

Tabela 26. Plan rzeczowo-finansowy: strategiczny obszar rewitalizacji Nowy Bytom-Wirek

Strategiczny obszar Szacunkowy Planowany Nazwa projektu rewitalizacji koszt projektu termin realizacji Modernizacja elewacji zabytkowego budynku Miejskiego Centrum Kultury przy ul. Niedurnego 69 wraz z rewitalizacją parku 1 500 000 2016-2030 Nowy Bytom - Wirek Modernizacja obiektu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej przy ul. Markowej 20 poprzez dobudowę szybu windowego wraz z wejściem do budynku oraz termomodernizacja obiektu 1 500 000 2016-2030 Rewitalizacja Parku Dworskiego 19 000 000 2017-2030 Renowacja Kościoła pw. św. Pawła wraz z wieżą widokową 1 000 000 2016-2030 Rewitalizacja skweru przy ul. Tuwima 1 700 000 2016-2030 Trakt Rudzki – etap I - wytworzenie przestrzeni publicznej pomiędzy dzielnicami Wirek i Nowy Bytom – połączenie pieszo-rowerowe oraz funkcje rekreacyjne 2 700 000 2016-2020 Trakt Rudzki – etap II - wytworzenie przestrzeni publicznej w dzielnicy Wirek - połączenie pieszo-rowerowe oraz funkcje rekreacyjne 5 000 000 2016-2030 Trakt Rudzki – etap III- wytworzenie przestrzeni publicznej w dzielnicy Nowy Bytom - połączenie pieszo- rowerowe oraz funkcje rekreacyjne (Rewitalizacja parku przy ul gen Hallera) 3 000 000 2016-2030 Modernizacja letniego basenu kąpielowego przy ul. Ratowników 2 15 000 000 2014-2017 99

Rewitalizacja na cele turystyki przemysłowej Wieży Ciśnień przy ul. Pawła Niedurnego 3 000 000 2016-2030 Industrialny plac zabaw przy ul. Tuwima 8 000 000 2016-2020 Rewitalizacja Szybu Andrzej 6 500 000 2016-2020 Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej” 1 700 000 2015-2020 Poprawa estetyki i docieplenie zabytkowego budynku Domu Śpiewaczego „Słowiczek” wraz z zagospodarowaniem na cele kulturalne. 150 000 2015-2016 Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 10 000 000 2015-2030 Osiedle Werdon - rewitalizacja społeczna, zawodowa i infrastrukturalna bd. 2016-2030 Rewitalizacja historycznego centrum Dzielnicy Wirek bd. 2015-2030 Rewitalizacja Wielkiego Pieca Hutniczego bd. 2016-2030 Suma 73 050 000

Tabela 27. Plan rzeczowo-finansowy: strategiczny obszar rewitalizacji Ruda-Orzegów-Godula

Strategiczny obszar Szacunkowy Planowany Nazwa projektu rewitalizacji koszt projektu termin realizacji Rewitalizacja terenów zielonych na cele rekreacyjne – Dolina Achtelika 1 000 000 2016-2030 Ruda-Orzegów-Godula Rewitalizacja Parku im A. Kozioła 2 500 000 2015-2020

Rewitalizacja historycznego centrum Orzegowa 2 500 000 2015-2016 Rewitalizacja Placu Niepodległości 5 000 000 2016-2030 Rewitalizacja społeczna - poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej dzielnicy Orzegów 1 800 000 2016-2016 Rewitalizacja społeczna - poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej dzielnicy Ruda 1 000 000 2016-2017 Rewitalizacja ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Rudzie Śląskiej w dzielnicy Orzegów 16 000 000 2012-2020 Rewitalizacja placu Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury 1 000 000 2016-2020 Rewitalizacja Szybu Franciszek 6 500 000 2017-2030

100

Rewitalizacja Parku Sobieskiego 1 000 000 2017-2030 Strefa gospodarcza „Na koksach” – zagospodarowanie terenu po starej koksowni w Orzegowie 15 000 000 2016-2020 Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej 1 700 000 2015-2020 Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 5 000 000 2015-2030 Renaturalizacja i utworzenie terenów rekreacyjnych wzdłuż rzeki Bytomki bd. 2017-2030 Rewitalizacja ruin domu Karola Goduli i pozostałości po pałacu Ballestremów bd. 2017-2030 Suma 60 000 000

Tabela 28. Plan rzeczowo-finansowy: strategiczny obszar rewitalizacji Nowy Bytom (Kaufhaus) - Chebzie

Strategiczny obszar Szacunkowy Planowany Nazwa projektu rewitalizacji koszt projektu termin realizacji Rewitalizacja infrastrukturalna Osiedla Kaufhaus 15 000 000 2016-2030 Nowy Bytom (Kaufhaus)-Chebzie Budowa węzła przesiadkowego oraz przebudowa przystanków zintegrowanych z różnymi rodzajami systemów transportowych na terenie Miasta Ruda Śląska 62 000 000 2016-2020 Rewitalizacja zabytkowego budynku dworca kolejowego w Chebziu w Rudzie Śląskiej 6 000 000 2016-2020 Przystanek Chebzie – rewitalizacja społeczna, edukacyjna i kulturalna 3 000 000 2016-2020 Rewitalizacja społeczna Osiedla Kaufhaus - zmiana wizerunku i rozwój społeczności lokalnej 200 000 2016-2020 Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej 1 700 000 2015-2020 Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 5 000 000 2015-2030 suma 92 900 000

101

Tabela 29. Plan rzeczowo-finansowy: strategiczny obszar rewitalizacji Stara Bykowina - Kochłowice

Strategiczny obszar Szacunkowy Planowany Nazwa projektu rewitalizacji koszt projektu termin realizacji Rewitalizacja społeczna - poprawa warunków funkcjonowania i rozwoju społeczności lokalnej Bykowiny 1 000 000 2016-2020 Stara Bykowina- Rewitalizacja obszaru po KWK Polska Wirek i części Starej Bykowiny Kochłowice 5 000 000 2016-2030 Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych w Rudzie Śląskiej 1 700 000 2015-2020 Przygotowanie terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje w celu nadania im nowych funkcji gospodarczych wraz z możliwością ich promocji 10 000 000 2015-2030 Suma 17 700 000

Tabela 30. Plan rzeczowo-finansowy: projekt sieciowy i projekty horyzontalne

Strategiczny obszar Szacunkowy Planowany Nazwa projektu rewitalizacji koszt projektu termin realizacji Projekt sieciowy - Rewitalizacja Szybu Mikołaj wraz z remontem budynku maszynowni obiekty dziedzictwa 12 000 000 2016-2030 kulturowego Rekonstrukcja i rewitalizacja średniowiecznego gródka i przyległego terenu 5 000 000 2015-2030 Odnowa i wykreowanie we współpracy z środowiskami liderskimi funkcji kulturalnych w oparciu walory systemu militarnego – bunkry 3 000 000 2015-2020 Dwór Nowa Ruda - odnowa i wykreowanie we współpracy z środowiskami liderskimi funkcji kulturalnych w oparciu walory dawnego folwarku wraz z Muzeum PRL 30 000 000 2017-2020 Kilka obszarów Wsparcie potencjalnych przedsiębiorców z rewitalizacowanych obszarów w zakładaniu i rozwijaniu firm 1 500 000 2015-2030 rewitalizacji Promocja samozatrudnienia na obszarach rewitalizowanych na terenie miasta Ruda Śląska. 2 750 000 2015-2017 Program horyzontalny Rewitalizacja wybranych podwórek i skwerów na terenie Miasta Ruda Śląska metodą partycypacyjną - Podwórka 5 200 000 2016-2017 Program horyzontalny Modernizacja infrastruktury energetycznej komunalnych budynków mieszkalnych poprzez wykorzystanie rewitalizacji zasobów odnawialnych źródeł energii. 610 000 2015 - 2030 mieszkaniowych Modernizacja systemów grzewczych budynków mieszkalnych poprzez podłączenie do sieci ciepłowniczej 1 870 000 2015 - 2030

102

MPGM Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz docieplenie ścian zewnętrznych 1 000 000 2015 - 2030 Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez podłączenie do sieci ciepłowniczej oraz docieplenie 4 850 000 ścian zewnętrznych. 2015 - 2030 Termomodernizacja budynków mieszkalnych poprzez wykonanie indywidualnych kotłowni gazowych, zastosowanie odnawialnych źródeł energii oraz docieplenie ścian zewnętrznych. 1 800 000 2014 - 2030 Rewitalizacja budynków Wspólnoty Mieszkaniowej Nieruchomości przy ul. Niedurnego 67,67A, Markowej 9,11,13, Damrota 10,12 wraz z zagospodarowaniem przestrzeni wokół budynku 1 145 000 2014 - 2030 Program horyzontalny Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Staszica, Kościelnej, Wolności, Wieniawskiego 6 000 000 2005 -2020 rewitalizacji zasobów Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Wolności - Raciborska 3 000 000 2007 - 2020 mieszkaniowych Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Katowickiej 144-158 4 400 000 2015 - 2020 „Perspektywa” Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Siekiela, Wita Stwosza, Okrężnej, Potyki, Plebiscytowej, Szewczyka, Pordzika 7 000 000 2015 - 2030 Rewitalizacja infrastruktury zasobów mieszkaniowych w rejonie ul. Pawła 6 000 000 2015 - 2030 Rewitalizacja zabytkowego osiedla w rejonie osiedla ul. Szafranka, Nowobytomskiej, Styczyńskiego. 8 000 000 2007 - 2030 Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Goduli, Nowaka, Kolbe, Tiałowskiego, Czereśniowej 5 000 000 2015 - 2030 Zmniejszenie niskiej emisji dla budynków ul. Lecha 21-29 1 000 000 2015 - 2020 Suma 111 125 000

8. System zarządzania procesem rewitalizacji w tym monitoring, ewaluacja i komunikacja społeczna programu

8.1. Grupy interesariuszy według siły wpływu i poziomu zainteresowania uczestnictwem w procesie rewitalizacji

8.1.1. Podmioty sektorowe jako interesariusze lokalnego programu rewitalizacji

Interesariusze wymiaru społecznego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: partnerzy podmiotów różnych podmioty o potencjalnie zagrożonych sektorów mających silny wpływ na proces rewitalizacji interesach w procesie rewitalizacji partnerstwo: . bierne grupy społeczne, . władz lokalnych, . środowiska liderskie mieszkańców, . parafie, Caritas, . organizacje pozarządowe, w tym Stowarzyszenie Romów Gaudi, Rudzkie Konto Pomocy, Stowarzyszenie Przystanek, Rodziny Hutnicze, Stowarzyszenie na rzecz Pomocy Dzieciom i Młodzieży „Pomocni”, Chór Słowiczek, . przedsiębiorcy w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu, . spółdzielnie mieszkaniowe,

Siła wpływu Siła Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; podmioty sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. aktywne grupy społeczne, . kluby sportowe, . właściciele / zarządcy nieruchomości, . media lokalne (Sfera TV, Wiadomości Rudzkie),

104

Interesariusze wymiaru gospodarczego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: partnerzy podmiotów różnych podmioty o potencjalnie zagrożonych sektorów mających silny wpływ na proces interesach w procesie rewitalizacji rewitalizacji

. przedsiębiorstwa tradycyjnych branż, partnerstwo: w tym kopalnie węgla kamiennego, huta . władz lokalnych, Pokój, . instytucji zarządzających infrastrukturą . bezrobotni o niskim poziomie techniczną (PWiK, PEC),

wykształcenia i niskiej aktywności . samorządu gospodarczego, w poszukiwaniu pracy, . długotrwale bezrobotni, Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji;

podmioty sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji Siła wpływu Siła

. przedsiębiorcy sektora MŚP, . właściciele terenów o znaczeniu inwestycyjnym, . przedsiębiorstwa sektora deweloperskiego, . media lokalne (Sfera TV, Wiadomości Rudzkie), . bezrobotni zainteresowani zmianą zawodu i podjęciem pracy lub samozatrudnieniem, . ludzie młodzi o dobrym wykształceniu i wysokiej mobilności,

105

Interesariusze wymiaru infrastrukturalnego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: partnerzy podmiotów różnych podmioty o potencjalnie zagrożonych sektorów mających silny wpływ na proces rewitalizacji interesach w procesie rewitalizacji partnerstwo: . przedsiębiorstwa tradycyjnych branż, . władz lokalnych, w tym kopalnie węgla kamiennego, huta . przedsiębiorstw gospodarki komunalnej: Pokój, Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, . Bytomska Spółka Restrukturyzacji Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej,

Kopalń, . spółdzielni mieszkaniowych, . grupy wykluczenia społecznego . przedsiębiorstwa sektora deweloperskiego, dewastujące substancję mieszkaniową i jej otoczenie, . osoby zalegające z opłatami Siła wpływu Siła czynszowymi, Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; podmioty sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. zarządcy nieruchomości, . właściciele nieruchomości, . biura urbanistyczno-architektoniczne, . mieszkańcy substandardowych zasobów mieszkaniowych,

Interesariusze wymiaru ekologicznego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: partnerzy podmiotów różnych podmioty o potencjalnie zagrożonych sektorów mających silny wpływ na proces interesach w procesie rewitalizacji rewitalizacji

. przedsiębiorstwa tradycyjnych branż, partnerstwo:

w tym kopalnie węgla kamiennego, huta . władz lokalnych, Pokój, . przedsiębiorstw gospodarki komunalnej: . grupy społeczne o niskim poziomie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, świadomości ekologicznej, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, . grupy społeczne o niskim statusie . spółdzielni mieszkaniowych, Siła wpływu Siła materialnym, których nie stać na . organizatorzy transportu publicznego, właściciele realizację zachowań proekologicznych samochodów, (niska emisja), . organizacje pozarządowe z zakresu ochrony środowiska (Rudzkie Towarzystwo Przyjaciół Drzew, Ekoterra, fundacje, organizacje turystyczne),

106

Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; podmioty sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. mieszkańcy zainteresowani poprawą stanu środowiska przyrodniczego miasta, . media lokalne (Sfera TV, Wiadomości Rudzkie), . zarządcy nieruchomości, . właściciele nieruchomości,

Interesariusze wymiaru kulturowego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje Najważniejsi gracze: partnerzy podmiotów różnych sektorów zadowolenie; podmioty mających silny wpływ na proces rewitalizacji o potencjalnie zagrożonych interesach w procesie partnerstwo: rewitalizacji . władz lokalnych, . organizacje pozarządowe podejmujące działania na rzecz . mieszkańcy o niskim rewitalizacji dziedzictwa, w tym fundacje i stowarzyszenia, poziomie wiedzy . media lokalne (Śląska Telewizja Miejska Sfera, Wiadomości o dziedzictwie Rudzkie), kulturowym, w tym . mieszkańcy angażujący się w działania na rzecz odnowy postindustrialnym i ożywiania dziedzictwa kulturowego miasta, miasta,

Siła wpływu Siła Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; podmioty sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. firmy sektora MŚP w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu,

107

8.1.2. Instytucje lokalne jako interesariusze lokalnego programu rewitalizacji

Interesariusze wymiaru społecznego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: Instytucje miejskie będące instytucje o potencjalnie zagrożonych wiodącymi uczestnikami kształtującymi interesach w procesie rewitalizacji i inicjującymi proces rewitalizacji

. instytucji pomocy społecznej, w tym MOPS, . instytucji kultury, w tym Miejskie Centrum

Kultury i Domy Kultury, . Miejska Biblioteka Publiczna - Centra Inicjatyw Społecznych, . Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji,

Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; Siła wpływu Siła instytucje sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. szkoły, . Dom Pomocy Społecznej „Senior”, . Policja,

Interesariusze wymiaru gospodarczego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: Instytucje miejskie będące instytucje o potencjalnie zagrożonych wiodącymi uczestnikami kształtującymi i inicjującymi interesach w procesie rewitalizacji proces rewitalizacji

. instytucje otoczenia biznesu (Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor”, Śląski Park Przemysłowo-

Technologiczny, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości) . instytucji rynku pracy, (Powiatowy Urząd Pracy, Centrum Kształcenia Ustawicznego),

Siła wpływu Siła Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; instytucje sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. szkoły zawodowe, technika, licea ogólnokształcące,

108

Interesariusze wymiaru infrastrukturalnego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: Instytucje miejskie będące instytucje o potencjalnie zagrożonych wiodącymi uczestnikami kształtującymi i inicjującymi interesach w procesie rewitalizacji proces rewitalizacji

. miejskie służby urbanistyczno-architektoniczne i nadzoru budowlanego, . MPGM Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji;

instytucje sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji Siła wpływu Siła

. Fundacje, stowarzyszenia

Interesariusze wymiaru ekologicznego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: Instytucje miejskie będące instytucje o potencjalnie zagrożonych wiodącymi uczestnikami kształtującymi interesach w procesie rewitalizacji i inicjującymi proces rewitalizacji

. MPGM, . MOSiR, . Miejska Biblioteka Publiczna (MBP) - Centra Inicjatyw Społecznych, Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji;

Siła wpływu Siła instytucje sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. szkoły wszystkich poziomów kształcenia obecnych w mieście

109

Interesariusze wymiaru kulturowego rewitalizacji

Poziom zainteresowania

Gracze utrzymujący swoje zadowolenie; Najważniejsi gracze: Instytucje miejskie będące instytucje o potencjalnie zagrożonych wiodącymi uczestnikami kształtującymi i inicjującymi interesach w procesie rewitalizacji proces rewitalizacji

. Muzeum Miejskie, . Miejska Biblioteka Publiczna – w tym: Centra Inicjatyw Społecznych . Miejskie Centrum Kultury i domy kultury,

Gracze nastawieni na uzyskiwanie informacji; Siła wpływu Siła instytucje sprzyjające realizacji procesu rewitalizacji

. Instytucje otoczenia kultury

8.2. Zarządzanie procesem rewitalizacji w Rudzie Śląskiej

Zarządzanie procesem rewitalizacji w Rudzie Śląskiej jest oparte na zasadach partnerstwa i partycypacji5. Zgodnie z zasadą partnerstwa poszczególne grupy interesariuszy są równoprawnymi uczestnikami w procesie planowania, wdrażania, monitorowania i oceny projektów i działań rewitalizacyjnych. Budowanie i wzmacnianie partnerstwa przyczyni się do:  identyfikacji liderów integrujących wokół siebie środowiska lokalne,  wzmacniania współpracy między podmiotami lokalnymi na rzecz wykorzystania wewnętrznych potencjałów rewitalizacji,  przezwyciężania barier wynikających z nieufności oraz konfliktu interesów,  wypracowania kompleksowych projektów i wiązek działań rewitalizacyjnych,  montażu środków finansowych z źródeł publicznych, prywatnych i społecznych,  ustalenie praw i obowiązków poszczególnych partnerów związanych z utrzymaniem i użytkowaniem poszczególnych miejsc i obiektów.

5 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych (projekt), Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014, s. 16-17

110

Zgodnie z zasadą partycypacji poszczególne grupy interesariuszy powinny aktywnie zaangażować się w proces rewitalizacji. Współdziałanie interesariuszy w procesie rewitalizacji przyczyni się do:  lepszego zrozumienia potrzeb i oczekiwań wyrażanych przez poszczególne grupy,  większej reprezentacji środowisk wykluczonych oraz grup społeczno-zawodowych nie biorących dotychczas aktywnego udziału w procesach rozwoju lokalnego,  wykorzystania w większym stopniu potencjału endogenicznego i realizacji inicjatyw oddolnych,  wspólnego podejmowania unikatowych inicjatyw, uwzględniających lokalne warunki kontekst zewnętrzny. Kompleksowość procesu rewitalizacji przejawiająca się zaangażowaniem wielu grup interesariuszy wymaga stworzenia struktury organizacyjnej oraz podziału kompetencji i obowiązków. W związku z realizacją programu rewitalizacji miasta Ruda Śląska powinny zostać powołane: Komitet ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska oraz Horyzontalny Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska. Prezydent Miasta Ruda Śląska powołuje Komitet ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska. W skład Komitetu wchodzą naczelnicy Wydziałów Urzędu Miasta oraz przedstawiciel Rady Miasta Ruda Śląska, którzy są kompetencyjnie powiązani z kluczowymi wymiarami rewitalizacji, w szczególności wymiarem społecznym, gospodarczym, infrastrukturalnym, ekologicznym i kulturowym. Koordynatorem Komitetu jest zastępca Prezydenta Miasta. Prezydent Miasta Ruda Śląska powołuje Horyzontalny Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska. W skład Zespołu Zadaniowego wchodzą grupy interesariuszy zawiązujący partnerstwa w strategicznych obszarach rewitalizacji miasta. W ramach Zespołu Zadaniowego powinny funkcjonować grupy wdrożeniowe reprezentujące poszczególne strategiczne obszary rewitalizacji. Zadania Komitetu i Zespołu Zadaniowego zostały przedstawione na Rysunku 9.

111

Rysunek 10. Zadania Komitetu ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska oraz Horyzontalnego Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska

Komitet ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska Horyzontalny Zespół Zadaniowy ds. •tworzenie i wdrażanie intrumentów rewitalizacji miasta Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska (rozwiązania prawne, finansowe itp.) - stosowanie •inicjowanie parterstw na rzecz realizacji projektów i działań rozwiązań proponowanych w ramach Krajowej i w poszczególnych strategicznych obszarach rewitalizacji Regionalnej Polityki Miejskiej •wymiana opinii poszczególnych grup interesariuszy •prowadzenie koordynacji procesów realizacyjnych oraz lokalnych na temat sytuacji miasta i przebiegu procesu tworzenie warunków do skutecznej współpracy instytucji rewitalizacji lokalnych i aktywnych grup społecznych •kreowanie pomysłów w zakresie systemu wsparcia •wsparcie informacyjne, doradcze, techniczne, finansowe tworzącego zachęty i warunki do współpracy grup dla partnerów planujących i realizujących projekty interesariuszy gwarantującej osiąganie założonych rewitalizacyjne produktów i efektów projektów rewitalizacyjnych •ustalenie kryteriów wprowadzania przez podmioty lokalne i •zgłaszanie propozycji rozstrzygania konflików aktywne grupy społeczne nowych projektów rozwijających występujących pomiędzy różnymi grupami interesariuszy i wzbogacających Lokalny Program Rewitalizacji •formułowanie propozycji w sprawie modyfikacji zasięgu •tworzenie bazy projektów w oparciu o karty projektów strategicznych obszarów rewitalizacji oraz celów i zgłaszane przez przez podmioty lokalne i aktywne grupy projektów zawartych w Lokalnym Programie Rewitalizacji społeczne •opiniowanie i rekomendowanie projektów z bazy •realizacja działań informacyjnych o strategicznych przygotowywanej przez Komitet ds. Rewitalizacji Miasta projektach rewitalizacji oraz zachęcających mieszkańców Ruda Śląska dla poszczególnych strategicznych obszarów do uczestnictwa w ich realizacji rewitalizacji •diagnozowanie sytuacji w strategicznych obszarach •wypracowywanie specyficznych narzędzi wspierających rewitalizacji, gromadzenie i analiza danych, w tym przy realizację projektów i działań rewitalizacyjnych wykorzystaniu narzędzi GIS •sporządzanie okresowych raportów z monitoringu i oceny realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji

Respektując odrębność podmiotów decyzyjnych sektora publicznego, sektora przedsiębiorstw, sektora obywatelskiego, gospodarstw domowych oraz kościołów należy rozważyć powołanie Miejskiego Forum Rewitalizacji jako platformy dochodzenia do uzgodnionych rozwiązań w sprawach centralnych dla efektywnego przebiegu i skutecznej realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Byłby to rodzaj nieformalnego sojuszu odrębnych podmiotów decyzyjnych, zapewniającego całościowe podejście łączące różne, nieraz trudne do pogodzenia interesy wszystkich stron.

112

8.3. Monitoring i ocena programu

System monitoringu i oceny procesów rewitalizacji miasta Ruda Śląska stanowi integralną składową systemu monitoringu i oceny rozwoju miasta wykorzystywanego dla potrzeb strategii rozwoju oraz innych dokumentów programowych i planistycznych. U podstaw systemu monitoringu i oceny realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji znajdują się dane przestrzenne generowane z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych, w tym Publicznego Systemu Informacji Przestrzennej (GIS). Dane powinny być gromadzone na poziomie adresowym, z możliwością agregacji dla poszczególnych jednostek urbanistycznych (w tym: obszarów rewitalizacji, dzielnic). System zapewniać będzie kompletny zbiór informacji obejmujący wszystkie wymiary rewitalizacji. W szczególności w systemie będą gromadzone i analizowane informacje w przekroju obszarów tematycznych:  demografia – liczba mieszkańców, struktura wiekowa,  wykluczenie społeczne – liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na różne rodzaje dysfunkcji i patologii,  bezrobocie – liczba bezrobotnych z uwzględnieniem kobiet, młodzieży, osób długotrwale pozostających bez pracy,  bezpieczeństwo publiczne – liczba wykroczeń i przestępstw w podziale na różne rodzaje,  rynek nieruchomości – ceny transakcyjne i stawki czynszów najmu w podziale na różne rodzaje nieruchomości,  przedsiębiorczość – liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, Dane statystyczne gromadzone w systemie w sposób ciągły powinny służyć do przeprowadzania specjalistycznych analiz i corocznego raportowania postępu w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Ocena procesu rewitalizacji będzie prowadzona na trzech poziomach: 1. produkty projektów rewitalizacji (konieczność wskazania przez beneficjenta w karcie projektu), 2. wskaźników osiągania celów operacyjnych Lokalnego Programu Rewitalizacji adresowanych do strategicznych obszarów rewitalizacji (konieczność wskazania w LPR) 3. wskaźniki endogenicznych warunków rewitalizacji miasta w formie wzmacnianych potencjałów i eliminowanych barier. Coroczne raporty mają za zadanie określenie zakresu i zasięgu poprawy ogólnej sytuacji miasta w ujęciu wielowymiarowym oraz ukazywać proces osiągania celu generalnego rewitalizacji miasta.

113

8.4. Instrumenty wdrażania programu i komunikacji społecznej

8.4.1. Działania wspomagające i wzmacniające potencjały rewitalizacji w przekroju wymiarów

Tabela 31. Działania wspomagające i wzmacniające potencjały na rzecz realizacji celów operacyjnych – potencjały społeczne

Potencjały Celem Celem Celem Celem rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w zakresie pomocy zakresie edukacji jest zakresie aktywizacji zakresie kultury społecznej jest wzmocnienie wiedzy społecznej jest jest socjalizacja zatrzymanie i i umiejętności grup zachęcenie osób i dzieci i młodzieży z ograniczenie społecznych objętych grup społecznych rodzin ubogich lub negatywnych skutków rewitalizacją oraz dotkniętych dysfunkcyjnych patologii oraz kapitału ludzkiego, biernością i oraz odkrywanie i tworzenie szans na organizacyjnego i wykluczeniem do rozwijanie ich rozwój osobowy i informacyjnego uczestnictwa w życiu zainteresowań i uzyskanie warunków partnerów i społecznym dzielnicy, talentów do startu w dorosłe interesariuszy kształtowanie wiedzy życie. procesu rewitalizacji. i postaw obywatelskich oraz integracja wokół dziedzictwa kulturowego dzielnic PS8. Ludzie z . promowanie . szkolenia i . promowanie . lokalowe i inicjatywą, liderów, coaching dla liderów, finansowe kreatywni . promowanie osób, liderów lokalnych, . promowanie osób, warunki do młodzi ludzie, którym udało się którym udało się pracy liderów z społeczne grupy pokonać swoje pokonać swoje dziećmi i aktywności, problemy, problemy, młodzieżą z aktywność rodzin obywatelska dysfunkcyjnych i znacznej grupy ubogich, mieszkańców miasta PS9. Otwartość . system wsparcia . oferta edukacyjna . angażowanie . oferta kulturalna mieszkańców na uzależniony od dla mieszkańców, mieszkańców w tworząca nowe inicjatywy poziomu aktywności organizację postawy i ich gotowość mieszkańców, wydarzeń i akcji, aktywności, do zmiany . inicjatywy otwartości i dotychczasoweg ułatwiające dialog kreatywności o stylu życia międzypokoleniowy dzieci i i przekazywanie młodzieży pozytywnych wartości i postaw, PS10. Oferta instytucji . wsparcie dla . poszerzanie oferty . poszerzanie oferty . współpraca kultury, w tym instytucji kultury instytucji kultury o instytucji kultury o instytucji kultury Miejskiego realizujących działania działania ze szkołami w Centrum bezpośrednie komplementarne realizowane z celu identyfikacji Kultury, działania w względem działań udziałem grup i rozwijania Muzeum środowiskach edukacyjnych, społecznych talentów dzieci i Miejskiego, zagrożonych, dotkniętych młodzieży, domów kultury, biernością i . oferta instytucji bibliotek, wykluczeniem kultury w klubów miejscu

114

osiedlowych, kin zamieszkania itp. dzieci i młodzieży z rodzin ubogich i dysfunkcyjnych PS11. Potencjał . wspieranie nowych . wspieranie . możliwości . integracja instytucji form pracy rozwoju premiowania przez działań pomocy instytucji pomocy kompetencyjnego instytucje pomocy społecznych z społecznej na społecznej w pracowników społecznej osób kulturalnymi w rzecz realizacji grupach instytucji pomocy aktywnych na polu sferze socjalizacji programów problemowych, społecznej, społeczno- dzieci i aktywizujących i kulturalnym, młodzieży, integrujących społeczności lokalne. PS12. Liczne obiekty . podnoszenie . program wydarzeń . oferta sportowe i kompetencji dla grup kierowana do rekreacyjne menedżerów i problemowych dzieci i działaczy przy wykorzystaniu młodzieży sportowych w infrastruktury wykorzystująca zakresie pracy z sportowej i infrastrukturę grupami rekreacyjnej, sportową i problemowymi, rekreacyjną PS13. Tereny zieleni . atrakcyjne dla grup urządzonej, w problemowych tym parki i wydarzenia skwery z organizowane potencjalną systematycznie na ofertą dla rodzin terenach zielonych i w parkach, PS14. Wykorzystania . promowanie . wydarzenia . oferta tworząca dziedzictwa dziedzictwa promujące wyższe poczucie kulturowego dla kulturowego, dziedzictwo wartości dzieci i nowych . edukacja na temat kulturowe wśród młodzieży dzięki aktywności dziedzictwa mieszkańców przybliżeniu integrujących kulturowego dzielnic tradycji i historii społeczności wśród różnych wzmacniające miejsca lokalne grup dumę z miejsca zamieszkania, mieszkańców, zamieszkania, . informacja w przestrzeni dzielnic o historii i dziedzictwie kulturowym,

Tabela 32. Działania wspomagające i wzmacniające potencjały na rzecz realizacji celów operacyjnych – potencjały gospodarcze, infrastrukturalne, przyrodnicze, kulturowe

115

Potencjały Celem Celem Celem Celem rewitalizacyjnym rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w w zakresie rynku zakresie zakresie zakresie dziedzictwa pracy jest warunków przyrodniczych kulturowego i reintegracja zamieszkania jest uwarunkowań postindustrialnego zawodowa osób podniesienie zdrowego stylu życia jest jego zachowanie, wykluczonych z standardu jest ograniczenie udostępnianie, rynku pracy mieszkań oraz ich zanieczyszczeń wprowadzenie do i wspieranie otoczenia w środowiska w życia społecznego samozatrudnienia zdegradowanych połączeniu z oraz ożywianie oraz tworzenia i osiedlach i dostępnością do poprzez kreowanie rozwoju kwartałach, a oferty i infrastruktury nowych aktywności działalności także poprawa rekreacyjno- gospodarczych infrastruktury sportowych generujących komunalnej nowe miejsca pracy PG7. Tereny . promocja oferty poprzemysłowe do terenów wykorzystania na inwestycyjnych, cele inwestycyjne: . wzbogacenie strefy usług i oferty przedsiębiorczości inwestycyjnej o wsparcie dla inwestorów tworzących nowe miejsca pracy, . miejsca w strefach inwestycyjnych dla start upów, PG8. Doświadczenie . baza danych o zawodowe nieaktywnych mieszkańców zawodowo wyniesione z specjalistach, tradycyjnych branż . mentoring gospodarki specjalistów dla osób zakładających firmy oraz chcących podwyższyć własne kwalifikacje, PG9. Zróżnicowana . system struktura branżowa monitoringu mikro i małych firm, zapotrzebowani których właściciele a lokalnych firm identyfikują się ze na kwalifikacje, społecznościami . programy lokalnymi reintegracji zawodowej z udziałem firm lokalnych, PG10. Centra i ulice . wsparcie dla handlowo- rozwoju mikro usługowe oraz firm tereny targowe z handlowych i

116

tradycjami usługowych, PG11. Udogodnienia . oferta tworzone przez szkoleniowa i instytucje otoczenia doradcza dla biznesu dla osób powstawania wymagających nowych aktywności, reintegracji wspierania zawodowej innowacyjności w firmach oraz w zagospodarowywan iu terenów poprzemysłowych (instytucje otoczenia biznesu: Śląski Park Przemysłowo- Technologiczny, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości, Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor” do podmiotów) PG12. Potencjał . oferta szkoleniowo- szkoleniowa i doradczy instytucji doradcza dla otoczenia biznesu i osób rynku pracy wymagających reintegracji zawodowej, PI4. Centra dzielnicowe, w . wzbogacanie tym dzielnic Nowy infrastrukturaln Bytom i Wirek do e i funkcjonalne zagospodarowania i przestrzeni integracji publicznych w przestrzennej centrach dzielnic, PI5. Dostępność . modernizacja i infrastruktury uzupełnienia komunalnej w infrastruktury dzielnicach, w tym na komunalnej na terenach po terenach po wyburzeniach wyburzeniach, w tym na rzecz powstawania nowej zabudowy mieszkaniowej, PI6. Zwarta tradycyjna . podnoszenie zabudowa dzielnic atrakcyjności umożliwiająca przestrzeni stworzenie publicznych reprezentacyjnych ulic przez zieleń i placów urządzoną, sztukę, aktywności, PE5. Parki miejskie, . porządkowanie planty, zieleńce i terenów zielonych skwery w miasta przy

117

dzielnicach współudziale wymagające mieszkańców, rewitalizacji i kreacji . profilowanie oferty nowej oferty spędzania czasu spędzania wolnego wolnego na czasu terenach zielonych z uwzględnieniem oczekiwań różnych grup społecznych, . program wydarzeń realizowanych na terenach zielonych, . oferta mikro i małych firm w zakresie czasu wolnego PE6. Liczne tereny . nowa zielone, doliny oraz infrastruktura enklawy wypoczynku na przyrodnicze terenach niezdeformowane przyrodniczych, antropogenicznie, . oczyszczenie rzeki w tym dolina rzeki Bytomki, Bytomki . oferta mikro i małych firm w zakresie czasu wolnego PE7. Duża powierzchnia . rekultywacja hałd, hałd wymagających . punktowa i liniowa rekultywacji infrastruktura możliwych do rekreacyjna na zagospodarowania hałdach, na cele rekreacyjne . oferta mikro i wraz z ciągami małych firm w pieszymi i zakresie czasu rowerowymi wolnego, PE8. Duże powierzchnie . porządkowanie terenów sytuacji porzuconych i własnościowej nieużytków terenów możliwych do porzuconych, ponownego . infrastrukturalne zagospodarowania, wyposażenie w tym na terenów inwestycje porzuconych, środowiskowe . inwestycje środowiskowe na terenach porzuconych, PK5. Postindustrialne . promowanie dziedzictwo miasta; dziedzictwa w tym wybitne kulturowego osobistości, miasta wśród dziedzictwo rodów mieszkańców i w Ballestremów, otoczeniu, Donnersmarcków, . społeczne Karola Goduli aktywności skoncentrowane

118

wokół dziedzictwa kulturowego miasta, . informacja o dziedzictwie kulturowym w przestrzeni publicznej, PK6. Obiekty dziedzictwa . monitoring kulturowego jako obiektów i ochrona potencjalne przed dewastacją, wizytówki miasta . odnowa obiektów dziedzictwa kulturowego, . poprawa jakości przestrzeni w otoczeniu obiektów dziedzictwa kulturowego, . skomunikowanie miejsc będących wizytówkami miasta, . nowe funkcje publiczne i komercyjne w obiektach dziedzictwa kulturowego, . promowanie obiektów dziedzictwa kulturowego, PK7. Różnorodność . wydarzenia kulturowa i pokazujące poczucie wielokulturowe wielokulturowości dziedzictwo miasta obecne w i dzielnic, społecznościach . wydawnictwa na lokalnych temat dziedzictwa kulturowego miasta, PK8. Wykorzystanie . wydarzenia dziedzictwa pokazujące kulturowego dla wielokulturowe nowych aktywności dziedzictwo miasta integrujących i dzielnic, społeczności lokalne

119

8.4.2. Działania osłabiające i eliminujące bariery rewitalizacji w przekroju wymiarów

Tabela 33. Działania osłabiające i eliminujące bariery utrudniające osiąganie celów operacyjnych – bariery społeczne

Bariery Celem Celem Celem Celem rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym zakresie pomocy zakresie edukacji jest zakresie aktywizacji w zakresie kultury społecznej jest wzmocnienie wiedzy społecznej jest jest socjalizacja zatrzymanie i i umiejętności grup zachęcenie osób i dzieci i młodzieży z ograniczenie społecznych objętych grup społecznych rodzin ubogich lub negatywnych rewitalizacją oraz dotkniętych dysfunkcyjnych skutków patologii kapitału ludzkiego, biernością i oraz odkrywanie i oraz tworzenie organizacyjnego i wykluczeniem do rozwijanie ich szans na rozwój informacyjnego uczestnictwa w zainteresowań i osobowy i partnerów i życiu społecznym talentów uzyskanie interesariuszy dzielnicy, warunków do procesu rewitalizacji. kształtowanie startu w dorosłe wiedzy i postaw życie. obywatelskich oraz integracja wokół dziedzictwa kulturowego dzielnic BS10. Niechęć do zmiany, . formy pomocy . krótkookresowe . dostarczenie . streetworking, dostosowania się do społecznej formy kształcenia okazji dla norm społecznych i powiązane z osób z grup mieszkańców w brak włączenia w poziomem problemowych angażowanie się życie społeczności aktywności osób prowadzące do w działania lokalnej mieszkańców z problemami, szybkiego nabycia społeczne, osiedli kumulujących kwalifikacji, problemy społeczne i różne rodzaje wykluczenia; np. Kaufhaus BS11. Bierność i apatia . formy pomocy . imprezy . ścieżki kariery obecna w społecznej środowiskowe zawodowej w środowiskach powiązane z dla grup szkołach, dotkniętych poziomem wykluczonych, bezrobociem i aktywności osób . działalność grup problemami z problemami, wsparcia dla społecznymi . wsparcie dla osób w przedsiębiorczoś szczególnej ci społecznej, sytuacji na rynku pracy BS12. Międzypokoleniowe . promowanie . wydarzenia . ścieżki kariery przekazywanie liderów, promujące zawodowej w negatywnych . promowanie tradycyjne szkołach, wzorców i zachowań osób, którym śląskie wartości – w rodzinach udało się szacunek dla patologicznych pokonać swoje pracy, problemy, BS13. Przewaga postaw . formy pomocy . promowanie . aktywizacja roszczeniowych nad społecznej dostępnej oferty kulturalna dzieci chęcią korzystania z powiązane z podwyższania i młodzieży w oferty aktywizującej poziomem kwalifikacji wśród szkołach oraz w środowiskach aktywności osób grup środowisku dotkniętych różnymi z problemami, problemowych, zamieszkania,

120

formami wykluczenia BS14. Niski poziom wiedzy . szkolenia dla . poszerzanie . wydarzenia i mieszkańców w liderów wiedzy na temat akcje zakresie działalności społecznych, dziedzictwa umożliwiające obywatelskiej i . transfer dobrych kulturowego i zaangażowanie samoorganizacji praktyk w zakresie możliwościach dzieci i społecznej działalności jego młodzieży w obywatelskiej, wykorzystania na działania rzecz prospołeczne, integrowania społeczności lokalnych, BS15. Osiedla i kwartały ulic . wsparcie rodzin . podnoszenie . działania na . zajęcia dla z wysokim dysfunkcyjnych, kompetencji rzecz przestrzeni dzieci i natężeniem patologii . oferta opiekuńczo- publicznych młodzieży społecznych; wprowadzająca wychowawczych, realizowane z kompensujące uzależnienia, osoby z grup . monitoring udziałem grup deficyty bezradność w problemowych w skupisk problemowych, wychowawcze sprawach opiekuńczo- środowiska problemów w rodzinach, wychowawczych i aktywne, społecznych, . streetworking prowadzenia gospodarstwa domowego BS16. Obiekty kulturalne i . podniesienie . oferta czasu rekreacyjno-sportowe standardu wolnego dla wymagające obiektów dzieci i modernizacji kulturalnych i młodzieży w podwyższającej ich rekreacyjno- przestrzeniach funkcjonalność sportowych, publicznych, . oferta kierowana . oferta czasu do konkretnych wolnego dla grup dzieci i mieszkańców młodzieży w tworzona w szkołach, oparciu o obiekty kulturalne i rekreacyjno- sportowe, BS17. Niska dostępność . profilowanie . festyny szkolne i finansowa oferty oferty kulturalnej dzielnicowe z kulturalnej i jej dla konkretnych udziałem dzieci niedostosowanie do grup i młodzieży z oczekiwań różnych problemowych, grup grup mieszkańców . oferta kulturalna problemowych, w przestrzeniach . kulturalne publicznych, zajęcia . wydarzenia pozalekcyjne kulturalne dla dzieci i realizowane z młodzieży z udziałem grup mieszkańców, problemowych, . finansowe udogodnienia w dostępie do kultury dla grup problemowych, BS18. Niska dostępność . tworzenie dobrze wyposażonych nowych miejsc obiektów i przestrzeni dla działalności

121

dla realizacji społecznych, działalności . doposażenie i społecznych intensyfikacja wykorzystania istniejących obiektów,

Tabela 34. Działania osłabiające i eliminujące bariery utrudniające osiąganie celów operacyjnych – bariery gospodarcze, infrastrukturalne, przyrodnicze, kulturowe

Bariery Celem Celem Celem rewitalizacyjnym Celem rewitalizacyjnym w rewitalizacyjnym w zakresie rewitalizacyjnym w zakresie rynku w zakresie przyrodniczych zakresie dziedzictwa pracy jest warunków uwarunkowań kulturowego i reintegracja zamieszkania jest zdrowego stylu życia postindustrialnego jest zawodowa osób podniesienie jest ograniczenie jego zachowanie, wykluczonych z standardu zanieczyszczeń udostępnianie, rynku pracy mieszkań oraz ich środowiska w wprowadzenie do życia i wspieranie otoczenia w połączeniu z społecznego oraz samozatrudnienia zdegradowanych dostępnością do oferty ożywianie poprzez oraz tworzenia i osiedlach i i infrastruktury kreowanie nowych rozwoju kwartałach, a rekreacyjno- aktywności działalności także poprawa sportowych gospodarczych infrastruktury generujących nowe komunalnej miejsca pracy BG4. Niska . poprawa atrakcyjność wyposażenia inwestycyjna infrastrukturalne terenów go terenów spowodowan inwestycyjnych, a eksploatacją górniczą i brakiem udogodnień infrastruktura lnych BG5. Skala . rekultywacja degradacji terenów, terenów i . selektywne dewastacji wyburzenia obiektów obiektów, obniżająca . modernizacja atrakcyjność obiektów, inwestycyjną i . nowe obiekty i mieszkaniową infrastruktura na miasta terenach inwestycyjnych, BG6. Brak . lokale dla mikro reprezentacyj firm w strefach nych ulic handlowo- handlowych o usługowych atrakcyjności miasta, ponadlokalnej BI4. Skumulowane . rekultywacja negatywne skutki terenów, eksploatacji . ograniczenie górniczej, przenikania

122

produkcji hutniczej zanieczyszczeń i koksowniczej na z terenów obszarze miasta zdegradowanyc h do gleb i wód, BI5. Niepełne . uzupełnienia wyposażenie i infrastruktury w braki w osiedlach udogodnieniach robotniczych, infrastrukturalnych osiedli robotniczych BI6. Ograniczone . finansowe możliwości wsparcie dla ekonomiczne mieszkańców w mieszkańców w zakresie zakresie wdrażania finansowania rozwiązań modernizacji ograniczających infrastruktury niską emisję, technicznej . rozwój budynków, w tym infrastruktury rozwiązania ciepłowniczej, problemu niskiej emisji BE6. Silna degradacja . oczyszczanie cieków środowiska wodnych, naturalnego, w . porządkowanie tym cieków terenów przyległych wodnych i do cieków wodnych, terenów do nich . infrastruktura na przyległych terenach przylegających do cieków wodnych, . oferta spędzania czasu wolnego z wykorzystaniem cieków wodnych, BE7. Zdegradowane . rekultywacja i tereny renaturyzacja poprzemysłowe terenów o dużej poprzemysłowych i powierzchni, w hałd, tym hałdy . oferta dla generujące inwestorów w zanieczyszczenia oparciu o tereny w otoczeniu, poprzemysłowe i wymagające hałdy, rekultywacji i renaturyzacji (przywrócenia na ich powierzchni flory i fauny) BE8. Rozległe skutki . rekultywacja wcześniejszej i terenów, obecnej . ograniczenie eksploatacji przenikania górniczej oraz zanieczyszczeń z pozostałości po terenów

123

produkcji poprzemysłowych do hutniczej gleb i wód, i koksowniczej BE9. Duże zasoby . rozwój infrastruktury mieszkaniowe ciepłowniczej, generujące . termomodernizacja niską emisję budynków, BE10. Wysoki poziom . zieleń urządzona jako hałasu element komunikacyjneg ograniczający o i negatywne wpływy zanieczyszczeń transportu, powietrza . rozwój transportu powodowanych publicznego, przez ruch . rozwój samochodowy alternatywnych form transportu (w tym infrastruktura), BK3. Wysokie koszty . koncepcje odnowy, niekonwencjonalneg odbudowy i o wykorzystania utrzymania obiektów obiektów zabytkowych – zabytkowych konkursy architektoniczne, . partnerstwo publiczno-prywatne dla odnowy, odbudowy i utrzymania obiektów zabytkowych, BK4. Niski poziom . wydawnictwa na wiedzy o temat historii przeszłości dzielnic, dzielnic miasta i . wydarzenia zanikanie promujące tożsamości dziedzictwo dzielnicowej kulturowe dzielnic.

124

9. Rekomendacje i wnioski

Rekomendacje

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” rekomenduje:

 Strategiczne obszary rewitalizacji o Nowy Bytom-Wirek o Ruda-Orzegów-Godula o Nowy Bytom (Kaufhaus)-Chebzie o Stara Bykowina-Kochłowice  Programy horyzontalne o Program horyzontalny renowacji podwórek o Program horyzontalny rewitalizacji zasobów mieszkaniowych  Sieciowy projekt rewitalizacji „Rewitalizacja obiektów o wyjątkowej wartości historyczno- kulturowej tworzące sieć miejsc symbolicznych koncentrujących aktywności kulturalnych społeczności Rudy Śląskiej”

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku”rekomenduje w każdym ze strategicznych obszarów rewitalizacji jeden projekt strategiczny na który składają się projekty rdzeniowe i projekty komplementarne.

 Kompleksowa rewitalizacja strategicznego obszaru Nowy Bytom–Wirek kształtująca bipolarne, ogólnomiejskie centrum Rudy Śląskiej i kreująca nowe powiązania funkcjonalne i komunikacyjne pomiędzy centrami dwóch dzielnic – priorytet pierwszego rzędu  Kompleksowa rewitalizacji strategicznego obszaru Ruda–Orzegów–Godula prowadząca do integracji mieszkańców i budowania ponadlokalnych funkcji wykorzystujących dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe dzielnic  Kompleksowa rewitalizacji strategicznego obszaru Nowy Bytom (Kaufhaus)–Chebzie prowadząca do integracji mieszkańców i budowania ponadlokalnych funkcji komunikacyjnych  Kompleksowa rewitalizacja strategicznego obszaru Stara Bykowina–Kochłowice ożywiająca społeczność lokalną oraz tworząca warunki dla rozwoju biznesu

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” rekomenduje zorganizowanie systemu wdrażania, monitoringu i ewaluacji programu rewitalizacji z udziałem interesariuszy posiadających równocześnie największą siłę wpływu i największy stopień zaangażowania, z wykorzystaniem struktury:

 Komitetu ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska,  Horyzontalnego Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska  Miejskiego Forum Rewitalizacji.

125

Wnioski

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” jest zgodny z założeniami Narodowego Planu Rewitalizacji oraz wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych opracowanymi przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, ponadto ustaleniami w zakresie zintegrowanych inwestycji terytorialnych subregionu centralnego w odniesieniu do miasta Ruda Śląska.

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” jest zgodny w zakresie celu generalnego i celów strategicznych z celami „Strategii Rozwoju Miasta Ruda Śląska na lata 2014- 2030”.

„Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku” zapewnia kontynuację procesów rewitalizacji w zakresie części projektów zawartych w dotychczasowym „Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2007-2015”.

Kryteria delimitacji strategicznych obszarów rewitalizacji zarówno w podsystemie społeczno- gospodarczym i podsystemie urbanistycznym pozwoliły wyodrębnić obszary w których zjawiska kryzysowe występują z największą intensywnością.

W mieście Ruda Śląska występują również obiekty wraz z ich otoczeniem, które ze względu na potencjał kulturowy zostały uwzględnione w formie sieciowego projektu rewitalizacji.

Odrębną kategorię stanowią dwa programy horyzontalne w zakresie odnowy tkanki mieszkaniowej i renowacji podwórek. Programy te wpisują się w logikę kryteriów i celów „Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku”.

W procesie wyznaczania strategicznych obszarów rewitalizacji przyjęto zasadę aksjologiczną, że lokalny program rewitalizacji powinien równocześnie zapewnić jak największe korzyści jego interesariuszom w poszczególnych dzielnicach i równocześnie miasto jako całości.

Delimitacja strategicznych obszarów rewitalizacji ponad granicami dzielnic z uwzględnieniem kryterium spójności przestrzennej i typów sytuacji kryzysowych odnoszących się do substandardowej, zwartej zabudowy mieszkaniowej pozbawionej napędowych czynników rozwojowych związanych z sąsiadującymi terenami i obiektami poprzemysłowymi pozwoliła na sformułowanie celu generalnego „Podniesienie społecznej, gospodarczej i przestrzennej spójności dzielnic poprzez realizację kompleksowych, komplementarnych i zintegrowanych terytorialnie projektów i działań rewitalizacyjnych”.

126

Załączniki 1. Uczestnicy prac nad programem rewitalizacji 2. Zespół ekspercki Fundacji Edukacji Przedsiębiorczej 3. Pełna lista potencjałów i barier 4. Podsumowanie prognozy oddziaływania na środowisko 5. Dokumentacja fotograficzna z wizyt studialnych 6. Karty projektów 7. Wzór karty projektu LPR

127

Lista osób uczestniczących w pracach nad Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku 1. Grażyna Dziedzic Prezydent Miasta Ruda Śląska 2. Michał Pierończyk Zastępca Prezydenta ds. gospodarki nieruchomościami 3. Anna Krzysteczko Zastępca Prezydenta ds. społecznych 4. Ewa Guziel Skarbnik Miasta 5. Grażyna Janduła-Jonda Sekretarz Miasta 6. Piotr Janik Naczelnik Wydziału Inwestycji 7. Daniel Nowok Naczelnik Wydziału Urbanistyki i Architektury 8. Anna Stemplewska Naczelnik Wydziału Spraw Lokalowych 9. Adam Bartela Inspektor Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska 10. Iwona Frankowicz-Frank Naczelnik Wydziału Gospodarki Nieruchomościami 11. Jacek Otrębski Główny Specjalista Wydziału Dróg i Mostów 12. Jerzy Szczerbiński Doradca Prezydenta Miasta ds. Organizacji Pozarządowych 13. Krystian Morys Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej 14. Karina Kaczyńska Zastępca Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej 15. Stanisław Wuzik Zastępca Kierownika Działu Technicznego - Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa 16. Henryk Knapik Prezes Zarządu Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej 17. Bogusław Waćko Wiceprezes Zarządu Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej 18. Zygmunt Grzybek Dyrektor Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji 19. Krystian Gałuszka Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej 20. Iwona Woźniak-Bagińska Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Rudzie Śląskiej 21. Krzysztof Piekarz Komendant Straży Miejskiej 22. Barbara Nowak Dyrektor Muzeum Miejskiego 23. Izolda Kwiek Prezes Stowarzyszenia Romów „Gandi” w Rudzie Śląskiej 24. Aleksandra Majowska Kierownik Działu Realizacji Projektów - Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 25. Stefania Krawczyk Rudzkie Konto Pomocy 26. Adam Podgórski Prezes Rudzkiego Towarzystwa Przyjaciół Drzew

128

27. Anna Nawrot Prezes Stowarzyszenia Wspierania Ekonomii Etycznej 28. Anna Szulirz Prezes Stowarzyszenia Św. Filipa Nereusza 29. Agnieszka Płaszczyk Nasz Orzegów – CIS Orzegów 30. Agnieszka Kaintoch Kierownik Działu ds. Asysty Społecznej – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 31. Anna Rucińska Kierownik Działu Klubu Integracji Społecznej – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 32. Sonia Borowicz Kierownik Sekcji Pracowników Socjalnych – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 33. Jolanta Kobusińska Inspektor Działu Realizacji Projektów – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 34. Tomasz Rzeżucha Wiceprezes Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej 35. Beata Hypnar MGSM Perpsektywa 36. Rafał Operskalski MGSM Perspektywa 37. Aleksandra Kruszewska Naczelnik Wydziału Rozwoju Miasta – Urząd Miasta Ruda Śląska 38. Michał Adamczyk Inspektor Wydziału Rozwoju Miasta – Urząd Miasta Ruda Śląska 39. Grzegorz Wróbel Komisarz – Komenda Miejska Policji 40. Arkadiusz Ciozak Aspirant – Komenda Miejska Policji 41. Dominika Rusin Podinspektor w Wydziale Komunikacji Społecznej i Promocji Miasta 42. Joanna Oreł Wiadomości Rudzkie 43. Joanna Sochacka Prezes Rudzkiego Inkubatora Przedsiębiorczości 44. Alina Sabuda Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości 45. Renata Młynarczuk Naczelnik Wydziału Komunikacji Społecznej i Promocji Miasta – Urząd Miasta Ruda Śląska 46. Monika Żywot Prezes Fundacji Minionej Epoki

Zespół ekspercki Fundacji Edukacji Przedsiębiorczej 1. Prof. dr hab. Andrzej Klasik 2. Dr Marcin Budziński 3. Dr Adam Polko 4. Dr Krzysztof Wrana

129

Pełna lista potencjałów i barier

WYMIAR SPOŁECZNY Potencjały PS15. Ludzie z inicjatywą, kreatywni młodzi ludzie, społeczne grupy aktywności, aktywność obywatelska znacznej grupy mieszkańców miasta PS16. Otwartość mieszkańców na nowe inicjatywy i ich gotowość do zmiany dotychczasowego stylu życia PS17. Oferta instytucji kultury, w tym Miejskiego Centrum Kultury, Muzeum Miejskiego, domów kultury, klubów osiedlowych, kin itp. PS18. Potencjał instytucji pomocy społecznej na rzecz realizacji programów aktywizujących i integrujących społeczności lokalne. PS19. Centra Inicjatyw Społecznych działające w dzielnicach PS20. Doświadczenie uzyskane z realizacji kilkuletnich działań społecznych w ramach Programów Aktywności Lokalnej PS21. Sieć szkół różnych poziomów kształcenia PS22. Poradnie specjalistyczne i całodobowa opieka medyczna PS23. Liczne obiekty sportowe i rekreacyjne oraz instytucje organizujące aktywności i promujące zdrowy styl życia PS24. Tereny zieleni urządzonej, w tym parki i skwery z potencjalną ofertą dla rodzin PS25. Wartość tradycji i integracja społeczna mieszkańców starej zabudowy i osiedli mieszkaniowych z dużym zaangażowaniem i inicjatywą na rzecz wykorzystania dziedzictwa dla nowych aktywności PS26. Wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla nowych aktywności integrujących społeczności lokalne PS27. Fundacje, stowarzyszenia i inne organizacje pozarządowe podejmujące działania na rzecz rewitalizacji dziedzictwa kulturowego, w tym postindustrialnego PS28. Zaangażowanie parafii w działania społeczne w dzielnicach Bariery BS19. Niechęć do zmiany, dostosowania się do norm społecznych i brak włączenia w życie społeczności lokalnej mieszkańców osiedli kumulujących problemy społeczne i różne rodzaje wykluczenia; np. Kaufhaus BS20. Bierność i apatia obecna w środowiskach dotkniętych bezrobociem i problemami społecznymi BS21. Międzypokoleniowe przekazywanie negatywnych wzorców i zachowań w rodzinach patologicznych BS22. Przewaga postaw roszczeniowych nad chęcią korzystania z oferty aktywizującej w środowiskach dotkniętych różnymi formami wykluczenia BS23. Niski poziom wiedzy mieszkańców w zakresie działalności obywatelskiej i samoorganizacji społecznej BS24. Osiedla i kwartały ulic z wysokim natężeniem patologii społecznych; uzależnienia, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego BS25. Występowanie skupisk ludności dotkniętych wykluczeniem społecznym zajmujących lokale socjalne BS26. Dewastacje lokali socjalnych dokonywane przez ich mieszkańców dotkniętych wykluczeniem społeczno-zawodowym BS27. Duże grupy społeczne z niskim poziomem wykształcenia BS28. Wyludnianie się dużych osiedli mieszkaniowych i emigracja ludności

130

BS29. Duża liczba ludności korzystającej z pomocy społecznej na skutek niestabilnego rynku pracy, niskiego poziomu kwalifikacji, uzależnień, itp. BS30. Obiekty kulturalne i rekreacyjno-sportowe wymagające modernizacji podwyższającej ich funkcjonalność BS31. Niska dostępność finansowa oferty kulturalnej i jej niedostosowanie do oczekiwań różnych grup mieszkańców BS32. Niska dostępność dobrze wyposażonych obiektów i przestrzeni dla realizacji działalności społecznych BS33. Degradacja zasobów mieszkaniowych i wykluczenie terenów pod nową zabudowę mieszkaniową wywołane eksploatacją górniczą BS34. Niski poziom wiedzy mieszkańców w zakresie działalności obywatelskiej i samoorganizacji społecznej BS35. Ograniczone możliwości lokalowe dla działalności społecznych

WYMIAR GOSPODARCZY Potencjały PG13. Duża powierzchnia terenów poprzemysłowych, w tym obiekty architektury przemysłowej PG14. Tereny poprzemysłowe do wykorzystania na cele inwestycyjne: strefy usług i przedsiębiorczości PG15. Doświadczenie zawodowe mieszkańców wyniesione z tradycyjnych branż gospodarki PG16. Zróżnicowana struktura branżowa mikro i małych firm, których właściciele identyfikują się ze społecznościami lokalnymi PG17. Centra i ulice handlowo-usługowe oraz tereny targowe z tradycjami PG18. Udogodnienia tworzone przez instytucje otoczenia biznesu dla powstawania nowych aktywności, wspierania innowacyjności w firmach oraz w zagospodarowywaniu terenów poprzemysłowych (instytucje otoczenia biznesu: Śląski Park Przemysłowo-Technologiczny, Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości, Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor” do podmiotów) PG19. Potencjał szkoleniowo-doradczy instytucji otoczenia biznesu i rynku pracy Bariery BG7. Niska atrakcyjność inwestycyjna terenów spowodowana eksploatacją górniczą i brakiem udogodnień infrastrukturalnych BG8. Skala degradacji terenów i dewastacji obiektów obniżająca atrakcyjność inwestycyjną i mieszkaniową miasta BG9. Zróżnicowane formy własności terenów poprzemysłowych utrudniające podjęcie działań rewitalizacyjnych BG10. Wysoki poziom kosztów rewitalizacji terenów poprzemysłowych ze względu na stopień degradacji oraz postępującą dewastację obiektów poprzemysłowych BG11. Brak reprezentacyjnych ulic handlowych o atrakcyjności ponadlokalnej BG12. Stereotypowy wizerunek miasta nacechowany przez kopalnie, koksownie, hutę i elektrownię

131

WYMIAR INFRASTRUKTURALNY Potencjały PI7. Centra dzielnicowe, w tym dzielnic Nowy Bytom i Wirek do zagospodarowania i integracji przestrzennej PI8. Wyposażenie dzielnic w infrastrukturę techniczną o zróżnicowanym stanie PI9. Dostępność infrastruktury komunalnej w dzielnicach, w tym na terenach po wyburzeniach PI10. Zwarta tradycyjna zabudowa dzielnic umożliwiająca stworzenie reprezentacyjnych ulic i placów PI11. Możliwości terenowe do rozbudowy osiedli mieszkaniowych, w tym dużo wolnej przestrzeni po wyburzeniach PI12. Zwarta tradycyjna zabudowa do rewitalizacji PI13. Rozwinięty transport zbiorowy między dzielnicami miasta; transport drogowy i szynowy PI14. Rezerwy terenów przeznaczone pod ciągi komunikacyjne PI15. Połączenia drogowe między dzielnicami i sąsiednimi miastami Bariery BI7. Skumulowane negatywne skutki eksploatacji górniczej, produkcji hutniczej i koksowniczej na obszarze miasta BI8. Niepełne wyposażenie i braki w udogodnieniach infrastrukturalnych osiedli robotniczych BI9. Zdegradowane i niefunkcjonalne przestrzenie publiczne niespełniające funkcji integrujących społeczność lokalną i utrudniających realizowanie stylów życia atrakcyjnych dla mieszkańców BI10. Ograniczone możliwości ekonomiczne mieszkańców w zakresie finansowania modernizacji infrastruktury technicznej budynków, w tym rozwiązania problemu niskiej emisji BI11. Istnienie ogródków działkowych w centrum dzielnicy Nowego Bytomia BI12. Bariery komunikacyjne dzielące starą i nową zabudowę mieszkaniową wewnątrz dzielnic BI13. Nieuregulowana sytuacja prawna nieruchomości blokująca inwestowanie i obrót na lokalnym rynku nieruchomości

WYMIAR EKOLOGICZNY Potencjały PE9. Parki miejskie, planty, zieleńce i skwery w dzielnicach wymagające rewitalizacji i kreacji nowej oferty spędzania wolnego czasu PE10. Liczne tereny zielone, doliny oraz enklawy przyrodnicze niezdeformowane antropogenicznie, w tym dolina rzeki Bytomki PE11. Duża powierzchnia hałd wymagających rekultywacji i renaturyzacji (przywrócenia flory i fauny) możliwych do zagospodarowania na cele rekreacyjne wraz z ciągami pieszymi i rowerowymi PE12. Duże powierzchnie terenów porzuconych i nieużytków możliwych do ponownego zagospodarowania, w tym na inwestycje środowiskowe PE13. Duża powierzchnia ogródków działkowych spełniających funkcje środowiskowe i społeczne PE14. Edukacja ekologiczna prowadzona w przedszkolu i szkole Bariery BE11. Silna degradacja środowiska naturalnego, niska jakość cieków wodnych i terenów do nich przyległych BE12. Zdegradowane hałdy i tereny poprzemysłowe o dużej powierzchni, generujące zanieczyszczenia w otoczeniu BE13. Skutki wcześniejszej i obecnej eksploatacji górniczej oraz działalności hutniczej i koksowniczej BE14. Wysoki odsetek zasobów mieszkaniowych generujących niską emisję

132

BE15. Wysoki poziom hałasu komunikacyjnego i zanieczyszczeń powietrza powodowanych przez ruch samochodowy BE16. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców

WYMIAR KULTUROWY Potencjały PK9. Postindustrialne dziedzictwo miasta; w tym wybitne osobistości, dziedzictwo rodów Ballestremów, Donnersmarcków, Karola Goduli PK10. Obiekty dziedzictwa kulturowego jako potencjalne wizytówki miasta PK11. Zróżnicowanie kulturowe i poczucie wielokulturowości obecne w społecznościach lokalnych PK12. Wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla nowych aktywności integrujących społeczności lokalne PK13. Zabytkowa zabudowa i układy urbanistyczne dzielnic z końca XIX wieku. PK14. Duża liczba zabytkowych osiedli / kolonii robotniczych PK15. Obecne w przestrzeni miasta i łączone ze sobą tradycje miejskie i wiejskie PK16. Bunkry z okresu międzywojennego stanowiące linię umocnień obronnych Bariery BK5. Wysokie koszty odnowy, odbudowy i utrzymania obiektów zabytkowych BK6. Niski poziom wiedzy o przeszłości dzielnic miasta i zanikanie tożsamości dzielnicowej BK7. Antagonizmy kulturowe dzielące ludność rdzennie śląską i przyjezdną BK8. Niska świadomość zamieszkiwania w budynkach o wysokiej wartości zabytkowej

133

PODSUMOWANIE PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO na podstawie art. 55 ust. 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Dz. U. 2008 Nr 199 poz. 1227 (z późn. zm.).

Niniejsze podsumowanie dotyczy prognozy oddziaływania na środowisko dla projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku (nazywanego dalej Programem). Prognoza ta została sporządzona na potrzeby postępowania administracyjnego w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. 1. Uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych Szczegółowo przeanalizowano przewidywane oddziaływania na środowisko wszystkich (70) działań przewidzianych w Programie, w większości inwestycyjnych, przypisanych czterem projektom strategicznym dla czterech strategicznych obszarów specjalizacji oraz trzem programom horyzontalnym, przyjmując podejście analogiczne jak w przypadku raportów o oddziaływaniu na środowisko. Opierając się na rezultatach tej analizy wykonano ocenę oddziaływania dla wszystkich projektów strategicznych/horyzontalnych wchodzących w skład Programu, zgodnie z podejściem właściwym dla oceny przedsięwzięć o charakterze strategicznym. Analiza przeprowadzona na dwóch poziomach szczegółowości pozwoliła stwierdzić, że:  Realizacja Programu jest w pełni zgodna z polityką rozwoju regionu, strategią rozwoju Rudy Śląskiej oraz z powszechnymi zasadami ochrony środowiska.  Pełna realizacja projektu Programu przyczyni się do zrealizowania większości priorytetów środowiskowych sformułowanych w programie ochrony środowiska Rudy Śląskiej, szczególnie w zakresie zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz zmniejszenia areału terenów zdegradowanych. Przyczyni się także do realizacji priorytetów gminnego programu opieki nad zabytkami. Przyniesie również liczne korzyści w różnych aspektach zrównoważonego rozwoju, w tym m. in. wzmocnienie sieci zielonej infrastruktury miasta i poprawę funkcjonowania społeczności lokalnych.  Sumaryczne oddziaływanie projektu Programu na każdy element środowiska będzie pozytywne, choć na etapie realizacji niektórych działań inwestycyjnych mogą wystąpić negatywne oddziaływania na jakość powietrza, klimat akustyczny, zasoby wodne oraz gatunki roślin i zwierząt, a także na komfort mieszkańców miasta. Wszystkim znaczącym oddziaływaniom negatywnym można jednak zapobiec. W wariancie „0” polegającym na odstąpieniu od wszystkich zakładanych działań należy spodziewać się braku (lub znacznego ograniczenia możliwości) poprawy w odniesieniu do priorytetów środowiskowych miasta, a w szczególności: jakości powietrza, klimatu akustycznego, możliwości ponownego zagospodarowania terenów poprzemysłowych, zmniejszenia areału terenów zdegradowanych, realizacji inicjatyw na rzecz kształtowania świadomości ekologicznej. Należy również spodziewać się możliwego zwiększenia zagrożeń lokalnymi podtopieniami w pobliżu doliny Bytomki, utrzymywania się a nawet zwiększenia zagrożenia skutkami awarii transportowych, braku wykorzystania odnawialnych źródeł energii, braku poprawy jakości reprezentacyjnych przestrzeni miasta, utrzymywania się stanu znacznej fragmentacji sieci terenów zielonych, a także zwiększenia presji inwestycyjnej na tereny zielone a w konsekwencji uszczuplenia zasobów zieleni publicznej. Taki nie inny wynik analiz upoważnił autorów prognozy do stwierdzenia, że nie ma potrzeby sporządzania propozycji wariantów realizacji Programu ani rozwiązań alternatywnych, i należy dążyć

134 do jego realizacji w pełnym wymiarze w zakładanym przedziale czasowym.

2. Informacja, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko. W prognozie oddziaływania na środowisko nie stwierdzono potrzeby modyfikacji zapisów projektu Programu. W tekst prognozy (rozdział 8) wpisano listę zaleceń działań zapobiegających, ograniczających lub kompensujących oddziaływania na środowisko jakie mogą wyniknąć w trakcie realizacji przewidywanych Programem przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym. Jak wynika z prognozy, działania te mieszczą się w sferze istniejących reguł sztuki, dobrych praktyk i przestrzegania przepisów prawa na etapie planowania, projektowania, uzgadniania, realizacji, nadzoru i monitorowania skutków przedsięwzięć. Zalecenia umieszczone w prognozie zostają przyjęte jako obowiązujące w całym okresie realizacji Programu i będą one podstawą planowania i wdrażania konkretnych działań ochronnych przypisanych poszczególnym przedsięwzięciom inwestycyjnym na wszystkich etapach ich realizacji.

3. Informacja, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione ustalenia opinie właściwych organów, o których mowa w art. 57 i 58. Dokument został zaopiniowany pozytywnie zarówno przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach (pismo WOOŚ.410.602.2014.RK1), jak przez Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach (pismo NS-NZ.42.137.2014). W ramach swojej opinii, pierwszy z wymienionych podmiotów zalecił uzupełnienie 8 rozdziału prognozy o zapisy, odnoszące się do konieczności ustalenia odpowiedniego harmonogramu prac (m.in. prowadzenie ich poza okresem lęgowym ptaków), oraz analizowania przedsięwzięć pod kątem zgodności z celami Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Zalecenie to zrealizowano poprzez uzupełnienie tekstu rozdziału 8 o zapis w następującym brzmieniu:  ustalając i realizując harmonogramy prac i ich zakres - zapewnić prowadzenie ich w takim miejscu, w taki sposób i w takim okresie, by nie zakłócić lęgów ptaków i nie naruszyć schronień nietoperzy  każdorazowo analizować (zwłaszcza w przypadku działań mogących oddziaływać na dolinę Bytomki,) czy realizowane przedsięwzięcie może przyczynić się do nieosiągnięcia celów środowiskowych zawartych w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. 4. Informacja, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione zgłoszone uwagi i wnioski. W trakcie konsultacji społecznych zgłoszony został wniosek Stowarzyszenia Genius Loci – Duch Miejsca dotyczący uzupełnienia kart projektowych dla przedsięwzięć: - Rekonstrukcja i rewitalizacja średniowiecznego gródka i przyległego terenu, - Odnowa i wykreowanie we współpracy z środowiskami liderskimi funkcji kulturalnych w oparciu walory systemy militarnego – bunkry. Przyjęcie proponowanych zmian w kartach projektowych nie wpływa na rezultat oceny oddziaływania na środowisko i nie pociąga za sobą konieczności zmian w tekście prognozy.

135

5. Wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone. Realizacja projektu Programu nie spowoduje oddziaływań transgranicznych i w związku z powyższym nie prowadzono postępowania w tej sprawie.

6. Propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu.

Z uwagi na to, że projektowany Program jest rozwinięciem Strategii rozwoju miasta Ruda Śląska na lata 2014-2030, skutki realizacji Programu należy mierzyć przy pomocy listy wskaźników stanowiącej integralną część tej strategii. Listę ta powinna być adekwatna do celów strategicznych i operacyjnych przedstawionych Programu. Wskaźniki muszą obejmować nie tylko aspekt stricte środowiskowy, ale także powiązane z nim zagadnienia społeczne, gospodarcze i zwłaszcza przestrzenne. Mechanizm monitorowania skutków środowiskowych Programu musi być częścią mechanizmu monitorowania wdrażania strategii rozwoju miasta. Najprostszym rozwiązaniem praktycznym będzie wyodrębnienie w zbiorze wskaźników monitorowania strategii tych wskaźników, które odnoszą się również do ocenianego projektu Programu jako całości, jak i tych, które odnoszą się do jego poszczególnych celów operacyjnych. Nie ma potrzeby tworzenia list wskaźników ani procedur wykraczających poza problematykę wdrażania strategii.

136

Dokumentacja zdjęciowa z wizyt studialnych – Ruda Śląska Załącznik do Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska do 2030 roku

137

Stara Bykowina

Wirek

138

Wirek

Wirek

139

Ruda

Ruda

140

Nowy Bytom (Kaufhaus)

Orzegów

141

Orzegów – tereny po koksowni

Kochłowice (Nowy Wirek)

142

Kochłowice (Nowy Wirek)

Nowy Bytom (Hałda ul. 1 Maja)

143

Nowy Bytom – Park Dworski

Nowy Bytom

144

Szyb Mikołaj

Szyb Mikołaj

145

Szyb Franciszek

Szyb Andrzej

146

Ruda

Wirek

Wzór karty projektu rewitalizacji Nazwa projektu Syntetyczny opis zawartości projektu, w tym zadania

Cele rewitalizacji realizowane przez projekt Lokalizacja szczegółowa Lider i partnerzy projektu Produkt projektu Rezultaty projektu Szacunkowy koszt Źródła finansowania

Termin rozpoczęcia i zakończenia realizacji projektu Stan gotowości projektu do realizacji Osoba(y) sporządzające kartę (imię i nazwisko, instytucja, telefon, e-mail