Tráchtas Ar Shéamus Ó Grianna [Máire]
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Saothar Mháire agus Dúshlán an Fichiú Céad Ciarán Ó Dornáin, BA, PGCE Léann na dTeangacha agus na Litríochta Dámh na nEalaíon, nDaonnachtaí agus nEolaíochtaí Sóisialta Ollscoil Uladh Aighniú an tráchtais do chéim dochtúireachta (PhD) Bealtaine 2018 Dearbhú Dearbhaím nach mó ná 100,000 focal an tráchtas seo agus gur mise an duine a scríobh. Ciarán Ó Dornáin 30/3/2018 ii iii Buíochas Ba mhaith liom buíochas ó chroí a thabhairt do na daoine seo a leanas a chuidigh liom an tráchtas seo a chur i gcrích: An Dr Fionntán de Brún agus Gearóid Ó Domagáin ó Scoil na dTeangacha agus an Léinn Cheiltigh in Ollscoil Uladh. Bhí siad thar a bheith fial lena gcuid ama, comhairle agus dúthrachta. Coláiste Ollscoile Naomh Muire a chuir an t-airgead ar fáil leis an taighde a dhéanamh. Chuir an tOllamh Nollaig Mac Congáil comhairle agus cuidiú orm. Chuir cnuasaigh ailt agus iriseoireachta atá bailithe aige, ach nach bhfuil sa réimse poiblí go fóill, ar fáil dom fosta. Fuarthas comhairle ó an Dr Regina Ní Chollatáin, UCD, an tOllamh Máirín Nic Eoin, Coláiste Phádraig, Droim Conrach agus Gerry McCann, Coláiste Mhuire. Thug an Dr Shakir Mustafa comhairle ar leith dom agus chuir scríbhneoirí áirithe iarchoilíneacha ar na súile dom. Tá buíochas ag dul do dhaoine eile a thug cuidiú fial ar dhóigheanna éagsúla: Máirín Ní Dhuibhir, leabharlannaí agus cartlannaí Choláiste Feirste, Breandán Ó Fiaich, Colm Mac Giolla Fhionndáin, Ciarán Ó Pronntaigh, Dónal Ó Foghlú, Áine Nic Gearailt, An tOllamh Pól Mag Uidhir, Éabha Ní Mhonacháin, Máirtín Mac Grianna agus Deirdre Nic Grianna. Mo bhuíochas leis an fhoireann in Ollscoil Uladh, na leabharlannaithe in Jordanstown go háirithe. Bhain mé úsáid as an Chartlann Náisiúnta, Baile Átha Cliath, Leabharlann Choláiste Ollscoile Naomh Mhuire. Leabharlann na Cathrach, Béal Feirste agus Leabharlann Halla an Línéadaigh, Béal Feirste. iv Clár na n-ábhar Achoimre .................................................................................................................................. ix Eocharchoincheapa an tráchtais ................................................................................................. 1 Caibidil 1 Brollach: breith an nua .............................................................................................. 4 1 Réasúnaíocht an tráchtais .................................................................................................... 4 2 Máire mar ghníomhaí agus fear pinn .................................................................................. 7 2.1 Máire agus an t-amharc siar ......................................................................................... 8 2.2 Clú Mháire sna luathbhlianta ..................................................................................... 10 2.3 Léirbhreithniú ar an litríocht ar an ábhar ................................................................... 11 2.3.1 Critic na Gaeilge ..................................................................................................... 13 2.3.2 An chritic Éireannach iarchoilíneach sa Ghaeilge. ................................................. 14 2.3.3 An chritic Éireannach iarchoilíneach sa Bhéarla .................................................... 14 2.3.4 An nua-aoiseachas agus an t-iarchoilíneachas ........................................................ 15 2.3.5 An litríocht chomparáideach ................................................................................... 15 2.3.6 Eagleton agus critic na heite clé.............................................................................. 15 2.3.7 An chritic ................................................................................................................ 16 2.3.8 An Béalóideas ......................................................................................................... 16 2.3.9 Léitheoireacht Mháire: an Béarla............................................................................ 16 2.3.10 Léitheoireacht Mháire: an Ghaeilge...................................................................... 17 2.3.11 Léitheoireacht Mháire: an mhór-roinn .................................................................. 17 2.4 Seánraí i saothar Mháire ............................................................................................ 18 2.5 Cur Chuige an tráchtais ar shaothar Mháire .............................................................. 22 3 An fearas critice: an t-iarchoilíneachas ............................................................................. 25 4 Máire mar intleachtóir orgánach ....................................................................................... 26 5. Na caibidlí ........................................................................................................................ 28 Caibidil 2 Máire agus an Nua-Aois ......................................................................................... 32 1. Intreoir: na ceisteanna taighde agus na téamaí a bheidh faoi chaibidil. .......................... 32 v 2. Téarmaíocht na nua-aimsearthachta ................................................................................ 32 3. Máire agus an nua-aois .................................................................................................... 33 3.1 An dul chun cinn ........................................................................................................ 35 3.2 Miotas na Nua-Aimsearthachta.................................................................................. 36 4. Máire sa nua-aois ............................................................................................................. 39 4.1 An nua-aois i saol na Gaeilge: na forásaithe v na dúchasóirí .................................... 41 4.2 Socrú teanga: an Béarla ............................................................................................. 42 4.3 Socrú teanga: an Ghaeilge ......................................................................................... 47 4.4 Aidhm an Chonartha: teanga liteartha scríofa ........................................................... 48 5. An saol comhaimseartha .................................................................................................. 51 5.1 An claochlú sóisialta .................................................................................................. 52 5.2 Teacht i réim an chaipitleachais ................................................................................. 54 5.3 An imirce ................................................................................................................... 56 5.4 Cogaíocht agus réabhlóid ........................................................................................... 58 6. Conclúid: fear ina am féin................................................................................................ 61 Caibidil 3 An ‘Archaic Avant-Garde’...................................................................................... 62 1. Intreoir agus na téamaí a bheidh faoi chaibidil ................................................................ 62 2. Róil éagsúla na mban ....................................................................................................... 62 3. An teanga ......................................................................................................................... 69 4. Cúrsaí aicme i saothar Mháire ......................................................................................... 75 4.1 Fuil uasal na nDálach ................................................................................................. 78 4.2 An Náisiúnachas Dubh agus smaointeoireacht Mháire ............................................. 78 4.3 Stair na frithbheartaíochta .......................................................................................... 80 4.4 Máire agus teoiriciúlacht Fanon................................................................................. 81 4.5 An sóisialachas agus an tionónta ............................................................................... 82 4.6 An tionónta móide . ................................................................................................. 84 5. Máire agus critic an chaipitleachais ................................................................................. 88 vi 5.1 Anró na prólatáireachta .............................................................................................. 88 5.2 Poblacht bourgeois nó eile ......................................................................................... 89 5.3 Máire agus an Marxachas .......................................................................................... 89 5.4 Teoiric dhúchasach .................................................................................................... 91 6. Conclúid: Fáidh na nua-aoise.......................................................................................... 93 Caibidil 4 Máire agus an Nua-Aoiseachas ............................................................................... 96 1. Intreoir: Na ceisteanna taighde agus na téamaí a bheidh faoi chaibidil ........................... 96 2. An Nua-Aoiseachas ......................................................................................................... 97 2.1 Éire agus an Nua-Aoiseachas................................................................................... 100 3. Máire i gcomhthéacs an Nua-Aoiseachais: eiseamláir ann féin ...................................