An. et vol. XCV 3Maii 2003 N. 5 ACTA APOSTOLICAE SEDIS

COMMENTARIUM OFFICIALE

Directio: Palazzo Apostolico – Citta` del Vaticano – Administratio: Libreria Editrice Vaticana

ACTA IOANNIS PAULI PP. II

LITTERAE DECRETALES

quibus Ignatio a Santhia` sanctorum honores decernuntur.

IOANNES PAULUS EPISCOPUS servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam.

« Unicuique autem datur manifestatio Spiritus ad utilitatem » (1Cor12,7). Pauli Apostoli memor doctrinae beatus Ignatius a Santhia` (saeculari nomine Laurentius Mauritius Belvisotti appellatus) conscius gratusque Do- mini dona suscepit,quae ad maiorem Dei gloriam Ecclesiaeque utilitatem lucrosa reddidit. Ipse enim omnino Christo vocanti respondens ac Francisci Assisiensis persequens spiritalitatem,Dei verbi proclamationi,Sacra mento- rum administrationi,misericordiae operibus in indigentes collatis ass idue studioseque se tradidit. Dei Servus die v mensis Iunii anno mdclxxxvi in oppido Santhia`,intra Vercellenses fines sito,e locupleti religiosaque domo est ortus. Patre mortuo,mater eum curae demandavit pii doctique presby- teri,quo moderante in pietate crevit atque sacerdotalem vocationem est persecutus. Presbyterali ordine anno mdccx auctus,primum ad Vercellen- sem urbem est destinatus,post ad oppidum Santhia`,ubi studio eminuit concionandique popularium missionum tempore facultatibus. Praestabile curriculum insignes eius dotes prae se ferebant. Sed ipse intellexit sibi a Domino aliam viam demonstrari,quam tenens minus esset consecuturus honorum,sed plus meritorum. Vitam igitur consecratam complecti institu it atque Fratrum Minorum Capuccinorum Ordinem est ingressus. Mensis Maii 298 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale die xxiv anno mdccxvi vestimentum religiosum induit atque in Cheriensi claustro novitiatum incohavit,nomen sumens Ignatium. Vota religiosa nuncupavit atque iter suscepit precationis spiritu,quod distinguebatu rin- tegra Superioribus oboeditione,bonorum terrestrium repudiatione,fru gife- ro apostolatu variis in locis explicato. Deo suam oculorum infirmitatem obtulit atque quamvis hac difficultate impeditus cappellanus est destinatus exercitus regni Sardiniae. Curiose militibus sauciatis assedit. Usque fidem est testatus,quam assiduam per precationem,erga sacram Eucharistiam Virginemque Mariam devotionem,Dei verbi lectionem meditationemque aluit. Cum in Divina Providentia confideret,perpetuam tranquillitatem etiam in difficillimis condicionibus servavit. Continuatam servavit cum Domino coniunctionem,quem prae omnibus amavit. Beneficus fuit in so- dales et in cunctos qui innumeri ad eum decurrebant. Bello expleto,ad Claustrum Montis Capuccinorum Augustae Taurinorum missus est,ubi po- stremam suae vitae partem exegit,frugiferum sustinens apostolicum opus . Progrediente iam aetate aegrotationibusque adstantibus,ostiatim paup eres infirmosque invisebat,qui ab eo consolationis verbum ac benedictionem requirebant. In reconciliationis ministerium multum temporis conferebat. Fideles de peccati gravitate ac simul de divinae misericordiae granditate monebat. Spiritalis moderator prudens fuit ac sapiens ita ut ad eum com- plures decurrerent consilia petituri. Ecclesiae leges Regulaeque Ordinis nor- mas ad amussim observavit. Iustitiam coluit et se continuit suasque pro- clivitates. Austerus fuit atque a terrestribus honoribus alienus,ad aet erna intentus. In claustro humiliter ac servitii spiritu opera sibi demandata ge- rere solebat. Religiose evangelica consilia servavit. Patienter diuturna acer- baque tolerata aegrotatione,suo in cubiculo die xxii mensis Septembris anno mdcclxx e vita discessit. Sanctitatis fama omnino patente,paulo post eius mortem Causa incohata est. His iure statutis peractis rebus,Decesso r Noster Paulus VI die xvii mensis Aprilis anno mcmlxvi eum in Beatorum album rettulit. Die xx mensis Decembris anno mmi Nobis coram Decretum super miraculo prodiit. Patribus Cardinalibus Episcopisque faventibus,in Consistorio die xxvi mensis Februarii superioris anni coadunatis,statuimus ut canonizationis ritus Romae die xix mensis Maii anni mmii celebraretur. Hodie igitur,una cum ingenti coetu Pastorum et Christifidelium ex multis populis et regionibus pie sollemnitatem celebrantes Pentecostes,invoc ato Spiritus Sancti auxilio,in foro Petriano inter sacra hanc pronuntiavimu s formulam: Acta Ioannis Pauli Pp. II 299

« Ad honorem Sanctae et Individuae Trinitatis,ad exaltationem fidei catholicae et vitae christianae incrementum,auctoritate Domini nostri Iesu Christi,beatorum Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra,matura deliberatione praehabita et divina ope saepius implorata,ac de plurimo- rum Fratrum Nostrorum consilio,Beatos Alfonsum de Orozco,Ignatium a Santhia`,Humilem a Bisignano,Paulinam a Corde Iesu Agonizanti et Be- nedictam Cambiagio Frassinello Sanctos esse decernimus et definimus,ac Sanctorum Catalogo adscribimus,statuentes eos in universa Ecclesia int er Sanctos pia devotione recoli debere. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Deinde Ipsi Nos libentes venerati sumus novum Sanctum,extollentes virtutes et merita eius,praesertim sane proponentes hominibus nostrae aetatis veluti exemplar authenticae vitae evangelicae,genuinae eius hu mi- litatis,promptae oboeditionis et voluntariae paupertatis propter Chri stum. Quae autem decrevimus,volumus nunc et in futurum tempus vim habeant, contrariis rebus quibuslibet non obstantibus. Datum Romae,apud Sanctum Petrum,die undevicesimo mensis Maii, anno bismillesimo secundo,Pontificatus Nostri vicesimo quarto.

EGO IOANNES PAULUS

Catholicae Ecclesiae Episcopus

Marcellus Rossetti, Protonot. Apost.

Loco e Plumbi In Secret. Status tab., n. 514.586 300 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

CONSISTORIA

Feria vi,die vii mensis Martii a. mmiii fuit Consistorium ordinarium pu- blicum. SS.mus D.N. Ioannes Paulus II,auditis audiendis peragendisque peractis,coram omnibus de more vocatis haec verba ad Sanctorum caelitum honores propositis Beatis decernendos protulit:

Auctoritate Dei Omnipotentis, Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra, decernimus ut beatus Petrus Poveda Castroverde, beatus Iosephus Maria Rubio y Peralta, beata Genovefa Torres Morales, beata Angela a Cruce, et beata Maria a Mirabilibus Iesu, die quarta Maii anno bismillesimo tertio; beatus Iosephus Sebastianus Pelczar, beata Ursula Ledo´chowska, beata Maria de Mattias, et beata Virginia Centurione vidua Bracelli, die decima octava Maii anno bismillesimo tertio; beatus Daniel Comboni, beatus Arnoldus Janssen, et beatus Iosephus Freinademetz, die quinta octobris anno bismillesimo tertio in Sanctorum album referantur.

Protonotarii Apostolici solio adstantes de actis in Consistorio publi- cum instrumentum ad perpetuam rei memoriam se confecturos esse pro- miserunt. Acta Ioannis Pauli Pp. II 301

ALLOCUTIONES

I

Ad quosdam episcopos Brasiliae.*

Venerados Irma˜os no episcopado

1. Formados para uma fe´ adulta,os discı´pulos do Senhor sa˜o chamados a anunciar e promover no mundo,dominado hoje por crescentes incertezas e temores,as transcendentes realidades da vida nova em Cristo. Ao mesmo tempo,eles devem sentir-se empenhados em contribuir ativamente para a promoc¸a˜o integral do homem,para a afirmac¸a˜o do dia´logo e da compreensa˜o entre os indivı´duos e os povos,para o progresso da justic¸a e da paz. Como recorda a Carta a Diogneto,os crista˜os sa˜o « a alma do mundo».1 Que todo fiel compreenda,com renovada conscieˆncia,a sua tarefa de ser alma do mundo! Esta e´ a vossa preocupac¸a˜o priorita´ria,carı´ssimos Irma˜os,Pastores das diletas Igrejas dos Regionais Sul 3 e 4. A ela voltais insistentemente nos vossos planos pastorais,vendo nisto um exigente desafio missiona´rio pelo qual toda a comunidade se deve sentir seriamente interpelada. Enquanto vos exprimo aprec¸o pelo vosso generoso trabalho aposto´lico,dirijo a cada um a minha fraterna e grata saudac¸a˜o. Agradec¸o em particular a D. Dadeus Grings,Arcebispo de Porto Alegre e Presidente do Regional Sul 3,os senti- mentos cordiais que me expressou em vosso nome; envio um pensamento afetuoso tambe´m aos Bispos que ja´ deixaram o ministe´rio pastoral direto. O Senhor da messe,que vos chamou para trabalhar no seu campo,cumule todos vo´s da sua benevoleˆncia. 2. Num ambiente em que na˜o raramente a liberdade de palavra e´ usada como arma para difundir mensagens contra´rias aos ensinamentos da moral crista˜,na˜o falte a franca presenc¸a pu´blica do pensamento cato´lico. Fiel ao mandato de Cristo,a Igreja insiste em que a verdadeira e perene « novidade das coisas» prove´m do poder infinito de Deus: e´ Deus que faz novas todas as coisas.2 Os homens e mulheres redimidos por Cristo sa˜o participantes desta novidade e seus dinaˆmicos colaboradores. Uma fe´ socialmente insignificante ja´ na˜o seria a fe´ exaltada pelos Atos dos Apo´stolos e pelos escritos de Paulo e de Joa˜o.

* Die 26 Novembris 2002. 1 6,1. 2 Cf. Ap 21,5. 302 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

A Igreja na˜o pretende usurpar tarefas e prerrogativas do poder polı´tico; mas sabe que deve oferecer tambe´ma` polı´tica sua contribuic¸a˜o especı´fica de inspirac¸a˜o e de orientac¸a˜o acerca dos grandes valores morais. A imperiosa distinc¸a˜o entre Igreja e poderes pu´blicos na˜o deve fazer esquecer que uma e outros se dirigem para o homem; e a Igreja,« perita em humanidade»,na ˜o pode renunciar a inspirar as atividades polı´ticas a fim de orienta´-las ao bem comum da sociedade. Uma missa˜ota˜o comprometedora requer auda´cia,pa- cieˆncia e confianc¸a; na˜oe´ uma empresa fa´cil,na˜ooe´ sobretudo nos dias de hoje,porque,como vo ´s pro´prios notais,a sociedade moderna esta´ marcada por uma evidente desorientac¸a˜o ideal e espiritual.

3. No n. 12 da Carta Aposto´lica Tertio millennio adveniente,destinada a preparar o Grande Jubileu do Ano 2000,quis recordar a tradic¸a˜o dos anos jubilares de Israel,tempos dedicados especialmente a Deus,nos quais,ao mesmo tempo,se previa a emancipac¸a˜o dos presos,a redistribuic¸a˜o das terras e o resgate das dı´vidas. Tratava-se da implementac¸a˜o de uma equ¨ idade e uma justic¸a,que fossem o reflexo da alegria de saber-se escolhidos e amados por Deus. Por isso,« na tradic¸a˜o do ano jubilar,encontra uma das suas raı´zes a doutrina social da Igreja »,3 isto e´,esse conjunto de princı´pios e crite´rios que, como fruto da Revelac¸a˜o e da experieˆncia histo´rica,foram decantando-se para facilitar a formac¸a˜o da conscieˆncia crista˜ e da implementac¸a˜o da justic¸a na conviveˆncia humana. Estes princı´pios e crite´rios sa˜o das mais distintas formas. Por exemplo,o amor preferencial pelos pobres,com a finalidade de que alcancem um nı´vel mais digno de vida; o cumprimento das obrigac¸o˜es assumidas em contratos e conveˆnios; a protec¸a˜o dos direitos fundamentais exigidos pela dignidade hu- mana; o uso correto dos pro´prios bens,que redundem no benefı´cio individual e coletivo,coerentemente com o objetivo social que corresponde a` proprie- dade; o pagamento dos impostos; o desempenho adequado e honesto — com espı´rito de servic¸o — dos cargos e func¸o˜es que se exercem; a veracidade,tanto na palavra dada quanto nos processos e juı´zos; o cumprimento do trabalho com competeˆncia e dedicac¸a˜o; o respeito pela liberdade das conscieˆncias; a universalizac¸a˜o da educac¸a˜o e da cultura; a atenc¸a˜o aos inva´lidos e aos de- sempregados. Pore´m,desde uma perspectiva negativa,pode-se assinalar entre as viola- c¸o˜es da justic¸a,a insuficieˆncia salarial para a sustentac¸a˜o do trabalhador e da sua famı´lia; a injusta apropriac¸a˜o dos bens alheios; a discriminac¸a˜o no traba-

3 Ibid.,13. Acta Ioannis Pauli Pp. II 303 lho e os atentados contra a dignidade da mulher; a corrupc¸a˜o administrativa ou empresarial; o afa˜ exagerado de riqueza e de lucro; os planos urbanı´sticos concretizados em moradias que,na pra´tica,levam ao controle da natalidade devido a`s presso˜es econoˆmicas; as campanhas que violam a intimidade,a honra ou o direito a` informac¸a˜o; as tecnologias que degradam o ambiente, e assim por diante. No exercı´cio do trı´plice mu´nus de santificar,ensinar e governar,os bispos ajudam os fie´is a ser auteˆnticas testemunhas de Jesus ressuscitado. Nem sempre resulta fa´cil orienta´-los na busca de respostas adequadas,segundo os ensinamentos de Jesus Cristo,aos desafios do contexto econoˆmico e social.

4. Na˜oe´ nenhuma novidade a constatac¸a˜o de que vosso Paı´s convive com um de´ficit histo´rico de desenvolvimento social,cujos trac¸os extremos sa˜oo imenso contingente de brasileiros vivendo em situac¸a˜o de indigeˆncia e uma desigualdade na distribuic¸a˜o da renda que atinge patamares muito elevados. Mesmo assim,por seu volume total,a economia brasileira se coloca entre as dez primeiras do mundo e a renda me´dia per capita e´ bem superior a` dos paı´ses mais pobres. O Brasil apresenta,enta˜o,o paradoxo de possuir um grau de desenvolvimento industrial cientı´fico-tecnolo´gico equipara´vel,em certos perı´odos,ao primeiro mundo,embora deva conviver com uma cro ˆnica mar- ginalizac¸a˜o econoˆmica de grandes setores sociais,como a massa de trabalha- dores rurais sem terra,os microproprieta´rios rurais empobrecidos e endivida- dos e os grandes contingentes de trabalhadores urbanos marginais,fruto d as migrac¸o˜es internas e das ra´pidas mudanc¸as na estrutura do emprego.

5. A pobreza e as injustic¸as sociais do Brasil teˆm inı´cio no perı´odo colonial e nos primeiros anos de vida independente. Os planos de desenvolvimento aplicados durante o se´culo XX asseguraram o conjunto do crescimento ma- terial do Paı´s,e o florescimento de uma economia urbano-industrial diversi- ficada e a correspondente classe me´dia,rica de criatividade e iniciativa. To- davia,eles na˜o foram capazes de eliminar a pobreza e a mise´ria,nem de reduzir as desigualdades de riqueza e de renda,que vem acentuando-se no perı´odo mais recente. Talvez a pro´pria histo´ria econoˆmica brasileira seja uma boa demonstrac¸a˜o da inefica´cia dos sistemas econoˆmicos destinados a resolver por si so´ os pro- blemas do desenvolvimento humano,quando na˜osa˜o acompanhados e corri- gidos por um forte compromisso e´tico e pelo empenho constante de servic¸o a` dignidade humana. 304 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Faz alguns anos,a propo´sito da queda do muro de Berlim e do fracasso do marxismo,quis recordar que « na˜oe´ possı´vel compreender o homem a partir de uma visa˜o econoˆmica unilateral,e nem mesmo podera´ ser definido de acordo com a divisa˜o de classes».4 Do mesmo modo,ele na˜o pode ser julgado como um elemento a mais da economia de mercado,porque « antes da lo´gica da comercializac¸a˜o dos valores equivalentes e das formas de justic¸a,que lhe sa˜o pro´prias,existe algo que e´ devido ao homem porque e´ homem,com base na sua eminente dignidade. Esse algo que e´ devido comporta,inseparavel- mente,a possibilidade de sobreviver e de dar uma contribuic¸a˜o ativa para o bem comum da humanidade ».5 As experieˆncias econoˆmicas registradas no Brasil a partir dos anos 40 do se´culo passado — substituic¸a˜o das importac¸o˜es,industrializac¸a˜o protegida, ac¸a˜o empresarial do Estado,expansa˜o subsidiada da fronteira agrı´cola,etc. — procuraram combinar elementos te´cnicos dos grandes sistemas econoˆmicos enta˜o vigentes,favorecendo,sem du ´vida,o crescimento global. Pore´m,elas na˜o acertaram no objetivo fundamental de reduzir substancialmente a po- breza. Os recentes planos de estabilizac¸a˜o moneta´ria,modernizac¸a˜o tecnolo´- gica e abertura comercial,apesar da sua relativa efica´cia,permitiram alcan- c¸ar tal objetivo somente em parte. Na verdade,a par de insuficientes medidas de protec¸a˜o social e de redis- tribuic¸a˜o da renda,o que verdadeiramente pode ter faltado e´ uma concepc¸a˜o e´tica da vida social. A simples instrumentac¸a˜o de planos e medidas a longo prazo,para corrigir os desequilı´brios existentes,jamais pode prescindir do empenho de solidariedade institucional e pessoal de todos os brasileiros. Para tal fim,os cato´licos,que constituem a maioria da populac¸a˜o brasileira,podem dar uma contribuic¸a˜o fundamental.

6. O novo cena´rio internacional,devido a` globalizac¸a˜o,impo˜e aos Esta- dos importantes deciso˜es quanto a` sua capacidade de intervir na vida eco- noˆmica tambe´m na tentativa de corrigir desequilı´brios e injustic¸as sociais. Ja´ em 1967 meu venerado predecessor Paulo VI chamava a atenc¸a˜o sobre a crescente interdependeˆncia dos povos e sobre a impossibilidade dos paı´ses viverem isolados; ressaltava-se enta˜o que este processo de interdependeˆncia poderia ser equacionado por uma globalizac¸a˜o solida´ria,na qual as nac¸o˜es mais fortes garantissem certas vantagens financeiras e comerciais aos mais de´beis,a fim de ajudar a nivelar,na medida do possı ´vel,o marco internacio-

4 Centesimus annus,24. 5 Ibid.,34. Acta Ioannis Pauli Pp. II 305 nal de refereˆncia ou,pelo contra´rio,poderia servir para acentuar as distor- c¸o˜es.6 Infelizmente,ainda hoje a globalizac¸a˜o age muitas vezes a favor do mais forte,fazendo com que as vantagens decorrentes do desenvolvimento tecnolo´gico sejam vinculadas ao quadro normativo internacional. Vosso Paı´s esta´ tambe´m condicionado pelo entorno internacional,como os demais Estados,mas possui uma economia suficientemente forte que,ate ´ hoje,permitiu enfrentar as recorrentes crises financeiras globais. A po pula- c¸a˜o,alia´s,tem confianc¸a na pro´pria moeda e no funcionamento das institui- c¸o˜es. Deve-se agradecer a Deus,portanto,que existem no conjunto da soci- edade os elementos ba´sicos para resolver os problemas sociais,a` margem dos condicionamentos externos. E´ possı´vel trabalhar no Brasil por uma sociedade mais justa,e o compromisso nesse trabalho faz parte das exigeˆncias deriva- das da difusa˜o da mensagem evange´lica.

7. A vo´s,venera´veis Irma˜os,como hierarquia do povo de Deus,vos com- pete promover a busca de soluc¸o˜es novas e cheias de espı´rito crista˜o. Uma visa˜o da economia e dos problemas sociais,desde a perspectiva da doutrina social da Igreja,leva a considerar as coisas sempre do ponto de vista da dignidade do homem,que transcende o simples jogo dos fatores econoˆmicos. Por outro lado,ajuda a compreender que,para alcanc ¸ar a justic¸a social,se requer muito mais do que a simples aplicac¸a˜o de esquemas ideolo´gicos origi- nados pela luta de classes como,por exemplo,atrave ´s da invasa˜o de terras — ja´ reprovada na minha Viagem Pastoral em 1991 — e de edifı´cios pu´blicos ou privados ou,para na˜o citar outros,a adoc¸a˜o de medidas te´cnicas extremas, que podem ter consequ¨ eˆncias bem mais graves do que a injustic¸a que pre- tendiam resolver,como no caso de na˜o cumprimento unilateral dos compro- missos internacionais. O mais importante,segundo a missa˜o que Jesus Cristo confiou aos Bispos e,tambe´m,o mais eficaz e´ estimular toda a potencialidade e riqueza do povo de Deus,especialmente dos leigos,para que,na medida do possı ´vel,reine no Brasil uma justic¸a e solidariedade auteˆnticas,que sejam fruto de uma coe- rente vida crista˜. Numa democracia verdadeira sempre deve haver espac¸o legal para que grupos,longe de recorrerem a` violeˆncia,possam fazer valer processos de justa pressa˜o para acelerar-se o estabelecimento da ta˜o almejada equ¨ idade e justic¸a para todos.

6 Cf. Populorum progressio,54-55. 306 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

8. Deve-se,por isso,trabalhar incansavelmente para a formac ¸a˜o dos po- lı´ticos,de todos os brasileiros que teˆm algum poder deciso´rio,grande ou pequeno e,em geral,de todos os membros da sociedade,de modo que assu- mam plenamente as pro´prias responsabilidades e saibam dar um rosto hu- mano e solida´rio a` economia. E´ preciso formar nas classes polı´ticas e empresariais um auteˆntico espı´rito de veracidade e de honestidade. Quem assume uma lideranc¸a na sociedade, deve procurar prever as consequ¨ eˆncias sociais,diretas e indiretas,a curto e a longo prazo,das pro´prias deciso˜es,agindo segundo crite´rios de maximizac¸a˜o do bem comum,ao inve´s de procurar ganaˆncias pessoais. Os crista˜os devem estar dispostos a renunciar a qualquer vantagem econoˆmica ou social,se na˜o for por meios absolutamente honestos,na˜o somente de acordo com as leis civis,mas segundo o excelso padra˜o moral marcado pelo pro´prio nome de crista˜os,que seguem o rasto de Cristo sobre a terra.

9. Viver coerentemente como crista˜os significa converter a pro´pria vida num constante e generoso servic¸o ao pro´ximo. Na minha Carta aos Sacerdotes por ocasia˜o da Quinta-Feira Santa de 2002,falando do sacramento da Peniteˆncia,procurei estimular nos meus irma˜os sacerdotes aquela amizade de Jesus com Zaqueu: de homem que vivia da explorac¸a˜o dos seus irma˜os,a`quele que decide dar generosamente parte dos seus bens aos pobres e remediar as injustic¸as cometidas. O episo´dio de Zaqueu,narrado pelo evangelista Lucas,indica o caminho do exercı ´cio da opc¸a˜o preferencial pelos pobres. Ela na˜oe´ uma opc¸a˜o classista,mas serve de base de aproximac¸a˜o a todos os crista˜os e a todos os homens,ricos e pobres, de qualquer partido ou opinia˜o polı´tica com o espı´rito de Cristo,para provo- car neles o milagre da miserico´rdia. Conseguireis desse modo,venera´veis Irma˜os,fazer com que todos os brasileiros fac¸am como Zaqueu,uma opc¸a˜o de vida em favor de seus irma˜os,e abrireis nos crista˜os,e em todos os homens de boa vontade do Brasil,as infinitas potencialidades do amor de Deus. No pensamento e na ac¸a˜o polı´tica e econoˆmica,com a finalidade de zelar pelo bem comum,florescera˜o numerosas iniciativas — economia de comu- nha˜o e participac¸a˜o,iniciativas assistenciais e educacionais,formas inovado- ras de auxı´lio a` populac¸a˜o carente,etc. — que expressara˜o a variedade do povo de Deus e a incomensura´vel riqueza humana e espiritual do povo dessa grande Nac¸a˜o.

10. Venerados Irma˜os no episcopado,os desafios do trabalho nunca es- morec¸am o vosso entusiasmo; sede antes apo´stolos do otimismo e da espe- Acta Ioannis Pauli Pp. II 307 ranc¸a,infundindo confianc¸a nos mais diretos colaboradores e na inteira so- ciedade da vossas Regio˜es episcopais. Na exaltante fadiga da edificac¸a˜o do Reino de Deus vos assistam os Santos e Beatos da Terra de Santa Cruz. Proteja-vos Nossa Senhora Apare- cida,venerada com particular e intensa devoc¸a˜o pelo vosso povo. A` sua vigilante e materna protec¸a˜o,confio os vossos planos aposto´licos e as neces- sidades materiais e espirituais das dioceses de que sois Pastores. Recebama minha Beˆnc¸a˜o Aposto´lica que,de bom grado,estendo a quantos vos esta ˜o confiados.

II

Ad catholicarum universitatum sodales.*

Signori Cardinali, Signor Presidente della Federazione Internazionale delle Universita` Cattoliche Cari Rettori e Professori delle Universita` Cattoliche, Cari Amici!

1. Sono lieto di porgervi un saluto cordiale e di manifestarvi il mio ap- prezzamento per l’impegno culturale ed evangelizzatore delle Universita` Cat- toliche di tutto il mondo. La vostra presenza mi offre l’opportunita` di rivol- germi al Corpo accademico,al personale e agli studenti delle vostre istituzioni,che insieme costituiscono la comunita` universitaria. L’appunta- mento odierno mi ricorda con emozione il tempo in cui ho preso parte anch’io all’insegnamento superiore. Ringrazio il Signor Cardinale Zenon Grocholewski per le parole con le quali ha interpretato i sentimenti di voi tutti,illustrando,al tempo ste sso, le motivazioni e le prospettive che animano l’attivita` di ricerca e di insegna- mento che ferve nei vostri Atenei.

2. Organizado conjuntamente por la Congregacio´n para la Educacio´n Cato´lica y la Federacio´n Internacional de Universidades Cato´licas,vuestro congreso sobre el tema « La globalizacio´n y la Universidad Cato´lica » es par- ticularmente oportuno. Pone de relieve que la Universidad Cato´lica ha de tener siempre presente en su reflexio´n los cambios de la sociedad para pro- poner nuevas consideraciones.

* Die 5 Decembris 2002. 308 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

La institucio´n universitaria nacio´ en el seno de la Iglesia en las grandes ciudades europeas como Parı´s,Bolonia,Salamanca,Padua,Oxford,Coimbra, Roma,Cracovia,Praga,poniendo de relieve el papel de la Iglesia en el a ´mbito de la ensen˜anza y la investigacio´n. Ha sido alrededor de hombres que eran a la vez teo´logos y humanistas como se organizo´ la ensen˜anza superior no so´lo en teologı´a y en filosofı´a,sino tambie´n en la mayorı´a de las materias profa- nas. Las Universidades Cato´licas continu´an jugando hoy un papel importan- te en el panorama cientı´fico internacional y esta´n llamadas a tomar parte activa en la investigacio´n y desarrollo del saber,para la promocio´n de las personas y el bien de la humanidad.

3. Las nuevas cuestiones cientı´ficas requieren gran prudencia y estudios serios y rigurosos; e´stas plantean numerosos desafı´os,tanto a la comunidad cientı´fica como a las personas que deben tomar decisiones,especialmente en el a´mbito polı´tico y jurı´dico. Os animo,pues,a permanecer vigilantes,para percibir en los avances cientı´ficos y te´cnicos,y tambie´n en el feno´meno de la globalizacio´n,lo que es prometedor para el hombre y la humanidad,pero tambie´n los peligros que entran˜an para el futuro; entre los temas que en la actualidad revisten un intere´s particular quisiera citar los que atan˜en direc- tamente a la dignidad de la persona y sus derechos fundamentales y con los cuales esta´nı´ntimamente relacionados los grandes interrogantes de la bioe´- tica,como son el estatuto del embrio´n humano y las ce´lulas estaminales,hoy objeto de experimentos y manipulaciones inquietantes,no siempre ni mora l ni cientı´ficamente justificados.

4. Globalization is most often the result of economic factors,which today more than ever shape political,legal and bioethical decisions,frequent ly to the detriment of human and social concerns. The university world should strive to analyze the factors underlying these decisions and should in turn contribute to making them truly moral acts,acts worthy of the human person. This means strongly emphasizing the centrality of the inalienable dignity of the human person in scientific research and in social policies. Through their activities,the professors and students of your institutio ns are called to bear clear witness to their faith before the scientific community, showing their commitment to the truth and their respect for the human person. For Christians,research must in effect be undertaken in the light of faith rooted in prayer,in listening to the word of ,in Tradition and in the teaching of the Magisterium. Acta Ioannis Pauli Pp. II 309

5. The role of universities is to train men and women in the different disciplines,taking care to show the profound structural connection betw een faith and reason,“the two wings on which the human spirit rises to the contemplation of truth”.1 It should not be forgotten that a true education ought to present a complete and transcendent vision of the human person and educate people’s consciences. I am aware of your efforts,in teaching t he secular disciplines,to transmit to your students a Christian humanism an dto present to them in their university curriculum the basic elements of philoso- phy,bioethics and theology; this will confirm their faith and inform thei r consciences.2

6. L’Universite´ catholique doit exercer sa mission avec le souci de main- tenir son identite´ chre´tienne,participant a` la vie de l’E´ glise locale. Tout en ayant son autonomie scientifique,elle a la charge de vivre l’enseignemen tdu Magiste`re dans les diffe´rents domaines de la recherche dans lesquels elle est implique´e. La Charte Ex corde Ecclesiæ souligne cette double mission: en tant qu’universite´,elle « est une communaute´ acade´mique qui,de manie`re rigou- reuse et critique,contribue a` la sauvegarde et au de´veloppement de la dignite´ humaine et de l’he´ritage culturel graˆce a` la recherche,a` l’enseignement et aux diffe´rents services offerts ».3 En tant que catholique,elle manifeste son iden- tite´ fonde´e sur la foi catholique,dans la fide´lite´ aux enseignements et aux orientations qui sont donne´s par l’E´ glise,assurant « une pre´sence chre´tienne dans le monde universitaire,face aux grands proble`mes de la socie´te´ et de la culture ».4 Il revient en effet a` chaque enseignant ou chercheur,mais aussi a` la communaute´ universitaire tout entie`re et a` l’institution elle-meˆme,de vivre cet engagement comme un service de l’E´ vangile,de l’E´ glise et de l’homme. En ce qui les concerne,les Autorite´s universitaires ont le devoir de veiller a` la rectitude et au maintien des principes catholiques dans l’enseignement etla recherche au sein de leur e´tablissement. Il est clair que les centres universi- taires qui ne respectent pas les lois de l’E´ glise et l’enseignement du Magiste`re, notamment en matie`re de bioe´thique,ne peuvent pas se pre´valoir du carac- te`re d’Universite´ catholique. J’invite donc chaque personne et chaque Uni- versite´ a` re´fle´chir sur sa fac¸on de vivre dans la fide´lite´ aux principes caracte´- ristiques de l’identite´ catholique et a` prendre en conse´quence les de´cisions qui s’imposent.

1 Fides et ratio,1. 2 Cf. Ex corde Ecclesiae, 15. 3 Ibid.,n. 12. 4 Ibid.,n. 13. 310 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

7. Au terme de notre rencontre,je voudrais vous exprimer ma confiance et mes encouragements. Les Universite´s catholiques sont pre´cieuses pour l’E´ glise. Elles remplissent une mission au service de l’intelligence de la foi et du de´veloppement du savoir; elles cre´ent inlassablement des ponts entre les scientifiques de toutes les disciplines. Elles sont appele´es a` eˆtre toujours davantage des lieux de dialogue avec l’ensemble du monde universitaire,p our que la formation culturelle et la recherche soient au service du bien commun et de l’homme,qui ne peut pas eˆtre conside´re´ un simple objet d’investigation. En vous confiant a` l’intercession de la Vierge Marie,de Thomas d’Aquin et de tous les Docteurs de l’E´ glise,je vous accorde,ainsi qu’aux personnes et aux Institutions que vous repre´sentez,la Be´ne´diction aposto- lique.

III

Ad quosdam Brasiliae praesules.*

Venerados Irma˜os no episcopado

1. E´ para mim motivo de grande alegria acolher-vos hoje,em conclusa˜o do encontro pessoal que tive convosco. Sau´do-vos a todos com cordialidade fraterna e dou grac¸as ao Senhor pela plena comunha˜o que vos liga a`s vossas Igrejas locais e ao Sucessor de Pedro. A ainda recente divisa˜odaProvı´ncia Eclesia´stica de Salvador,com a constituic¸a˜o de duas novas Provı´ncias,deFeiradeSantanaedeVito´ria da Conquista,destina-se a facilitar o trabalho organizativo e de acompanha - mento desse territo´rioque,apardaProvı´ncia Eclesia´stica de Aracaju, interpela e representa um desafio a` criatividade e a` capacidade evangeliza- dora de toda a Igreja. Tendes diante dos olhos,como um livro aberto,essa grande regia ˜o,com toda a sua realidade histo´rica,social e religiosa. A fe´ do povo brasileiro teve origem especialmente nestas paragens. Em 1676 ficou constituı´da a Provı´ncia Eclesia´stica do Brasil,com a metro´pole na Bahia,em torno a` qual se agru- param,depois,como sufraga ˆneas,as dioceses do Rio de Janeiro,Pernambu- co,Maranha˜o e,no se´culo seguinte,as do Gra˜o-Para´,Sa˜o Paulo e Mariana, com as Prelazias de Cuiaba´ e Goia´s. O tempo na˜o pode cancelar a memo´ria de

* Die 10 Decembris 2002. Acta Ioannis Pauli Pp. II 311 tantos pastores origina´rios dali e muitos vindos do exterior,que se dedicaram generosamente a plantar as Sementes do Verbo. Agradec¸o a D. Ricardo Jose´ Weberberger,Bispo de Barreiras e Presidente do vosso Regional,ter-se feito inte´rprete dos vossos sentimentos,ao descre- ver as esperanc¸as e as dificuldades,os projetos e as expectativas das Dioceses que vos foram confiadas. Quero aproveitar esta circunstaˆncia para enviar a minha afetuosa recordac¸a˜o aos sacerdotes,religiosos,religiosas e a todo povo crista˜o das vossas Comunidades diocesanas,nas quais penso com estima e simpatia.

2. Um lugar especial esta´ reservado no corac¸a˜o do Papa e — tenho a certeza — tambe´m no corac¸a˜o de todos vo´s,amados Bispos,aos consagrados na Igreja. O carisma de cada um e´ sinal eloqu¨ ente de participac¸a˜o na multi- forme riqueza de Cristo,cujas « largura,comprimento,altura e profundid a- de » 1 sempre ultrapassam em muito tudo quanto no´s podemos sorver da sua plenitude. E a Igreja,que e´ o rosto visı´vel de Cristo no tempo,acolhe e nutre no seu pro´prio seio Congregac¸o˜es e Institutos com estilos ta˜o diferentes, porque todos contribuem para revelar a variegada presenc¸a e o polivalente dinamismo do Verbo de Deus encarnado e da Comunidade dos que nele creˆem. Num tempo em que se palpa o risco de construir o homem com uma so´ dimensa˜o,que inevitavelmente acaba por ser a historicista e imanentista,os consagrados sa˜o chamados a manter de pe´ o valor e o sentido da orac¸a˜o adoradora,na˜o separada mas unida ao compromisso vivo de um generoso servic¸o prestado aos homens,que precisamente daı´ recebe impulso e efica´cia: orac¸a˜o e trabalho,ac¸a˜o e contemplac¸a˜osa˜o binoˆmios que em Cristo nunca se deterioram em contraposic¸o˜es antite´ticas,antes maturam em mu´tua comple- mentaridade e fecunda integrac¸a˜o. A sociedade atual precisa de ver nos homens e nas mulheres consagrados quanta harmonia existe entre o humano e o divino,entre as coisas visı´veis e as invisı´veis 2 e o quanto as segundas superam as primeiras,sem nunca as banalizar nem humilhar,mas vivificando-as e elevando-as ao nı´vel do plano eterno de salvac¸a˜o. Tal e´ o testemunho que eles devem dar hoje ao mundo: mostrar quanta bondade e amor esta˜o contidos no miste´rio de Cristo 3 e simultaneamente quanto de transcendente e de sobrenatural se requer no empenho entre os homens.

1 Cf. Ef 3,18. 2 Cf. 2 Cor 4,18. 3 Cf. Tt 3,4. 312 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

3. Desejo fazer constar novamente o me´rito de tantas Congregac¸o˜es reli- giosas,por terem enviado a fina flor das suas vocac¸o˜es para formar e educar esse povo com tanto amor e dedicac¸a˜o. Podemos acaso esquecer-nos dos franciscanos,dos dominicanos,dos agostinianos,dos beneditinos,dos j esuı´- tas,dos salesianos,dos lazaristas,dos combonianos,dos presbı ´teros « fidei donum »? O que hoje vemos por toda a geografia nacional e´ fruto do trabalho escondido,silencioso e beneme´rito de muitos leigos e leigas e de tantos reli- giosos e religiosas que contribuı´ram e contribuem para a edificac¸a˜o dessa alma crista˜ do brasileiro. Reconhec¸a-mo-lo e demos grac¸as a Deus,porque no sileˆncio e na entrega desinteressada a Cidade de Deus cresceu,e a a´rvore frondosa da Igreja deu os seus frutos de bem e de grac¸a. Constituem,sem du´vida,uma grande riqueza das Igrejas que presidis as numerosas Comunidades religiosas,de vida tanto ativa quanto contemplat i- va. Cada uma delas e´ um dom para a diocese,que contribui para edificar, oferecendo a experieˆncia do Espı´rito pro´pria do seu carisma,e a atividade evangelizadora caracterı´stica da sua missa˜o. Precisamente por ser um dom inestima´vel para toda a Igreja,recomenda-se ao Bispo « apoiar e ajudar as pessoas consagradas,para que,em comunha ˜o com a Igreja,se abram a`s perspectivas espirituais e pastorais que correspondam a`s exigeˆncias do nosso tempo,na fidelidade a` inspirac¸a˜o origina´ria ».4 Nesta importante tarefa,o dia´logo respeitoso e fraterno sera´ o caminho privilegiado para unir esforc¸os e assegurar a indispensa´vel coereˆncia pastoral em cada diocese,sob a guia do seu Pastor.

4. As comunidades religiosas que se inserem na vida da pro´pria diocese merecem todo apoio e estı´mulo. E´ uma contribuic¸a˜o preciosa que oferecem pois,apesar da « diversidade de dons,o Espı ´rito e´ o mesmo ».5 Neste sentido o Concı´lio Vaticano II afirmava: « Procurem os religiosos com empenho que, por seu interme´dio,a Igreja revele cada vez mais Cristo,orando sobre o monte,anunciando a`s multido˜es o Reino de Deus,curando os enfermos e feridos,convertendo os pecadores ». 6 A Igreja na˜o pode sena˜o manifestar alegria e aprec¸o por tudo aquilo que os religiosos veˆm realizando mediante Universidades,escolas,hospitais e outras obras e instituic¸o˜es. Este vasto servic¸o em favor do povo de Deus e´ fortalecido por todas as comunidades religiosas que responderam de modo adequado a` exortac¸a˜o do Concı´lio,mediante a fidelidade ao carisma funda-

4 Vita consecrata,49. 5 1 Cor 12,4. 6 Lumen gentium,46. Acta Ioannis Pauli Pp. II 313 cional e o empenho renovado no que se refere aos elementos essenciais da vida religiosa.7 Pec¸o a Deus que recompense abundantemente todas as Comuni- dades religiosas pela colaborac¸a˜o que prestam na pastoral diocesana,tanto na vida escondida e silenciosa de um mosteiro,como no empenho em atender e formar na fe´ todos os segmentos da sociedade,inclusive as populac¸o˜es indı´- genas. As atividades pastorais sejam orientadas por um dinamismo sadio,em vista da expansa˜o,por todos os ambientes,da fe ´ revelada; aı´ esta˜o tambe´m, por exemplo,os meios de comunicac¸a˜o social a interpelar por uma correta difusa˜o da verdade. Os religiosos no mundo inteiro,e o Brasil na˜oe´ excec¸a˜o, fazem da imprensa escrita e falada um grande meio de difusa˜o da Boa Nova. Daı´ a importaˆncia de uma boa orientac¸a˜o,a fim de que na˜o se deixem arras- tar por ideologias contra´rias ao Magiste´rio da Igreja,e se empenhem por manter a unidade com a Se´ de Pedro. Na sua grande diversidade,a vida consagrada constitui uma riqueza da Igreja no vosso Paı´s. A qualidade espiritual dos seus membros,que beneficia os fie´is e e´,inclusive,uma preciosa ajuda para os sacerdotes,torna cada vez mais presente na conscieˆncia do povo de Deus « a exigeˆncia de responder com a santidade de vida ao amor de Deus,derramado nos corac¸o˜es pelo Espı´rito Santo,refletindo na conduta a consagrac¸a˜o sacramental realizada por obra de Deus no Batismo,na Confirmac¸a˜o ou na Ordem».8 Na fidelidade ao carisma que lhes e´ pro´prio,em comunha˜o e em dia´logo com os outros componentes da Igreja,em primeiro lugar com os Bispos,as Comunidades religiosas respondera˜o com generosidade aos apelos do Espı´rito e tera˜o a solicitude de buscar caminhos novos para a missa˜o,a fim de que Cristo seja anunciado a todas as culturas,ate´ a`s regio˜es mais longı´nquas.

5. Num ambiente profundamente secularizado e´ determinante a procla- mac¸a˜o do Reino de Deus,mediante o testemunho dos religiosos e das religio- sas. Por isso,desejo convidar-vos a prestar uma renovada atenc¸a˜oa` promo- c¸a˜o e ao cuidado da vida consagrada no vosso Paı´s. A pra´tica dos conselhos evange´licos testifica « a vida nova e eterna adquirida pela redenc¸a˜o de Cristo, e preanuncia a ressurreic¸a˜o futura e a glo´ria do Reino celeste».9 O papel distintivo da mensagem evange´lica justifica plenamente o aumento de inicia- tivas,tanto no aˆmbito diocesano quanto atrave´s da Confereˆncia episcopal,a fim de estimular ainda mais os jovens a responderem com generosidade a`

7 Cf. Decr. Perfectae caritatis,2. 8 Vita consecrata,33. 9 Lumen gentium,44. 314 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale vocac¸a˜o para os Institutos de Vida Consagrada e as Sociedades de Vida Aposto´lica. Se levarmos em conta que,em menos de duas de´cadas,no Brasil as vocac¸o˜es sacerdotais de diocesanos superaram as de religiosos,compreende- remos o peso do esforc¸o que se deveria dispensar,tambe´m entre estes u´ltimos, para promover novos opera´rios para a messe do Senhor. Trata-se de um problema de grande importaˆncia para a vida da Igreja em todo o mundo. E´ « urgente estruturar uma vasta e capilar pastoral das voca- c¸o˜es,que envolva as paro´quias,suscitando uma reflexa˜o mais atenta sobre os valores essenciais da vida,cuja sı´ntese decisiva esta´ na resposta que cada um e´ convidado a dar ao chamamento de Deus,especialmente quando se pede a total doac¸a˜o de si mesmo e das pro´prias forc¸as a` causa do Reino ».10 Encorajo os responsa´veis das Congregac¸o˜es e Institutos presentes nas vossas dioceses a oferecerem aos novic¸os e a`s novic¸as uma formac¸a˜o humana, intelectual e espiritual,que permita uma conversa˜o de todo seu ser a Cristo,a fim de que a consagrac¸a˜o configure sempre mais sua oblac¸a˜o ao Pai. As atividades e os programas da Confereˆncia Nacional dos Religiosos devem,antes de tudo,« primar pelo reverente acatamento e pela especial obedieˆncia ao Sucessor de Pedro e a`s diretrizes» emanadas por esta Se´ Apos- to´lica. Mais ainda,volto a recordar aqui que « todas as iniciativas,tanto as que sa˜o promovidas pela Confereˆncia Nacional dos Religiosos,como as de- mais,empreendidas pelas outras estruturas de coordenac¸a˜o regional ou local, devem estar sob a supervisa˜o e a responsabilidade concreta dos Superiores Maiores e do Bispo Diocesano. Estes teˆm uma responsabilidade objetiva e devem ter a possibilidade de um controle e de um efetivo acompanhamen- to ».11 Por outro lado,ouve-se falar,a `s vezes,de refundac¸a˜o de Congregac¸o˜es, descurando-se,pore´m — para ale´m da inseguranc¸a e do transtorno causados em muitas pessoas de boa fe´ — que se trata sobretudo de partir de novo e integralmente de Cristo,e de examinar com humildade e generosidade o sentire cum Ecclesia. Em seguida,e ´ urgente que,com o remanejamento, na˜o se vise somente a competeˆncia humana,mas a explı´cita formac¸a˜o crista˜ e cato´lica. Uma vida religiosa que na˜o expressa a alegria de pertencer a` Igreja e,com ela,a Jesus Cristo,ja ´ perdeu a primeira e fundamental oportunidade de uma pastoral vocacional.

10 Novo millennio ineunte,46. 11 Discurso,11/7/1995,n. 6. Acta Ioannis Pauli Pp. II 315

6. Como Confereˆncia e tambe´m como Pastores individualmente,exami- nareis sem du´vida,com objetividade e respeito,a crescente escassez de vo- cac¸o˜es,que se esta´ verificando em muitos Institutos,enquanto outros flores- cem continuamente. E´ parte constitutiva do vosso ministe´rio apoiar e orientar a observaˆncia dos conselhos evange´licos,mediante os quais os religiosos sa˜o consagrados a Deus,em Jesus Cristo,para lhe pertencerem exclusivamente. O cuidado da vida religiosa e´ particularmente urgente quando se discute acerca da identidade vocacional. Num espı´rito de profunda humildade,e tendo como ponto de refereˆncia Aquele « que,pela virtude que opera em no´s,pode fazer infinitamente mais do que tudo quanto podemos ou entende- mos »,12 os religiosos e as religiosas se interroguem sobre o renovamento pro- posto pelo Concı´lio Vaticano II: procuram segui-lo fielmente e foram produ- zidos os frutos de santidade e de zelo aposto´lico que se esperavam? Alguns documentos publicados em anos posteriores,com a minha aprovac¸a˜o,sobre a formac¸a˜o nos Institutos religiosos e sobre a vida contemplativa,13 foram pos- tos em pra´tica? A renovac¸a˜o da vida religiosa dependera´ do crescimento no amor de Deus, tendo sempre presente que « a contemplac¸a˜o das coisas divinas e a unia˜o com Deus pela orac¸a˜o assı´dua sejam o primeiro e principal dever de todos os Religiosos ».14 Ou´nico modo efetivo de descobrir sempre mais a pro´pria identidade e´ oa´rduo,mas consolador,caminho da conversa ˜o sincera e pes- soal,com um humilde reconhecimento das pro´prias imperfeic¸o˜es e pecados; e a confianc¸a na forc¸a da ressurreic¸a˜o de Cristo 15 ajudara´ a superar toda aridez e fraqueza,ao eliminar o sentido de desilusa˜o experimentado em certas oca- sio˜es.

7. O homem e a mulher consagrados a Deus na castidade perfeita defron- tam-se a`s vezes com o abandono ou a indiferenc¸a dos que os rodeiam e, consequentemente,com a solida˜o no sentido amargo e duro do voca´bulo. Nesse momento,o desejo de apoio e consolo humanos podem levar a` recor- dac¸a˜o daquilo que ficou para tra´s na vida: a natural aˆnsia de perpetuac¸a˜o atrave´s dos filhos,o desejo do afeto de algue´m e a consolac¸a˜o do calor fami- liar. Sa˜o aspirac¸o˜es humanamente compreensı´veis mas,na perspectiva da fe´, e´ possı´vel transcendeˆ-las em vista do Reino de Deus.

12 Ef 3,20. 13 V.g.,a Instr. Verbi sponsa de 1999. 14 C.I.C.,caˆn. 663 § 1. 15 Cf. Fl 3,10. 316 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Quem deu o passo decisivo para a consagrac¸a˜o,o fez assegurado pela promessa de Cristo que « na˜oha´ ningue´m que tenha abandonado,por amor do Reino de Deus,sua casa,sua mulher,seus irma ˜os,seus pais ou seus filhos, que na˜o receba muito mais neste mundo e no mundo vindouro a vida eter- na ».16 Nas horas de provac¸a˜oe´ necessa´rio imitar a Jesus que,na noite da Paixa˜o,se abandonou sem reservas a` vontade do Pai,dando assim o exemplo de uma verdadeira obedieˆncia,que na˜oe´ servil nem limitadora da pro´pria autonomia,mas caminho da verdadeira liberdade dos filhos de Deus. Por isso,e´ preciso reafirmar a serena convicc¸a˜o de que Aquele que iniciou nos consagrados esta obra,a levara´ a cabo ate´ o dia de Cristo Jesus.17 A histo´ria ensina que certos casos de declı´nio no fervor e na vitalidade da vida religiosa esta˜o ligados a um correspondente declı´nio na compreensa˜oe na pra´tica da pobreza evange´lica,embora o incumprimento dos demais con- selhos evange´licos incida certamente,num grau maior ou menor,na fidelida- de a` vida consagrada. Ao imitarem a Cristo,que « se tornou pobre» pela nossa salvac¸a˜o,18 os religiosos sa˜o chamados a « fazer uma sincera revisa˜o da pro´pria vida,na perspectiva da solidariedade com os pobres ». 19 Caso contra´rio,caira˜o na tentac¸a˜o de ser pregadores de uma pobreza que na˜o encontra modelo na pro´pria vida,quando reivindica a pobreza alheia e na˜o a pro´pria. E´ fa´cil cair nas malhas de ideologias materialistas,quando o testemunho pessoal na˜o serve de conduta para os demais. Enfim,mediante o livre e total dom de si mesmos a Cristo e a` Igreja,as religiosas e os religiosos podem testemunhar de modo surpreendente que o espı´rito das Bem-Aventuranc¸as e´ caminho por exceleˆncia para a transforma- c¸a˜o do mundo e para a restaurac¸a˜o de todas as coisas em Cristo.20

8. Venerados Irma˜os,ao concluir este meu colo´quio fraterno convosco, quero reafirmar todo o afeto e estima que nutro por cada um. Ao escutar-vos, dei-me conta da dedicac¸a˜o com que guiais as vossas dioceses e apreciei a comunha˜o que vos une uns aos outros. Maria,sublime modelo de consagra- c¸a˜o,sustente o vosso empenho e unidade que,de todo o corac ¸a˜o,confirmo com uma ampla Beˆnc¸a˜o Aposto´lica,extensiva aos sacerdotes e seminaristas, aos consagrados,novic¸os,novic¸as e demais membros das vossas comunidades crista˜s.

16 Lc 18,29-30. 17 Cf. Fl 1,6. 18 Cf. 2 Cor 8,9. 19 Redemptoris missio,60. 20 Cf. Lumen gentium,31. Acta Ioannis Pauli Pp. II 317

IV

Ad patres cardinales Romanamque curiam.*

Signori Cardinali, Venerati Confratelli nell’episcopato e nel sacerdozio, religiosi, religiose e laici della Curia Romana!

1. Cum Maria contemplemur Christi vultum! L’incontro che oggi,secondo una bella consuetudine,ci vede radunati,ha un sapore decisamente famili are. Ci vogliamo scambiare gli auguri nell’imminenza della Notte Santa,nella quale ci soffermeremo a contemplare,insieme con Maria,il volto di Cristo . Ringrazio il Card. Ratzinger,nuovo Decano del Collegio Cardinali zio, per i pensieri e i sentimenti che con nobili parole mi ha voluto esprimere a nome di tutti. Desidero pure far giungere un affettuoso saluto ed augurio al Decano emerito,Card. Bernardin Gantin,manifestandogli,anche in quest a circostanza,viva riconoscenza per tutto il lavoro svolto a servizio di qu esta Sede Apostolica. E` un Natale per me particolarmente significativo,perche´ cade nel mio venticinquesimo anno di Pontificato. Proprio questa circostanza mi spinge a farvi partecipi del mio «grazie» al Signore per i doni che mi ha elargito in questo non breve arco di tempo speso a servizio della Chiesa universale. Un cordialissimo « grazie » desidero esprimere anche a voi,che giorno per giorno,con la vostra collaborazione competente e affettuosa,mi siete pa rti- colarmente vicini. Il mio ministero non potrebbe esprimersi in modo adegua- to ed efficace senza di voi. Chiedo al Signore di ripagarvi di questo servizio al Successore di Pietro,consentendovi di trarne intima gioia e spirituale c on- forto.

2. Una tonalita` particolare e` data a questo nostro incontro dal suo svol- gersi nell’Anno del Rosario. Esso intende rilanciare nella comunita` cristiana una preghiera piu` che mai valida,anche alla luce degli orientamenti teologici e spirituali delineati dal Concilio Vaticano II. Si tratta infatti di una preghie- ra mariana dal cuore spiccatamente cristologico. Nel riandare,com’e` consuetudine in questa circostanza,ai principali av- venimenti che hanno scandito il mio ministero durante gli scorsi mesi,des i- dero farlo nell’ottica che il Rosario suggerisce,ossia con uno sguardo co ntem-

* Die 21 Decembris 2002. 318 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale plativo che faccia emergere,negli eventi stessi,il segno della presenza di Cristo. In questo senso,nella Lettera apostolica Rosarium Virginis Mariae ho sottolineato la valenza antropologica di questa preghiera: 1 essa,allenan- doci a contemplare Cristo,ci orienta a guardare l’uomo e la storia alla luc e del suo Vangelo.

3. Come dimenticare,innanzitutto,che il volto di Cristo continua ad avere un tratto dolente,di vera passione,per i conflitti che insanguinan o tante regioni del mondo,e per quelli che minacciano di esplodere con rinno - vata virulenza? Emblematica rimane la situazione della Terra Santa,ma altre guerre « dimenticate » non sono meno devastanti. Il terrorismo poi con- tinua a mietere vittime e a scavare ulteriori fossati. Di fronte a questo orizzonte rigato di sangue,la Chiesa non cessa di far sentire la sua voce e,soprattutto,continua ad elevare la sua preghiera. E ` quanto e` avvenuto,in particolare,il 24 gennaio scorso nella Giornata di preghiera per la pace ad Assisi quando,insieme con i rappresentanti delle altre religioni,abbiamo testimoniato la missione di pace che e` speciale dovere di quanti credono in Dio. Dobbiamo continuare a gridarlo con forza: « Le religioni sono al servizio della pace ».2 Questa verita` ho ribadito anche nel Messaggio per la pace del prossimo 1º gennaio,evocando la grande Enciclica Pacem in terris del Beato Giovanni XXIII,che l’11 aprile del 1963 — sono trascorsi quasi quarant’anni! — levo` la sua voce in una difficile congiuntura storica per additare nella verita`,nella giustizia,nell’amore e nella liberta` i « pilastri » portanti della vera pace.

4. Il volto di Cristo! Se ci guardiamo intorno con occhi contemplativi,non sara` difficile scorgere un raggio del suo splendore nelle bellezze del creato. Ma al tempo stesso saremo costretti a lamentare la devastazione che l’incuria umana e` capace di arrecare all’ambiente,infliggendo ogni giorno alla natura ferite che si ritorcono contro l’uomo stesso. Per questo sono contento di aver potuto anche quest’anno testimoniare in diverse occasioni l’impegno della Chiesa in ambito ecologico. E` ,a questo riguardo,doppiamente significativa,perche ´ frutto di collabo- razione tra le Chiese,la Dichiarazione che ho firmato con Sua Santita` il Patriarca ecumenico Bartolomeo I,presente a Venezia,collegandomi con lui in video-conferenza il 10 giugno. Abbiamo detto al mondo che e` necessario per tutti,per il futuro dell’umanita` e specialmente guardando ai bambini,

1 Cfr n. 25. 2 L’Osservatore Romano,25 gennaio 2002. Acta Ioannis Pauli Pp. II 319 una nuova « coscienza ecologica »,quale espressione di responsabilita` verso se stessi,verso gli altri,verso il creato.

5. Lo sguardo va poi a quanto mi e` stato dato di fare sul versante dei rapporti con gli Stati. Ho ricordato a tutti l’urgenza di porre al centro della politica,nazionale e internazionale,la dignita ` della persona umana e il servi- zio al bene comune. E` in funzione di questo annuncio che la Chiesa partecipa, nella sua veste propria,ad Organismi internazionali. E` questo il senso degli accordi che essa stipula,guardando non solo alle attese dei credenti,ma anche al bene di tutti i cittadini. Nel discorso che ho pronunciato davanti al Parlamento della Repubblica Italiana il 14 novembre scorso,ho sottolineato che la grande sfida di uno Stato democratico e` la capacita` di incardinare il suo assetto sul riconosci- mento degli inalienabili diritti dell’uomo e sulla cooperazione solidale e gene- rosa di tutti all’edificazione del bene comune. E` doveroso ricordare che a questi valori faceva gia` riferimento,giusto sessant’anni or sono,il mio venerato predecessore Pio XII nel Radiomessa g- gio del 24 dicembre 1942. Accennando con accorata partecipazione « alla fiumana di lagrime e amarezze » ed « al cumulo di dolori e tormenti » derivanti « dalla rovina micidiale dell’immane conflitto »,3 il grande Pontefice delineava con chiarezza i principi universali e irrinunciabili secondo cui,una vol ta superata la « spaventosa catastrofe » della guerra,4 avrebbe dovuto essere costruito il « nuovo ordine nazionale e internazionale invocato con cocente anelito da tutti i popoli ».5 Gli anni da allora trascorsi non hanno fatto che confermare la lungimirante saggezza di quegli ammaestramenti. Come non auspicare che i cuori si aprano,soprattutto i cuori dei giovani,ad accogl iere tali valori per costruire un futuro di vera e durevole pace?

6. Parlando di giovani,il pensiero va alle esperienze indimenticabili de lla Giornata Mondiale della Gioventu`,celebrata in luglio a Toronto. Quello con i giovani e` un appuntamento sempre coinvolgente,e direi « rigenerante ». Que- st’anno il tema ricordava ai giovani l’impegno missionario,sulla base de l mandato di Cristo: essere « luce del mondo » e « sale della terra ». E` bello constatare che i giovani,ancora una volta,non ci hanno delusi. Sono stati in tanti a partecipare,nonostante le difficolta`.

3 AAS 35 [1943],24. 4 Ibid.,p. 18. 5 Ibid.,p. 10. 320 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Certamente,la presenza di giovani cosı` numerosi all’incontro col Vangelo e col Papa non puo` far dimenticare i tanti altri che restano ai margini o si tengono lontani,adescati da altri messaggi o disorientati da mille contr astan- ti proposte. Tocca ai giovani di farsi evangelizzatori dei loro coetanei. Se la pastorale sapra` interessarsi di loro,i giovani non deluderanno la Chiesa, perche´ il Vangelo e` « giovane » e sa parlare al cuore dei giovani.

7. Ricordo poi,con animo particolarmente grato al Signore,i passi in avanti che,anche quest’anno,ha fatto il cammino ecumenico. In verita `, occorre riconoscerlo,non sono mancati motivi di amarezza. Ma dobbiamo guardare alle luci piu` che alle ombre. Tra le luci,oltre alla gia` menzionata Dichiarazione congiunta con il Patriarca Bartolomeo I,desidero ricorda re soprattutto l’incontro con la Delegazione della Chiesa ortodossa di Grecia, che l’11 marzo e` venuta a farmi visita,recando un messaggio di Sua Beati- tudine Christodoulos,Arcivescovo di Atene e di tutta la Grecia. Ho potuto cosı` rivivere,in qualche misura,il clima sperimentato lo scorso anno nella visita compiuta in Grecia sulle orme dell’Apostolo Paolo. Se ancora restano motivi di distanza,lascia ben sperare questo atteggiamento di reciproca apertura. Altrettanto va detto riguardo alla visita che mi ha fatto il Patriarca ortodosso di Romania Teoctist,col quale nello scorso ottobre ho firmato una Dichiarazione comune. Quando il Signore ci dara` finalmente la gioia della comunione piena con i fratelli ortodossi? La risposta rimane nel mistero della Provvidenza divina. Ma la fiducia in Dio non dispensa certo dall’impegno personale. E` necessario per questo intensificare soprattutto l’ecumenismo della preghiera e della santita`.

8. Proprio alla santita`,come alla « cima » piu` alta del « paesaggio » eccle- siale,desidero rivolgere l’ultimo sguardo di questa panoramica,giacch e´ anche quest’anno ho avuto la gioia di elevare agli onori degli altari tanti figli della Chiesa,che si sono distinti per la loro fedelta` al Vangelo. Cum Maria contem- plemur Christi vultum! E` nei santi che « Dio manifesta vividamente agli uo- mini la sua presenza e il suo volto ».6 Rendo lode al Signore per le beatificazioni e canonizzazioni compiute nel corso del viaggio apostolico a Ciudad de Guatemala e a Ciudad de Me´xico. E come non menzionare,anche per la particolare eco suscitata nell’opinion e pubblica,la canonizzazione di san Pio da Pietrelcina e di san Josemarı ´a Escriva´ de Balaguer?

6 Lumen gentium,50. Acta Ioannis Pauli Pp. II 321

Nel segno della santita` si e` pure svolto il mio viaggio apostolico in Polonia, per la dedicazione del Santuario della Divina Misericordia a Krakow-Łagiew- niki. In quell’occasione ho potuto ancora una volta ricordare al nostro mondo, tentato dallo scoraggiamento di fronte ai tanti problemi irrisolti e alle incognite minacciose del futuro,che Dio e` « ricco di misericordia ». Per chi confida in Lui mai nulla e` definitivamente perduto; tutto puo` essere ricostruito.

9. Cum Maria contemplemur Christi vultum! Carissimi collaboratori della Curia Romana,carissimi fratelli e sorell e,e` con questo invito che vi formulo gli auguri piu` cordiali per il prossimo Natale. Natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus.7 Che questo annuncio porti gioia ai vostri cuori e vi dia slancio nel lavoro che ogni giorno svolgete per la Santa Sede. Nel suo Natale Cristo ci trovi con l’animo pronto ad accoglierlo,e Maria, Regina del Santo Rosario,ci guidi maternamente alla contemplazione del s uo volto. Buon Natale a tutti!

V

Ad oratores Nationum coram admissos.*

Excellences, Mesdames, Messieurs,

1. Heureuse tradition que cette rencontre du de´but d’anne´e qui me donne la joie de vous recevoir et d’embrasser en quelque sorte tous les peuples que vous repre´sentez! En effet,a` travers vous et graˆce a` vous,me parviennent leurs espe´rances et leurs aspirations,leurs re´ussites et leurs e´checs. Aujour- d’hui,je de´sire former pour vos pays des vœux fervents de bonheur,de paix et de prospe´rite´. Au seuil de l’an nouveau,il m’est agre´able aussi de vous pre´senter a` tous mes meilleurs souhaits,alors que j’invoque sur vos personnes,sur vos fam illes et sur vos compatriotes l’abondance des Be´ne´dictions divines. Avant de partager avec vous quelques re´flexions inspire´es par l’actualite´ du monde et de l’E´ glise,je me dois de remercier votre Doyen,l’Ambassadeur Giovanni Galassi,pour le discours qu’il vient de m’adresser,ainsi que po ur les

7 Lc 2,11. —————— * Die 13 Ianuarii 2003. 322 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale vœux qu’il a de´licatement exprime´s,en votre nom a` tous,pour ma personne et pour mon ministe`re. Veuillez tous accepter ma vive gratitude! Monsieur l’Ambassadeur,vous avez e´galement e´voque´ avec sobrie´te´ les le´gitimes attentes de nos contemporains,he´las trop souvent contrarie´es par des crises politiques,par la violence arme´e,par des conflits sociaux,par la pauvrete´ ou par des catastrophes naturelles. Jamais comme en ce de´but de mille´naire l’homme n’a senti combien le monde qu’il a fac¸onne´ est pre´caire.

2. Je suis personnellement impressionne´ par le sentiment de peur qui habite souvent le cœur de nos contemporains. Le terrorisme sournois qui peut frapper a` tout instant et partout; le proble`me non re´solu du Moyen- Orient,avec la Terre Sainte et l’Irak; les soubresauts qui perturbent l’A me´- rique du Sud,particulie`rement l’Argentine,la Colombie et le Venezuela; les conflits qui empeˆchent de nombreux pays africains de se consacrer a` leur de´veloppement; les maladies qui propagent la contagion et la mort; le grave proble`me de la faim,tout spe´cialement en Afrique; les conduites irrespon- sables qui contribuent a` l’appauvrissement des ressources de la plane`te: ce sont autant de fle´aux qui menacent la survie de l’humanite´,la se´re´nite´ des personnes et la se´curite´ des socie´te´s.

3. Mais tout peut changer. Cela de´pend de chacun de nous. Chacun peut de´velopper en lui son potentiel de foi,de probite´,de respect d’autrui,de de´vouement au service des autres. Cela de´pend aussi,bien e´videmment,des responsables politiques,appele ´s a` servir le bien commun. Vous ne serez pas surpris que devant un parterre de diplomates j’e´nonce a` ce sujet quelques impe´ratifs qu’il me semble ne´cessaire de satisfaire si l’on veut e´viter que des peuples entiers,peut-eˆtre meˆme l’hu- manite´,ne sombrent dans l’abıˆme. D’abord,un « oui a la vie »! Respecter la vie et les vies: tout commence la` puisque le plus fondamental des droits humains est bien le droit a` la vie. L’avortement,l’euthanasie ou le clonage humain,par exemple,risquent d e re´duire la personne humaine a` un simple objet: la vie et la mort sur commande en quelque sorte! Lorsqu’elles sont de´pourvues de tout crite`re moral,les recherches scientifiques touchant aux sources de la vie sont un e ne´gation de l’eˆtre et de la dignite´ de la personne. La guerre elle-meˆme attente a` la vie humaine car elle porte avec elle la souffrance et la mort. Le combat pour la paix est toujours un combat pour la vie! Ensuite le respect du droit. La vie en socie´te´ — en particulier la vie internationale — suppose des principes communs intangibles dont le but Acta Ioannis Pauli Pp. II 323 est de garantir la se´curite´ et la liberte´ des citoyens et des nations. Ces re`gles de conduite sont la base de la stabilite´ nationale et internationale. Aujour- d’hui,les responsables politiques ont a` leur disposition des textes et des institutions d’une grande pertinence. Il suffit de les mettre en pratique.Le monde serait totalement diffe´rent si l’on commenc¸ait par appliquer since`re- ment les accords signe´s! Enfin le devoir de solidarite´. Dans un monde surabondamment informe´ mais qui paradoxalement communique si difficilement et ou` les conditions d’existence sont scandaleusement ine´gales,il est important de ne rien ne´gliger afin que tous se sentent responsables de la croissance et du bonheur de tous. Il en va de notre avenir. Un jeune sans travail,une personne handicape´e marginalise´e,des personnes aˆge´es abandonne´es,des pays prisonniers de la faim et de la mise`re,font trop souvent que l’homme de´sespe`re et succombe a` la tentation de la fermeture sur soi ou a` la violence.

4. Voila` pourquoi des choix s’imposent pour que l’homme ait encore un avenir. Pour cela,les peuples de la terre et leurs dirigeants doivent avoi r parfois le courage de dire « non». « Non a` la mort »! C’est-a`-dire non a` tout ce qui attente a` l’incomparable dignite´ de tous les eˆtres humains,a` commencer par celle des enfants a` naıˆtre. Si la vie est vraiment un tre´sor,il faut savoir le conserver et le faire fructifier sans le de´naturer. Non a` tout ce qui affaiblit la famille,cellule fondamentale de la socie´te´. Non a` tout ce qui de´truit chez l’enfant le sens de l’effort,le respect de soi et de l’autre,le sens du service. « Non a` l’egoı¨sme »! C’est-a`-dire a` tout ce qui pousse l’homme a` se prote´ger dans le cocon d’une classe sociale privile´gie´e ou d’un confort culturel qui exclut autrui. La fac¸on de vivre de ceux qui jouissent du bien-eˆtre,leur manie`re de consommer,doivent eˆtre revues a` la lumie`re des re´percussions sur les autres pays. Que l’on songe,par exemple,au proble `me de l’eau que l’Organisation des Nations unies propose a` la re´flexion de tous durant cette anne´e 2003. L’e´goı¨sme,c’est aussi l’indiffe´rence des nations nanties par rap- port aux pays laisse´s-pour-compte. Tous les peuples ont le droit de recevoir une part e´quitable des biens de ce monde et du savoir-faire des pays les plus capables. Comment ne pas penser ici,par exemple,a ` l’acce`s de tous aux me´dicaments ge´ne´riques,ne´cessaire pour soutenir la lutte contre les pande´- mies actuelles? Cet acce`s est souvent entrave´ he´las par des conside´rations e´conomiques a` court terme. « Non a` la guerre »! Elle n’est jamais une fatalite´. Elle est toujours une de´faite de l’humanite´. Le droit international,le dialogue loyal,la solidarite ´ 324 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale entre E´ tats,l’exercice si noble de la diplomatie,sont les moyens dignes de l’homme et des nations pour re´soudre leurs diffe´rends. Je dis cela en pensant a` ceux qui mettent encore leur confiance dans l’arme nucle´aire et aux trop nombreux conflits qui tiennent encore en otage des fre`res en humanite´.A` Noe¨l,Bethle´em nous a rappele´ la crise non re´solue du Moyen-Orient ou` deux peuples,l’israe´lien et le palestinien,sont appele´sa` vivre coˆte a` coˆte,e´gale- ment libres et souverains,respectueux l’un de l’autre. Sans avoir a` re´pe´ter ce que je vous disais l’an passe´ en pareille circonstance,je me contenterai d’ajou- ter aujourd’hui,devant l’aggravation constante de la crise moyen-orien tale, que sa solution ne pourra jamais eˆtre impose´e en recourant au terrorisme ou aux conflits arme´s,pensant que des victoires militaires peuvent eˆtre la solu- tion. Et que dire des menaces d’une guerre qui pourrait s’abattre sur les populations d’Irak,terre des prophe`tes,populations de´ja` exte´nue´es par plus de douze anne´es d’embargo? La guerre n’est jamais un moyen comme un autre que l’on peut choisir d’utiliser pour re´gler des diffe´rends entre nations. Comme le rappellent la Charte de l’Organisation des Nations unies et le Droit international,on ne peut s’y re´soudre,meˆme s’il s’agit d’assurer le bien commun,qu’a` la dernie`re extre´mite´ et selon des conditions tre`s strictes,sans ne´gliger les conse´quences pour les populations civiles durant et apre`s les ope´rations.

5. Il est donc possible de changer le cours des e´ve´nements de`s lors que pre´valent la bonne volonte´,la confiance en l’autre,la mise en œuvre des engagements pris et la coope´ration entre partenaires responsables. J’en don- nerai deux exemples. L’Europe d’aujourd’hui,a` la fois unie et e´largie. Elle a su abattre les murs qui la de´figuraient. Elle s’est engage´e dans l’e´laboration et la construction d’une re´alite´ capable de conjuguer unite´ et diversite´,souverainete´ nationale et action commune,progre`se´conomique et justice sociale. Cette Europe nou- velle porte en elle les valeurs qui ont fe´conde´,deux mille´naires durant,un art de penser et de vivre dont le monde entier a be´ne´ficie´. Parmi ces valeurs,le christianisme occupe une place de choix dans la mesure ou` il a donne´ nais- sance a` un humanisme qui a impre´gne´ son histoire et ses institutions. Se souvenant de ce patrimoine,le Saint-Sie`ge et l’ensemble des E´ glises chre´- tiennes ont insiste´ aupre`s des re´dacteurs du futur Traite´ constitutionnel de l’Union europe´enne afin qu’y figure une re´fe´rence aux E´ glises et institutions religieuses. Il nous paraıˆt en effet souhaitable que,dans le plein respect de la laı¨cite´,trois e´le´ments comple´mentaires soient reconnus: la liberte´ religieuse dans sa dimension non seulement individuelle et cultuelle mais e´galement Acta Ioannis Pauli Pp. II 325 sociale et corporative; l’opportunite´ d’un dialogue et d’une consultation structure´s entre les Gouvernants et les communaute´s de croyants; le respect du statut juridique dont les E´ glises et les institutions religieuses jouissent de´ja` dans les E´ tats membres de l’Union. Une Europe qui de´savouerait son passe´,qui nierait le fait religieux et qui n’aurait aucune dimension spirituel le serait bien de´munie face a` l’ambitieux projet qui mobilise ses e´nergies: cons- truire l’Europe de tous! L’Afrique,elle aussi,nous donne aujourd’hui l’occasion de nous re ´jouir: l’Angola a commence´ sa reconstruction; le Burundi a pris le chemin qui pour- rait conduire a` la paix et attend de la communaute´ internationale compre´- hension et aide financie`re; la Re´publique de´mocratique du Congo s’est enga- ge´ese´rieusement dans un dialogue national qui devrait conduire a` la de´mocratie. Le Soudan a e´galement fait preuve de bonne volonte´,meˆme si le chemin vers la paix est long et ardu. On doit se fe´liciter sans aucun doute de tels progre`s et encourager les responsables politiques a` n’e´pargner aucun effort pour que,petit a` petit,les peuples d’Afrique connaissent un de´but de pacification et donc de prospe´rite´,a` l’abri des luttes ethniques,de l’arbitraire et de la corruption. C’est pourquoi nous ne pouvons que de´plorer les graves e´ve´nements qui secouent la Coˆte-d’Ivoire et la Re´publique Centrafricaine, tout en invitant leurs habitants a` de´poser les armes,a` respecter leurs Consti- tutions respectives et a` jeter les bases d’un dialogue national. Il sera alors aise´ d’impliquer toutes les composantes de la communaute´ nationale dans l’e´la- boration d’un projet de socie´te´ ou` tous se retrouvent. En outre,il est bon de constater que,de plus en plus,les Africains tentent de trouver les soluti ons les plus adapte´es a` leurs proble`mes,graˆce a` l’action de l’Union africaine et a` des me´diations re´gionales efficaces.

6. Excellences,Mesdames et Messieurs,une constatation s’impose: l’ind e´- pendance des E´ tats ne peut se concevoir de´sormais que dans l’interde´pen- dance. Tous sont lie´s dans le bien comme dans le mal. Pour cela,justement,il convient de savoir distinguer le bien du mal et de les appeler par leur nom. A` leur sujet,quand le doute ou la confusion s’installent,les plus grands ma ux sont a` redouter,comme l’histoire nous l’a maintes fois enseigne´. Pour e´viter de tomber dans le chaos deux exigences me semblent s’impo- ser. D’abord retrouver au sein des E´ tats et entre les E´ tats la valeur primor- diale de la loi naturelle,qui a inspire´ jadis le droit des gens et les premiers penseurs du droit international. Meˆme si certains remettent aujourd’hui en question sa validite´,je suis convaincu que ses principes ge´ne´raux et univer- sels sont toujours capables de faire mieux percevoir l’unite´ du genre humain 326 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale et de favoriser le perfectionnement de la conscience des gouvernants comme des gouverne´s. Ensuite l’action perse´ve´rante d’hommes d’E´ tat probes et de´sinte´resse´s. En effet,l’indispensable compe´tence professionnelle des res- ponsables politiques ne peut eˆtre le´gitime´e que par l’attachement a` de fortes convictions e´thiques. Comment pourrait-on pre´tendre traiter des affaires du monde sans re´fe´rence a` cet ensemble de principes qui sont a` la base de ce « bien commun universel » dont l’encyclique Pacem in terris du Pape Jean XXIII a si bien parle´?Ilseratoujourspossiblea` un dirigeant logique avec ses convictions de se refuser a` des situations d’injustice ou a` des de´viances institutionnelles,ou d’y mettre fin. Nous retrouvons la`,je crois, ce que l’on appelle couramment aujourd’hui la « bonne gouvernance ». Le bien-eˆtre mate´riel et spirituel de l’humanite´,la tutelle des liberte´setdes droits de la personne humaine,le service public de´sinte´resse´,la proximite´ avec les situations concre`tes,passent avant tout programme politique et constituent une exigence e´thique qui est le mieux a` meˆme d’assurer la paix inte´rieure des nations et la paix entre les E´ tats.

7. Il est e´vident que,pour un croyant,s’ajoutent a ` ces motivations celles que lui donne la foi en un Dieu cre´ateur et pe`re de tous les hommes,qui lui confie la gestion de la terre et le devoir de l’amour fraternel. C’est dire combien l’E´ tat a tout inte´reˆta` veiller a` ce que la liberte´ religieuse,droit naturel — c’est-a`-dire a` la fois individuel et social —,soit effectivement garantie a` tous. Comme j’ai eu l’occasion de le dire,des croyants qui se sentent respecte´s dans leur foi,qui voient leurs communaute´s juridiquement reconnues,collaboreront avec d’autant plus de conviction au projet comm un de la socie´te´ civile dont ils sont membres. Vous comprendrez alors que je me fasse le porte-parole de tous les chre´tiens qui,de l’Asie a` l’Europe,sont encore victimes de violence et d’intole´rance,comme cela s’est produit tout re´cem- ment a` l’occasion de la ce´le´bration de Noe¨l. Le dialogue œcume´nique entre chre´tiens et les contacts respectueux avec les autres religions,en particuli er avec l’Islam,sont le meilleur antidote aux de´rives sectaires,au fanatisme ou au terrorisme religieux. En ce qui concerne l’E´ glise catholique,je ne men- tionnerai qu’une situation,qui est pour moi cause de grande souffrance: l e sort re´serve´ a` des communaute´s catholiques dans la Fe´de´ration de Russie qui, depuis des mois,voient certains de leurs pasteurs empeˆche´s de les rejoindre pour des raisons administratives. Le Saint-Sie`ge attend des autorite´s gouver- nementales des de´cisions concre`tes qui mettent un terme a` cette crise et qui soient conformes aux engagements internationaux souscrits par la Russie Acta Ioannis Pauli Pp. II 327 moderne et de´mocratique. Les catholiques russes veulent vivre comme leurs fre`res du reste du monde,avec la meˆme liberte´ et la meˆme dignite´.

8. Excellences,Mesdames et Messieurs,nous qui sommes re´unis en ce lieu, symbole de spiritualite´,de dialogue et de paix,puissions-nous contribuer par notre action quotidienne a` ce que tous les peuples de la terre avancent,dans la justice et la concorde,vers des situations plus heureuses et plus juste s,loin de la pauvrete´,de la violence et des menaces de guerre! Veuille Dieu combler vos personnes ainsi que tous ceux que vous repre´sentez d’abondantes be´ne´- dictions! Bonne et heureuse Anne´e pour tous!

VI

Ad quosdam episcopos Brasiliae.*

Senhores Cardeais Venerados Irma˜os no episcopado

1. Depois de me ter encontrado pessoalmente com cada um de vo´s nos dias passados,e´-me grato agora saudar-vos conjuntamente e,por vosso in- terme´dio,agradecer a Deus esta ocasia˜o de entrar em contato com as Comu- nidades crista˜s que representais,a todas elas dirigindo neste momento uma saudac¸a˜o afetuosa e sincera. Transmiti-lhes,amados Irma˜os,os meus mais cordiais sentimentos,asse- gurando a minha solidariedade espiritual aos sacerdotes,aos religiosos ea`s religiosas,ao laicado crista˜o,aos jovens,aos doentes e a todas as componen- tes do Povo de Deus. A D. Fernando Antoˆnio Figueiredo,Bispo de Santo Amaro e Presidente do Regional Sul 1,o meu agradecimento pela sua gentil atenc¸a˜o e pelas expresso˜es de obse´quio que ha´ pouco me dirigiu tambe´mem vosso nome.

2. « A e´poca em que vivemos — escrevi na encı´clica Redemptoris missio — e´ ao mesmo tempo drama´tica e fascinante. Se por um lado parece que os homens va˜o no encalc¸o da prosperidade material,mergulhando cada vez mais no consumismo materialista,por outro lado manifestam a angustiante pro- cura de sentido,a necessidade de vida interior,o desejo de aprender novas formas e meios de concentrac¸a˜o e de orac¸a˜o. Na˜oso´ nas culturas densas de religiosidade,mas tambe´m nas sociedades secularizadas,procura-se a dimen-

* Die 23 Iannuarii 2003. 328 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale sa˜o espiritual da vida como antı´doto a` desumanizac¸a˜o».1 E´ o chamado « res- surgimento religioso » que,embora na˜o desprovido de ambiguidades,conte´m todavia fermentos e estı´mulos a na˜o transcurar. Vo´s percebeis qua˜o difundida e´ esta exigeˆncia de Deus entre a vossa gente,uma populac¸a˜o tradicional- mente ancorada nos perenes princı´pios do cristianismo,mas submetida a influeˆncias negativas de va´ria ordem. Porventura o fenoˆmeno das seitas,que tambe´m nas vossas terras se esta´ difundindo com incideˆncia intermitente de zona para zona e com pontas acentuadas de proselitismo entre as pessoas mais fracas social e cultural- mente,na˜oe´ um sinal concreto de uma insatisfeita aspirac¸a˜o ao sobrenatu- ral? Na˜o constitui ele para vo´s,Pastores,um aute ˆntico desafio a renovar o estilo do acolhimento dentro das comunidades eclesiais e um estı´mulo pre- mente a uma nova e corajosa evangelizac¸a˜o,que desenvolva formas adequa- das de catequese,sobretudo para os adultos? Bem sabeis que,na base dessa difusa˜o,ha´ tambe´m muitas vezes uma grande careˆncia de formac¸a˜o religiosa,com a consequente indecisa˜o acerca da necessidade da fe´ em Cristo e da adesa˜oa` Igreja por Ele instituı´da. Tende- -se a apresentar as religio˜es e as va´rias experieˆncias espirituais como niveladas aummı´nimo denominador comum,que as tornaria praticamente equivalen- tes,com o resultado de que toda a pessoa seria livre de percorrer indiferen te- mente um dos muitos caminhos propostos para alcanc¸ar a desejada salvac¸a˜o. Se a isto se acrescentar o proselitismo arrojado,que caracteriza algum gr upo particularmente ativo e invasivo destas seitas,compreende-se logo como e´ urgente hoje sustentar a fe´ dos crista˜os,dando-lhes a possibilidade de uma contı´nua formac¸a˜o religiosa,para aprofundarem cada vez melhor a relac¸a˜o pessoal com Cristo. O vosso esforc¸o deve ser principalmente prevenir esse perigo,consolidando nos fie´is a pra´tica da vida crista˜ e favorecendo o cresci- mento do espı´rito de auteˆntica fraternidade no seio de cada uma das comu- nidades eclesiais.

3. Desde Roma,acompanhei com especial interesse o desenrolar do XIV Congresso Eucarı´stico Nacional realizado em Campinas,que contou com a participac¸a˜o de uma multida˜o de brasileiros reunida a` volta da Eucaristia,na presenc¸a do meu representante e Legado especial,o Cardeal Jose´ Saraiva Martins. Aquele foi,sobretudo,um momento de comunha ˜o,de vitalidade e de esperanc¸osa celebrac¸a˜o da Igreja de hoje no Brasil. Fac¸o votos de que este acontecimento tenha despertado a conscieˆncia crista˜ do povo fiel da vossa

1 N. 38. Acta Ioannis Pauli Pp. II 329 terra,encorajando-o para o compromisso de uma vida exemplar que estreite os vı´nculos de comunha˜o e reconciliac¸a˜onafe´ e no amor,para ser tambe´m fermento daquela renovac¸a˜o interior a que antes me referia. A Eucaristia e´,com efeito,o supremo bem espiritual da Igreja porque conte´m o pro´prio Cristo,nossa Pa´scoa e Pa˜o vivo,que com sua carne da´ a vida ao mundo.2 Deste modo,assim como o corac¸a˜o leva a vitalidade a todas as partes do corpo humano,tambe´m a vida eucarı´stica chegara´ — a partir do altar do sacrifı´cio,da presenc¸a real e da comunha˜o — a todas as zonas do corpo celestial,e fara´ sentir os seus efeitos salutares tambe´m nos complexos tecidos da sociedade,por meio dos crista˜os que prolongam hoje a ac¸a˜ode Redentor no mundo.

4. A Eucaristia deve estar,pois,no centro da Pastoral para irradiar a sua forc¸a sobrenatural em todos os ambientes crista˜os,tanto de evangelizac¸a˜o,de catequese e da mu´ltipla ac¸a˜o caritativa,quanto no compromisso de renova- c¸a˜o social e de justic¸a em favor de todos,comec¸ando pelo respeito da vida e dos direitos de cada pessoa,e no empenho em favor da famı´lia,do ensino a todos os nı´veis,da reta ordem polı´tica e da promoc¸a˜o da moralidade pu´blica e privada. Mas para dar toda a sua efica´cia a` ac¸a˜o eucarı´stica,deve-se cuidar sempre da digna e genuı´na celebrac¸a˜o do miste´rio,segundo a doutrina e as diretrizes da Igreja,como recordei em diversas ocasio˜es.3 Com efeito,a celebrac ¸a˜o da Eucaristia a Igreja,ale´m de participar na efica´cia redentora do miste´rio de Cristo,desempenha uma pedagogia da fe´ e da vida atrave´s da proclamac¸a˜o da Palavra,das orac¸o˜es,dos ritos e de todo o simbolismo eclesial da liturgia. Por isso,qualquer manipulac¸a˜o destes ele- mentos incide negativamente na pedagogia da fe´; por outro lado,a reta,ativa e consequ¨ ente participac¸a˜o litu´rgica,segundo as normas aprovadas pela Igre- ja,constro´iafe´ e a vida dos fie´is. Quero,pois,exortar-vos a conservar a genuı ´na celebrac¸a˜o da liturgia, esforc¸ando-vos para que sejam seguidas as indicac¸o˜es da Santa Se´ e as que competem a` vossa Confereˆncia episcopal. Recordai nisto o dever de os Bispos serem « moderadores,promotores e guardia˜es de toda a vida litu´rgica » nas suas respectivas dioceses.4

2 Cf. Presbyterorum ordinis,5. 3 Cf. Carta Dominicae cenae,12. 4 Caˆn. 835 § 1. 330 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

5. Na esteira deste servic¸o pastoral,desejaria submeter a` vossa conside- rac¸a˜o alguns temas sobre os quais venho insistindo,para dar novo impulso a` evangelizac¸a˜o nas Comunidades que vos esta˜o sujeitas. Como na˜o recordar,inicialmente,aquele meu apelo a dar « particular relevo a` Eucaristia dominical e ao pro´prio domingo,considerado um dia especial de festa,dia do Senhor ressuscitado e dom do Espı´rito,verdadeira Pa´scoa da semana » 5? Numa e´poca de grandes manifestac¸o˜es populares mo- vidas,a`s vezes,por objetivos superficiais,faz-se necessa ´rio restaurar,pela ac¸a˜o da grac¸a,o mundo interior das almas infinitamente mais rico de valores e de esperanc¸as. « As nossas comunidades,amados irma˜os e irma˜s — dizia eu — devem tornar-se auteˆnticas “escolas” de orac¸a˜o,onde o encontro com Cristo na˜o se exprima apenas em pedidos de ajuda,mas tambe´memac¸a˜o de grac¸as,louvor,adorac ¸a˜o,contemplac¸a˜o».6 O que significa isto,sena˜o dar novo impulso aos valores da Eucaristia, tanto na Santa Missa quanto nas diferentes manifestac¸o˜es eucarı´sticas: Con- gressos,Procisso˜es eucarı´sticas,Adorac¸o˜es do Santı´ssimo,Horas Santas e assim por diante? E´ preciso ensinar a rezar pessoalmente,e na˜o a coletivizar a orac¸a˜o. E o encontro semanal do crista˜o com Deus,na Missa e nas outras manifestac¸o˜es litu´rgicas,deve poder proporcionar uma maior intimidade com o seu Senhor,porque o « Reino de Deus esta´ no meio de vo´s» 7,assim como o sacerdote reza juntamente com o povo,pedindo a Deus no Pai-Nosso: « venha ano´s o vosso Reino ». Se a Liturgia da Palavra e´ um « dia´logo de Deus com o seu povo »,este « sente-se chamado a corresponder a este dia´logo de amor,agradecendo e louvando mas,ao mesmo tempo,verificando a pro ´pria fidelidade no esforc¸o por uma contı´nua conversa˜o».8 Os meios proporcionados para um correto entendimento da Eucaristia: a homilia e a preparac¸a˜o cateque´tica,os Folhe- tos do Domingo etc.,devem poder enriquecer a expectativa do povo por este dia. Caso contra´rio,tendem a esvaziar o conteu´do do Sacramento e da mesma mensagem litu´rgica. Por isso,a Celebrac¸a˜o eucarı´stica na˜o pode nem deve transformar-se numa ocasia˜o para reivindicac¸o˜es de cunho polı´tico como,a`s vezes,sa˜o sugeridas em publicac¸o˜es de cara´ter nacional,editadas para as Missas do domingo.

5 Novo millennio ineunte,35. 6 Ibid.,33. 7 Lc 17,21. 8 Carta ap. Dies Domini,41. Acta Ioannis Pauli Pp. II 331

6. Outro dos temas de considera´vel importaˆncia para as vossas dioceses consiste na religiosidade popular. O necessa´rio crescimento na fe´ e o testemunho evange´lico na transforma- c¸a˜o das realidades temporais segundo os desı´gnios de Deus devem levar os fie´is da Igreja a uma participac¸a˜o ativa na vida litu´rgica e sacramental. Com efeito,o Concı´lio recorda-nos que a liturgia e´ « a meta para a qual se encami- nha a ac¸a˜o da Igreja e a fonte de onde promana toda a sua forc¸a. Na verdade, o trabalho aposto´lico ordena-se a que todos os que se tornaram filhos de Deus pela fe´ e pelo Batismo... participem no sacrifı´cio e comam a Ceia do Senhor ».9 Daı´ decorre que as ac¸o˜es litu´rgicas,enquanto « celebrac¸o˜es da Igreja,que e´ “sacramento da unidade” » 10,devem ser disciplinadas unicamente pela auto- ridade competente 11,exigindo de todos grande e respeitosa fidelidade aos ritos e aos textos auteˆnticos. Uma errada aplicac¸a˜o do valor da criatividade e da espontaneidade nas celebrac¸o˜es,mesmo se tı´pica de tantas manifestac¸o˜es da vida do vosso povo,na˜o deve alterar os ritos e os textos e,sobretudo,o sentido do miste´rio que se celebra na Liturgia.

7. Na˜omee´ desconhecido,todavia,que a vossa pastoral litu´rgica convive com a presenc¸a de va´rios grupos culturais,que sa˜o uma manisfestac¸a˜o a mais da catolicidade da Igreja. Muitos destes grupos vivem nas a´reas urbanas,um ao lado do outro,transformando a sua cultura em perfeita simbiose. Este fenoˆmeno implica uma resposta particularmente sensı´vel,confiada ao vosso crite´rio e prudeˆncia pastoral. Como compreendera˜o,o respeito pelas diversas culturas e a corresponden- te inculturac¸a˜o evange´lica abordam questo˜es que merecem um destaque a` parte. Certamente,na˜oe´ possı´vel descurar aqui a considerac¸a˜o da cultura afro- -brasileira no quadro mais amplo da evangelizac¸a˜o « ad gentes »,e que hoje e´ bem presente na vossa reflexa˜o teolo´gica e pastoral. Trata-se da delicada questa˜o de aculturac¸a˜o,especialmente nos ritos litu´rgicos,no vocabula´rio e nas expresso˜es musicais e corporais tı´picas da cultura afro-brasileira. E´ bem sabido que a interac¸a˜o do cristianismo com os costumes e as tradic¸o˜es afri- canas trouxe ao vocabula´rio,a` sintaxe e a` proso´dia da lı´ngua portuguesa falada no Brasil uma feic¸a˜o pro´pria. A presenc¸a do elemento negro na arte sacra barroca do perı´odo colonial,que deixou ta˜o belos monumentos arqui- tetoˆnicos e de escultura religiosa,e incorporou a mu´sica sacra e profana nos

9 Sacrosanctum Concilium,10. 10 Ibid.,26. 11 Caˆn. 838 § 4. 332 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale festejos da religiosidade popular marcou,de modo inconfundı´vel,as expres- so˜es culturais mais auteˆnticas desta sociedade multirracial que e´ o Brasil. E´ evidente,pore´m,que se estaria distanciando da finalidade especı´fica da evangelizac¸a˜o,acentuar um destes elementos formadores da cultura brasilei- ra,isola´-lo deste processo interativo ta˜o enriquecedor,de modo quase a se tornar necessa´ria a criac¸a˜o de uma nova liturgia pro´pria para as pessoas de cor. Seria incomprensı´vel dar ao rito litu´rgico uma apresentac¸a˜o externa e uma estruturac¸a˜o — nas vestes,na linguagem,no canto,nas cerimo ˆnias e objetos litu´rgicos — baseada nos chamados cultos afro-brasileiros,sem a rigorosa aplicac¸a˜o de um discernimento se´rio e profundo acerca da sua com- patibilidade com a Verdade revelada por Jesus Cristo. E´ necessa´rio manter, por exemplo,uma adequada e prudente vigilaˆncia em certos ritos que inspi- ram a aproximac¸a˜o do augusto Miste´rio Trinita´rio ao pantea˜o dos espı´ritos e divindades dos cultos africanos,pois corre-se o risco de modificar as fo´rmulas sacramentais em sua refereˆncia trinita´ria; mais ainda,deve-se assinalar,cor- rigindo oportunamente,a introduc¸a˜o no rito sacramental de ritos,cantos e objetos pertencentes explicitamente ao universo dos cultos afro-brasileiros. A Igreja Cato´lica veˆ com interesse estes cultos,mas considera nocivo o relativismo concreto de uma pra´tica comum de ambos ou de uma mistura entre eles,como se tivessem o mesmo valor,pondo em perigo a identidade da fe´ cato´lica. Ela sente-se no dever de afirmar que o sincretismo e´ danoso quando compromete a verdade do rito crista˜o e a expressa˜odafe´,em detri- mento de uma auteˆntica evangelizac¸a˜o. A tarefa de adaptac¸a˜o e de inculturac¸a˜oe´ importante para o futuro do renovamento da vida litu´rgica. A Constituic¸a˜o conciliar sobre a Sagrada Liturgia estabeleceu os seus princı´pios.12 Por sua vez,a Instruc¸a˜o sobre a « Liturgia Romana e a inculturac¸a˜o » aprofundou o tema e precisou os proce- dimentos que devem ser seguidos por parte das Confereˆncias episcopais,a` luz do Direito Canoˆnico,depois da reforma litu´rgica.13

8. Na vossa ac¸a˜o evangelizadora,um setor que merece toda atenc¸a˜oda solicitude pastoral e´ o das comunidades indı´genas. No ano passado,vossa Confereˆncia episcopal propoˆs como tema da Campanha da Fraternidade: « A Fraternidade e os povos indı´genas ». Alegra-me saber que a Pastoral diocesa- na de algumas Igrejas particulares vem contribuindo decididamente para que as comunidades indı´genas tomem maior conscieˆncia da sua pro´pria identida-

12 Cf. nn. 37-40. 13 Cf. Ins. Varietates legitimae,62 e 65-68. Acta Ioannis Pauli Pp. II 333 de,dos valores das suas culturas e do lugar que devem ocupar no conjunto da populac¸a˜o brasileira. A celebrac¸a˜o do V Centena´rio da Evangelizac¸a˜o do Brasil propiciou tam- be´m a ocasia˜o para renovar o empenho na evangelizac¸a˜o das comunidades indı´genas do Paı´s. O Evangelho deve continuar penetrando na cultura indı´- gena,e tornar possı ´vel a sua expressa˜o na vida comunita´ria,na fe´ ena liturgia. Sirva-me a ocasia˜o para reiterar aqui,que uma Igreja viva e unida a` volta de seus Pastores sera´ a melhor defesa,para rebater a obra desagre- gadora que certas seitas esta˜o realizando entre os vossos fie´is,semeando entre eles a confusa˜o e desvirtuando o conteu´do da mensagem crista˜.

9. Ao terminar este encontro,desejo reiterar-vos,queridos Irma ˜os,a mi- nha gratida˜o pelos esforc¸os realizados nos diferentes campos da ac¸a˜o pastoral; pelo bom espı´rito com que guiais o Povo de Deus; pela decidida vontade de servir o homem,atrave´s do anu´ncio do Evangelho que salva todo aquele que creˆ em Jesus Cristo.14 Ao encorajar-vos a prosseguir com renovado empenho na vossa missa˜o,pec¸o-vos que leveis a minha afetuosa saudac¸a˜oebeˆnc¸a˜o aos vossos sacerdotes,religiosos,religiosas e fie ´is,em especial a`queles que esta˜o doentes,sa˜o idosos ou sofrem por qualquer causa,os quais teˆm sempre um lugar particular no corac¸a˜o do Papa. Que Nossa Senhora Aparecida interceda diante do Senhor pela santidade de todos os fie´is do Brasil,pela prosperidade da Nac¸a˜o,pelo bem-estar de cada uma das suas famı´lias. Com estes ardentes votos,concedo-vos de cora- c¸a˜oaBeˆnc¸a˜o Aposto´lica.

VII

Ad Pontificium Consilium de Legum textibus.*

1. Sono molto lieto di accogliervi,cari partecipanti alla Giornata Accad e- mica organizzata dal Pontificio Consiglio per i Testi Legislativi sui « Vent’anni di esperienza canonica »,che sono trascorsi da quando,il 25 gennaio 1983, ebbi la gioia di promulgare il nuovo Codex Iuris Canonici. Ringrazio di cuore il Presidente del Pontificio Consiglio,l’Arcivescovo Julia´n Herranz,per i senti- menti espressi a nome di tutti e per la efficace illustrazione del Convegno.

14 Cf. Rm 1,16. —————— * Die 24 Ianuarii 2003. 334 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

La coincidenza tra la data di promulgazione del nuovo Codice di Diritto Canonico e quella del primo annuncio del Concilio — ambedue gli eventi portano la data del 25 gennaio —,mi induce a ribadire ancora una volta lo stretto rapporto esistente tra il Concilio e il nuovo Codice. Non si deve infatti dimenticare che il beato Giovanni XXIII,nel manifestare il proposito di indire il Concilio Vaticano II,rivelava di voler procedere anche alla rif orma della disciplina canonica. Proprio pensando a questo,nella Costituzion e apo- stolica Sacræ disciplinæ leges sottolineavo che tanto il Concilio quanto il nuovo Codice erano scaturiti « da un’unica e medesima intenzione,che e` quella di restaurare la vita cristiana. Da una tale intenzione,in effetti ,tutta l’opera del Concilio ha tratto le sue norme e il suo orientamento ».1 In questi vent’anni si e` potuto constatare fino a che punto la Chiesa avesse bisogno del nuovo Codice. Felicemente le voci di contestazione del diritto sono ormai piuttosto superate. Tuttavia,sarebbe ingenuo ignora re quanto resta da fare per consolidare nelle presenti circostanze storiche una vera cultura giuridico-canonica e una prassi ecclesiale attenta alla intrinseca dimensione pastorale delle leggi della Chiesa.

2. L’intenzione che ha presieduto la redazione del nuovo Corpus Iuris Canonici e` stata ovviamente quella di mettere a disposizione dei Pastori e di tutti i fedeli uno strumento normativo chiaro,che contenesse gli aspet ti essenziali dell’ordine giuridico. Sarebbe pero` del tutto semplicistico e fuor- viante concepire il diritto della Chiesa come un mero insieme di testi legisla- tivi,secondo l’ottica del positivismo giuridico. Le norme canoniche,in fatti,si rifanno ad una realta` che le trascende; tale realta` non e` solo composta di dati storici e contingenti,ma comprende anche aspetti essenziali e permanent i nei quali si concretizza il diritto divino. Il nuovo Codice di Diritto Canonico — e questo criterio vale anche per il Codice dei Canoni delle Chiese Orientali — deve essere interpretato ed ap- plicato in quest’ottica teologica. In tal modo,si possono evitare certi r idu- zionismi ermeneutici che impoveriscono la scienza e la prassi canonica,a llon- tanandole dal loro vero orizzonte ecclesiale. Cio` avviene,com’e ` ovvio, soprattutto quando si pone la normativa canonica al servizio di interessi estranei alla fede e alla morale cattolica.

3. In primo luogo,percio`,il Codice va contestualizzato nella tradizione giuridica della Chiesa. Non si tratta di coltivare un’astratta erudizione sto- rica,ma di penetrare in quel flusso di vita ecclesiale che e` la storia del Diritto

1 AAS,75,1983,pars II,pag. VIII. Acta Ioannis Pauli Pp. II 335

Canonico,per trarne lume nell’interpretazione della norma. I testi codi ciali, infatti,si inseriscono in un insieme di fonti giuridiche,che non e ` possibile ignorare senza esporsi all’illusione razionalistica di una norma esaustiva di ogni problema giuridico concreto. Una simile mentalita` astratta si rivela infeconda,soprattutto perche´ non tiene conto dei problemi reali e degli obiet- tivi pastorali che sono alla base delle norme canoniche. Riduzionismo anche piu` pericoloso e` quello che pretende di interpretare ed applicare le leggi ecclesiastiche distaccandole dalla dottrina del Magistero. Secondo tale visione,i pronunciamenti dottrinali non avrebbero alcun va lore disciplinare,valore che sarebbe da riconoscere soltanto agli atti forma lmente legislativi. E` noto che,in quest’ottica riduzionista,si e ` arrivati talvolta ad ipotizzare perfino due diverse soluzioni dello stesso problema ecclesiale: l’una ispirata ai testi magisteriali,l’altra a quelli canonici. Alla base di un a simile impostazione vi e` un’idea di Diritto Canonico molto impoverita,quasi che esso si identificasse con il solo dettato positivo della norma. Cosı` non e`:la dimensione giuridica infatti,essendo teologicamente intrinseca alle r ealta` ecclesiali,puo` essere oggetto di insegnamenti magisteriali,anche definitivi. Questo realismo nella concezione del diritto fonda un’autentica interdi- sciplinarita` tra la scienza canonistica e le altre scienze sacre. Un dialogo davvero proficuo deve partire da quella realta` comune che e` la vita stessa della Chiesa. Pur studiata da angolature diverse nelle varie discipline scien- tifiche,la realta` ecclesiale rimane identica a se stessa e,come tale,puo ` con- sentire un interscambio reciproco fra le scienze sicuramente utile a ciascuna.

4. Una delle novita` piu` significative del Codice di Diritto Canonico,come pure del successivo Codice dei Canoni delle Chiese Orientali,e` la normativa che i due Testi contengono sui doveri e diritti di tutti i fedeli.2 In realta`,il riferimento della norma canonica al mistero della Chiesa,auspicato dal V a- ticano II,3 passa anche attraverso la via maestra della persona,dei suoi diritti e doveri,tenendo ovviamente ben presente il bene comune della societa` ec- clesiale. Proprio questa dimensione personalistica dell’ecclesiologia conciliare con- sente di comprendere meglio lo specifico ed insostituibile servizio che la Ge- rarchia ecclesiastica deve prestare per il riconoscimento e la tutela dei diritti dei singoli e delle comunita` nella Chiesa. Ne´ in teoria ne´ in pratica si puo` prescindere dall’esercizio della potestas regiminis e,piu` in generale,dell’intero

2 Cfr CIC,cann. 208-223; CCEO,cann. 7-20. 3 Cfr Decr. Optatam totius,16. 336 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale munus regendi gerarchico,quale via per dichiarare,determinare,garantire e promuovere la giustizia intraecclesiale. Tutti gli strumenti tipici attraverso cui si esercita la potestas regiminis — leggi,atti amministrativi,processi,sanzioni canoniche — acquistano cosı` il loro vero senso,quello di un autentico servizio pastorale in favore delle persone e delle comunita` che compongono la Chiesa. Talvolta tale servizio puo` essere frainteso e contestato: proprio allora esso si rivela piu` necessario per evitare che,in nome di pretese esigenze pastorali,si prendano decisioni che poss ono causare e addirittura favorire inconsciamente delle vere ingiustizie.

5. Consapevole dell’importanza del contributo specifico che,come cano- nisti,voi recate al bene della Chiesa e delle anime,vi esorto a perseverar e con rinnovato slancio nella vostra dedizione allo studio e alla formazione canoni- stica delle nuove generazioni. Cio` non manchera` di favorire un significativo apporto ecclesiale a quella pace,opera della giustizia, 4 per la quale ho chiesto di pregare specialmente in quest’Anno del Rosario.5 Con questi auspici a tutti imparto con affetto la mia Benedizione.

NUNTII

I

Ob diem migratoribus et profugis dicatum.

1. Migration has become a widespread phenomenon in the modern-day world and involves all nations,either as countries of departure,of trans it or of arrival. It affects millions of human beings,and presents a challenge t hat the pilgrim Church,at the service of the whole human family,cannot fail to take up and meet in the Gospel spirit of universal charity. This year’s World Day of Migrants and Refugees should be a time of special prayer for the needs of all who,for whatever reason,are far from home and family; it should be a day of serious reflection on the duties of Catholics towards these brothers and sisters. Among those particularly affected are the most vulnerable of foreigners: undocumented migrants,refugees,asylum seekers,those displaced by con -

4 Cfr Is 32,17. 5 Cfr Lett. ap. Rosarium Virginis Mariæ,nn. 6 e 40. Acta Ioannis Pauli Pp. II 337 tinuing violent conflicts in many parts of the world,and the victims — mostly women and children — of the terrible crime of human trafficking. Even in the recent past we have witnessed tragic instances of forced move- ments of peoples for ethnic and nationalistic pretensions,which have add ed untold misery to the lives of targeted groups. At the root of these situations there are sinful intentions and actions that go contrary to the Gospel and constitute a call to Christians everywhere to overcome evil with good.

2. Membership in the Catholic community is not determined by nation- ality,or by social or ethnic origin,but essentially by faith in Jesus Chri st and in the name of the Holy Trinity. The “cosmopolitan” make-up of the People of God is visible today in practically every particular Church because migration has transformed even small and formerly isolated commu- nities into pluralist and inter-cultural realities. Places that until recently rarely saw an outsider are now home to people from different parts of the world. More and more,for example,the Sunday involves hearing the Good News proclaimed in languages not heard before,thus giving new expression to the exhortation of the ancient psalm: “Praise the Lord,all y ou nations,glorify him all you peoples”. 1 These communities therefore have new opportunities of living the experience of catholicity,a mark of the Churc h expressing her essential openness to all that is the work of the Spirit in every people. The Church understands that restricting membership of a local commu- nity on the basis of ethnic or other external characteristics would be an impoverishment for all concerned,and would contradict the basic right of the baptized to worship and take part in the life of the community. Moreover, if newcomers feel unwelcome as they approach a particular parish commu- nity because they do not speak the local language or follow local customs, they easily become “lost sheep”. The loss of such “little ones” for reasons of even latent discrimination should be a cause of grave concern to pastors and faithful alike.

3. This takes us back to a subject which I have often mentioned in my Messages for the World Day of Migrants and Refugees,namely,the Christian duty to welcome whoever comes knocking out of need. Such openness builds up vibrant Christian communities,enriched by the Spirit with the gifts brought to them by new disciples from other cultures. This basic expression of evangelical love is likewise the inspiration of countless programmes of

1 Ps. 116: 1. 338 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale solidarity towards migrants and refugees in all parts of the world. To under- stand the extent of this ecclesial heritage of practical service to immigrants and displaced people we need only to remember the achievements and legacy of such figures as saint Frances Xavier Cabrini or bishop John Baptist Sca- labrini,or the extensive present-day action of the Catholic relief agenc y “Caritas” and of the International Catholic Migration Commission. Often,solidarity does not come easily. It requires training and a turning away from attitudes of closure,which in many societies today have become more subtle and penetrating. To deal with this phenomenon,the Church possesses vast educational and formative resources at all levels. I therefore appeal to parents and teachers to combat racism and xenophobia by incul- cating positive attitudes based on Catholic social doctrine.

4. Being ever more deeply rooted in Christ,Christians must struggle to overcome any tendency to turn in on themselves,and learn to discern in people of other cultures the handiwork of God. Only genuine evangelical love will be strong enough to help communities pass from mere tolerance of others to real respect for their differences. Only Christ’s redeeming grace can make us victorious in the daily challenge of turning from egoism to altruism,fr om fear to openness,from rejection to solidarity. Understandably,as I urge Catholics to excel in the spirit of solidarity towards newcomers among them,I also invite the immigrants to recognize the duty to honour the countries which receive them and to respect the laws, culture and traditions of the people who have welcomed them. Only in this way will social harmony prevail. The path to true acceptance of immigrants in their cultural diversity is actually a difficult one,in some cases a real Way of the Cross. That must not discourage us from pursuing the will of God,who wishes to draw all peoples to himself in Christ,through the instrumentality of his Church,the sacra - ment of the unity of all mankind.2 At times that path needs a prophetic word that points out what is wrong and encourages what is right. When tensions arise,the credibility of the Church in her doctrine on the fundamental respect due to each person rests on the moral courage of pastors and faithful to “stake everything on love”.3

5. It hardly needs to be said that mixed cultural communities offer un- ique opportunities to deepen the gift of unity with other Christian Churches

2 Cf. Lumen gentium,1. 3 Cf. Novo millennio ineunte,47. Acta Ioannis Pauli Pp. II 339 and ecclesial communities. Many of them in fact have worked within their own communities and with the to form societies in which the cultures of migrants and their special gifts are sincerely appreciated,a nd in which manifestations of racism,xenophobia and exaggerated nationalism are prophetically opposed. May Mary our Mother,who also experienced rejection at the very time when she was about to give her Son to the world,help the Church to be the sign and instrument of the unity of cultures and nations in one single family. May she help all of us to witness in our lives to the Incarnation and the constant presence of Christ,who through us wishes to continue in history and in the world his work of liberation from all forms of discrimination, rejection and marginalization. May God’s abundant blessings be with those who welcome the stranger in Christ’s name.

From the Vatican,24 October 2002.

IOANNES PAULUS PP. II

II

Ob diem I Ianuarii anni MMIII

PACEM IN TERRIS: A PERMANENT COMMITMENT

1. Almost forty years ago,on Holy Thursday,11 April 1963, John XXIII published his epic Encyclical Letter Pacem in terris. Addressing himself to “all men of good will”,my venerable predecessor,who would die just two months later,summed up his message of “peace on earth” in the first sentence of the Encyclical: “Peace on earth,which all men of ever y era have most eagerly yearned for,can be firmly established and sustained only if the order laid down by God be dutifully observed” (Introduction: AAS,55 [1963],257).

Speaking peace to a divided world

2. The world to which John XXIII wrote was then in a profound state of disorder. The twentieth century had begun with great expectations for pro- gress. Yet within sixty years,that same century had produced two World Wars,devastating totalitarian systems,untold human suffering,and the greatest persecution of the Church in history. 340 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Only two years before Pacem in terris,in 1961,the Berlin Wall had been erected in order to divide and set against each other not only two parts of that City but two ways of understanding and building the earthly city. On one side and the other of the Wall,life was to follow different patterns, dictated by antithetical rules,in a climate of mutual suspicion and mistr ust. Both as a world-view and in real life,that Wall traversed the whole of humanity and penetrated people’s hearts and minds,creating divisions th at seemed destined to last indefinitely. Moreover,just six months before the Encyclical,and just as the Second Vatican Council was opening in ,the world had come to the brink of a nuclear war during the Cuban Missile Crisis. The road to a world of peace, justice and freedom seemed blocked. Humanity,many believed,was con- demned to live indefinitely in that precarious condition of “cold war”,ho ping against hope that neither an act of aggression nor an accident would trigger the worst war in human history. Available atomic arsenals meant that such a war would have imperilled the very future of the human race.

The four pillars of peace

3. Pope John XXIII did not agree with those who claimed that peace was impossible. With his Encyclical, peace — in all its demanding truth — came knocking on both sides of the Wall and of all the other dividing walls. The Encyclical spoke to everyone of their belonging to the one human family, and shone a light on the shared aspiration of people everywhere to live in security,justice and hope for the future. With the profound intuition that characterized him,John XXIII identi- fied the essential conditions for peace in four precise requirements of the human spirit: truth, justice, love and freedom (cf. ibid.,I: l.c.,265-266). Truth will build peace if every individual sincerely acknowledges not only his rights, but also his own duties towards others. Justice will build peace if in practice everyone respects the rights of others and actually fulfils his duties towards them. Love will build peace if people feel the needs of others as their own and share what they have with others,especially the values of mind and spirit which they possess. Freedom will build peace and make it thrive if,in the choice of the means to that end,people act according to reason and assume responsibility for their own actions. Looking at the present and into the future with the eyes of faith and reason,Blessed John XXIII discerned deeper historical currents at work. Things were not always what they seemed on the surface. Despite wars Acta Ioannis Pauli Pp. II 341 and rumours of wars,something more was at work in human affairs,some- thing that to the Pope looked like the promising beginning of a spiritual revolution.

A new awareness of human dignity and inalienable human rights

4. Humanity,John XXIII wrote,had entered a new stage of its jour- ney (cf. ibid.,I: l.c.,267-269). The end of colonialism and the rise of newly independent States,the protection of workers’ rights,the new and wel- come presence of women in public life,all testified to the fact that the human race was indeed entering a new phase of its history,one character- ized by “the conviction that all men are equal by reason of their natural dignity”(ibid.,I: l.c.,268). The Pope knew that that dignity was still being trampled upon in many parts of the world. Yet he was convinced that, despite the dramatic situation,the world was becoming increasingly con- scious of certain spiritual values,and increasingly open to the meaning of those pillars of peace — truth,justice,love,and freedom (cf. ibid.,I: l.c., 268-269). Seeking to bring these values into local,national and interna- tional life,men and women were becoming more aware that their relation- ship with God,the source of all good,must be the solid foundation and supreme criterion of their lives,as individuals and in society (cf. ibid.). This evolving spiritual intuition would,the Pope was convinced,have profound public and political consequences. Seeing the growth of awareness of human rights that was then emerging within nations and at the international level,Pope John XXIII caught the potential of this phenomenon and understood its singular power to change history. What was later to happen in central and eastern Europe would confirm his insight. The road to peace,he taught in the Encyclical,lay in the defence and promotion of basic human rights,which every human being enjoys,not as a benefit given by a different social class or conceded by the State but simply because of our humanity: “Any human society,if it is to be well-ordered and productive,must lay down as a foundation this principle , namely,that every human being is a person,that is,his nature is endowed with intelligence and free will. Indeed,precisely because he is a person h e has rights and obligations,flowing directly and simultaneously from his ver y nature. And as these rights and obligations are universal and inviolable so they cannot in any way be surrendered” (ibid.,259). As history would soon show,this was not simply an abstract idea; it was an idea with profound consequences. Inspired by the conviction that every 342 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale human being is equal in dignity,and that society therefore had to adapt its form to that conviction, human rights movements soon arose and gave con- crete political expression to one of the great dynamics of contemporary his- tory: the quest for freedom as an indispensable component of work for peace. Emerging in virtually every part of the world,these movements were instru - mental in replacing dictatorial forms of government with more democratic and participatory ones. They demonstrated in practice that peace and pro- gress could only be achieved by respecting the universal moral law written on the human heart (cf. John Paul II, Address to the United Nations General Assembly,5 October 1995,No. 3).

The universal common good

5. On another point too Pacem in terris showed itself prophetic,as it looked to the next phase of the evolution of world politics. Because the world was becoming increasingly interdependent and global,the common good of humanity had to be worked out on the international plane. It was proper, Pope John XXIII taught,to speak of a “ universal common good ”(Pacem in terris, IV: l.c.,292). One of the consequences of this evolution was the obvious need for a public authority, on the international level,with effective capacity to advance the universal common good; an authority which could not,the Pope immediately continued,be established by coercion but only by the consent of nations. Such a body would have to have as its fundamental objective the “recognition,respect,safeguarding,and promotion of the rights of the h u- man person” (ibid.,IV: l.c.,294). Not surprisingly therefore John XXIII looked with hope and expectation to the United Nations Organization,which had come into being on June 26, 1945. He saw that Organization as a credible instrument for maintaining and strengthening world peace,and he expressed particular appreciation of i ts 1948 Universal Declaration of Human Rights,which he considered “an approx- imation towards the establishment of a juridical and political organization of the world community” (ibid.,IV: l.c.,295). What he was saying in fact was that the Declaration set out the moral foundations on which the evolution of a world characterized by order rather than disorder,and by dialogue rather than force,could proceed. He was suggesting that the vigorous defence of human rights by the United Nations Organization is the indispensable foun- dation for the development of that Organization’s capacity to promote and defend international security. Acta Ioannis Pauli Pp. II 343

Not only is it clear that Pope John XXIII’s vision of an effective international public authority at the service of human rights,freedom and peace has not yet been entirely achieved,but there is still in fact much hesitation in the international community about the obligation to respect and implement human rights. This duty touches all fundamental rights,excluding that arbitrary picking and choosing which can lead to rationalizing forms of discrimination and injustice. Likewise,we are wi t- nessing the emergence of an alarming gap between a series of new “rights” being promoted in advanced societies — the result of new prosperity and new technologies — and other more basic human rights still not being met, especially in situations of underdevelopment. I am thinking here for ex- ample about the right to food and drinkable water,to housing and secur- ity,to self-determination and independence — which are still far from being guaranteed and realized. Peace demands that this tension be speedily reduced and in time eliminated. Another observation needs to be made: the international community, which since 1948 has possessed a charter of the inalienable rights of the human person,has generally failed to insist sufficiently on corresponding duties. It is duty that establishes the limits within which rights must be contained in order not to become an exercise in arbitrariness. A greater awareness of universal human duties would greatly benefit the cause of peace, setting it on the moral basis of a shared recognition of an order in things which is not dependent on the will of any individual or group.

A new international moral order

6. Nevertheless it remains true that,despite many difficulties and set- backs, significant progress has been made over the past forty years towards the implementation of Pope John’s noble vision. The fact that States throughout the world feel obliged to honour the idea of human rights shows how powerful are the tools of moral conviction and spiritual integrity,which proved so decisive in the revolution of conscience that made possible the 1989 non- violent revolution that displaced European communism. And although dis- torted notions of freedom as licence continue to threaten democracy and free societies,it is surely significant that,in the forty years since Pacem in Terris, much of the world has become more free,structures of dialogue and coopera- tion between nations have been strengthened,and the threat of a global nuclear war,which weighed so heavily on Pope John XXIII,has been effec- tively contained. 344 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Boldly,but with all humility,I would like to suggest that the Church’s fifteen-hundred-year-old teaching on peace as “tranquillitas ordinis — the tranquillity of order” as Saint Augustine called it (De Civitate Dei,19,13), which was brought to a new level of development forty years ago by Pacem in terris, has a deep relevance for the world today,for the leaders of nations as well as for individuals. That there is serious disorder in world affairs is ob- vious. Thus the question to be faced remains: What kind of order can replace this disorder,so that men and women can live in freedom,justice,and secur- ity? And since the world,amid its disorder,continues nevertheless to be “ordered” and organized in various ways — economic,cultural,even politi cal — there arises another equally urgent question: On what principles are these new forms of world order unfolding? These far-reaching questions suggest that the problem of order in world affairs,which is the problem of peace rightly understood,cannot be separ ated from issues of moral principle. This is another way of saying that the question of peace cannot be separated from the question of human dignity and human rights. That is one of the enduring truths taught by Pacem in terris,which we would do well to remember and reflect upon on this fortieth anniversary. Is this not the time for all to work together for a new constitutional organiza- tion of the human family, truly capable of ensuring peace and harmony between peoples,as well as their integral development? But let there be no misunde r- standing. This does not mean writing the constitution of a global super-State. Rather,it means continuing and deepening processes already in place to me et the almost universal demand for participatory ways of exercising political author- ity, even international political authority, and for transparency and accountability at every level of public life. With his confidence in the goodness he believed could be found in every human person,Pope John XXIII called the entire world to a nobler vision of public life and public authority,even as he bold ly challenged the world to think beyond its present state of disorder to new forms of international order commensurate with human dignity.

The bond between peace and truth

7. Against those who think of politics as a realm of necessity detached from morality and subject only to partisan interests,Pope John XXIII,in Pacem in Terris,outlined a truer picture of human reality and indicated the path to a better future for all. Precisely because human beings are created with the capacity for moral choice, no human activity takes place outside the sphere of moral judgment. Politics is a human activity; therefore,it too is Acta Ioannis Pauli Pp. II 345 subject to a distinctive form of moral scrutiny. This is also true of interna- tional politics. As the Pope wrote: “The same natural law that governs the life and conduct of individuals must also regulate the relations of political communities with one another” (Pacem in terris, III: l.c.,279). Those who imagine that international public life takes place somewhere outside the realm of moral judgment need only reflect on the impact of human rights movements on the national and international politics of the twentieth century just concluded. These developments,anticipated by the teaching of the En - cyclical,decisively refute the claim that international politics must o f neces- sity be a “free zone” in which the moral law holds no sway. Perhaps nowhere today is there a more obvious need for the correct use of political authority than in the dramatic situation of the Middle East and the Holy Land. Day after day,year after year,the cumulative effect of bitter mutual rejection and an unending chain of violence and retaliation have shattered every effort so far to engage in serious dialogue on the real issues involved. The volatility of the situation is compounded by the clash of inter- ests among the members of the international community. Until those in positions of responsibility undergo a veritable revolution in the way they use their power and go about securing their peoples’ welfare,it is difficu lt to imagine how progress towards peace can be made. The fratricidal struggle that daily convulses the Holy Land and brings into conflict the forces shap- ing the immediate future of the Middle East shows clearly the need for men and women who,out of conviction,will implement policies firmly based on the principle of respect for human dignity and human rights. Such policies are incomparably more advantageous to everyone than the continuation of conflict. A start can be made on the basis of this truth,which is certainly more liberating than propaganda,especially when that propaganda serves to conceal inadmissible intentions.

The premises of a lasting peace

8. There is an unbreakable bond between the work of peace and respect for truth. Honesty in the supply of information,equity in legal systems,openness in democratic procedures give citizens a sense of security,a readiness to settle controversies by peaceful means,and a desire for genuine and constructiv e dialogue,all of which constitute the true premises of a lasting peace. Political summits on the regional and international levels serve the cause of peace only if joint commitments are then honoured by each party. Otherwise these meetings risk becoming irrelevant and useless,with the result that peopl e 346 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale believe less and less in dialogue and trust more in the use of force as a way of resolving issues. The negative repercussions on peace resulting from commit- ments made and then not honoured must be carefully assessed by State and government leaders. Pacta sunt servanda,says the ancient maxim. If at all times commitments ought to be kept, promises made to the poor should be considered particularly binding. Especially frustrating for them is any breach of faith regarding promises which they see as vital to their well-being. In this respect,the f ail- ure to keep commitments in the sphere of aid to developing nations is a serious moral question and further highlights the injustice of the imbalances existing in the world. The suffering caused by poverty is compounded by the loss of trust. The end result is hopelessness. The existence of trust in international relations is a social capital of fundamental value.

A culture of peace

9. In the end,peace is not essentially about structures but about people. Certain structures and mechanisms of peace — juridical,political,econo mic — are of course necessary and do exist,but they have been derived from nothing other than the accumulated wisdom and experience of innumerable gestures of peace made by men and women throughout history who have kept hope and have not given in to discouragement. Gestures of peace spring from the lives of people who foster peace first of all in their own hearts. They are the work of the heart and of reason in those who are peacemakers (cf. Mt 5:9). Gestures of peace are possible when people appreciate fully the community dimension of their lives,so that they grasp the meaning and consequences of events in their own communities and in the world. Gestures of peace create a tradition and a culture of peace. Religion has a vital role in fostering gestures of peace and in consolidating conditions for peace. It exercises this role all the more effectively if it concen- trates on what is proper to it: attention to God,the fostering of universal brotherhood and the spreading of a culture of human solidarity. The Day of Prayer for Peace which I promoted in Assisi on 24 January 2002,involving representatives of many religions,had this purpose. It expressed a desir eto nurture peace by spreading a spirituality and a culture of peace.

The legacy of Pacem in terris

10. Blessed Pope John XXIII was a man unafraid of the future. He was sustained in his optimism by his deep trust in God and in man,both of which Acta Ioannis Pauli Pp. II 347 grew out of the sturdy climate of faith in which he had grown up. Moved by his trust in Providence,even in what seemed like a permanent situation of conflict,he did not hesitate to summon the leaders of his time to a new visio n of the world. This is the legacy that he left us. On this World Day of Peace 2003,let us all resolve to have his same outlook: trust in the merciful and compassionate God who calls us to brotherhood,and confidence in the men and women of our time because,like those of every other time,they bear the image of God in their souls. It is on this basis that we can hope to build a world of peace on earth. At the beginning of a new year in our human history,this is the hope that rises spontaneously from the depths of my heart: that in the spirit of every individual there may be a renewed dedication to the noble mission which Pacem in terris proposed forty years ago to all men and women of good will. The task,which the Encyclical called “immense”,is that “of establishing new relationships in human society,under the sway and guidance of truth,jus- tice,love,and freedom”. Pope John indicated that he was referring to “rel a- tions between individual citizens,between citizens and their respectiv e States,between States,and finally between individuals,families,inte rmedi- ate associations and States on the one hand,and the world community on the other”. He concluded by saying that “to bring about true peace in accor- dance with divinely established order” was a “most noble task” (Pacem in Terris,V: l.c.,301-302). The fortieth anniversary of Pacem in terris is an apt occasion to return to Pope John XXIII’s prophetic teaching. Catholic communities will know how to celebrate this anniversary during the year with initiatives which,I ho pe, will have an ecumenical and interreligious character and be open to all those who have a heartfelt desire “to break through the barriers which divide them, to strengthen the bonds of mutual love,to learn to understand one another and to pardon those who have done them wrong” (l.c.,304). I accompany this hope with a prayer to Almighty God,the source of all our good. May he who calls us from oppression and conflict to freedom and cooperation for the good of all help people everywhere to build a world of peace ever more solidly established on the four pillars indicated by Blessed Pope John XXIII in his historic Encyclical: truth, justice, love, freedom.

From the Vatican,8 December 2002

IOANNES PAULUS PP. II 348 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

SECRETARIA STATUS

Romanae Rotae iudicum muneris cessatio usque ad LXXV ae. a. expletum prolatatur.

Ex Audientia SS.mi,diei viii mensis Aprilis anno mmiii.

Attentis circumstantiis Summus Pontifex Ioannes Paulus II motu pro- prio et certa scientia Romanae Rotae iudicum muneris cessationem usque ad septuagesimum quintum aetatis annum expletum prolatavit,facta autem facultate singulis in praesens rotali collegio adscriptis iudicibus iure quaesito fruendi secundum compositam formulam quam unicuique accommodato tempore Administratio Patrimonii Sedis Apostolicae proponet. Quapropter in linea prima secundae paragraphi articuli tertii Normarum Rotalium anno mcmxciv promulgatarum1 verbum « expleverint » pro verbo « attigerint » subiciatur nec non et paragraphus tertia eiusdem articuli tertii aboleatur.

e Angelus card. Sodano Secretarius Status

L. e S. In Secret. Status tab., n. 516.560/P

1 Cf. AAS LXXXVI (1994),pag. 510. Congregatio de Causis Sanctorum 349

ACTA CONGREGATIONUM

CONGREGATIO DE CAUSIS SANCTORUM

ROMANA

Beatificationis et Canonizationis Servae Dei Mariae a Iesu Crucifixo (in saec.: Mariae Petkovic´) fundatricis Congregationis Filiarum a Misericordia T.O.R. (1892- 1966)

DECRETUM SUPER VIRTUTIBUS

« Amatum Dominum vestrum Iesum Christum incessanter diligite, pro Eo tantum operamini et omnem vitam vestram in operibus miseri- cordiae insumite. In Congregatione omnia ad Eum convertite: pro Eo vitam gerite et mortem oppetite. Eius Regnum amoris per mundum uni- versum nuntiate ». Hae admonitiones,quas Serva Dei Maria a Iesu Crucifixo ad suas Sorores in testamento spirituali scripserat,regula exstiterunt eius vitae,in l audes Domini insumptae et in famulatum pauperiorum,pro quibus spiritalia et corporalia misericordiae opera toto pectore explevit. Serva Dei in Croato pago vulgo Blato,e dioecesi Ragusina,die 10 mensis Decembris anno 1892,sexta ex tredecim liberis,nata est parentibus Anto- nio Petkovic´ et Maria Marinovis,rite matrimonio coniunctis,sive fide sive terrenis substantiis ditatis,qui in ritu Baptismatis nomen Mariae indid e- runt ei. A parentibus spiritali et culturali formatione recte est erudita;a tenera inde aetate se praebuit alacrem animo,firmam indole,proclivem ad pietatem,ad oboedientiam et ad caritatem. Anno 1899 sacramento Confir- mationis est insignita,et anno 1905 ad primum Eucharisticum Convivium accessit; qui eventus magni ponderis fulcrum exstiterunt eius vitae spiri- tualis. Ancillas Caritatis saepe invisens,percepit se a Deo ad vitam cons e- cratam vocari,attamen adversabantur parentes eius,qui ad matrimonium adigebant eam. Quattuordecim annos nata privatum perpetuae castitatis votum emisit. Actuose participavit missionem Ecclesiae et apostolatui ope- ram dedit. Praeses exstitit Associationis Filiarum Mariae et condidit quo- 350 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale que Associationes tum Boni Pastoris anno 1914,tum Matrum Christiana- rum sequenti anno. Cotidie infirmos invisebat et senes,et pauperibus,or - phanis et pueris derelictis spiritualiter ac corporaliter succurrebat. Sacrifi- cio eucharistico,sacra communione,contemplatione SS.mi Sacramenti et meditatione Passionis Domini animam suam pascebat. Cum anno 1919 An- cillae Caritatis reliquerunt domum loci Blato,Serva Dei,invitata ab Exc.mo D.no Iosepho Marcˇelic´,episcopo Ragusino suoque moderatore spiritus,cu- ram illius domus sumpsit et,una cum aliquot sociis,prospexit quoque ope- ribus ei adnexis. Die 4 mensis Octobris sequentis anni induit vestem reli- giosam et oriri fecit Congregationem Filiarum a Misericordia Tertii Ordinis Regularis Sancti Francisci,eo fine ut,per opera misericordiae,cogniti onem divini amoris propagarent. Tunc nomen assumpsit Mariae a Iesu Crucifixo. Die 14 eiusdem mensis nominata est Suprema Moderatrix et per plus quam quadraginta annos in bonum sui Instituti prudenter ac sollicite vires im- pendit,curam agendo de Sororum formatione et suscitando varia incepta pro feminea iuventute,pro pueris egenis et pro infirmis. Fundavit asyla, scholas rei domesticae et vestificiae artis. Dioecesanam obtinuit approba- tionem Constitutionum anno 1923 et aggregationem Instituti ad Ordinem Fratrum Minorum anno 1928. Anno 1936 Congregationem constituit in Argentina,ibi commorans ab anno 1940 ad annum 1952,nova opera edu- cationis et beneficentiae promovendo in variis nationibus Americae Lati- nae. Deinde Romam se contulit ubi deinceps in nova sede generali vixit. Anno 1954 cerebrali correpta est haemorrhagia cum permanenti hemiparesi; anno 1960 adversae valetudinis causa,munus Supremae Moderatricis spon- te reliquit. Extremos vitae suae annos in humilitate transegit,orando et laborando pro suis Sororibus,quibus exemplum praebebat virtutum sua- rum,quae in annorum decursu fulgentiores perfectioresque efficiebantu r. Etenim fidem,spem,caritatem aliasque virtutes munifico,constanti lae to- que animo exercuit. Firmiter in Deum speravit,voluntatem eius adimple- vit,pro Regno Dei aedificando assidue laboravit. Praecipuum Servae Dei munus in eo fuit ut caelestem Patrem glorificaret eiusque Sanctum Nomen, cui per Sacrum Cor Iesu laudes offerebat. Communionem cum Deo fovit per liturgiam,per pietatem erga SS.mam Eucharistiam,per amorem filialem erga Virginem Mariam,per orationem aeternarumque veritatum meditatio- nem. Intensae vitae suae spirituali,Dei amore illustratae,apostolicum con- iunxit opus ad fidem per universum mundum diffundendam et ad amorem pusillis,pauperibus,aegrotis,peccatoribus,aetate provectis,humil ibus fe- rendum. De suis filiabus spiritualibus singularem adhibuit curam,quas p er Congregatio de Causis Sanctorum 351 evangelicam viam suaviter conduxit et fortiter. Gaudium experta est et officium animas Deo admovendi,et hunc ad exsequendum finem fatigatio- nes,sacrificia,res adversas et contumelias oppetere potuit,quia solam ine Divinae Providentiae,in qua spem reposuerat,firmabatur. Fortitudinem trahebat et prudentiam a communione cum Deo,ab oratione,a consiliis pastorum Ecclesiae,quibus docilem et obsequentem se praebuit. Superna- turali sapientia se gessit in condendo et in regendo Instituto,in Sororib us erudiendis,in inceptis apostolicis exsequendis et in instrumentis ad sa ncti- ficationem aptioribus seligendis. Iustitiam optime exercuit erga Deum et proximum,temperantiam in terrenis adhibendis substantiis. Fortem se ostendit ad difficultates perferendas,patientem ad morbos tolerandos, con- stantem ad Christum sequendum. Vera sancti Francisci Assisiensis discipu- la,Crucifixum dilexit corde indiviso,et magni fecit paupertatem et humi - litatem. Paradisum appetens,ad vitam aeternam aequo animo se paravit, donec Dominus eam ad se vocavit die 9 mensis Iulii anno 1966. Fama sanctitatis,qua Dei Serva vivens fruebatur,post mortem confir- mata est,qua de re Vicariatus Urbis inchoavit Causam beatificationis et canonizationis,dioecesanam instruens inquisitionem,cuius vim iuridi cam agnovit Congregatio de Causis Sanctorum per decretum diei 8 mensis Maii anno 1998. Apparata Positione,disceptatum est num Serva Dei heroico gradu virtutes exercuisset. Die 23 mensis Aprilis anno 2002 actus est Con- gressus Peculiaris Consultorum Theologorum faventi quidem voto. Patres Cardinales et Episcopi,congregati in Sessione Ordinaria die 21 mensis Ma ii huius anni,audita Relatione Ponentis Causae,Exc.mi D.ni Aemilii Eid, Episcopi titulo Sarepteni Maronitarum,edixerunt Dei Servam Mariam a Iesu Crucifixo heroicum virtutum theologalium,cardinalium eisque adne - xarum fastigium attigisse. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione,Sanctitas Su a vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens,manda - vit ut super heroicis Servae Dei virtutibus decretum conscriberetur. Quod cum rite esset factum,accitis ad Se hodierno die infrascripto Car- dinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congre- gationis ceterisque de more convocandis,eisque astantibus,Beatissimu s Pa- ter sollemniter declaravit: Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine, iisque adnexis, in gradu heroico, Servae Dei Mariae a Iesu Crucifixo (in saec.: Mariae Petkovic´), Fundatricis Congre- 352 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale gationis Filiarum a Misericordia Tertii Ordinis Regularis, in casu et ad effectum de quo agitur. Hoc autem decretum publici iuris fieri et in acta Congregationis de Causis Sanctorum Summus Pontifex referri mandavit.

Datum Romae,die 5 mensis Iulii A. D. 2002.

Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis

ROMANA

Beatificationis et Canonizationis Servae Dei Mariae Piae Mastena (in saec.: Tere- siae Mariae) fundatricis Instituti Religiosarum a Sancto Vultu (1881-1951)

DECRETUM SUPER VIRTUTIBUS

« Persuavis caritas centrum sit refulgens omnium motionum spiritus,cor- dis,operum. Numquam,numquam,numquam hoc nobis est obliviscendum: Pati,sed alios pati ne feceris ». Verba haec,quae Serva Dei Maria Pia Mastena aliquot mensibus ante mortem ad suas Sorores scripserat,eius vitae compendium haberi possunt n ec non spirituale testamentum. Caritas enim suam sponsalem iugiter collustra- vit cum Domino consortionem atque ecclesialem suam missionem,quae in hoc erat ut propagaretur,repararetur,in animabus restauraretur vultus Iesu, divinae dilectionis epiphania. Christi vultum contemplans,Serva Dei ad im- plevit ea quae Summus Pontifex Ioannes Paulus II sua in Epistula Aposto- lica « Novo millennio ineunte » nuntiaverat: « ... nostrae aetatis homines, quamvis haud semper conscii,ab hodiernis fidelibus quaerunt ut non modo de Christo “loquantur”,sed aliquo modo ut efficiant ut “videatur”. Nonne Ecclesiae est officium Christi in unoquoque historiae aevo lucem referre, efficere ut ipsius vultus etiam coram novi millennii generationibus splen- deat? » (n. 16: AAS XCIII [2001] 276-277). Congregatio de Causis Sanctorum 353

Maria Pia,prima ex septem liberis,die 7 mensis Decembris anno 1881 nata est a parentibus Iulio Mastena,mercatore,et Maria Antonia Casarott i, magistra ludi,in amplo oppido vulgo Bovolone,intra fines dioecesis Veronen- sis sito. Eiusdem mensis die 29 Baptismatis aquis abluta est,cui nomen Teresia Maria est inditum. Novem annos nata,spirituali miroque cum fruct u ad primum Eucharisticum accessit convivium et sacro chrismate est confir- mata. Familiari in ambitu christiana institutione piorumque parentum exem- plo optime est imbuta. Adhuc adulescens,castitatis votum emisit,singul ari cultu Eucharistiam et Immaculatam Virginem exornavit,atque in cateche- sim pueris tradendam libenti incubuit animo. Postquam in terra natali pu- blicas frequentaverat scholas,studia privatim perrexit. Persentiens a d vitam consecratam vocari,quandam temporis periodum propter praematuram ae- tatem exspectare debuit. Tandem anno 1901 Veronae ingredi potuit Institu- tum Sororum a Misericordia. Sequenti anno religiosum induit habitum et anno 1903 vota nuncupavit nomen assumens Passiteae. Diplomate magistrae elementariae anno 1905 honestata,primum in pago Boscochiesanuova ac dein- de in loco S. Giovanni Lupatoto docuit. Anno 1908 in oppidum vulgo Miane,in Provincia Tarvisina,missa est ut parvam communitatem Sororum suarum moderaretur magistraeque municipalis munus impleret. Inibi quoque fideli- tate eminuit suae consecrationi et studio apostolico erga alumnos,orpha nos, iuvenes,adultos,infirmos. Singulariter sollicitam se ostendit de susc itandis et firmandis sacerdotalibus et religiosis vocationibus. Una cum suo parocho sociatam navavit operam catechesim tradendo,liturgiam animando,celeb ra- tiones et festa religiosa ordinando atque supellectiles sacras templique deco- rem providendo. Contemplationis vita vehementer allecta,anno 1927 ingr es- sa est monasterium Cisterciense Sancti Iacobi “di Veglia”,ex dioecesi ol im Cenetensi,in praesens Victoriensi Venetorum; die 2 mensis Iunii huius ip sius anni religiosam sumpsit vestem et nomen Mariae Piae,quod per omnem vitam servavit. Claustrali silentio et oratione perfusa persensit a Domino vocari ad novam congregationem religiosam condendam; quapropter,de con - silio Exc.mi D.ni Eugenii Beccegato,Episcopi illius dioecesis,monaste rium reliquit et docendi munus implere perrexit. Anno 1930,eodem Episcopo approbante,in loco vulgo San Fior di Sopra,in provincia Tarvisina,funda- menta iecit Instituti Religiosarum a Sancto Vultu,quod die 8 mensis Decem - bris anno 1936,diversis victis difficultatibus,erectum est uti Congreg atio iuris dioecesani sequentem habens scopum: « Propriam navare operam quasi missionariam pro redemptione in locis derelictis et pauperioribus,prom oven- do: a) curationes quas “ambulatoria” dicunt gratuitas pro pauperibus; b) 354 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale valetudinaria pro locupletibus,quorum proventus in beneficia erogabun tur; c) asila pro infantibus in locis dissitis et destitutis; orphanotrophia; d) scholas pro doctrina christiana tradenda,domus puerorum ludicris et puellarum laboribus et industriis,et quaeque alia opera promovenda et pro ecclesia rum munditia et cultu. Adiuvando pueros facultatibus destitutos qui Sacerdotium et Missiones adfectant...». Sedes Apostolica anno 1947 pontificiam concessit approbationem huic novae Congregationi,quae,a propria conditrice prud en- ter gubernata,per diversas Italiae regiones erat diffusa. Serva Dei sedu lam adhibuit curam de spirituali noviciarum formatione,quibus suadere cons ue- verat ut « verae fierent victimae et martyres Amoris,pro Amore et cum Amore». Sorores ad vultus Iesu contemplationem et ad sanctitatem hortaba- tur; ita ipsis scribebat: « Iesus nescit quid faciat de illis timidis animabus quae fugiunt ex Hortu Olivarum,quae timent verbera,spinas,crucem,marty- rium,mortem ». Quidquid alios docebat,ipsamet summo studio,constantia et spirituali delectatione ad rem deducebat,Iesum habens veluti sponsum , pastorem,magistrum,lumen,gaudium vitae suae. In Iesum firmiter credid it, cuius doctrinae mente et corde adhaesit eiusque exemplum ferventer est secuta. Artam cum ipso coluit communionem per liturgiam,meditationem Evangelii,divinarum veritatum contemplationem,assiduam orationem; p er cultum quoque tributum Eucharistiae,sancto Vultui et Mariae Virgini. De o, quem maximopere dilexit,omnino sese obtulit eiusque manibus se tradidit . Caritate compulsa,anno 1903 votum victimae emisit et anno 1915 votum actiones pro Dei gloria animarumque salute perfectius adimplendi. Diligenter divinae obsecuta est voluntati,religiosa vota servavit,a peccato abhor ruit, sanctitatem tetendit. Dei amore allecta,omnibus bene fecit,et ex se fidu - ciam,bonitatem et laetitiam sparsit. Adlaboravit ut Iesum in animabus vivere faceret; orationibus et sacrificiis offensiones in Dominum illatas repa- rare intendit; languidos adiuvit et infirmos et pauperes; afflictis solamen tulit; omnibus ignovit qui molestias afferebant illi; dulcedine et firmitudine suas confirmavit Sorores in itinere perfectionis et in apostolicis operibus. Christiana spe illustrata,non super terrenas facultates curam proiecit sed super Providentiam,et,corde ab humanis opibus remoto,aeternam appetiv it mercedem,quam merendam curavit cotidiana munera erga Deum et proxi- mum ad amussim adimplendo. Omnia a Dei bonitate exspectabat,sese tamen gerebat ac si omnia ex ipsa penderent. In tribulationibus fortis exstitit,pa- tiens in sacrificiis,constans in divino famulatu,Ecclesiae auctoritat ibus ob- sequens; temperantiam,castitatem,paupertatem,humilitatem et iustit iam coluit. Prudentem se praebuit in iis seligendis quae magis idonea erant ad Congregatio de Causis Sanctorum 355 propriam obtinendam sanctificationem et ad suum Institutum regendum,cu i praefuit uti suprema moderatrix usque ad suum transitum,qui die 28 mensis Iunii anno 1951 Romae evenit. Sanctitatis fama,qua vivens fruebatur,pos t mortem permansit,quamobrem Vicariatus Urbis beatificationis et canoni za- tionis Causam inchoavit; et annis 1990-1992 instructa est inquisitio dioece- sana,cuius iuridicam auctoritatem Congregatio de Causis Sanctorum rata m habuit per decretum diei 30 mensis Aprilis anno 1993. Exarata Positione, disceptatio peracta est apud idem Dicasterium quaerens num Serva Dei vir- tutes heroico in gradu exercuerit. Die 17 mensis Martii anno 2002 Peculiaris Congressus Consultorum Theologorum habitus est cum voto quidem favora- bili. Patres Cardinales et Episcopi in Sessione Ordinaria die 7 sequentis men- sis Maii congregati,audita Relatione Exc.mi D.ni Marii Rizzi,Archiepis copi titolaris Balneoregiensis,Ponentis Causae,edixerunt Servam Dei Maria m Piam Mastena in theologalibus,cardinalibus eisque adnexis virtutibus e xer- cendis heroicum gradum attigisse. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione,Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctor um excipiens rataque habens,mandavit ut super heroicis Servae Dei virtutib us decretum conscriberetur. Quod cum rite esset factum,accitis ad Se hodierno die infrascripto Car- dinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congre- gationis ceterisque de more convocandis,eisque astantibus,Beatissimu s Pa- ter sollemniter declaravit: Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine, iisque adnexis, in gradu heroico, Servae Dei Mariae Piae Mastena (in saec.: Teresiae Mariae), Fundatricis Instituti Religiosarum a Sancto Vultu, in casu et ad effectum de quo agitur. Hoc autem decretum publici iuris fieri et in acta Congregationis de Causis Sanctorum Summus Pontifex referri mandavit. Datum Romae,die 5 mensis Iulii A. D. 2002.

Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis 356 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

TAURINENSIS

Beatificationis et Canonizationis Servae Dei Nemesiae Valle (in saec.: Iuliae) so- roris professae Instituti Sororum a Caritate (1847-1916)

DECRETUM SUPER VIRTUTIBUS

« Tantummodo Deus! ». Dictio haec,peculiaris Sororum Caritatis sententiola,ratio quoque exs ti- tit vitae Sororis Nemesiae Valle,quae Domino omnino se consecravit,et cupiens ab Ipso libenter accipi,viam sanctitatis humiliter percurrit. H oc se gerendi modo,ad effectum adduxit quidquid ipsamet scripserat: « Sanctae efficiamur oportet per patientiam,per caritatem,per deditionem Deo fac tam, ac praesertim per rectam officiorum conscientiam. Sanctitas enim non sibi vult multa vel magna exsequi opera,sed agere quod Deus a nobis requirit. Vere sanctus est ille,qui sciens Dei voluntatem,Ei perseveranter subici tur ». Haec Domini sponsa Augustae Praetoriae vitam iniit die 26 mensis Iunii anno 1847. Parentes eius,Anselmus Valle et Maria Christina Dalbar,mer- catores et optimi christiani,in fonte baptismali nomina indiderunt ei Ma g- dalenae,Teresiae,Iuliae. Quattuor agens annos,matre est orbata,et sim ul cum fratre adolevit in domo avi paterni,ubi legere,scribere nec non cultu m Deo reddere didicit per pietatis exercitia,quorum peculiariter studios am se praebebat. Anno 1857 ad Eucharisticam Cenam primum accessit et sequenti anno in urbe Vesontina educandatum apud Sorores a Caritate ingressa est. Diligenter studiis vacavit,mores suos expolivit,spiritualem vitam int entius vixit. Recta institutione erudita et titulo decorata magistrae linguae Gal- licae,anno 1862 paternam in domum rediit,in oppidum vulgo Pont-Saint- Martin. Illic eam praestolabantur pater huiusque nova uxor,a qua Serva Dei peroptatam comprehensionem non obtinuit. Ceterum tempore illo con- silium perfecit Domino se vovendi. Idcirco sese adscripsit inter Sorores a Caritate,propositum nutriens eas imitandi in munere pauperibus servien di et iuvenes instituendi,ad exemplum et doctrinam earum Conditricis,Sanc - tae Ioannae Antidae Thouret (1765-1826). Vercellis postulatum incepit die 8 mensis Septembris anno 1866. Tempore quo ad religiosam se parabat vestitionem,sibi proposuit quodlibet vitare verbum quod animum proximi deprimere posset atque immodicam suiipsius cupiditatem cohibere. Titulo magistrae ludi exornata,Derthonam missa est ut apud Institutum Sancti Congregatio de Causis Sanctorum 357

Vincentii,ubi septem lustra permansit,doceret. Docendi et educandi mun us competenter et studiose,aequo animo,dignitate et materno spiritu adim- plevit,uberrimos colligens fructus ac praesertim aestimationem,affec tum gratumque animum tum discipularum tum harumque familiarum. Anno 1873 religiosam emisit professionem,et anno 1886 moderatrix nominata est eiusdem Instituti Sancti Vincentii,quod summa cum bonitate et pru- dentia rexit assidua praebens Sororibus communitatis et omnibus qui adi- bant eam exempla sanctitatis,quae in memoria Derthonensium insculpta fuerunt. Cum nova provincia religiosa Sanctae Ioannae Antidae erecta fuit, Serva Dei in oppidum Borgaro,prope Augustam Taurinorum,translata est ut magistrae noviciarum munus exerceret. Quod magni ponderis officium ab anno 1903 usque ad mortem implevit,veram se iugiter ostendens ma- trem et magistram singularum noviciarum,quas sapienter et suaviter for- mavit ad serviendum Deo,Ecclesiae suoque religioso Instituto. Vitae exe m- plo magis quam verbis edocuit; etenim eius modus se gerendi continua exstitit lectio quomodo Iesus amandus,quomodo servitium proximo feren- dum,quomodo fidelitas erga vocationem servanda,quomodo Regula ada- mussim adimplenda sit. In officiis cotidianis diligenter observandis et in virtutibus summo studio,perseverantia et spirituali iucunditate exerc endis eminuit. Fides,spes,caritas veluti lumen fuerunt et fortitudo eius. Deu m super omnia dilexit,in eius Verbum credidit,voluntati eius obtemperavi t, in omnibus Illi placere cupivit. Communionem cum Domino coluit aeternas meditando veritates,liturgiam sacrasque celebrationes participando, eu- charisticam et marialem alendo pietatem,orationem fovendo,propria vit ae consecratae sacrificia tolerando,actioni interiori divinae gratiae iu giter ob- secundando. Per quam sibi dilecta haec fuit precatiuncula: « Iesu,pro te vivo; Iesu,pro te morior; Iesu,et in vita et in morte tua sum». Quamlibet arripiebat occasionem ad sermonem de Domino instituendum,adlaborans ut Ipse cognosceretur et amaretur. Catechismum tradendum promovit; in- ter alumnas et novicias missionalem diffudit spiritum,orabat aliosque o rare faciebat pro populorum evangelizatione,pro reparatione offensionum in Deum illatarum et pro conversione peccatorum. Animabus in purgatorio detentis suffragabatur. Suam per educationis operam favit promotioni hu- manae et christianae mulieris atque incremento Regni Dei. Antistitas suas, Sorores,puellas orphanas omnesque iuvenes curae suae creditas summa cumulavit caritate; viduis in difficultatibus versantibus,sacrorum al umnis egentibus,pauperibus et infirmis auxilio succurrit. In verbis et in oper e prudenter egit,omnia coram Deo perpendens et aptiora seligens instrumen - 358 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale ta ad sanctificationem suam et ad animarum salutem. Iustam se gessit et modestam; fortis mansit in tribulationibus,patiens in aegritudine,a re bus terrenisque vanitatibus seiuncta,casta,auctoritatibus Ecclesiae sui que In- stituti oboediens. Humilis et simplex mulier neglegi et extremum locum occupare cupiebat; nec recusabat ab alumnis et noviciis veniam petere, quoties agnoscebat se in errorem incidisse. Spem in Deo posuit et aeternam concupivit mercedem,quam merendam curavit,exemplum et doctrinam Iesu Christi sollicite sequens. Anno 1910 valetudo eius deficere coepit, at- tamen cum Domino necessitudo in dies intimior fiebat et profundior; et ex corporis condicione,iam tunc curvati et dolentis,summa collucebat pax spiritualis. Dominus eam ad se vocavit sub vesperum diei 18 mensis Decem- bris anno 1916. Coram sua Congregatione Deique populo Soror Nemesia sanctitatis fama in vita,in morte et post mortem refulsit,quapropter Archiepiscopus Taurin ensis Causam beatificationis et canonizationis inchoavit per celebrationem Processus Ordinarii Informativi annis 1951-1954,cui additus est Processus Rogato rialis Derthonensis. Iuridicam harum Inquisitionum canonicarum validitatem ra- tam habuit Congregatio de Causis Sanctorum per decretum die 2 mensis Aprilis anno 1982 promulgatum. Apparata Positione,ad normam iuris disceptatio facta est num Serva Dei in virtutibus observandis heroicum gradum attigisset. Die 4 mensis Iunii anno 2002 actus est felici cum exitu Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum. Patres Cardinales et Episcopi,in Sessione Ord ina- ria die 25 eiusdem mensis congregati,Ponente Causae Exc.mo D.no Petro Georgio Silvano Nesti,C.P.,Archiepiscopo emerito Camerinensi-Sancti Seve- rini in Piceno,agnoverunt Servam Dei Nemesiam Valle virtutes theologale s, cardinales eisque adnexas heroicum in modum excoluisse. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione,Sanctitas Su a vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens,manda - vit ut super heroicis Servae Dei virtutibus decretum conscriberetur. Quod cum rite esset factum,accitis ad Se hodierno die infrascripto Car- dinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congre- gationis ceterisque de more convocandis,eisque astantibus,Beatissimu s Pa- ter sollemniter declaravit: Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine, iisque adnexis, in gradu heroico, Servae Dei Nemesiae Valle (in saec.: Iuliae), Sororis professae Instituti Sororum a Caritate, in casu et ad effectum de quo agitur. Congregatio de Causis Sanctorum 359

Hoc autem decretum publici iuris fieri et in acta Congregationis de Causis Sanctorum Summus Pontifex referri mandavit.

Datum Romae,die 5 mensis Iulii A. D. 2002.

Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis

TRICHURIENSIS

Beatificationis et Canonizationis Servae Dei Euphrasiae a SS. Corde Iesu (in saec.: Rosae Eluvathingal) sororis professae Congregationis Matris de Carmelo (1877-1952)

DECRETUM SUPER VIRTUTIBUS

« Infirmitas haec non est ad mortem sed pro gloria Dei,ut glorificetur Filius Dei per eam » (Io 11,4). Verba quibus Iesus Lazari sorores allocutus est intime commoverunt ani- mum Servae Dei Euphrasiae a SS. Corde Iesu (in saec.: Rosae Eluvathingal). Ipsa enim,quamvis iuvenili aetate diuturnis et acerbis infirmitatibus c orrep- ta fuerit,ob abiectionem et aegrimoniam se animo non defecit; quin immo, proprios cruciatus alacriter obtulit ad hominum peccata reparanda pro maio- re Dei gloria proque animarum salute. Serva Dei nata est in loco vulgo Edathuruthy (qui olim pertinebat ad dioe- cesim Trichuriensem,nunc vero ad dioecesim Irinialakudensem Syrorum Ma - labarensium) die 17 mensis Octobris anno 1877 a familia terrenis opibus ditata. Octo dies nata lavacro Baptismatis abluta est. Christiana formatione a matre apte erudita,a tenera iam aetate,apertam ostendit propensionem ad opera pietatis et ad mortificationem. Cupiens Christo prorsus se vovendi,quam vis patre invito,perquam iuvenis candidata ingressa est conventum Sororum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo situm in loco Koonammavu. Ob eius adversantem valetudinem,Sorores suadebant ei ut a vita consecrata disce de- ret,attentis tamen modo se gerendi et consilio ab ipsa firmiter capto sequ endi Christum pauperem,oboedientem et castum,Sorores approbarunt ut Serva Dei in conventu manere pergeret. Potuit igitur ad Postulatum accedere,as su- 360 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale mens religiosum velamen et nomen Euphrasiae a SS. Corde Iesu. Interea eius physicae vires in peius ruebant ita ut sacro Viatico et Infirmorum Unctione reficeretur; postea parum convaluit,attamen plurimum adhuc patiebatur et, Passionis Christi particeps,peculiari robore acerbos tolerabat dolore s. Die 24 mensis Maii anno 1900 vota perpetua nuncupavit; postea munus creditum est illi Magistrae noviciarum,quod studiose ac prudenter implevit. Peculia rem in modum contendit ut noviciae sese mutuo diligerent et venerarentur. Deinde vocata est ad munera explenda Supremae Moderatricis,Consiliariae,Mode ra- tricis localis et Delegatae ad Generale Congregationis Capitulum. Pleramque vitae suae partem transegit in conventu loci Ollur,se conferens ad domos locorum Manalur et Ampazhakad tantum per brevia temporis intervalla. Cha- rismatica dona,quibus Dominus eam ditavit,Serva Dei laetanter et humili ter recepit,indignam se reputans ut favoribus adeo peculiaribus ornaretur. Ob continuum exercitium christianarum virtutum,quas semper comprobavit, nec non ob dona recepta,innumerae personae adibant eam consilia et preces petiturae. Simpliciter,intense et consequenter servavit fidem,cardin em totius vitae spiritualis. In diversis vitae adiunctis in Deo speravit,quam virt utem aluit per cultum Eucharistiae,stigmatum Christi,Beatissimae Virginis Mariae, in cuius honorem cotidie ac ferventer recitabat Rosarium Mariale,cuius m y- steria ferventer meditabatur. In Eucharistica celebratione omnes commovebat ob altissimum gradum communionis cum Domino. Pro nihilo habuit laudes et terrenas honorificentias,quoniam hoc unum sibi proposuerat,aeternam s cilicet assequi beatitudinem. Eo quod Deum diligebat,innumeras aerumnas patien ter toleravit,et sollicitam se praebuit de peccatoribus ad Christum revocan dis, quos hortabatur ut ad reconciliationis sacramentum assidue accederent. Cari- tatem exercuit erga Sorores religiosas,maxime iuniores vel infirmas,et aqui- buscumque rumoribus abhorruit. Pestilentiae cholerae saeviente,dedit ione eminuit et alacritate qua morale et corporale auxilium indigentibus tulit. In explendis regiminis muneribus prudentia excelluit et aequitate,quin ne glege- ret,cum necesse erat,instrumenta admonitionis. Leges ecclesiasticas e tRegu- lam Instituti diligentissime servavit,contendens ut partes haberet vit ae com- munitatis,quamvis aegritudo minime remitteret; eius animosam indolem e t proprias appetitiones summo cum labore continuit. In cibo et potu moderata exstitit et sponte acerbis castigationibus se subiecit. Quamvis in saeculo vive- bat apud familiam copiis instructam et assuefacta ad opulentiam,in conve ntu vitam gessit in paupertate,prorsus aliena a terrenis opibus. Mandata auc tori- tatis ecclesiasticae et moderatoris spiritus submisse accepit ita ut ad suum scriberet moderatorem: « Prompta sum,oboedientiae merito,ad mortem opp e- Congregatio de Causis Sanctorum 361 tendam ». Deum indiviso corde dilexit ita ut,per assiduam et continuam vig i- lantiam,castitatem a quocumque periculo vel tentatione tueretur. Aesti vis temporibus anni 1952 eius physicae vires in deterius ruerunt,et Viatico I nfir- morumque Unctione refecta,placide in Domino obdormivit eodem anno die 29 mensis Augusti,transiens ad recipiendam mercedem a Christo fidelibus se rvis promissam. Diffusa eius sanctitatis fama,Archiepiscopus Trichuriensis Causam in- choavit beatificationis et canonizationis,instruens dioecesanam inqu isitio- nem annis 1987-1991,cuius auctoritatem iuridicam adprobavit Congregat io de Causis Sanctorum per decretum datum die 16 mensis Novembris anno 1991. Apparata Positione,disceptatio habita est,ut de more,num Serva Dei heroicum virtutum gradum attigisset. Die 3 mensis Maii anno 2002 actus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum,felici cum exitu. Pa tres Cardinales et Episcopi congregati in Sessione Ordinaria die 4 sequentis mensis Iunii,audita Relatione Ponentis Causae,Em.mi Domini Simonis Cardinali s Lourdusamy,agnoverunt Euphrasiam a SS. Corde Iesu virtutes theologales , cardinales eisque adnexas in gradu heroico excoluisse. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione,Sanctitas Sua vota Congregationis de Cau sis Sanctorum excipiens rataque habens,mandavit ut super heroicis Servae De i virtutibus decretum conscriberetur. Quod cum rite esset factum,accitis ad Se hodierno die infrascripto Car- dinali Praefecto necnon Causae Cardinali Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis,eisque astantibus,Beat issi- mus Pater sollemniter declaravit: Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Pru- dentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine, iisque adnexis, in gradu heroico, Servae Dei Euphrasiae a SS. Corde Iesu (in saec.: Rosae Eluvathingal), Sororis professae Congregationis Matris de Carmelo, in casu et ad effectum de quo agitur. Hoc autem decretum publici iuris fieri et in acta Congregationis de Causis Sanctorum Summus Pontifex referri mandavit.

Datum Romae,die 5 mensis Iulii A. D. 2002.

Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis 362 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

VARSAVIENSIS seu CRACOVIENSIS

Beatificationis et Canonizationis Ven. Servi Dei Sigismundi Felicis Felin´ski Archie- piscopi tit. Tarsensis olim Archiepiscopi Varsaviensis fundatoris Congregationis Sororum Franciscalium Familiae Mariae (1822-1895)

DECRETUM SUPER MIRACULO

Venerabilis Famulus Dei Sigismundus Felix Felin´ski natus est die 1 men- sis Novembris anno 1822 in loco Wojutyn,quod nunc finibus Ucrainae conti- netur. Ordinatus sacerdos,in ministerium pastorale incubuit; anno aute m 1857 Congregationem Sororum Franciscalium Familiae Mariae condidit. Bea- tus Pius IX eum Archiepiscopum Varsaviensem creavit,sed anno transacto moderatores rei publicae eum in Russiam deportarunt. Post viginti annos, quos in exsilio egerat,liberatus est nominatusque Archiepiscopus titul o Tar- sensis. In postrema parte vitae apostolatum impense exercuit,praeserti min utilitatem agricolarum Polonorum et Ucrainorum. Mortuus est die 17 mensis Septembris anno 1895. Coram Ioanne Paulo II,Summo Pontifice,promulgatum est,die 24 mensis Aprilis anno 2001,decretum super virtutibus heroicis. Beatifica tio- nem Servi Dei prospectans,Causae iudicio huius Congregation is proposuit prodigialem,ut ferebatur,sanationem iuvenis mulieris Dalma rae Kozioł,quae die 16 mensis Iulii anno 1995 in Polonia gravem casum adver- sum autocineticum est perpessa,ex quo maritus statim morte est abreptus, post hebdomadam etiam filius quattuor annorum. Domina Dalmara gravis- simis est affecta vulneribus internis et fractura femoris sinistri pelvisque, quibus accessit maxima perturbatio haemoragico-hypovolemica ob copio- sam sanguinis amissionem. Statim in valetudinarium recepta,sectionem chirurgicam est passa. Postmodum comparuit infectio meatuum urinalium, quae secum tulit ardentissimam febrim et grave vitium renale. Prognosis, a medicis edita,fuit maxime cauta. In eiusmodi rerum condicione mater ae- grotae et Sorores Franciscales Familiae Mariae fidentes auxilium divinum expostulaverunt per intercessionem Famuli Dei Sigismundi Felicis Felin´ski impetrandum,cuius imago photographica et reliquiae partibus sauciis ae - grotantis sunt applicatae; quae quidem coepit se melius habere ac tandem ad perfectam sanationem est perducta. De hac re apud Curiam Rzeszovien- sem,inter annos 1998-1999,instituta est Inquisitio dioecesana,cuius v is Congregatio de Causis Sanctorum 363 iuridica agnita est ab hoc Dicasterio per decretum die 24 mensis Martii anno 1999 editum. Consilium Medicorum Congregationis,qui bis in rem inquisi- verunt,in Sessione diei 8 mensis Maii anno 2002 declaraverunt sanationem fuisse comparate celerem,perfectam et mansuram,sine consequentiis po- stumis,ad altioris doctrinae rationem inexplicabilem. Die 21 eiusdem me n- sis habitus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum,et die 4 mensis Iunii subsequente congregata est Sessio Ordinaria Patrum Cardina- lium et Episcoporum,Causae Ponente Eminentissimo Edmundo Casimiro Cardinali Szoka. Et in utroque Coetu sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum,posito dubio an de miraculo constaret divinitus patrato,re - sponsum prolatum est affirmativum. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione,Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctor um excipiens rataque habens,mandavit ut decretum de praedicta mira sana- tione conscriberetur. Quod cum rite esset factum,accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinali Praefecto necnon Causae Cardinali Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis,eisque astanti - bus,Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servi Dei Sigismundi Felicis Felin´ ski, Archiepiscopi tit. Tarsensis, olim Archiepiscopi Varsaviensis, Fundatoris Congregationis Sororum Franciscalium Familiae Mariae, videlicet de compa- rate celeri, perfecta ac mansura sanatione Dalmarae Kozioł a « grave insuffi- cienza renale e grave insufficienza cardiocircolatoria in soggetto obesopoli- traumatizzato, con marcato shock ipovolemico, infezione urinaria e “crushing syndrome” ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur.

Datum Romae,die 5 mensis Iulii A. D. 2002.

Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis 364 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

CONGREGATIO PRO EPISCOPIS

RIOPRETENSIS

De nominis dioecesis mutatione

DECRETUM

Summi Pontificis Pii XI Apostolicis sub plumbo Litteris « Sollicitudo omnium ecclesiarum »,die 25 Ianuarii anno 1929,dioecesis Riopretensis i n Republica Brasiliensi erecta fuit. Ad memoriam Sancti Iosephi,Redempto - ris Custodis,honorandam,primigeniumque civile nomen loco restituendu m, civitas Brasiliensis vulgo Rio Preto nuncupata,die 30 novembris anno 1944, denominationem suam mutare statuit,ita ut in posterum Sa˜oJose´ do Rio Preto appellaretur. Cum in praefata urbe etiam cathedra episcopalis dioe- cesis Riopretensis exstet,eius Episcopus,Exc.mus P.D. Oranus Ioannes Tempesta,audito Collegio Consultorum,Sanctae Sedi preces enixe porrex it, ut et dioecesis non amplius Riopretensis sed Sancti Iosephi Riopretensis nominaretur. Congregatio pro Episcopis,praehabito favorabili voto Exc .mi P.D. Alfii Rapisarda,Archiepiscopi titularis Cannensis et in Brasilia h acte- nus Apostolici Nuntii,rata huiusmodi immutationem cuilibet ambiguitat i semovendae profuturam,porrectis precibus benigne annuendum censuit. Quapropter,eadem Congregatio,vigore specialium facultatum sibi a Summo Pontifice Ioanne Paulo,divina Providentia PP. II,tributarum,pra e- senti Decreto,perinde valituro ac si Apostolicae sub plumbo Litterae dat ae forent,statuit ut dioecesis Riopretensis,uti de more,nomen assumat ab u rbe episcopali vulgo « Sa˜o Jose´ do Rio Preto » et posthac Sancti Iosephi Riopre- tensis nuncupetur eiusque pro tempore Episcopus item Sancti Iosephi Riopre- tensis cognominetur. Ad haec perficienda,Congregatio pro Episcopis deputat Exc.mum Apos- tolicum Nuntium in Brasilia vel,ipso a sede absente,negotiorum Sanctae Sedis in Brasilia gestorem,necessarias et opportunas eisdem tribuens fa cul- tates etiam subdelegandi,ad effectum de quo agitur,quemlibet virum in ecclesiastica dignitate constitutum,onere imposito ad eandem Congrega tio- nem,cum primum fas erit,authenticum exemplar actus peractae exsecutio- nis remittendi. Congregatio pro Episcopis 365

Ecclesiae tandem orbique omni impetret Iosephus sanctus,perinde ac singulis nobis,Patris et Filii et Spiritus Sancti benedictionem.

Datum Romae,ex Aedibus Congregationis pro Episcopis,die 11 mensis Decembris anno 2002.

e Ioannes Baptista card. Re Praefectus

e Franciscus Monterisi L. e S. a Secretis In Congr. pro Episcopis tab., n. 1011/02

HUMAITANENSIS et BORBENSIS

De finium mutatione

DECRETUM

Quo aptius christifidelium pastorali curae consuli possit,Exc.mi PP. DD . Franciscus Iosephus Meinradus Merkel,Episcopus Humaitanensis,et Iose - phus Alfonsus Ribeiro,Episcopus Praelatus Borbensis,unanimi consensu ab Apostolica Sede expostulaverunt,ut circumscriptionum sibi concredita rum fines aliquantulum immutarentur. Congregatio pro Episcopis,praehabit o favorabili voto Exc.mi P.D. Laurentii Baldisseri,Archiepiscopi titulo Dio- cletianensis et in Brasilia Apostolici Nuntii,rata huiusmodi immutatio nem christifidelium bono profuturam,vigore specialium facultatum sibi a Su mmo Pontifice Ioanne Paulo,divina Providentia PP. II,tributarum,oblatis p re- cibus annuendum censuit. Quapropter,hoc Decreto,perinde valituro ac si Apostolicae sub plumbo Litterae datae forent,a praelatura Borbensi inte - grum territorium municipii « Manicore´ » distrahitur idque dioecesi Humaita- nensi assignatur,mutatis,hac ratione,utriusque ecclesiasticae circu mscrip- tionis finibus. Ad clerum quod attinet eadem Congregatio statuit ut simul ac praesens Decretum ad effectum deductum fuerit sacerdotes Ecclesiae illi censeantur adscripti in cuius territorio ecclesiasticum officium detinent; ceteri autem sacerdotes,clerici seminariique tirones circumscriptioni illi incard inati ma- neant vel incardinentur in cuius territorio legitimum habent domicilium. 366 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

Quamobrem documenta et acta praefati municipii clericos,fideles ac bona temporalia respicientia a Curia Borbensi ad Curiam Humaitanensem trans- mittantur. Ad haec perficienda Congregatio pro Episcopis deputat memoratum Exc.- mum Apostolicum Nuntium vel,ipso a sede absente,negotiorum Sanctae Sedis in Brasilia gestorem,necessarias et opportunas eisdem tribuens fa cul- tates etiam subdelegandi,ad effectum de quo agitur,quemlibet virum in ecclesiastica dignitate constitutum,onere imposito ad eandem Congrega tio- nem,cum primum fas erit,authenticum exemplar actus peractae exsecutio- nis remittendi. Contrariis quibuslibet minime obstantibus.

Datum Romae,ex Aedibus Congregationis pro Episcopis,die 20 mensis Ianuarii anno 2003.

e Ioannes Baptista card. Re Praefectus

e Franciscus Monterisi L. e S. a Secretis In Congr. pro Episcopis tab., n. 971/95

PROVISIO ECCLESIARUM

Latis decretis a Congregatione pro Episcopis,Sanctissimus Dominus Ioannes Paulus Pp. II,per Apostolicas sub plumbo Litteras,iis quae sequu n- tur Ecclesiis sacros praefecit praesules:

die 25 Martii 2003. — Cathedrali Ecclesiae Vladislaviensi,R.D. Vieslavum Aloisium Mering,e clero Pelplinensi ibique Seminarii rectorem.

— Titulari episcopali Ecclesiae Vindensi R.D. Franciscum Beschi,hacte- nus pro-Vicarium generalem dioecesis Brixiensis,quem deputavit Auxili arem eiusdem dioecesis.

die 3 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Abthugnitanae,R.D. Pau- lum Henricum Walsh,e clero dioecesis Petropolitanae in Insula Longa,hac - tens curionem paroeciae Sancto Patricio dicatae,in civitate vulgo Smith - town,quem deputavit Auxiliarem eiusdem dioecesis. Congregatio pro Episcopis 367

die 4Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Bahannensi,R.D. Christo- phorum Prowse,e clero archidioecesis Melburnensis,ibique Vicarium gen e- ralem,quem deputavit Auxiliarem eiusdem archidioecesis.

— Cathedrali Ecclesiae Essendiensi Exc.mum P.D. Felicem Genn,hacte- nus Episcopum titularem Uzalensem et Auxiliarem dioecesis Trevirensis.

— Cathedrali Ecclesiae Albae Regalensi Exc.mum P.D. Antonium Spa´- nyi,hactenus Episcopum titularem Tharrensem et Auxiliarem Strigonien- sem-Budapestinensem.

die 5 Aprilis. — Cathedrali Ecclesiae Antigonicensi Exc.mum P.D. Rai- mundum Ioannem Lahey,hactenus Episcopum Sancti Georgii Terrae No- vae.

die 7 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Bencennensi R.D. Vitalem Skomarovskyi,Seminarii maioris dioecesis Kioviensis-Zytomeriensis v ice- rectorem,quem deputavit Auxiliarem eiusdem dioecesis.

die 8 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Montensi in Numidia R.D. Adalbertum Polak,Seminarii maioris archidioecesis Gnesnensis rectore m, quem deputavit Auxiliarem eiusdem archidioecesis.

die 11 Aprilis. — Praelatitiae Ecclesiae Calamensi in Chilia,R.D. Villel- mum Patricium Vera Soto,e clero dioecesis Melipillensis ibique parochum .

— Titulari episcopali Ecclesiae Basticensi R.D. Antonium Marino,hacte- nus Seminarii maioris Bonae¨rensis rectorem,quem constituit archidioecesis Platensis Auxiliarem.

die 12 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Uzalensi R.D. Ansgarium Dominicum Sarlinga,hactenus Vicarium generalem archidioecesis Merced en- sis-Luianensis,quem constituit Auxiliarem eiusdem archidioecesis.

die 15 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Mugensi R.D. Thomam Antonium Williams,e clero archidioecesis Liverpolitanae ibique paroec iae Sancti Antonii curionem,quem deputavit Auxiliarem eiusdem archidioece sis.

— Titulari episcopali Ecclesiae Sillitanae R.D. Hervinum Giraud,e clero dioecesis Vivariensis,hactenus Seminarii Universitarii Lugdunensis m ode- ratorem,quem constituit Auxiliarem archidioecesis Lugdunensis. 368 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

die 15 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesia Zallatensi R.D. Theodori- cum Brac de la Ferrie`re,e clero archidioecesis Lugdunensis,ibique Vicarium generalem,quem constituit Auxiliarem eiusdem archidioecesis.

die 16 Aprilis. — Cathedrali Ecclesiae Salutiarum R.D. Iosephum Guer- rini,e clero dioecesis Cuneensis,hactenus ibidem Vicarium iudicialem.

— Titulari episcopali Ecclesiae Aecanae R.D. Paulum Stobrawa,deca- num et curionem in urbe vulgo Opole,quem deputavit Auxiliarem archidioe- cesis Opoliensis.

die 17 Aprilis. — Cathedrali Ecclesiae Liccanensi Exc.mum P.D. Geor- gium Mazur,hactenus Episcopum Ircutscanum Sancti Iosephi.

— Cathedrali Ecclesiae Ircutscanae Sancti Iosephi Exc.mum P.D. Cyril- lum Klimowicz,hactenus Episcopum titularem Arbensem et Auxiliarem Min- scensem Latinorum-Mohiloviensem Latinorum.

die 25 Aprilis. — Cathedrali Ecclesiae Sonsonensi - Rivi Nigri,R.D. Richardum Antonium Tobo´n Restrepo,e clero dioecesis Sanctae Rosae de Osos,hactenus officialem Nuntiaturae Apostolicae in Columbia.

— Titulari episcopali Ecclesiae Cebaradesensi,R.D. Dominicum Mai Luong,e clero archidioecesis Novae Aureliae,ibique hactenus curionem p a- roeciae « Mary Queen of Vietnam » dicatae,quem deputavit Auxiliarem dioe- cesis Arausicanae in California.

— Titulari episcopali Ecclesiae Iliberritanae R.D. Christianum Contreras Villarroel,Vicarium generalem archidioecesis Santi Iacobi in Chile ibi que parochum,quem constituit Auxiliarem eiusdem archidioecesis.

die 30 Aprilis. — Metropolitanae Ecclesiae Paranensi Exc.mum P.D. Marium Aloisium Baptistam Maulio´n,hactenus Episcopum Sancti Nicolai de los Arroyos.

— Cathedrali Ecclesiae Stantianae R. D. Marcum Eugenium Galra˜o Leite de Almeida,e clero Aracaiuensi,hactenus paroeciae Sancti Marci Evangel is- tae in eadem archidioecesi curionem.

— Cathedrali Ecclesiae Riverormensi,R.D. Georgium Villelmum Cole- man,hactenus administratorem dioecesanum eiusdem sedis. Congregatio pro Gentium Evangelizatione 369

die 30 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Izirzadensi R.D. Henricum Dı´az,Vicarium episcopalem archidioecesis Moreliensis,quem constituit A u- xiliarem dioecesis Sancti Christophori de las Casas.

— Cathedrali Ecclesiae Satmariensi,R.D. Eugenium Scho¨nberger,e clero eiusdem dioecesis,curionem paroeciae in urbe vulgo Sighetu Marmatiei.

CONGREGATIO PRO GENTIUM EVANGELIZATIONE

CUEVENSIS

de nominis Vicariatus Apostolici mutatione

DECRETUM

Exc.mus ac Rev.mus Dominus Leonardus Bernacchi,O.F.M.,Vicarius Apostolicus Cuevensis in Bolivia,postulavit ab Apostolica Sede ut deno- minatio de Curia eiusdem circumscriptionis ecclesiasticae in « Camiriensis » mutaretur,vernacula dictione « Camiri » vertenda. Haec Congregatio, praehabito favorabili voto Episcoporum Conferentiae Boliviae,porrect is precibus benigne annuendum censuit. Quapropter,idem Dicasterium Mis- sionale,vigore specialium facultatum sibi a Summo Pontifice Ioanne Pau- lo,divina Providentia Pp. II tributarum,praesenti Decreto,statuit ut deinceps Vicariatus Apostolicus Cuevensis,novo nomine « Camiriensis » designetur.

Datum Romae,ex Aedibus Congregationis pro Gentium Evangelizatione, die xxix mensis Martii,anno Domini mmiii.

Crescentius card. Sepe Praefectus

e Robertus Sarah a Secretis L. e S. In Congr. pro Gentium Evangelizatione tab., n. 1600/03 370 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

PROVISIO ECCLESIARUM

Ioannes Paulus divina Providentia Pp. II,latis decretis a Congregatione pro Gentium Evangelizatione,singulis quae sequuntur Ecclesiis sacros P a- stores dignatus est assignare. Nimirum per Apostolicas sub plumbo Litteras praefecit:

die 5 Decembris 2002. — Cathedrali Ecclesiae Muyinganae R.D. Ioachi- mum Ntahondereye,e clero dioecesis Ruyigiensis et in Seminario maiore Kitagae¨nsi Theologiae moralis professorem.

— Cathedrali Ecclesiae Otukpoe¨nae R.D. Michaelem Apochi,e clero eiusdem dioecesis.

— Cathedrali Ecclesiae Chipatensi R.D. Georgium Cosmam Zumaire Lun- gu,hactenus Administratorem Apostolicum eiusdem dioecesis.

— Cathedrali Ecclesiae Nyahururensi,noviter conditae in Kenya,R. D. Aloisium Paiaro,missionarium fidei donum dioecesis Patavinae.

die 19 Decembris. — Titulari episcopali Ecclesiae Puppitanae R.D. Ioan- nem Hsane Hgyi,hactenus Seminarii maioris theologici nationalis in dioe cesi Yangonensi rectorem,quem constituit Auxiliarem dioecesis Patheinensi s.

— Cathedrali Ecclesiae Ratnapurensi R.D. Antonium Haraldum Perera, hactenus directorem Seminarii maioris nationalis philosophiae.

— Cathedrali Ecclesiae Isirensi-Niangarae¨nsi R.D. Iulianum Andavo Mbia,rectorem Collegii philosophici interdioecesani Kisanganiensis.

die 14Ianuarii 2003. — Cathedrali Ecclesiae Niameyensi Exc.mum P.D. Michaelem Christianum Cartate´guy,S.M.A.,hactenus Episcopum titularem Aulonitanum et Auxiliarem eiusdem dioecesis.

— Metropolitanae Ecclesiae Samarindae¨nsi,noviter erectae,Exc.mum P.D. Florentinum Sului Hajang Hau,M.S.F.,hactenus Episcopum eiusdem sedis episcopalis.

— Titulari episcopali Ecclesiae Horreoaninicensi R.D. Abrahamum De- sta,hactenus cancellarium et secretarium generalem Secretariatus Cath olici Eparchiae Adigratensis,quem constituit Vicarium Apostolicum Mekiense m. Congregatio pro Gentium Evangelizatione 371

die 14Ianuarii 2003. — Titulari episcopali Ecclesiae Sullectinae R.P. Faustum Gabrielem Tra´vez Tra´vez,O.F.M.,in oppido vulgo dicto Ambato coenobii superiorem,quem constituit Vicarium Apostolicum Zamorensem i n Aequatoria.

— Cathedrali Ecclesiae Mysuriensi R.D. Thomam Vazhapilly,in praesens « St. Peter’s Pontifical Seminary » in urbe Bangalorensi rectorem.

die 6 Februarii. — Cathedrali Ecclesiae Melakanae Giohoranae R.D. Pau- lum Tan Chee Ing,S.I.,Assistentem regionalem pro Asia Orientali Societa tis Iesu.

— Metropolitanae Ecclesiae Maputensi Exc.mum P.D. Franciscum Chi- moio,O.F.M. Cap.,hactenus Episcopum Pembanum.

— Cathedrali Ecclesiae Maiduguriensi R.D. Matthaeum Man-oso Ndago- so,Seminarii maioris « Good Shepherd » dioecesis Kadunae¨nsis rectorem.

— Cathedrali Ecclesiae Sancti Ludovici Senegalensis R.D. Ernestum Sambou,Instituti Catholici pro Africa Occidentali rectorem.

die 19 Februarii. — Cathedrali Ecclesiae Ebebiyinensi R.P. Alfredum Mariam Oburu Asue,C.M.F.,hactenus Superiorem regionalem Congregatio- nis Missionariorum Filiorum Immaculati Cordis B.M.V.,et parochum in op- pido vulgo Franceville in Gabone.

— Cathedrali Ecclesiae Kabalenae R.D. Callistum Rubaramira,e clero eiusdem dioecesis ibique oeconomum.

— Metropolitanae Ecclesiae Madhuraiensi Exc.mum P.D. Petrum Fer- nando,hactenus Episcopum Tuticorensem.

— Cathedrali Ecclesiae Machakosensi R.D. Martinum Musonde Kivuva,e clero archidioecesis Mombasae¨nsis et Nairobiae directoris adiutorem Societa- tis Catholicae televisificae « Ukweli Video ».

die 7 Martii. — Cathedrali Ecclesiae Portus Gentilis,noviter erectae, Ecx.mum P.D. Matthaeum Madega,hactenus Episcopum titularem Zallaten- sem et Auxiliarem archidioecesis Liberopolitanae.

— R.P. Iosephum Koerber,C.S.Sp.,parochum in urbe Liberopolitana, primum Praefectum Apostolicum Makokuensem.

— Cathedrali Ecclesiae Arcis Portal R.D. Robertum Muhiirwa,e clero eiusdem dioecesis et hactenus parochum templi cathedralis. 372 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

die 7 Martii 2003. — Cathedrali Ecclesiae Homa Bayensi Exc.mum P.D. Philippum Anyolo,hactenus Episcopum Kerichoe¨nsem. — Titulari episcopali Ecclesiae Catabitanae R.D. Matthiam Lee Yong- Hoon,e clero archidioecesis Suvonensis,quem constituit Auxiliarem eiu sdem archidioecesis. — Cathedrali Ecclesiae Kerichoe¨nsi R.D. Emmanuelem Okombo,e clero dioecesis Bungomae¨nsis.

NOMINATIONES

Peculiaribus datis decretis,Congregatio pro Gentium Evangelizatione a d suum beneplacitum renuntiavit:

die 23 Novembris 2002. — Exc.mum P.D. Colin Cameron Davies,M.H.M., Episcopum emeritum Ngongensem,Administratorem Apostolicum « sede va- cante et ad nutum Sanctae Sedis » eiusdem dioecesis.

die 24Ianuarii 2003. — Exc.mum P.D. Bonifatium Lele,Episcopum Kituiensem,Administratorem Apostolicum « sede plena et ad nutum Sanctae Sedis » dioecesis Machakosensis.

die 25 Ianuarii. — Exc.mum P.D. Aloisium Gonzaga Ferreira da Silva, S.I. Episcopum emeritum Lichingae¨nsem,Administratorem Apostolicum « sede vacante et ad nutum Sanctae Sedis » eiusdem dioecesis.

die 13 Februarii. — Exc.mum P.D. Vidonem Romano,C.SS.R.,Episco- pum emeritum Niameyensem,Administratorem Apostolicum « sede vacante et ad nutum Sanctae Sedis » eiusdem dioecesis.

die 19 Februarii. — Exc.mum P.D. Bonifatium Lele,Episcopum Kituien- sem,Administratorem Apostolicum « sede vacante et ad nutum Sanctae Se- dis » dioecesis Machakosensis.

die 22 Martii. — Exc.mum P.D. Philippum Anyolo,Episcopum Homa Bayensem,Administratorem Apostolicum « sede vacante et ad nutum Sanc- tae Sedis » dioecesis Kerichoe¨nsis. Diarium Romanae Curiae 373

DIARIUM ROMANAE CURIAE

Il Santo Padre Giovanni Paolo II ha ricevuto in Udienza Ufficiale per la presentazione delle Lettere Credenziali: Lunedı`,28 Aprile 2003,S.E. il Signor Pavel Jajtner,Amba- sciatore della Repubblica Ceca presso la Santa Sede.

Il Santo Padre Giovanni Paolo II ha,altresı `,ricevuto in Udienza: Giovedı`,27 Marzo 2003,S.A. Henrydi Nassau Borbone - Parma,granduca di Lussemburgo. Venerdı`,28 Marzo 2003,S.E. il Signor SergeyMironov ,Pre- sidente del Senato della Federazione Russa. S.E. il Signor Volodymyr Litvin,Presidente del Parlamento dell’Ucraina. Sabato,29 Marzo 2003,S.E. il Signor Pavol Hrusˇovsky,Pre- sidente del Parlamento della Repubblica Slovacca. Lunedı`,31 Marzo 2003,S.E. il Signor Luiz Nunes Amorim, Ministro degli Affari Esteri del Brasile. Venerdı`,4 Aprile 2003,S.E. il Signor Dominique de Villepin, Ministro degli Affari Esteri di Francia. Lunedı`,7 Aprile 2003,S.E. il Signor Eduardo Duhalde,Pre- sidente della Repubblica di Argentina. Giovedı`,10 Aprile 2003,S.E. il Signor Giuliano Urbani,Mi- nistro per i Beni e le attivita` culturali dell’Italia.

Sabato 12 aprile 2003 si e` riunita alla presenza del Santo Padre la Con- gregazione delle Cause dei Santi. 374 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

SEGRETERIA DI STATO

NOMINE

Con Brevi Apostolici il Santo Padre Giovanni Paolo II ha nominato: 9 aprile 2003 S.E. mons. Santos Abril y Castello´,Arcivescovo tit. di Ta- mada, Nunzio Apostolico in Slovenia, Bosnia ed Erze- govina. » » » S.E. mons. Juliusz Janusz,Arcivescovo tit. di Caorle, Nunzio Apostolico in Ungheria. 12 » » S.E. mons. Santos Abril y Castello´,Arcivescovo tit. di Ta- mada,Nunzio Apostolico in Slovenia e in Bosnia ed Erzegovina, Nunzio Apostolico nella Repubblica di Macedonia (ex Repubblica Jugoslava di Macedonia). 26 » » S.E. mons. Adriano Bernardini,Arcivescovo tit. di Faleri, Nunzio Apostolico in Argentina.

Con Biglietti della Segreteria di Stato il Santo Padre Giovanni Paolo II ha nominato:

16 gennaio 2003 S.E. mons. Giacinto-Boulos Marcuzzo,Vescovo tit. di Em- maus; p. Georges Marie Martin Cottier,O.P.,don Elias Chacour; p. Patrik Desbois dell’Istituto del Prado; suor Lucy Thorson della Congregazione delle Religiose di Nostra Signora di Sion; il dott. Hans Hermann Henrix, Consultori della Commissione per i Rapporti Religiosi con l’Ebraismo presso il Pontifi- cio Consiglio per la Promozione dell’Unita` dei Cristia- ni « ad quinquennium ». » » » S.E. mons. Stanisław Gadecki,Arcivescovo di Poznan ´; mons. Pier Francesco Fumagalli,p. Je ´sus Hortal Sa´nchez,il dott. Eugene Fisher, Consultori della Commissione per i Rapporti Religiosi con l’Ebraismo presso il Pontificio Consiglio per la Promozione del- l’Unita` dei Cristiani « in aliud quinquennium ». 24 Febbraio 2003 S.E. mons. Marcello Bordoni; don Pier Giorgio Marcuzzi, S.D.B.; p. Edward Kaczynski,O.P., Consultori della Congregazione per la Dottrina della Fede « in aliud quinquennium ». » » » S.E. mons. Brian Farrell,Vescovo titolare di Abitine, Con- sultore della Congregazione per la Dottrina della Fede « ad quinquennium ». 3 Marzo 2003 Il sac. Ivo Panteghini, Consultore della Pontificia Commissione per i Beni Culturali della Chiesa « ad quinquennium ». Diarium Romanae Curiae 375

8 » » Il dott. Luca Carboni, Segretario Generale dell’Archivio Segreto Vaticano. 18 » » P. Gianfranco Ghirlanda,S.I.; mons. Jean Laffitte; mons. Carlos Jose´ Erra´zuriz Mackenna, Consultori della Congregazione per la Dottrina della Fede « ad quin- quennium ». 31 » » P. Massimo Cenci,P.I.M.E.; mons. Frank J. Dewane; i sac.ti Salvador Lo´pez Mora e Yeung; il sig. Jose´ Sa`nchez Faba, Membri del Pontificio Consiglio « Cor Unum » « ad quinquennium ». » » » L’Em.mo Sig. Card. Francis Eugene George ed il dott. Jean- Loup Dherse, Membri del Pontificio Consiglio « Cor Unum » « in aliud quinquennium ». 4 aprile » S.E. mons. Carlo Maria Vigano`,Arcivescovo tit. di Ulpiana, Delegato per le Rappresentanze Pontificie « in aliud quinquennium ». 8 » » S.E. mons. Francesco Monterisi,Arcivescovo tit. di Alba marittima, Segretario della Congregazione per i Vesco- vi « in aliud quinquennium ». » » » Gli Em.mi Signori Cardinali Julius Riyadi Darmaatmadja e Juan Sandoval I´n˜iguez, Membri del Pontificio Consi- glio della Cultura « ad quinquennium ». » » » Gli Em.mi Signori Cardinali Aloysius Matthew Ambrozic e Christoph Scho¨nborn, Membri del Pontificio Consi- glio della Cultura « in aliud quinquennium ».

NECROLOGIO

23 febbraio 2003 Mons. Jan Olszan´ski,Vescovo em. di Kamyanets-Podilskyi dei Latini (Ucraina). 30 marzo » Mons. Vincent dePaul Breen,Vescovo em. di Metuchen ( Stati Uniti d’America). 5 aprile » Mons. Luis G. Fernandes,Vescovo em. di Campina Grande (Brasile). 6 » » Card. Gerald E. Carter,del titolo di S. Maria in Traspontina. » » » Mons. Emmanuel Pothanamuzhy,Vescovo di Mananthavady dei Siro Malabaresi (India). 8 » » Mons. Patrick Fani Chakaipa,Arcivescovo di Harare ( Zim- babwe). 11 » » Mons. Joannes G. ter Schure,Vescovo em. di ’s-Hertogen- bosch (Paesi Bassi). 16 » » Mons. John R. Sheets,Vescovo tit. di Murcona. 19 » » Card. Aurelio Sabattani,del Titolo « pro hac vice » di S. Apol- linare. » » » Mons. Alejandro Dura´n Moreira,Vescovo em. di Rancagua (Cile). 376 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale

20 » » Mons. Henry Lemaıˆtre,Arcivescovo tit. di Tongeren. 24 » » Mons. Renato Hasche Sa´nchez,Vescovo di Arica ( Cile). 25 » » Mons. Bastiampillai Deogupillai,Vescovo em. di Jaffna (Sri Lanka). » » » Mons. Luis A. Carvajal Rosales,Vescovo em. di Portoviejo (Ecuador). » » » Mons. Andre´ Perraudin,Arcivescovo-Vescovo em. di Kabgayi (Rwanda). » » » Mons. Otmar Ma¨der,Vescovo em. di Sankt Gallen ( Svizzera). » » » Mons. Jose´ Calasanz Rosenhammer,Vescovo tit. di Ampora.