IRAN I STANY ZJEDNOCZONE
– GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE
– geneza, stan obecny i perspektywy
Autor: dr Robert Czulda, Jakub Gajda
Program Polityka Międzynarodowa
Warszawa 2019
SPIS TREŚCI
I. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Iranu 7
II. Perspektywa państwa członkowskiego Unii Europejskiej 16
III. Wnioski i rekomendacje 17 Bliskie nawiązanie relacji amerykańsko-irańskich wizerunek Stanów Zjednoczonych w Iranie. Od przypada na lata czterdzieste XX wieku. W 1942 tego momentu nawet umiarkowani Irańczycy nie roku, podczas brytyjsko-sowieckiej okupacji Iranu, ufają Zachodowi sądząc, że ani Wielka Brytania, w kraju tym pojawili się pierwsi amerykańscy ani Stany Zjednoczone nie dbają o pomyślność ich żołnierze. W późniejszej fazie szach Iranu narodu, lecz jedynie o własne interesy. Mohammad Reza Pahlawi zbliżył się politycznie i gospodarczo do Stanów Zjednoczonych, widząc w Dzięki wsparciu i namowom Stanów Zjednoczonych nich geostrategiczną przeciwwagę dla mocarstw pod koniec lat pięćdziesiątych Iran zainicjował dominujących od kilku stuleci w regionie Bliskiego cywilny program jądrowy. Wiązało się to z planem i Środkowego Wschodu: spadkobiercy Rosji – monarchy, aby przekształcić Iran w regionalne Związku Sowieckiego i Wielkiej Brytanii. Po II mocarstwo. Jednym z elementów tej strategii była wojnie światowej Iran stał się dla Amerykanów budowa nowoczesnych sił zbrojnych. Ambitne plany ważnym przyczółkiem na Bliskim Wschodzie, Pahlawiego wpisywały się w strategię Stanów dającym możliwość regionalnego oddziaływania, Zjednoczonych, które wyraziły chęć dostarczenia szczególnie w subregionie Zatoki Perskiej. W 1953 szachowi niemal każdych ilości uzbrojenia. roku obawiając się komunistycznego przewrotu Ówczesna koncepcja Waszyngtonu opierała się amerykańskie służby obaliły demokratycznie na „dwóch filarach,” czyli wspieraniu Iranu oraz wybranego premiera Mohammada Mosaddegha i Arabii Saudyjskiej. Osłabione przegraną wojną w przywróciły do pełni władzy szacha Iranu, który od Wietnamie Stany Zjednoczone dążyły do tego, tego momentu jeszcze bliżej związał się ze Stanami aby Iran stał się gwarantem bezpieczeństwa w Zjednoczonymi. W opinii dużej części irańskiego regionie, generatorem stabilizacji i forpocztą bloku społeczeństwa – szczególnie szyickiego kleru antysowieckiego. Do 1978 r. w Iranie operowało oraz tzw. bazaru1 – Pahlawi stał się amerykańską nawet 50 tysięcy nie będących Irańczykami marionetką. Jednocześnie kraj powrócił do instruktorów i doradców wojskowych, głównie ze brutalnego autorytaryzmu. Amerykańska Stanów Zjednoczonych. Co znamienne w 1964 ingerencja w obalenie Mosaddegha zniszczyła roku Stany Zjednoczone uzyskały pełen immunitet dotychczas pozytywny lub co najmniej neutralny na terytorium Iranu – zarówno amerykańscy żołnierze jak i ich rodziny zostały wyłączone z .to określenie irańskiej odpowiedzialności prawnej przed irańskimi sądami (یرازاب .Bazari pers. (pisownia orygin 1 klasy społecznej, związanej z tradycyjnym kupiectwem i Jednocześnie w tym okresie doszło do pewnego biznesem. Jest to klasa w Iranie bardzo liczna, średnio zamożna i zamożna, skupiająca się na irańskich bazarach. Bazari to w napięcia na linii Waszyngton-Teheran, co wynikało większości wierzący muzułmanie, przywiązani do tradycyjnych z amerykańskiej krytyki wewnętrznej opartej na wartości. Stąd „bazar” jest uznawany za bardzo wpływowe represjach polityki szacha oraz na poparciu przez środowisko, posiadające możliwości wywierania nacisku na Iran Egiptu w wojnie z Izraelem w 1973 roku. irańską elitę polityczną
6 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY Jednocześnie szach postanowił wzmocnić swoją chociaż co jakiś czas dostrzec można wolę zbliżenia międzynarodową pozycję i zaczął dystansować to jest ona mało wyraźna, natychmiast spotyka się od Stanów Zjednoczonych. Pomimo tego się ze sprzeciwem w łonie tak amerykańskiego, strategiczne partnerstwo zostało utrzymane. jak również irańskiego establishmentu i kończy się Momentem zwrotnym stało się obalenie monarchy niepowodzeniem. Ostatnie zbliżenie zaowocowało w styczniu 1979 roku i proklamowanie w tym bezprecedensową od 1979 roku rozmową samym roku Republiki Islamskiej, która dokonała telefoniczną prezydenta Baracka Obamy i Hasanem daleko idącej reorientacji polityki wewnętrznej i Rouhanim i wypracowaniem umowy nuklearnej zagranicznej Teheranu, w tym podejścia do Stanów (JCPOA, Joint Comprehensive Plan of Action) Zjednoczonych. Jedną z pierwszych decyzji nowych światowych mocarstw z Iranem. Jednak dojście władz była rezygnacja z wartego 7 mld dolarów w styczniu 2018 roku do władzy w Waszyngtonie zakupu uzbrojenia w Stanach Zjednoczonych oraz Donalda Trumpa doprowadziło do zakończenia wstrzymanie dostaw ropy naftowej do Izraela. Iran amerykańsko-irańskiej odwilży i jednostronnego wycofano również z Organizacji Paktu Centralnego wyjścia Stanów Zjednoczonych z umowy (CENTO). nuklearnej. Rozpoczęła się nowa era wrogości i agresywnej retoryki, co wpływa nie tylko na relacje Podczas wojny Iranu z Irakiem (1980-1988), dwustronne, ale na całą rzeczywistość regionalną Stanom Zjednoczonym dużo bliżej było do Bagdadu oraz światową gospodarkę. niż Teheranu, choć jednocześnie prowadziły politykę tak, aby przedłużając działania zbrojne, POLITYKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH uniemożliwić obu stronom szybkie zwycięstwo WOBEC IRANU i maksymalnie je osłabić. Amerykanie w konflikt włączyli się już w 1982 roku, skreślając Irak z listy Z powodów geostrategicznych Stany Zjednoczone państw wspierających terroryzm. Zainicjowano przez długi czas liczyły na normalizację wzajemnych także operację „Staunch.” Jej celem było zniechęcanie relacji. Liczono, że w ostatecznym rozstrzygnięciu na innych państw do sprzedawania uzbrojenia Iranowi, drodze wyborów do władzy w Iranie dojdą centryści, który został określony przez sekretarza obrony a nie religijni ekstremiści, a Iran niezmiennie będzie Caspara Weinbergera „krajem rządzonym przez obawiał się Związku Sowieckiego, co zmusi to 2 szaleńców. ” Jednocześnie Stany Zjednoczone państwo – niezależnie od retoryki – do utrzymania przymykały oko na zachodnioeuropejski eksport partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi, nawet broni do Iranu, bowiem po cichu mówiono: „nie zależy jeśli w bardziej symetrycznej formie. Broniący nam na zwycięstwie Saddama, ani tym bardziej na Chomejniego ambasador Stanów Zjednoczonych 3 wygranej Chomejniego. ” W 1987 roku doszło do przy ONZ Andrew Young stwierdził, że islamska zbrojnej konfrontacji, kiedy to Amerykanie zaczęli rewolucja jest odpowiednikiem amerykańskiej ochraniać tankowce na wodach Zatoki Perskiej. wojny secesyjnej, po której zakończeniu duchowny Była to największa operacja morska amerykańskiej zostanie uznany za „kogoś na kształt świętego.4” marynarki wojennej od czasów II wojny światowej. Do najbardziej dramatycznego zdarzenia doszło Jednocześnie Waszyngton odmówił spełnienia w lipcu 1988 roku, kiedy to irański samolot oczekiwań rewolucjonistów, co doprowadziło do pasażerski z 290 osobami na pokładzie został załamania się relacji i kryzysu w amerykańskiej zestrzelony rakietą wystrzeloną z amerykańskiego ambasadzie w Teheranie. Dopiero wówczas Stany krążownika. Podczas gdy Amerykanie utrzymują, Zjednoczone wprowadziły pierwszą serię sankcji że był to tragiczny błąd, Iran do tej pory uznaje atak gospodarczych blokując wraz z sojusznikami za celowy i żąda od Waszyngtonu przeprosin oraz aktywa irańskie wartości 8 miliardów dolarów. W odszkodowań. Incydent ten pozostaje istotnym Stanach Zjednoczonych doszło wówczas do serii elementem oficjalnej retoryki antyamerykańskiej. antyirańskich demonstracji. Atakowano Irańczyków na ulicach, żądano ich deportacji, a nawet wzywano Od tego momentu relacje irańsko-amerykańskie do wojny przeciwko Iranowi. Śmiała i tajna przypominają sinusoidę o małej amplitudzie – operacja wojskowa, mająca na celu siłowe odbicie 2 C.R. Hume, The United Nations, Iran, and Iraq. How Peacekeeping Changed, Washington, D.C. 1994, s. 58. 4 O. Seliktar, Failing the Crystal Ball Test. The Carter 3 R. Malik, Saddam Husajn. Gangster z Tikritu, Kraków 2004, Administration and the Fundamentalist Revolution in Iran, s. 110. Westport 2000, s. 121.
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY | 7 zakładników w kwietniu 1980 roku, zakończyła się Afganistanu. Dlatego też podczas konferencyjnych fiaskiem. Chociaż wkrótce uwolniono zakładników rokowań w grudniu 2001 roku Iran koncentrował to niechęć pomiędzy obu państwami utrzymała się, się bardziej na wzmocnieniu pozycji aprobowanego a stosunków dyplomatycznych już nie nawiązano. przez Stany Zjednoczone Sojuszu Północnego, niż antyamerykańskiego i antybrytyjskiego stronnictwa W 1996 roku Stany Zjednoczone, które utrzymały związanego z Gulbuddinem Hekmatjarem. Zdaniem wcześniejsze sankcje w mocy, przyjęły kolejne Jamesa Dobbinsa, przedstawiciela amerykańskiej ograniczenia – wówczas Kongres ograniczył administracji rządowej na konferencji w Bonn, możliwość prowadzenia interesów z firmami to „działania Iranu umożliwiły wypracowanie libijskimi i irańskimi (Iran and Libya Sanctions Act, porozumienia, które pozwoliło Hamidowi Karzajowi ILSA). Później jednak pojawiła się realna szansa stanąć na czele afgańskiego państwa.6” Do na zbliżenie, bowiem po obu stronach władzę trwałego zbliżenia mimo to nie doszło, bowiem w sprawowali zwolennicy dyplomacji – Mohammad styczniu 2002 roku amerykański prezydent George Chatami w Iranie i Bill Clinton w Stanach W. Bush umieścił Iran, obok Korei Północnej oraz Zjednoczonych. Pierwszym sygnałem, szeroko Iraku, wśród państw sławetnej „osi zła.” komentowanym w mediach, było wspólne zdjęcie piłkarskich drużyn obu państw w trakcie Mistrzostw Waszyngton odrzucił wówczas wysłaną za Świata we Francji w 1998 roku. W tym samym pośrednictwem Szwajcarii propozycję Teheranu, roku prezydent Clinton pojawił się specjalnie na by rozpocząć rozmowy nad irańskim programem przemówieniu prezydenta Chatamiego w siedzibie jądrowym. Iran miał wówczas wyrazić gotowość ONZ w Nowym Jorku. W 1999 roku Clinton przyznał, rozważenia ograniczenia wsparcia dla radykalnych że Iran ma powody, aby czuć względem Zachodu organizacji, takich jak Islamski Dżihad, Hamas niechęć. Rok później sekretarz stanu Madelaine czy libański Hezbollah. Neokonserwatyści w Albright potwierdziła, że Stany Zjednoczone obaliły Waszyngtonie odrzucili ten pomysł. Jak wówczas w 1953 roku premiera Mosaddegha, co było „bez wyjaśniono, „droga do bezpieczeństwa i pokoju wątpienia ciosem w polityczny rozwój Iranu.5” biegnie przez Bagdad,” co sugerowało szerszy Stany Zjednoczone zapowiedziały zniesienie sankcji kontekst wojny.7 Związani z Białym Domem na kilka produktów, w tym irańskie pistacje, a także intelektualiści proponowali, aby po „wyzwoleniu” kanałami dyplomatycznymi wysłały do Teheranu Iraku następnym celem był Iran. Wtórowali mu inni list przedstawiając projekt normalizacji stosunków ze swoją „misją szerzenia demokracji.8” Szansa na dwustronnych. porozumienie została bezpowrotnie utracona – tym bardziej, gdy w 2005 roku prezydentem Iranu został Nadzieje Irańczyków (szczególnie reformistów) na konserwatywny i skrajnie antyzachodni Mahmud ocieplenie relacji z Zachodem zostały wzmocnione Ahmadineżad. Irańska polityka w tym okresie po zamachach w Nowym Jorku i Waszyngtonie doprowadziła do zwiększenia amerykańskiej presji we wrześniu 2001 roku. Zarówno prezydent i zaognienia relacji dwustronnych. Chatami jak i najwyższy przywódca Ali Chamenei potępili zamachy w Stanach Zjednoczonych. Kwestia „irańskiego kryzysu” stanowiła istotny Zainteresowanie Amerykanów Afganistanem punkt prezydenckiej kampanii wyborczej w okazało się wówczas elementem łączącym oba Stanach Zjednoczonych jesienią 2008 roku. Barack państwa, bowiem talibowie stanowili wroga Obama w pierwszych miesiącach prezydentury zarówno dla Teheranu jak i Waszyngtonu. Na etapie postanowił kontynuować politykę prezydenta negocjacji w Bonn zwolennicy pojednania upatrywali George’a W. Busha, który w schyłkowym okresie szans na przyspieszenie odwilży we wspólnym swej drugiej kadencji badał możliwość nawiązania zaangażowaniu obu państw w stabilizację dwustronnych rozmów i odbudowy relacji dyplomatycznych. W marcu 2009 roku Obama 5 M. Byrne, Introduction, [w:] M.J. Gasiarowski, M. Byrne (red.), Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran, New York 6 J. Dobbins, Negotiating with Iran: Reflections from Personal 2004, s. xiii. W sierpniu 2013 r. irański parlament przyjął ustawę Experience, “The Washington Quarterly”, January 2010, s. 153- zmierzającą do pozwania Stanów Zjednoczonych za udział w 154 zamachu stanu w 1953 r. Zapowiedziano powołanie specjalnej 7 R. Kagan, W. Kristol, Remember the Bush Doctrine, „Weekly komisji, która ma przygotować specjalny raport. Decyzja ta Standard”, 15/04/2002 stanowi reakcję na ujawnienie w sierpniu 2013 r. przez CIA 8 M. Ledeen, American Power-For What?, „Commentary”, Issue dokumentów na temat amerykańskiego udziału w przewrocie 109, January 2000
8 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY złożył Irańczykom noworoczne życzenia z okazji sankcje wobec irańskiego rynku energetycznego, perskiego nowego roku (nouruz). Do przełomu transportowego (w tym na dostawy samolotów jednak znów nie doszło. Sytuacja rozwinęła się cywilnych), finansowego i ubezpieczeniowego. natomiast w zupełnie przeciwnym kierunku. Coraz częściej pojawiały się obawy, że napięcie przerodzi Donald Trump od początku deklarował wolę się w konflikt zbrojny. Zbiegło się to w czasie z wycofania się z porozumienia nuklearnego z wykryciem przez Iran zmasowanego i skutecznego Iranem, które określił mianem „najgorszej umowy ataku wirusa komputerowego Stuxnet, który w historii” Jednocześnie Trump – już jako prezydent zniszczył pewną liczbę wirówek w instalacjach – wielokrotnie groził Iranowi konsekwencjami, w nuklearnych w mieście Buszehr. W tym czasie tym wojną. Krytycy porozumienia zwracają uwagę, polityka Mahmuda Ahamdineżada przyczyniła się że nie ogranicza ono prac Iranu nad rakietową do nałożenia kolejnych sankcji gospodarczych, które bronią balistyczną (co nie było jednak elementem odcisnęły mocne piętno na irańskiej gospodarce. negocjacji, a Iran kategorycznie taką możliwość odrzucił). Przeciwnicy porozumienia – zarówno Gdy w 2013 roku prezydentem Iranu został w Białym Domu jak i Kongresie – podnoszą uchodzący za umiarkowanego Hasan Rouhani, jednocześnie argument, że w wyniku JCPOA Iran Stany Zjednoczone zareagowały na ten fakt nie stał się łagodniejszy. Wręcz przeciwnie – pozytywnie – w obu państwach u sterów władzy odmrożone na mocy umowy fundusze zostały znaleźli się bowiem politycy, którzy postulowali przeznaczone na wzmocnienie irańskiej pozycji oparcie swej polityki na dyplomacji i porozumieniu. w Syrii, co doprowadziło między innymi do Dzięki tajnej mediacji Omanu, udało się utworzyć zwiększenia napięcia irańsko-izraelskiego. dwustronny kanał rozmów, który z czasem pozwolił zneutralizować barierę nieufności i nawiązać Prezydent Trump postawił ultimatum i datę 12 bezpośrednie rozmowy na temat najbardziej maja 2018 roku jako czas decyzji. Zagroził brakiem palącego problemu – irańskiego programu dalszej certyfikacji porozumienia (prezydent został jądrowego. Ostatecznie Iran zawarł z grupą P5+1 zobowiązany przez Kongres do okresowego (Stany Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania, Chiny, potwierdzania dalszego obowiązywania JCPOA i Francja + Niemcy) całościowe porozumienie na zamrożenia sankcji). Amerykańska głowa państwa temat swojego programu jądrowego (JCPOA). chciała renegocjować porozumienie i dodać Na mocy porozumienia Iran zgodził się między do niego nowe elementy, w tym ograniczenie innymi ograniczyć swój zapas średnio oraz nisko irańskiego programu rakiet balistycznych, które wzbogaconego uranu, a także liczbę wirówek. W stanowią jeden z filarów doktryny odstraszania zamian Teheran uzyskał obietnicę stopniowego tego państwa. W pierwszej fazie wydawało się, znoszenia sankcji przez Stany Zjednoczone, że krytyka ze strony Trumpa to jedynie retoryka Unię Europejską oraz Radę Bezpieczeństwa na potrzeby wewnętrzne, zgodnie z regułą, że ONZ. Na mocy porozumienia w styczniu 2016 wszystko to, co zrobił Obama musi być złe. Trump roku prezydent Barack Obama zniósł niektóre rozmawiał z przywódcami Francji, Wielkiej Brytanii
OD NEWPORT DO BRUKSELI - ADAPTACJAIRAN SOJUSZU I STANY PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO ZJEDNOCZONE – GENEZA, STANDO ZAGROŻENIA OBECNY I PERSPEKTYWY ROSYJSKIEGO | 9 i Niemiec, ale nie zdobył poparcia w dążeniu do zdecydowanie krytykowała Iran. zerwania umowy Iranu z P5+1. Wręcz przeciwnie – państwa te nalegały, by Trump 12 maja podpisał Obecnie wskazać można trzy zasadnicze cele dokument utrzymujący zniesienie sankcji na Iran. polityki Stanów Zjednoczonych wobec Iranu – dwa bezpośrednie i jeden pośredni. Po pierwsze, Kulminacyjny moment zbiegł się w czasie ze celem bezpośrednim jest ograniczenie wzrostu wzrostem napięcia izraelsko-irańskiego oraz regionalnej pozycji Iranu, co stało się możliwe zwiększonej antyirańskiej kampanii ze strony zarówno za sprawą tzw. Arabskiej Wiosny jak i premiera Izraela Binjamina Netanjahu, który zniesienia sankcji (odmroziło to zablokowane przez ponownie oskarżył Iran o prowadzenie tajnych lata fundusze i umożliwiło wzrost eksportu ropy prac nad bronią nuklearną (co byłoby naruszeniem naftowej). Wiąże się z tym chęć utrzymania status tak rezolucji ONZ jak i być może zapisów JCPOA). quo – regionalnej architektury bezpieczeństwa, Zarówno Izrael jak i Arabia Saudyjska zwiększyła opartej na Pax Americana. Drugi cel, pośredni, to w tym okresie zakulisowe lobbowanie w chęć zabezpieczenia interesów amerykańskich Waszyngtonie. Brytyjskie media ujawniły, że sojuszników w regionie, przede wszystkim wynajęta specjalnie do tego zadania izraelska firma Arabii Saudyjskiej i Izraela. Im Iran słabszy, złożona z byłych funkcjonariuszy izraelskich służb tym bezpieczniejsze są te państwa. Trzeci cel, specjalnych miała znaleźć materiały dyskredytujące bezpośredni i zasadniczy, to chęć zmiany reżimu i czołowych uczestników negocjacji nuklearnych po obalenie Republiki Islamskiej. Waszyngton chciałby stronie amerykańskiej – Bena Rhodesa i Colina to osiągnąć bez sięgania po agresję militarną, która Kahla. Celem ataku stał się również John Kerry, byłaby niezwykle kosztowna społecznie, politycznie sekretarz stanu w administracji Obamy, twórca i finansowo, a okupacja Iranu stanowiłaby porozumienia nuklearnego z Iranem. Kerry miał gigantyczne wyzwanie, dużo większe niż okupacja spotkać się potajemnie z grupą dyplomatów, by Iraku. w ten sposób uratować JCPOA. Na liście osób, z którymi Kerry osobiście rozmawiał, jest między W celu osiągnięcia zakładanych celów, pod rządami innymi irański minister spraw zagranicznych prezydenta Donalda Trumpa, Stany Zjednoczone Mohammad Dżawad Zarif oraz prezydent Niemiec sięgnęły po szereg środków nacisku. Pierwszym Frank-Walter Steinmeier. Kerry został oskarżony z nich jest odcięcie Iranu od zysków finansowych przez politycznych oponentów o działanie na – wycofanie się z JCPOA oraz nałożenie nowych szkodę interesów Stanów Zjednoczonych. Na kilka sankcji, co ma sprawić, że Iran straci możliwość dni przed datą kończącą ultimatum prezydent sprzedaży ropy naftowej oraz innych towarów, Trump ogłosił wycofanie Stanów Zjednoczonych z a bezpośrednie inwestycje gospodarcze w tym porozumienia nuklearnego. kraju zostaną ograniczone. Jednocześnie polityka nacisku ma zwiększyć oddziaływanie na irańskie Wycofanie się Stanów Zjednoczonych z JCPOA nie społeczeństwo, które w planach Waszyngtonu oznaczało zakończenia napięcia, lecz stanowiło opowie się przeciwko władzy i ostatecznie ją obali. pierwszy element nowej amerykańskiej polityki Kolejny instrument, po który sięgnęli Amerykanie, wobec Iranu. W Białym Domu zaczęli dominować to nawiązanie współpracy z grupami opozycyjnymi. przedstawiciele obozu „jastrzębi.” W kwietniu Chociaż tych poza Iranem jest kilka, to żadna z nich sekretarzem stanu został Mike Pompeo, który nie stanowi realnej siły, która mogłaby przejąć otwarcie stwierdził, że w sporze stoi po stronie władzę w Teheranie po upadku Islamskiej Republiki. Izraela i Arabii Saudyjskiej. Trzy tygodnie wcześniej Dotyczy to między innymi największej grupy prezydenckim doradcą ds. bezpieczeństwa został opozycyjnej na uchodźctwie, a więc tak zwanych John Bolton, który od dawna naciska na siłową Mudżahedinów Ludowych (Modżahedin-e Chalq-e zmianę reżimów w Korei Północnej i Iranie. Iran) – skrajnie lewicowej formacji polityczno- Istotnym członkiem „drużyny Trumpa” stała się militarnej, która w latach osiemdziesiątych nominowana na to stanowisko już w styczniu dokonała serii ataków terrorystycznych w Iranie, 2017 roku amerykańska ambasador przy ONZ także na ówczesne władze. Nikki Haley, która aż do swej rezygnacji wraz z końcem 2018 roku stanowiła głos Trumpa na Obecne stanowisko Stanów Zjednoczonych nie forum tej organizacji. Przy każdej możliwej okazji ogranicza się jedynie do krytyki JCPOA. Waszyngton
10 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY chce doprowadzić do jego upadku. Amerykanie wszystkich zbrodni popełnionych na naszych zagrozili wprowadzeniem jednostronnych sankcji obywatelach: grabieży bogactwa naszego narodu na wszystkie firmy – także europejskie – które z pomocą szacha; intensywnej konfrontacji z prowadzą interesy z Iranem. Jeśli tak się stanie to siłami rewolucyjnymi podczas ostatnich miesięcy dojdzie wówczas do faktycznego końca JCPOA i istnienia reżimu szacha; zachęcania reżimu, by nieuchronnego zbliżenia Iranu z pozaueropejskimi stłamsił demonstracje milionów Irańczyków; sygnatariuszami umowy, które amerykańskich sabotowania rewolucji różnymi środkami gróźb się nie obawiają – z Chinami i Rosją. Chociaż podczas pierwszych lat od jej zwycięstwa; prezydent Trump deklaruje wolę rozpoczęcia prowokacyjnych kontaktów, jakie amerykańska bezpośrednich negocjacji z Teheranem w sprawie ambasada w Teheranie utrzymywała z elementami nowego porozumienia, to Biały Dom zdaje kontrrewolucyjnymi; wsparcia dla spiskowców, sobie sprawę, że szanse na takie rozwiązanie są terrorystów i elementów kontrrewolucyjnych poza minimalne. Jednocześnie sekretarz stanu Mike granicami kraju; zablokowania pieniędzy Iranu oraz Pompeo powołał specjalną grupę zadaniową, Iran dostępu do nieruchomości irańskich poza Iranem, Action Group, która ma koordynować politykę a także odmowy dostarczenia produktów, za które przeciwko władzom Iranu, synchronizować wcześniej zapłacono oraz odmowy zwrócenia działania różnych agencji i docelowo „zmienić dóbr irańskich, które szach zdeponował pod swym zachowanie irańskiego reżimu,” w tym ograniczyć imieniem w amerykańskich bankach; narzucania jego militarno-polityczną aktywność w regionie.9 Iranowi gospodarczego embargo i utworzeniu frontu zachodniego przeciwko naszemu narodowi; Polityka Islamskiej Republiki Iranu Wobec wspieraniu Iraku w wojnie, jaką ten przeciwko nam Waszyngtonu: prowadzi; irracjonalnej i zbójeckiej inwazji na Zatokę Perską, która poważnie narusza bezpieczeństwo i spokój regionu. Wszystko to stanowi jedynie fragment aktu oskarżenia, jaki nasz naród przygotował wobec reżimu Stanów Zjednoczonych „WYBÓR TRUMPA UKAZAŁ Ameryki.11” SKORUMPOWANĄ NATURĘ Już jako najwyższy przywódca, w obliczu 10 USA” zbliżającego się kryzysu z Waszyngtonem, Chamenei podkreślał, że jakiekolwiek trwałe, - AJATOLLAH CHAMENEI porozumienie z Amerykanami jest uważane za niemożliwe do osiągnięcia w tym sensie, że nie byłoby ono ani szczere, ani korzystne dla obu stron Jeszcze jako prezydent Iranu, w roku 1987, ajatollah – miałoby ono posłużyć jako fortel do obalenia Ali Chamenei wygłosił przed Zgromadzeniem Republiki Islamskiej. Zdaniem jej zwolenników Ogólnym ONZ przemówienie, w którym określił Stany Zjednoczone niezmiennie chcą, by Iran był swój stosunek do polityki amerykańskiej i jej słaby, podzielony i rozbity oraz by znajdował się pod stosunku do Iranu: ich gospodarczą, militarną, polityczną i kulturową dominacją. Jak dodał Ali Chamenei, porozumienie „Historia naszego narodu to czarny, gorzki i takie jest niemożliwe także dlatego, że po krwawy rozdział, mieszanka wrogości i mściwości jednej kwestii Amerykanie będą chcieli, aby Iran ze strony amerykańskiego reżimu. [Reżim skapitulował w kolejnej – „oznacza to, że Republika ten] winien jest 25 lat dyktatury Pahlawich, Islamska powinna zapomnieć o fundamentach, które ją tworzą, powinna zapomnieć o swym 9 Pompeo forms Iran Action Group for post-nuclear deal przywiązaniu do islamu, o sprawie Palestyny, o policy, Al-Jazeera, 16.08.2018, https://www.aljazeera.com/ wspieraniu oporu w regionie, powinna zapomnieć news/2018/08/pompeo-forms-iran-action-group-post- nuclear-deal-policy-180816184453565.html [dostęp: o wspieraniu ciemiężonych w Palestynie, Gazie, 17.09.2018] 11 Cyt. za: N. Baghdadi, Irańska kultura strategiczna a negocjacje 10 Ayatollah Khamenei: Trump revealing US corrupt nature, nad porozumieniem jądrowym JCPOA, [w:] R. Czulda (red.), 07.02.2017, Tasnim News, https://www.tasnimnews.com/en/ Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Islamskiej Republiki news/2017/02/07/1321256/ayatollah-khamenei-trump- Iranu – wymiar wewnętrzny i międzynarodowy, Wydawnictwo revealing-us-corrupt-nature Uniwersytet Łódzkiego: Łódź 2018, s. 50.
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY | 11 Jemenie i Bahrajnie. Oznacza to, że Republika stanowiska. Stąd też wraz z nastaniem ery Trumpa Islamska powinna pogodzić się z syjonistycznym w Iranie rozpoczął się powolny proces odwrotu wrogiem tak jak uczyniły to niektóre państwa politycznego i gospodarczego w stronę wschodnią, arabskie”12. Takie stanowisko determinuje kierunek określanego powrotem do strategii Mahmuda polityki zagranicznej i bezpieczeństwa – skoro Ahmadineżada – „Look East”, która pozwoliła celem Stanów Zjednoczonych jest obalenie Iranowi przetrwać najtrudniejsze sankcyjne Republiki Islamskiej to ta musi pozostać nie tylko lata (2011-2015) i swą efektywnością zmusiła czujna, ale także musi odrzucać jakiekolwiek akty Zachód do dążenia do podjęcia konstruktywnych pozornie dobrej woli ze strony Waszyngtonu oraz negocjacji z państwem, które mimo wyłączenia z musi stawiać czoła amerykańskiej presji, groźbom międzynarodowego systemu bankowości SWIFT i żądaniom. i ograniczeń w handlu ropą naftową, jest w stanie przetrwać bez współpracy z mocarstwem Jednostronne wyjście z umowy nuklearnej przez światowym i Zachodem. Obecnie Teheran, mimo Stany Zjednoczone było spodziewanym przez deklaracji ze strony władz UE i europejskich Teheran rezultatem dojścia do władzy Donalda sygnatariuszy JCPOA, ostatecznie spodziewa się Trumpa. Gdy scenariusz, w którym kandydatka cichego poparcia Zachodu dla strategii Trumpa i demokratów Hillary Clinton przegrywa w stąd zwrócił się na sprawdzoną ścieżkę odwrotu na wyścigu o fotel prezydencki stał się faktem, w Wschód. Iranie natychmiast wzrosły obawy o trwałość porozumienia nuklearnego. Równolegle pojawiły się Podczas pierwszych miesięcy prezydentury pytania o sens dalszego zbliżenia gospodarczego z Trumpa, w miarę wzrostu napięcia i pojawienia Zachodem (nie tyle ze Stanami Zjednoczonymi, ale się antyirańskich deklaracji o wyjściu z JCPOA, przede wszystkim z państwami Unii Europejskiej, częściej zaczęli zabierać głos przedstawiciele które ze względów politycznych i geostrategicznych rządu irańskiego. Finalnie, gdy w maju 2018 Trump są potencjalnym partnerem Iranu). Warto w tym ogłosił wyjście Stanów Zjednoczonych z JCPOA, kontekście dodać, że na płaszczyźnie zbliżenia prezydent Rouhani natychmiast zapowiedział gospodarczego Iranu z UE od 2015 roku wykonano gotowość Iranu do rozpoczęcia wzbogacania wiele przygotowań i pracy. Dla irańskiego uranu na skalę przemysłową. Takie stanowisko establishmentu zwycięstwo Trumpa niosło jednak jest konsekwentnie utrzymywane przez Teheran ze sobą oczywiste konsekwencje. Po pierwsze, jako groźba w sensie globalnym, jeśli również wzrost napięcia na linii Teheran – Waszyngton, pozostali zachodni sygnatariusze umowy nie po drugie naciski na cały blok Zachodu ze strony podejmą zdecydowanych kroków dla utrzymania Waszyngtonu w celu poparcia antyirańskiego JCPOA w nowym, ograniczonym kształcie P4+1. Należy w tym kontekście nadmienić, że Iran przede 12 Islamic Republic Has Destroyed Enemy Trenches Inside Iran, „Khamenei.ir”, 20.03.2016, http://english.khamenei. wszystkim domaga się utrzymania gospodarczych ir/news/3550/Islamic-Republic-Has-Destroyed-Enemy- relacji z UE i utworzenia przez państwa europejskie Trenches-Inside-Iran [dostęp: 17.09.2018].
12 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY mechanizmów bankowych, które wreszcie amerykańskiego na rzecz waluty europejskiej. umożliwią transfery pieniężne między Iranem i W wymiarze geostrategicznym Iran po raz kolejny UE (mimo przywrócenia Iranu do systemu SWIFT posłużył się groźbą zablokowania cieśniny Ormuz, większość banków europejskich w okresie od jeśli zapowiadane przez Waszyngton sankcje na podpisania JCPOA aż do ponownego wykluczenia handel irańską ropą naftową zostaną wdrożone irańskich banków z systemu na początku listopada w życie. To groźba, którą rząd Islamskiej Republiki 2018 w praktyce nie umożliwiała transferów stosuje od kilku dekad, w kontekście ograniczania pieniężnych z Iranu). W przemówieniu 23 maja handlu irańską naftą przez społeczność 2018 roku ajatollah Ali Chamenei sprecyzował międzynarodową. W wyniku zablokowania pozostałe oczekiwania Iranu wobec europejskich cieśniny Ormuz może dojść do sparaliżowania sygnatariuszy JCPOA i całej Unii Europejskiej ruchu tankowców z surowcem, którego aż 40 proc. następująco: światowego transportu drogą morską prowadzone jest właśnie przez wody Ormuz. W ostatnim • W ciągu ostatnich dwóch lat Stany Zjednoczone czasie pokryciem dla irańskich gróźb, które kilkukrotnie łamały postanowienia JCPOA, a dotknąć miałyby głównie Stany Zjednoczone i ich Europa milczała. Europa musi zrekompensować sojuszników, miał być incydent, do którego doszło to milczenie, w innej kluczowej cieśninie roponośnego regionu – Bab al-Mandab 26 lipca 2018 roku, kiedy jemeńskie • Stany Zjednoczone odrzuciły rezolucję 2231; bojówki al-Husich wspierane finansowo i zbrojnie Europa musi wydać rezolucję wobec naruszenia przez Iran, zaatakowały dwa saudyjskie tankowce jej przez Waszyngton, należące do Saudi Aramco, w konsekwencji czego rząd w Rijadzie został tymczasowo zmuszony do • Europa musi obiecać, że nie będzie podnosić zaniechania żeglugi przez tę cieśninę. W latach kwestii pocisków balistycznych, jak regionalnych minionych sponsorowane przez Teheran miejscowe działań Iranu, grupy miały również zaatakować inny tankowiec saudyjski oraz amerykańskie okręty wojenne, • Europa powinna odrzucić wszystkie sankcje przebywające w tamtym regionie. przeciwko Republice Islamskiej i wyraźnie sprzeciwić się sankcjom ze strony Waszyngtonu, W wymiarze medialnym Teheran podkreśla na każdym kroku, że prezydent Trump nie • Europa musi zagwarantować, że irańska ropa jest politykiem godnym zaufania, a wręcz znajdzie zbyt. Jeśli Stany Zjednoczone chcą postępującym nieodpowiedzialnie i nielogicznie zaszkodzić sprzedaży naszej ropy, musimy mieć Chamenei zarzuca amerykańskiemu prezydentowi, możliwość sprzedać tyle ropy, ile potrzebujemy. że „postępuje niewłaściwie”14 , Rouhani uznaje, że Europejczycy muszą zagwarantować, że „nie ma potrzeby odpowiadania na jakiekolwiek zrekompensują straty, kupując irańską ropę, jego uwagi,”15 zaś dowódca służb specjalnych (zaangażowanych w Iraku i Syrii) generał Ghasem • europejskie banki muszą zagwarantować Solejmani wprost nazywa go „hazardzistą.16” transakcje finansowe z Islamską Republiką, jeśli Europejczycy nie będą nadążać za naszymi żądaniami, Iran ma prawo wznowić aktywność 14 Agha-ye Trump! Shoma ghalat mikonid (…) [Panie Trump! nuklearną. Kiedy dostrzeżemy, że umowa Pan czyni źle (…)], 09.05.2018, ISNA, https://www.isna. -دینک-یم-طلغ-امش-پمارت-یاقآ/nuklearna jest bezowocna, jednym z możliwych ir/news/97021910571 :dostęp] ناوت-یمن-ییاپورا-روشک-هس-یعطق-نیمضت-نودب kroków będzie wznowienie wstrzymanych działań13. 17.09.2018] 15 Rouhani: Ezharat-e Trump niazi be pasokh dadan nadarad [Rouhani: Uwagi Trumpa nie wymagają odpowiedzi],25.07.2018, Ponadto, jako odwetowe działanie wobec Stanów BBC Persian, http://www.bbc.com/persian/iran-44961630 Zjednoczonych Teheran zaproponował rozliczenia [dostęp: 17.09.2018] transakcji zagranicznych z wyłączeniem dolara 16 Baztab-e gostarde-ye ezharat-e sardar-e Soleymani dar vakenesh be tahdidat-e Trump [ Uwagi gen. Suleimaniego w 13 To remain in JCPOA, Imam Khamenei announces conditions odpowiedzi na zagrożenia ze strony Trumpa], 26.07.2018 to be met by Europe, Khamenei.ir, 23.05.2018, http://english. ,Mashregh News, https://www.mashreghnews.ir/ -رد-ینامیلس-رادرس-تاراهظا-هدرتسگ-باتزاب/khamenei.ir/news/5696/To-remain-in-JCPOA-Imam- news/878133 [dostęp: 17.09.2018] پمارت-تادیدهت-هب-شنکاو [Khamenei-announces-conditions-to-be [dostęp: 17.09.2018
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY | 13 W odpowiedzi na zaskakujące deklaracje Donalda i euro wzrosła o ponad 300 proc. (wrzesień Trumpa z lipca, iż w każdej chwili jest on gotów 2018). Kryzys finansowy trwa i choć władze podjąć konstruktywny dialog z władzami Iranu, podkreślają jedność narodu wobec zmagań z ich irańscy politycy podkreślili, że nie mają zamiaru zdaniem niesprawiedliwą polityką Waszyngtonu, prowadzić takich rozmów z obecną amerykańską to atmosfera pozostaje napięta. Społeczeństwo administracją. 13 lipca najwyższy przywódca jest mimo to relatywnie spokojne, co nie pozwala ajatollah Chamenei oficjalnie zakazał irańskim Waszyngtonowi liczyć na wyczekiwany przewrót. politykom prowadzenia dialogu z obecnym rządem amerykańskim, uznając negocjacje za niemożliwe Prawdziwym sukcesem Teheranu w trudnym ze względu na notoryczne niedotrzymywanie okresie prezydentury Donalda Trumpa jest słowa przez Waszyngton. „Z nieuczciwym niewątpliwie fakt, że Unia Europejska ostatecznie reżimem negocjować nie będziemy ze względu na zapowiedziała niepodporządkowanie się woli dotychczasowe doświadczenia i liczne poniesione Waszyngtonu i rozpoczęła intensywne prace w wyniku tych negocjacji straty(…)” – stwierdził nad zachowaniem wypracowanych w ostatnich irański rahbar17. Jednocześnie Chamenei podkreślił, kilkunastu miesiącach kontraktów z Iranem oraz że Iran mimo nie podjęcia rozmów z obecną utrzymaniem współpracy gospodarczej. Nie da administracją amerykańską, nie będzie dążył do się jednak przy tym nie zauważyć, że groźba konfrontacji ze Stanami Zjednoczonymi. nałożenia przez Waszyngton na europejskie firmy podwójnych sankcji spowodowała, iż większość Mimo śmiałych zapowiedzi Teheranu, nie ulega poważnych graczy europejskich i tak już zdążyła wątpliwości, a świadome są tego zapewne również wycofać się z bardziej znaczących inwestycji w same irańskie władze, iż Stany Zjednoczone w dużej Iranie – szczególnie w kluczowym przemyśle mierze trzymają w rękach losy irańskiego systemu wydobywczym. Nie doszło także do zapowiadanej walutowego i częściowo również gospodarki. Od odbudowy irańskiej powietrznej floty pasażerskiej. polityki Waszyngtonu ściśle uzależnione jest także Na to, uwikłany w konflikt z światowym działanie wielu firm zachodnich na irańskim rynku. hegemonem, Teheran nie miał żadnego wpływu. Trwające od lutego 2018 roku i wciąż postępujące załamanie riala jest wynikiem początkowo jedynie W kontekście politycznym należy podkreślić, zapowiedzi prezydenta Trumpa odnośnie wyjścia że wyjście Stanów Zjednoczonych z umowy z JCPOA. Następnie, po ogłoszeniu ostatecznej nuklearnej przynajmniej pozornie zjednoczyło decyzji w tej sprawie w maju, wartość riala irańską scenę polityczną. W mediach rozlała się względem światowych walut zaczęła spadać w fala antyamerykańskiej retoryki wypowiadanej takim tempie, że rząd w Teheranie był zmuszony zarówno przez konserwatywny obóz skupiony do podjęcia bezprecedensowych kroków w celu wokół najwyższego przywódcy (wali-je faqih) sztucznego ustabilizowania kursu zagranicznych Alego Chamenei, jak także m. in. umiarkowanego walut. Kontrowersyjnym ruchem było zamknięcie i określanego mianem postępowego Hasana prywatnych kantorów wymiany walut. Mimo to Rouhaniego. Wyszukane związki frazeologiczne na czarnym rynku wartość dolara amerykańskiego używane przez prezydenta „proszę się nie 17 Didar-e afshar-e mokhtalef-e mardom ba rahbar-e enghelab bawić ogonem lwa, bo pan pożałuje!18” zostały [Spotkanie przedstawicieli różnych warstw społecznych z przywódcą rewolucji], Khamenei.ir, http://farsi.khamenei.ir/ 18 Ba dam-e shir bazi nakonid, pashimankonande ast! [Proszę news-content?id=40243 [dostęp: 19.09.2018] nie igrać z ogonem lwa, można tego pożałować!] 22.07.2018,
14 || IRAN OD NEWPORT I STANY ZJEDNOCZONE DO BRUKSELI –- ADAPTACJAGENEZA, STAN SOJUSZU OBECNY PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO I PERSPEKTYWY DO ZAGROŻENIA ROSYJSKIEGO przytoczone przez światowe agencje. Rouhani z roku 1953, kiedy to obaliły demokratycznie podkreślał też, że „pokój z Iranem jest gwarancją wybrany rząd premiera Mosaddegha.21 Wreszcie zachowania pokoju na świecie, a wojna z Iranem w kontekście zerwania umowy nuklearnej grozi wojną totalną.19” powtarzane są słowa, że Stany Zjednoczone po raz kolejny udowodniły, iż nie są partnerem Głos krytyczny wobec posunięć Waszyngtonu do rozmowy, na którym można polegać – i jest regularnie zabierają kluczowi irańscy dowódcy to najczęstsza obiegowa opinia podkreślana w wojskowi (dowódca Korpusu Strażników Rewolucji irańskich mediach zarówno krajowych w języku Islamskiej – gen. Mohammad Bagheri, dowódca perskim, jak i anglojęzycznych. Podobnie często elitarnych sił Ghods – gen. Ghasem Solejmani), oraz nawiązuje się do wspomnianej opinii najwyższego inne prominentne osoby związane z dyplomacją przywódcy, że Iran nie podejmie żadnych rozmów i kręgami władzy (m. in. wspomniany już minister ze Stanami Zjednoczonymi, dopóki prezydentem spraw zagranicznych – Dżawad Zarif, wiceprezydent tego kraju pozostaje Donald Trump. – Eshaq Dżahangiri, szef Irańskiej Agencji Energii Atomowej – Ali Akbar Salehi). W irańskich mediach Z europejskiej perspektywy należy zauważyć, że Stany Zjednoczone są przedstawiane jako władze Iranu próbują obecnie „wbić klin” pomiędzy państwo, którego administracja popełnia na arenie Stany Zjednoczone i Unię Europejską. Na szali międzynarodowej błędy i miesza się w sprawy znajduje się rozwój stosunków gospodarczych państw trzecich. W tym kontekście przytaczane są irańsko-europejskich (irański rynek wciąż jest między innymi opinie szefa Hezbollahu – „Ameryka ogromną i niewykorzystaną perspektywą dla miesza się w sprawy wewnętrzne wszystkich europejskich firm). W przypadku niewypracowania państw20”. przez UE i jej przedstawicieli w grupie P4+1 (Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii) rozwiązań, które Znamienny wydźwięk miało niewątpliwie zadowolą Teheran, wiele intratnych inwestycji opublikowane na Twitterze oskarżenie ze strony w Iranie przypadnie zapewne Chinom, co będzie ministra spraw zagranicznych Zarifa o to, że Stany ceną, jaką Iran będzie musiał zapłacić (w ostatnich Zjednoczone powołując 16 sierpnia 2018 roku Iran latach Teheran starał się dywersyfikować źródła Action Group chcą powtórzyć w Iranie sytuację inwestycji, nie chcąc popaść w uzależnienie od Pekinu). Naturalnie jest to scenariusz, w którym nie -ریش-مد-اب/ISNA, https://www.isna.ir/news/97043116728 dojdzie do działań zbrojnych wobec Iranu, tudzież هگنت-میراد-یدایز-یاه-هگنت-تسا-هدننک-نامیشپ-نکن-یزاب [dostęp: 19.09.2018] załamania irańskiego systemu, do czego dąży 19 Rouhani khatab be Trump: Ba dam-e shir bazi nakonid, pashimankonande ast! [ Rouhani pod adresem Trumpa: gabinet Trumpa. Proszę nie igrać z ogonem lwa, można tego pożałować!] 22.07.2018 ,Tasnim News, https://www.tasnimnews.com/fa/ Teheran podkreśla tymczasem uwarunkowania panujące w obecnej sytuacji międzynarodowej i -مد-اب-پمارت-هب-باطخ-یناحور/news/1397/04/31/1782385 dostęp: 19.09.2018] to, że mimo nacisków ze strony amerykańskiej] تسا-هدننک-نامیشپ-نکن-یزاب-ریش 20 Sayyed Hassan Nasrallah: Amrika dar omur-e dakheli har keshvar dekhalat mishavad [Sajjed Hassan Nasrallah: Amery- partnerami Iranu chcą pozostać takie potęgi ka wtrąca się w wewnętrzne sprawy wszystkich krajów], gospodarcze jak Unia Europejska oraz znajdujące 13.09.2018 Donya-ye Eghtesad https://donya-e-eqtesad. //:Wpis na profilu @jzarif (Twitter)z dn. 19.08.2018, https 21 -هللارصن-نسح-دیس-3439559/62-ناوخ-تیاس-شخب/com :dostęp: twitter.com/jzarif/status/1031083816981553153 [dostęp] دنک-یم-تلاخد-یروشک-ره-یلخاد-روما-رد-اکیرمآ 17.09.2018] 17.09.2018]
OD NEWPORT DO BRUKSELI - ADAPTACJAIRAN SOJUSZU I STANY PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN DO ZAGROŻENIA OBECNY I PERSPEKTYWY ROSYJSKIEGO || 15 się również pod amerykańską presją Indie. Warto linii Teheran – Waszyngton scenariuszem wysoce doprecyzować, że Iran pozostaje głównym niepożądanym, może być wznowienie prac nad dostawcą ropy naftowej także na rynek Indii. programem atomowym i zakazanie inspekcji MAEA Tymczasem Waszyngtonowi byłoby na rękę, gdyby przez Teheran. New Delhi wycofało się z zakupów surowca w Iranie. Oficjalnie decyzje w tej sprawie w kręgach indyjskiej Taki scenariusz wielce prawdopodobnie może władzy nie zapadły, jednak Teheran spodziewa się skończyć się atakiem ze strony Izraela i Stanów sprzeciwu Indii wobec tej amerykańskiej inicjatywy. Zjednoczonych na irańskie instalacje nuklearne, a Filarem jest jednak bezdyskusyjne stanowisko następnie próbami przeprowadzenia odwetu ze Rosji i Chin wobec Iranu, które nie zamierzają strony Iranu. Wobec twardego stanowiska tak ze wycofać się z JCPOA. Iran podkreśla dobre strony rządzącego w Waszyngtonie prezydenta relacje z tymi państwami, starając się również Trumpa, jak i władz Iranu, nie można obecnie uznać poszukiwać nowych płaszczyzn zbliżenia z siłami takiego scenariusza za nieprawdopodobny. regionalnymi, kierując się w swych działaniach antyamerykańskimi przesłankami. Kolejny szczyt PERSPEKTYWA PAŃSTWA z Turcją (i Rosją) dotyczący sytuacji w Syrii, a CZŁONKOWSKIEGO UNII EUROPEJSKIEJ także wsparcie dla nowego rządu Pakistanu oraz włączenie się w porozumienie regulujące kwestie Stosunki pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Morza Kaspijskiego, są przykładami gry Iranu na Iranem nie powinny być rozpatrywane jedynie przez rzecz zbudowania silniejszej pozycji niezależnej pryzmat relacji dwustronnych, bowiem mają one od stanowiska Stanów Zjednoczonych i w szerszy charakter regionalny i ponadregionalny. perspektywie silnego antyamerykańskiego obozu Stan tych relacji i dynamika wpływa bezpośrednio w regionie. na sytuację na Bliskim Wschodzie, ale także odnosi się do pozycji i polityki Unii Europejskiej oraz Irańscy politycy, m.in. Kamal Charrazi (szef Irańskiej Polski. Na decyzji prezydenta Donalda Trumpa o Strategicznej Rady Stosunków Międzynarodowych) wycofaniu się z JCPOA stracą gospodarki państw zarzucają przy tym sojusznikom Waszyngtonu na Unii Europejskiej. Mimo, iż oficjalnie europejscy Bliskim Wschodzie (Zjednoczone Emiraty Arabskie, sygnatariusze umowy deklarują, że nie wycofają Arabia Saudyjska), prowadzenie niesamodzielnej się z powziętych w 2015 roku postanowień, a Unia polityki, która jest skierowana przeciwko Iranowi i Europejska podejmuje działania na rzecz ochrony sieje niepokój. Iran zamierza jednocześnie skupiać umowy, w interesie Waszyngtonu pozostaje się na najbliższym sąsiedztwie i wzmacniać swoje zmuszenie rządów i koncernów europejskich do sąsiedzkie relacje na Zachodzie z rządem Turcji poparcia sankcji, drastycznego ograniczenia relacji oraz Iraku – które określa jako bardzo dobre, handlowych z Iranem oraz inwestycji w tym kraju. a na wschodzie z Afganistanem i Pakistanem. Państwa Unii Europejskiej, w tym Polska, która Rosja odgrywać ma kluczową rolę w zażegnaniu trzy lata temu z nadziejami wyruszyła na podbój regionalnego kryzysu, zaś największym partnerem irańskiego rynku, poddane są silnej presji. Z drugiej handlowym ma w nadchodzących czasach pozostać strony Unia Europejska utrzymuje konfrontacyjną Pekin. Jak już wspomniano, Unia Europejska jest retorykę wobec amerykańskiej presji. Władze nieustannie wzywana do podjęcia skutecznych UE posunęły się do gróźb wobec rodzimych firm. działań zmierzających do uchronienia postanowień Nathalie Tocci, doradca wysokiego komisarza Unii JCPOA, co można uznać za chęć zantagonizowania Europejskiej do spraw polityki zagranicznej, 6 wewnętrznego Zachodu (Europy w stosunku do sierpnia 2018 roku w wywiadzie dla BBC Radio 4 Stanów Zjednoczonych). Jest to strategia logiczna, powiedziała, że „jeśli unijne firmy będą przestrzegać zwłaszcza, że Unia Europejska może wiele stracić sankcji Stanów Zjednoczonych, zostaną objęte rezygnując z perspektyw rozwoju na rynku sankcjami Unii Europejskiej” (if EU companies abide irańskim. Teheran oczekuje od Niemiec, Francji i by U.S. secondary sanctions they will, in turn, be Wielkiej Brytanii pakietu propozycji jeszcze przed sanctioned by the EU).22 wdrożeniem drugiej porcji sankcji amerykańskich na irańskie produkty petrochemiczne, które mają 22 E.U. threatens firms that stop doing business with Iran over wejść w życie na początku listopada 2018 roku. Trump sanctions, 07.08.2018, NBC News, https://www.nbcnews. Należy pamiętać, że wynikającym z konfliktu na com/news/world/e-u-threatens-firms-stop-doing-business-iran- over-trump-n898226 [dostęp: 17.09.2018]
16 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY biznesu pod przewodnictwem ministra Janusza Państwa europejskie, które po podpisaniu Piechocińskiego. Ponadto powołany został JCPOA w 2015 roku zawarły z Iranem umowy program Go!Iran (pod auspicjami PAIH), a w 2017 infrastrukturalne, transportowe i energetyczne roku otworzono zagraniczne biuro handlowe w warte miliardy dolarów, nie chcą zrywać Teheranie. Współpracę z Iranem rozwinęły także porozumienia. Wynika to nie tylko z powodów znacząco spółki skarbu państwa takie jak Orlen, finansowych, ale także politycznych – JCPOA Lotos i PGNiG. Zdecydowanie więcej działań w stanowi największy sukces dyplomacji Unii dziedzinie handlu i inwestycji podjęły w Iranie Europejskiej i pokazanie, że organizacja ta może jedynie najsilniejsze państwa EU, takie jak Niemcy negocjować ze światowymi mocarstwami jako i Francja. równy partner. Upadek JCPOA będzie wielką porażką unijnej dyplomacji i fiaskiem budowy Niezależnie od sprzeciwu unijnych instytucji wobec międzynarodowej pozycji tej organizacji. amerykańskich planów i ostrzeżeń kierowanych Póki co z unijnej perspektywy niewątpliwie do europejskich przedsiębiorstw decyzja Stanów niepokojący jest brak inicjatyw dyplomatycznych Zjednoczonych doprowadziła już do wycofania po stronie europejskiej, które miałyby na celu się z Iranu szeregu firm. Dość wymienić francuski doprowadzenie do nawiązania dialogu między Total, który miał rozbudować irańskie pole gazowe Stanami Zjednoczonymi a Iranem. Utrzymanie South Pars. Wycofanie z Iranu ogłosiły także takie umowy nuklearnej z Iranem jest ze względów koncerny jak Maersk czy Peugeot, podobnie jak ekonomicznych ważnym zagadnieniem, natomiast niemiecki Daimler. Firma ta zrobiła to pomimo należy mieć świadomość, że jakakolwiek umowa, niemieckich gwarancji rządowych (tak zwane której stronami będą Iran i Stany Zjednoczone Hermes cover). Na liście firm, które zrezygnowały z nie będzie umożliwiała trwałej współpracy irańskich kontraktów, znajduje się również Boeing, dopóty, dopóki wyżej wspomniane państwa będą Łukoil czy Siemens. pozostawały na dwóch biegunach, jeśli chodzi o wizję świata, Bliskiego Wschodu i koegzystencji Istotną konsekwencją decyzji Stanów na arenie międzynarodowej. Państwa europejskie Zjednoczonych jest możliwe pęknięcie więzi miały pełną świadomość, że prezydentura transatlantyckiej, która od lat pozostaje w Trumpa może doprowadzić do zerwania JCPOA, kryzysie. To kolejny element, który je pogłębia. lecz ich dyplomacja nie była skuteczna zarówno Co więcej, wskazać należy na niebezpieczną na płaszczyźnie negocjacji z Waszyngtonem, jak sytuację dla państw Unii Europejskiej, które i Teheranem. Jeszcze w 2017 roku europejska znajdują się w Europie Środkowo-Wschodniej, troika sygnatariuszy JCPOA ogłosiła, że jest za takich jak Polska. Chociaż Warszawa nie była wprowadzeniem postulowanych przez Waszyngton stroną negocjacji, ani też nie zajmuje istotnej roli zmian w umowie nuklearnej z Iranem, odnośnie w geostrategicznych rozgrywkach na Bliskim kontroli irańskiego programu rakietowego i Wschodzie to w sytuacji wytworzenia się dwóch ograniczenia działań Iranu w regionie. Ta deklaracja, frakcji w obozie transatlantyckim – Amerykanów wobec powolnego i uznawanego za opieszałość wycofujących się z JCPOA i Europejczyków znoszenia ograniczeń ze strony europejskich popierających porozumienie, Polska może zostać rządów, a przede wszystkim europejskich banków zmuszona opowiedzieć się po jednej ze stron. i innych instytucji finansowych na współpracę z Ryzyko utraty kontraktów z Iranem to tylko jedna Iranem, nie zachęciła strony irańskiej do podjęcia z konsekwencji – możliwość pogorszenia relacji ze refleksji nad koniecznością choć częściowej rewizji Stanami Zjednoczonymi, które stanowią istotnego swoich działań w zakresie zbrojenia (program gwaranta polskiego bezpieczeństwa wobec Rosji, rakietowy) czy polityki regionalnej – co wytrąciłoby to dużo większe ryzyko, które Polska musi w choć część argumentów z rąk amerykańskiego swych geostrategicznych kalkulacjach brać pod prezydenta. uwagę, podobnie jak dalsze pogłębienie kryzysu w relacjach z Unią Europejską, jeśli Warszawa Jednym z najaktywniejszych gospodarczo otwarcie zignoruje politykę Brukseli wobec Iranu. W państw europejskich w Iranie stała się Polska, zaistniałej sytuacji trudno będzie o podjęcie decyzji która w 2016 roku wysłała do Teheranu nie noszącej za sobą widma częściowej porażki. największą, ponad stuosobową, delegację
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY | 17 WNIOSKI I REKOMENDACJE 9. Na amerykańsko-unijnej batalii dotyczącej poparcia lub lub jego braku sankcji i konsekwencjach 1. W interesie Waszyngtonu nie leży rozwój tych decyzji w sektorze naftowym gospodarczo współpracy między UE a Iranem. Iran pozostaje zyskać mogą ponadto tacy gracze jak Rosja i Indie. kością niezgody w polityce międzynarodowej Potęgi te będą budować swą pozycję na Bliskim państw Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Wschodzie kosztem Zachodu.
2. Mimo zapowiedzi władz UE należy spodziewać 10. Rozłam stanowisk Stanów Zjednoczonych i Unii się przynajmniej częściowego podporządkowania Europejskiej co do dalszej polityki względem Iranu UE amerykańskiej strategii sankcyjnej wobec będzie negatywnie wpływał na interesy mniejszych Iranu. Unia Europejska, jak i poszczególne państwa państw, takich jak Polska, które w razie zwiększenia europejskiej troiki sygnatariuszy JCPOA nie będą napięcia pomiędzy Waszyngtonem a Brukselą będą dążyć do konfrontacji z Waszyngtonem. zmuszone opowiedzieć się po jednej ze stron.
3. Iran najprawdopodobniej, nawet w obliczu 11. Obecnie, jak i w przyszłości państwa Unii dotkliwych sankcji, nie zdecyduje się na podjęcie Europejskiej, w których interesie leży nawiązanie renegocjacji umowy nuklearnej i zawarcia współpracy gospodarczej ze znajdującą się w proponowanej przez prezydenta Trumpa „Real niedalekiej odległości geograficznej i sąsiednim Deal”. Wszelkie negocjacje z obecnym rządem regionie gospodarką Iranu, powinna skupić Stanów Zjednoczonych są postrzegane przez się na zachęceniu do bezpośredniego dialogu Teheran jako bezproduktywne. W Iranie mówi się, amerykańsko-irańskiego, co jest konieczne nie że jakikolwiek dialog może być ponownie podjęty tylko ze względów czysto gospodarczych, ale także dopiero po zmianach na czele amerykańskiej w celu deeskalacji napięć na Bliskim Wschodzie i administracji. nieeskalowania kryzysu uchodźczego.
4. Należy zauważyć, że również w dalszej 12. Unia Europejska i państwa europejskie winny perspektywie Stany Zjednoczone, po ociepleniu wykazywać więcej inicjatywy również w zakresie wizerunku w Iranie za prezydenta Obamy, wsparcia dialogu i innych procesów stabilizacyjnych postrzegane będą jako wrogie państwo, którego na Bliskim Wschodzie, ze względu na geograficzną władzom nie należy ufać. bliskość tego regionu i konieczność deeskalacji kryzysów uchodźczych w samej Europie. 5. Powołana w sierpniu Iran Action Group w swych założeniach może być forpocztą planowanych 13. Również pogłębiający się kryzys w Iranie i wszelka amerykańskich działań zbrojnych wobec Iranu. destabilizacja tego kraju dotknie bezpośrednio Unię Europejską eskalując niewątpliwie skalę 6. Sytuacja Iranu na arenie międzynarodowej jest uchodźstwa z Bliskiego Wschodu na tereny Starego najbardziej skomplikowana od lat, jakkolwiek Kontynentu. nie należy bagatelizować zbliżenia Teheranu z regionalnymi graczami – Turcją, Pakistanem oraz 14. Pomimo swych oficjalnych deklaracji i gróźb rządem Iraku. o gotowości zamknięcia cieśniny Ormuz, Iran najprawdopodobniej nie zdecyduje się na taki 7. Unia Europejska zbyt wolno znosząc bariery dla krok, który miałby charakter czasowy i przyniósłby współpracy gospodarczej z Iranem, nie zyskała bardzo poważne konsekwencje polityczne, możliwości wywarcia presji na Iran, która w militarne i gospodarcze dla Iranu. obliczu agresywnej postawy prezydenta Trumpa, pomogłaby wypracować nowe warunki JCPOA i utrzymać perspektywy biznesowe na dużym 80 mln. rynku irańskim.
8. Unia Europejska, obok samego Iranu, gospodarczo będzie największym przegranym ewentualnego zakończenia JCPOA (zamknięcie ogromnych perspektyw, które otworzą się m.in. dla Chin).
18 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY
FUNDACJA IM. KAZIMIERZA PUŁASKIEGO ul. Oleandrów 6, 00-629 Warszawa tel.: 022 658 04 01 faks: 022 205 06 35 e-mail: [email protected] www.pulaski.pl