Iran I Stany Zjednoczone
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – geneza, stan obecny i perspektywy Autor: dr Robert Czulda, Jakub Gajda Program Polityka Międzynarodowa Warszawa 2019 SPIS TREŚCI I. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Iranu 7 II. Perspektywa państwa członkowskiego Unii Europejskiej 16 III. Wnioski i rekomendacje 17 Bliskie nawiązanie relacji amerykańsko-irańskich wizerunek Stanów Zjednoczonych w Iranie. Od przypada na lata czterdzieste XX wieku. W 1942 tego momentu nawet umiarkowani Irańczycy nie roku, podczas brytyjsko-sowieckiej okupacji Iranu, ufają Zachodowi sądząc, że ani Wielka Brytania, w kraju tym pojawili się pierwsi amerykańscy ani Stany Zjednoczone nie dbają o pomyślność ich żołnierze. W późniejszej fazie szach Iranu narodu, lecz jedynie o własne interesy. Mohammad Reza Pahlawi zbliżył się politycznie i gospodarczo do Stanów Zjednoczonych, widząc w Dzięki wsparciu i namowom Stanów Zjednoczonych nich geostrategiczną przeciwwagę dla mocarstw pod koniec lat pięćdziesiątych Iran zainicjował dominujących od kilku stuleci w regionie Bliskiego cywilny program jądrowy. Wiązało się to z planem i Środkowego Wschodu: spadkobiercy Rosji – monarchy, aby przekształcić Iran w regionalne Związku Sowieckiego i Wielkiej Brytanii. Po II mocarstwo. Jednym z elementów tej strategii była wojnie światowej Iran stał się dla Amerykanów budowa nowoczesnych sił zbrojnych. Ambitne plany ważnym przyczółkiem na Bliskim Wschodzie, Pahlawiego wpisywały się w strategię Stanów dającym możliwość regionalnego oddziaływania, Zjednoczonych, które wyraziły chęć dostarczenia szczególnie w subregionie Zatoki Perskiej. W 1953 szachowi niemal każdych ilości uzbrojenia. roku obawiając się komunistycznego przewrotu Ówczesna koncepcja Waszyngtonu opierała się amerykańskie służby obaliły demokratycznie na „dwóch filarach,” czyli wspieraniu Iranu oraz wybranego premiera Mohammada Mosaddegha i Arabii Saudyjskiej. Osłabione przegraną wojną w przywróciły do pełni władzy szacha Iranu, który od Wietnamie Stany Zjednoczone dążyły do tego, tego momentu jeszcze bliżej związał się ze Stanami aby Iran stał się gwarantem bezpieczeństwa w Zjednoczonymi. W opinii dużej części irańskiego regionie, generatorem stabilizacji i forpocztą bloku społeczeństwa – szczególnie szyickiego kleru antysowieckiego. Do 1978 r. w Iranie operowało oraz tzw. bazaru1 – Pahlawi stał się amerykańską nawet 50 tysięcy nie będących Irańczykami marionetką. Jednocześnie kraj powrócił do instruktorów i doradców wojskowych, głównie ze brutalnego autorytaryzmu. Amerykańska Stanów Zjednoczonych. Co znamienne w 1964 ingerencja w obalenie Mosaddegha zniszczyła roku Stany Zjednoczone uzyskały pełen immunitet dotychczas pozytywny lub co najmniej neutralny na terytorium Iranu – zarówno amerykańscy żołnierze jak i ich rodziny zostały wyłączone z .to określenie irańskiej odpowiedzialności prawnej przed irańskimi sądami (یرازاب .Bazari pers. (pisownia orygin 1 klasy społecznej, związanej z tradycyjnym kupiectwem i Jednocześnie w tym okresie doszło do pewnego biznesem. Jest to klasa w Iranie bardzo liczna, średnio zamożna i zamożna, skupiająca się na irańskich bazarach. Bazari to w napięcia na linii Waszyngton-Teheran, co wynikało większości wierzący muzułmanie, przywiązani do tradycyjnych z amerykańskiej krytyki wewnętrznej opartej na wartości. Stąd „bazar” jest uznawany za bardzo wpływowe represjach polityki szacha oraz na poparciu przez środowisko, posiadające możliwości wywierania nacisku na Iran Egiptu w wojnie z Izraelem w 1973 roku. irańską elitę polityczną 6 | IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY Jednocześnie szach postanowił wzmocnić swoją chociaż co jakiś czas dostrzec można wolę zbliżenia międzynarodową pozycję i zaczął dystansować to jest ona mało wyraźna, natychmiast spotyka się od Stanów Zjednoczonych. Pomimo tego się ze sprzeciwem w łonie tak amerykańskiego, strategiczne partnerstwo zostało utrzymane. jak również irańskiego establishmentu i kończy się Momentem zwrotnym stało się obalenie monarchy niepowodzeniem. Ostatnie zbliżenie zaowocowało w styczniu 1979 roku i proklamowanie w tym bezprecedensową od 1979 roku rozmową samym roku Republiki Islamskiej, która dokonała telefoniczną prezydenta Baracka Obamy i Hasanem daleko idącej reorientacji polityki wewnętrznej i Rouhanim i wypracowaniem umowy nuklearnej zagranicznej Teheranu, w tym podejścia do Stanów (JCPOA, Joint Comprehensive Plan of Action) Zjednoczonych. Jedną z pierwszych decyzji nowych światowych mocarstw z Iranem. Jednak dojście władz była rezygnacja z wartego 7 mld dolarów w styczniu 2018 roku do władzy w Waszyngtonie zakupu uzbrojenia w Stanach Zjednoczonych oraz Donalda Trumpa doprowadziło do zakończenia wstrzymanie dostaw ropy naftowej do Izraela. Iran amerykańsko-irańskiej odwilży i jednostronnego wycofano również z Organizacji Paktu Centralnego wyjścia Stanów Zjednoczonych z umowy (CENTO). nuklearnej. Rozpoczęła się nowa era wrogości i agresywnej retoryki, co wpływa nie tylko na relacje Podczas wojny Iranu z Irakiem (1980-1988), dwustronne, ale na całą rzeczywistość regionalną Stanom Zjednoczonym dużo bliżej było do Bagdadu oraz światową gospodarkę. niż Teheranu, choć jednocześnie prowadziły politykę tak, aby przedłużając działania zbrojne, POLITYKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH uniemożliwić obu stronom szybkie zwycięstwo WOBEC IRANU i maksymalnie je osłabić. Amerykanie w konflikt włączyli się już w 1982 roku, skreślając Irak z listy Z powodów geostrategicznych Stany Zjednoczone państw wspierających terroryzm. Zainicjowano przez długi czas liczyły na normalizację wzajemnych także operację „Staunch.” Jej celem było zniechęcanie relacji. Liczono, że w ostatecznym rozstrzygnięciu na innych państw do sprzedawania uzbrojenia Iranowi, drodze wyborów do władzy w Iranie dojdą centryści, który został określony przez sekretarza obrony a nie religijni ekstremiści, a Iran niezmiennie będzie Caspara Weinbergera „krajem rządzonym przez obawiał się Związku Sowieckiego, co zmusi to 2 szaleńców. ” Jednocześnie Stany Zjednoczone państwo – niezależnie od retoryki – do utrzymania przymykały oko na zachodnioeuropejski eksport partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi, nawet broni do Iranu, bowiem po cichu mówiono: „nie zależy jeśli w bardziej symetrycznej formie. Broniący nam na zwycięstwie Saddama, ani tym bardziej na Chomejniego ambasador Stanów Zjednoczonych 3 wygranej Chomejniego. ” W 1987 roku doszło do przy ONZ Andrew Young stwierdził, że islamska zbrojnej konfrontacji, kiedy to Amerykanie zaczęli rewolucja jest odpowiednikiem amerykańskiej ochraniać tankowce na wodach Zatoki Perskiej. wojny secesyjnej, po której zakończeniu duchowny Była to największa operacja morska amerykańskiej zostanie uznany za „kogoś na kształt świętego.4” marynarki wojennej od czasów II wojny światowej. Do najbardziej dramatycznego zdarzenia doszło Jednocześnie Waszyngton odmówił spełnienia w lipcu 1988 roku, kiedy to irański samolot oczekiwań rewolucjonistów, co doprowadziło do pasażerski z 290 osobami na pokładzie został załamania się relacji i kryzysu w amerykańskiej zestrzelony rakietą wystrzeloną z amerykańskiego ambasadzie w Teheranie. Dopiero wówczas Stany krążownika. Podczas gdy Amerykanie utrzymują, Zjednoczone wprowadziły pierwszą serię sankcji że był to tragiczny błąd, Iran do tej pory uznaje atak gospodarczych blokując wraz z sojusznikami za celowy i żąda od Waszyngtonu przeprosin oraz aktywa irańskie wartości 8 miliardów dolarów. W odszkodowań. Incydent ten pozostaje istotnym Stanach Zjednoczonych doszło wówczas do serii elementem oficjalnej retoryki antyamerykańskiej. antyirańskich demonstracji. Atakowano Irańczyków na ulicach, żądano ich deportacji, a nawet wzywano Od tego momentu relacje irańsko-amerykańskie do wojny przeciwko Iranowi. Śmiała i tajna przypominają sinusoidę o małej amplitudzie – operacja wojskowa, mająca na celu siłowe odbicie 2 C.R. Hume, The United Nations, Iran, and Iraq. How Peacekeeping Changed, Washington, D.C. 1994, s. 58. 4 O. Seliktar, Failing the Crystal Ball Test. The Carter 3 R. Malik, Saddam Husajn. Gangster z Tikritu, Kraków 2004, Administration and the Fundamentalist Revolution in Iran, s. 110. Westport 2000, s. 121. IRAN I STANY ZJEDNOCZONE – GENEZA, STAN OBECNY I PERSPEKTYWY | 7 zakładników w kwietniu 1980 roku, zakończyła się Afganistanu. Dlatego też podczas konferencyjnych fiaskiem. Chociaż wkrótce uwolniono zakładników rokowań w grudniu 2001 roku Iran koncentrował to niechęć pomiędzy obu państwami utrzymała się, się bardziej na wzmocnieniu pozycji aprobowanego a stosunków dyplomatycznych już nie nawiązano. przez Stany Zjednoczone Sojuszu Północnego, niż antyamerykańskiego i antybrytyjskiego stronnictwa W 1996 roku Stany Zjednoczone, które utrzymały związanego z Gulbuddinem Hekmatjarem. Zdaniem wcześniejsze sankcje w mocy, przyjęły kolejne Jamesa Dobbinsa, przedstawiciela amerykańskiej ograniczenia – wówczas Kongres ograniczył administracji rządowej na konferencji w Bonn, możliwość prowadzenia interesów z firmami to „działania Iranu umożliwiły wypracowanie libijskimi i irańskimi (Iran and Libya Sanctions Act, porozumienia, które pozwoliło Hamidowi Karzajowi ILSA). Później jednak pojawiła się realna szansa stanąć na czele afgańskiego państwa.6” Do na zbliżenie, bowiem po obu stronach władzę trwałego zbliżenia mimo to nie doszło, bowiem w sprawowali zwolennicy dyplomacji – Mohammad styczniu 2002 roku amerykański prezydent George Chatami w Iranie i Bill Clinton w Stanach W. Bush umieścił Iran, obok Korei Północnej oraz Zjednoczonych. Pierwszym sygnałem, szeroko Iraku, wśród