No Tempo Das Irmandades: Fala, Escrita E Prelos
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
_CUBERTA lingua e sociedade IMPRIMIR_Maquetación 1 05/12/17 17:04 Página 1 Sección de Literatura Sección de Literatura Nas Irmandades da Fala latexa unha visión comprehensiva de Galicia, na que se alían as preocupacións artísticas coas sociais, as estéticas No tempo das Irmandades: coas políticas, as creativas coas cívicas, as culturais coas económicas, unha visión que aspira a abranguela, interpretala e resignificala fala, e prelos das Irmandades: escrita tempo No na súa totalidade e na súa singularidade. fala, escrita e prelos O nome da institución escrito por Castelao. O nome da institución escrito por Blanco-Amor. Sección de Literatura _tempo irmandades Literatura OK.indd 2 29/11/17 10:07:32 No tempo das Irmandades: fala, escrita e prelos _tempo irmandades Literatura OK.indd 3 29/11/17 10:07:32 Edita: Real Academia Galega ISBN: 978-84-946005-9-3 Depósito Legal: C 1927-2017 © Real Academia Galega, 2017 Deseño da colección: Grupo Revisión Deseño Maquetación e coordinación da edición: Mazaira grafismo, sl _tempo irmandades Literatura OK.indd 4 29/11/17 10:07:32 Sección de Literatura No tempo das Irmandades: fala, escrita e prelos Edición: Henrique Monteagudo / María Dolores Sánchez Vales _tempo irmandades Literatura OK.indd 5 29/11/17 10:07:32 _tempo irmandades Literatura OK.indd 6 29/11/17 10:07:32 Limiar Víctor Fernández Freixanes Presidente da Real Academia Galega A creación das Irmandades da Fala no ano 1916 constitúe un dos acontecemen- tos máis relevantes da historia do galeguismo e unha referencia fundamental –case que poderiamos dicir fundacional– da cultura galega contemporánea, da súa modernización, e moi principalmente no que atinxe á valoración, reivindi- cación e uso do idioma galego. A iniciativa de Antón Vilar Ponte, igual que as propostas que dende Madrid viña facendo dende pouco antes Aurelio Ribalta, na liña de crear un gran movemento social a prol da reivindicación da lingua, inaugura un novo horizonte que, en gran medida, chega aos nosos días. O tempo das Irmandades da Fala circunscríbese, se nos atemos á exis- tencia da propia organización como tal, ao período que vai de 1916 a 1931. O 18 de maio do ano 1916 reúnense arredor de vinte persoas nos locais da Real Academia Galega, convocadas polos irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte, co obxectivo de estudar a posibilidade de crear unha organización ou plata- forma dende a que se puidese actuar socialmente a prol do idioma galego e, por extensión, a prol de establecer novas liñas de compromiso para a moder- nización e rexeneración de Galicia. Un obxectivo cultural e, por extensión, un obxectivo político que atinxiría transversalmente todas as manifestacións creativas, intelectuais organizativas que se produciron na época. As Irmanda- des, como tales, desaparecen en 1931, cando a VII súa Asemblea, celebrada en Pontevedra, decide integralas no Partido Galeguista, que se constituíu inme- diatamente. Mais a súa proxección vai máis aló. Imposible entender o Partido Galeguista sen elas, e aínda que a traxedia da Guerra Civil tronzou as liñas de traballo que se iniciaran, e que mesmo se concretaran en institucións como o Seminario de Estudos Galegos (1923), a pegada e o espírito das Irmanda- des prolongáronse bastante máis aló, incluídas iniciativas do exilio, persoeiros importantes da posguerra, dentro e fóra de Galicia, e mesmo influíron en 7 _tempo irmandades Literatura OK.indd 7 29/11/17 10:07:32 Víctor Fernández Freixanes axentes sociais que sen estaren directamente vencellados ao galeguismo ini- ciaron daquela unha nova maneira de ollar e entender Galicia. Un antes e un despois. Tal é a reflexión que propoñemos nas páxinas que seguen, resultado dos debates, faladoiros, relatorios e achegas que se fixeron ao longo do ano 2016, promovidos pola Real Academia Galega. Cada tempo histórico produce as súas propias propostas. Unha socie- dade viva é aquela que é quen de crealas e desenvolvelas para facelas ope- rativas. As Irmandades xorden nun período cheo de expectativas, tamén de interrogantes: en Europa, que estaba a saír da Primeira Gran Guerra, vivía certamente días axitados e volvía poñer enriba da mesa a cuestión das na- cionalidades; en España, que revisaba a súa organización social e territorial, incluso a súa propia identidade, despois da chamada crise do 98, e no mundo. O galeguismo que se organiza arredor das proposta dos irmáns Vilar Ponte era consciente da necesidade de revisar tamén o discurso político, social e cultural do galeguismo rexionalista do século anterior: respecto do idioma, respecto da cultura (e as súas formas de organización) e respecto do propio país en ámbi- tos fundamentais para o seu desenvolvemento como a educación, a economía, a ciencia, a universidade ou a vida política. No tocante á lingua, o idioma deixa de ser mero adorno literario, re- presentación simbólica para determinados actos ou xéneros recoñecidos (a poesía, a literatura de ficción en xeral), para se considerar ferramenta básica da identidade, cemento social, vehículo moderno de transmisión da informa- ción e o coñecemento, tanto en ámbitos oficiais e solemnes como no ámbito privado, na correspondencia, na administración comercial. Un chimpo cua- litativo e cuantitativo que fundamenta os principios da normalización e que son a base de calquera lingua moderna e desenvolvida, ou que aspire a selo. Os grandes creadores das primeira décadas do século XX, non só no ámbito das letras (Ramón Cabanillas, Castelao, Risco, Otero Pedrayo, a xeración Nós ao completo) senón no ámbito das industrias culturais e da comunicación (a creación da primeira emisora de radiodifusión en 1933, o pulo da activida- de teatral con vocación popular), o coñecemento científico (Ramón María Aller), a música e a creación artística, as propostas de experimentación agraria (Misión Biolóxica), a planificación das ciencias sociais (Seminario de Estudos Galegos), responden a unha nova filosofía que comeza e se desenvolve a partir de 1917 e 1918, e medra na década dos 20. O Estatuto de Autonomía de 8 _tempo irmandades Literatura OK.indd 8 29/11/17 10:07:32 Limiar Galicia de 1936 é seguramente, en termos políticos, a gran conquista desta xeración, que en realidade son varias xeracións. Non eran moitos. Apenas vinte persoas na primeira xuntanza coruñesa, aínda que axiña o movemento se espallou por todo o país, mesmo alén das fronteiras territoriais: Santiago de Compostela, Ferrol, Monforte de Lemos, Pontevedra, Ourense, Betanzos foron as primeiras células. Grandes e media- nas vilas. Máis tarde: Madrid, A Habana, Buenos Aires, onde as colectividades galegas eran numerosas e tiñan pulo organizativo. A proposta que dende a óptica da cultura mellor representa o novo espírito foi sen dúbida o Seminario de Estudos Galegos, creado en 1923, cunha vocación transversal e interdis- ciplinar: a cultura entendida como un todo, sistema de vasos comunicantes, afincada nas raiceiras populares, que cumpría investigar, documentar, sistema- tizar con metodoloxía científica (universitaria). Dende a óptica política, que de moi cedo (1918), empeza a concibirse como unha necesidade –dotarse de ferramentas lexítimas para actuar sobre o corpo social–, materialízase, como dixemos, en 1931 na formación do Partido Galeguista. Nesta publicación, a Real Academia Galega recolle traballos de espe- cialistas, ordenados tematicamente, dende a política aos estudos históricos, dende a lingua e a creación artística á comunicación e as novas tecnoloxías da época, para deitar luz sobre un tempo histórico que, como apuntabamos máis arriba, nos parece decisivo, capítulo fundamental para entender a realidade social e cultural da Galicia contemporánea. En moitos aspectos, cen anos des- pois, o discurso e a inquedanza das Irmandades segue vixente; mesmo moitos interrogantes seguen aínda sen despexar. 9 _tempo irmandades Literatura OK.indd 9 29/11/17 10:07:32 _tempo irmandades Literatura OK.indd 10 29/11/17 10:07:32 Presentación. Fala, escrita e prelos Henrique Monteagudo / Mª Dolores Sánchez Vales Editores “A nosa cultura está nun período constituínte” Lois Peña Novo, 1917 O ano 2016 conmemorouse o centenario da fundación das Irmandades da Fala e no marco desta efeméride a Real Academia Galega impulsou un conxunto de activida- des. Así, en parcería co Museo do Pobo Galego e a Deputación da Coruña, promoveu a montaxe dunha exposición que, baixo o lema “Saúde e Terra, irmá(n)s!”, percorreu varias localidades do noso país. Acompañando esta exposición, grazas á colaboración da Xunta de Galicia e da Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega, cele- brouse un ciclo de debates baixo o título xenérico de “No tempo das Irmandades: fala, escrita e prelos”. Nas diferentes mesas de debate fóronse tocando distintos aspectos da contribución á cultura, á literatura e á lingua galega daquel vizoso movemento de reivindicación da identidade nacional de Galicia. Asemade, a RAG dispuxo a edición dunha nova colección de antoloxías, que se inaugurou coa publicación dunha serie dedicada especificamente ás Irmandades, composta por catro volumes que foron vin- do a lume ao longo do ano e que foron presentados no marco das mesas de debate. Os títulos publicados foron: Oratoria e prosa non ficcional(ao coidado de Henrique Mon- teagudo), Teatro (ao coidado de Laura Tato), Poesía (ao coidado de Xosé R. Pena) e Narrativa (ao coidado de Ramón Nicolás). Con estas e outras iniciativas –lembremos o concerto de masas corais realizado no mes de maio no Teatro Rosalía, por iniciativa conxunta da RAG e do Concello da Coruña– tratábase de ofrecer unha visión plural da contribución daquela organización transversal –cultural, social e política– a quen tanto lle deben a reivindicación e a modernización do noso país en diversos campos das artes, da comunicación e do activismo cívico. 11 _tempo irmandades Literatura OK.indd 11 29/11/17 10:07:32 Henrique Monteagudo / Mª Dolores Sánchez Vales No tempo das Irmandades, por impulso destas e co protagonismo dun aba- no amplo e diverso de axentes sociais, Galicia deu un significativo salto adiante no desenvolvemento da capacidade para recoñecerse e reinventarse a si mesma, poñendo en valor a riqueza da súa tradición cultural, a dignidade das manifestacións creativas do pobo, a orixinalidade da nosa maneira de ver o mundo.