Nedipifsndsqi-INDIB OUD & NIEUW OPGERICHT DOOR ED
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NEDIPIfSNDSQI-INDIB OUD & NIEUW OPGERICHT DOOR ED. CUYPERS Direct: LD. PETIT, Red.: Prof.T.J. BEZEMER, Mr.J. G. HUYSER, Prof. Dr. N.J. KROM, Prof.J.A. LOEBÈR Jr.,W. O.J.NIEUWENKAMP.NOTO SOEROTO REDACTIE- EN DIRECTIEADRES: NOBELSTRAAT 20, DEN HAAG 1930 14e JAARGANG, AFL. 10 FEBRUARI DE NAMEN DER JAVANEN door MAS PRIJOHOETOMO What is in a name? Nomen sit omen Wat de Javaan onder geboortedag verstaal. Kindernamen en namen voor volwas- senen. Naamsverandering. Modernisme onder de Javanen De Burgerlijke Stand Afkorting der namen. Zl - wijs, 'slands eer, doch de evolutie schrijdt immer voort. In een land, waarde R K—jÊ Burgerlijke Stand is ingesteld, moet men bij de geboorte van een kind binnen 24 uren kennis geven aan den daarvooraangestelden ambtenaar, die den voor-en familienaam 1%; benevens den dag, de maand en het jaar der geboorte nauwkeurig opschrijft in het register van' den Burgelijken Stand. D Op Java maakt men zich daarmee nog niet druk. Ik zeg nog niet, zoolang de Burgerlijke Stand nog niet ingevoerd is. De eerste dagen na de geboorte van een nieuwen wereldburger heeft de familie het doorgaans erg druk met het ontvangen van visites van den kant van verwanten, vrien- den en kennissen, die speciaal komen om de ouders van het kind te feliciteeren. Niet zelden ont- aarden de eerste avonden in een fuifpartij, waarbij men den nacht wakende doorbrengt met kaartspelen. Deze reeks van genoegelijke avonden wordt dan besloten met een knalfuif op den avond van den zoogenaamden poepak poeser, d.i. het afvallen van de navelstreng. D Maar onze nieuwe wereldburger heeft nog niet de eer een naam te dragen, althans officieel nog niet. Want deze officieele naamgeving heeft eerst plaats vijfdagen na de geboorte, d.i. wanneer het kind sepasar oud is. Om dit met juistheid te kunnen verstaan moet men weten, dat de Javanen een week van zeven dagen hebben en een week van vijf dagen. Elke dag heeft een dubbelen naam. Het eerste woord is een der namen van de „zevendaagsche week", en het tweede die van de „vijf- daagsche week". De namen van de week van zeven dagen zijn: Ngahad, Senèn, Selasa, Rebo, Kemis, Djoemoeah en Sabtoe, welke overeenkomen met Zondag, Maandag enz., en die van de week van vijf dagen zijn: Legi, Paing, Pon, Wagé en Kliwon. Is een kind op Dinsdag Legi geboren, dan krijgt het op Ngahad Legi zijn officieelen naam, want dan is het juist sepasar d.i. De Javaansche woorden zijn geschreven volgens het nieuwe spellingssysteem □ 323 Zijne Hoogheid Pakoe Boewono X, Soesoehoenan van Soerakarta Foto 'i'assilo Adam één week van 5 dagen, oud. Heel dikwijls wordt die naam bevestigd als het kind 35 dagen oud is. Mocht de eerste naam verkeerd zijn gekozen voor het kind, dan heeft de naamsverandering direct op dien dag plaats, hetgeen geschiedt óf met een feestmaaltijd voor volwassenen, óf met een kinderfeestmaaltijd. Een tijdperk van 35 dagen staat bij de Javanen bekend onder den naam: selapan. Het kind viert dan zijn eersten geboortedag. Immers wanneer men goed uit- rekent, dan komt elke naamcombinatie der week- en pasardagen na iedere periode van 35 dagen weer terug, precies in één en dezelfde volgorde. Inderdaad heeft de Javaan door die naam- combinatie 5 X 7 = 35 verschillende dagen. D Bij gegoede lieden wordt die geboortedag steeds herdacht, hetzij met een bantjakan d.i. kinder- feestmaaltijd, hetzij met een selametan, d.i. feestmaaltijd voor volwassenen. Het Europeesche begrip van „jarig zijn" is voor den Javaan ongetwijfeld een soort modernisme. Die geboortedag heet in het Javaansch tferon, en draagt steeds twee namen zooals boven reeds vermeld is. Deze weton nu speelt een niet onbelangrijke rol in de Javaansche samenleving. Het berekenen van het geluk of het ongeluk van het kind berust steeds op de weton. Ook alle gewichtige momenten van het leven, zooals: besnijdenis, huwelijk enz. worden volgens bepaalde methoden berekend, steeds van de weton uitgaande. D What is in a name? aldus Shakespeare. Maar de Javaan redeneert anders. Nomen sit omen, de 324 13 Dochters van Z. H Pakoe Boewono X Foto Tassilo Adam naam zij een teeken. Van deze opvatting gaat men uit bij hetkiezen vaneen passenden naamvoor het kind. Vele kindernamen beteekenen een eigenschap ofeen hoedanigheid, b.v. Sabar= geduld, geduldig; Soegeng = geluk, gelukkig enz. Men geeft het kind dus dennaam Soegeng, in de hoop, dat het gelukkig zal zijn.Het bijgeloof speelt hierbij een gewichtige rol. Is een kind altijd ziekelijk, dan schrijft men dat toe aan den naam, dien het draagt, met dit gevolg dat men er toe overgaat het kind een anderen naam te geven, welke gebeurtenis steeds gepaard gaat met de bovenver- melde bantjakan. Zoo iets gaat heel gemoedelijk toe. En het kind, dat eerst Sabar heette, luistert nu naar den naam Waras — beter, beterschap. Blijkt het kind nog niet gelukkig te zijn met den nieuwen naam, wel dan geeft men het nog een anderen naam. Is het bijvoorbeeld na een gevaar- lijke ziekte weer hersteld, dan geeft men het den naam Oerip — levend, het leven. En zoo gaat men door totdat men meent, dat het kind gelukkig is met den gekozen naam. □ Sommige kindernamen zijn fantastische woorden, of beter gezegd klanken, die niets beteekenen, of het zijn woorden, die een belachelijke beteekenis hebben. Het bijgeloof speelt hier al weer een groote rol. Namen zooals: Woejari. Joedajoe, Rajoewi zullen door eiken Javaan vreemd worden gevonden. Het zijn dan ook kunstmatige namen, die door de doekoens of heilmakers uit de desa zijn gefabriceerd of uitgedacht volgens bepaalde methoden, ten einde het eene of andere ongeluk of gevaar te bezweren. D 325 Uit het schetsboek van J Haasmann 326 Namen zooals: Doenak — mand, Klemoek - aarden zoutvat, Dandang = rijstpot, hebben hun ontstaan al weer te danken aan het bijgeloof. Heeft een moeder telkens en telkens haar kind verloren, dan meent zij als redmiddel het een naam te geven, die afwijkt van de veel voor- komende kindernamen. Zij noemt haar kind Dandang = rijstpot, in de hoop, dat het haar niet weer door den dood wordt ontrukt. Een rijstpot sterft immers niet. □ Mij is een geval bekend, dat een meisje op school Dandang heette, een naam die totaal niet overeenkwam met het voorkomen van de draagster. Daar zij ten langen leste dezen naam ondraaglijk vond, vroeg zij op een dag schreiende op den schoot van haar moeder, waarom zij toch dien bespottelijken naam moest dragen. „Je broertjes en je zusjes heb ik steeds heel vroeg door den dood moeten verliezen. En vanaf je geboorte heb ik je voor den vorm afgestaan aan je baker, die je dien naam heeft geschonken, in de hoop, dat je een lang leven ten deel zal vallen. Zoodra een termijn van acht jaren verstreken is, zal ik je inlossen en dan krijg je een nieuwen naam.'' Aldus waren de troostwoorden van de liefhebbende moeder. En nu draagt datzelfde meisje den schoonklinkenden en veelbeteekenenden naam: Sampoernaning sih = de volmaaktheid der liefde. Dat gaat heel gemoedelijk toe, men behoeft geen request in te dienen en men behoeft niet naar den ambtenaar van den Burgerlijken Stand te loopen. D Na deze korte uiteenzetting van het doel en streven van het geven van den naam, willen we nu overgaan tot het nagaan van de woorden, welke als namen worden gebezigd en waaraan zij zijn ontleend. □ Eerst nog een woord over de orthographie. D De schrijfwijze van namen zooals: Dwidjoséwojo, Wiropoestoko, Tjokronegoro, Soetopo, Soemitro, is eigenlijk in strijd met het tegenwoordige gangbare Latijnsche spellingssysteem, waarbij men in plaats van de o a moet schrijven. Maar aangezien die namen aangenomen zijn voor de invoering van het nieuwe spellingssysteem, zal de handhaving van die oude orthogra- phie wel gerechtvaardigd zijn, die voorbeelden zijn namelijk geen gefingeerde namen. D Ondertusschen bedienen de jongere Javanen zich thans van ditallernieuwste systeem en schrijven hun namen aldus: Siswaoetama, Soewarsa, Soemitra enz. D A. KINDERNAMEN. In de eerste plaats komen er natuurlijk voor echte, oorspronkelijk Javaansche woorden. Doch men zij hiermee voorzichtig, want heel vaak toch zijn het Sanskritwoorden, die men voor zuiver en echt Javaansch houdt. Vele kindernamen beginnen met Soe goed, o.a. Soewarna — goede gestalte of goede kleur (hebbend), Soekardi= goede daad (hebbend), Soewanda — goed lichaam (hebbend), Soebagja — goed geluk(hebbend), Soetjitra = goed teeken of schoon gelaat (hebbend), Soemitra — goede vriend. De beteekenis van met soe beginnende namen kunnen we op tweeërlei wijze verklaren, en wel volgens de Sanskrit-grammatica. D I. Als tatpurusa-compositum. Soebagja —■ goed geluk, schoon geluk. D 11. Als bahuvrïhi-compositum. Soebagja hij, wiens geluk goed of schoon is, schoon geluk hebbende. Als bahuvrïhi-compositum komen dergelijke namen dus in beteekenis overeen met de Hollandsche woordvormen: Roodkapje, Langoor, Blauwbaard enz. D Het voorkomen van het adverbum soe bij de verschillende namen wijst derhalve niet op familieverwantschap van de dragers, zooals het geval is bij de Chineesche namen, welke be- ginnen met Tan, Liem, Oei enz. hoewel enkele gevallen niet zijn uitgesloten, dat sommige 327 ouders werkelijk van het idee uitgaan aan hun kinderen met soe beginnende namen toe te kennen. D Meer ingang vindt het idee van sommige ouders om hun kinderen een dubbelen naam te geven, waarvan de eerste naam op ver- wantschap wijst. B.v. Aboe Taman, Aboe Salèh, AfcoeTari zijn namen van drie gebroe- ders. Kamar Roekmi, Kamar Asri, Kamar Sasi zijn namen van drie gezusters. Bambang Soenarta, Bambang Soeparta, Bambang Soe- marta, Bambang Soeharta zijn namen van vier gebroeders. D Echt Javaansche namen worden in aantal ver overtroffen door vreemde, blijkbaar om de eenvoudige reden, dat alles wat vreemd ofvan buitenlandschen oorsprong is, meer bekoort, meer aantrekt, een verschijnsel, dat in den grond der zaak internationaal schijnt te zijn. Zelfs een veel voorkomende naam Sidin, die door vele desakinderen en huisjongens gedra- gen wordt, is aan het Sanskrit ontleend, het beteekent: geluk hebbend.