ke p pe Isto k Van de Redactie "llen haat liefde verhouding", zo sraan de negen Ellcl<c Makkes van der Deijl-shm ;b "Keppelstók", eeuwen van symbiose Friesland Holhnd te boel als Decenber 2007. H;j lokt darmee har weemoord nit. ondertitelmn een bundel artikelen. 1997 verschenen Jos Stóver, architectuurhisoricus b;j de Rijksdienst onder auspiciën van de Fryske Akademy. Anders gezegd: voor Árcheologie, Cultuurlandschap en Monuntnten. "Dij elkaar deusen ze niet, mnder ellea' bespreekr een Lecent, in hetJaar nn het Religieu -euge" 'e Erfgoed verechencn veramelwcrk over !-riese Kerken. ,ijd wijl ruee.la.lrrige \oudirg rrt Nog bepalen dcze rnee het silhouet var stad en dorp, Bij c., sroeidc dic '"r voor hoc lans ros? De rind des tijds knaast nu ook dn ]n de z enriende eeuw d@rentegen vooden H;nde de neo-Cotische kerken van de K*holieke bouwnester looper rchepen heipalen en rinherhout uit Noord Jos Cuyper en de kuken van de kerkleider en neo frr,,p rr r,.,r J-,'rd'Li' eg qa \T.rF d"m. $JJ /ii Calvirist Abtaham I{uyper- bij voorkeu. op "'r schiprijk IJ " oveNinreden. De keLken van onze Stichting groeien vest in tal en lasf' op h, r beJl b,r.h,e,, Ho rnd,e ooJwrtr,,í, om rnetJoost van den Vondel te spreken. Bestuut en lla$,eke en nodene ar.hnec,uunormen rur J. Redactic bqinnen zich dan ook op de vraag, ofwe op Zuidwesthoekvan Friesland, met name voor kerken' dezelfde voet door kunnen gaan met "de Keppelstok", -r,,oo dc opbergdoo. vol rr:h urareen*rl r'i',.n Sytsc tcn Hooe, voormalig directeur val her weg: dar wèl!MaaL kunner we ooh met minder sc,'u- Scheepvaartnuseum in Snftk, reryelijk in zijn mikel gen nemen cn dus: zo goed zo kwaad? "Holland Iriesland " dc keLken aan beide kanten van "sle aF v icl,c . wybe \jocríI, \, rmà..,r í,o'eni1'. de Zuidcrzee er.oncludc.r ror eer Hothnd,e be r. de Englurer vcchtju in de tijd van Schierins€N en vloeding. De vraag dringt zich daarbij op: was h€t zgn. \' rlop.r...arr. /o r g,rldcn n,iddo,qeg -,rel,,, r "Hollandse Clasicisne" oer Hollands ofeerder dooc legendarisclc uitspraab "Nct to goed, net to rsjoed . voerproduct vanuit het stanland van het Classicisme? Met anderc woorden: aÍkomstig van ofvia Holland? Hoe dii ooLzij, afstmningsonderaek blijft altijd cen Ietru c. Heinsbroel, ahreurrcheoloog. behijkt drie resanten vu zmdstenen platen uit de Lerk vrn Állinsawier en spreekt zijn vennoeden uir over hct oonpronLelijk gebruiL dand. Jan D.Th \ía$craar. theoloog en predikant te Hellendoom, verzorgt een "eechweiding" over rwec dierfrguren in kerken vàn o.a. oudega Níynbritsendiel) en Edterein. Hij voegt er een theologische uitleg aan \íillem IIàóshà, kerkrenrmeester van de laurertiusLerk ;b Raerd, reaseÍ, in z;jn arrikel over symboliek aan de dk van Tjalling van F.ysinga, op her ardkelvan Ko d, , kopeftn doap,a l HOLIAND-FRIESLAND Inuked uit Hollanà op Friese kerhenbouw en -inrichting in rle Zuidwesthoeh in tlz I7dc eeaw ') Vrn he! rijke en m.htige gsesr HoilaDd is alrijd 1637), Joure (roren, 1628 en zaalkerk, 1644) en irvloed uitgegaan nar de endde Nederlandse sscs st. Annaparochie (achrkanre koepelkerk, I 682). rcn, zeker in de l7de, (couden) Eeuw. Op her sebied van de bouwkunsr, ook op her terein van keÍkenbouw eD'inrichring, wàs d;e invlocd in Friesldd het groorsr in plaatsen in de Zuidwesthock er in het noordelijkeÍ selesen Harlingen. De aan ofbij de Zuidecekusr sele- sen plaatsen hadden door de s.heepvaaÍ veel en soede conracten her HoilaDd, waàrnee de verbindinsen soms bcrer weÈn din ner het vóornàamsle FÍiese c ruurccr Oo( ,n Jnderr. me. lrrd,nMrbgelrgen lric\r platsen val! wel Holiddse invlmd É bespeurcn op de bouwkuns! vooral h plàrtsen van waa.uir men door Conel^ rtunh, w.n ur .ll"r 1-t2 s.heepvafi en rurflandel cónÈd had ner Holland. (, /oJ. \ne, Joure, H.4en\ee1 -r Co eorik \ d r I Hollànd geinspiÍeerdc kerlenbouw vond bijvooLbccld Het in her B;ldrdory opsefokken kerksebouw (1682) plafts in Heereryeen (krtriskerk van Melis Pybcs, zal zijn Hollatrdse' bouwstijl te danken hebber ad de bouwheer uit hcr geslacht Van Haren ncr ziin vele In her besin vàn de I 7de ecuw wàs het dos her \ lis. m"niË,i'n. l\u<-lu.lo' ner /irn I.rrnd,ge. plaÍische vornen en ,jn Íenaissdce decoràtiès dar via Holland in Frieslànd de bouwsii'l bci,rvloedt. Het stad, huis van Bolsrd (1614-1617) is in deze stijl gebouwd. De arclitecr-bccldhouwer rlendrick dc Keyser werkte in Insrerdàm voorà1 ànvankelijk in de,e decoràdeve srijl. Màr zij! werk kenmerkr zi.h geleidel;jk aan meeL door sÍengere vo.men, die h Frieslànd navolg;n6 vnrden, vooràl danl?ij hcr platenboek Archirecrura Modernà' uit 163l en nccr op ondetdelen van gebou J. Gdtulin;er Vs.her, ke/k vnn tl4t"ren (Sclht*k d), -en r"l, poonie,. darr op dp g.horwrr /e|. H, r i. opvallend dar edelliedcn er par.iciërs die vanuir !'riesland ambten vervulden in de Haagse regerings- 1ó10) is niet los te zien vm dat vu tal vm raadhurzen colleses ofin de Admnaliteir van Ámsrerdam zich heren' op het platteland vm Noord Holland boven het {. huizrn lieren bouwen in de srijlvan her Hollandi cls- Ar.hrali'J, n arnroorl'rar dat een becldhouwer uiL 'ii'me í1620-l-00) Dit i' de benming 'oo de 'Sardam' (Zandm) voor R. 14 7 8 hct bceld van de bouwstijl van de Hollandse oíclasicistische barok. Gerechtigheid l*erdc voor platsing bovcn de nadhuis- Kenmerken daaran zijn niet, zoals elders in Europa, deur in Hindeloopo.rr hier ws het in 1727 bij de veF uitbundighcid, zware accenten en weelderigc cortrasten, bour ns r rn l-er rrrdhri, r,r vorlun d:r e. de. oruric. mar goede proportie. en e,enwichrige verhoudingcn werden geloerd door de beeldhouwer \íillen Lelitnberg nct toepassnrg van elenenten. zoals de zullenorden, uit de klasicke bouwkunst nau voorbeelder uit de De Mag vd workm (1650) en die vàn Mrkkun boeken van de 16de-eeuwse Italianen Vignola, l'alladio (1698) ontstonden ook onder Hollmdse invloed . Voor en samo"?i. Berc€mde Hollandse voorbeelden van het latst vemeldc gebouw werden in Amsrerdam bour sebouqen in der ,,nkle ',ijl /ijn he, V,unb\u,. naterialen gekocht. naar ook de klok en de balar.rr (1633-1637) in Den Haag en het Raadhuis-Paler De driedelige vensters op de verdiepins doen denken (1648-1665), her Trippenh s (1660-1662) in aan die in rudhuizen/waaggebouwen van bijvoorbeeld Ánsterdm. Vernarde archirecten die in dcze srijl C.oo$cherner, Gràft en lisp. werkten wÍen in de lTde eeuw in Hollmd lacob van De HolLnJ* 'md die her dichrr hiy I rieJrnd I g n Canpen, Pieter Post. Philipps Vinsboons en SÍcven Enkhu;en. De invloed dar vandam op het voorlonen Vennecool, wier werk en zeker navolgingen dadan van huizen in de Zuidwesthoek zier nen bijvoorbeeld lanwijsbar zijn in ddere gwesten van Nederlmd, in siermerselwerk, horizoneJe uhsrekende lijsten en net ook in Frieslmd. Het buita van de fmilie name in Hindelooped in de kar"kte;stieke Jongestal 'ee. "ensten (Huis van Berouw) in HaIm is er àls een Fries mer beD€deb houÉn kr skozijnen en boven boógvoÈ 'Maurirshuis' een fÍàai voorbedd vm, naar ook de nige lichopeningen. 'Jíar bouwconsÍucties beÍeli valt huizen als Bonemrtate te Hurdegryp, Hàrstdrare re ,e veNi/rr nd huir.n in lnkl-u uen ma l,:ralr.r n Hogebeintun in oude gedàenre, FriesmàstÀte te ldard, rieke schoorsreebavelinss en gordingenkap, wmwao cÍooi Hàe6mà te oddege (S), de Klinze te oudkerk, voor Friesland een vroeg voo$eeld is re vinden in her táÍtàstàte te \(/ier, Mee.enstein re W;jckel en het nog \íorkumer Sleesijckhuis (1663) am het Noord 5. Aan bestaaode Monsmutate te Bolsward mer hun piluter- ropgere. in Hrrlem rJlen à1, va,ieringen dc ui,.r. kende natuuntenen blokjes op. wij vinden ze bijvoo. Op de eilanden, die nnouds iier ror FÍ;eslaód beeld ook am de g*cl van Voorstraat 118 tc Sloten.ar l,ehoorden, wa! in de bouwkunst de Hollendse invloed ook groot. zeLer op Tenchelling en vooral ook op Vlie Torens en kerken l"nd. *L, d. tert 'rh 1,,0l, ne, /,ji ui,b,.iding ui, De St. Genrudiskerk van workum, sebouwd tusen 1647 d&. nog !"n seds! mer name door zijn idrichting. t5l5 en 1580, is een groÍe, gotische. driebeukige Nu evenwel terug naar de F.iese Zuidw€srhoek. hallenkerk vm het type dat zeer kanlteristiek is voor de l6deeeuwse Lerkenborw in Holland benoorden het Overheidsgebouwen en huizen [.5) De kerken van Monnikendam, Eden en Enkluizen Het aanzien nn overheidsgebouwen als het Lechr- zijn er goede Ib de l6de eeuw wal er "oorbeetden "en. hun van Balk (161t), her nadhuis vu Hnrdeloopen dus al ;nvloed vanuit Holland op de ketkenbouw;n de (1638), de stadhuktorer van Hrlingen (rJccr van voor Uir coDsrrucries van 16dc-eeuwsc Friese kerklappen Dee rorenbekronlng noest overigens in 1733 .l weer en de daatroor gebruikrc rclmcrkc! is ook nrvloed vatrun insrijpend wo.den heFteld. Holland re conchdcrcn, ondcL.ndcrc bij de kerlsebou- Men oriênteerde zi.h in 1714 vànuit Hindeloopen wen van Dronrijp (1504) cD Nijtand (1508-1527)6r in Joure,8),mdàr vond toch insp;radè in de Hollddse Zelfs voor de nrLichtnrg van kcrLgcbouwen kwan men rorens eo det deed nen in 1716 dok in Lènner. soms ir Holland tcrccht. Intercssart nr dir vcrband is R,j/ordd N "J dr J" L.mrq rur-r rrnls ng I -q n het gegocn dat de vernaar<te schilder Maanen vrn 1736 in Aldeboarn, ongetwijfeld onde.