Dokumenty

22 Nr 1 1946 stycze ń 2, Warszawa. — Pismo Konserwatora Generalnego Minister- stwa Ku ltury i S ztu ki prof. Jana Zachwatowicza do konserwatora UWB w sprawie zabezpieczenia malowideł i sztukaterii w zabud owaniach monasteru w Su pra ślu. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 2407, k. 44. Ministerstwo Kultury i Sztuki prosi Obywatela Konserwatora o jak najszybsze spowodowanie przykrycia dachu pałacu zabytkowego w Sup- ra ślu w celu zabezpieczenia malowideł oraz sztukaterii, które nara Ŝone na działanie atmosferyczne ulegaj ą zniszczeniu. Ministerstwo prosi Oby- watela Konserwatora o wykonanie zdj ęć fotograficznych plafonu w wy- mienionym pałacu w stanie obecnym i nadesłanie ich do Ministerstwa wraz z relacją o przebiegu robót zabezpieczaj ących. Zabezpieczenie wg nadesłanego w swoim czasie kosztorysu miało kosztować 290.000 zł, jednak konstrukcja dachu ma w tym kosztorysie charakter nie prowizoryczny lecz stały. Ze wzgl ędu na szczupło ść kredytów nale Ŝy opracowa ć projekt prowizorycznego zabezpieczenia dachem tylko tej cz ęś ci budynku, gdzie znajduje si ę plafon polichromowany. Z ramienia Pa ństwowej Pracowni Konserwacji Zabytków wysłany zostaje do Supra śla ob. Jankowski, który ma wykona ć zdj ęcia fresków z ruin cerkwi oraz zabezpieczenie malowideł na plafonie — plafon ten musi jednak w tym celu by ć zabezpieczony dachem. Ministerstwo upowa Ŝnia Konserwatora W ojewódzkiego do zu Ŝytkowania asygnowanych kredytów z § 11 oraz przewiduje specjalny kredyt na ten cel w lutym rb. Nale Ŝy wobec tego opracowa ć projekt i kosztorys na zabezpieczenie sali i poda ć preliminowan ą sum ę Ministerstwu, jednocze śnie zlecaj ąc wykonanie robót jako bardzo pilnych dla umo Ŝliwienia przyst ąpienia do zabiegów konserwatorskich. Konserwator Generalny P rof. dr Jan Zachwatowicz Nr 2 1946 stycze ń 13, Białystok. — Protokół zebrania inteligencji nale Ŝą cej d o PPR w Białymstoku w sprawie prowadzenia działalno ści w środowiskach inteligenckich. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 3/V/3, k. 33-34. Obecnych: 48. P orz ądek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ praca Partii w śród inteligencji, 3/ dyskusja. Do punktu 1. Zabranie zagaił tow. Puszkiewicz.

23 Do punktu 2. Prelegent tow. Duma ński omówił wytyczne tow. Wiesława w sprawie zdobycia inteligencji, b ędącej poza nawiasem Partii i stronnictw, do współpracy w odbudowie Polski Demokratycznej, podkre ślaj ąc jak wielkie znaczenie ma ta kwestia dla naszej P artii w chwili, gdy jeszcze nie mamy własnej, pochodz ącej ze środowiska robotniczego i chłopskiego. Nast ępnie poruszył przegran ą akcj ę wci ągni ęcia młodzie Ŝy chłopskiej i robotniczej na studia do szkół wy Ŝszych w bie Ŝą cym roku szkolnym. Referent proponuje opracowanie na ten rok konkretnego planu, maj ącego na celu pobudzenie u robotników i chłopów zainteresowania nad swoim wykształceniem. Charakteryzuje cechy inteligencji, które s ą przeszkod ą do wst ąpienia w nasze szeregi, np.: pyszałkowato ść , zarozumiało ść , niewiara w powodze- nie nowych poczyna ń społecznych, obawa przed usuni ęciem ich w cie ń w dobie zaktywizowania si ę rzesz robotniczo-chłopskich w Ŝyciu pa ństwo- wym. Trzeba zastosowa ć atmosfer ę Ŝyczliwo ści do inteligencji bezpar- tyjnej. P artia powinna si ę zainteresowa ć spraw ą poprawy bytu materialnego inteligencji, która wykazuje zawsze pewn ą niezaradno ść w Ŝyciu codziennym i b ędzie wdzi ęczna tym, którzy przyjd ą jej z pomoc ą. Do inteligencji musi si ę podchodzi ć całkiem odmienn ą metod ą ni Ŝ do robotników i chłopów, bowiem jest ona przeczulona w przyjmowaniu agitacji stosowanej cz ęsto przez nas, jej si ę zdaje, Ŝe w naszej klasyfikacji społecze ństwa nie ma dla niej miejsca. T rzeba im wyja śni ć, Ŝe bez jej udziału demokracji nie zbudujemy, a Ŝeby mogli odczu ć sw ą pozycj ę. Złe warunki materialne wi ększo ści inteligencji w okresie przedwojennym powinny zdecydowanie pchn ąć j ą w nasze szeregi. Trzeba tylko zainteresowa ć si ę wszystkimi sprawami Ŝycia kulturalnego inteligenta, które s ą dla niego niezb ędne. Czy P artia nie mo Ŝe otoczy ć opiek ą zabytki przedhistoryczne w Ełku, Ŝeby zjednało [to] nam uczonych, widz ąc trosk ę P PR równie Ŝ i w tej dziedzinie. Sposoby do zjednania inteligencji s ą dwojakie: poprzez stron ę materialn ą i psychologiczn ą. P ropaganda przeznaczona dla inteligencji powinna być doskonale op- racowaną, gdy Ŝ s ą oni krytycznie usposobieni, wra Ŝliwi na wszystkie bł ędy j ęzykowe i logiczne, oprócz tego s ą źle do nas ustosunkowani. Prelegent wysłany do nich powinien włada ć dobrze j ęzykiem polskim, konieczn ą jest sprawa urz ądzania dysput, gdy Ŝ inteligenci s ą bardzo słabo uświadomieni społecznie (analfabetyzm socjalny).

24 Trzeba rozpocz ąć popularyzacj ę marksizmu w śród inteligencji. Jednym słowem mieli śmy dotychczas złe drogi podej ścia do inteligencji, które trzeba gruntownie zmieni ć. Natomiast je Ŝeli chodzi o nasz ą inteligencj ę wewn ątrz Partii, to jest wskazanym, a Ŝeby wi ęcej pracowa ć nad sob ą, gdy Ŝ nas cechuje tak zwany gazetowy styl, bez gł ębszego analizowania problemów. Białostocka gazeta powinna podawa ć konkretne wyniki zdobyczy na polu pracy, ni Ŝ by ć przeładowan ą sprawozdaniami z rozmaitych konferencji. Do punktu 3. T ow. Sawicka zabieraj ąc głos o świetla rol ę inteligencji w naszym Ŝyciu dziejowym, jej tendencje dostosowania si ę do warunków bytowania, „b ędącą mniej opłacaln ą, a doskonale si ę czuj ącą”. Nast ępnie przedstawia ró Ŝnice inteligencji w Polsce Centralnej i na Kresach. Musimy zdoby ć inteligencj ę do konkretnej pracy dla celów ogólno- pa ństwowych, szczególnie pobudzi ć masy nauczycielskie w Zw[i ązkach] Zaw[odowych]. Prócz tego trzeba podnie ść poziom tematów w gazecie białostockiej, zaprzesta ć rabunkow ą polityk ę wewn ątrz naszej Partii do naszej inteligencji, pchaj ąc j ą cz ęstokro ć do pracy nie b ędącej jej zamiłowaniem i najbli Ŝszym zainteresowaniem. Jeszcze raz zwraca uwag ę, Ŝe musimy opanowa ć doły zwi ązkowe nau- czycielstwa. Na zako ńczenie tow. Sawicka podaje projekt zało Ŝenia wy Ŝ- szej szkoły w Białymstoku. Z kolei zabiera głos tow. Łapot wykazuj ąc jak mało my ślimy nad od- cinkiem pracy w śród inteligencji, podkre śla nasze złe ustosunkowanie si ę do niej, pewn ą wrogo ść . Nam trzeba zdoby ć inteligencj ę niepartyjn ą, chwiejną, wyczekuj ącą czego ś. Musimy umiej ętnie dobiera ć prelegentów przeznaczonych dla agitacji w śród inteligencji. Nauczycielstwo nale Ŝy otoczy ć szacunkiem i opiek ą, i zwi ększy ć starania nad popraw ą jego bytu, gdy Ŝ tym post ępowaniem najbardziej zjednamy t ą grup ę inteligencji dla nas, ni Ŝ jak ąś agitacyjną mow ą. P owinni śmy poszuka ć nauczycieli ciesz ących si ę w śród swego środowi- ska autorytetem, a Ŝeby przez pozyskanie ich do Partii mogliby śmy roz- szerzy ć swe wpływy dla naszych pogl ądów i pracy demokratycznej. Ko- niecznym byłoby zainteresowa ć si ę w Białymstoku szkoł ą malarstwa, ich wystawą, wykazuj ąc dla inteligencji zainteresowanie mas robotniczych sztuk ą, która nie powinna by ć monopolem tylko dla tak zwanej wy Ŝszej sfery, ale całego narodu. T ak samo trzeba, Ŝeby Partia zainteresowała si ę Wydziałem Kultury i Sztuki 1.

25 Tow. Łaszewicz zwraca uwag ę na mało kulturalny tryb Ŝycia naszych towarzyszy, nie zwracanie uwagi na formy towarzyskie w codziennym obcowaniu, które b ądź co b ądź jest wa Ŝnym czynnikiem w zdobywaniu sobie ludzi. Nast ępnie rzuca pytanie, czy mamy lub staramy si ę o znajomo ść w śród nauczycielstwa. Tow. Rusnak porusza pokutuj ące szkodliwe mniemanie u niektórych partyjniaków, Ŝe ten kto przestrzega tryb higieniczny Ŝycia, to nie mo Ŝe by ć pepeerowcem, gdy Ŝ to jest prze Ŝytek bur Ŝuazyjny. Członek P artii musi zadba ć nad swoj ą kultur ą, higien ą i formami obyczajowymi itp. Tow. Orłowska uwa Ŝa, Ŝe czas ju Ŝ sko ńczy ć z demokracj ą niech ęci do inteligencji b ędącą spadkiem przeszło ści, w której widzieli śmy nieraz in- teligenta bezpo średnio nastawianego przez Rz ąd kapitalistyczny przeciwko nam. Musimy stworzy ć atmosfer ę przyci ągaj ącą! Trzeba szczególnie zainteresowa ć si ę aprowizacj ą nauczycielstwa, w któr ą powinien wgl ądn ąć tow. P ugawko. Referaty dla inteligencji mo Ŝe wygłasza ć robotnik, dobrze do tego przygotowuj ąc si ę. Na wst ępie powinien zaznaczy ć kim jest i co umie, Ŝeby rozładowa ć ewentualne drwiny z jego sposobu mówienia i utworzy ć atmosferę wzajemnego zrozumienia. Agitacj ę nale Ŝałoby przeprowadza ć faktami, na przykład sukcesy odbudowy przemysłu w województwie białostockim (nawiasem mówi ąc Komitet Miejski nie zainteresował się do tej pory produkcj ą na fabrykach, aby móc ten materiał przedstawi ć czy do prasy, czy w agitacji). Dnia 16 stycznia 1946 roku Stronnictwo Demokratyczne urz ądza odczyt na temat: „Rocznica wyzwolenia Warszawy”, na którym obecno ść naszych towarzyszy jest obowi ązkowa, aŜeby wzi ąć udział w dyskusji nad referatem. Tow. Orłowska wytycza konkretne zadania codzienne dla inteligencji. 1. Utworzenie Koła prelegentów dla inteligencji — z opracowaniem te- matów — pod kierownictwem tow. Duma ńskiego. 2. Uprawiać masowo polityczną robot ę przez nasz ą inteligencj ę b ędącą na stanowiskach admi- nistracyjnych, nie wstydzi ć si ę wykaza ć swej przynale Ŝno ści do P PR, aby mówi ć w imieniu Polskiej Partii Robotniczej. 3. Utworzy ć grup ę specjaln ą nauczycieli do pracy na terenie zawodowego Zwi ązku Nauczycieli P olskich i wśród nauczycielstwa w szkołach. 4. Utworzy ć grup ę lekarzy, za utworzenie odpowiedzialny tow. Menkes. 5. Zainteresowa ć si ę szkoł ą piel ęgniarek przy ulicy Lipowej, a Ŝeby w programie znalazły si ę referaty polityczne obrazujące nasz ą rzeczywisto ść demokratyczn ą. 6. Opracowa ć referaty przedstawiające

26 nasz stosunek do Zwi ązku Radzieckiego z wykazaniem gł ębokiego patriotyzmu naszego w trosce o przyszło ść narodu. Tow. Puszkiewicz zwraca uwag ę na to, Ŝeby śmy mogli zjedna ć inteli- gencję musimy zainteresowa ć si ę własnym wykształceniem, lecz niestety trudne warunki lokalowe a Komitetu Miejskiego PP R nie pozwalaj ą na prowadzenie ani kół dyskusyjnych, ani odczytów czy jakichkolwiek imprez kulturalnych podnosz ących świadomo ść pepeerowca. Trzeba zaprasza ć nauczycieli, lekarzy czy innych inteligentów na od- czyty zorganizowane przez nas jako prelegentów. Tow. Gawryluk podaje fakt, Ŝe tow. Kubiak Józef na Wodoci ągu 2 przegonił inteligentów z zebrania robotników. Zastosował on nieodpowiedni ą taktykę w stosunku zadzierzgni ęcia wi ęzi mi ędzy inteligencj ą a robotnikami. Tow. Orłowska proponuje zacz ąć nawi ązanie stosunku przyjacielskiego z nauczycielstwem od momentu dostarczenia pr ądu do mieszka ń nauczycielskich i przychodzenie na zebrania nauczycieli. Tow. Sawicka omawia, Ŝe nas powinien cechowa ć stosunek demokra- tyczny do ludzi. Powinni śmy wykaza ć najwi ększ ą trosk ę nad personelem pracującym. Komórka partyjna powinna by ć współodpowiedzialną za wszystkie sprawy zachodz ące na jej terenie. Tow. Łaszewicz wyja śnia na ko ńcu ró Ŝnice mi ędzy inteligencj ą z mia- nownictwa a wła ściw ą i proponuje opracowa ć konkretny plan do działania, który ma by ć przedstawiony na nast ępne zebranie. Na zako ńczenie wybrano tow. Pugawk ę, tow. Sawick ą, tow. Menkesa i Łaszewicza do wyst ąpienia w dyskusji nad tematem „Wyzwolenie Warszawy”, [co b ędzie] przeprowadzone przez Stronnictwo Demokra- tyczne. b a W tek ście: „lokalne”. b Protokół podpisał sekretarz KM PPR w Białymstoku Mieczysław Puszkiewicz. 1 Chodzi o komórk ę organizacyjn ą UWB. 2 Chodzi o przedsi ębiorstwo wodoci ągowe w Białymstoku. Nr 3 1946 stycze ń 15, Białystok. — Sprawozdanie kierown ika Wydziału Rolne- go KW PPR w Białymstoku Kazimierza Wąsowskiego z wyjazdu d o Bielska Podlaskiego w d niach 12-14 I 1946 r. w sprawie kontroli działal- no ści KP PPR w Bielsku Podlaskim w sferze rolnictwa w środowisku białoruskim i polskim. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VIII/2, k. 120-121. P raca Komitetu P owiatowego PP R nie robi dobrego wraŜenia, mimo ogólnego twierdzenia, Ŝe w Bielsku dobrze jest. Jak mogłem wywniosko- wa ć z rozmów z poszczególnymi towarzyszami w dniu 13 stycznia, to na

27 powiecie wielkich sukcesów nie mamy. Partia nasza bardzo mało zrobiła w dziedzinie organizacyjnej i propagandowej, bo stan członków jaki tam mamy nie jest nasz ą zasług ą, bo członkowie jakich tam mamy nie zostali zdobyci prac ą dla partii, lecz tylko w wi ększej cz ęś ci zostali zarejestrowani członkowie lub sympatycy dawnej K[P]ZB, co dzi ś bardzo ujemnie wpływa i hamuj ąco działa na rozwój partii na tym terenie. Element polski pami ęta lata 1939-1941, stosunek poszczególnych Białorusinów do Polaków i stosunek Białorusinów do ustroju sowieckiego, a dzi ś widz ąc tych Ŝe samych Białorusinów w Komitecie Powiatowym PPR i rozmawiaj ących w komitecie po białorusku, nic dziwnego, Ŝe boi si ę naszej partii. Reakcja wykorzystuje te nastroje i rozdmuchuje nienawi ść narodowo ściow ą i polityczną. Terenowe ogniwa naszej partii słabo wykorzystuj ą, albo wcale nie wykorzystują tych momentów, kiedy grupy operacyjne naszych wojsk wewnętrznych oczyszczaj ą teren z band i nie id ą natychmiast z masow ą propagandą. Najlepiej ilustruje [to] taki fakt: kiedy w dniu 13 stycznia rb. tow. Wo źniak, starosta bielskopodlaskiego powiatu, pojechał do gminy Sie- miatycze na wiec, to chłopi dziwili si ę mówi ąc: „Patrzcie jak czysto po polsku mówi, a mówili nam, Ŝe on z Moskwy przywieziony”, świadczy to, Ŝe tam nikt nie był z propagand ą, Ŝe chłopi nie mogli naocznie przekona ć si ę o polsko ści kierowników naszych instytucji, jak rz ądowych, tak i samorz ądowych, oraz kierowników naszych partii. W dniu 14 stycznia przeprowadzili śmy z tow. Walukiewiczem posiedzenie egzekutywy Komitetu P owiatowego P PR, zebranie gospodarcze i zebranie informacyjne. O godz. 11 odbyło si ę posiedzenie egzekutywy, ze sprawozda ń instruk- tora rolnego tow. Wieremiejuka wynika, Ŝe tow. ten ograniczył si ę do pilnowania wagi przy zdawaniu świadcze ń rzeczowych, bo tam go posłał tow. Ossoli ński, po wyja śnieniu i pouczeniu co do niego nale Ŝy i co on powinien robi ć jako instruktor rolny, ten odpowiedział, Ŝe pierwszy raz to słyszy. Komitet Powiatowy bardzo mało interesuje si ę sprawami ogólnymi miasta i powiatu mówi ąc, Ŝe to nie do nich nale Ŝy, nie wida ć tam te Ŝ pracy kolektywnej, cały ten komitet robi wra Ŝenie kramiku białoruskiego. Spo śród aktywnych członków wygl ąda, Ŝe najbardziej aktywny jest tow. Bazyluk, prezes Pow[iatowego] Z[arz ądu] ZSCh. Samopomoc Chłopska rozwija si ę równie Ŝ w gminach białoruskich. T ow. Bazyluk sam wszystkiego nie zrobi i praca nie jest nale Ŝycie postawiona, do tego dochodzi brak pomocy Kom[itetu] Pow[iatowego] PP R i [nie]nale Ŝyta opieka Woj[ewódzkiego] Z[arz ądu] ZSCh. Powiatowy Z[arz ąd] ZSCh

28 składa si ę z samego prezesa i sekretarki, nie ma tam Ŝadnego instruktora. AŜeby rozbudowa ć nasz ą parti ę na terenie powiatu bielskiego nale Ŝy stanowczo zmieni ć tamtejszy komitet, a przynajmniej da ć mocnego sekretarza, któryby zdobył zaufanie polskiego społecze ństwa i nie nara Ŝał si ę jednocze śnie ludno ści białoruskiej oraz nale Ŝy rozbudowa ć aparat powiatowy Sam[opomocy] Ch[łopskiej]. Na zebraniu gospodarczym w sali Pow[iatowego] Urz[ ędu] Ziem[skie- go], po krótkim sprawozdaniu kierownika biura rolnego w sprawie planu akcji siewnej i kierownika stacji traktorów, przyszli śmy do wniosku, Ŝe przy obecnym stanie traktorów 1.300 ha ziemi b ędzie nie zaorane, co stwierdza zał ączony protokół zebrania. Dla przygotowania akcji siewnej wiosennej została powołana komisja — szczegóły podane w protokole. Wieczorem o godz. 17 przeprowadzono zebranie informacyjne po zaproszeniach dla inteligencji, na zebraniu tym tow. Walukiewicz zreferował układ sił mi ędzynarodowych, poruszył spraw ę stosunków społecze ństwa do P PR oraz wskazał na przyczyny tego stosunku, podkre ślił bierny stosunek inteligencji do dzisiejszej rzeczywisto ści, po krótkiej dyskusji zebranie zako ńczono, a my bezpo średnio udali śmy si ę do Białegostoku. [Zał ącznik] a P rotokół zebrania w sprawie gospodarczej powiatu Bielsk Podlaski od- bytego w dniu 14 stycznia 1946 r. w składzie: ob. Majewski Witold — Komisarz Ziemski, Klukiewicz Józef — Kier[ownik] Pow[iatowego] Biura Rolnego, Bazyluk Jakub — P rezes P [owiatowego] Z[arz ądu] ZSCh, Kozakiewicz Edward — Kier[ownik] Stacji T raktorów, Mo ścichowski Kaz[imierz] — przedstawiciel PP S, Wieremiejuk Paweł — instruktor rolny P ow[iatowego] Kom[itetu] PPR, W ąsowski Kaz[imierz] — Kier[ownik] Woj[ewódzkiego] Wydz[iału] Roln[ego], Walukiewicz Józef — instruktor Wydz[iału] Rol[nego] KC PP R. Na przewodnicz ącego zebrania obrano Bazyluka Jakuba, sekretarzował Walukiewicz Józef. P orz ądek dzienny: 1/ sprawa prac przygotowawczych w zwi ązku z wiosenną akcj ą siewn ą, 2/ wolne wnioski. P [unkt] 1. Sprawozdanie o stanie przygotowania powiatu do kampanii siewnej, wiosennej, na rok 1946 zreferował ob. Klukiewicz Józef wskazu- jąc, Ŝe przy obecnym stanie siły poci ągowej i narz ędzi rolniczych mo Ŝna będzie obsia ć około 60% projektowanej powierzchni. Nast ępnie wskazał, Ŝe powiat potrzebuje 515 ton ziarna siewnego mimo, Ŝe powiat nie jest rozbity, zapotrzebowanie to zostało spowodowane nieurodzajem owsa i motylkowych oraz du Ŝym zniszczeniem plonów przep ędem bydła do

29 Zwi ązku Radzieckiego. Bez pomocy powiatu w sile poci ągowej i ziarnie nie widzi mo Ŝno ści obsiania całej powierzchni. Ob. Kozakiewicz zreferował spraw ę planu orki traktorowej w wiosennej kampanii. Ob. Kozakiewicz wskazał, Ŝe do obróbki mechanicznej gleby ma wyznaczone planem 1.613 ha, nie wł ączaj ąc w to 800 ha maj ątków pa ństwowych, przy obecnym stanie narz ędzi rolniczych i ilo ści traktorów mo Ŝe obrobi ć tylko około 300 ha, przyczyn ą nie pozwalaj ącą wykona ć plan jest niedostateczna ilo ść traktorów i brak pługów. Wskazał jednocze śnie, Ŝe z powodu złego zaopatrzenia stacji traktorowej praca idzie kulawo, brak siły fachowej do obsługi traktorów i brak opieki ze strony czynników samorz ądowych. Wskazał, Ŝe nie mo Ŝe przej ść na prac ę akordow ą traktorzystów, gdy Ŝ dot ąd nieregularnie dostarczano paliwo i smary. Tow. W ąsowski wniósł projekt powołania komisji, któraby popilnowała prac przygotowawczych przed akcj ą siewn ą, jak to: przygotowałaby magazyny na ziarno, pomogłaby w przygotowaniu zbiorników na paliwo. W skład komisji weszli: Przewodnicz ący Bazyluk Jakub, Członkowie — Wieremiejuk Paweł, Mo ścichowski Kaz[imierz], Majewski Witold, Fredlewicz J., Kozakiewicz Ed[ward], Klukiewicz Józ[ef]. a Jest to odpis. Nr 4 1946 stycze ń 16, Białystok. — Pismo Głównego Przedstawiciela Rządu RP do spraw ewakuacji S. Nowakowskiego do wojewody b iałostockiego w sprawie przedłu Ŝenia d o 15 VI 1946 r. terminu ewakuacji lu dno ści białoruskiej z Polski d o BS RR i ludn o ści p olskiej z BSRR do Polski. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 638, k. 13-14. J.Zieleniewski: „Delimitacja północno-wschodniego odcinka granicy pa ństwowej mi ędzy Rzeczpospolitą Polsk ą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1944-1947 i zwi ązane z ni ą problemy narodowo ściowe. Wybór źródeł”, w: „Rubie Ŝe”, 1992, nr 1, s. 60-61 (kserokopia). W dniu 25 listopada 1945 r. została podpisana w Warszawie przez Przedstawicieli Rz ądu BSRR i Rz ądu Jedno ści Narodowej RP dodatkowa umowa o rejestracji i ewakuacji ludno ści białoruskiej z terytorium Polski na tereny BSRR i ludno ści polskiej z terenów BSRR na tereny Polski, tre ść której przedkładam do łaskawej wiadomo ści. Ogłoszenia o rejestracji i przedłu Ŝeniu do dnia 15 VI 1946 r. ewakuacji zostały rozplakatowane w m[ie ście] Białymstoku i na terenie województwa, gdzie pracuj ą komisje do spraw ewakuacji — polskie i białoruskie. Tekst ogłoszenia podany był do wiadomo ści ogółu kilkakrotnie przez radio białostockie i miejscow ą pras ę. 30 P o zebraniu informacji ze wszystkich placówek o przebiegu rejestracji przedło Ŝę Obywatelowi Wojewodzie dane cyfrowe. Akcja ewakuacji ostatnio zmalała na skutek wrogiej propagandy za nie wyje ŜdŜaniem do ZSRR, prowadzone przez pewne elementy. Spraw ę t ę i inne z ni ą zwi ązane aporusz ę osobi ście a z Obywatelem Wojewod ą po moim wyzdrowieniu, gdy Ŝ obecnie jestem chory i przyby ć do Obywatela Wojewody nie mog ę. W zwi ązku z mi ędzypa ństwow ą umow ą zarówno ci ęŜ ar utrzymania placówek Komisji Białoruskiej do spraw ewakuacji, jak równie Ŝ sprawa ochrony osobistej pracowników i ewakuuj ącej si ę ludno ści białoruskiej spoczywa na polskich władzach administracji i bezpiecze ństwa publicznego. P odaj ąc powy Ŝsze do wiadomo ści, uprzejmie prosz ę Obywatela Woje- wodę o dopomaganie poprzez podległe Sobie urz ędy i instytucje w pracy Komisji Białoruskiej do spraw ewakuacji, zarówno na terenie m[iasta] Białegostoku, jak równie Ŝ w rejonach, gdzie komisje te urz ęduj ą. Zasadniczymi sprawami, o załatwienie których prosz ę w imieniu Głównego Pełnomocnika Komisji Białoruskiej s ą: 1/ przydział opału dla lokalu, 2/ przydział artykułów Ŝywn[o ściowych] dla stołówki, 3/ przydział odzie Ŝowy dla członk[ów] Kom[isji] Białoruskiej, 4/ przydział środków p ędnych (za opłat ą ze strony Komisji Białoruskiej) dla maszyn ci ęŜ arowych i osobowych, 5/ przydział ochrony [w postaci] Milicji lub awojska przed lokalem przy ul. Nowogródzkiej 1 i [ul.] Ogrodowej 7. a Sprawa zabezpieczenia ludno ści wyje ŜdŜaj ącej i sprawa transportu były ju Ŝ przez nas poruszane, lecz wymagaj ą równie Ŝ jeszcze dalszego ustnego omówienia. W danej chwili nagl ącą spraw ą jest przydział opału dla lokalu Komisji Białoruskiej w postaci kilku ton w ęgla (do ko ńca okresu zimowego), gdy Ŝ pracownicy urz ęduj ą w lokalu zupełnie nieopalanym. Główny Przedstawiciel Rz ądu RP do spraw ewakuacji S. Nowakowski b [Zał ącznik] P rotokół dodatkowy Do umowy zawartej pomi ędzy Rz ądem BSRR a Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego do spraw ewakuacji ludno ści białoruskiej z tere- nów P olski i obywateli polskich z terenów BSRR, z dnia 9 IX 1944 r. Rz ąd BSRR z jednej strony, a T ymczasowy Rz ąd Jedno ści Narodowej Rzeczypospolitej P olskiej z drugiej strony uchwalili, co nast ępuje.

31 1. Przedłu Ŝyć termin ewakuacji wymieniony w art. 1. Umowy z dnia 9 IX 1944 r., dotycz ący przesiedlenia z terenów BSRR do Polski, a tak Ŝe z P olski na tereny BSRR, do dnia 15 czerwca 1946 r. 2. Termin rejestracji osób podlegaj ących ewakuacji zgodnie z art. 1. Umowy z dnia 9 IX 1944 r. z terenów BSRR do P olski, jak równie Ŝ z Polski na tereny BSRR, przedłu Ŝyć do dnia 15 czerwca 1946 r. 3. Wnie ść nast ępuj ące poprawki i uzupełnienia do tekstu umowy z dnia 9 wrze śnia 1944 r. a/ Zaznaczy ć punkt „a” art. 3. Umowy w nast ępuj ący sposób: „Skre śli ć wszystkie długi dotycz ące nas odno śnie świadcze ń rzeczowych, podatków pieni ęŜ nych i ubezpiecze ń wzajemnych wł ącznie do dnia ich wyjazdu”. b/ Art. 5. Umowy zaznaczy ć w nast ępuj ący sposób: „Strony zawieraj ące umowę zabezpieczaj ą w miar ę mo Ŝno ści ewakuowanych w środki transportowe — ka Ŝda ze stron na swoim terenie, a tak Ŝe zabezpieczaj ą w środki transportowe swoich pełnomocników”. 4. Ewakuuj ącym si ę do Polski duchownym wraz z obsług ą ko ścieln ą, zezwala si ę na zabranie ze sob ą naczy ń liturgicznych i sprz ętu ko ścielnego. 5. Stworzy ć niezb ędne warunki pracy dla pełnomocników Rz ądu BSRR na terytorium P olski do spraw ewakuacji ludno ści białoruskiej, wyra Ŝają- cych zgod ę na wyjazd z P olski do BSRR, a tak Ŝe warunki pracy dla peł- nomocników Rz ądu Polskiego do spraw ewakuacji na terytorium BSRR i zagwarantowa ć bezpiecze ństwo osobiste zarówno Komisji Ewakuacyjnej, jak ludno ści ewakuuj ącej si ę na tereny BSRR oraz na tereny P olski. Niniejszy protokół spisany w 2 egzemplarzach ka Ŝdy w j ęzyku polskim i białoruskim, przyczym oba teksty s ą autentyczne. P rotokół niniejszy wchodzi w Ŝycie z dniem jego podpisania. Z upowa Ŝnienia Rz ądu BSRR Z upowa Ŝnienia Rz ądu Jedno ści Zast ępca P rzewodnicz ącego Narodowej Rzeczypospolitej P olskiej SNK BSRR 1 Premier Rady Ministrów A. Szawrow E. Osóbka-Morawski Warszawa, dnia 25 listopada 1945 r. c a-a Podkre ślone. b Podpis nieczytelny Głównego Przedstawiciela Rz ądu RP do spraw ewakuacji S. Nowakow- skiego. c Zgodno ść z oryginałem „Protokołu” potwierdził własnor ęcznym podpisem Główny Przedsta- wiciel Rz ąd RP do spraw ewakuacji S. Nowakowski. 1 Chodzi o Rad ę Komisarzy Ludowych (Sawiet Narodnych Kam isarau) BSRR. Nr 5

32 1946 stycze ń 18, Białystok. — Protokół p osiedzenia Egzekutywy KW PPR w Białymstoku w sprawie omówienia działalno ści p artii i stanu bezpie- cze ń stwa pub licznego. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/IV/1, k. 80-86. aObecni na posiedzeniu towarzysze ba : Orłowska, Bodalski, Łapot, Ja- chimowicz, Pi ątkowski, Strzelczyk, Sawicka, Borowski, Duma ński, Ła- szewicz, Rasi ńska, W ąsowski, Ogrzebacz, Dynowicz, Zieli ński, Strzałkowski, cMatejko, Machina. c Tow. Orłowska powiadamia obecnych, Ŝe stanowisko I sekretarza obejmuje tow. Bodalski. aPorz ądek dzienny: a 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego zebrania, 2/ informacje o stanie organizacyjnym, 3/ stan bezpiecze ństwa, 4/ wolne wnioski. aAd. 1. a Po odczytaniu protokołu i stwierdzeniu, Ŝe uchwały zostały wykonane, protokół zatwierdzono. aAd. 2. a Tow. Łapot informuje, Ŝe partia wzrasta stale, cho ć powoli i obecnie organizacja partyjna liczy 2.581 członków. Brak aktywu unie- mo Ŝliwia nam rozbudow ę wydziałów i na przykład W ydział Organizacyj- ny, który dotychczas wykonywał prac ę innych wydziałów składa si ę z kierownika, zast ępcy i instruktora technicznego. Utworzone niedawno wydziały, jak Propagandy i Rolny nie maj ą instruktorów z powodu braku ludzi. Brak ponadto Wydziału P rzemysłowego, Finansowo- Gospodarczego, nieobsadzona buchalteria. Dokonywane przesuni ęcia, cz ęsto kosztem Komitetu W ojewódzkiego, nie rozwi ązywały sytuacji i brak nam ludzi na obsadzenie funkcji I sekre- tarza w Wysokiem Mazowieckiem, Gołdapi, Grajewie, Bielsku. W zwi ązku z tym konieczne jest zwrócenie si ę z pro śbą do KC PP R o przysłanie ludzi na obsadzenie powiatów i wydziałów Komitetu Woj[e- wódzkiego]. aTow. Zieli ński. Wydział P ersonalny. a Wskazuje, Ŝe w partii jest około 700 członków funkcjonariuszy MO i UBP, co ujemnie wpływa na wydobycie aktywu z dołów i stwierdza, Ŝe dotychczasowa praca w Wydziale P ersonalnym prowadzona była chaotycznie, a tow. Białozorskiej odpowiada wi ęcej praca organizacyjna. aTow. Jachimowicz — Komitet Woj[ewódzki]. a Zwraca uwag ę na brak Wydziału Kolejowego i kierownika W ydziału Kobiecego. aTow. Machina — kierownik propagandy Kom[itetu] Wojewódzkiego. a Wskazuje na brak instruktorów propagandy w komitetach powiatowych, posiadają je tylko komitety partyjne w Ełku i

33 Białymstoku. Nakre ślony plan na pozostałe dni stycznia przewiduje zorganizowanie [...]. Brak równie Ŝ funduszy na wykup materiałów p ędnych. Ostatnio stały si ę cz ęste wypadki zrzekania si ę ziemi z powodu wyjazdów na zachód i braku funduszy na zagospodarowanie si ę. Ogółem z tych powodów bezpa ńskiej ziemi jest około 47.000 ha, ziemi ę t ą równie Ŝ nale Ŝy obsia ć. Maj ątki pa ństwowe o przestrzeni 10.000 ha s ą pod zarz ądem Urz ędu Ziemskiego i [s ą] zagospodarowywane, lecz niektóre z nich s ą dewastowane przez bandy, które uprowadzaj ą inwentarz, a ludzi bij ą i rozp ędzaj ą. Ogółem województwo ma 69.000 koni, krów 25% stanu przedwojen- nego, świ ń — 19%, 21 szkół rolniczych skupia 165 uczniów, zainteresowanie szkołami rolniczymi wzrasta. aTow. Dynowicz — Wydział Ogólny. a Stwierdza, Ŝe W ydział Ogólny ma bardzo szczupły personel, który nie stoi na wysoko ści zadania, bardzo wiele kłopotu sprawia kierowanie gara Ŝem z powodu lekcewaŜenia swych obowi ązków przez szoferów i wi ększo ść maszyn stoi zwykle w remoncie. Tow. Dynowicz prosi o jak najszybsze zdj ęcie z zajmowanej funkcji twierdz ąc, Ŝe nie mo Ŝe podoła ć wymaganiom. aTow. Orłowska. a P odaje, Ŝe Liga Kobiet w Białymstoku liczy 15.000 członki ń, i Ŝe w zwi ązku z tym konieczne jest utworzenie W ydziału Ko- biecego przy Kom[itecie] Woj[ewódzkim] i jako płatnego funkcjonariusza proponuje tow. Kubiakow ą. aTow. Borowski — wicewojewoda. a W skazuje, Ŝe przemysł województ- wa białostockiego został zniszczony w 85%, z tego przemysł metalowy zniszczony w 95%, garbarski w 90%, ceramiczny w 90%, drzewny w 95%, z elektrowni pozostały mury. Pomimo tych wielkich zniszcze ń i trudno ści, dzi ęki energii i ofiarno ści robotnika pocz ęto d źwiga ć go z ruin. Obecnie czynnych jest 8 fabryk włókienniczych, produkuj ących 60.000 m tkanin, produkcja fabryk stale wzrasta. Fabryki włókiennicze zatrudniaj ą 1.800 robotników. P rzemysł garbarski odbudowany w 50% odczuwa wielki brak garbni- ków, posiada zapasy surowca na okres 5 miesi ęcy. P rzemysł ceramiczny odbudowany w 30%, metalowy w 40%. W toku uruchamiania Huta Szklana, maj ąca produkowa ć szkło płaskie i butelki. Równie Ŝ odbudowa elektrowni post ępuje naprzód, sprowadzony tuberge- nerator pozwoli na powi ększenie napi ęcia i zaspokoi tymczasowe potrzeby miasta. Ogółem w przemy śle białostockim jest zatrudnionych 6.500 robotników. Przyznanie kredytów na odbudow ę przemysłu

34 białostockiego przy śpieszy tempo rozbudowy i odbudowy tak bardzo zniszczonego przemysłu aTow. Strzałkowski — przew[odnicz ący] Woj[ewódzkiego] Zarz ądu ZW M. a Stwierdza, Ŝe w ZWM zastał nieopisany chaos, rozwi ązany zarz ąd zast ąpiono nowym, nakre ślono plan pracy, postanowiono skontrolowa ć pracę ZWM w powiatach. ZWM skupia w swych szeregach dotychczas 700 członków. aDyskusja. a aTow. Jachimowicz a stwierdza, Ŝe partia jest wybitnie kadrowa i nie ogarnia tych mas, które powinna ogarnia ć. Najwi ększy wzrost partii zaz- naczył si ę we wrze śniu, w nast ępnych miesi ącach nast ąpił pewien spadek i obecnie wzrost wyra Ŝa si ę cyfr ą 150 do 200 członków miesi ęcznie. Najpowa Ŝniejsz ą przyczyn ą małego wzrostu partii jest powa Ŝny brak bezpiecze ństwa, ostatnio sytuacja si ę pogorszyła, akcj ą terrorystyczn ą s ą obj ęte wszystkie powiaty, za wyj ątkiem trzech powiatów mazurskich. Nasz nowy narybek nie wytrzymuje terroru, sytuacj ę komplikuje brak aktywu na obsadzenie czterech powiatów. Stoimy w obliczu zbli Ŝaj ących si ę wyborów i konieczne jest oczyszczenie terenu i zapewnienie bezpiecze ństwa. Musimy równie Ŝ poło Ŝyć nacisk na usprawnienie [działalno ści] komi- tetów powiatowych, jak i na usamodzielnienie naszych wydziałów. Komitety powiatowe koniecznie powinne by ć obsługiwane przez członków Komitetu Wojewódzkiego. Nale Ŝy wyst ąpi ć z pro śbą do naszych władz centralnych o przysłanie ludzi na obsadzenie czterech komitetów powiatowych i na rozbudowę naszych wydziałów, jak równie Ŝ o przydzielenie kredytów na odbudowę przemysłu. aTow. Dynowicz. a Zwraca uwag ę, Ŝe w skład Wydziału Kobiecego wchodz ą kobiety i tak przeci ąŜ one prac ą, proponuje wci ągn ąć do pracy robotnice fabryczne aTow. Łaszewicz. a Stwierdza, Ŝe obecny stan bezpiecze ństwa jest nie- mo Ŝliwy do zniesienia, a zbli Ŝaj ąca si ę wiosna i wybory spot ęguj ą działal- no ść band, zahamuj ą całkowicie prac ę w terenie i uniemo Ŝliwi ą przepro- wadzenie wyborów. Pomimo, Ŝe od paniki jeste śmy dalecy, władze centralne powinny uczyni ć wszystko, by stan bezpiecze ństwa uległ zmianie. W celu nawi ązania współpracy po Ŝą dane jest, by kierownicy wydziałów propagandy byli obecni na posiedzeniu plenarnym. aTow. Bodalski a wskazuje na konieczno ść rozbudowania partii, gdy Ŝ na du Ŝą pomoc w ludziach liczy ć nie mo Ŝemy, poniewa Ŝ bardzo wa Ŝne jest zagospodarowanie ziem zachodnich, ludzi musimy wyciągać z dołu. Woj[ewództwo] białostockie jest w wi ększo ści rolnicze, musimy stan ąć

35 frontem do wsi i zdobywa ć j ą dla partii, co wobec zbli Ŝaj ących si ę wybo- rów jest bardzo wa Ŝne. Konieczne jest organizowanie wspólnych zebra ń burmistrzów, starostów, wójtów, aktywistów [Zwi ązku] Samopomocy [Chłopskiej], spółdzielczo ści, skoordynowanie pracy powinno i ść po linii rozszerzenia wpływów partii, zwróci ć nale Ŝy równie Ŝ uwag ę na przepro- wadzanie konferencji z kolejarzami, przekonywanie ich i zdobywanie dla partii. Oświadczam, Ŝe KC zapewnił mnie, Ŝe uczyni wszystko, by stan bez- piecze ństwa poprawi ć. aTow. Łapot a wskazuje, Ŝe pomimo szczupłego aktywu przeprowadzono wielką prac ę organizacyjn ą, lecz o ile KC pomimo uchwały nie przysłał nam ludzi, to to znaczy, Ŝe nie mógł ich przysła ć, poniewa Ŝ bardziej potrzebni byli gdzie indziej. Bardzo dobrze, Ŝe KC postanowił zabra ć si ę powa Ŝnie do poprawy warunków bezpiecze ństwa w naszym województwie, gdy Ŝ stan ten jest niemo Ŝliwy do zniesienia. Konieczne jest, by nasze wydziały usamodzielniły się i wykonywały t ą prac ę, która wchodzi w zakres ich wydziału. Równie Ŝ koniecznym jest utworzenie Wydziału P rzemysłowego i Fi- nansowo-Gospodarczego. Wojewódzki Urz ąd Propagandy i Informacji posiadający do ść dobr ą obsad ę uwa Ŝa, Ŝe stoj ąc wy Ŝej ni Ŝ propaganda partyjna nie potrzebuje z ni ą współpracowa ć i dlatego nasza propaganda kuleje. Równie Ŝ bardzo znamienne jest, Ŝe wielu członków naszej partii, a nawet i Egzekutywy nie doprowadza rozpocz ętej pracy do ko ńca, co wpływa ujemnie na opinie [o] naszej partii. aTow. Sawicka. a Stwierdza, Ŝe Wojewódzki Urz ąd P ropagandy wyko- nuje przy szczupłej obsadzie bardzo wiele pracy i niesłuszny jest zarzut, Ŝe pracuje niedostatecznie. aTow. Orłowska. a Stwierdza, Ŝe stan bezpiecze ństwa uległ wybitnemu pogorszeniu i uwa Ŝa, Ŝe spraw ę bezpiecze ństwa nale Ŝy postawi ć przed KC, ukaza ć cał ą powag ę sytuacji. Zły stan bezpiecze ństwa stał si ę przyczyn ą wypaczenia form naszej pracy i nie wszystko co uchwalamy zostaje wykonane, i pomimo, Ŝe cz ęś ciowo zoboj ętnieli śmy na bezpiecze ństwo, nie mo Ŝna Ŝą da ć od ludzi by szli tam, gdzie grozi nieuchronna śmier ć. Stworzenie zno śnych warunków bezpiecze ństwa jest spraw ą najwa Ŝ- niejsz ą, jak równie Ŝ przysłanie ludzi przez KC do zapełnienia luk, których nie wypełnimy z powodu braku odpowiedniego aktywu, ekonieczne jest e przydzielenie funduszy na rozbudow ę przemysłu, przydzielenie środków lokomocji, zwi ększenie funduszy na propagand ę; pomoc musi by ć wszechstronna; równocze śnie musimy dąŜ yć do

36 usprawnienia i usamodzielnienia naszych wydziałów, utworzenia sieci własnego kolporta Ŝu, wykazania stałej troski o popraw ę bytu robotnika i chłopa, usprawnienia aparatu administracyjnego i pomagania w miar ę mo Ŝno ści wydziałom propagandy. Wobec braku odpowiedniego aktywu na kierownicze stanowiska w par- tii, spowodowanego w du Ŝej mierze przez oddanie aktywu na zachód, i warunki pracy, Egzekutywa Komitetu Wojewódzkiego auchwala: a zwróci ć si ę do KC z pro śbą o przysłanie ludzi na stanowisko II sekretarza Komitetu Wojewódzkiego, 4 ludzi na stanowiska I sekretarzy komitetów pow[iatowych] w Gołdapii, Wys[okiem] Mazowieckiem, Grajewie, Biel- sku, 2 ludzi na instruktorów woj[ewódzkiego] Wydziału Organizacyjnego, 1 na stanowisko kierownika Wydziału P rzemysłowego. Spowodowa ć w Ministerstwie P ropagandy powi ększenie bud Ŝetu na propag[and ę] o 50%. aPostanowienia ogólne. a Zobowi ązano tow. Zieli ńskiego do usuni ęcia braków Wydziału Perso- nalnego. P ostanowiono skierowa ć tow. Białozorsk ą do [pracy] w W ydziale Ko- biecym. Zobowi ązano tow. Ogrzebacza do zwołania konferencji w celu omó- wienia Zjazdu Wojewódzkiego Zarz ądu Samopomocy Chłopskiej. Zobowi ązano tow. Łaszewicza do wydelegowania odpowiedniego czło- wieka do Czytelnika 1. Ad. 3. aT ow. Pi ątkowski — Woj[ewódzki] Kom[endant] UBP. a Ludno ść woj. białostockiego składa si ę z tak zwanej szlachty za ściankowej, która znajduje si ę pod wpływem propagandy reakcji i nie wie wła ściwie czego chce i do czego d ąŜ y, 40% ludno ści jest to element przesiedlony z Wilna, Wołkowyska, zatrzymuj ący si ę na terenie województwa, który nie wyje ŜdŜa na zachód licz ąc na powrót. Cz ęść ludno ści to Białorusini pragn ący wyjecha ć w wi ększo ści na wschód; na północy znajduj ą si ę równie Ŝ Litwini, ustosunkowani nieprzychylnie do Polski. 20% funkcjonariuszy UBP stanowi ą Białorusini, których przesyła si ę na północ, zabieraj ąc stamt ąd P olaków. Zagro Ŝone najwi ęcej przez bandy s ą powiaty: Wys[okie] Mazowieckie, białostocki, bielski, sokólski, grajewski, łom Ŝyński, ostatnio — suwalski, augustowski. Oddziały AK, które si ę nie ujawniły, przemianowały si ę na WiN, cz ęś - ciowo zlały si ę z NSZ. Ponadto s ą jeszcze bandy rabusiów, maruderów. Najwi ęcej band NSZ znajduje si ę na terenie powiatu łom Ŝyńskiego. Na

37 terenie powiatu sokólskiego działa 10 kompanii NS[Z] (ka Ŝda od 60 do 100 ludzi). Bandy maj ą oparcie w szlachcie, banda aktywna mo Ŝe zmobi- lizowa ć do 300 ludzi. Do nowego roku terror był mniejszy i liczba zamordowanych zmalała, od nowego roku terror si ę wzmógł, powi ększyła si ę liczba napadów, ostatnio rozbrojono kompani ę wojsk 18 Dywizji zabieraj ąc bro ń; zatrzymano poci ąg w Raciborzu zabieraj ąc bro ń, umundurowanie; rozbrojono posterunek MO w Wys[okiem] Mazowieckiem, Grajewie — ogółem 10 posterunków. Liczba zabitych zmalała, znaczy to, Ŝe bandy gromadz ą bro ń i umundurowanie i szykuj ą si ę do akcji. Ilo ść zdobytej broni przez bandy jest do ść powa Ŝna, o 50% wy Ŝsza od odebranej. Wojska na terenie naszego województwa [...], wypadek zło Ŝenia broni przez kompanie dowodzone przez oficerów jest bardzo znamienny i nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe korpus oficerski nie stoi na wysoko ści zadania, konieczne jest przysłanie odpowiedn[ich] oddziałów wojsk i przeprowadzenie planowej akcji oczyszczaj ącej w terenie, gdy Ŝ sytuacja jest powaŜna. Koniecznym jest by partia wskazała fKC f na gro źny stan bezpiecze ństwa i wpłyn ęła na jak najszybsze udzielenie pomocy, gdy Ŝ zbli Ŝaj ące si ę wybory i wiosna wpłyn ą na dalsze pogorszenie si ę bezpiecze ństwa. aTow. Strzelczyk — Komenda W ojewódzka MO, a zwraca uwag ę na małe kadry milicji, której do pełnych etatów jest jeszcze daleko. Konieczne jest zaopatrzenie milicji z bro ń automatyczn ą, prowiant, umundurowanie. Milicja przeprowadza w terenie operacje wprost boso, bez aprowizacji, brak równie Ŝ samochodów, gdy Ŝ te które s ą, to s ą stare graty i np. po wyruszeniu na odsiecz napadni ętemu posterunkowi MO w Knyszynie samochód psuje si ę na 10 km i odsiecz zamiast by ć o 10 [godz.] przybywa na 5 [godz.] rano; była mo Ŝno ść rozprawienia si ę z band ą, takie wypadki s ą liczne i wielokrotne. Milicja nie mo Ŝe wyruszy ć w teren, poniewa Ŝ nie ma samochodu. Musimy spraw ę postawi ć na ostrzu no Ŝa, gdy Ŝ obecny stan nie jest mo Ŝliwy do zniesienia i dłu Ŝej tak by ć nie mo Ŝe. Nale Ŝy zwróci ć si ę do Centrali o jak najszybsze przysłanie lepszych jednostek wojskowych, ekwipunku dla milicji, o przysłanie 200 ludzi, którzy maj ą w terenie stanowi ć podstawę do utworzenia grup operacyjnych. aTow. Jachimowicz. a Stwierdza, Ŝe bandytyzm przybrał charakter ma- sowy i środki przeciwdziałaj ące musz ą by ć ostre, masowe i trzeba wpłyn ąć na uspokojenie terenu. Własnymi siłami tego nie dokonamy, gdy Ŝ siły nasze s ą za słabe, a ana 18 Dywizji polega ć nie mo Ŝemy, a gdy Ŝ

38 jest to Ŝołnierz niewyrobiony, a korpus oficerski nie stoi na wysoko ści zadania. Takie fakty, jak aresztowanie przez fwojskowy f patrol członków PP S w Ełku i pogró Ŝki, Ŝe my wam damy parti ę, sadzanie pracowników UBP dlatego tylko, Ŝe s ą tymi pracownikami, bezczelno ść zachowania si ę w stosunku do chłopa, fakt rozbrojenia kompanii wojska przez band ę świadczy, Ŝe korpus oficerski nie potrafił utrzyma ć w dyscyplinie Ŝołnierzy i z takim wojskiem my nie zwalczymy bandytyzmu. Koniecznym jest przysłanie wojska zdolnego do przeprowadzenia czystki terenu, wyekwipowanie milicji, przysłanie 200 ludzi jako grup operacyjnych. Gdy b ędziemy rozporz ądza ć sił ą, wtedy nale Ŝy skoordynowa ć prac ę, mobilizowa ć parti ę do akcji politycznej. Sytuacja jest powa Ŝna i wobec zbli Ŝających si ę wyborów czasu du Ŝo nie mamy, pomoc musi być szybka i wszechstronna. aTow. Łapot a równie Ŝ stwierdza, Ŝe z tymi siłami, które posiadamy nie oczy ścimy terenu, jednak nie mo Ŝna twierdzi ć, Ŝe cała 18 Dywizja jest zła. śołnierz musi mie ć dobre dowództwo, które potrafi pokierowa ć i wychowa ć Ŝołnierza. Sprawa zaopatrzenia milicji jest bardzo wa Ŝna, trzeba stwierdzi ć, Ŝe milicja jest źle wyposa Ŝona, bosa, głodna, wpływa to ujemnie na ich postaw ę moralną. aTow. Łaszewicz a przychyla si ę do twierdzenia, Ŝe sytuacja jest gro źna, i Ŝe milicja jest niedostatecznie wyposa Ŝona, lecz wskazuje, Ŝe w ka Ŝdej sytuacji jest wyj ście i musz ą znale źć si ę środki przeciwdziałania, nale Ŝałoby wznowi ć działalno ść komitetu do walki z bandytyzmem i próbowa ć rzuci ć dywersję mi ędzy oddziały wroga. aTow. Bodalski a przyznaje 2 wniosek tow. Łaszewicza, który zasługuje na uwagę i nale Ŝy si ę nad nim zastanowi ć. W wojsku znajduje si ę ró Ŝny element, a szumowiny, które si ę tu znaj- dują, nale Ŝy t ępi ć i usuwa ć, wyci ągn ąć konsekwencje w stosunku do oficerów oddających broń bez oporu. Do Komitetu Centralnego — wysun ąć wnioski i przedstawi ć gro źną sytuację województwa białostockiego. aTow. Orłowska a zwraca uwag ę, Ŝe nasze alarmy nie pozostały bez echa i sprawa bezpiecze ństwa na terenie naszego województwa jest roz- patrywana przez władze centralne. Jednak zmiana stacjonuj ącej Dywizji nie mo Ŝe by ć brana pod uwag ę, natomiast od świe Ŝenie korpusu oficerskiego jest potrzebne i konieczne, jak równieŜ przysłanie dodatkowych oddziałów wojskowych, utworzenie pomocniczych grup operacyjnych milicji, zaopatrzenie milicji w bro ń automatyczn ą, środki

39 lokomocji, aprowizacyjne, obuwie, zastosowanie surowych kar dla oficerów, którzy zło Ŝyli bro ń. Uchwalono. Zwróci ć si ę do KC PPR z pro śbą o spowodowanie przysłania dodatko- wych jednostek wojskowych. Zaopatrzenie milicji w bro ń automatyczn ą, samochody, obuwie, apro- wizację i powi ększenie stanu milicji. P rzysłanie obiecanych MO 200 ludzi maj ących stanowi ć podstaw ę do utworzenia grup operacyjnych. P ostanowiono z akcj ą wojskow ą poł ączy ć akcj ę polityczn ą, mobilizuj ąc do niej wszystkie siły partii. a-a Podkre ślone. b W tek ście: „tow.tow.” c-c Dopisane odr ęcznie. d-d Nadpisane odr ęcznie nad przekre ślonym: „nale Ŝy”. e-e Nadpisane odr ęcznie nad prekre ślonym : „jak równie Ŝ”. f-f Nadpisane odr ęcznie. 1 Chodzi o Wydawnictwo „Czytelnik”. 2 Chodzi o wst ępne zaakceptowanie. Nr 6 1946 stycze ń 30, Borysówka (gm. Narew). — Podanie sekretarza komórki PPR w Borysówce Mikołaja Jakoniuka do PUBP w Bielsku Podlaskim z pro śb ą o wydanie broni strzeleckiej d la obrony przed n apad ami b ojówek rabun kowo-politycznych. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 80. Pro śba a Wie ś Borysówka znajduje si ę na samym skraju Puszczy Białowieskiej pomi ędzy Hajnówk ą, Narwi ą i Mał ą Narewk ą, do ka Ŝdego z miast jest nie mniej ni Ŝ 10 km. W razie napadu band pomoc Milicji jest niemo Ŝliwa. Dnia 28 I 1946 r. o godz. 10 wieczór zjawiła si ę banda rabunkowo-po- lityczna w ilo ści 12 osób, nadchodz ąca ze strony Małej Narewki. Banda ta miała na celu obrabowanie wsi i połapanie członków PPR. Świadczy o tym fakt, Ŝe u sekretarza komórki, sołtysa i innych członków PP R została obrana doszcz ętnie odzie Ŝ i słonina. Na szcz ęś cie nikogo nie zdołali uj ąć . Nasza komórka ma 2 karabiny i po kilkunastominutowej walce banda musiała ucieka ć, chocia Ŝ miała przewa Ŝaj ące siły. W wyniku nowego napadu my jeste śmy bezsilni, z powodu małej ilo ści amunicji i broni. P rosimy o aktywną pomoc, w przeciwnym razie Ŝycie nasze jest zagro Ŝone. Sekr[etarz] kom[órki] part[yjnej] M. Jakoniuk 40 a Na m arginesie adnotacja podpisana nieczytelnie przez sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim A. Jarym owicza: „Tow. Galicki, zbada ć i da ć wyja śnienie o pomocy w postaci broni”, oraz dopisek:„Załatwione dn. 31 XII 1945 r.” Nr 7 1946 stycze ń 31, Białystok. — S prawozdanie Zarz ąd u Wojewódzkiego ZWM w Białymstoku za stycze ń 1946 r. o stanie liczbowym i d ziałalno ści organizacji. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VI/69, k. 39-40. Na terenie woj. białostockiego organizacja ZWM jest bardzo słabo rozwini ęta tak, Ŝe nawet liczba członków podana przez kol[eg ę] Zawadzkiego za m[iesi ą]c listopad 1945 r. równaj ąca si ę 707 czł[onków] była fikcj ą, przytoczy ć mo Ŝnaby przykład powiatów: bielskiego, wyso- komaz[owieckiego], Olecka itp., gdzie nie było w ogóle członków, w sprawozdaniu natomiast podana była liczba 100. Kancelaria prowadzona była w tak chaotycznym porz ądku, Ŝe naprawd ę trudno jest zorientowa ć si ę o wła ściwym stanie organizacyjnym na terenie całego wojew[ództwa]. Na podstawie sprawozda ń przewod[nicz ących] zarz ądów pow[iatowych] ZW M stwierdzono, Ŝe organizacje ZW M istniej ą w nast ępuj ących po- wiatach: Suwałki, który liczy 60 czł[onków] — 1 koło, Sokółka, który liczy 40 czł[onków] — 1 koło, Bielsk, który liczy 102 czł[onków] — 5 kół, z czego 2 wiejskie, 1 [w] gimn[azjum] i 2 inne, Augustów, który liczy 52 czł[onków] — 1 koło, Łom Ŝa, który liczył 46 czł[onków] — 1 koło, Białystok czł[onków] zupełnie nie posiada (pomimo, Ŝe przewodnicz ący Zarz[ ądu] Pow[iatowego] mianowany jest ju Ŝ od 3 miesi[ ęcy]). Miasto Białystok wg starych danych posiada 47 czł[onków]. Jednak trudno to jest sprawdzi ć ze wzgl ędu na to, Ŝe były przewod[nicz ący] Zarz[ ądu] Miejskiego w Białymstoku kol[ega] Marczak wyjechał nie wprowadzaj ąc w kontakt nowego przewod[nicz ą- cego] z faktycznym stanem rzeczy, jaki jest na terenie miasta. Ogółem wojew[ództwo] białostockie według faktycznych danych liczy 347 [członków]. W zwi ązku z reorganizacj ą Zarz ądu s ą jednak perspektywy na przysz- ło ść , Ŝe organizacja ZWM z chwil ą nastania sezonu letniego wielokrotnie umasowi si ę przez organizowanie imprez sportowych, kół dramatycznych, P[rzysposobienia] W[ojskowego] i wszystkiego tego co poci ąga młodzie Ŝ do naszej organizacji. Na ostatnim posiedzeniu Zarządu z udziałem przewod[nicz ących] powiatowych słycha ć było jedynie tylko usterki i narzekania na dawny Zarz[ ąd] W oj[ewódzki], który nie wywi ązywał si ę z zada ń przed nim stoj ących. P owiaty nie były zupełnie obsługiwane przez przewod[nicz ącego] lub te Ŝ instruktorów Zarz ądu Woj[ewódzkiego]. 41 W nowo utworzonym Zarz[ ądzie] Woj[ewódzkim] zaszły nowe zmiany personalne z powodu usuni ęcia z pracy kol[e Ŝanki] Tworkowskiej Celiny pełni ącej funkcj ę kier[ownika] Wydz[iału] Personalnego, która nie odpowiadała w swoim moralnym zachowaniu i zdefraudowała 1.700 zł. Na jej miejsce nikogo nie przyj ęto. Tymczasowo zast ępuje j ą maszynistka kol[e Ŝanka] Brylewska, która prowadzi jednocze śnie Wydz[iał] P ersonalny i buchalteri ę. Natomiast reszta członków Zarz ądu nadaj ą si ę wi ęcej do pracy technicznej i nie s ą zdolni do kierowania prac ą samodzielnie, nawet do przeprowadzenia zebra ń kół. W najbli Ŝszej przyszło ści b ędziemy si ę stara ć o skompletowanie lepszego Zarz ądu składaj ącego si ę z aktywistów naszej organizacji, którzyby mogli pokierowa ć prac ą na wła ściwym poziomie. Od 9 stycznia plan pracy, który został wysłany do Z[arz ądu] G[łów- nego] ZWM, zrealizowany został w 75%. P rzeprowadzono 8 zebra ń na fabrykach w Białymstoku, zorganizowano zabaw ę dla członków i sympa- tyków ZWM, wysłano 5 kandydatów na szkoł ę z czego 4 zwrócono z powrotem z powodu braku elementarnych wiadomo ści, odbyło si ę zebranie Zarz ądu dnia 30 stycznia, zało Ŝono komórk ę P PR przy Zarz ądzie Woj[ewódzkim], uporz ądkowano buchalteri ę, sporz ądzono kartotek ę i szereg teczek dla uporz ądkowania spraw kancelaryjnych. Trzeba przyzna ć jednak, Ŝe teren woj[ewództwa] białostockiego jest specjalnie a trudnym do umasowienia naszej organizacji z szeregu składa- jących si ę na to powodów, mianowicie: słaby stan bezpiecze ństwa unie- mo Ŝliwiający dotarcie do kół w terenie lub te Ŝ organizowania ich, zaniedbana praca organizacyjna od samego pocz ątku, brak o środków przemysłowych i szereg t[ym] p[odobnych] przeszkód. Dobra współpraca ZWM z parti ą uwidacznia si ę w tym, Ŝe Zarz[ ąd] Woj[ewódzki] otrzymał do swojej dyspozycji motocykl i członkowie Zarz[ ądu] Woj[ewódzkiego] mog ą w porozumieniu z członkami partii wyje ŜdŜać w teren. W ogóle nale Ŝy przyzna ć, Ŝe Wojew[ódzki] Komitet opiekuje si ę nasz ą organizacj ą. Jeste śmy ści śle zwi ązani ze Zwi ązkiem Samopomocy Chłopskiej, gdzie przygotowujemy obecnie wyst ępy artystyczne na Zjazd Wojew[ódzki] delegatów ZSCh, który odb ędzie si ę dnia 3 i 4 bm. Na ogół da si ę zauwa Ŝyć brak dyscypliny w śród członków ZWM, którzy przywykli do pobła Ŝliwego traktowania ich złych post ępków przez kierownictwo Zarz ądu Wojew[ódzkiego]. Działalno ść innych organizacji w terenie np. O[rganizacji] M[łodzie Ŝy] T[owarzystwa] U[niwersytetu] R[obotniczego], „Wici”, za wyj ątkiem ZHP jest bardzo słaba i nie przejawia prawie Ŝadnej inicjatywy

42 w organizowaniu zabaw, imprez, kursów itp. na terenie m[iasta] Białegostoku, jak te Ŝ na całym wojew[ództwie]. Natomiast działalno ść reakcji jest bardzo du Ŝa pod wzgl ędem politycz- nym jak te Ŝ i zbrojnym, co uwidacznia si ę w silnym o Ŝywieniu działalno ści band jak te Ŝ pracy agitacyjno-propagandowej — kontynuowanych przez reakcję nawołuj ącą do niezdawania świadcze ń rzeczowych, bojkotowania wyborów za blokiem demokratycznym i szereg innych wywrotowych tryków. Ze szkolnictwem organizacja nasza jest jak najsłabiej zwi ązana. Posia- damy zaledwie 3 koła w gimnazjach. Jednak postaramy si ę w przyszło ści i ten brak uzupełni ć. P omocy ZWM dla młodzie Ŝy ucz ącej si ę i pracuj ącej w fabrykach nie okazał z tego wzgl ędu, Ŝe nie mieli śmy z młodzie Ŝą t ą ścisłego kontaktu, przez co młodzie Ŝ nie wyłaniała swoich bol ączek. W ci ągu ostatniego m[iesi ą]ca organizacja nasza wzrosła o 81 członków. Na pierwsze miejsce pod wzgl ędem aktywno ści pracy wyłania si ę pow. suwalski, który przej ął wył ącznie inicjatyw ę sportu w r ęce ZW M, gdzie urz ądzane s ą cz ęsto zabawy, imprezy. Jednak słaby jest wzrost organizacji, która nie posiada w szeregach swoich Ŝadnej kole Ŝanki. Według zasi ęgni ętych danych z Kom[itetu] Pow[iatowego] PPR, jak te Ŝ od sekretarza organizacji ZWM w Suwałkach przewiduje si ę w najbli Ŝszym okresie zmiana przewodnicz ącego, który jest do pewnego stopnia materialist ą i wszystko to co zostało osi ągni ęte jest zasług ą poszczególnych członków, a nie przewodnicz ącego śegarskiego. Na pierwsze miejsce pod wzgl ędem liczebno ści wyłania si ę pow[iat] bielski, który liczy 102 czł[onków] i s ą perspektywy podwojenia tej organizacji zawdzi ęczając nowemu, energicznemu przewodnicz ącemu Zarz[ ądu] Pow[iatowego] kol[edze] Tymi ńskiemu, który pomimo, Ŝe uczy si ę w gimnazjum, jednak po świ ęca si ę pracy, przez co uwidacznia si ę du Ŝy napływ członków [do] organizacji. Reszta powiatów pracuje ospale ze wzgl ędu na dotychczasowy brak kontrolowania ich przez Zarz ąd Woj[ewódzki]. W najbli Ŝszym czasie opracowany zostanie plan pracy Zarz[ ądu] Wo- jew[ódzkiego] na m[iesi ą]c luty, który wy ślemy natychmiast do Z[arz ądu] G[łównego] w celu kontrolowania naszej pracy. P rzypominamy, Ŝe plan pracy na m[iesi ą]c stycze ń 1946 r. wysłany został do Z[arz ądu] G[łównego] w zał ączeniu, z pismem kol[egi] Strzał- kowskiego, jak te Ŝ z protokółem z pierwszego posiedzenia Zarz ądu.

43 W zał ączeniu przesyłamy protokół z drugiego posiedzenia Zarz[ ądu] Wo[jewódzkiego], jak te Ŝ sprawozdanie finansowe Zarz ądu Wojew[ódz- kiego] i Miejskiego m[ias]ta Białegostoku. 1 P rzy czym prosimy o nadesłanie nam bud Ŝetu dla Zarz[ ądu] Woj[ewódzkiego] ZWM, gdy Ŝ takiego do tej pory jeszcze nie otrzyma- li śmy, pomimo, Ŝe w pi śmie mjr. Majewskiego do kol[egi] Strzałkowskiego zaznaczone było: „P rzesyłam Wam w zał ączeniu bud Ŝet dla Waszego Zarz ądu”. a W tek ście: „specywiscie”. 1 Zał ączniki w aktach sprawy; patrz: APwB, KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VI/69, k. 1, 41-42. Nr 8 1946 styczeń 31, Zaleszany (gm. Kleszczele). — Protokół Nadzwyczajnej Komisji PPRN w Bielsku Podlaskim powołanej d o zbadania okoliczno ści spalen ia wsi Zaleszany p rzez b ojówki z odd ziału PAS NZW d owodzonego przez R. Rajsa p s. „Bu ry” i oszacowania strat poniesionych przez mieszka ń ców tej miejscowo ści. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 515, k. 37. „Zbrodnie oddziału PAS NZW dowodzonego przez Romualda Rajsa ps. „Bury” popełnione na Białorusinach w styczniu-lutym 1946 r. w dokumentach polskich władz komunistycznych”, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 1997, nr 8, s. 130-132. P rotokół Nadzwyczajnej Komisji Powiatowej Rady Narodowej w Biel- sku P odlaskim z udziałem Administracji Pa ństwowej, przedstawicieli Partii Politycznych i słu Ŝby bezpiecze ństwa, spisany w dniu 31 I 1946 r. o godz. 13 m[inut] 30 we wsi Zaleszany, w zwi ązku z napadem bandy i spaleniem wsi aZaleszany a i Wólka Wygonowska, gm. Kleszczele, pow. bielskiego. Komisja w składzie: 1/ Przewodnicz ący P owiatowej Rady Narodowej ob. Zygmunt Milewski, 2/ Sekretarz P PR ob. Aleksander Jarymowicz, 3/ Przewodnicz ący i Sekretarz PPS ob. Kazimierz Mo ścichowski, 4/ II Sekretarz PP R ob. Grzegorz Koszel, 5/ Kierownik [Oddziału] Informacji i Propagandy ob. Mikołaj Parfieniuk, 6/ Przedstawiciel Starostwa Powiatowego w Bielsku ob. Jerzy Łukaszewicz, oraz 7/ funkcjonariusze Powiatowego Wydziału Bezpiecze ństwa 1 — obywatele b: Józef Prokop, Jerzy Kowalski, Stefan Malesa i 8/ funkcjonariusze MO w Bielsku — obywatele b: Stefan Kowalski, Bazyli T omaszuk i Sergiusz śuchowski jako asysta ochronna. Zeznania poszkodowanych świadków — Bazylego Ostapkowicza i in- nych ze wsi Zaleszany. Dnia 29 I 1946 r. około godz. 6 rano liczna banda na 40 podwodach przybyła do wsi Zaleszany. We wsi rozkwaterowali się po mieszkaniach zajmując domy poło Ŝone z jednego i drugiego ko ńca wsi. Za Ŝą dali Ŝyw- 44 no ści na śniadanie i obiad, przy czym spo Ŝywali pokarm grupami. P o obiedzie nastrój bandy stopniowo pogarszał si ę i w stosunku do ludno ści zastosowany był terror, a mianowicie: nie wolno było ju Ŝ wyj ść nikomu z mieszka ń; wieczorem za Ŝą dali furmanek z całej wsi, a ludno ść sp ędzili do mieszkania ob. Sacharczuka Władysława na zebranie, przy czym furmanów po odebraniu od nich obuwia i ubrania tak samo zap ędzono do tego Ŝ budynku i nast ępnie zostało ludno ści ogłoszone, Ŝe wie ś b ędzie całkowicie spalona, a ludno ść poniesie ofiary. Tabor w mi ędzyczasie opu ścił wie ś, tylko pojedyncze jednostki wartowały dookoła domów i jednocze śnie rabowały i podpalały poszczególne gospodarstwa. Działo si ę to mniej wi ęcej około godz. 5 p[o] p[ołudniu]. Banda oddała serię strzałów pociskami zapalaj ącymi, dom zacz ął si ę pali ć, a bandyci z automatami stali we drzwiach, a Ŝ płomie ń zmusił ich do opuszczenia swego posterunku. Ludno ść uciekaj ąca z płomieni została ostrzelana z automatów, przy czym ranni pozostali w płon ącym budynku i spalili si ę Ŝywcem. Ofiar było: zabitych 7 2, spalonych dzieci 7 3, 7 osób poparzonych, dwie osoby ranne 4, a jedna osoba uprowadzona i dotychczas nie ma o niej Ŝadnej wiadomo ści 5. Domów mieszkalnych spalono 41, pozostawiaj ąc bez dachu nad głow ą 46 rodzin w składzie 188 osób, a z ogólnej liczby wszystkich domów pozostał we wsi tylko jeden dom mieszkalny. Ponadto spalono 42 stodoły i 46 chlewków. Spalano równie Ŝ inwentarza Ŝywego: koni 34, krów 46, uprowadzonych koni 7, spalono owiec 300 sztuk, świ ń 100 sztuk, 10 wozów zabrano przez band ę, a 40 wozów spalono. Narz ędzia rolnicze znajduj ące si ę w poszcze- gólnych gospodarstwach spaliły si ę doszcz ętnie. Straty obliczone wg cen 1939 r. wynosz ą ponad 2.000.000 zł. Ludno ść wsi Zaleszany została bez zasobów na zim ę, bez dachu nad głową i bez mo Ŝno ści prowadzenia swej gospodarki nadal. Ofiary bestial- skiego mordu zostały pochowane dzi ś o godz. 1 p[o] p[ołudniu] na cmentarzu wiejskim w Zaleszanach. Na tym protokół zako ńczono i odczytano. c dWnioski Nadzwyczajnej Komisji Powiatowej Rady Narodowej w Biel- sku P odlaskim w zwi ązku z wy Ŝej spisanym protokołem s ą nast ępuj ące: 1. zaopatrzy ć poszkodowan ą ludno ść w Ŝywno ść , odzie Ŝ, obuwie, bielizn ę itp. w najszerszym tego słowa znaczeniu, 2. zwróci ć si ę do Wojewódzkiego Oddziału Budowlanego 6 po materiał budowlany dla odbudowania spalonych budynków, 3. wystosowa ć do Zarz ądu Gminy Kleszczele zalecenie rozlokowa ć poszkodowanych w s ąsiednich wsiach i osadach, 4. zwróci ć si ę do Wojewódzkiego Oddziału Opieki Społecznej o dora źną pomoc w gotówce oraz o przydział nadesłanych z Ameryki, z

45 darów UNRRA, koni i bydła, 5. z akcji specjalnej przydzieli ć poszkodowanym narz ędzia rolnicze i Ŝelazo. d a-a Podkre ślone. b W tek ście: „ob. ob.” c Protokół podpisał nieczytelnie starosta bielski R. W o źniak i przewodnicz ący PRN w Bielsku Podlaskim Z. Milewski. d-d Dopisane. 1 Chodzi o Powiatowy Urz ąd Bezpiecze ństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim. 2 W imiennym „Wykazie strat poniesionych przez ludno ść wsi Zaleszany, gminy Kleszczele, w czasie napadu bandy rabunkowej w dniu 29 I 1946 r.” odnotowano 13 zamordowanych osób: 1/ Grzegorz Leo ńczuk (lat 36) i jego synowie — 2/ Konstanty (lat 3) i 3/ Sergiusz (pół roku), 4/ Demianiuk Piotr (lat 16), rodze ństwo Niczyporuków — 5/ Piotr (lat 7), 6/ Michał (lat 5), 7/ Aleksy (lat 3) i Maria Niczyporuk 8/ poroniła dziecko, 9/ Teodor Sacharczuk (lat 34), 10/ Jan Niczyporuk (lat 27) i jego córka 11/ Anna (lat 3), 12/ Nadzieja Leo ńczuk (dziecko 2- tygodniowe), 13/ Weremczuk Stefan (lat 41); w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 23-32. Według Niny Lem iesz z domu Sacharczuk w Zaleszanach 29 I 1946 r. został równie Ŝ zamordowany Aleksander Zielinko — m ieszkaniec wsi Suchowolce (gm. Kleszczele); zob.: Ja. Maksimiuk , Trawa zabyccia , w: „Niwa”, 25 VIII 1991, s. 6. 3 W imiennym „Wykazie strat poniesionych przez ludno ść wsi Zaleszany, gminy Kleszczele, w czasie napadu bandy rabunkowej w dniu 29 I 1946 r.” odnotowano 9 zam ordowanych dzieci; patrz przypis 2. 4 W imiennym „Wykazie strat poniesionych przez ludno ść wsi Zaleszany, gminy Kleszczele, w czasie napadu bandy rabunkowej w dniu 29 I 1946 r.” odnotowano 4 osoby poparzone i ranne; patrz przypis 2. 5 Chodzi o Michała Niczyporuka (lat 39), zam ordowanego 31 I 1946 r. w Puchałach Starych (gm. Bra ńsk); zob.: J. Kalina, Furmank ą po śmier ć, w: „Czasopis”, 1995, nr 3, s. 22. 6 Chodzi prawdopodobnie o Oddział Budownictwa w Wydziale Odbudowy UWB, który działał w styczniu 1946 r. Nr 9 1946 luty 1, Hajnówka. — Pismo Zarz ąd u Gmin nego w Hajnówce d o Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim informuj ące o składzie n aro- dowo ściowym i socjalnym mieszka ńców gm. Hajn ówka oraz ilo ści zakła- dów p rzemysłowych n a terenie gminy. Oryginał, maszynopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 122, k. 23. W wykonaniu pisma z dnia 26 I 1946 r. L. 32/46 1, Zarz ąd Gminy przedkłada ni Ŝej zapodane dane. 1. Ilo ść mieszka ńców w gminie — 19.715. 2. Ilo ść mieszka ńców wg narodowo ści: a/ Polacy — 7.808, b/ Białoru- sini — 11.612, c/ Ukrai ńcy — 120, d/ Rosjanie — 158, e/ innych — 17. 3. Ilo ść mieszka ńców wg stanu społecznego: a/ rolników — 9.667, b/ pracujących 2 — 10.048. 4. Ilo ść mieszka ńców wg zawodów — 63. 5. Zakłady przemysłowe pa ństwowe czynne: 1/ Zakłady Drzewne — rob[otników] 226, 2/ P a ństw[owa] Fabr[yka] Such[ej] Dest[ylacji] Drewna — robotników 124, 3/ Pa ństwowa Fabryka T erpentyny — robotników 77, Młyn Motorowy B[ra]ci Orzechowskich — 11 46 [robotników], Młyn Motorowy Bołtryka — 3 [robotników], Młyn Motorowy Sawickiego — 5 [robotników]. P owy Ŝsze dane zebrane wg stanu na dzie ń 15 XI 1945 r. 1 Pismo w aktach sprawy; patrz: APwB, Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 8, k. 11. 2 Chodzi o ludno ść spoza sfery rolnictwa. Nr 10 1946 luty 5, Białystok. — Protokół zebrania Kolegiu m Propagandy w Bia- łymstoku w sprawie omówienia zagadn ie ń zwi ązanych ze spaleniem białoruskich wsi Zaleszany i Wólka Wygonowska (gm. Kleszczele) przez bojówki z odd ziału PAS NZW p od dowództwem R. Rajsa ps. „Bu ry”. Kopia, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 6, k. 221-222 „Zbrodnie oddziału PAS NZW dowodzonego przez Romualda Rajsa ps. „Bury” popełnione na Białorusinach w styczniu-lutym 1946 r. w dokumentach polskich władz komunistycznych”, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 1997, nr 8, s. 130-132. P rotokół zebrania aKolegium Propagandy a z dnia 5 II 1946 r. Obecni obywatele b: Wojewoda, Prezydent Miasta, P rzewodnicz ący Wo[jewódzkiej] Rady Narod[owej], przedstawiciele PPR, P PS, Str[on- nictwa] Ludowego, Str[onnictwa] Demokratycznego, Zw[i ązku] Samo- pomocy Chłopskiej, Okr ęgowej Rady Zw[i ązków] Zaw[odowych], Re- dakcji „Jedno ści Narodowej”, Ligi Morskiej, P olskiego Radia, Prokuratury, Urz ędu Informacji i P ropagandy. Obecnych ogółem 28 osób. Nie stawili si ę przedstawiciele: Kuratorium, Zw[i ązku] Nauczycielstwa [Polskiego], Ligi Kobiet, PAP, 18 Dywizji WP, Woj[ewódzkiej] Ko- m[endy] MO, Wojska Wewn ętrznego. P rzewodniczył zebraniu Naczelnik Woj[ewódzkiego] Urzędu Informacji i P ropagandy, ob. Łaszewicz, sekretarzował — ob. P opławski. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie raportu oficera śledczego i omówienie ostatnich zaj ść , które miały miejsce w dniu 29 I 1946 r. około godz. 5 rano w powiecie bielskim, woj. białostockiego, przez Wojewod ę B[iało]stockiego ob. St. Dybowskiego, 2/ dyskusja, 3/ sprawozdanie z Kongresu Stronnictwa Ludowego — ob. Saciłowski, 4/ dyskusja. P o zagajeniu zebrania przez Naczelnika Urz ędu Informacji i Pro- p[agandy] ob. Łaszewicza zabrał głos W ojewoda B[iało]stocki ob. Stefan Dybowski. Mówca w krótkich słowach scharakteryzował przebieg napadu band na wsie powiatu bielskiego. Nast ępnie zaproponował stworzy ć Ko- mitet Pomocy dla spalonych mieszka ńców wsi i wszystkim poszkodowa- nym ofiarom ohydnej zbrodni duchowych pobratymców Hitlera. Mówca wspomniał, Ŝe w śród bandy było wielu mówi ących w j ęzyku niemieckim 1. P o przemówieniu Wojewody wywi ązała si ę dyskusja. 47 W dyskusji zabrali głos: 1/ Naczelnik Urz[ ędu] Infor[macji] i Propa- gandy cob. Łaszewicz c. Proponuje urz ądzi ć wiec protestacyjny w Teatrze Miejskim. 2/ cKierownik Wydziału Polit[yczno]-Wych[owawczego] Urz ędu Informacji i Propagandy ob. Basi ńska c — proponuje przeprowadzi ć za po średnictwem partii politycznych masówki pot ępiaj ące zbrodnie NSZ-towców 2 we wszystkich fabrykach białostockich, wiec protestacyjny na rynku i wiec w Teatrze Miejskim oraz przeprowadzi ć zbiórk ę pieni ęŜ ną na rzecz pomocy poszkodowanym. Zwraca uwag ę, aby akcja obj ęła równie Ŝ całe woje- wództwo, aby cała P olska dowiedziała si ę o zbrodniach NSZ. 3/ cP rze- wodnicz ący Wojewódzkiej Rady Narodowej ob. Wenclik c — proponuje ogłoszenie w gazecie dokładnego opisu zaj ść , a o ile jest to mo Ŝliwe — reporta Ŝu. 3 Zwraca jednocze śnie uwag ę na stworzenie Komitetu Pomocy, w skład którego weszliby tak Ŝe przedstawiciele duchowie ństwa. 4/ cProkurator S ądu H. S. Świnarski c — proponuje wysłanie do spalonych wsi reporterów, którzyby przeprowadzili wywiad z ocalonymi lud źmi, zbadali straty na miejscu, dokonali zdj ęć i ogłosili to w gazecie. 5/ cSekretarz Kom[itetu] Woj[ewódzkiego] P PR Bodalski c — proponuje, by przy organizowaniu wiecu protestacyjnego zwróci ć uwag ę na stron ę uczuciow ą. 6/ cRedaktor „Jedności Narodowej” ob. Rawicz c — proponuje ofiarowa ć jednodniowy zarobek na rzecz pomocy pogorzelcom. 7/ cPrzedstawiciel PP R ob. Młynarczyk c — proponuje sprowadzi ć na wiec protestacyjny naocznych świadków i ofiary bestialskich mordów. Z kolei ob. Saciłowski zreferował sprawozdanie z Kongresu Stronnictwa Ludowego. a-a Napisane pod przekre ślonym: „Kole Prelegentów”. b W tek ście: „ob. ob.” c-c Podkre ślone. 1 Jedynie w propagandowych wyst ąpieniach przedstawicieli oficjalnych władz polskich poja- wiło si ę stwierdzenie o niem ieckoj ęzyczno ści sprawców spalenia wsi Zaleszany i Wólka Wygonowska. 2 Przedstawiciele komunistycznych władz polskich propagandowo pomawiali nie istniej ące ju Ŝ od połowy 1945 r. Narodowe Siły Zbrojne lub ich członków o zbrodnie i wszelkie akcje przeciwko tym władzom oraz ludno ści cywilnej, dokonywane na Białostocczy źnie przez bojówki NZW, które powstały głównie ze struktur NSZ; patrz: K. Litwiejko, XIII Okr ęg Narodowych Sił Zbrojnych. Zarys dziejów, w: Dzieje polskiego podziemia na Białostocczy źnie w latach 1939-1956 , Warszawa [bez roku wydania], s. 61. Trzon oddziału PAS NZW pod dowództwem R. Rajsa stanowili byli członkowie AK z Wile ńszczyzny; patrz dok. nr 19. 3 W „numerze specjalnym, po świ ęconym walce z bandytyzmem ” lokalnej gazety „Jedno ść Narodowa” nr 17 (108) z 9 II 1946 r., któr ą wydawał Wojewódzki Urz ąd Inform acji i Propagandy w Białym stoku, wydarzeniom zwi ązanym z działalno ści ą oddziału PAS NZW „Burego” w pow. bielskim po święcono kilka propagandowych artykułów. Nr 11

48 1946 luty 5, S iemiatycze. — Wykaz d anych p ersonalnych członków MRN w S iemiatyczach z wyszczególnieniem m.in. ich n arodowo ści i wyznania. Oryginał, r ękopis. Zarz ąd Miejski w Siemiatyczach 1944-1950, sygn. 4, k. 4-5. Skład Miejskiej Rady Narodowej w Siemiatyczach L.p. Nazwisko Data Miejsce Naro- Zajmowane Zawód, Data Wyznanie i imi ę urodzenia zamieszkania dowo ść stanowisko stan wyboru maj ątkowy 1. Peretko 27 VI 1900 Siemiatycze polska Przewodnicz rolnik 28 IX Rz[ymsko]- W ładysław ący RN 1944 kat[olickie] 2. Boraty ński 9 XII 1907 Siemiatycze polska Człon[ek] sztybniarz 28 IX Rzym[sko]- Józef Rady 1944 kat[olickie] 3. Karpowicz 18 X 1905 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnik 28 IX Rzym[sko]- Józef Rady 1944 kat[olickie] 4. Kamie ński 18 III 1915 Siemiatycze biało- Człon[ek] robotnik 10 I 1945 Prawo sławny Aleksander ruska Rady 5. Ko śnik 1 III 1894 Siemiatycze polska Człon[ek] robotnik 28 IX Rzym[sko]- Julian Rady 1944 kat[olickie] 6. Markiewicz 20 III 1912 Siemiatycze polska Człon[ek] kaflarz 10 I 1945 Prawo- W ładysław Rady sław[ne] 7. Manturewicz 29 III 1915 Siemiatycze rosyj- Człon[ek] technik 28 IX Prawo- Aleksander ska 1 Rady poczt[owy] 1944 sł[awne] 8. Pawlak Jan 9 II 1900 Siemiatycze polska Człon[ek] szewc 28 IX Rz[ymsko]- Rady 1944 kat[olickie] 9. Sawczuk 24 IV 1879 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnk 28 IX Prawo- Aleksander Rady 1944 sł[awne] 10. Stawiecki 24 III 1901 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnik 28 IX Rzym[sko]- Stanisław Rady 1944 kat[olickie] 11. Szyszko Jan 12 XI 1895 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnik 28 IX Rzym[sko]- Rady 1944 kat[olickie] 12. Szersze ń 29 VI 1880 Siemiatycze biało- Człon[ek] rolnik 28 IX Prawo- Paweł ruska Rady 1944 sł[awne] 13. Zaleski 10 VIII 1898 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnik 28 IX Rzym[sko]- Bolesław Rady 1944 kat[olickie] 14. Jadłowski 29 VI 1892 Siemiatycze polska Człon[ek] rolnik 28 IX Rzym[sko]- Jan Rady 1944 kat[olickie] 15. Rychlik 16 VII 1892 Siemiatycze polska Człon[ek] kaflarz 28 IX Rzym[sko]- Aleksander Rady 1944 kat[olickie] 16. Sitarski Józef 11 II 1905 Siemiatycze polska Człon[ek] młynarz 28 IX Prawo- Rady 1944 sł[awne] 1 W wykazie składu Miejskiej Rady Narodowej w Siem iatyczach z lutego 1945 r. przy nazwi- sku A. Manturewicza odnotowano narodowo ść : „ruska”; patrz: Skład osobowy miejskich i gminnych rad narodowych powiatu Bielsk Podlaski w połowie 1945 r. (z uwzględnieniem narodowo ści i wyznania) , w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 1995, nr 1 (3), s. 158. Nr 12 1946 luty 6, Białystok — Pismo Piotra Cecerko d o Wydziału S połeczno- Politycznego UWB z pro śb ą o wyja śnienie n a jakiej podstawie Ubezpie- czalnia S połeczna w Białymstoku Ŝą da od jego matki Krystyny Cecerko będ ącej narodowo ści białoruskiej orzeczenia o rehabilitacji w sprawie za odst ęp stwo od n arodowo ści p olskiej w okresie okup acji n iemieckiej. Oryginał, r ękopis. UW B 1944-1950, sygn. 621, k. 4. 49 Za Ŝalenie a Zał ączaj ąc przy niniejszym odpis pisma Ubezpieczalni Społecznej w Białymstoku z dnia 30 stycznia 1946 b roku Znak: 1-2-10-46 1, uprzejmie prosz ę o wyja śnienie o jak ą „rehabilitacj ę” rozchodzi si ę U[bezpieczalni] S[połecznej] w Białymstoku. Jednocze śnie zaznaczam, i Ŝ jak ja, tak i moja rodzina, a w tym i moja matka, o któr ą si ę rozchodzi w zał ączonym pi śmie, b ędąc obywatelk ą Pa ństwa Polskiego, zawsze była cnarodowo ści białoruskiej c i w dowodzie osobistym w rubryce „narodowo ść ” miała wpisane Białorusinka. W roku 1940 podczas zmiany paszportów polskich na paszporty sowieckie pozostała ta sama narodowo ść . Podczas okupacji Białegostoku przez Niemców w paszporcie niemieckim, który został wydany na podstawie paszportu sowieckiego, w rubryce „narodowo ść ” pozostało jak dotychczas — Białorusinka. Wobec powy Ŝszego uwa Ŝam, i Ŝ Ŝą dania U[bezpieczalni] S[połecznej] w Białymstoku, o tak zwanej „rehabilitacji” s ą bezpodstawne i dla mnie jako lojalnego obywatela P a ństwa Polskiego, który natychmiast po uwolnieniu Białegostoku od okupacji wst ąpił w szeregi wojska polskiego i dotychczas pozostaj ę na posterunku, jest ubli Ŝaj ące. Wobec powy Ŝszego prosz ę uprzejmie o wyja śnienie wy Ŝej cwymienionej sprawy c i wyci ągni ęcie cz niej odpowiednich wniosków. c P iotr Cecerko d2 a Na górnym marginesie z prawej strony jest adnotacja naczelnika Wydziału Społeczno- Politycznego UWB Cz. Matejki o tre ści: „Ob [...]. W ystosowa ć pismo do Ubezp[ieczalni] Społ[ecznej] w Białymstoku zał ączaj ąc [...]. Poza tym celem wyja śnienia oraz zobowi ązania do dania odpowiedzi do 20 II br. za zwrotem akt [...] poprosi ć o odpis Zarz ądzenia Zakł[adu] Ubezp[iecze ń] z Łodzi z 31 XII 1945 = 438-9733/LD. 6 II 1946”, i nieczytelny podpis Cz. Matejki. b W tek ście bł ędnie: „1936”. c-c Podkre ślone. d Opuszczono dokładny adres zam ieszkania P. Cecerki. 1 W aktach sprawy brak tego pisma. 2 Odpowied ź naczelnika Wydziału Społeczno-Polityczego UW B Cz. Matejki patrz dok. nr 44. Nr 13 1946 luty 10, Mieln ik. — Meldun ek Zarz ądu Gminn ego w Mielniku d la Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim o n apadzie rabun kowym dokonanym 7 II 1946 r. na gospodarzy wsi M ętna (gm. Mielnik) przez nieznanych sp rawców. Oryginał, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 17. Na podstawie meldunku sołtysa gr[omady] M[ielnik]-Mętna melduj ę, Ŝe z dnia 7 [na 8 lutego] w nocy przyszli uzbrojeni [ludzie] w wojskowych ubraniach i zabrali we wsi Mielnik-Mętna: u Kuzawi ńskiego Michała — konia z wozem, u Sidewicza Bazyla — konia i uprz ąŜ oraz 50 ubranie, u Śnie Ŝka Bazyla — konia z chomontem, u P rudziłowicza Aleksandra — konia z wozem. Zaznaczyli, Ŝe [jest to] zemsta za dawniejsze sprawy. Dochodzenie w tej sprawie prowadzi posterunek tut[ejszego] MO w Mielniku. P rócz tego zabrali sołtysowi Stanisławowi Wakulukowi, wg jego o ś- wiadczenia, 470 zł z tytułu podatku gruntowego zebranego od gospodarzy. a a Pod tekstem nieczytelny podpis pracownika Zarz ądu Gminnego w Mielniku z upowa Ŝnienia wójta. Nr 14 1946 luty 13, Gródek. — Protokół p osiedzenia GRN w Gródku w sprawie bie Ŝą cej działalno ści samorz ądu gminn ego. Oryginał, r ękopis. GRN w Gródku1944-1954, sygn. 1, k. 19-20. Obecnych — 26. Nieobecnych — 4. Nieobecni: Mieleszko Stefan, Ka źmierczak Andrzej, Grycuk Konstanty i śyłkowski Michał. P orz ądek obrad: 1. sprawa świadcze ń rzeczowych i podatków, 2. pokrycie kosztów leczenia w szpitalu ob. Ro Ŝko Stefana, zam[ieszka- łego] we wsi Dzierniakowo w sumie 1.470 zł rach[unek] Nr 83/45, 3. rozpatrzenie poda ń w sprawie umorzenia nało Ŝonego kontyngentu najbiedniejszej ludno ści poszcz[ególnych] gromad, 4. rozpatrzenie poda ń o wydzier Ŝawienie domów i placów opuszczonych, 5. opłacenie rachunku za przetarcie kloców [drewna] na deski dla Wojska Ochrony P ogranicza zakwaterow[anego] w Gródku, 6. pro śba Wójta ob. Mieleszki P awła o zwolnienie z zajmowanego stanowiska, 7. sprawa uchwalenia komornego od lokatorów zam[ieszkałych] w budynkach opuszczonych. Do p[un]ktu 1. P ostanowiono wpłyn ąć na opornych, a Ŝeby w najkrót- szym czasie zdali kontyngent. Do p[un]ktu 2. Pokry ć koszty leczenia w szpitalu ob. Ro Ŝko Stefana zam[ieszkałego] we wsi Dzierniakowo w sumie 1.470 złotych. Do p[un]ktu 3. Rozpatrzono podania o umorzeniu nałoŜonego kon- tyngentu na rok gospod[arczy] 1945/1946 nast ępuj ących gospodarzy poszczególnych gromad: Supron Piotr, Nietupski Kazimierz, Makuch Antoni, Stackiewicz Feliks, Ignaciuk Paraskiewa, Trochimczyk Mikołaj, Chrzanowska Nadzieja, Szydłowski Ignacy, Danik Jan, Bakier Nadzieja, Januszkiewicz Bazyli, Cyunczyk Anastazja, U ścinowicz Walentyna, Łukoszyk Aleksander, Sawicka Julia, Nalewajko Anastazja, śemojda Maria, T arasewicz Anatolia, Jankiewicz Helena, Bakier Maksym, Grycuk Julian, Supron Piotr, Supron Grzegorz, Dubrowska Anna, Baranowska Anna, Nalewajko Paraskiewa, Kozłowska Aksenja, Tomaszewicz Anna, Dudenko Anastazja, Bursa Anna — mieszka ńców wsi Narejki, wsi 51 Grzybowce, Stacji Waliły, wsi Downiewo i Królowy Most, wsi Kołodno, obywateli: Cywoniuk Lidia i Ciszewskiego Mirona. P ostanowiono ww. zmniejszy ć nało Ŝony kontyngent o 10% i wysła ć podania do Pow[iatowej] Rady Narodowej celem rozpatrzenia i ewentualnie dalszej zni Ŝki kont[yngentu]. Co do obywateli a Cywoniuk Lidii i Ciszewskiego Mirona Gminna Rada Nar[odowa] postanowiła zwolni ć takowych od płacenia kontyngentu na rok gosp[odarczy] 1945/1946. Do p[un]ktu 4. Postanowiono wydzier Ŝawi ć place i domy po opusz- czonych ( śydach) dla bezrolnej ludno ści w porozumieniu z Tymcz[asowym] Zarz ądem P a ństwowym. Do p[un]ktu 5. Postanowiono zwróci ć si ę do Dowództwa Ochr[ony] Pogranicza, a Ŝeby oni uregulowali rachunek za przetarcie kloców [drewna]. Do p[un]ktu 6. P ostanowiono wybra ć odpowiedniego kandydata na stanowisko wójta i po wybraniu i zatwierdzeniu kandydata zwolni ć ob. Mieleszko Pawła z dotychczas zajmowanego stanowiska wójta. Do p[un]ktu 7. Uchwalono komorne od lokatorów zamieszkałych w budynkach opuszczonych na terenie gminy po 10 groszy od jednego metra kwadratowego miesi ęcznie. b a W tek ście: „ob. ob.” b Protokół podpisał nieczytelnie protokolant i przewodnicz ący GRN w Gródku Józef Gołaszewski. Nr 15 1946 luty 15, Białystok. — Protokół posied zenia Egzekutywy KP PPR w Białymstoku w sprawie przyjmowania n owych członków do p artii. Kopia, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 11. Obecnych na posiedzeniu było 5 członków: Kunat Izydor, Krystowczyk Henryk, Muraszkowski Jan, D ąbrowski Konstanty, Py ś Bolesław. P orz ądek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ przyjmowanie członków, 3/ wolne wnioski. Do p[unktu] 1. Tow. Kunat zabieraj ąc głos powiedział o ułatwionym trybie przyjmowania członków do naszej partii. T ow. Muraszkowski po- wiadomił Egzekutyw ę o nowym systemie przyjmowania członków do partii, gdy Ŝ mu było [to] powiedziane w KC P PR. Do p[unktu] 2. Na posiedzeniu Egzekutywy było przyjmowanie człon- ków i zostali przyj ęci nast ępuj ący tow[arzysze]: 1/ Chalecki Mikołaj, 2/ Por ębski Arseniusz, 3/ Hajduk Sergiusz, 4/ Dubrowski P iotr, 5/ Dąbrowski Henryk, 6/ Puczy ński Jan, 7/ Cywoniuk Józef, 8/ Matejczuk Felicja, 9/ Sieczko Jan, 10/ Łapi ński P iotr, 11/ Matwiejczuk Olga, 12/ Choroszewski Józef. 52 Do p[unktu] 3. Tow. Kunat Izydor został wycofany z Egzekutywy Komitetu Powiatowego z powodu przej ścia do pracy w Komitecie Woje- wódzkim P PR. a a Protokół podpisał sekretarz KP PPR H. Krystowczyk.

Nr 16 1946 luty 20, Bielsk Podlaski. — Meldu nek Jana Iwa ńczuka ze wsi Lewki (gm. Bielsk Podlaski) dla PUBP w Bielsku Podlaskim o konflikcie n a tle narodowo ściowym z n auczycielk ą szkoły w Lewkach Teofil ą Kotlinsk ą. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 81. aW dniu 15 II 1946 r. wezwał mnie, Iwa ńczuka Jana, członka PPR, za- mieszkałego w Lewkach, gm. Bielsk P odlaski, wo źnego szkoły Lewki, prokurator Czerniak w sprawie Kotlinskiej Teofili, nauczycielki szkoły Lewki, która była zaaresztowana za działalno ść zwi ązan ą z band ą NSZ. Podczas mego badania prokurator Czerniak mówił, Ŝe ja mówi ę nieprawd ę i wymienił, Ŝe my jeste śmy Białorusini i chcemy pom ści ć si ę na P olce. P odczas mego zeznania ja nie chciałem, a Ŝeby wezwa ć naocznie ob. Kotli ńsk ą, a jednak prokurator wezwał ob. Kotlinsk ą na naoczne stawke 1, która do niczego si ę nie przyznała, a teraz wiedz ąc kto na ni ą zeznawał mo Ŝe si ę m ści ć i wobec czego Ŝycie moje [jest] zagro Ŝone obecnie śmierci ą. Iwa ńczuk a Na marginesie adnotacja: „Załatwione dn. 1 II 1946 r.” i nieczytelny podpis. 1 Chodzi o bezpo średni ą konfrontacj ę zezna ń świadka J. Iwa ńczuka i podejrzanej T. Kotlinskiej. Nr 17 1946 luty 20, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka d o wojewody białostockiego w sprawie u stalen ia statu su d uchowie ń stwa prawosławnego dekanatu bielskiego i niepodp orz ąd kowania si ę ks. M. Wincukiewicza biskupowi Tymoteuszowi sprawu j ącemu za zgodą władz polskich władz ę diecezjaln ą w woj. białostockim. Kopia, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 140 i 145-146. P oufne Donosz ę, Ŝe na dzie ń 19 lutego rb. zwołałem do Starostwa duchowie ń- stwo Prawosławne z powiatu na konferencj ę — odpis protokołu przedk- ładam. Na dzie ń 20 lutego rb. wezwałem Ks. Wincukiewicza celem przekazania parafii i dekanatu bielskiego nowo mianowanemu Dziekanowi Ks. Mackiewiczowi. Ks. W incukiewicz wykonania tego [polecenia] odmówił. Protokół przedkładam. Zał[ ączników] 2 53 Starosta Powiatowy R. Wo źniak [Zał ącznik nr 1] Odpis Protokół Dnia 19 lutego 1946 r. m[iasto] Bielsk Podlaski Ni Ŝej podpisane duchowie ństwo Prawosławne powiatu bielskiego wys- łuchawszy przemówienia Ob. Starosty P owiatowego w Bielsku P odlaskim i generalnego Dziekana na W ojewództwo Białostockie prot[ojereja] Anatola Kiryka, w których [to wyst ąpieniach] oni na podstawie dokumentalnych danych wyja śnili duchowie ństwu, Ŝe na terenie P a ństwa Polskiego Ko ściół Prawosławny jest niezale Ŝny od jakiejkolwiek władzy pozakrajowej świeckiej lub duchownej, jednogło śnie uchwaliło. Chc ąc by ć lojalnymi obywatelami Pa ństwa Polskiego zrywamy wszelkie stosunki z pozakrajow ą władz ą duchow ą, a w tym z Mi ńskim Arcybiskupem Bazylim oraz jego przedstawicielem Ks. Mikołajem Wincukiewiczem i nie b ędziemy wykonywali z dniem podpisania niniejszego protokołu Ŝadnych ich zarz ądze ń. Jednocze śnie uchwalamy uzna ć za sw ą jedyn ą, prawn ą Duchown ą Wła- dz ę J[ego] E[kscelencj ę] Ks. Metropolit ę Dionizego i sprawuj ącego władz ę Diecezjalną na terenie Województwa Białostockiego J[ego] E[kscelencj ę] Ks. Biskupa Tymoteusza, których i prosimy o przyjęcie nas do swojej jurysdykcji. P roboszcz Łosi ńskiej parafii Ks. Kan[onik] M. Bogdanowicz, Proboszcz Parafii w Kleszczelach Prot[ojerej] M. Rudeczko, Proboszcz Parafii w Rybołach P rot[ojerej] M. Krukowski, P roboszcz P arafii Nowe Berezowo a Ks. Jan Gromotowicz, Proboszcz Parafii w Wólce Wygonowskiej Ks. A. Samojlik, P roboszcz P arafii w Orli Ks. Kan[onik] W. Cechan, P roboszcz Parafii Stary Kornin b Baz[yli] Niekludow, Proboszcz Parafii Tokary Ks. J. Antiporowicz, Proboszcz P arafii Ko śna Ks. Ef[imiusz] Maksimczuk, P roboszcz Parafii Św[i ętego] Michała w Bielsku P rot[ojerej] D. Stempkowski, P roboszcz Parafii Dubicze Cerkiewne Ks. Łukasz Janowicz, P roboszcz Parafii w Połowcach Ks. Łukasz Kuryłowicz, Proboszcz P arafii Telatycze Ks. Wł[odzimierz] Antiporowicz, Proboszcz Parafii Milejczyce Ks. T. Tokarewski, Proboszcz P arafii Zubacze Ks. M. Wakułowicz, P roboszcz Parafii Szczyty Ks. R. Czystowski, Proboszcz Parafii Zmartwychwstania w Bielsku Ks. L. Aleksiejuk, Proboszcz P arafii Bo ćki Ks. Ant[oni] Bojko, Proboszcz Parafii Podbiele Ks. P. Nikitiuk, Proboszcz P arafii śurobice Ks. Jan Bandałowski, P roboszcz Parafii Malesze Ks. Ant[oni] Zybajło,

54 Proboszcz Parafii Czy Ŝe Ks. B. Wasiljew, Proboszcz Parafii Ploski Ks. A. Dziewiatowski, Proboszcz Parafii Dubiny Ks. A. Gołub, P refekt Szkół Powszechnych i Średnich w Bielsku P odl[askim] Ks. K. Bajko. Byłem obecny: Wo źniak Starosta Powiatowy. [Zał ącznik nr 2] Protokół Spisany dnia 20 lutego 1946 r. w Starostwie P owiatowym w Bielsku Podlaskim w sprawie przekazania parafii prawosławnej Narodzenia NMP oraz Dekanatu bielskiego przez dotychczasowego Dziekana i P roboszcza tej parafii Ks. Wincukiewicza Mikołaja, nowo mianowanemu Dziekanowi Ks. Anatolowi Mackiewiczowi. Wezwanemu Ks. Wincukiewiczowi zwrócono uwag ę, Ŝe został on zwolniony z zajmowanego stanowiska, zarz ądzeniem Ks. Biskupa Tymoteusza, sprawującego władz ę diecezjaln ą na terenie W ojewództwa Białostockiego z dnia 14 listopada 1945 r. 1 nadesłanym przy reskrypcie Ob. Wojewody Białostockiego z dnia 19 grudnia 1945 r. 2, która to decyzja została mu ogłoszona w Starostwie w dniu 22 grudnia 1945 r. 3, wobec czego piastuje on godno ść Proboszcza tej parafii i Dziekana bielskiego nieprawnie. Równie Ŝ zwrócono uwag ę na gro Ŝą cą mu w wypadku nieposłusze ństwa odpowiedzialno ść karno-sądow ą z art. 156, 286 i 290 k[odeksu] k[arnego] oraz art. 6 Dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o przest ępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Pa ństwa („DzURP” [nr] 53, poz.. 300). Ks. Wincukiewicz w obecno ści Dziekana bielskiego Ks. Anatola Mac- kiewicza i Ks. P refekta Szkół Konstantego Bajko o świadczył, Ŝe Biskupa Tymoteusza nie uznaje, jak równie Ŝ nowo mianowanego Ks. Dziekana, nic nie przeka Ŝe nowo mianowanemu Dziekanowi — ani parafii, ani dekanatu, Ŝe ze stanowiska swego nie ust ąpi, gdy Ŝ nikt nie ma prawa jego usun ąć i będzie trwał na swym stanowisku póki „lud go nie usunie”. Poza tym o świadczył, Ŝe wi ęcej na Ŝadne wezwanie Ob. Starosty si ę nie zgłosi, Ŝadnych rozkazów nie b ędzie słuchał i wi ęcej z Ob. Starost ą nie b ędzie rozmawiał i wyszedł odmówiwszy jakiegokolwiek o świadczenia i podpisania protokołu. R. Wo źniak Starosta Powiatowy Obecni: Dziekan Bielski Ks. Kanonik A. Mackiewicz, Ks. Konstanty Bajko. P rotokołował: Jan Selerowski Kier[ownik] Ref[eratu] Adm[inistracyj- no]-P rawnego. a W tek ście: „Nowoberezowo”. b W tek ście: „Starokornin”. 55 1 Patrz tom I, cz ęść 1, dok. nr 135. 2 Patrz tom I, cz ęść 1, dok. nr 148. 3 Patrz tom I, cz ęść 1, dok. nr 149. Nr 18 1946 luty 20, Bielsk Podlaski. — Protokół zebrania organizacyjnego Powia- towego Komitetu Walki z Bandytyzmem w Bielsku Podlaskim. Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 27, k. 91-92. „Zbrodnie oddziału PAS NZW dowodzonego przez Romualda Rajsa ps. „Bury” popełnione na Białorusinach w styczniu-lutym 1946 r. w dokumentach polskich władz komunistycznych”, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 1997, nr 8, s. 130-132. Obecni obywatele a: Starosta R. Wo źniak, P rzewodnicz ący PRN Mi- lewski, Kom[endant] Pow[iatowy] MO ob. Danieluk b, burmistrz m[iasta] Bielska Tokarzewicz, sekretarz P PR Jarymowicz, kier[ownik] Urz ędu Inform[acji] i P rop[agandy] Parfieniuk, sekretarz PPS Lesner, Przewod- nicz ący Zw[i ązku] Sam[opomocy] Chłop[skiej] Bazyluk, duchowny pra- wosławny ks. Stempkowski, zast ępca dow[ódcy] pułku do spraw polityczo-wychowawczych pułku stacjonuj ącego w Bielsku Podlaskim z dwoma przedstawicielami wojska, trzech przedstawicieli UB oraz kilku innych. Zebranie rozpocz ęto o godz. 13. P rzewodniczył: Starosta Powiatowy ob. Wo źniak. P rotokołował: ob. Drozdowski L. P orz ądek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ wyłonienie Pow[iatowego] Kom[itetu] Walki z Bandytyzmem oraz omówienie jego prac, 3/ wolne wnioski. Ad. 1. Zebranie zagaił ob. Starosta witaj ąc wszystkich przybyłych w imieniu Rz ądu Jedno ści Narodowej. P rzy czym wspomniał o znanych ka Ŝdemu zaj ściach w powiecie bielskim, tj. spaleniu 4 wsi, mordowaniu kobiet i dzieci. Wezwał przybyłych przedstawicieli partii politycznych i organizacji społecznych by wyłonili P ow[iatowy] Kom[itet] Walki z Bandytyzmem, którego zadaniem b ędzie przeprowadzenie uświadamiaj ącej propagandy w śród społecze ństwa w najbardziej niespokojnych gminach. Nast ępnie zwrócił si ę do duchowie ństwa prawosławnego i katolickiego, które ma wielki wpływ na społecze ństwo, by stale pot ępiało na kazaniach z ambon te ohydne wyczyny bandytów NSZ — rodzimych faszystów hitlerowskich 1. Stwierdził zarazem, Ŝe s ą jeszcze o środki faszyzmu polskiego za granic ą, jak Armia Andersa i tzw. Brygada Świ ętokrzyska na terenie okupacji ameryka ńskiej, które zostan ą równie Ŝ w krótkim czasie zlikwidowane. Na ko ńcu wyraził nadziej ę, Ŝe wojsko przy pomocy społecze ństwa zniszczy bandytyzm. Ad. 2. Nast ępnie zabrał głos zast ępca dowódcy pułku do spraw poli- tyczno-wychowawczych, który stwierdził, Ŝe jednostka wojskowa 56 chocia Ŝ młoda, ale postara si ę podoła ć potrzebom w walce z bandytyzmem, tak jak podołała w akcji Ŝniwnej. Stwierdził, Ŝe stykaj ąc si ę ze społecze ństwem w terenie przy akcji świadcze ń rzeczowych odczuwa si ę, Ŝe ludno ść nie jest u świadomiona. T łumacz ą si ę, Ŝe nie wiedz ą nic o premiach za zdane świadczenia rzeczowe. W tym jest winien zarz ąd gminy. Apeluje, by sprawdzi ć aparat administracyjny w terenie. Przytoczył równie Ŝ przykładowo przypadek, gdy ojciec nie wie, Ŝe syn jego nale Ŝał do bandy oraz stwierdził, Ŝe wielu jest takich, którzy pomagaj ą bandytom ze strachu przed terrorem lub śmierci ą, lub s ą przymusowo wci ągani. Zaapelował, by stworzy ć brygady agitacyjne, któreby wraz z jednostkami wojskowymi pojechały w teren, by nie ść po śród społecze ństwa Ŝywe słowo, tłumaczy ć szkodliwo ść band oraz pot- rzebę Świadcze ń Rzeczowych. Nast ępnie zabrał głos mjr Wasilenko. Omówił napad na Hajnówk ę w dniu 28 I 1946 r., kiedy to bandyci napadli na oficerów, gdy ci byli w ła źni, zabrali [im] mundury, odznaczenia wojskowe, zabili jednego i dwóch ranili. Nast ępnie rozbroili Komend ę MO i poszli dalej pal ąc wsie Zaleszany, Wólk ę Wygonowsk ą i w dwa dni pó źniej Zanie i Szpaki. 2 Do zniszczenia ich za mało jest wojska, MO i UB — powinien pomaga ć cały naród. T ylko masa mo Ŝe odnie ść całkowite zwyci ęstwo. Ludno ść ma ich do ść , gdy Ŝ [ludzie] cz ęsto przybywaj ą z pro śbą o pomoc. Wspólnie zostan ą wyniszczone te szumowiny społecze ństwa, które przyzwyczaiły si ę Ŝerowa ć na obcej pracy, rabuj ąc, pal ąc i morduj ąc niewinnych. Wszystkie fakty ich wyczynów zebra ć, by móc pó źniej przedstawi ć je Andersowi. Ka Ŝdy dobrze rozumie, Ŝe porz ądek musi by ć. P o przeprowadzeniu dokładnej agitacji na pewno ka Ŝdy zda Świadczenia Rzeczowe ch ętniej Pa ństwu ni Ŝ bandzie. Siły s ą, trzeba je tylko umiej ętnie u Ŝyć. Nast ępnie zabrał głos kpt. z UB, który zwrócił si ę z pro śbą, by przep- rowadzono równie Ŝ agitacj ę po przeprowadzonych operacjach celem u ś- wiadomienia ludno ści za co [niektórzy] s ą aresztowani i co ich czeka nadal, wytłumaczenia, Ŝe UB post ępuje według litery prawa, by nie bali si ę i pomagali w zniszczeniu band. Niewinny nie b ędzie odpowiadał. Nast ępnie c zabrał głos Kom[endant] Pow[iatowy] MO stwierdzaj ąc, Ŝe nie pomogły dekrety o wyj ściu z lasu. Rz ąd postanowił zwalcza ć ich sił ą, lecz samo wojsko nie jest w stanie. Nale Ŝy delegowa ć przedstawicieli cy- wilnych z partii politycznych, organizacji społecznych celem [prowadzenia] propagandy, urz ądzanie odczytów w gminach i na wsiach przez nauczycielstwo i duchowie ństwo, MO i GRN, odbudowa ć administracj ę, a wojsko pomo Ŝe.

57 Ob. Bazyluk, przewodnicz ący P ow[iatowej] Komisji Rozdzielczej wskazał co zostało rozdzielone pomi ędzy [ludzi] w ramach akcji specjalnej i premiowej. Zwrócił si ę tylko o skontrolowanie, jak zostało to rozdzielone w terenie. Zwrócił uwag ę na zł ą administracj ę w gminach: Grodzisk, Bra ńsk, Wyszki. Ob. Milewski stwierdził, Ŝe przydziały s ą niedostateczne, jak Ŝelazo: jest go du Ŝo, lecz nie nadaje si ę na potrzeby miejscowej ludno ści. Oprócz tego zapowiedział, Ŝe do gminy Grodzisk, Wyszki i Narew wy śle w najbli Ŝszych dniach Komisj ę Kontroli Społecznej, celem dokładnego skontrolowania zarz ądów gminnych. Nast ępnie Ks. Stempkowski zadeklarował, Ŝe b ędzie przeprowadzał propagandę, wskazał tylko [na] trudno ści w gminach zachodnich, gdzie ksi ęŜ a s ą sterroryzowani, jak w Grodzisku i Maleszach. Ob. Melner zadeklarował równie Ŝ sw ą propagand ę poprzez nauczyciel- stwo, zwracaj ąc si ę równocze śnie o wci ągni ęcie do Komitetu Prezesa ZNP, ob. Kani ę, który mo Ŝe wyda ć odezw ę od zwi ązku. P o tych licznych dyskusjach uzgodniono, Ŝe do Komitetu Walki z Bandytyzmem wejd ą wszyscy obecni przedstawiciele władz, partii poli- tycznych, organizacji społecznych, bezpiecze ństwa i duchowie ństwa. Z Komitetu wyłoniono egzekutyw ę: 1/ Ob. Wo źniak — Starosta, 2/ Ob. Milewski — Str[onnictwo] Demokratyczne, 3/ Ob. Jarymowicz — P PR, 4/ Ob. Mo ścichowski — P PS, 5/ Ob. Bazyluk — Samopomoc Chłopska, 6/ Ob. Matysiak — ZNP , 7/ Ob. Melner — Inspektor Szkolny. Nast ępnie uzgodniono, Ŝe PP R da 10 [ludzi], P PS — 8, Str[onnictwo] Dem[okratyczne] — 1, którzy pojad ą grupami po 2-3 z jednostkami wojskowymi celem przeprowadzenia propagandy. Zobowiązano egzekutyw ę równie Ŝ do wci ągni ęcia do tej akcji Pow[iatowy] Kom[itet] PSL w Bra ńsku, Zw[i ązki] Zaw[odowe], ZNP, instruktorów z Biura Rolnego, Urz ędu Ziemskiego, oraz Zarządu Drogowego i Urz ędu Informacji i Prop[agandy], dla dostarczenia dostatecznej ilo ści materiału propagandowego. Powierzono jej prowadzenie całej akcji w uzgodnieniu z jednostk ą wojskow ą i UB. Partie nast ępnego dnia podadz ą imienn ą list ę wyznaczonych agitatorów spo śród swych członków, którzy b ędą zdolni do wygłaszania referatów i którzy ju Ŝ w najbli Ŝszych dniach pojad ą w teren po odpowiednim przygotowaniu. Ad. 3. Wobec nie wpłyni ęcia wolnych wniosków zebranie zamkni ęto o godz. 15. a W tek ście: „Ob. Ob.” b W tek ście „Daniluk”. c W tek ście „Nadal”. 1 Patrz dok. nr 10, przypis 2.

58 2 Zanie i Szpaki zostały spalone 2 II 1946 r., czyli 4 dni po spaleniu 29 I 1946 r. Zaleszan i Wólki Wygonowskiej. Nr 19 1946 luty 20, Ełk. — Protokół p rzesłuch ania Edwarda Wszeborowskiego ps. „Wrzos” przeprowadzonego przez fu nkcjonariu sza PUBP w Ełku chor ąŜ ego Romana Kami ń skiego w sp rawie zbrojnej działalno ści odd ziału PAS NZW pod dowództwem R. Rajsa p s. „Bury” i represji wobec Białorusinów. Odpis, maszynopis. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Sr 799/47, k. 28-31. „Zbrodnie oddziału PAS NZW dowodzonego przez Romualda Rajsa ps. „Bury” popełnione na Białorusinach w styczniu-lutym 1946 r. w dokumentach polskich władz komunistycznych”, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 1997, nr 8, str. 130-132. Oficer śledczy P ow[iatowego] UBP w Ełku chor[ ąŜ y] Roman Kami ński przesłuchał ni Ŝej wymienionego w charakterze podejrzanego o popełnienie przest ępstwa z art. —a, który po wyja śnieniu jakie przest ępstwo jest mu zarzucane oraz po pouczeniu go o prawie odmowy odpowiedzi na zadawane mu pytania, zeznał co nast ępuje. Wszeborowski Edward, s. Wacława i Leokadii, ur. 13 X 1921 r. w Na- górkach, gm. Rogienice, pow. Łom Ŝa, zam[ieszkały] W ajsuny, gm. Kor- wik, pow. P isz, obywat[elstwo] polskie, wyznanie rzym[sko]kat[olickie], zaj ęcie rolnik, wykszt[ałcenie] 4 klasy gimnazjum, kawaler, w wojsku nie słu Ŝył, odznacze ń i orderów nie posiada, ze słów nie karany. P yt[anie]. Co podejrzany robił przez okres okupacji niemieckiej? Odp[owied ź]. Przez [okres] okupacji niemieckiej pracowałem u swego ojca na gospodarstwie w Nagórkach, jednocze śnie nale Ŝałem do P[olskiego] Z[wi ązku] P [owsta ńczego] w pow. łom Ŝyńskim i pod dowództwem „Kruka” 1 pełniłem funkcj ę zwykłego nieaktywnego członka P [olskiego] Z[wi ązku] P [owsta ńczego] pod pseudonimem „Wrzos”. Z chwil ą wyzwolenia terenów pow. łom Ŝyńskiego spod okupacji powróciłem wówczas z P rus i ponownie zamieszkałem w domu. W tym czasie tzn. zaraz przed wyj ściem Niemców na naszych terenach rozwin ęła si ę straszna agitacja i werbowanie obywateli do nielegalnej organizacji NSZ. P yt[anie]. Kiedy, dlaczego i w jakich okoliczno ściach wst ąpił podejrzany do NSZ? Odp[owied ź]. Do nielegalnej organizacji NSZ wst ąpiłem w pa ździerniku 1943 r., zawerbowany przez komendanta na pow. Łom Ŝa Kozłowskiego Bolesława ps. „Grot”. Po zło Ŝeniu przysi ęgi i otrzymaniu ps. „Wrzos” pozostałem w domu w konspiracji. P rzebywaj ąc w domu nie przejawiałem Ŝadnej antypa ństwowej działalno ści. P yt[anie]. Przebywaj ąc w domu jako członek NSZ podejrzany miał bro ń? 59 Odp[owied ź]. T ak, ja miałem u siebie nielegalnie przechowywaną bro ń, automat typu „szmajser”, który nast ępnie został mi zabrany przez organizację NSZ z powodu mego cz ęstego upijania si ę. Potem ja juŜ nie miałem Ŝadnej broni do czasu, gdy zostałem powołany do oddzia[łu.] P yt[anie]. Kto podejrzanego wezwał do oddziału, jakiego i w jakim celu? Odp[owied ź]. W dniu 2 I 1946 r. przyszedł do mnie mój kolega Ra- kowski Mirek, równie Ŝ członek NSZ 2 ps. „W awa” i przyniósł mi kartk ę, w której było napisane, Ŝe mam stawi ć si ę w Ignacewie, gm. Stawiski, pow. Łom Ŝa, w oczekuj ącym tam oddziale „Burego”. Na kartce był podpisany „Lis” 3, d[owód]ca batalionu. Ja rozkaz wykonałem i w tym dniu stawiłem si ę na oznaczony punkt. Tam mi powiedziano, Ŝe mam odby ć 10-dniowe przeszkolenie i po tym wróci ć do domu. W tym miejscu otrzymałem automat P PSz oraz cały ekwipunek, chlebak, pas i ko Ŝuch. Po doł ączeniu do grupy składaj ącej si ę z około 60 ludzi zostałem przydzielony do dru Ŝyny „Pawia” 4, 1. dru Ŝyny i pełniłem funkcj ę amunicyjnego przy M.B. P yt[anie]. Niech podejrzany opowie [o] działalno ści oddziału „Burego” do chwili jego rozbicia i jaki w tym podejrzany brał udział? Odp[owied ź]. Po moim wst ąpieniu do oddziału około 2 tygodnie ope- rowali śmy mi ędzy Knyszynem, Osowcem i Tykocinem. We wsi Hermany natknęli śmy si ę na oddział W ojska P olskiego składaj ący si ę z 40 ludzi, ten oddział został przez nas rozbrojony. Przy tym, jak mi potem mówiono, został zastrzelony plutonowy, który krzykn ął ognia, nast ępnie zabrali śmy umundurowanie tych Ŝołnierzy i pu ścili śmy ich, ja byłem w tym czasie w tyralierze i okr ąŜ ałem wie ś od tyłu, gdy wszedłem do wsi wojsko było ju Ŝ rozbrojone. Po tym wypadku cały nasz oddział przeniósł się na teren powiatu bielskiego, tam zacz ęli śmy rabowa ć wsie białoruskie i zn ęca ć si ę nad ludno ści ą. Oprócz tego nasz oddział spalił dwie wsie białoruskie (nazw ich nie pami ętam), w jednej z nich kwaterowali śmy. 5 P o tym, gdy śmy wyje ŜdŜali z niej, pluton „egzekucyjny” „Modrzewia” 6 pozostał we wsi wraz z kapitanem 7. Skoro my śmy odjechali od wsi jakie ś 2 km, to usłyszeli śmy strzały i ujrzeli śmy, Ŝe wie ś si ę pali. Po upływie pół godziny pluton „Modrzewia” dołączył do oddziału i pojechali śmy dalej. Gdy dojechali śmy do drugiej wsi „Modrzew” ze sw ą dru Ŝyn ą zeskoczył z fury, widocznie otrzymał jaki ś cichy rozkaz od kapitana „Burego”, gdy po przejechaniu wsi (nazwy jej nie pami ętam) odjechali śmy troch ę dalej, usłyszeli śmy znowu krzyki, strzały i widzieli śmy jak wie ś zacz ęła płon ąć . P o tym znowu „Modrzew” ze sw ą dru Ŝyn ą doł ączył do oddziału i pojechali śmy dalej, gdy śmy odje-

60 chali ju Ŝ daleko „Bury” zatrzymał nas i przemówił do całego oddziału. Oznajmił nam, Ŝe wsie zostały spalone za to, Ŝe białoruska ludno ść tych wsi bardzo źle obchodziła si ę z Ŝołnierzami polskimi w 1939 r. Pyt[anie]. W tej akcji jak ą działalno ść przejawiał podejrzany? Odp[owied ź]. W tej akcji ja brałem bierny udział, tak samo jak nasza cała kompania. Do tej akcji były wydzielone specjalne dru Ŝyny, z ka Ŝdego plutonu, jak np.: dru Ŝyny „Modrzewia”, „Ładunka” 8 i innych. Ta cała akcja była przeprowadzona przez nasz oddział „Burego”, lecz ja czynnego udziału w tym nie brałem. P o przeprowadzeniu tej akcji udali śmy si ę śpiesznym marszem przez pow. bielski i w Hermanach otrzymali śmy śledzie i papierosy, nast ępnie poszli śmy do Puchał, stamt ąd ruszyli śmy do [wsi] Wnory Kol[onia]. P otem ruszyli śmy przez rzek ę Narew i doszli śmy do Łaz. W czasie tych marszów nie przejawiali śmy Ŝadnej aktywnej działalno ści, tzn. nie przeprowadzali śmy Ŝadnych napadów ani rabunków. Potem ruszyli śmy nad rzek ę Biebrza, któr ą przekroczyli śmy 10 II 1946 r. i zakwaterowali śmy si ę we wsi Kownatki. Potem o zachodzie sło ńca, zebrawszy dobre konie ze wsi do furmanek, ruszyli śmy w kierunku P rus. Granicę niemieck ą przekroczyli śmy mi ędzy Grajewem a Szczuczynem w dniu 11 II 1946 r. Pyt[anie]. W czasie tej marszruty jakie zaszły ciekawe zdarzenia w waszym oddziale? Odp[owied ź]. P odczas tych marszów, przypominam sobie, we wsi Łazy dołączył oddział „Stalowego” 9 składaj ący si ę z 25 ludzi, uzbrojonych w stare karabiny i M.G., tam równie Ŝ odbyło si ę przegrupowanie dru Ŝyn mające na celu wmieszanie oddziału „Stalowego” do naszej grupy, przegrupowania dokonywał „Rekin” 10 , z[ast ęp]ca „Burego”. P yt[anie]. Jak ą działalno ść przejawiał wasz oddział „Burego” po wkro- czeniu na tereny P rus i jaki w tym udział brał podejrzany? Odp[owied ź]. Po przekroczeniu granicy niemieckiej przebywali śmy przewa Ŝnie w pasie nadgranicznym w okolicach mi ędzy Grajewem, Luczanami i Oleckiem, dokładnego kierunku nie mog ę okre śli ć, jak równie Ŝ nie znam wsi, przez które przechodzili śmy i w których kwaterowali śmy, poniewa Ŝ nie jestem miejscowy i te tereny s ą mi zupełnie obce. Poza tym nasz oddział nie przejawiał Ŝadnej zbrodniczej działalno ści. B ędąc w mundurach Wojska Polskiego mieli śmy rozkaz od kapitana „Burego” zachowywa ć si ę tak jak Ŝołnierze Armii Polskiej i niczym nie zdradza ć, Ŝe jeste śmy partyzantami. Jedynie w nocy z 14 na 15 lutego 1946 b r. pluton nasz pod dowództwem „Bitnego” 11 wyruszył do Widmin w celu zebrania Ŝywno ści, krów, koni itp. Do Widmin

61 przybyli śmy w nocy i dokonali śmy napadu, w wyniku którego uprowa- dzili śmy: koni — 5, krów — 6 i du Ŝo drobiu. W tym napadzie ja brałem czynny udział z broni ą w r ęku. Po dokonanym napadzie wrócili śmy do oddziału, który w tym czasie stał w Jorkiniach. Na drugi dzie ń nasz od- dział w liczbie 110 ludzi wyruszył do wsi Jarowki, w celu rozkwaterowania si ę. P o przybyciu do wsi Jarowki dru Ŝyna moja pod dowództwem „Szare- go” 12 udała si ę z powrotem do Jorken, aby zabra ć stamt ąd pozostałe kro- wy. Rozkaz ten wypełnili śmy i przyprowadzili śmy krowy do Jarowek. Po wypełnieniu tego rozkazu oczekiwali śmy na śniadanie. W trakcie tego dru Ŝyna „Goł ębia” 13 została wysłana na patrol. Po upływie godziny nagle powstał alarm, nim zd ąŜ yli śmy ubra ć si ę [i] wyskoczy ć na dwór, ju Ŝ wrzała strzelanina i bitwa. Nasze dru Ŝyny obsadziły domy przydro Ŝne i atakowały samochody na drodze oraz pancerk ę, ja przyj ąłem udział w tej walce i zostałem ranny w brzuch, natychmiast wycofałem si ę i pomimo drugiej rany w nodze udało si ę mi uciec do lasu. P yt[anie]. W jakim celu wasz oddział wkroczył na teren Prus i jakie miał zadanie? Odp[owied ź]. W jakim celu nasz oddział wkroczył na tereny P rus i jakie miał zadanie, tego ja nie wiem, poniewa Ŝ dowództwo nasze wszystkie swe instrukcje i rozkazy zachowywało w tak wielkiej tajemnicy, Ŝe my, szeregowi członkowie nic o tym nie mo Ŝemy wiedzie ć. P yt[anie]. Jaka jest struktura waszej organizacji NSZ? Odp[owied ź]. Naszym d[owód]c ą Okr ęgu był z pocz ątku „Kalina” 14 , a ostatnio „Lis”, czy „Kotwicz” 15 , jego terenem operacyjnym było Pod- lasie. Pod niego podlegali dowódcy powiatów i oddziałów dywersyjnych. Dowódcami oddziałów dywersyjnych, o ile mi jest ze słyszenia wiadomo są: kapitan „Bury” i „Stalowy”. W powiecie łom Ŝyńskim operuje ppor. „Malina” 16 , co do naszego oddziału, to jest mi wiadomo, Ŝe d[owód]c ą naszym był kapitan „Bury”, z[ast ęp]c ą był ppor. „Rekin”. D[owód]c ą plutonu I był ppor. „Wiarus” 17 , d[owód]c ą II plutonu był „Bitny”, d[owód]c ą III plutonu był sier Ŝant „Leszek” 18 . Z[ast ęp]c ą d[owód]cy III plutonu był plutonowy „Dziki” 19 , dowódcami dru Ŝyn byli: „P aw”, „Modrzew”, „Osa” 20 , te dru Ŝyny wchodziły w skład I plutonu. Dru Ŝynowymi II plutonu byli: „Ładunek” „Gołąb”, „Szary”, dru Ŝynowymi III plutonu byli: „Emil” 21 , „Mały” 22 , reszty nie pami ętam. P yt[anie]. Jakie były nastroje, pogl ądy i my śli po śród członków waszego oddziału? Odp[owied ź]. W czasie tych naszych marszów, w których ja brałem udział, prowadzili śmy mi ędzy sob ą ró Ŝne rozmowy, poniewa Ŝ w skład na-

62 szego oddziału wchodzili najrozmaitsi ludzie, wi ęc panowały pomi ędzy nami ró Ŝne pogl ądy i nastroje. P rzewa Ŝnie najbardziej zapalonymi idealistami tego podziemnego ruchu byli mieszka ńcy Wile ńszczyzny i okolic Lwowa, ci byli w oddziale najzajadlejsi i dokonywali najgorszych zbrodni. Cz ęść [z] nas, przewa Ŝnie ci, którzy pochodzili z terenów województwa białostockiego nale Ŝeli śmy do tej bandy z przymusu i działali śmy bez zapału, okazuj ąc ch ęć do powrotu do swoich domów. Co pewien okres czasu kapitan „Bury” robił odprawy całego oddziału, na których miał przemowy. Mówił mi ędzy innymi, Ŝe organizacja NSZ walczy o P olsk ę od morza do morza i o Wilno i Lwów. Nawoływał nas do usilnej walki maj ącej na celu obalenie P olski Demokratycznej. Mówił równie Ŝ, Ŝe W ojsko P olskie jest przychylne NSZ itp. P yt[anie]. Gdzie s ą rozlokowane wasze składy z amunicj ą i broni ą? Odp[owied ź]. Mnie dokładnie to nie jest wiadomo, poniewa Ŝ od nie- dawna jestem w oddziale. Jednak z własnych spostrzeŜeń wnioskuj ę, Ŝe taki skład musi znajdowa ć si ę w okolicy wsi Hermany, pow. białostocki. P yt[anie]. Jak ą ł ączno ść miał wasz oddział z zagranic ą? Odp[owied ź]. Nasz oddział, tak samo jak i cała organizacja NSZ jest kierowana przez Andersa, od którego z Anglii przychodz ą głównie rozkazy i środki materialne. Jednak wysłanników Andersa ja na naszym terenie nie znałem. P yt[anie]. Czy podejrzany chce uzupełni ć swoje zeznanie? Odp[owied ź]. Swe zeznanie ja uzupełniam tym, Ŝe w ko ńcu stycznia 1946 b r. nasz oddział dokonał napadu na m[iejscowo ść ] Hajnówka z za- miarem rozbrojenia Milicji i zrabowania poczty, jednak to nie doszło do skutku, poniewa Ŝ rosyjskie wojska 23 stan ęły nam na przeszkodzie i musieli śmy si ę wycofa ć. Zeznałem wszystko. a W tek ście brak informacji. b W tek ście: „1945”. 1 Nazwisko nieznane. 2 W ko ńcu 1945 r. struktury NSZ na Białostocczy źnie przekształciły si ę w NZW, wchłaniając niektóre oddziały byłej AK, a w tym oddział dowodzony przez R. Rajsa ps. „Bury”; patrz: T. Łubiński, Walki z podziemiem zbrojnym NZW w woj. Białostockim, w: Z walk przeciwko zbrojnemu podziemiu 1944-1947 , pod redakcj ą M. Turlejskiej, Warszawa 1966, str. 295-358 oraz J. Kułak, Organizacja i walki III Wile ńskiej Brygady NZW (Narodowego Zjednoczenia Wojskowego) kpt. Romualda Rajsa — „Burego” (1945-październik 1946) , w: Dzieje polskiego podziemia na Białostocczy źnie w latach 1939-1956 , Warszawa [bez roku wydania], str. 78-99. 3 Chodzi Floriana Lewickiego, nosz ącego równie Ŝ ps. „Kotwicz”, vel Jana Szklarka; notka biograficzna patrz: J. Kułak, Postacie wyst ępuj ące w bloku „Le śni” , „Karta”, 1944, nr 14, str. 50. 4 Nazwisko nieznane. 5 Chodzi o Zaleszany i Wólk ę Wygonowsk ą w gm. Kleszczele. 6 Nazwisko nieznane. 7 Chodzi o dowódc ę oddziału PAS NZW R. Rajsa. 8 Chodzi o Jana Dernowskiego. 63 9 Nazwisko nieznane; notka biograficzna patrz: J. Kułak, Postacie wyst ępuj ące w bloku „Le śni” , „Karta”, 1994, nr 14, str. 51. 10 Chodzi o Kazimierza Chmielowskiego; notka biograficzna patrz: T. Łabuszewski, K. Krajewski, Od „Łupaszki” do „Młota” 1944-1949 , Warszawa 1994, str. 91. 11 Chodzi o Jana Boguszewskiego; dane biograficzne patrz: T. Łabuszewski, K. Krajewski, op. cit., str. 84, 93, 99 i 259. 12 Chodzi o Aleksandra Badowskiego; dane biograficzne patrz: T. Łabuszewski, K. Krajewski, op. cit., str. 146. 13 Chodzi o Józefa Puławskiego (1922-1992) z Łap; dane osobowe patrz: APwB, Wojskowy S ąd Rejonowy w Białym stoku 1944-1956, sygn. Sr. 128/50, k. 1. 14 Chodzi o kapitana Wacława Nesterowicza. 15 Patrz przypis 3. 16 Chodzi o Czesława Białousa. 17 Według J. Kułaka Włodzimierz Jurasow; patrz J. Kułak, III W ile ńska Brygada NZW kpt. „Burego” na Białostocczy źnie 1945-1946 , „Rubie Ŝe”, 1993, nr 4-5, str. 33. Ten sam pseudonim nosił Henryk Czajewski z V Brygady W ile ńskiej, w której był „Bury” z cz ęś ci ą przyszłych podwładnych z oddziału PAS NZW; patrz: T. Łabuszewski, K. Krajewski, op. cit., str. 147. 18 Nazwisko nieznane. 19 Nazwisko nieznane. 20 Chodzi o Józefa Korzeniewskiego. 21 Nazwisko nieznane. 22 Nazwisko nieznane. 23 Chodzi o Arm ię Czerwon ą. Nr 20 1946 luty 23, Bielsk Podlaski. — S prawozdanie za lu ty 1946 r. kierownika PUZ w Bielsku Podlaskim Witolda Majewskiego d la PRN w Bielsku Podlaskim z d ziałalno ści urz ęd u oraz p lan pracy na marzec 1946 r. Oryginał, maszynopis. PUZ w Bielsku Podlaskim 1944-1947, sygn 1, k. 22. P owiatowy Urz ąd Ziemski obejmuje referaty: 1/ Ogólny referat — 7 osób, 2/ Techniczno-pomiar[owy] — 2 osoby. Razem — 9 osób. W ciągu miesi ąca wykonano: 1/ współpraca z Bankiem Rolnym w sprawie nale Ŝno ści za rozparcelo- wane grunty; 2/ współpraca ze Zwi ązkiem Samopomocy Chłopskiej w sprawie resz- tówek oraz przydzielenia gruntów i odroczenia terminów płatno ści; 3/ współpraca z Powiatowym Biurem Rolnym w sprawie zbli Ŝaj ącej si ę akcji wiosennej siewu; 4/ zmiana nabywców działek powstałych po ewakuowanych na zachód, przesiedlonych do BSSR oraz wolnych po zrzeczeniu się poprzednich po- siadaczy; 5/ wykonanie parcelacji maj ątków pocerkiewnych Ciechanowiec, Ma- lesze, Orla i śurobice o obszarze 177 ha; 6/ dalsze wykonanie prac scaleniowych w 4 obiektach, a w szczególno ści zako ńczono obliczanie starego stanu posiadania w obiekcie

64 Kalnica i ogłoszono takowy zainteresowanym oraz przygotowanie nowych obiektów do scalenia na skutek wniosków wsi; 7/ rozparcelowano grunty po uchod źcach we wsi W ojszki i Stacewicze. P rojektowane prace na miesi ąc marzec 1946 r.: a/ dalsze kontynuowanie prac scaleniowych i przygotowanie nowych obiektów oraz sporz ądzenie wykazów wsi wymagaj ących scalenia, wsi zniszczonych na skutek działa ń wojennych, a wymagaj ących sporz ądzenia planu zabudowa ń; b/ parcelacja gruntów po uchod źcach do BSSR oraz maj ątków pocer- kiewnych Sasiny, śerczyce i Rajsk. Nr 21 1946 luty 28, Bielsk Podlaski. — Protokół nr 2/46 zebrania b urmistrzów, wójtów, sekretarzy gminnych, radnych i sołtysów p ow. Bielsk Podlaski zwołanego przez starost ę bielskiego R. Wo źn iaka w sprawie oceny realizacji obowi ązkowych świadcze ń rzeczowych, rozpisania premiowej po Ŝyczki odbu dowy kraju i bie Ŝą cej działalno ści władz pa ństwowych . Kopia, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 10, k. 50-51. Obecni przedstawiciele gmin: m[iasta] Bielsk, Ciechanowiec, gm. Bia- łowie Ŝa, Bielsk, Bo ćki, Bra ńsk, Ciechanowiec, Hajnówka, Kleszczele, Klukowicze, Milejczyce, Narew, Narewka, Orla, Wyszki oraz społecze ństwo miejscowe. Razem około 400 osób. Brak przedstawicieli gmin: m[iasto] Siemiatycze, gm. Drohiczyn, Gro- dzisk, Mielnik i Siemiatycze. Zebranie rozpocz ęto o godz. 12 min[ut] 30. P rzewodniczył: ob. Starosta P owiatowy R. Wo źniak. P rotokolant : ob. Drozdowski Ludwik. P orz ądek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ realizacja świadcze ń rzeczowych, 3/ organizacja miejskich, gminnych i gromadzkich komitetów premiowej [po Ŝyczki] odbudowy kraju, 4/ przygotowania do wiosennej akcji siewnej, 5/ ró Ŝne. Ad. 1. Zebranie zagaił ob. Starosta R. W o źniak witaj ąc przybyłych go ści: ob. Wojewod ę i gen. P aszkiewicza oraz wszystkich przedstawicieli gmin. Nast ępnie do Prezydium zebrania powołał obywateli a: Wicewoje- wodę Borowskiego, sekretarza ob. Wojewody Ko ściołowskiego, płk. Kruglika, płk. Kuszneruka 1, płk. Satanowskiego, ppłk. Sukaczowa i płk. Ka źmierczaka. Ad. 2. Obywatele a burmistrzowie, wójtowie, wzgl ędnie sekretarze zło Ŝyli kolejno krótkie sprawozdania z realizacji świadcze ń rzeczowych i wpływu podatków.

65 bM[iasto] Bielsk. b Zdano 35% zbo Ŝa. P odatków wpłyn ęło 60%. Gos- podarka idzie do ść dobrze. P rzy milionowym bud Ŝecie dotychczas deficyt wynosi tylko 30.000 zł. bM[iasto] Ciechanowiec. b Świadczenia rzeczowe i podatki wpłyn ęły w małym procencie. Ob. zast ępca burmistrza tłumaczy tym, Ŝe na terenie m[iasta] Ciechanowiec gospodarstwa rolne s ą bardzo drobne — przewa Ŝnie do 2 ha, a gospodarstwa wi ększe, których jest zaledwie kilka, są nieobsiane w cało ści. Ostatnio zauwa Ŝa si ę post ęp ze wzgl ędu na wojsko, które przybyło na pomoc. bGm. Białowie Ŝa. b Wpłyn ęło zbo Ŝa 80,5%, kartofli 60%, podatków 45%. Pozostało ść zalega na gospodarstwach obsadzonych ostatnio przez repatriantów. Ob. sekretarz gminy zwraca równie Ŝ uwag ę na ci ęŜ ki stan gminy, poniewa Ŝ cały szereg wsi odeszło do ZSSR, pozostałe wsie były przez okupanta wysiedlone i spalone, a obecnie s ą w stadium organizacji. Nadle śnictwo podatków nie zapłaciło w cało ści, 20% pokryto drzewem opałowym. bGm. Bielsk. b Zbo Ŝa wpłyn ęło 34,5%, kartofli 32%. Wpłyn ęło du Ŝo oleistych, które nie zostały jeszcze przerachowane na zbo Ŝe. P odatki ści ągni ęto w 60%. Bud Ŝet wykonano w 90%. bGm. Bo ćki. b Wpłyn ęło: Ŝyta 15%, pszenicy 13%, j ęczmienia i owsa 11%, ziemniaków 38%, siana 27%, podatków 20%. Sekretarz gminy tłu- maczy znikomy procent dostaw tym, Ŝe w gminie 8 najwi ększych wsi jest spalonych i 110 gospodarzy wyjechało do ZSSR, i gospodarstwa po nich pozostałe s ą nieobsiane. Po przybyciu wojska znacznie si ę poprawia. bGm. Bra ńsk. b Wpłyn ęło: 97 ton Ŝyta, 13 ton pszenicy, 8 ton jęczmienia, 7 ton owsa, 9,5 ton gryki, 33 tony oleistych, 8 ton str ączkowych, 226 kg pastewnych, 44 tony kartofli, 88.000 [zł] podatków, co stanowi znikomy procent cało ści. Nadle śnictwo Bielsk podatków nie wpłaciło. Wójt gminy tłumaczy tak słabe wpływy tym, Ŝe na terenie gminy jest 8 wsi zupełnie spalonych, w tym 3 wsie trzykrotnie spalone i do tego dotkni ęte w ostatnim roku gradobiciem. bGm. Ciechanowiec. b Wpływy s ą bardzo znikome — 2,8%. Wójt gminy tłumaczy tym, Ŝe gospodarstwa s ą bardzo drobne i nieurodzajne (nadbu Ŝańskie). Wyra Ŝa nadziej ę, Ŝe wojsko, które przybyło, przyjdzie z pomoc ą. bGm. Hajnówka. b Ści ąganie świadcze ń rzeczowych jest na uko ńczeniu. Wpłynęło ogółem 60% zbo Ŝa, co przy przerachowaniu na zbo Ŝe da około 70%. Obecnie lustruje gospodarstwa specjalna komisja. Około 20% nie b ędzie mo Ŝno ści wykonania z powodu wielkich zniszcze ń.

66 Podatków wpłynęło około 90%. Osada Hajnówka ma wielkie trudno ści aprowizacyjne, poniewa Ŝ sama gmina Hajnówka nie jest w stanie dostatecznie zaopatrzy ć tak wielkiej masy robotniczej w Ŝywno ść w Hajnówce. W ójt gminy w zwi ązku z ostatnim incydentem 2 prosi o oddział wojska z powodu braku bezpiecze ństwa. bGm. Klukowicze. b W płyn ęło: ziarna 38%, ziemniaków 60%, podatków 65%. Gmina poniosła wielkie straty w czasie przep ędu bydła przez wojska sowieckie latem 1945 r. bGm. Kleszczele. b Wpłyn ęło: Ŝyta 77%, pszenicy 76%, j ęczmienia 84,7%, gryki i prosa 99%, co stanowi ogółem około 70%, podatków około 50%. Wi ększe wpływy zahamowały ostatnie wypadki 3. bGm. Milejczyce. b Wpłyn ęło zbo Ŝa 25%, ziemniaków 35%, str ączko- wych 100%, podatków 20%. bGm. Narew. b Wpłyn ęło: Ŝyta 52%, pszenicy 19%, j ęczmienia 34%, owsa 32%, str ączkowych 43%, ziemniaków 48%, podatków 70%. Str ączkowe nie s ą przerachowane na zbo Ŝe. bGm. Narewka. b Wójt nieobecny — wyszedł. bGm. Orla. b Św[iadczenia] rzeczowe — wpłyn ęło ogółem około 40%. Podatki wpływaj ą lepiej — ju Ŝ wpłyn ęło 500.000 zł. bGm. Wyszki. b Wpłyn ęło ziarna 100 t[on], ziemniaków 60 t[on], co stanowi znikomy procent, mi ęsa 56%, podatków 20%. Reasumuj ąc wszystkie spostrze Ŝenia, ob. Starosta wezwał do pracy i intensywnego ści ągania świadcze ń rzeczowych przy pomocy wojska. Ad. 3. Zabrał głos ob. Milewski — przewodnicz ący PRN. Na wst ępie podkre ślił jak wielkie straty poniosła Rzeczpospolita w ciągu wojny. Zniszczone s ą wsie i miasta. Zniszczony przemysł. Otrzymali śmy tereny bogate, długie wybrze Ŝe morskie. Trzeba odbudowa ć przemysł i zniszczone porty morskie. Nie mo Ŝemy liczy ć na pomoc z zewn ątrz. Musimy odbudowa ć sami. Na nas spadł obowi ązek odbudowy. Rz ąd postanowił rozpisa ć P remiową Po Ŝyczk ę Odbudowy Kraju. Mówca wezwał do zorganizowania miejskich, gminnych i gromadzkich komitetów, które zajm ą si ę zbieraniem podpisów w śród wszystkich mieszka ńców na po Ŝyczk ę i, które b ędą prowadzi ć akcję propagandow ą, by ka Ŝdy obywatel zakupił przynajmniej 1/4 obligacji na sum ę 500 zł. Dotychczas najwi ększe wpływy s ą od mas pracuj ących. Po Ŝyczka ta musi by ć prowadzona pod hasłem skupienia wszystkich Polaków. Dokładniejsze instrukcje zostan ą wydane. Ad. 4. Odło Ŝono na nast ępne zwyczajne zebranie burmistrzów, wójtów i sekretarzy.

67 Ad. 5. Zabrał głos płk. Satanowski — dowódca pułku stacjonuj ącego w Bielsku. Stwierdził, Ŝe wojsko przysłane do Bielska ma za zadanie nie tylko pomóc w ści ąganiu świadcze ń rzeczowych, lecz równie Ŝ walk ę z bandytyzmem, walk ę z nielegalnym wyr ębem lasów i p ędzeniem samogonu, i nie jest w stanie podoła ć wszystkiemu, poniewa Ŝ nie zna dokładnie terenu i warunków. Wezwał do pomocy całe społecze ństwo, by wskazywało ukrywających si ę bandytów, którzy zakłócaj ą spokój i prowadz ą wrog ą całemu społecze ństwu propagand ę. Nast ępnie zabrał głos gen. Gustaw Paszkiewicz, który przed 2 miesi ą- cami przyleciał z Anglii i został mianowany dowódc ą 18 dywizji na Bia- łostocczy źnie. Omawia jak spaczyła si ę polska my śl na obczy źnie. Dwa czynniki weszły w gr ę: zdrada interesów polskich i Ŝal Anglii tylu poniesionych wydatków na utrzymanie i szkolenie Armii P olskiej. Dlatego chce wszystkich Polaków zatrzyma ć, by stali si ę obywatelami angielskimi. Gen. Anders poszedł na lep rz ądu Anglii w imi ę wygody, pieni ądza. Gen. Anders szkoli i wysyła kurierów do kraju, którzy tu, a przewaŜnie w Białostocczy źnie wichrz ą spokój w społecze ństwie, nastawiaj ą wrogo społecze ństwo do Zw[i ązku] Radzieckiego i obecnego Rz ądu. Dlatego te Ŝ społecze ństwo oczekuje wojny, pój ść na wschód. Bł ędy nie mog ą si ę powtórzy ć. W imperium brytyjskim jest 350.000 tys[i ęcy] Ŝołnierzy polskich, z tego około 90% jest w wieku 17-35 lat. W tym 100 tys[i ęcy] spacjalistów wojskowych i 12 tys[i ęcy] pilotów, którzy bronili Londynu przed inwazj ą niemieck ą. Anglii Ŝal takiej wyszkolonej armii. Wyszkolenie kosztowało bardzo duŜo. Oprócz tego Armia P olska w imperium brytyjskim ma wielkie oszczędno ści. W Anglii jest du Ŝy procent kobiet, którym grozi staropanie ństwo. Anglia ma wielkie kapitały na Śląsku, który przypadł P olsce, dlatego stara si ę odw- raca ć oczy Polaków z zachodu na wschód. Ostatnio gen. Anders otrzymał 20 milionów funtów szterlingów na wichrzenie w P olsce i na sianie nienawi ści do Zw[i ązku] Radz[ieckiego]. Wzywa społecze ństwo, by nie słuchało wrogich podszeptów Andersa, lecz wzięło si ę do rzetelnej, powojennej pracy, celem odbudowy zniszczonej Polski. Wszyscy, którzy ulegn ą, zostan ą przykładowo ukarani i odpowiedz ą przed s ądem. Nast ępnie zabrał głos ob. Wojewoda Białostocki Dybowski. W swoim przemówieniu wyja śnia i zaprzecza wszystkim wrogim pogłoskom kr ąŜą - cym po Białostocczy źnie, jak: „złotówka nie b ędzie kursowała, Ŝal W ilna i Lwowa, wrogie nastawienie do ludno ści białoruskiej, sprawa oficerów sowieckich w wojsku polskim, pogłoski, Ŝe tereny te odejd ą do ZSSR, 17 republika, kołchozy i inne”. St ąd te Ŝ wynika bandytyzm, mordowanie lo- jalnych obywateli, opór w zdawaniu świadcze ń rzeczowych i płaceniu po-

68 datków, brak wiary w P olsk ę i oczekiwanie na co ś co ma nast ąpi ć. Czas te rzeczy przełamuje i przełamie. Wszystkie wiadomości szeptane zawodz ą. Złotówka kursuje nadal. P rawda, Ŝe w Wilnie i Lwowie mieszkali Polacy, lecz trzeba przyzna ć, Ŝe cały teren wschodni jest zamieszkały przez ludno ść niepolsk ą. P olacy na podstawie umowy wróc ą do Polski. P olska przesun ęła si ę na ziemie macierzyste — polskie. Ludno ści białoruskiej, zamieszkałej na terenie Polski, zwraca uwag ę, Ŝe je Ŝeli chc ą wychowywa ć si ę w kulturze narodowej białoruskiej powinni wyjecha ć do BSSR, gdy Ŝ w przyszło ści Rz ąd Polski nie b ędzie utrzymywał białoruskich szkół i nie będzie ich wychowywał w rodzinnym języku. Tworzy si ę P a ństwo Polskie Narodowe. Granica Rzeczpospolitej jest ustalona po linii Curzona. Oficerowie sowieccy odejd ą, je Ŝeli tylko mo Ŝna b ędzie obsadzi ć ich miejsca przez oficerów polskich, których jest brak, których wyniszczyli Niemcy w Katyniu 4 i obozach koncentracyjnych. Wszelkim tym pogłoskom i wrogim nastawieniom jest winna demoralizacja wojenna — samogon. Wzywa wszystkich do wzi ęcia udziału w P remiowej Po Ŝyczce Odbudowy Kraju. Udział odbudo- wy spadł na ka Ŝdego obywatela. Nie nale Ŝy wierzy ć wrogim podszeptom i pomaga ć im. Oni uciekn ą, gdy im b ędzie tu za gor ąco, jak uciekli w 1939 r., jak uciekła banda „Burego” 5. Ci jednak, którzy ich wspieraj ą, miejscowi gospodarze pozostan ą i na nich spadnie cała odpowiedzialno ść , i oni tylko ucierpi ą. Ostrzega przed podobnymi wypadkami, by si ę obudzili z letargu i wzi ęli si ę do pracy w imi ę dobra Ojczyzny i by nie narzekali na władz ę, gdy b ędzie za pó źno. Ko ńczy wzniesieniem okrzyków na cze ść Rzeczpospolitej, Władz Naczelnych i Wojska Polskiego. Nast ępnie rozdano przywieziony z Białegostoku materiał propagandowy. Ob. Starosta podzi ękował go ściom i wszystkim przybyłym przedstawicielom gmin i zamkn ął zebranie o godz. 16 min[ut] 30. c a W tek ście: „Ob. Ob.” b-b Podkre ślone. c Protokół podpisał nieczytelnie protokolant L. Drozdowski i przewodnicz ący zebrania R. Wo źniak. 1 Chodzi prawdopodobnie o zast ępc ę dowódcy 18 Dywizji WP płk. Teodora Ku śnieruka. 2 Chodzi o napad na Hajnówk ę oddziału PAS NZW pod dowództwem R. Rajsa ps. „Bury” w nocy z dn. 28/29 I 1946 r. 3 Chodzi o spalenie wsi Zaleszany i Wólka Wygonowska oraz wymordowanie cz ęś ci ich mieszka ńców przez członków oddziału PAS NZW dowodzonego przez R. Rajsa ps. „Bury” 4 W Katyniu (obecnie Rosja) wiosn ą 1940 r. funkcjonariusze NKW D rozstrzelali z rozkazu generalnego sekretarza W szechzwi ązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) Józefa Stalina ok. 4.500 oficerów Wojska Polskiego, wzi ętych do niewoli przez Arm i ę Czerwon ą we wrze śniu 1939 r.

69 5 Chodzi o oddział PAS NZW pod dowództwem R. Rajsa ps. „Bury”, który na przełomie stycznia/lutego 1946 r. spalił w pow. bielskim i pow. białostockim 5 wsi białoruskich, a ścigany przez jednostki Wojska Polskiego i Arm ii Czerwonej uciekł do Prus Wschodnich. Nr 22 1946 luty 28, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania milicjanta z plu- tonu operacyjnego Komend y Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim Mikołaja Gładzkiego p rzeprowadzonego przez referenta Wydziału Śledczego Komend y Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim Aleksego Pachwicewicza w sprawie jego d ezercji i postrzelenia Nadziei Motel z Kleszczel. Oryginał, formularz maszynowy wypełniony odr ęcznie. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 327/46, k. 8-9. ab Referent Wydziału Śledczego Powiatowej Komendy MO w Bielsku Podlaskim b plut[onowy] Pachwicewicz Aleksy bprzesłuchał w charakterze podejrzanego ni Ŝej wymienionego, który zeznał co nast ępuje. b b1. Nazwisko i imi ę, imi ę ojca b Gładzki Mikołaj s. Antoniego. b2. Data i miejsce urodzenia b 1927 r., m[iasto] Kleszczele, pow. Bielsk Podl[aski]. b3. Stopie ń wojskowy, stanowisko i przydział b szere[gowy] pluton[u] operacyjnego Pow[iatowej] Kom[endy] MO w Bielsku Podl[askim]. b4. Słu Ŝba w wojsku b nie słu Ŝył. b5. Narodowo ść i wykształcenie b Białorus, 4 oddziały szkoły pow- szechnej. b6. Stan cywilny i rodzinny b kawaler. b7. Zawód cywilny i stan maj ątkowy b robotnik, maj ątku nie posiada. b8. Posiadane odznaczenia b nie posiada. b9. Posiadane rany i kontuzje b nie posiada. b10. Karalno ść b ze słów nie karany. b11. Ostatnie miejsce zamieszkania b pluton operacy[jny] Pow[iatowej] Kom[endy] w Bielsku. bPouczony o prawie odmowy składania wyja śnie ńb cGładzki Mikołaj c bpodał co nast ępuje. b Dnia 5 II 1946 r. w godzinach obiadowych zdezerterowałem z plut[onu] operacyjnego Pow[iatowej] Kom[endy] MO w Bielsku Podl[askim]. Do dezercji namówił mnie były mój kolega, funkcjonariusz tego Ŝ plutonu Pow[iatowej] Kom[endy] MO w Bielsku Podl[askim] Jawdosiuk Mikołaj, który obecnie jest zwolniony z szeregów MO rozkazem Woj[ewódzkiej] Kom[endy] MO z dnia 8 II 1946 r. N 19. Wy Ŝej wymieniony Jawdosiuk Mikołaj mówił mi, Ŝe: „ja si ę zwolniłem i jad ę do SSR 1, i tam b ędę pracowa ć, [zrób] tak samo i ty”, mówił do mnie: „b ędziesz miał tam lepiej, Ŝuć to wszystko, t ę słu Ŝbę nawet bez zwolnienia i wyjedziemy do SSR”. Ja posłuchałem wy Ŝej wymienionego 70 Jawdosiuka, zdezerterowałem z t ą my ślą, Ŝeby wyjecha ć do SSR. Dnia 26 II 1946 r. o godzinie 17 zostałem złapany przez fukcjo[nariusza] plutonu operacyjnego P ow[iatowej] Kom[endy] MO w Bielsku kapr[ala] Chrabola Stanisława we wsi Koszele, gm. Bielsk P odl[aski], który to kapral był w tej wsi w sprawach słu Ŝbowych i złapał mnie okazyjnie. Ja wracałem z Bielska od Komisji Ewakuacyjnej, gdzie wyrabiałem sobie dokumenty na wyjazd do SSR i potrzebne dokumenty otrzymałem, miałem wyjecha ć w dniu 1 III 1946 r. Wy Ŝej wymienione dokumenty zał ączone przy niniejszej sprawie. 2 Co do postrzelenia przeze mnie Mo- tel Nadziei, 10 lat, c[órki] Mikołaja, zamieszkałej w m[iejscowo ści] Kleszczele, pow. bielskiego, wyja śniam: b ędąc jeszcze na post[erunku] MO Kleszczele, w dniu 24 XII 1945 r. po zdaniu słu Ŝby o godzinie 18 wracałem do domu, poniewa Ŝ mieszkałem na prywatnej kwaterze, spotkałem Motela Mikołaja, miesz[ka ńca] m[iejscowo ści] Kleszczele, który zaprosił mnie do siebie w go ścin ę. B ędąc w go ścinie wypili śmy w sze ściu 1 l[itr] wódki, przy zako ńczeniu tej go ściny przyszedł do domu tego ob. Noskowicz Jan, miesz[kaniec] m[iejscowo ści] Kleszczele, ja mu nalałem pół szklanki wódki, on wypił i zacz ął mi ubli Ŝać, a mianowicie mówił: „ty Białorus, a słu Ŝysz P olakom”, i sił ą wyci ągn ął mnie do sieni, tam uderzył mnie kilkakrotnie pi ęś ci ą w twarz i wyci ągn ął mnie na ulic ę, i uderzaj ąc mnie jeszcze dwa razy po twarzy zobaczył u mnie w kieszeni pistolet, szarpn ął za takowy i odci ągn ął kurek, ja nie dałem Ŝeby mnie rozbroił z pistoletu. Noskowicz zaci ągn ął [mnie] do tego samego mieszkania i tam jeszcze próbował odebra ć ode mnie [pistolet] po raz drugi, lecz ja nie daj ąc si ę mu rozbroić wyci ągn ąłem pistolet z kieszeni i nie zauwa Ŝyłem, Ŝe ob. Noskowicz odci ągnął kurek szarpi ąc mnie, wyci ągn ąłem [wi ęc] ten pistolet z kieszeni nieostro Ŝnie, w tym czasie padł strzał i [kula] raniła cór[k ę] Mikołaja Motela, Nadziej ę, w nog ę powy Ŝej kolana. Poniewa Ŝ to nie był rzeczywisty pistolet, tylko przerobiony z rakietnicy na [naboje] P PSz. Ja wyja śniam, Ŝe z tego powodu tak si ę stało, Ŝe łatwo było odci ągn ąć kurek ob. Noskowiczowi podczas szarpania mnie. Wi ęcej w tej sprawie nic wyja śni ć nie mog ę.d a Na górze dokumentu adnotacja sygnowana nieczytelnym podpisem: „ Śledczy przesła ć do Wojew[ódzkiej] Kom[endy] M[ilicji] Ob[ywatelskiej] — Sekcja Dyscyplinarna dn. 9 III 1946 r.” b-b Tekst maszynowego formularza. c-c Własnor ęczny podpis M. Gładzkiego. d Protokół podpisał referent Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podla- skim plut. A. Pachwicewicz i M. Gładzki. 1 Chodzi o Zwi ązek Socjalistycznych Republik Radzieckich. 2 Brak w aktach sprawy. 3 M. Gładzki został skazany 8 V 1946 r. przez Wojskowy S ąd Rejonowy w Białym stoku na 7 lat pozbawienia wolno ści, Najwy Ŝszy S ąd Wojskowy w Warszawie postanowieniem z 19 VI 71 1946 r. zmniejszył kar ę do 3 lat, po amnestii zwolniony z wi ęzienia 29 III 1947 r.; w: APwB, Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 327/46, k. 33, 36 i 44. Nr 23 1946 luty, Orla. — S prawozdanie sytuacyjne wójta gm. Orla Awakuma Wawreszuka za luty 1946 r. d otycz ące d ziałalno ści władz samorz ąd owych, stanu bezpiecze ń stwa pu blicznego i sytuacji ekonomicznej w gminie. Oryginał, r ękopis. GRN w Orli 1945-1954, sygn. 6, k. 4. aP oufne a 1. aSytuacja ogólna i polityczna. a W m[iesi ą]cu sprawozdawczym biuro Zarz ądu było czynne normalnie oprócz dnia 12 lutego, którego to dnia praca Zarz ądu Gminy została przerwana o godzinie 1 p[o] p[ołudniu], gdy Ŝ nieznane oddziały wojskowe poruszały si ę ze wsi Szernie do wsi Koszele odległej o 1/2 km od Orli. Zebranie Zarz ądu Gminy wyznaczone na ten dzie ń nie odbyło si ę, gdy Ŝ sytuacja w tym dniu była napr ęŜ ona. O godzinie 5 tego Ŝ dnia wspomniany oddział na 10 furmankach zabranych we wsi Koszele przejechał przez Orl ę w kierunku wsi Krywiatycze, a nast ępnego dnia byli obecni we wsi Koryciska b. Stan personelu biurowego 6 [osób], referat świadcze ń rzeczowych — 4, dwóch pracowników biura chorych. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym odbyły si ę 2 zebrania sołtysów w dniu 5 i 19 bm. 2. aStan bezpiecze ństwa. a Dnia 13 bm. 2 uzbrojonych [ludzi] w unifor- mach wojskowych, bez wylegitymowania si ę, za Ŝą dało od sołtysa wsi Stary Kornin c 20 kg słoniny, co sołtys zmuszony był wykona ć. Tego Ŝ dnia ci Ŝ sami udali si ę do szkoły we wspomnianej wsi, uczniowie widz ąc uzbrojonych w popłochu rozbiegli si ę, wobec czego nauka w szkole została przerwana. We wsi Dubicze Cerkiewne trzech uzbrojonych [ludzi] w uniformach wojskowych wyłudzali u gospodarzy słonin ę oraz zagrozili nauczycielom szkoły w tej Ŝe wsi, aby nie wykładali nauki w szkole w języku białoruskim. Na terenie gminy zakłócenie spokoju nie nast ąpiło. Meldunki z terenu gminy o kradzie Ŝy nie nast ąpiły. a3. Sytuacja gospodarcza. a Stan gospodarczy gminy dostateczny. P oda- tek gruntowy do kasy gminnej wpłyn ął do dnia 28 bm. w sumie 551.294 [zł], 60% którego wystarcza na pokrycie najniezb ędniejszych potrzeb gminy, jak to: opłacenie poborów, zakup opału dla gminy i szkół i drobne remonty. Wykonanie bud Ŝetu przedstawia si ę nast ępuj ąco: dochody od pocz ątku roku do dnia 28 bm. wynosz ą zł 391.025, wydatki zł 285.657. Stan świadcze ń rzeczowych przedstawia si ę jak nast ępuje — od pocz ątku wpłynęło: Ŝyta 170 ton, pszenicy 37 [ton], j ęczmienia 19 ton, owsa 35 [ton], gryki i prosa 2.265 kg, razem 263.265 ton, zamiana

72 zbo Ŝa nie przeliczona. Zasiłków rodzinom wojskowych w m[iesi ą]cu bie Ŝą cym nie wypłacano. 4. Ruchu przesiedle ńczego w m[iesi ą]cu sprawozdawczym nie było. a-a Podkre ślone. b W tek ście: „Korytyski”. c W tek ście: „Starekornino”. Nr 24 1946 marzec 1, Białystok. — Protokół zebrania koła PPR przy PUBP w Białymstoku w sprawie omówienia sytuacji p olityczno-społecznej w kraju, wyboru sekretarza koła i d elegatów n a Wojewódzk ą Konferencję PPR w Białymstoku, omówienia b raku dyscypliny p artyjn ej u kierownika PUBP Stanisława Stanczuka. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/2, k. 94-95. Na zebraniu obecnych było 17 członków. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego zebrania, 2/ referat tow. Kunata o sytuacji przedwyborczej, 3/ wybór sekretarza koła PP R Pow[iatowego] UBP, 4/ wybór delegatów na Pow[iatowy] Zjazd PP R 1, 5/ wolne wnioski. aPunkt pierwszy. a Sekretarz komórki tow. D ąbrowski b odczytał protokół z poprzedniego zebrania. aPunkt drugi. a T ow. Kunat wygłosił referat o sytuacji przedwyborczej w kraju, w zwi ązku z tym, Ŝe P SL odmówiło i ść razem w bloku stronnictw demokratycznych do wyborów. aPunkt trzeci. a Na sekretarza komórki PP R przy Pow[iatowym] UBP w B[iałym]stoku został wybrany wi ększo ści ą głosów tow. D ąbrowski b Konstanty, na zast ępc ę sekretarza — tow. Kutyłowski Marian. aPunkt czwarty. a Delegatami od koła PPR P ow[iatowego] UBP na Pow[iatowy] Zjazd PP R w B[iałym]stoku zostali wybrani nast ępuj ący towarzysze: 1/ D ąbrowski b Konstanty, 2/ Lu śniak Józef, 3/ Kutyłowski Marian, 4/ Kalinowski Antoni. aPunkt pi ąty. a W wolnych wnioskach wpłyn ął wniosek w sprawie sy- stematycznego uchylania si ę od zebra ń koła PPR tow. Stanczuka Stanisława oraz sprawy niekulturalnego obchodzenia si ę tow. Stanczuka ze swymi podwładnymi. Ogólne zebranie koła P PR zwa Ŝywszy, Ŝe kierownik urz ędu systematycznie nie przychodzi na zebrania partyjne pomimo tego, i Ŝ ka Ŝdy raz jest powiadamiany o tym, postanowiło: zwróci ć si ę do Komitetu P ow[iatowego] PP R w Białymstoku, [by] wezwał tow. Stanczuka do Komitetu Pow[iatowego] i udzielił napomnienia podporz ądkowania si ę dyscyplinie partyjnej. W sprawie niekulturalnego obchodzenia si ę tow. Stanczuka ze swymi podwładnymi czł[onkami] PP R jak równie Ŝ bezpartyjnymi, ogólne zebranie ustaliwszy 73 szereg faktów obzywania współpracowników przez tow. Stanczuka niecenzuralnymi słowami, postanowiło równie Ŝ zainterweniowa ć w tej sprawie przed Kom[itetem] P ow[iatowym] P PR w Białymstoku. c a-a Podkre ślone. b W tek ście: „Dombrowski”. c Protokół podpisał nieczytelnie sekretarz komórki PPR K. D ąbrowski. 1 Chodzi o Wojewódzk ą Konferencj ę PPR w Białymstoku. Nr 25 1946 marzec [p o 1], Białystok. — Sp rawozdanie statystyczne podinspektora szkolnego n a pow. Białystok Jana Kowala o stanie szkolnictwa z polskim i białoruskim j ęzykiem nauczania oraz liczbie nauczycieli. Kopia, maszynopis. Inspektorat Szkolny w Białymstoku 1944-1950, sygn. 3, k. 21-22. Ewidencja organizacji szkolnictwa i ruchu słu Ŝbowego nauczycieli wg stanu na 1 III 1946 r. 1. Liczba szkół w powiecie z j ęzykiem wykładowym polskim: o 1 nauczycielu — czynnych 34, nieczynnych 8, o 2 nauczycielach — czynnych 52, nieczynnych 1, o 3 nauczycielach — czynnych 20, nieczynnych 2, o 4 nauczycielach — czynnych 9, nieczynnych —a, o 5 i wi ęcej naucz[ycielach] — czynnych 16, nieczynnych —a. Ogółem szkół czynnych 131, nieczynnych 11. 1 a. Liczba szkół w powiecie z j ęzykiem wykładowym białoruskim: o 1 nauczycielu — czynnych 10, nieczynnych 3, o 2 nauczycielach — czynnych 4, nieczynnych 3, o 3 nauczycielach — czynnych 1, nieczynnych —a, o 4 nauczycielach — czynnych 1, nieczynnych —a, o 5 i wi ęcej naucz[ycielach] — czynnych 1, nieczynnych —a. Ogółem szkół czynnych 17, nieczynnych 6. 2. Liczba faktycznie zatrudnionych nauczycieli: 404. a/ Kwalifikowanych — 223. b/ Niekwalifikowanych — 181. 3. Brak nauczycieli ogółem: a/ w szkołach z j ęzykiem wykładowym polskim — 58, b/ w szkołach z wykładowym j ęzykiem białoruskim — 12. Razem — 70. 4. a/ Liczba uczniów w szkołach czynnych 15.390 b; o 1 nauczycielu — 1.810, o 2 nauczycielach — 3.605, o 3 nauczycielach — 2.976, o 4 nauczycielach — 2.121, o 5 i wi ęcej naucz[ycielach] — 4.878.

74 Razem — 15.390. b/ Ilo ść uczniów w wieku szkolnym nie obj ętych szkoł ą — 6.237. 5. a/ Ilo ść budynków szkolnych własnych u Ŝytkowanych przez szkoł ę — 67. b/ Ilo ść izb lekcyjnych wynaj ętych — 132. 6. a/ Ilo ść budynków własnych zupełnie zniszczonych — 7. b/ Ilo ść budynków własnych cz ęś ciowo zniszczonych, nadaj ących si ę do u Ŝytku, jednak jeszcze nieodbudowanych — 2. c/ W stanie u Ŝywalno ści, jednak przez szkoł ę nie zaj ęte —a. 7. Ilu nauczycieli w ubiegłym miesi ącu ubyło — 9. Ilu nauczycieli w ubiegłym miesi ącu zaanga Ŝowano — 6. Za Inspektora Szkolnego na pow. białostocki P odinspektor Szk[olny] Kowal Jan a W tek ście brak danych. b Opuszczono dopisek „+ 82”. Nr 26 1946 marzec 4, Bielsk Podlaski. — Raport Wydziału Powiatowego w Biel- sku Podlaskim dla PUBP w Bielsku Podlaskim o liczbie mieszka ńców w powiecie z wyró Ŝnieniem ich narodowo ści i p ochodzenia społecznego oraz rozmieszczeniu w gminach zakładów produkcyjnych i liczbie zatrud nionych w n ich robotników. Kopia, maszynopis. Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 122, k. 7. P owiadamia si ę, Ŝe na terenie tut[ejszego] powiatu jest wg raportów zarz ądów miejskich i gminnych mieszka ńców 197.351 (w tym w m[ie ście] Bielsk 6.020). Wg narodowo ści W powiecie W tym w m[ie ście] Bielsk polskiej 107.825 5.237 białoruskiej 88.539 510 Ŝydowskiej 83 83 innych 904 190

Wg zawodów W powiecie W tym w m[ie ście] Bielsk rolników 37.445 rodzin 245 rodzin rzemie ślników 2.717 rodzin 117 rodzin robotników 4.450 rodzin 650 rodzin inteligencji prac[uj ącej] 1.120 rodzin 340 rodzin handlarzy 491 rodzin 91 rodzin wolnych 174 rodziny 24 rodziny Zaznacza si ę, Ŝe dane s ą podane w przybli Ŝeniu, z powodu braku dok- ładnych danych. P odziału wg poszczególnych zawodów trudno dokona ć, gdy Ŝ wi ększo ść gmin nie podała. W m[ie ście] Bielsk s ą: 2 młyny — 7 robotników, 2 olejarnie — 4 ro- botników, 3 piekarnie — 20 robotników, 2 betoniarnie — 6 robotników, 75 1 mleczarnia — 3 robotników, 1 sodowiarnia — 4 robotników, 1 fabryka filców — 5 robotników. W powiecie — m[iasto] Siemiatycze: Pa ństwowe Zakłady Ceramiczne — 22 robotników, 1 elektrownia — 10 robotników, 6 młynów prywatnych, gm. Białowie Ŝa: 1 tartak (w Gródkach) — 61 robotników, 1 terpentyniarnia — 26 robotników, gm. Bielsk: 8 wiatraków prywatnych, gm. Bo ćki: 1 młyn parowy, 1 młyn wodny, 2 wiatraki, 1 olejarnia, 1 gr ęplarnia — [ogółem] 10 robotników, gm. Bra ńsk: 1 tartak (w Rudce), 4 młyny motorowe, 1 młyn wodny, 3 wiatraki — [ogółem] 30 robotników, gm. Ciechanowiec: 2 młyny motorowe, 2 młyny wodne, 12 wiatraków — [ogółem] 28 robotników, gm. Drohiczyn: 3 młyny motorowe, 7 wiatraków, gm. Hajnówka: Zakłady Drzewne — 226 robotników, Pa ńst[wowa] Fabr[yka] Such[ej] Dest[ylacji] Drewna — 124 robotników, P a ństwowa Fabryka Terpentyny — 77 robotników, 3 młyny motorowe — 19 robotników, gm. Kleszczele: 2 młyny motorowe — 15 robotników, 1 tartak — 50 robotników, gm. Mielnik: 6 młynów — 6 robotników, 3 olejarnie — 3 robotników, 1 terpentyniarnia — 2 robotników, gm. Milejczyce: 1 fabryka kafli — 32 robotników, 2 młyny motorowe — 10 robotników, 1 T artak Pa ństwowy — 47 robotników, 4 młyny wodne — 4 robotników, gm. Narew: 3 młyny motorowe — 13 robotników, 1 Tartak Pa ństwowy — 6 robotników, gm. Narewka: 1 olejarnia, 1 piekarnia, 2 garbarnie, 2 młyny parowe, 1 młyn wodny — [ogółem] 15 robotników, gm. Orla: 3 fabryki kafli (2 potrzebuj ą remontu) — 31 robotników, gm. Wyszki: 2 młyny motorowe — 10 robotników, 1 Tartak — 15 robotników, 17 wiatraków — 17 robotników. W powiecie jest około 60 wiatraków nie uj ętych niniejszym wykazem. a a Raport podpisał nieczytelnie wiceprzewodnicz ący Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim Edward Zalewski. Nr 27 1946 marzec 7, Narew. — Pismo wójta gm. Narew A. Nikonowicza do sta- rosty bielskiego informuj ące o napadzie oddziału polskiego podziemia zbrojn ego n a wie ś Puchły (gm. Narew) i zamordowaniu 6 osób. Oryginał, r ękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 73. P oufne Zarz ąd Gminny donosi, Ŝe w dniu 5 III 1946 r. około godz. 20 banda NSZ w liczbie — wg niesprawdzonych danych — około 32 ludzi, zamor- dowała we wsi P uchły tut[ejszej] gminy: 1/ Mikołaja Galickiego — sekre- tarza Komitetu Gminnego PPR, zabieraj ąc mu automat, 2/ Mieczysława Galickiego — ojca Mikołaja Galickiego licz ącego 76 lat, 3/ Mari ę Galick ą — matk ę Mikołaja, l[at] 65, 4/ Jana Galickiego — brata 76 Mikołaja, l[at] 23, 5/ Jana Martyniuka — szwagra Mikołaja Galickiego, 6/ Mikołaja P awluczuka — mieszka ńca wsi P uchły. Wg posiadanych obecnie informacji banda ta po dokonaniu morderstwa wyjechała zarekwirowanymi furmankami w kierunku wsi Kaniuki tut[ejszej] gminy, a nast ępnie w kier[unku] st[acji] kol[ejowej] Strabla. Po drodze pod wsi ą Ko Ŝany banda ta została ostrzelana, rzekomo przez ludno ść uzbrojon ą wsi Ko Ŝany, wskutek czego zmuszona była rzuci ć furmanki i rozsypa ć si ę. Jak obecnie ustalono, banda ta przebywała w okolicach os[ady] Narew ju Ŝ w dniu 3 bm., a mianowicie zarekwirowała furmanki we wsi Odrynki tut[ejszej] gminy, nast ępnie pod sam ą Narwi ą porzuciła sanie, widziana była dalej koło wsi Ogrodniki tut[ejszej] gminy w uroczysku Krukowszczyzna i to w wi ększej ilo ści. W tej miejscowo ści spotkał si ę z band ą t ą b[yły] sołtys wsi Ogrodniki P iotr Poskrobko, który po wylegitymowaniu został przez t ą Ŝe band ę pobity. We wsi Iwanki ta sama banda uprowadziła mieszka ńca tej Ŝe wsi Jana Broniewicza, który zmuszony był do wskazania drogi rzekomo do wsi Ko źliki tut[ejszej] gminy i powrócił do domu po kilkunastu godzinach. (Banda ta, licz ąca rzekomo około 40 ludzi, była prawdopodobnie tylko cz ęś ci ą grupy operacyjnej. We wsi Puchły prawdopodobnie była cz ęść druga tej Ŝe grupy.) Wg otrzymanych ostatnio wiadomo ści oddział, który znajdował si ę na terenie gminy Narew, był do ść liczny i nie jest wykluczone, Ŝe cz ęść tej bandy mo Ŝe znajdowa ć si ę jeszcze w okolicy Narwi i lasach b[yłego] maj[ ątku] Hieronimowo, wzgl[ ędnie] w okolicach Ladzkiej Puszczy. P omi ędzy pozostawionymi na furmankach pod wsi ą Ko Ŝany łupami, znaleziono teczk ę z dokumentami partyjnymi zrabowan ą w mieszkaniu Mikołaja Galickiego. Teczka ta obecnie znajduje si ę w posiadaniu tut[ejszych] władz partyjnych. P oniewa Ŝ na terenie tut[ejszej] gminy specjalnych rabunków banda ta nie dokonała, wi ęc zachodzi podejrzenie, Ŝe napad był zawczasu zorgani- zowany i był dobrze przygotowany, oraz miał podło Ŝe czysto polityczne. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe pomimo kilkukrotnych zarz ądze ń, do chwili napadu, Ŝadnego meldunku o ukazaniu si ę na terenie gminy podejrzanych oddziałów wojskowych nie było. Nr 28 1946 marzec 8, Białystok. — Pismo wiceprezesa S ądu Okr ęgowego w Bia- łymstoku Antoniego Borejki do starosty bielskiego in formuj ące o odrocze- niu terminu rozprawy p rzeciwko ks. prawosławnemu M. Wincukiewiczo- wi. Oryginał, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 143.

77 Wydział Karny S ądu Okr ęgowego uprzejmie zawiadamia Obywatela Starost ę, i Ŝ sprawa przeciwko Ks. Mikołajowi Wincukiewiczowi osk[ar Ŝonemu] z art. 26 P[rawo] o W [ykroczeniach], wyznaczona do rozpoznania na sesji wyjazdowej w Bielsku Podlaskim w dn. 26 marca rb., została skre ślona z wokandy i [w] wy Ŝej oznaczonym terminie nie odb ędzie si ę. O czym uprasza si ę powiadomi ć Ks. Wincukiewicza. P rzewodnicz ący Wydziału Wiceprezes A. Borejko Nr 29 1946 marzec 8, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka do Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim z poleceniem wszcz ę- cia dochodzen ia w sp rawie zbierania n a terenie p owiatu podp isów pod petycj ą d o rz ądu ZSRR z pro śb ą o wzi ęcie w opiek ę lud no ści p rawosław- nej zamieszkuj ącej Białostocczyzn ę. Oryginał, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 115, k. 2. aPoufne Doszło do mojej wiadomo ści, i Ŝ na terenie gm. Orla we wsi Zbucz i prawdopodobnie w innych wsiach i gminach tut[ejszego] powiatu były zbierane podpisy na podaniu, w którym m.in. było napisane, i Ŝ Rz ąd Polski gn ębi Białorusinów, pali wsie białoruskie, rzuca dzieci w ogie ń i w zwi ązku z tym Białorusini prosz ą Rz ąd Radziecki o wzi ęcie ich pod swoj ą opiek ę. W tym podaniu było równie Ŝ zamieszczone Ŝą danie, a Ŝeby tych du- chownych prawosławnych w pow. bielskim, którzy podpisali umow ę w sprawie „unii”, wywie źć do Rosji, a stamt ąd na ich miejsce przysła ć innych duchownych. Był to apel do Mi ńska i Moskwy. Redaktorem tego podania podobnie Ŝ był ks. Wincukiewicz z Bielska. W zwi ązku z powy Ŝszym polecam natychmiast przeprowadzi ć docho- dzenie w kierunku ustalenia autora wymienionego podania, zbieraj ących podpisy i podpisuj ących, oraz poci ągni ęcia winnych do odpowiedzialno ści karno-sądowej. O wykonaniu niniejszego prosz ę mnie zameldowa ć.1 a Na m arginesie adnotacja opatrzona nieczytelnym podpisem komendanta powiatowego MO por. G. Danieluka: „ Śledczy, natychmiast przeprowadzi ć energiczne, wyczerpujące dochodzenie, spraw ę uwa Ŝać jako b[ardzo] piln ą, dn. 9 III 1946 r.” 1 Odpowied ź plut. E. Niczyporuka z posterunku MO w Orli patrz dok. nr 82. Nr 30 1946 marzec 8, Su wałki. — Pismo sekretarza KP PPR w Su wałkach M. Kowala do KW PPR w Białymstoku w sp rawie odwołania ze stanowiska szefa PUBP w S uwałkach Igora Bu rdzieja. Oryginał, maszynopis KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/V/21, k. 123. 78 P oufne. Komitet Powiatowy PP R w Suwałkach komunikuje, Ŝe na stanowisku kierownika Urz ędu Bezpiecze ństwa w Suwałkach jest Burdziej Igor 1, który nie odpowiada swojemu zadaniu i nie cieszy się opini ą, jest to po prostu łobuz. P rzeto Komitet Powiatowy zwraca si ę do Komitetu W ojewódzkiego, aŜeby Komitet Wojewódzki interweniował w Woj[ewódzkim] UBP, aŜeby wysłano do Suwałk kierownika inteligentniejszego, któryby odpowiadał zadaniu i był dobrym demokrat ą. Zaznaczamy, Ŝe sprawa nie cierpi zwłoki, poniewa Ŝ nasz teren jest pod obstrzałem reakcji. a a Pod pismem nieczytelny podpis sekretarza KP PPR w Suwałkach M. Kowala. 1 I. Burdziej, ur. w 1918 r. w Bielsku Podlaskim, narodowo ść białoruska, wykształcenie podstawowe, prac ę w resorcie bezpiecze ństwa rozpocz ął w 1944 r. w Bielsku Podlaskim, w PPR od 10 II 1945 r., w lipcu 1945 r. przeniesiony do PUBP w Suwałkach na stanowisko zast ępcy szefa, w ko ńcu lutego 1946 r. został p.o. szefa PUBP w Suwałkach; Patrz cz ęść 1, dok. nr 11. Nr 31 1946 marzec 14, Klukowicze. — Protokół u stale ń komisji z gm. Klukowicze ewidencjonuj ącej zbrodnie hitlerowskie na terenie gromady Wólka Nu rzecka. Oryginał, r ękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 116, k. 16. Dnia 14 marca 1946 r. komisja w składzie: wójt gminy Klukowicze Paweł Juchniewicz, komendant M[ilicji] Obywatelskiej Stanisław Sadowski oraz członkowie komisji — Wasilewski Włodzimierz i Omelczuk Jan, przeprowadziła badanie zbrodni niemieckich popełnionych na terenie gromady Wólka Nurzecka, gm. Klukowicze, pow. Bielsk P odl[aski]. W m[iesi ą]cu wrze śniu 1943 r. przez nieznanych osobników z lasu został zabity niemiecki Ŝandarm. Niemcy z zemsty zacz ęli a łapa ć ludzi i mordowa ć; zamordowali wtedy nast ępuj ące osoby: 1/ Gryciuka Konstantego, Białorusa, lat 56, 2/ Kulgawczuka Antona, Białorusa, lat 43, 3/ Parfieniuka Michała, Białorusa, lat 37, 4/ Gryciuka Filipa, Białorusa, lat 58. Nast ępnie bna drugi dzie ń przybył oddział gestapo, spalili mieszkanie i w tym mieszkaniu spalili cztery osoby, a mianowicie: 1/ Wawryniuk P łaton, Białorus, lat 56, 2/ Gryciuk Zachar, Białorus, lat 26, 3/ Baran Maria, Białoruska, lat 50, 4/ Baran Luba, Białoruska, lat 28. Niemców, którzy mordowali ww. — nazwisk ich ustali ć nie mo Ŝna było. Po wy Ŝej wymienionym wypadku, cpo tygodniu czasu, Ŝandarmi ze st[acji] kol[ejowej] Czeremcha przeprowadzili znów obław ę na terenie naszej gminy i jeden z naszych mieszka ńców dJozwowicz Włodzimierz d pasł konie e na pastwisku, zabrali go od koni, odwie źli par ęset metrów i 79 rozpocz ęli bi ć kijami, a potem rozstrzelali. Nazwiska Ŝandarma, który mordował nie ustalono. P o pewnym okresie czasu, ci sami Ŝandarmi przeprowadzili znów obław ę w naszej gromadzie i mieszkaniec Kulgawczuk P aweł, Białorus, lat 47, szedł do swej obory, zatrzymali go i 3 Ŝandarmów rozpocz ęło go bi ć kijami, i tak zabili go na śmier ć. Nazwisk tych Niemców nie ustalono. fW roku 1944 ci sami Ŝandarmi ze st[acji] kol[ejowej] Czeremcha złapali niezanych nam 4 osobników — nazwiska ich nam nieznane — i byli [oni] przez tych Ŝandarmów rozst- rzelani. Poza tym na terenie gromady Wólka Nurzecka morderstw wi ęcej nie było. g a W tek ście: „naczeli”. b Opuszczono przekre ślone: „te same”. c Opuszczono przekre ślone: „przybyli do naszej gromo”. d-d Nadpisane. e W tek ście: „konia”. f Opuszczono przekre ślone: „Poza tym na terenie naszej gromady morders”. g Opuszczono nieczytelne podpisy członków komisji złoŜone pod tekstem. Nr 32 1946 marzec 18, Bielsk Podlaski. — Meldu nek Łarysy Bajko do Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim w sprawie u prowadzenia jej m ęŜa ks. Konstantego Bajko przez fu nkcjonariu szy UBP i NKWD. Oryginał, r ękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 77. Melduj ę, i Ŝ m ąŜ mój ks. Konstanty Bajko 1 w sobot ę, tj. 16 III 1946 r. o godz. 11 30 w połud[nie] szedł na lekcje religii do Gimnazjum im. T. Ko ściuszki [w Bielsku Podlaskim] i w tym czasie, to jest przechodz ąc ul. Batorego przez kładk ę, wysiadło [z samochodu] dwóch cywili i jeden wojskowy szofer — ten wojskowy był w randze sier Ŝanta — i sił ą porwali K. Bajk ę, wepchn ęli do taksówki, która ju Ŝ stała obok zerwanego mostu. Po czym powie źli w niewiadomym kierunku. Miejsce wypadku i cały in- cydent widziała uczennica 6 klasy szkoły [powszechnej] nr 2. Ł. Bajko 1 K. Bajko, ur. 1909 r. w Białowie Ŝy, od 1927 r. kształcił si ę w Seminarium Duchownym w Wilnie, w 1934 r. otrzymał święcenia kapła ńskie, w 1937 r. uzyskał tytuł magistra teologii, do lipca 1944 r. na parafii w Świer Ŝy (woj. lubelskie) i Klecku (obecnie Republika Białoru ś), od wrze śnia 1944 r. uczył religii w Pa ństwowym Liceum i Gim nazjum Białoruskim w Bielsku Podlaskim, prefekt szkół powszechnych i średnich w Bielsku Podlaskim, aresztowany 16 III 1946 r. i zesłany w okolice W orkuty na Syberii, sk ąd powrócił na Białostocczyzn ę w ko ńcu 1956 r. Nr 33 1946 marzec 19, Milejczyce. — Protokół nr 2/46 p osiedzenia GRN w Milej- czycach w sprawie przyj ęcia do wiadomo ści tekstu ustawy o radach narodowych z dn . 3 I 1946 r., realizacji obowi ązkowych świadcze ń rzeczowych, zakupu b udynku gospodarczego d la szkoły i dokooptowania radnych. 80 Oryginał, r ękopis. GRN w Milejczycach 1945-1954, sygn. 1, k. 3-6. Komplet członków Zarz ądu — 5. Obecnych członków Zarz ądu — 5. Komplet członków Rady — 17. Obecnych członków Rady — 13. Obecni członkowie Zarz ądu Gm[innego]: 1/ wójt P rochowicz Mikołaj, 2/ podwójci Prokopowicz Włodzimierz, 3/ ławnik Matujewicz Konstanty, 4/ ławnik Malewski Charyton, 5/ ławnik Łobodzi ński Mikołaj. Obecni radni: 1/ Czajkowski P iotr, 2/ Matocha Antoni, 3/ Michnowski Piotr, 4/ Nesterowicz Józef, 5/ Chursowicz Anatoliusz, 6/ Iwanowiec Grzegorz, 7/ Wolszczuk Konstanty, 8/ Awtoniuk T eodor, 9/ Litwiniuk Paweł, 10/ Dubiec Aleksy, 11/ Mertens Wacław, 12/ Koli ński Władysław, 13/ Juchimowicz Teodor. Nieobecni radni nieusprawiedliwieni: 1/ P olak Franciszek, 2/ Macie- jewski Ignacy. P rzewodniczył Czajkowski Piotr — przewodnicz ący Rady Gminnej. P rotokołował sekretarz Baran Wacław. P osiedzenie rozpocz ęto o godz. 10 30 . P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego posiedzenia, 2/ sprawozdanie przewodn[icz ącego] Rady Gminnej ze Zjazdu w Bielsku Podlaskim z dn. 18 III rb., 3/ odczytanie ustawy o radach narodowych z dn. 3 I 1946 r. („DzURP” nr 3, poz. 19), 4/ sprawa świadcze ń rzeczowych, 5/ kupno spalonego domu po Ŝydowskiego, 6/ dokooptowanie radnych, 7/ odczytanie pism (okólników), 8/ wolne wnioski (podania w spr[awie] świad[cze ń] rzecz[owych]). P rzewodnicz ący otwiera posiedzenie, stwierdza quorum, odczytuje po- rz ądek dzienny, po czym przyst ąpiono do rozpatrywania poszczególnych punktów porz ądku dziennego. 1. aP o odczytaniu protokołu z poprzedniego posiedzenia nr 1/46 z dn. 15 II przez sekretarza gminy Rada Gminna jednogło śnie postanowiła. Uchwała nr 4 „Rada Gminna protokół nr 1/46 z dn. 15 II 1946 r. przyjmuje do za- twierdzającej wiadomo ści.” 2. aP rzewodnicz ący Rady Gminnej Czajkowski P iotr o świadcza, Ŝe 18 III 1946 r. był na zebraniu instrukcyjnym przewodnicz ących gminnych i miejskich rad narodowych w Bielsku Podl[askim]. Na zebraniu tym były omawiane sprawy, które mo Ŝna uj ąć w nast ępuj ące punkty: a/ sprawa ukonstytuowania si ę, uaktywnienia i autorytetu rad narodowych, b/ sprawa wiosennej akcji siewnej, c/ sprawa świadcze ń rzeczowych i d/ powołanie Komisji Kontroli Społecznej i Komitetu

81 Gminnego Obywatelskiego P [remiowanej] P[o Ŝyczki] O[dbudowy] K[raju]. P o wysłuchaniu sprawozdania przewodnicz ącego zapada. Uchwała nr 5 „Sprawozdanie przewodnicz ącego Czajkowskiego Piotra z zebrania z dn. 18 III 1946 r. Rada Gminna przyjmuje do wiadomości i wykonania z tym, Ŝe do zorganizowania Gminnego Komitetu Obywatelskiego Prem[iowanej] Po Ŝ[yczki] Odb[udowy] Kr[aju] zostały ju Ŝ powołane odpowiednie osoby na posiedzeniu Rady Gminnej w dniu 15 II 1946 r. (prot[okół] nr 1/46), co si ę za ś tyczy powołania Gminnej Komisji Kontroli Społecznej, to takowa zostanie powołana po otrzymaniu odpowiedniej instrukcji.” 3. aP o odczytaniu przez sekretarza gminy ustawy z dnia 3 I 1946 r. o radach narodowych („DzURP” nr 3, poz. 19) zapada. Uchwała nr 6 „Rada Gminna ustaw ę z dnia 3 I 1946 r. o radach narodowych („DzURP” nr 3, poz. 19) przyjmuje do wiadomo ści i stosowania.” 4. aSpraw ę referuje przewodnicz ący Rady Gminnej Czajkowski P iotr powiadamiając, Ŝe wpłyn ęło kilkadziesi ąt poda ń mieszka ńców gm. Milej- czyce, przewa Ŝnie [gospodarstw] spalonych, wzgl[ ędnie] zniszczonych wskutek działa ń wojennych 1944 r., o umorzenie im świadcze ń rzeczowych. Na wniosek kilku radnych podania te odłoŜono do załatwienia w wolnych wnioskach. Nast ępnie zabiera głos wójt Prochowicz Mikołaj, który wyja śnia, Ŝe słabo posuwaj ąca si ę akcja świadcze ń rzeczowych [wykonywanych] przez rolników tut[ejszej] gminy, tłumaczy si ę nie tylko zł ą wol ą poszczególnych gospodarzy, lecz i wzgl ędami innej natury, a mianowicie: 1/ działaniami wojennymi, gdy Ŝ jak wiadomo pierwsza armia czołowa radziecka, została przez Niemców otoczona w Milejczycach i gminie Milejczyce, gdzie dwa tygodnie trwała w obl ęŜ eniu nie maj ąc dowozu Ŝywno ści i paszy dla koni, wskutek tego zostały wykoszone zasiewy tak ozime jak i jare na pasz ę dla koni oraz brany był dla wojska inwentarz Ŝywy jako prowiant, w ten sposób du Ŝo zbo Ŝa i inwentarza Ŝywego zostało zniszczone, 2/ słab ą gleb ą na terenie gminy Milejczyce, gdy Ŝ jak wiadomo gmina Milejczyce posiada najgorsz ą ziemi ę na terenie całego powiatu bielskiego, gdy Ŝ du Ŝo jest gruntów, które nale Ŝałoby tylko zalesi ć (piaski), 80% wiosek jest nieskomasowanych, 3/ ewakuacj ą ludno ści na wschód i zachód, 4/ na terenie gminy jest du Ŝo gospodarstw karłowatych (do 2 ha), oraz gospodarstw powstałych z parcelacji, jak równie Ŝ gospodarstw prowadzonych przez wdowy i sieroty.

82 Wskutek powy Ŝszego i na wniosek wójta, Rada Gminna postanowiła jednogło śnie wynie ść nast ępuj ącą uchwał ę. Uchwała nr 7 „Rada Gminna opieraj ąc si ę na wy Ŝej podanych motywach, które s ą wiarygodne, zwraca si ę do Starostwa Powiatowego w Bielsku P odlaskim (Inspektorat Świadcze ń Rzeczowych) z pro śbą o zmniejszenie świadcze ń rzeczowych w r[oku rozrachunkowym] 1945/1946 dla gminy Milejczyce w nast ępujących wysoko ściach: 1/ dla gospodarstw do 2 ha — zbo Ŝa 6.711 kg, kartofli —b, 2/ dla gospodarstw opuszcz[onych] przez Białorusinów — zbo Ŝa 47.138 kg, kartofli 51.210 kg, 3/ dla gospodarzy, którzy wyjechali na zachód — zboŜa 51.133 kg, kartofli 63.240 kg, 4/ dla gospodarstw zniszczonych wskutek działa ń wojennych — zbo Ŝa 49.700 kg, kartofli 89.770, 5/ dla gospodarstw powstałych z parcelacji — zbo Ŝa 12.330 kg, kartofli 16.380 kg, 6/ dla gospodarstw wdów i sierot [po] pomord[owanych] przez Niemców i zagin[ionych] — zbo Ŝa 2.307, kartofli 2.890. Razem: zbo Ŝa 169.319 kg, kartofli 223.490 kg. 5. aNa wniosek wójta, który o świadczył, Ŝe przy szkole w lesie nie ma budynku gospodarczego, Rada Gminna wyniosła jednogłośnie nast ępuj ącą uchwał ę. Uchwała nr 8 „Rada Gminna upowa Ŝnia Zarz ąd Gmin[n]y do zakupu pozostałego materiału budowlanego (zr ębu domu) spalonego budynku w Milejczycach po Ŝydowskiego i pobudowanie z tego materiału budynku gospodarczego przy szkole w lesie. 6. aP rzewodnicz ący wyja śnia, Ŝe nale Ŝy uzupełni ć skład Rady, który li- czebnie nie odpowiada wymogom ustawy z dn. 3 I 1946 r. („DzURP” nr 3, poz. 19), w dodatku 2 radnych (Maciejewski i Polak) wyjechali na zachód, wobec czego Rada Gminna postanawia. Uchwała nr 9 „Dokooptowa ć w skład Rady Gminnej nast ępuj ące osoby: 1/: Prystup ę Ignacego z P akaniewa, 2/ Ma ńko Romana z Miedwie Ŝyk, 3/ Lewczuka Demiana z Sasin, 4/ Gryncewicza Mieczysława z Wałek, 5/ Jó źwiaka Sta- nisława z Nurca.” 7. aP o odczytaniu przez sekretarza gminy Okólnika Wojewody Biało- stockiego nr 8 z dnia 24 I 1946 r. Nr S-1/1/46, w spr[awie] stosunku wójta do rady narodowej, Okólnika Biura Prezydialnego Krajowej Rady

83 Narodowej z dn. 21 II 1946 r. Nr L.dz. 2760/435/46 Org. w spr[awie] dekretu o ochronie i hodowli zwierz ąt gospodarskich, pisma Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej z dnia 22 I 1946 r. Nr L.dz. 531/46 w spr[awie] rozwi ązania rad narodowych i z dn. 22 I 1946 r. L.dz. 152/46 w sprawie kooptowania członków rad narodowych oraz odezwy Przewodnicz ącego Delegatury Komisji Specjalnej do Walki z Nadu Ŝyciami i Szkodnictwem Gospodarczym w spr[awie] powołania do Ŝycia w Białymstoku tej delegatury, Rada Gminna postanowiła. Uchwała nr 10 „Odczytane przez sekretarza gminy pisma, okólniki przyj ąć do wiado- mo ści i stosowania.” 8. aWobec wpłyni ęcia du Ŝej ilo ści poda ń od mieszka ńców gminy, [gos- podarstw] spalonych i zniszczonych wskutek działa ń wojennych, w sprawie umorzenia świadcze ń rzeczowych za rok [rozrachunkowy] 1945/1946, Rada Gminna wyniosła nast ępuj ącą uchwał ę. Uchwała nr 11 „Rada Gminna postanawia w ramach 10% umorzenia świadcze ń rze- czowych ogólnego wymiaru na gmin ę, zmniejszy ć wszystkim [gospodarstwom] spalonym i zniszczonym działaniami wojennymi [o] 50% świadczenia rzeczowe na rok [rozrachunkowy] 1945/1946 z tym, Ŝe pozostałe 50% oddadz ą w terminie 8-dniowym. Wobec wyczerpania porz ądku dziennego i niezgłoszenia wolnych wniosków, przewodnicz ący posiedzenie zamkn ął o godz. 16 30 . a Opuszczono odnotowane na marginesie powtórzenie słowne punktu porz ądku dziennego posiedzenia GRN. b W tek ście brak danych. Nr 34 1946 marzec 20, Bielsk Podlaski. — Pismo sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim Grzegorza Koszela do KW PPR w Białymstoku in formujące o napadzie rabun kowym Ŝołnierzy odd ziału kontyngentowego z 65 pułku WP n a rodzin ę sekretarza KG PPR w Narwi Dymitra Sn arskiego. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/V/21, k. 19. Doniesienie Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Bielsku P odlaskim donosi, Ŝe dnia 17 III 1946 roku o godzinie 21 napadli Ŝołnierze z 18 Dywizji [65] pułku na dom tow. Snarskiego Dymitra, w postaci bandy. (Po zamordowaniu tow. Galickiego tow. Snarski został wysuni ęty na stanowisko sekretarza Gminnego Komitetu P PR w Narwi.) Jednostka wojskowa, jako banda, szukała tow. Snarskiego i wiedz ąc, Ŝe on jest pepeerowcem szukali i domagali si ę broni. Tow. Snarski skrył si ę, a broni nie znale źli, poniewa Ŝ tow. Snarski nie posiadał jej. 84 śołnierze zbili jego syna Borysa i Ŝon ę tak, Ŝe oboje ci ęŜ ko pobici le Ŝą w po ścieli. Pobili tak Ŝe jeszcze jednego s ąsiada, który tak Ŝe nie wstaje z po ścieli. Nast ępnie Ŝołnierze ci zacz ęli grabi ć. Ukradziono: 5 skór, złoty zegarek i 15.000 złotych. Zaznaczam, Ŝe jednostka wojskowa z 65 pułku wysłana była na teren gminy Narew w sprawie ści ągania kontyngentu mi ęsnego i jednocze śnie uprawiała robot ę reakcyjn ą. sekretarz powiatowy PPR Koszel Nr 35 1946 marzec 25, Bielsk Podlaski. — Sp rawozdanie za marzec 1946 r. kie- rownika PUZ w Bielsku Podlaskim Witolda Majewskiego dla PRN w Bielsku Podlaskim z działalno ści u rz ędu oraz plan pracy n a kwiecie ń 1946 r. Oryginał, maszynopis. PUZ w Bielsku Podlaskim 1944-1947, sygn. 1, k. 21. P owiatowy Urz ąd Ziemski obejmuje referaty: 1. Ogólny referat — 7 osób, 2. Techniczno-pomiarowy — 2 osoby. Razem 9 osób. W ci ągu miesi ąca wykonano: 1. Współpraca z Bankiem Rolnym w sprawie nale Ŝno ści za rozparce- lowane grunty; 2. Współpraca ze Zwi ązkiem Samopomocy Chłopskiej przy przydzie- laniu gruntów i odroczeniu terminów płatno ści; 3. Współpraca z P owiatowym Biurem Rolnym w sprawie wiosennej Akcji Siewnej; 4. Zmiana nabywców działek rozparcelowanych maj ątków pozostałych po uchod źcach do BSSR i na odzyskane tereny zachodnie; 5. Rozparcelowano grunty pocerkiewne maj[ ątku] Rajsk i grunty pa ń- stwowe w uroczysku „Bobrowy Oles” o obszarze ł ącznym 52,2 ha, roz- parcelowano gruntów pobiałoruskich 63,75 ha; 6. Dalsze wykonanie prac scaleniowych w 4 obiektach; stwierdzenie starego stanu posiadania wsi Kalnica i wydania orzeczenia stwierdzaj ącego stary stan posiadania; przygotowanie nowych obiektów do scalenia; 7. Sporz ądzenie wykazów z powiatu wsi zniszczonych na skutek działa ń wojennych, wsi wymagaj ących scalenia i wsi scalonych oraz wykazów wsi zniszczonych, wymagaj ących sporz ądzenia planów odbudowy; 8. Sporz ądzenie wykazów gruntów pobiałoruskich, po Ŝydowskich i po- niemieckich z całego powiatu;

85 9. Sporz ądzenie wykazu kwartalnego ewidencji nieruchomo ści ziemskich przejętych na mocy Dekretu z dnia 6 IX 1944 r. na reform ę roln ą. P rojektowane prace na miesi ąc kwiecie ń 1946 r. Dalsze kontynuowanie prac scaleniowych oraz przygotowanie nowych obiektów do scalenia; sporz ądzenie planów zabudowy wsi zniszczonych; parcelacja gruntów pobiałoruskich i maj ątków pocerkiewnych Szczyty, śerczyce, Podbiele. aTrudno ści a P arcelacja gruntów pobiałoruskich napotyka trudno ści z powodu nie- przekazania tych gruntów przez P rzedstawiciela Rz ądu do Spraw Ewaku- acji i Pa ństwowego Urz ędu Repatriacyjnego. a-a Podkre ślone. Nr 36 1946 marzec 27, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka do UWB w sprawie wydawania za świadcze ń o obywatelstwie polskim d la osób narodowo ści białoruskiej. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 445, k. 2. Do tut[ejszego] Starostwa wpływaj ą podania osób narodowo ści białoru- skiej o wydanie po świadczenia obywatelstwa w celu uzyskania renty in- walidzkiej, jako inwalidom Armii Czerwonej, b ądź te Ŝ dla przedstawienia do Kuratorium Szkolnego, jako nauczycielom szkół białoruskich 1. Wobec powy Ŝszego uprzejmie prosz ę o wyja śnienie: 1/ czy osobom narodowo ści białoruskiej, które udowodni ą przynale Ŝno ść sw ą do stanu wło ścia ńskiego w jednej z gmin powiatu oraz zapis do rejestrów sumarycznych przedwojennych, mo Ŝna wyda ć po świadczenia obywatelstwa niezale Ŝnie od tego, czy słu Ŝyli oni w Armii Czerwonej, czy nie, 2/ czy posiadaj ą obywatelstwo polskie osoby narodowo ści białoruskiej, które pochodz ą z terenów znajduj ących si ę obecnie poza granicami Polski, a [które] do roku 1939 wchodziły w skład Państwa P olskiego, osoby takie znalazły si ę na terenie powiatu bielskiego b ądź przypadkowo, b ądź te Ŝ nawet przybyły jako repatrianci. 2 Starosta Powiatowy R. Wo źniak 1 Okólnik kurator Okr ęgu Szkolnego Białostockiego E. Krassowskiej z dn. 9 X 1945 r. nakazywał zwalnianie z pracy nauczycieli, którzy nie udowodnili, Ŝe posiadają obywatelstwo polskie; patrz tom I, cz ęść 1, dok. nr 121. 2 Odpowied ź UWB patrz dok. nr 64. Nr 37

86 1946 kwiecie ń 1, Bielsk Podlaski. — Raport p owiatowego komend anta MO w Bielsku Podlaskim dla starosty p owiatowego d otycz ący d ziałalno ści Wydziału Ś ledczego Komen dy Powiatowej MO w dn iach 24-31 III 1946 r. Oryginał, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 108. Ile spraw wpłyn ęło — 52. Ile spraw załatwiono — 34. Ile sprawców zatrzymano — 17. W tym: podejrzanych o zabójstwo milicjanta i pracownika UBP oraz obrabowanie kas w m[iejscowo ści] Orla — 3, za kradzie Ŝe nierogacizny i rzeczy — 12, za ci ęŜ kie uszkodzenie ciała — 2. P rzez Wydział Śledczy Pow[iatowej] Kom[endy] MO w Bielsku Podl[askim] wykrytych [zostało] 9 sprawców, którzy z broni ą w r ęku w miesi ącu listopadzie 1945 r. 2-krotnie napadli na poczt ę i Zarz ąd Gminny w Orli. W Zarz ądzie Gminnym i na poczcie obrabowali kas ę z pieni ędzmi. Zamordowali w m[iejscowo ści] Orla milicj[anta] plut[onowego] Trusiewicza i we wsi Topczykały pracownika UBP z Bielska Podl[askiego] Tymoszewicza Szymona. 2 sprawców tej szajki uj ęto. Dochodzenie w toku. P osterunek MO w Narwi, b ędąc na patrolu słu Ŝbowym dowiedział si ę, Ŝe do kol[onii] Ogrodniki, gminy Narew, przybyli uzbrojeni bandyci i ra- bują mieszka ńca tejŜe kolonii, natychmiast udał si ę na miejsce wypadku, gdzie natkn ął si ę na szajk ę bandyck ą. W trakcie walki 1 bandyta został zabity, nazwisko Kułakowski Jan, mieszkaniec kol[onii] Krynickie, gm. Zabłudów, oraz 1 został ci ęŜ ko ranny, który został uprowadzony przez band ę. P rzy tym zabity posiadał automat PP Sz, wraz z amunicj ą, 1 granat, był umundurowany w polski uniform wojskowy. Bro ń została zabrana przez funkcj[onariuszy] MO. P rzy tym, w sprawie rabunków w m[iejscowo ści] Orla, wykryto szereg kradzieŜy [i] rabunków dokonanych przez wy Ŝej wspomnian ą szajk ę. Zdj ęto broni: 1 rakietnica, 1 KBK rosyjski, 1 automat P PSz. a a Raport podpisał nieczytelnie w zast ępstwie kierownika W ydziału Śledczego Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim plut. Fr. Koziuk i powiatowy komendant MO w Bielsku Podlaskim por. G. Danieluk. Nr 38 1946 kwiecie ń 2, Bielsk Podlaski. — Sp rawozdanie sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim A. Jarymowicza za marzec 1946 r. z d ziałalno ści organi- zacyjnej PPR, współpracy z PPS i SD, działalno ści ZSCh i ZWM, realizacji obowi ązkowych świadcze ń rzeczowych, stanu bezpiecze ń stwa pu blicznego, pracy PUBP i MO, akcji siewnej.

87 Kopia, maszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/2, k. 65-67. aI. Organizacja partyjna liczy na dzień 1 kwietnia 1946 roku 927 członków, skomórkowanych w 107 kołach partyjnych. Miesi ąc marzec upłyn ął pod znakiem akcji wyborczej [do] władz partyjnych. Przeprowadzone zostały wybory sekretarzy kół partyjnych oraz przeprowadzono gminne konferencje wyborcze w 9 gminach, a mianowicie: w dniu 15 III 1946 roku w Kleszczelach oraz w tym Ŝe dniu w Orli, w dniu 17 marca w Narewce, w dniu 22 III w Białowie Ŝy, w dniu 23 III w Bielsku P odlaskim, w dniu 24 III w Hajnówce, w dniu 25 III w Milejczycach, w dniu 26 III w Klukowiczach, w dniu 29 III w Narwi. Nale Ŝy tak Ŝe podkre śli ć, Ŝe w Kleszczelach była wyznaczona konferencja gminna na dzie ń 9 marca 1946 roku, lecz nie odbyła si ę, bo członkowie s ą sterroryzowani i zastraszeni przez terror, który został na tym terenie zastosowany przez bandy, a mianowicie: spalenie wsi Zaleszany i Wólka Wygonowska 1, to samo było w gminie Narew, gdzie konferencja gminna miała odby ć si ę w dniu 13 marca 1946 roku, lecz nie odbyła si ę z powodu morderstwa dokonanego na sekretarzu Gminnego Komitetu P PR w Narwi tow. Galickim 2. W dniach, w których odbyły si ę konferencje wyborcze — gminne — odbyły si ę tak Ŝe posiedzenia nowo wybranych komitetów gminnych, na których zostali wybrani sekretarze komitetów gminnych oraz egzekutywy tychŜe. W dniu 31 marca 1946 roku odbyła si ę wyborcza konferencja powia- towa, na której został wybrany Komitet Powiatowy oraz 47 delegatów na Konferencję Wojewódzk ą. Lista delegatów została przesłana do Komitetu Wojewódzkiego. II. bInne stronnictwa i współpraca z nimi. b Na terenie Bielska P odlaskiego mamy bratni ą Polsk ą Parti ę Socjali- styczną, licz ącą ogółem 48 członków, Stronnictwo Demokratyczne — 9 członków oraz Polskie Stronnictwo Ludowe — 163 [członków], lecz członkowie P SL s ą nieujawnieni i działaj ą konspiracyjnie. Je śli chodzi o współprac ę, to jest ona do ść dobra z P PS i Stronnictwem Demokratycznym. W miesi ącu marcu odbyły si ę dwie konferencje mi ędzypartyjne. bIII. Zwi ązek Samopomocy Chłopskiej. b Zwi ązek Samopomocy Chłopskiej na terenie powiatu liczy 4.863 członków, zorganizowanych w 273 kołach gromadzkich. Zwi ązek Samopomocy rozwinął szerok ą akcj ę spółdzielcz ą na terenie powiatu i na dzie ń dzisiejszy ma 12 spółdzielni Samopomocy Chłopskiej, a mianowicie: a/ w Bielsku P odlaskim, b/ w Hajnówce, c/ w Kleszczelach, d/ 88 w Orli, e/ w Narwi, f/ w Narewce, g/ w Białowie Ŝy, h/ w Klukowiczach, i/ w Bo ćkach, j/ w Milejczycach, jako w o środkach gminnych oraz w wi ększych wsiach, tj.: a/ w Zubowie, b/ w Klejnikach. Liczba udziałowców spółdzielni Związku Samopomocy Chłopskiej liczy 6.876 członków. bIV. Zwi ązek Walki Młodych. b Zwi ązek Walki Młodych liczy 143 członków. W miesi ącu sprawoz- dawczym ZWM przeprowadził uroczysto ści Tygodnia Młodzie Ŝy. W dniu 24 marca 1946 roku odbył si ę uroczysty pochód młodzie Ŝy ucz ącej si ę i harcerstwa. W tym Ŝe dniu odbyła si ę akademia, na której zostały wygłoszone dwa referaty: a/ „Znaczenie mi ędzynarodowej organizacji młodzie Ŝowej, jej cele i zadania” — wygłosił tow. Tymi ński, przewodnicz ący P ow[iatowego Zarz ądu] ZWM, b/ „Harcerstwo” — wygłosił dru Ŝynowy Abramienko. P o oficjalnej cz ęś ci akademii, młodzie Ŝ wykonała cz ęść artystyczn ą oraz został wy świetlony film. bV. Świadczenia rzeczowe. b Akcja realizacji świadcze ń rzeczowych idzie nieco aktywniej przy po- mocy wojska, które mamy w terenie i przy udziale naszych towarzyszy, których wysłali śmy w liczbie 19 członków oraz trzech towarzyszy z PP S. Trudno ści z jakimi boryka si ę ta akcja, to wła śnie bezpiecze ństwo w terenie. Dotychczas udało si ę jednak zrealizowa ć z gmin zachodnich, gdzie przedtem wykonane były świadczenia od 3% do 6%, teraz zostały wykonane od 19% do 28%. Jak na przykład: a/ gmina Siemiatycze — 19%, b/ gmina Bo ćki — 20%, c/ gmina Wyszki — 28%. Gorzej przedstawia si ę sprawa w gminach: Ciechanowiec — 7%, Grodzisk — 6%, Mielnik — 8,5%. W gminy te zostały wysłane samochody wraz z grupami naszych towarzyszy, lecz jak wida ć z nadesłanych meldunków w terenie tym bez pomocy wojska grupy te nie osi ągn ą nale Ŝytych rezultatów, gdy Ŝ w terenach uaktywniła si ę działalno ść band NSZ. bVI. Bezpiecze ństwo w terenie, praca organów bezpiecze ństwa i orga- nów MO. b Pomimo polepszenia si ę pracy organów UBP oraz S ądu Dora źnego, który dotychczas rozpatrzył ponad 20 spraw s ądowych, w 7 sprawach wynosz ąc wyrok śmierci i pomimo do ść dobrej pracy organów MO, która w miesi ącu marcu uj ęła 2 bandy. Jedna z tych band brała udział w napadzie na Zarz ąd Gminy i Urz ąd Pocztowy w Orli, gdzie zostały zrabowane kasy wraz z gotówk ą ponad 100.000 złotych oraz przez band ę t ą zostali zamordowani: plutonowy MO Trusiewicz Witold — członek P PR i funkcjonariusz UBP Tymoszewicz Szymon, tak Ŝe członek Polskiej P artii Robotniczej. 3

89 Milicja Obywatelska w marcu miesi ącu zdj ęła broni: 4 automaty P PSz, trzy granaty, 3 pistolety, 2 karabiny KBK — rosyjskie, 2 karabiny nie- mieckie. W czasie walki MO z Narwi z band ą został zabity jeden bandyta. P omimo tak wielkiej pracy organów bezpieczeństwa w terenie, grasuj ą bardzo aktywnie i śmiało bandy, jak NSZ, tak Ŝe i rabunkowe. W dniu 6 marca 1946 roku zostaje zamordowany przez band ę NSZ we wsi Puchły, gm. Narew, sekretarz Komitetu Gminnego w Narwi tow. Ga- licki oraz jego rodzice. W dniu 15 marca 1946 roku we wsi Dołubowo, gm. Grodzisk, zostali zamordowani obyw[atele]: Majewski Władysław i śywolewski Anatoli — byli fornale, którzy otrzymali ziemi ę z parcelacji, a w ostatnim czasie, jako byli członkowie PPS usiłowali znowu rozpocz ąć sw ą prac ę partyjn ą. W dniu 20 marca 1946 roku banda NSZ w liczbie 30, z majorem i kapitanem na czele, przybyła do wsi Siemichocze, gm. Klukowicze, gdzie odbywały si ę w tym dniu wybory sołtysa tej wsi. Na wyborach obecny był zast ępca wójta, sekretarz gminny i komendant posterunku MO Klukowicze. Dowódca bandy wraz z 6 bandytami weszli do mieszkania, kazali sołtysowi zrobi ć obiad oraz da ć wódki. Zmusili komendanta MO i obecnych do wspólnego spo Ŝycia i wypicia wódki. Nast ępnie przeinstruowali komendanta MO, jak ma prowadzi ć prac ę w Milicji, pó źniej załadowali si ę na fury i odjechali w kierunku wsi Augustynka. W dniu 24 marca banda NSZ we wsi Dubno, gm. Bo ćki, ściga dwóch Ŝołnierzy Armii Czerwonej pomimo, Ŝe wie ś Dubno jest oddalona od Bo- ciek 2,5 km, a w Bo ćkach stacjonuje batalion W ojska P olskiego. Dnia 26 marca banda NSZ we wsi Śnie Ŝki, gm. Milejczyce, nało Ŝyła i ści ągnęła w tym Ŝe dniu z tej wsi kontrybucj ę w wysoko ści 100.000 zł. Dnia 27 [marca] banda ta otacza wie ś Rogacze, gm. Milejczyce, i rabuje artykuły spo Ŝywcze. Nast ępnie banda rozdziela si ę na mniejsze grupy i rozprasza si ę po wi ększo ści wsi gminy Milejczyce, gdzie tak Ŝe zajmuje si ę ści ąganiem kontrybucji i rabowaniem artykułów spo Ŝywczych. Dnia 28 marca banda NSZ pod dowództwem „ śbika” 4 dokonuje napadu na zarz ąd gminy Milejczyce i rabuje w tym napadzie 18.800 złotych, cz ęść paczek Ŝywno ściowych UNRRA oraz 6 par butów UNRRA; niszcz ąc niektóre akta kancelaryjne banda zostawiła pokwitowanie podpisane przez dowódcę grupy „ śbika”. bVII. Akcja siewna. b Stacja traktorów ma na chodzie 6 traktorów na ogólną liczb ę 8. Dwa traktory s ą w remoncie. P ługów stacja traktorowa, chocia Ŝ nie swoich, bo wypo Ŝyczonych, [ma] nast ępuj ącą ilo ść : pługów dwuskibowych — 4, trzyskibowych — 2, telerzowych — 2.

90 P o Ŝyczka siewna. Przydzielono na powiat Bielsk Podlaski w sumie 350 tysi ęcy złotych. Została podzielona w nast ępuj ący sposób. Spalone przez bandy NSZ wsie: Zaleszany, Wólka Wygonowska, Szpaki i Zanie 5, otrzymają 100.000 złotych. Pozostałe 250.000 [zł] podzielone zostały na gminy, w zale Ŝno ści od zniszcze ń w ka Ŝdej gminie suma po Ŝyczki waha si ę od 10.000 [zł] do 20.000 [zł] na gmin ę. Jedyn ą bol ączk ą jest otrzymanie po Ŝyczki przez rolników, gdy Ŝ musz ą z odległych kra ńców powiatu jecha ć do podjęcia do Białegostoku, na co musz ą traci ć do 1.000 złotych na opłacenie kosztów podró Ŝy, gdy Ŝ bank „Społem” w Bielsku odmówił [wzi ęcia udziału w] akcji realizacji przy wydawaniu po Ŝyczki siewnej. W akcji siewnej bodaj Ŝe najwa Ŝniejsze, a zarazem i najtrudniejsze, b ę- dzie zaoranie i obsianie maj ątków pa ństwowych, gdy Ŝ prawie we wszys- tkich pi ęciu maj ątkach bardzo mało przeprowadzono jesiennej orki, a przez to jest du Ŝy obszar do zaorania wiosennego, jak na przykład maj ątek Czartajew ma do zaorania 217 ha, maj ątek Rudka — 93,5 [ha], maj ątek Kamienny Dwór — 111 ha. P rócz tej bol ączki jest druga, bo maj ątki pa ństwowe nie maj ą prawie zupełnie nasion siewnych i brak im według planu siewnego 343 kwintali ziarna siewnego, i jak wywnioskowa ć nale Ŝy ze stanu mo Ŝno ści zaorania majątków przez stacj ę traktorów, maj ątki nie b ędą obsłu Ŝone nale Ŝycie przez takową. Stacja traktorowa projektuje przeprowadzi ć ork ę wynaj ętymi ko ńmi gospodarzy okolicznych wsi za opłat ą w naturze, tj. naft ą.c a Na piecz ęci nagłówkowej KP PPR w Bielsku Podlaskim jest data: 1 IV 1946 r. b-b Podkra ślone. c Protokół podpisał sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim A. Jarymowicz. 1 Patrz dok. nr 8 i nr 19. 2 Patrz dok. nr 27. 3 Patrz dok. nr 37. 4 Chodzi o Jerzego Kulesz ę, szefa PAS Komendy Powiatu NZW Bielsk Podlaski. 5 W sprawozdaniu bł ędnie został okre ślony skrót polskiej organizacji zbrojnej, której bojówki dokonały napadów na wym ienione wsie, poniewa Ŝ chodzi o oddział PAS NZW pod dowództwem R. Rajsa ps. „Bury”. Nr 39 1946 kwiecie ń 4, Bielsk Podlaski. — Sp rawozdanie starosty bielskiego R. Wo źn iaka za miesi ąc marzec 1946 r. d la Wydziału Społeczno-Politycznego UWB d otycz ące sytuacji społeczno-politycznej, spraw narodowo ściowych i wyznaniowych, stanu bezpiecze ń stwa pu blicznego w powiecie. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 487, k. 8-9. Tajne Cz ęść I

91 aI. Sytuacja ogólna i polityczna. a a/ Zmiany w stanie organizacyjnym Starostwa i charakterystyka pracy w terenie. Zmian w stanie organizacyjnym Starostwa w m[iesi ą]cu sprawozdaw- czym nie było. P raca w terenie przedstawia si ę coraz lepiej, a to dzi ęki obecno ści i działalno ści w tut[ejszym] powiecie oddziałów Wojska P olskiego z puł- kownikiem Satanowskim na czele. Działalno ść Wojska Polskiego przejawia si ę głównie w prowadzeniu odpowiedniej propagandy, zmierzaj ącej do poprawy stosunku ludno ści do władz, w pomocy przy realizacji świadcze ń rzeczowych, w walce z bandytyzmem, kradzie Ŝami le śnymi, tajnym gorzelnictwem i w ogóle w walce z przest ępczo ści ą. Dlatego jest koniecznym, a Ŝeby oddziały Wojska Polskiego pozostały w tut[ejszym] powiecie na stałe. b/ Stan organizacyjny rad narodowych i ich stosunek do Starostwa. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym powstała Miejska Rada Narodowa w Bra ńsku, któremu przywrócono ustrój miejski. Stosunek rad narodowych do Starostwa dobry. c/ Stosunek ludno ści do władz i ich zarz ądze ń. Stosunek ludno ści do władz i ich zarz ądze ń ulega stałej poprawie. Je śli chodzi o stosunek ludno ści polskiej, to dodatnio wpływa fakt pozostawienia na stałe oddziałów Wojska Polskiego. Ludno ść ta dopiero zaczyna wierzy ć, Ŝe P olska jest suwerenna, i Ŝe jest władza polska traktuj ąca jednakowo wszystkich obywateli w tut[ejszym] powiecie. Zarz ądzenia władz s ą respektowane i wpływaj ą lepiej podatki, oraz świadczenia rzeczowe. d/ Stosunek ludno ści do Armii Czerwonej. Stosunek ludno ści do Armii Czerwonej jest nadal negatywny. e/ Działalno ść partii politycznych. Jak w sprawozdaniu za m[iesi ą]c stycze ń.1 f/ Mniejszo ści narodowe. Wg sumarycznego spisu ludno ści z dnia 14 lutego rb. w tut[ejszym] powiecie znajduje si ę 12 Niemców, 6 volksdeutschów i 83.773 innych, przewa Ŝnie Białorusinów (42%). Polaków jest 116.051 (58%). Razem ludno ści w powiecie jest 199.842. 2 g/ Sprawa volksdeutschów. Jak w sprawozdaniu za m[iesi ą]c stycze ń.3 Cz ęść volksdeutschów stwierdza, Ŝe s ą P olakami. h/ Sprawy wyznaniowe.

92 W zwi ązku z wyjazdem z Bielska b[yłego] Dziekana Prawosławnego Bielskiego i P ełnomocnika Biskupa Mi ńskiego ks. Wincukiewicza w śród ludno ści wyznania prawosławnego nast ąpiło pewne uspokojenie. Pozostał jeszcze pomocnik ksi ędza Wincukiewicza ks. Iwasienko, którego obecno ść przeszkadza w zupełnym zlikwidowaniu nieporozumie ń, spowodowanych przez ksi ędza Wincukiewicza. bPrawie wszyscy duchowni prawosławni w tut[ejszym] powiecie uznali zwierzchnictwo ksi ędza biskupa prawosławnego warszawskiego. Urz ęduj ącym dziekanem w Bielsku jest ksi ądz prawosławny Mackiewicz. b i/ P rasa i propaganda. Dzi ęki Wojsku P olskiemu prasa i propaganda dociera prawie do ka Ŝdej wsi w tut[ejszym] powiecie. j/ Działalno ść zwi ązków zawodowych i organizacji. Jak w sprawozdaniu za m[iesi ą]c stycze ń, z wyj ątkiem zmian w stanie org[anizacji] społ[ecznych], a mianowicie: w m[iesią]cu sprawozdawczym został zorganizowany Zarz ąd Obwodowy Ligi Morskiej, za ś w m[iesi ą]cu marcu Zarz ąd Obwodu P[olskiego] Z[wi ązku] Z[achodniego]. Na terenie powiatu powstaj ą równie Ŝ koła tych organizacji. a2. Stan bezpiecze ństwa. a a/ Wahania w nasileniu przest ępczo ści wraz z ocen ą przyczyn. P rzest ępczo ść o charakterze politycznym zmalała, natomiast prze- st ępczo ść o charakterze kryminalnym — zwłaszcza, o ile chodzi o kradzie Ŝe koni — wzmogła si ę. Władze bezpiecze ństwa publ[icznego] wraz z wojskiem dokonały szeregu aresztowa ń przest ępców. Ostatnio miały miejsce napady na biura zarz ądów gminnych w Milejczycach i Drohiczynie. b/ Dane o ilo ści spraw karno-administracyjnych. W m[iesi ą]cu marcu wpłyn ęło spraw karno-administracyjnych 131, w tym: za kradzie Ŝe le śne — 93, za zakłócanie spokoju publicznego — 20, za nieprzystojne zachowanie si ę w urz ędzie —3, ró Ŝne — 15. Z wy- mienionych spraw umorzono — 4, ostatecznie załatwiono — 3, na sum ę 1.300 zł skierowano do S ądu — 1, ukarano bezwzgl ędnym aresztem w 2 sprawach. Pozostałe sprawy s ą w toku załatwiania. c/ Działalno ść organizacji tajnych i elementów politycznych wrogich. Na terenie tut[ejszego] powiatu w dalszym ci ągu działaj ą NSZ i NZW, a tak Ŝe i nieujawnione jeszcze i nieliczne grupy AK. Ujawnianie si ę członków AK trwa. Ostatnio do likwidacji band politycznych przyczyniły si ę oddziały Wojska Polskiego przez dokonywanie obław i aresztowa ń członków band. W ostatnich dniach marca pojawiły się w

93 Siemiatyczach ulotki „Łupaszki” c4 . Przewiduje si ę wzmo Ŝenie działalno ści band politycznych. d/ Działalno ść Milicji Obywatelskiej i organów bezpiecze ństwa oraz współpraca z nimi. Działalno ść Milicji Obywatelskiej, a szczególnie organów Pow[iatowe- go] Urz ędu Bezp[iecze ństwa] dzi ęki kierownikowi Urz ędu por. Mossa- kowskiemu znacznie poprawiła si ę. W spółpraca ze Starost ą dobra. a3. Ró Ŝne. a Najwa Ŝniejszym problemem na terenie tut[ejszego] powiatu jest sprawa mniejszo ści narodowych. Od rozwi ązania tego problemu zale Ŝy w du Ŝym stopniu spokój i bezpiecze ństwo w powiecie. Celem zapewnienia normalnej i twórczej pracy władz i urz ędów w po- wiecie koniecznym jest stała obecno ść oddziałów Wojska P olskiego. Nale Ŝy równie Ŝ jak najpr ędzej oczy ści ć organy bezpiecze ństwa z elementów nieodpowiednich i stoj ących na niskim poziomie etycznym i moralnym. Bardzo wa Ŝne jest dla usprawnienia pracy w terenie jak najpr ędsze odbudowanie ł ączno ści telefonicznej. Oddziały Wojska Polskiego obecnie stacjonuj ą w Bielsku, Bra ńsku, Ciechanowcu, Siemiatyczach i Bo ćkach. d a-a Podkre ślone. b-b Fragment ten był dopisany do sprawozdania i według odsyłacza jest dopełnieniem punktu: „sprawy wyznaniowe”. c W tek ście: „Łopaszki”. d Sprawozdanie podpisał starosta bielski R. W o źniak. 1 W sprawozdaniu starosty bielskiego za stycze ń 1946 r. w punkcie „Działalno ść partii politycz- nych” odnotowano: „Najlepiej przedstawia si ę w tut[ejszym] powiecie działalno ść PPR. Na terenie Bielska, Hajnówki i Siemiatycz funkcjonuje równie Ŝ PPS. W m[iesi ącu] styczniu rb. zostało zorganizowane w Bielsku Koło Stronnictwa Demokratycznego. Zarz ąd Koła PSL wi ększej działalno ści nie przejawia. Stronnictwo Lud[owe] i Stronnictwo Pracy nie s ą tu zorganizowane”; w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 1. 2 Dane te ró Ŝni ą si ę od statystyki Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim; patrz dok. nr 26. 3 W sprawozdaniu starosty bielskiego za stycze ń 1946 r. w punkcie „Sprawy volksdeutschów” odnotowano: „W m [iesią]cu styczniu przybyło do Bielska 10 volksdeutsch[ów]. Brak jest instrukcji co do ustosunkowania si ę władz do volksdeutschów, powracających z obozów”; w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 1. 4 Chodzi o dowódc ę V Brygady Wile ńskiej Zygmunta Szendzielarza, podporz ądkowanego Komendzie Okr ęgu Białostockiego Obywatelskiej Armii Krajowej; patrz: T. Łabuszewski i K. Krajewski, „Od Łupaszki” do „Młota” 1944-1949”, W arszawa 1994, s. 18. Nr 40 1946 kwiecie ń 12, Białystok. — Protokół p osiedzenia Egzekutywy KW PPR w Białymstoku w sprawie działaln o ści Ligi Kobiet, p rzygotowa ń d o Konferencji Wojewódzkiej PPR i obchodów 1 maja, utworzen ia paramili- tarnej organizacji ORMO. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/IV/1, k. 125-130.

94 Obecni na posiedzeniu towarzysze a: Bodalski, Faruga, Kunat, Jachimo- wicz, Sawicka, Ku śmierek, P luta, Strzelczyk, Machina, Ogrzebacz, Ma- tejko, Zieli ński, W ąsowski, Strzałkowski, Kubiakowa, Dynowicz. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego zebrania, 2/ sprawa Konferencji Wojewódzkiej, 3/ skład Komitetu Wojewódzkiego i innych, 4/ przygotowania do obchodu 1 maja, 5/ sprawa R[ezerwy] M[ilicji] O[bywatelskiej], 6/ ró Ŝne. Ad. 1. [i Ad. 2] Po odczytaniu protokółu wywi ązała si ę o Ŝywiona dy- skusja, w której stwierdzono, Ŝe Wojewódzka Konferencja Ligi Kobiet była nieudaną, obecne były tylko 3 delegatki bz terenu b. Na konferencji nie wypowiedziano si ę w sprawie bloku wyborczego. bTow. Sawicka b zwraca uwagę, Ŝe delegatki Ligi Kobiet nie zabieraj ą głosu na Wojewódzkiej Radzie Narodowej i Ŝe brak jest z ramienia Ligi Kobiet pepeerówek w Wojewódzkiej Radzie Narodowej; zobowi ązano tow. Kubiakow ą do opracowania planu pracy Ligi Kobiet i wyst ąpienia z nim na nowo zorganizowanej Wojewódzkiej Konferencji Ligi Kobiet. Tow. Bodalski stwierdza, Ŝe tow. Sawicka niesłusznie uchyla si ę od pracy w Wydziale Kobiecym [KW PPR] zasłaniaj ąc si ę nawałem pracy. Ad. 3. T ow. Kunat informuje, Ŝe wszystkie komitety, za wyj ątkiem Gołdapi, wybrały nowe władze partyjne i delegatów na Konferencj ę Wo- jewódzką, która odb ędzie si ę w dniu 14 i 15 IV rb. i w zwi ązku z czym nale Ŝy wytypowa ć ludzi: na przewodnicz ącego konferencji, komisj ę skrutacyjn ą i mandatow ą, [do] komisji matki, skład Komitetu Wojewódzkiego i komisji rewizyjnej. P o o Ŝywionej dyskusji nad proponowanymi kandydaturami postano- wiono, Ŝe przewodnicz ącym zebrania b ędzie tow. Berna ś. Listy komisji i skład Komitetu Wojewódzkiego w zał ączeniu. 1 Zobowi ązano kierowników wydziałów Komitetu Wojewódzkiego do występowania w dyskusji, a szczególnie kierownika propagandy. Zobowi ązano Wydział Ogólny i Organizacyjny do zorganizowania milicji porz ądkowej. Ad. 4. Tow. Machina informuje, Ŝe w zwi ązku ze świ ętem 1 maja nale Ŝy zorganizowa ć obchody i akademie z udziałem stronnictw politycznych, [Zwi ązku] Samopomocy [Chłopskiej], Ligi Kobiet, nauczycielstwa, Zwi ązku Młodzie Ŝy2, przedstawicieli wojsk[a] itd.; na zgromadzeniach podkre śla ć konieczno ść wzmocnienia sojuszu robotniczo-chłopskiego, znaczenie referendum i wywiesza ć karykatury Mikołajczyka. Wyłoniony Komitet Obchodu 1 maja powinien opracowa ć kalendarzyk zebra ń, masówek i zebra ń robotniczo- chłopskich.

95 Tow. Strzelczyk przeciwstawia si ę wywieszaniu karykatur Mikołajczyka dlatego, Ŝe pokazywanie karykatur członka rz ądu i wicepremiera mo Ŝe wywoła ć bardzo złe wra Ŝenie w śród społecze ństwa. Prócz wieców i akademii po Ŝą danym jest, by w dniu 1 maja zorganizowano zawody sportowe i koncert w parku, by wida ć było, Ŝe jest świ ęto robotnicze. Tow. Jachimowicz stawia wniosek, by na posiedzeniu aktywu PP R i PPS obie partie wysun ęły delegatów do Komitetu Obchodu 1 maja i by zobowi ąza ć organizacje społeczne do szybkiego wytypowania delegatów do komitetu oraz spraw ę obchodu 1 maja poruszy ć na Konferencji Wo- jewódzkiej cw celu zaznajomienia i omówienia przygotowa ń.c Tow. Dynowicz wskazuje na konieczno ść opracowania odezw i plaka- tów. P ostanowiono, Ŝe w skład Komitetu Obchodu 1 maja wejd ą z ramienia partii tow. Faruga, Nawrocki, Puszkiewicz. Ad. 5. Tow. Niesterowicz stwierdza, Ŝe organizowanie RMO nie ruszyło dotychczas jeszcze z martwego punktu i Ŝe nale Ŝy wpłyn ąć , by PP S dało człowieka na zast ępc ę Komendanta Wojewódzkiego, by wzi ęło czynny udział w jak najszybszym zorganizowaniu oddziałów RMO. Tow. Strzelczyk stwierdza, Ŝe organizowanie oddziałów RMO przeci ąga si ę i sekretarze komitetów powiatowych niedocenili znaczenia RMO i nie mają wytypowanych ludzi. Do P PS tow. Niesterowicz powinien pój ść jako komendant i za Ŝą da ć nazwisk kandydatów na komendantów. Tow. Pluta zwraca uwag ę, Ŝe w powiecie bielskim do zarganizowania RMO z ludno ści białoruskiej nale Ŝy podchodzi ć bardzo ostro Ŝnie, gdy Ŝ jest to czuła sprawa narodowo ściowa. Tow. Kunat wskazuje na konieczno ść wyjazdów tow. Niesterowicza w powiaty w celu powołania komendantów powiatowych, a po wytypo- waniu nale Ŝy kontrolowa ć ich prac ę. Tow. Ku śmierek stwierdza, Ŝe za du Ŝo bierze na siebie odpowiedzial- no ści, dlatego konieczne jest wystawienie odpowiednich ludzi, którzy będą odpowiedzialni za ró Ŝne odcinki pracy. Tow. Strzelczyk zwraca uwag ę, Ŝe w zwi ązku [z] zaznaczaj ącą si ę pop- rawą bbezpiecze ństwa nale Ŝy wzmocni ć akcj ęb propagandow ą, zorganizo- wa ć wszystkie urz ędy administracyjne, rady gminne, powoła ć wójtów i sołtysów, i konieczne jest, by SL uaktywniło si ę w terenie. Tow. Jachimowicz stawia wniosek, by spraw ę powołania rad gminnych postawi ć na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej, a powołanie wójtów i sołtysów na odprawie starostów. Na posiedzeniu Komisji P oro-

96 zumiewawczej wezwa ć wszystkie partie polityczne do współpracy w obsadzeniu administracji i wzmo Ŝenia akcji propagandowej. Tow. Pluta stwierdza, Ŝe najpowa Ŝniejsz ą bol ączk ą jest źle pracuj ąca propaganda, podane fakty wychodzenia z broni ą w r ęku nie zostały do- tychczas uj ęte w ulotce, pomimo, Ŝe upłyn ęło ju Ŝ dwa tygodnie. Zobowi ązano tow. Machin ę do przy śpieszenia wyj ścia ulotki. Zatwierdzono kandydatur ę tow. Maciorowskiego P iotra na instruktora Komitetu Powiatowego Ełk, tow. Nowaka na I sekretarza Komitetu Po- wiatowego Olecko, tow. Ro Ŝnowskiego na kierownika Wydziału Ogólnego w Komitecie Wojewódzkim. Zatwierdzono decyzj ę wykluczaj ącą z partii Piwnika Czesława za kradzie Ŝ krów i który wst ąpił do PSL. Tow. Zieli ński stawia wniosek o dprzywrócenie d w prawach członka partii Darewskiego Stanisława aresztowanego i wywiezionego do ZSSR za rzekomą współprac ę z Niemcami, co okazało si ę niesłuszne i podaje, Ŝe tow. Łapot i Wo źniak twierdzili, Ŝe nast ąpiła pomyłka. Potwierdza to równie Ŝ tow. Jachimowicz. P ostanowiono sprawdzi ć, czy w UBP nie ma jakichkolwiek zarzutów przeciw niemu i przywróci ć go w prawach człon- kowskich. Udzielono zapomogi w sumie 2.000 zł Darewskiemu Stanisławowi. a W tek ście: „tow. tow.” b-b Dopisane odr ęcznie. c-c Przekre ślone. d-d Nadpisane nad przekre ślonym: „przyj ęcie”. 1 W aktach brak zał ączników. 2 Chodzi prawdopodobnie o Zwi ązek Walki Młodych. Nr 41 1946 kwiecie ń 12, Bielsk Podlaski. — Rozkaz specjaln y nr 3 komend anta powiatowego MO w Bielsku Podlaskim Grzegorza Danieluka w sprawie powołania Posterunku MO w Rybołach. Kopia, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 113. Stosownie do uzyskanej zgody Komendanta Wojewódzkiego MO w Białymstoku i zezwolenia na zorganizowanie i obsadzenie jednostki Posterunku MO w Rybołach w celu powi ększenia bezpiecze ństwa w powiecie, a w szczególno ści na terenie jednostki administracyjnej gminy bielskiej i gminy Narew, zarz ądzam: obsadzenie osobowe i bojowe nowo zorganizowanego Posterunku MO Ryboły z dniem 13 IV 1946 r. w budynku byłej Ŝandarmerii niemieckiej we wsi Ryboły, gminy Bielsk, pow. bielskiego, w sile osobowej 1 + 6. Na komendanta tego Ŝ posterunku wyznaczam kapr. Wesołowskiego Dymitra z post[erunku] MO Bo ćki oraz jako funkcjonariuszy szeregowych: kapr. Artymowicza Stefana, kapr. Borowskiego Józefa, 97 szer. Tomaszuka Bazyla, Kowalskiego Stefana, Samojluka Bazyla i Góralewskiego Władysława. W skład tej jednostki przydziela si ę nast ępuj ące miejscowo ści: z jed- nostki administracyjnej gminy Bielsk wsie i sołectwa: 1/ Ryboły, 2/ Korzyno Du Ŝe, 3/ Korzyno Małe, 4/ Stupniki, 5/ Zubowo, 6/ Knorozy, 7/ Rzepniewo, 8/ Ploski, 9/ Deniski, 10/ Wojszki i 11/ Chraboły, z jednostki administracyjnej gminy Narew wsie i sołectwa: 1/ Pawły, 2/ Kaniuki, 3/ Dawidowicze a, 4/ Ciełuszki, 5/ Ko źliki, 6/ Gorodczyno b, z jednostki administracyjnej gminy Wyszki wie ś i sołectwo Plutycze. O obj ęciu posterunku i zorganizowaniu całokształtu pracy Komendant zamelduje do dnia 20 IV 1946 r. Komendzie P owiatowej MO w Bielsku Podlaskim. c a W tek ście: „Dawidowce”. b W tek ście: „Horodczyno”. c Rozkaz podpisał referent słu Ŝby zewn ętrznej Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim sier Ŝ. E. Skalski i komendant powiatowy MO w Bielsku Podlaskim por. G. Danieluk. Nr 42 1946 kwiecie ń 15, Białystok. — Sp rawozdanie z II Konferencji Wojewódz- kiej PPR w Białymstoku w sprawie omówienia działaln ości partii i wyboru Komitetu Wojewódzkiego PPR. Kopia, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 7, k. 15-17. W dniach 14-15 kwietnia rb. odbyła si ę w Białymstoku II Wojewódzka Konferencja PP R. Na konferencj ę przybyło 110 delegatów z głosami de- cydującymi i 78 z głosem doradczym. Konferencj ę otworzył I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PP R tow. Bodalski witaj ąc delegatów i go ści. Na przewodnicz ącego konferencji wybrano tow. Bernasia, który z kolei powołał prezydium i odczytał porz ądek dzienny zawieraj ący mi ędzy innymi nast ępujące punkty: przemówienie powitalne, referat polityczno-gospodarczy tow. Kliszko, sprawozdanie Komitetu Wojewódzkiego, dyskusja i wybory nowego Komitetu Wojewódzkiego. P ierwszy powitał konferencj ę przedstawiciel PP R tow. Kliszko, podk- re ślając ofiarno ść i bohaterstwo białostockiej, wojewódzkiej organizacji partyjnej, która pierwsza zacz ęła organizowa ć nowe Ŝycie na ziemiach wyzwolonych spod okupacji. 1 Nast ępnie w imieniu władz pa ństwowych przemówił ob. wojewoda Dybowski, który wskazał na duŜe zasługi PP R w dziele budowy nowej Demokratycznej P olski i napi ętnował mocno wrog ą Polsce propagandę rodzimej i zagranicznej reakcji. W imieniu WRN i SD przemówił ob. Wenclik, podkre ślaj ąc niewątpli- wie du Ŝe zasługi PPR na terenie Białostocczyzny w walce o P olsk ę De- mokratyczną.

98 Ob. Krzewniak przemawiaj ąc w imieniu miasta Białegostoku i PP S, podkre ślił wci ąŜ zacie śniaj ącą si ę współprac ę obu bratnich partii robotni- czych na terenie Białostocczyzny i wyraził przekonanie, Ŝe tej współpracy nie jest w stanie naruszy ć Ŝadna działalno ść wrogów klasy robotniczej. Jako przedstawiciel wojska przemawiał podpułkownik Ku śmierek 2, który wskazał na wielkie zasługi P PR w dziele organizacji sił zbrojnych narodu dla walki z okupantem. Ob. P odedworny, który witał konferencj ę w imieniu SL zapewnił, Ŝe SL stoi i sta ć b ędzie mocno na gruncie ścisłego sojuszu robotniczo- chłopskiego i odeprze zdecydowanie wszelkie zakusy wrogów tego sojuszu. W dalszym ci ągu przemawiał jeszcze przedstawiciel P SL oraz przedsta- wiciele ZSCh, ORZZ, ZWM. P o przemówieniach powitalnych nast ąpiła krótka przerwa, po której tow. Kliszko wygłosił swój referat polityczno-gospodarczy. Tow. Kliszko przedstawił jasno obraz mi ędzynarodowej sytuacji i jej [wpływ] na kształtowanie si ę stosunków politycznych w Polsce. Do ść obszernie omówił on zagadnienie PSL i sprawy referendum ludowego, które zdecyduje o dalszej linii rozwojowej demokratycznej Polski. W zako ńczeniu swego referatu tow. Kliszko poruszył sprawy organizacyjne, wskazuj ąc jednocze śnie na niedostateczny stan liczebny organizacji białostockiej, która wci ąŜ jeszcze nosi w ąski, kadrowy charakter. P o referacie tow. Kliszko zabrał głos tow. Bodalski, który zło Ŝył ob- szerne sprawozdanie z pracy Komitetu W ojewódzkiego PP R za ubiegły okres. W swoim sprawozdaniu tow. Bodalski podkre ślił du Ŝy wkład pracy i krwi organizacji białostockiej w dziele budowy nowej P olski Ludowej. Jednocze śnie wskazał on na powa Ŝne braki w dotychczasowej pracy partyjnej i stwierdził, Ŝe w przyszło ści musz ą one by ć usuni ęte, o ile organizacja białostocka chce rzeczywi ście dokona ć przełomu w tym rozwoju i pój ść szybko naprzód ku lepszemu jutru. P o sprawozdaniu tow. Bodalskiego dalszy ci ąg obrad odło Ŝono na dzie ń nast ępny, tj. 15 kwietnia. W dniu tym rozwin ęła si ę obszerna dyskusja nad referatem tow. Kliszki i sprawozdaniem tow. Bodalskiego. Dyskusja, w której udział wzi ęły 22 osoby, dała pełny obraz zmaga ń i walki aktywu partyjnego z tymi wszystkimi trudno ściami, jakie pi ętrz ą si ę na drodze białostockiej organizacji partyjnej. Dała ona równie Ŝ wyraz gł ębokiego [zaanga Ŝowania] działaczy dołowych organizacji partyjnych w rozstrzygni ęciu całego szeregu zagadnie ń politycznych i gospodarczych, jak sprawa umacniania sojuszu robotniczo-chłopskiego,

99 sprawa bezpiecze ństwa, świadcze ń rzeczowych, zagadnieniu odbudowy przemysłu, wsi itd. P odsumowuj ąca wyniki dyskusji tow. Bodalski i Kliszko dali odpowied ź na wszystkie w ątpliwo ści, niejasno ści [nasuwaj ące si ę] w wyniku dyskusji i wyrazili nadziej ę, Ŝe wzajemna wymiana do świadcze ń, jaka miała miejsce w dyskusji pomo Ŝe towarzyszom w łatwiejszym i trafniejszym rozwi ązaniu zada ń stoj ących przed Białostock ą Organizacj ą partyjn ą. P o zako ńczeniu dyskusji przyst ąpiono do wyborów nowego Komitetu Wojewódzkiego, w skład którego weszło 29 osób, które z kolei wyłoniły spo śród siebie 9-osobow ą egzekutyw ę. Pierwszym sekretarzem został wybrany tow. Bodalski, II [sekretarzem] tow. Kunat. P o zako ńczeniu wyborów zostały zgłoszone i przyj ęte projekty depesz do KC P PR, Prezydenta Bieruta, Premiera Rz ądu Jedno ści i do Naczelnego Wodza W P. P odj ęto równie Ŝ cały szereg uchwał dotycz ących przyszłej pracy orga- nizacji partyjnej województwa białostockiego. W uchwałach zwrócono szczególną uwag ę na umasowienie partii, uwa Ŝaj ąc, Ŝe istniej ący stan rzeczy jest niezadowalający, i Ŝe istniej ą pod tym wzgl ędem du Ŝe mo Ŝliwo ści, a dotychczas niewykorzystane nale Ŝycie, które przy tym w miar ę uspokojenia si ę terenu bwzrastaj ą, w uchwałach wskazano tak Ŝeb na konieczno ść wzmo Ŝenia pracy organizacyjnej i politycznej na terenie Zwi ązków Zawodowych, Samopomocy Chłopskiej, Ligi Kobiet i w śród młodzie Ŝy oraz na konieczno ść wzmo Ŝenia walki z reakcj ą i bandytyzmem, a w zwi ązku z tym i na szybk ą organizacj ę ORMO, wskazuj ąc na du Ŝy niedostatek propagandy demokratycznej wskazano jednocze śnie na potrzeb ę wzmo Ŝenia propagandy zarówno ustnej jak i pi śmiennej oraz na usprawnienie kolporta Ŝu prasy, poza tym jeszcze cały szereg uchwał i zagadnie ń znalazło swe odbicie w uchwałach konferencji. cP o przyj ęciu uchwał zako ńczono obrady konferencji od śpiewaniem Mi ędzynarodówki. c a W tek ście: „Podsuwaj ąc”. b-b W tek ście: „...w wzrastaj ą w uchwałach wskazane tak, Ŝe”. c-c Dopisane. 1 Najwcze śniej wyzwolonym terenem, na którym rozpocz ęła legaln ą działalno ść PPR była Lubelszczyzna; pierwsza konferencja PPR w Lublinie odbyła si ę 31 VII 1944 r. Na Białostocczy źnie PPR została utworzona na pocz ątku sierpnia 1944 r.; patrz: H. Gnatowska, PPR w województwie białostockim. Rozwój i działalno ść , Warszawa 1979, s. 17. 2 Chodzi prawdopodobnie o zast ępc ę dowódcy 18 Dywizji WP ppłk. Teodora Ku śnieruka. Nr 43 1946 kwiecie ń 16, Białystok. — Protokół konferencji władz woj. białostoc- kiego i p rzedstawicieli urz ęd ów realizuj ących u mow ę p olsko-radziecką z dn. 9 IX 1944 r. o ewakuacji lud no ści b iałoruskiej i polskiej w sprawie

100 uzgodnienia waru nków współpracy w zwi ązku z osiedlaniem n a Białostocczy źn ie Polaków przybyłych z ZSRR. Kopia, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k. 7-8. Obecni: Wojewoda Ob. Stefan Dybowski, Przewodnicz ący W ojewódz- kiej Rady Narodowej — W. W enclik, Główny P ełnomocnik Rz ądu do spraw repatriacji — Ob. Nowakowski, Główny P ełnomocnik Komitetu Białoruskiego 1 — Ob. płk Kruglik, Wicewojewoda — Ob. Borowski A., Przedstawiciel Woj[ewódzkiego] Urz ędu Ziemskiego — Ob. Bobowski, Przedstawiciel P UR — Ob. Iwaszkiewicz, Starosta pow. białostockiego — Ob. Sajan, P rzewodnicz ący Powiatowej Rady Narodowej pow. biało- stockiego — Ob. Zachowicz. P rotokołował kierownik Oddziału Polityki Komunalnej — Ob. B. Ku- czy ński. Zagaił Ob. W ojewoda. Konferencja została zwołana na interwencj ę Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i P UR, w celu skoordynowania pracy i wyja śnienia problemów w zwi ązku z repatriacj ą ludno ści polskiej i ewakuacją rodzin białoruskich z terenu województwa białostockiego. Kierownik Oddziału PUR Ob. Iwaszkiewicz wyja śnił, Ŝe w okresie do dnia 1 VI rb. według zapowiedzi Ministerstwa Administracji P ublicznej na terenie woj. białostockiego ma by ć rozładowanych 31 transportów z re- patriantami i ci repatrianci maj ą by ć osiedleni przewa Ŝnie w osadach po- białoruskich w powiatach: białostockim, bielskim i sokólskim. Akcja ta ma by ć zako ńczona do dnia 1 VI rb. Transporty z repatriantami juŜ nadchodz ą i PUR ma ogromne trudno ści, sam z tym upora ć si ę nie potrafi, o ile nie znajdzie efektywnego poparcia ze strony urz ędów i instytucji, a przede wszystkim Ob. Wojewody, Głównego Pełnomocnika do spraw repatriacji, P ełnomocnika Komitetu Białoruskiego, wojska, czynnika społecznego, starostów i Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego. Dalej Ob. Iwaszkiewicz zaznaczył, Ŝe P UR nie posiada ścisłych wiado- mo ści, które osiedla Białorusini opuszczaj ą, co bardzo utrudnia prac ę; cz ęste s ą wypadki, Ŝe zabudowania Białorusini niszcz ą, sprzedaj ą swe osady pozostającym s ąsiadom na podstawie rejentalnych dokumentów; opisy pozostawionego mienia sporz ądzane s ą niekiedy wcale nie na ich własne pozostawione mienie, a na mienie cudze. Nabywców, którzy staj ą si ę wła ścicielem w złej wierze nale Ŝałoby odda ć pod s ąd dora źny; koniecznym jest równie Ŝ, aby przy opisywaniu mienia pozostawionego przez Białorusinów był obecny miejscowy sołtys. Na terenie powiatu białostockiego na 120 osad pobiałoruskich jest ju Ŝ osiedlonych 118 rodzin repatriantów, reszta b ędzie osiedlona w najbli Ŝszym czasie; aby

101 nie komplikowa ć akcji osiedle ńczej koniecznym jest powstrzymanie si ę z upełnorolnieniem miejscowych gospodarstw przez organa Wojewódzkiego Urz ędu Ziemskiego; P UR nie ma zastrze Ŝeń do tych obiektów, gdzie nie ma wcale zabudowa ń; aby zapobiec rabowaniu pozostawionych przez Białorusinów osiedli konieczna jest obecno ść wojska. Ob. Wojewoda — nale Ŝy mie ć na uwadze osiedlanie repatriantów na terenie powiatów mazurskich, a w szczególno ści w powiecie Gołdap. Ob. płk Kruglik — o niszczeniu przez wyje ŜdŜaj ących Białorusinów budynków i gospodarstw nic mu nie jest wiadomym, Ŝadnych w tym przedmiocie meldunków od P UR nie otrzymał, a mógłby w por ę zareagowa ć; podkre ślił, Ŝe P UR winien z nim utrzymywa ć kontakt i zawsze znajdzie poparcie. Ob. płk Kruglik obiecał co 5 dzie ń przesyła ć do wiadomo ści P UR wykazy osiedli, z których b ędą Białorusini wysiedleni. Ob. Nowakowski — miał meldunki niszczenia gospodarstw po Białoru- sinach, jednak meldunki te były po fakcie dokonanym, trudno ustali ć kto dokonał — czy s ąsiednia ludno ść , czy wyje ŜdŜaj ąca. Ob. Iwaszkiewicz — PUR b ędzie komunikował Głównemu P ełnomoc- nikowi Komitetu Białoruskiego, gdyby zaszły wypadki dewastacji. Ob. Zachowicz — na karłowatych gospodarstwach po Białorusinach nie nale Ŝałoby osiedla ć repatriantów. Ob. Bobowski popiera Ob. Zachowicza i dodaje, Ŝe osiedla ć nale Ŝałoby jedynie na gospodarstwach, które maj ą zabudowania i w osiedlach, które całkowicie zostały zwolnione. Ob. Wojewoda — mo Ŝna, o ile P UR nie zastrze Ŝe. Ob. Bobowski — osiedlanie repatriantów przez PUR dokonywane jest w wolnym tempie, przeto opuszczone grunty b ędą le Ŝały odłogiem. Ob. Iwaszkiewicz zapewnia, Ŝe w powiecie białostockim wszystkie osiedla b ędą zaj ęte przez repatriantów i zagospodarowane, na innych te- renach trudno ść jest w środkach transportowych. Ob. Nowakowski — P UR przydzielił do jego dyspozycji 4 auta, jednak brak benzyny, otrzymane z Urz ędu Wojewódzkiego 600 l[i]tr[ów] ju Ŝ wyrozchodowane. Ob. Iwaszkiewicz — Olsztyn Ŝą da 10 maszyn 2 z PUR Białystok. Ob. Wojewoda ł ączy si ę telefonicznie z Warszaw ą, rozmawia z Ob. Ministrem; Ob. Minister zapewnia, Ŝe benzyna do Białegostoku wysłana, zarz ądza maszyn do Olsztyna nie wysyła ć.

102 Ob. Nowakowski — kierownik „Społem” w Sokółce nie przyjmuje produktów zmagazynowanych we wsi Duba śna a — jest tam 10 ton kartofli. Ob. Wojewoda — nale Ŝy telefonowa ć do Ob. Formasa, dyrektora „Społem”. Ob. płk Kruglik — 15 VI rb. jako termin przesiedlenia ludno ści polskiej i białoruskiej musi by ć dotrzymany. Z województwa białostockiego maj ą Białorusini opu ści ć 2.500 gospodarstw. P osiada on ścisł ą ł ączno ść z Ob. Nowakowskim i w wypadku stwierdzenia zawierania niewła ściwych umów, lub niszczenia gospodarstw, doło Ŝy stara ń, aby temu zapobiec. Ponadto zwrócił uwag ę na fakt jaki miał miejsce na pogranicznej stacji w Ku źnicy, gdzie podczas kontroli dokonywanej przez polsk ą stra Ŝ graniczn ą, stra Ŝnicy odebrali Białorusinom 23.000 zł, maszyny do szycia. Ob. Nowakowski — na powy Ŝsze interweniował do dowódcy stra Ŝy granicznej. Ob. W ojewoda — nale Ŝy zorganizowa ć wszelki transport; dla ochrony opuszczonych wsi b ędzie rozmawiał z gen. Paszkiewiczem. Ob. Sajan — porusza spraw ę upełnorolnienia gospodarzy wsi Porosły b, pow. białostockiego. Ob. Iwaszkiewicz — w P orosłach c mo Ŝna osiedli ć repatriantów. Ob. Bobowski — na 5 gospodarstw po Białorusinach w P orosłach c s ą zawarte umowy dzier Ŝawne i w roku bie Ŝą cym zrywa ć umów nie nale Ŝy. Ob. W ojewoda — proponuje wyjecha ć do Porosł d komisji (PUR, sta- rosta i przewodnicz ący Powiatowej Rady Narodowej) i na miejscu uzgodni ć, i o wynikach Ob. W ojewodzie zameldowa ć. Ob. W ojewoda w ko ńcu ponownie podkre ślił konieczno ść skierowania repatriantów do powiatu gołdapskiego. Konferencj ę zako ńczono uznaj ąc za celowe. 1. Wydanie, zlecenie starostwom: a/ dostarczenie transportu szarwar- kowego, gdzie zajdzie ku temu potrzeba, b/ nawi ązanie ścisłego kontaktu z terenowymi przedstawicielami P UR, Głównego Przedstawiciela Rz ądu do spraw ewakuacji i Głównego P ełnomocnika Komitetu Białoruskiego, i udzielenia im wszelkiej pomocy. 2. Zaopatrzenie PUR oraz Głównego Przedstawiciela Rządu do spraw ewakuacji w samochody i benzyn ę. 3. Porozumienie ze „Społem” w sprawie przej ęcia pozostawianych produktów rolnych. 4. Porozumienie si ę z władzami wojskowymi w celu ochrony opusz- czonych osiedli od rabunku.

103 5. Porozumienie si ę z dowództwem Stra Ŝy Granicznej w celu zapobie- Ŝenia nadu Ŝyciom przez stra Ŝników na stacjach granicznych. 6. Upełnorolnienie kosztem gospodarstw pobiałoruskich, jednak po uzgodnieniu z PUR. e a W tek ście: „Dubasza”. b W tek ście: „Porosty”. c W tek ście: „Porostach”. d W tek ście: „Porost”. e Protokół podpisał nieczytelnie protokolant B. Kuczyński. 1 Chodzi o Głównego Pełnomocnika Rady Komisarzy Ludowych BSRR do spraw ewakuacji. 2 Chodzi o samochody. Nr 44 1946 kwiecie ń 17, Białystok. — Pismo n aczelnika Wydziału S połeczn o- Politycznego UWB Czesława Matejki do Krystyny Cecerko wzywające d o przedło Ŝenia Ub ezpieczalni S połecznej w Białymstoku za świadczenia o przynale Ŝno ści do n arodowo ści białoruskiej przed 1 IX 1939 r. lub orzeczenia s ądowego o rehabilitacji w sprawie za odst ęp stwo od narodowo ści polskiej w okresie okupacji niemieckiej. Odpis, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 621, k. 10. W odpowiedzi na podanie ob[ywatelki] z dnia 6 II 1946 roku, w sprawie za Ŝalenia na czynno ść Ubezpieczalni Społecznej 1, Urz ąd Wojewódzki Białostocki po przeprowadzeniu dochodzenia komunikuje, Ŝe na podstawie Okólnika nr 107 Zakładu Ubezpiecze ń Społecznych 2 winna obywatelka udowodni ć, Ŝe przed 31 VIII 1939 r. podawała równie Ŝ swoj ą przynale Ŝno ść do narodowo ści białoruskiej, a nie polskiej. Za dowód na te okoliczno ści wystarczy dowód wydany przez władze administracyjne przed 1 IX 1939 r., który te okoliczno ści stwierdzi, albo za świadczenie wydane [w tym] przedmiocie przez władze admin[istracyjne] obecnie. Je Ŝeli wymieniona nie przedło Ŝy wy Ŝej wspomnianego dowodu, [to] winna zgłosi ć wniosek o rehabilitacj ę.3 1 Podanie zło Ŝył Piotr Cecerko syn Krystyny Cecerko; patrz dok. nr 12. 2 Odpis Okólnika nr 107 Zakładu Ubezpiecze ń Społecznych z 8 IX 1945 r. jest w aktach sprawy Krystyny Cecerko; patrz: APwB, UW B 1944-1950, sygn. 621, k. 8. 3 W aktach sprawy brak informacji o ostatecznym załatwieniu kwestii tzw. „rehabilitacji”. Nr 45 1946 kwiecie ń 17, Białystok. — Pismo Wydziału Społeczno-Politycznego UWB do Departamentu Politycznego Ministerstwa Admin istracji Publicz- nej informuj ące o napadach na lokale urz ęd ów gminn ych, rabunkach i morderstwach dokonanych od 25 III d o 10 IV 1946 r. w woj. białostockim. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/V/21, k. 206-208.

104 W wykonaniu pisma Ministerstwa Administracji Publicznej z dnia 2 sierpnia 1945 r. L. dz. 11502/45 Wydział Społeczno-P olityczny Urz ędu Wojewódzkiego Białostockiego podaje ni Ŝej nadesłane meldunki, stanowi ące szczególnie jaskrawe wypadki wykrocze ń i czynów terrorystycznych z terenu województwa białostockiego. 1. Dnia 30/31 marca 1946 r. nieznani sprawcy dokonali włamania do Urz ędu Gminnego w P iekutach, pow. wysokomazowiecki. Zniszczyli wszystkie akta znajduj ące si ę w Gminie. 2. Dnia 2 kwietnia 1946 r. wtargn ęło do Zarz ądu Gminnego w Drohi- czynie, pow. Bielsk P odlaski, dwóch nieznanych osobników z pistoletami w ręku. Po sterroryzowaniu Sekretarza Zarz ądu Gminnego Antoniego Falkowskiego, Jana Czapkiewicza i innych za Ŝą dali wydania im z kasy 100.000 zł i o świadczyli, Ŝe pieni ądze zabieraj ą z rozkazu „Bitnego” 1. P o zmuszeniu otwarcia kasy gminnej zabrali znajdujące si ę w niej 32.700 [zł]. 3. Dnia 31 marca na 1 kwietnia 1946 r. o godz. 0 30 wtargn ęła banda do mieszkania Wójta Gminnego Kobylina, pow. Wys[okie] Mazowieckie, za Ŝą dała wydania piecz ęci okr ągłej gminnej. Zrabowali stemple „Gminna Rada Narodowa w Kobylinie” i „Wójt gminny”. 4. Dnia 1 kwietnia 1946 r. do sołtysa wsi Wierobie a, gm. Gródek, pow. Białystok, wtargn ęła banda uzbrojona, kazała przygotowa ć 10.000 zł oraz 10 kg słoniny, nast ępnie zaszli do sołtysa wsi Skroblaki i za Ŝą dali tej samej ilo ści pieni ędzy, słoniny — zagrozili je Ŝeli nie wykona polecenia ich, to zostanie rozstrzelany. 5. Dnia 29 marca 1946 r. przybyła banda do sołtysa wsi Bacieczki, pow. białostockiego, w sile około 20 ludzi w umundurowaniu WP. Zrabowali u sołtysa Andrzejczuka Mikołaja 5.119 zł i u sołtysa kolonii Bacieczki 7.550 zł pieni ędzy podatkowych. Ta sama banda wtargn ęła do Spółdzielni kolonii Bacieczki, zrabowała artykuły przeznaczone dla ludno ści bezrolnej, jak: cukier, mydło, sól. 6. Dnia 27 marca 1946 r. w pow. sokólskim odnaleziono zwłoki w polu ob. Matyszczuk Heleny c. Michała. Wspomniana osoba była uprowadzona przez band ę w dniu 20 grudnia 1945 roku. 7. Dnia 29 marca 1946 r. we wsi Romanówka, gm. Sidra, pow. sokól- skiego, banda uzbrojona w bro ń paln ą wtargn ęła do mieszka ńca wsi Ro- manówka ob. Sielickiego Mieczysława s. Antoniego, po wyprowadzeniu go z mieszkania zastrzeliła na podwórzu. 8. Dnia 28 marca 1946 r. do mieszkanki kolonii Romanówka, gm. Sidra, pow. sokólskiego, do ob. Gołko W alerii lat 40 wtargn ęła banda, która wyprowadziwszy j ą na podwórze zastrzeliła.

105 9. Dnia 9 kwietnia 1946 r. banda wtargn ęła do Zarz ądu Gminnego Po świ ętne, zrabowała wszystkie akta dotycz ące wojskowo ści, meldunków, paszportów, zrabowała 3.460 zł otrzymanych z dotacji, zostało zabrane 3.271 zł, pobranych pensji z ref[eratu] św[iadcze ń] rzecz[owych], 4 paczki UNRRA i towary z akcji specjalnej na sum ę 4.948 zł. 10. Z dnia 4 [na] 5 kwietnia 1946 r. o godz. 24 banda przybyła do ma- jątku pa ństwowego Stelmachowo, pow. Wys[okie] Maz[owieckie], zra- bowała 2 konie z uprz ęŜą , akta kasowe porozrzucała i zabrała 1.000 zł. 11. Dnia 27 marca 1946 r. [przybyła] do Nadle śnictwa Knyszyn w Przewalance, pow. białostockiego, banda uzbrojona w automaty i karabiny, za Ŝą dała wydania gotówki, przyczym zabrali z kasy 1.055 zł, wydali pokwitowanie z podpisem D[owód]cy bandy Macieja Kropidło. 12. Dnia 7 kwietnia 1946 r. zameldowano, Ŝe we wsi Wi śniowej, gm. Dąbrowa Wielka, pow. Wys[okie] Maz[owieckie], znajduje si ę banda w sile około 30 ludzi. Natychmiast udała si ę tam grupa 13 S[amodzielnego] B[atalionu] O[chrony] przy współudziale P UBP. W czasie walk, które trwały około 2 godziny, zostało zabitych 2 funkcjonariuszy UBP i ci ęŜ ko rannych: szer[egowy] D ąbrowski Lucjan, Skorli ński Henryk i szer. Wolski Józef z S[amodzielnego] B[atalionu] O[chrony]. Banda w popłochu wycofała si ę w ró Ŝnych kierunkach. Cz ęść tej bandy wdarła si ę do Wys[okiego] Maz[owieckiego] i zabiła sołtysa Grzeszczuka Franciszka, zam[ieszkałego] przy ul. Ogrodowej, któremu o świadczyła, Ŝe ginie za dobr ą prac ę dla Demokracji, równie Ŝ został zabity Biesiada Henryk, zam[ieszkały] przy ul. Ko ścielnej. W powrotnej drodze na kol[oni ę] Michałki, gm. Wys[okie] Mazow[ieckie] banda wymordowała rodzin ę Wójcików, tj.: Wójcika Piotra 54 l[ata], Ŝon ę Aleksandr ę, lat 52, syna Wincentego lat 26 i córk ę Stanisław ę lat 19. Sprawcy odchodz ąc pozostawili kartk ę z napisem: „ śmier ć zdrajcom Ojczyzny”. 13. Dnia 8 kwietnia 1946 r. w nocy w czasie obławy w mie ście Bia- łymstoku przez organa Mil[icji] Obyw[atelskiej] został zabity przez bandytów, przy ul. Gda ńskiej, ppor. Koper Stanisław, Naczelnik W[ydzia]łu Śledczego W ojew[ódzkiej] Kom[endy] MO, Jaszcz ębek Jan i 3 cywilnych obywateli b: Krych Jan, Walczewski Jan, Zapisecka Irena oraz ranny szer[egowy] Zegorowicz. 14. Dnia 10 kwietnia 1946 r. do wsi śurobice c, gm. Siemiatycze, pow. Bielsk P odl[aski] przybyła banda uzbrojona, w mundurach WP, kazała z[ast ęp]cy sołtysa Ob. Karnaszewskiemu Antoniemu nie wychodzi ć pod gro źbą śmierci. Rano dowiedział si ę ww., Ŝe został zabity sołtys Mion-

106 szewski Jan, Śnie Ŝko Jan i zostały zabrane konie, wozy Ob. Misiukowi Władysławowi i Bogdanko Mikołajowi. 15. Dnia 25 marca 1946 r., o godz. 22 30 banda w sile około 50 ludzi, uzbrojona w bro ń maszynow ą i krótk ą, przyjechała do m[ista] Czy Ŝewa, pow. Wys[okie] Mazow[ieckie] samochodem ci ęŜ arowym i otoczyła miasto. Banda rozeszła si ę po mieszkaniach prywatnych, w których natrafiła na funkc[jonariuszy] MO P ost[erunek] Czy Ŝew i rozbroiła ich. Zabrano 8 KBK, 265 sztuk amunicji, 5 granatów r ęczn[ych], 8 płaszczy, 5 par bielizny, 2 mundury i 8 czapek. W tym Ŝe czasie została obrabowana przez band ę Spółdz[ielnia] Roln[iczo]-Handl[owa] w Czy Ŝewie. Dnia 27 marca 1946 r. zostały odnalezione zwłoki mieszka ńca wsi Bierwicha, gm. Sidra, pow. sokolskiego, Ob. Józefa Ku źmy s. Józefa, lat 65. Ww. uprowadzony został przez band ę w dniu 20 grudnia 1945 r. a W tek ście: „Wieropie”. b W tek ście: „Ob. Ob.” c W tek ście: „ śurobicze”. 1 Chodzi prawdopodobnie o dowódc ę plutonu PAS NZW Jana Boguszewskiego. Nr 46 1946 kwiecie ń 18, Białystok. — Pismo Głównego Przedstawiciela Rząd u RP d o spraw ewakuacji S. Nowakowskiego d o wojewody b iałostockiego w sprawie p rzydzielenia ochrony wojskowej do ewakuacji ludno ści białoruskiej z Polski d o ZSRR. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k. 9. W zwi ązku z konferencj ą odbyt ą w gabinecie Ob. Wojewody w dniu 16 bm. 1, prosz ę uprzejmie o interwencj ę u władz wojskowych 18 Dyw[izji] w sprawie przydzielenia pewnej grupy wojska wraz z d[owód]c ą grupy do dyspozycji Głównego Przedstawiciela Rz ądu RP do spraw ewakuacji w Białymstoku. Zaznaczam, Ŝe dotychczasowa współpraca z wojskiem dała du Ŝe ko- rzy ści, bowiem ewakuuj ące si ę wioski zdawały domy i zabudowania gos- podarskie w nale Ŝytym porz ądku, jak równie Ŝ dzi ęki grupie wojska przy- dzielonego do tych wiosek, gdzie przeprowadza si ę ewakuacj ę, okoliczna ludno ść nie dewastuje domów, które s ą potrzebne dla repatriantów. Jednocze śnie zawiadamiam, Ŝe skutek rozkazu w sprawie powrotu woj- ska do Białegostoku [był nast ępuj ący:] zaraz po wyje ździe wojska grupa uzbrojonych ludzi z dnia 15 na 16 IV 1946 r. napadła na pozostałe rodziny białoruskie we wsi Zawady, gmina Barszczewo, grabi ąc im inwentarz Ŝywy, odzie Ŝ i inne rzeczy domowe i bij ąc niektórych mieszka ńców.

107 P oniewa Ŝ podobne wyst ąpienia band mog ą zda Ŝyć si ę jeszcze na tere- nach, gdzie b ędzie odbywa ć si ę ewakuacja w powiecie białostockim, przeto uprzejmie prosz ę Obywatela Wojewod ę o rychłe i przychylne potraktowanie mojej pro śby. Nadmieniam przy tym, Ŝe oprócz ochrony ludno ści, wydelegowane wojsko b ędzie pobiera ć produkty rolne po ewakuowanych, w my śl powzi ętej uchwały na konferencji odbytej w dniu 18 III 1946 r. w gabinecie Wicewojewody obywatela Borowskiego. Główny Przedstawiciel Rz ądu RP do spraw ewakuacji S. Nowakowski 1 Patrz dok. nr 43. Nr 47 1946 kwiecie ń 20, Białystok. — Pismo Głównego Przedstawiciela Rząd u RP d o spraw ewakuacji S. Nowakowskiego d o wojewody b iałostockiego w sprawie przydzielen ia ochrony wojskowej dla p olsko-białoruskiej komisji ewakuacyjn ej w rejonie Siemiatycz i lud no ści białoruskiej ewakuu j ącej si ę z Polski do ZSRR. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k.10. Nawi ązuj ąc do pisma z dnia 18 IV 1946 r. za Nr. 563/46 1 prosz ę up- rzejmie w imieniu Głównego P ełnomocnika SNK BSSR 2 do spraw ewakuacji ob. Kruglika, jak równie Ŝ w moim imieniu, o interwencj ę u Władz Wojskowych w sprawie aprzydzielenia kompanii Ŝołnierzy do dyspozycji Rejonowego P ełnomocnika a do spraw ewakuacji ob. Łokcjonowa na Rejon aSiemiatycze a, celem zabezpieczenia ludno ści ewakuuj ącej si ę i bezpiecze ństwa osobistego Komisji Białoruskiej i Polskiej współpracuj ącej na tamt[ejszym] terenie. Zaznaczam, Ŝe dotychczas Komisja Ewakuacyjna Polska i Białoruska korzystała ze szczupłej ochrony 10 Ŝołnierzy sowieckich. Na rejon Siemiatycze garstka ta jest stanowczo nie wystarczaj ąca, po- niewa Ŝ rejon ten jest niebezpieczny z powodu band rabunkowych i oddziałów dywersyjnych NSZ. Dnia 16 IV 1946 r. został dokonany napad zbrojny, [oddziału] w sile około 40 osób, na transport ewakuuj ącej si ę ludno ści białoruskiej do BSSR na st[acji] Czeremcha. Banda otworzyła znienacka ogie ń na ewakuuj ących si ę i ochraniaj ącą stra Ŝ — wskutek czego został zabity jeden spo śród Ŝołnierzy i jeden ci ęŜ ko ranny. W tych dniach akcja ewakuacyjna została wzmo Ŝona szczególnie w powiecie bielskim i Siemiatyczach.

108 Dalsza praca w podobnych warunkach, bez nale Ŝytej ochrony Wojska Polskiego, poci ągnie za sob ą tylko niepotrzebne straty w ludziach, nie przynosz ąc realnie Ŝadnej korzy ści. P ełnomocnik Komisji Białoruskiej w Siemiatyczach komunikuje, i Ŝ na jego rejonie znajduje si ę 49 Pułk P iechoty WP, który po otrzymaniu rozkazu z 18 Dyw[izji], wzgl ędnie [od] Generała Paszkiewicza, mógłby wydzieli ć spo śród swoich Ŝołnierzy kompani ę wojska dla współpracy z Komisj ą Mieszaną P olsko-Białorusk ą oraz dla ochrony Ŝycia i mienia ewakuuj ących si ę. Główny Przedstawiciel Rz ądu RP do spraw ewakuacji S. Nowakowski a-a Podkre ślone. 1 Patrz dok. nr 46. 2 Chodzi o Rad ę Komisarzy Ludowych (Sawiet Narodnych Kam isarau) BSRR. Nr 48 1946 kwiecie ń 23, Białystok. — Wniosek wojewody białostockiego S. Dy- bowskiego o odznaczenie Złotym Krzy Ŝem Zasługi wicewojewody Aleksandra Borowskiego. Oryginał, formularz drukowany wypełniony maszynowo. UW B 1944-1950, sygn. 320, k. 134. 1. Nazwisko i imi ę aBorowski Aleksander a. 2. P seudo[nim] —b. 3. Nazwiska z poprzednich mał Ŝeństw i rodowe —b. 4. Imi ę ojca cStefan c. 5. Imi ę i nazwisko matki cJulianna Kondrusik c. 6. Miejsce i dokładna data urodzenia cBiałystok 28 XI 1904 r. c 7. Adres przedstawionego do odznaczenia cul. Św. Ja ńska nr 18 m[iesz- kania] 5 c. 8. Narodowo ść cbiałoruska c. 9. P rzynale Ŝno ść pa ństwowa cpolska c. 10. Zawód cywilny cwłókniarz c. 11. Obecnie zajmowane stanowisko cwicewojewoda c. 12. Miejsce zatrudnienia cUrz ąd Wojewódzki Białostocki c. 13. Udział w walkach z Niemcami cpraca konspiracyjna c. 14. Jak długo słu Ŝył w armii polskiej i innych armiach c1 rok 6 miesi ę- cy c. 15. Czy był ranny cw 1939 roku pod D ęblinem c. 16. Obecna praca społeczna cZwi ązki Zawodowe c. 17. Przynale Ŝno ść partyjna cPP R c. 18. Posiadane odznaczenia —b. 19. Kto podaje do odznaczenia cWojewoda Białostocki c. 109 20. Uzasadnienie wniosku —b. a-a Pisane r ęcznie. b Brak danych. c-c Pisane maszynowo. Nr 49 1946 kwiecie ń 25, Narew. — Pismo wójta gm. Narew A. Nikonowicza d o Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim z informacj ą o po Ŝarze we wsi Łopuchówka (gm. Narew). Oryginał, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 119. Zarz ąd Gminny donosi, Ŝe w dniu 22 IV 1946 r., o godz. 16, we wsi Łopuchówka, gm. Narew, wybuchł po Ŝar z przyczyny arzekomego a pod- palenia przez ob. Lewczuka Mikołaja, syna Grzegorza, zamieszkałego w tamt[ejszej] wsi. P o Ŝar zacz ął si ę od stodoły ob. Golonko b T eodora s. Grzegorza. Spaliły si ę: stodoła i 2 chlewy ob. Grygoruka b T eodora s. Grzegorza, stodoła ob. Świ ętochowskiego Aleksandra s. Omeliana, sto- doła ob. Białowie Ŝec Marii c. Michała, stodoła i chlew ob. Białowie Ŝec Emeliana s. Filipa i chlew Białowie Ŝec Włodzimierza s. Emeliana. cPo- dejrzany został zatrzymany. c Sekretarz Wójt Gminy K. Michaluk Nikonowicz a-a Nadpisane odr ęcznie. b Tak w tek ście, prawdopodobnie pomylono nazwisko „Golonko” z „Grygoruk”. c-c Dopisane odr ęcznie. Nr 50 1946 kwiecień 27, Mieln ik. — Meldun ek sytuacyjny wójta gm. Mieln ik Michała Tararuja dla Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim doty- cz ący działalno ści władz gminnych, sytu acji ekonomicznej i stanu bezpie- cze ń stwa pub licznego w gminie. Oryginał, maszynopis. PRN w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 95, k. 12. Zarz ąd gminy Mielnik donosi, Ŝe praca biurowa idzie naprzód, zakła- damy akta, doprowadzamy ksi ęgi do porz ądku, jedna jest jeszcze wada — brak ksi ąg ludno ści, co tamuje ruch meldunkowy i nale Ŝyt ą kontrol ę. Gmina posiada tylko tymczasowy spis ludno ści wykonany przez sołty- sów i na razie tym si ę posługujemy. P ersonel gminny jest w komplecie. Zebrania sołtysów w komplecie odbywają si ę co 12 dni. Rada gminna na posiedzenia w komplecie nie zbiera się. Wpływy po- datkowe s ą słabe, ludno ść opieszale wykonuje zarz ądzenia władz. P odatki wpływały do obecnego czasu dobrze, tak samo i świadczenia rzeczowe, obecnie stan ten si ę zmienił. Zarz ąd gminy przypisuje to [trudno ściom] w zwi ązku z nadeszłymi robotami wiosennymi, mo Ŝliwie

110 ludno ść nie posiada gotówki, gdy Ŝ zmuszona jest odda ć na zakup nasion wiosennych. Na pocz ątku kwietnia wojsko polskie, które było w Mielniku celem ści ągania świadcze ń rzeczowych, to zaledwie ści ągn ęło kilka ton. Wojsko było tylko dwa dni. Obecnie świadczenia rzeczowe nie wpływaj ą. Sumy przechodnie w zwi ązku z zamkni ęciem roku bud Ŝetowego zostały wszystkie wysłane, zamkni ęcie gmina Mielnik dokona nadwy Ŝką po opłaceniu oczywi ście wszystkich pilnych, a niezb ędnych wydatków. Wypadki. Dnia 3 kwietnia z dotychczas nieznanych powodów została spalona le śniczówka we wsi Radziwiłłówka, dom, stodoła i chlewy. Le śniczy zmu- szony został do opuszczenia pracy. Dnia 18 kwietnia rb. na st[acji] kol[ejowej] Siemiatycze dokonano na- padu na wojsko sowieckie, został zabity jeden sowiet i jeden z napadaj ących. W tym czasie był podstawiony transport kolejowy na wyjazd Białorusów na wschód. Dnia 20 na 21 kwietnia w nocy przybyli do Mielnika uzbrojeni i zapo- wiedzieli ks. prawosławnemu, aby ogłosił w cerkwi wyjazd ludno ści biało- ruskiej na wschód — zachowanie ich było spokojne. W powy Ŝszej sprawie został zło Ŝony meldunek przez miejscowy posterunek milicji. a a Meldunek podpisał wójt gm. Mielnik M. Tararuj. Nr 51 1946 maj [około 1], Białystok. — Wykaz liczbowy Białorusin ów ewakuowa- nych z Polski do BSRR na mocy u mowy p olsko-radzieckiej z 9 IX 1944 r. i ich mienia wg stanu na 1 V 1946 r. sp orz ąd zony p rzez Głównego Przedstawiciela Rz ądu RP do spraw ewakuacji w Białymstoku. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 229, k. 71. L.p. Nazwa administr[acyjna] rejonu Miasto albo Ilo ść Ilo ść osób Ilo ść W tym wie ś rodzin wagonów naładowanych bydłem 1. Białystok miasto 166 570 197,5 90 2. Biała Podlaska miasto 72 224 69 30 3. Bielsk Podlaski miasto 47 207 72 40 4. Siemiatycze, pow. Bielsk miasto 119 468 160 77 Podlaski 5. Sokółka miasto 31 138 22 5,5 6. Gródek - Waliły, pow. osada 29 100 30 12 Białystok Razem 464 1.707 550,5 254,5 Stan poprzedni z dn. 1 IV 1946 8.965 30.971 7.982,5 30.355,5 r. Ogółem na dzie ń 1.V 1946 r. 9.429 32.678 8.533 30.610 Nr 52

111 1946 maj 4, Bielsk Podlaski. — Sp rawozdanie miesi ęczne starosty b ielskie- go R. Wo źniaka za kwiecie ń 1946 r. d la Wydziału Społeczno-Politycznego UWB dotycz ące organizacji administracji pa ństwowej i samorz ądów terytorialnych, emigracji Białorusinów do BS RR, konfliktu w śród du chowie ń stwa p rawosławn ego, działalno ści organizacji społecznych i stanu bezpiecze ń stwa pu blicznego. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 487, k. 10-11. aPoufne a Cz ęść I. a1. Sytuacja ogólna i polityczna. a a/ Zmiany w stanie organizacyjnym Starostwa i charakterystyka pracy w terenie. Zmian w stanie organizacyjnym Starostwa w m[iesi ą]cu sprawozdaw- czym nie było. P raca w terenie dzi ęki obecno ści oddziałów W ojska P olskiego w tu- t[ejszym] powiecie przedstawia si ę o wiele lepiej ni Ŝ w poprzednich m[iesi ą]cach. Lepszy jest wpływ podatków oraz świadcze ń rzeczowych, a tak Ŝe bardziej o Ŝywiona jest działalno ść zarz ądów gmin. b/ Stan organizacyjny rad narodowych i ich stosunek do Starostwa. Zmiany w stanie organizacyjnym rad narodowych w m[iesi ą]cu spra- wozdawczym nie zaszły. W tut[ejszym] powiecie s ą 4 rady miejskie i 17 rad gminnych, oraz 1 rada powiatowa. Stosunek rad do Starostwa dobry. c/ Stosunek ludno ści do władz i ich zarz ądze ń. Stosunek ludno ści do władz i ich zarz ądze ń stale poprawia si ę. Trzeba tu podkre śli ć, i Ŝ do tej poprawy przyczyniła si ę wielce obecno ść na terenie powiatu oddziałów Wojska Polskiego, które pod dowództwem płk. dypl[omowanego] Satanowskiego dobrze współpracuje z władzami. d/ Stosunek ludno ści do Armii Czerwonej. Stosunek ludno ści polskiej do Armii Czerwonej jest nadal negatywny. e/ Działalno ść partii politycznych. Na terenie tut[ejszego] powiatu istniej ą nast ępuj ące partie polityczne: PP R, PP S, SD i PSL. Najwi ększ ą działalno ść przejawia PP R. f/ Mniejszo ści narodowe. Ostatnio coraz wi ęcej wyje ŜdŜa do BSSR Białorusinów, których w tut[ejszym] powiecie jest 83.700, co stanowi 41% ogółu ludno ści. śydów jest około 70. Najwi ęcej ludno ści białoruskiej wyje ŜdŜa z gminy Milejczyce i Siemiatycze. W zwi ązku z tym w gminach tych pozostała ludno ść zaj ęta jest przy przewo Ŝeniu wyje ŜdŜaj ących do stacji kolejowych, co opó źnia zasiewy wiosenne. Cz ęść ludno ści białoruskiej,

112 która zamierza wyjecha ć do BSSR, uchyla si ę w tych gminach od zdawania podatków i świadcze ń rzeczowych, a tak Ŝe nie obsiewa pól. g/ Sprawa volksdeutschów. Według ostatniego spisu ludno ści volksdeutschów w tut[ejszym] po- wiecie jest 6. h/ Sprawy wyznaniowe. Z duchownych prawosławnych nieuznaj ących zwierzchnictwa biskupa prawosławnego warszawskiego jest ks. Iwasienko, który w dniu dzisiejszym o świadczył mi, i Ŝ tylko na polecenie władz administracyjnych gotów jest przekaza ć parafi ę i dekanat po ksi ędzu Wincukiewiczu. Ks. Iwasienko zaznaczył, i Ŝ na zarz ądzenie biskupa Tymoteusza parafii i dekanatu nie przeka Ŝe. Jednocze śnie dodaj ę, i Ŝ w jednym z ostatnich swych kaza ń ks. Iwasienko zaapelował do parafian, aŜeby zastanowili si ę i zdecydowali si ę razem wyjecha ć do BSSR. i/ P rasa i propaganda. Dzi ęki stacjonuj ącemu w tut[ejszym] powiecie Wojsku P olskiemu prasa i propaganda dociera prawie do ka Ŝdej miejscowo ści w powiecie. j/ Działalno ść zwi ązków zawodowych i organizacji [społecznych]. Jak w sprawozdaniu za m[iesi ą]c stycze ń rb., z wyj ątkiem zmian w sta- nie organizacyjnym. Ostatnio powstały w tut[ejszym] powiecie nast ępuj ące organizacje: T owarzystwo P rzyjaciół śołnierza, Liga Morska, Polski Zwi ązek Zachodni, P ow[iatowy] Komitet Opieki Społecznej, Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet, Zwi ązek Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległo ść i Demokrację, Koło Akademików — pow. Bielsk P odlaski. Towarzystwo Przyjaciół śołnierza przy poparciu miejscowego społe- cze ństwa urz ądziło w dniu 21 kwietnia we wszystkich garnizonach tut[ejszego] powiatu „ Świ ęcone” dla Wojska Polskiego. a2. Stan bezpiecze ństwa. a a/ Wahania w nasileniu przest ępczo ści. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym stwierdzono, i Ŝ wzmogła si ę aktywno ść band. Na terenie powiatu miały miejsce wypadki zabójstw i kradzie Ŝy, przewaŜnie koni. W dniu 1 kwietnia dokonano napadu na Zarz ąd Gminny Drohiczyn, gdzie zrabowano 32.700 zł gotówki. b/ Dane ilo ściowe spraw karno-administracyjnych. W m[iesi ą]cu kwietniu wpłyn ęło spraw karno-adm[inistracyjnych] 110, w tym za kradzie Ŝe le śne — 60, za zakłócanie spokoju publicznego — 10 i inne. Z wymienionych spraw umorzono 2, ostatecznie załatwiono — 9, skierowano do s ądu — 3, pozostałe sprawy s ą w toku załatwiania.

113 c/ Działalno ść organizacji tajnych i elementów politycznych wrogich. W m[iesią]cu kwietniu wzmogła si ę działalno ść band w tut[ejszym] po- wiecie. W ko ńcu kwietnia przeszły przez powiat zza Buga w kierunku na Wysokie Mazowieckie oddziały band: „Młota” 1, „Rekina” 2 i „Orlika”. Grupa „Rekina” została dwukrotnie rozbita przez oddziały Wojska Pol- skiego, za ś grupa „Orlika” przez te oddziały zniszczona. Ruchliwo ść Wojska Polskiego na terenie powiatu oraz zwi ększona aktywno ść w północnej cz ęś ci powiatu, spowodowały zmniejszon ą działalno ść band. Na terenie południowo-wschodnim bi połud[niowo]-zach[odnim] b powiatu operowały drobne grupy bandyckie, terroryzując ludno ść białorusk ą. Grupy te były nieliczne, przewa Ŝnie o charakterze terenowym. W zwi ązku z odej ściem z tut[ejszego] powiatu jednego batalionu Wojska P olskiego sytuacja dowództwa w walce z bandytyzmem została jeszcze bardziej utrudniona, tym bardziej, iŜ brak jest ludzi do kontroli terenu, cz ęstych koncentracji band i działalno ści band, zwłaszcza w terenach przyległych do granicy powiatu z zachodu i południowego zachodu. d/ Działalno ść Milicji Obywatelskiej i organów bezpiecze ństwa, oraz współpraca z nimi. Działalno ść Milicji Obywatelskiej i organów bezpiecze ństwa dobra. Urz ąd Bezpiecze ństwa pod kierownictwem por. Mossakowskiego przykłada wiele wysiłku w kierunku poprawienia stanu bezpiecze ństwa w powiecie. Zauwa Ŝyć jednak trzeba, Ŝe niektóre meldunki do UB o miejscu przebywania bandytów lub ich ł ączników, jak dowiedziałem si ę, nie były wykorzystane natychmiast. Współpraca Wojska Polskiego z UB dobra. Współpraca Milicji Obywatelskiej i organów bezpiecze ństwa ze Starost ą dobra. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym został zorganizowany Posterunek Milicji Obywatelskiej w Rybołach, gm. Bielsk. 3 a3. Ró Ŝne. a Jest koniecznym zwi ększenie liczby Wojska P olskiego na terenie powiatu i zorganizowanie garnizonów stałych w gm. Milejczyce, gdzie ludno ść przez bandy jest stale terroryzowana oraz, gdzie często nakładane i ści ągane s ą kontrybucje. Po Ŝą danym jest zorganizowanie garnizonu Wojska P olskiego w Grodzisku. Koniecznym jest równie Ŝ zwi ększenie załóg Milicji Obywatelskiej oraz jak najpr ędsze odbudowanie łączno ści telefonicznej w powiecie. W zwi ązku z trudn ą sytuacj ą finansow ą samorz ądów po Ŝą danym jest przydział wi ększych kredytów na budow ę dróg i mostów. c a-a Podkre ślone. b-b Nadpisane odr ęcznie. c Sprawozdanie podpisał starosta bielski R.Wo źniak. 114 1 Chodzi o zast ępc ę dowódcy VI Brygady Wile ńskiej Władysława Łukasika. 2 Chodzi o zast ępc ę dowódcy oddziału PAS NZW „Burego” — Kazimierza Chmielowskiego. 3 Patrz dok. nr 41. Nr 53 1946 maj 17, Białystok. — Ankieta członka PPR Aleksand ra Kondru sika wchodz ącego w skład PRN w Białymstoku. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/XII/9, k. 81. Karta personalna 26 Członków PP R pracuj ących w samorz ądzie i administracji 1. Nazwisko aKondrusik a. 2. Imi ę aAleksander a. 3. Miejsce urodzenia aGródek pow. b[iałosto]cki woj. Białystok a. 4. Data urodz[enia] a1891 r. a 5. Adres aBiałystok a. 6. Wykształcenie a4 kl[asy] szk[oły] powszechnej a. 7. Zawód arolnik a. 8. Data wst ąpienia [do P PR] a22 XII 1944 r. a 9. funkcja aczłonek PRN w B[iałym]stoku a. 10. Charakterystyka: aP racuje na gospodarstwie, na [posiedzenia] Po- w[iatowej] R[ady] N[arodowej] ucz ęszcza zawsze, na zebrania partyjne te Ŝ ucz ęszcza zawsze; lubi pracowa ć społecznie; zdolno ści do mowy ma, tylko utrudnia to, Ŝe nie mo Ŝe włada ć j ęzykiem polskim tylko białoruskim. Pracuje nad podniesieniem świadomo ści partyjnej; nie lubi je Ŝeli kto ś robi nadu Ŝycia nawet najmniejsze; przy tym cieszy si ę autorytetem w śród mas. a P odpis sekretarza Komitetu aPowiatowego w Białymstoku Jan Muraszkowski a a-a Wypełnione odr ęcznie. Nr 54 1946 maj 22, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania Władysława Czuprynko ze S tadn ik (gm. Drohiczyn) przeprowadzonego przez oficera śled czego PUBP w Bielsku Podlaskim kaprala Marka Nowakowskiego w sprawie nielegalnego posiadania broni p alnej. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 814/46, k. 6-9. aOficer śledczy a P ow[iatowego] Urz ędu aBezp[iecze ństwa] Publ[icznego] w a Bielsku kapr. Nowakowski Marek aprzesłuchał ni Ŝej wymienionego w charakterze podejrzanego o popełnienie przest ępstwa z art. a 3 Dekretu z dnia 16 XI 1945 r., aktóry po wyja śnieniu jakie przest ępstwo jest mu zarzucane oraz po pouczeniu go o prawie odmowy odpowiedzi na zadawane pytania — zeznał co nast ępuje: a W. Czuprynko b. 115 aImi ę i nazwisko a Czuprynko Władysław. aData i urodzenia a 29 VI 1910 [r.]. aImiona rodziców a Władysław, Barbara. aMiejsce zamieszkania a wie ś Stadniki, gm. Drohiczyn, p[owiat] Bielsk. aMiejsce urodzenia a wie ś Stadniki, gm. Drohiczyn, p[owiat] Bielsk Podl[aski]. aObywatelstwo a polskie. aWyznanie a prawosławne. aZaj ęcie a rolnik. aWykształceniea 5 oddz[iałów] szkoły powsz[echnej]. aStan rodzinny a kawaler. aStan maj ątkowy a 10 ha. aSłu Ŝba wojskowa a nie słu Ŝył. aOdznaczenia i ordery a nie ma. aPoprzednia karalno ść a rzekomo nie karany. P ytanie: opowiedzcie w skrócie swój Ŝyciorys. Odpowied ź: urodziłem si ę we wsi Stadniki, gm. Drohiczyn, pow. Bielsk Podlaski; maj ąc lat 8 poszedłem do szkoły w tej Ŝe wsi, gdzie uczyłem si ę do roku 1924, po uko ńczeniu 5 oddziałów szkoły powszechnej pasłem krowy przez 4-5 lat, potem pracowałem na gospodarstwie pomagaj ąc ojcu. Za czasów okupacji niemieckiej te Ŝ pracowałem na gospodarstwie, a czasami przy stolarce, ciesielce i mularce, pracowałem a Ŝ do chwili mego zatrzymania. P ytanie: powiedzcie za co was zatrzymano, gdzie i kiedy? Odpowied ź: zatrzymano mnie 11 maja 1946 r. w Bielsku około 200 metrów od Urz ędu Bez[piecze ństwa] P ublicznego, za posiadanie nielegalne broni. P ytanie: jak ą bro ń posiadali ście, od kogo i gdzie j ą chowali ście? Odpowied ź: cja posiadałem karabin niemiecki Nr 2.493 s/27 mod 98 rok 1937 i około stu sztuk amunicji, karabin dostałem od niemieckiego policjanta, Białorusina, Kurjanowicza P iotra, miejsca c zamieszkania dokładnie nie wiem, prawdopodobnie z okolicy Narewki, pow. bielskiego. Dostałem go po kole Ŝeńsku. Chowałem go, a Ŝ do chwili mego zatrzymania, na kolonii w ziemi i słomie. P ytanie: do jakich celów był wam potrzebny karabin? Odpowied ź: karabin był mi potrzebny do obrony własnego gospodar- stwa, poniewa Ŝ w naszych okolicach grasuj ą bandy. P ytanie: czy wiedzieli ście o tym, Ŝe bez prawnego zezwolenia władz nie wolno przechowywa ć broni?

116 Odpowied ź: cwiedziałem o tym, Ŝe bez prawnego zezwolenia nie wolno przetrzymywa ć broni, a trzeba zda ć, ale poniewa Ŝc na naszych terenach grasują bandy, wi ęc trzymałem tylko dla własnej obrony nie maj ąc Ŝadnych złych zamiarów. P ytanie: powiedzcie w jakim celu przychodzili ście do Bielska, Ŝe was zatrzymano w Bielsku? Odpowied ź: poniewa Ŝ mój ojciec został zatrzymany w dniu 6 maja niewinnie, wi ęc udałem si ę do Bielska, a Ŝeby poda ć bielizn ę i dowiedzieć si ę za co został zatrzymany. P ytanie: powiedzcie, jak zatrzymywali waszego ojca, wy ście byli w do- mu? Odpowied ź: jak zatrzymywano mego ojca mnie w domu nie było, byłem we wsi Miodusy-Dworaki, gdzie szyłem ko Ŝuch u Obniskiego Edmunda dla niego, Ŝony i córki. P ytanie: powiedzcie co wam jest wiadomo o bandach grasuj ących na waszym terenie? Odpowied ź: wiadomo mnie tylko ze słyszenia, Ŝe grasuj ą bandy, napa- dają przewa Ŝnie [na] białoruskie wsie, grabi ą i wyganiaj ą do Rosji. P ytanie: powiedzcie do jakiej organizacji nale Ŝycie i od kiedy? Odpowied ź: do Ŝadnej organizacji nie nale Ŝałem i nie nale Ŝę . P ytanie: gdzie jest ten nagan, z którego strzelali ście na weselu b ędąc w śurobicach? Odpowied ź: na weselu we wsi śurobice byłem, ale Ŝadnego nagana nie miałem i nie strzelałem. P ytanie: czym mo Ŝecie uzupełni ć swoje zeznanie? Odpowied ź: wi ęcej niczym nie mog ę dopełni ć swojego zeznania. de1 a-a Druk form ularza. b Podpis W. Czuprynko. c-c Podkre ślone. d Protokół podpisał oficer śledczy PUBP w Bielsku Podlaskim kapral M. Nowakowski i W. Czuprynko. e Pod tekstem dopisek podpisany przez oficera śledczego M. Nowakowskiego i W . Czuprynko: „Dodatkowo przesłuchano w dniu 24 V 1946 r. Czuprynko Władysława. Pytanie: Powiedzcie dokładnie od kiedy wy posiadacie karabin? Odpowied ź: karabin ja posiadam od pierwszej dekady miesi ąca sierpnia 1944 r.” 1 W. Czuprynko został skazany 16 VIII 1946 r. przez Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku na 8 lat więzienia, 14 III 1947 r. na podstawie ustawy o am nestii złagodzono kar ę wi ęzienia do lat 4; w: APwB, Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 814/46, k. 24. Nr 55 1946 maj 22, S uwałki. — An kieta członka PPR Aleksego S ydorczuka wchodz ącego w skład PRN w Su wałkach . Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/XII/9, k. 96. Karta personalna 41 117 członków P PR pracuj ących w samorz ądzie i administracji 1. Nazwisko Sydorczuk. 2. Imi ę Aleksy. 3. Miejsce urodz[enia] wie ś Zaj ączki pow. Białystok. 4. Data urodz[enia] 12 II 1896 r. 5. Adres Suwałki, ul. Ko ściuszki nr 48. 6. Wykształcenie 6 kl[as] gimnazjum pa ństw[owego]. 7. Zawód buchalter. 8. Funkcja członek PRN w Suwałkach. 9. Data wst ąpienia do partii rok 1945. 10. Charakterystyka: W kole partyjnym pracuje aktywnie, d ąŜ y do podniesienia i wyrobienia politycznego u ka Ŝdego pepeerowca w danym kole MO, dobre ch ęci ma do pracy, jednak brak inicjatywy, brak energii w pewnych posuni ęciach, ma pewne zdolno ści organizacyjne, jednak tego nie przejawia, przemawia ć politycznie mo Ŝe, autorytetem cieszy si ę wśród podwładnych, jednak w śród społecze ństwa niezupełnie. P odpis Sekretarza Komitetu P PR Kowal Nr 56 1946 maj 23, Białystok. — Pismo naczelnika Wydziału Kultury i S ztuki UWB d r. Piotra Ś ledziewskiego do d ziekana Soboru św. Mikołaja w Bia- łymstoku ks. Józefa Gu szkiewicza w sp rawie zatwierdzenia przez władze administracyjne kolorów farb do p omalowania kopuły i ścian cerkwi. Kopia, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 2407, k. 47. Sobór św. Mikołaja w Białymstoku ze wzgl ędu na swoj ą warto ść arty- styczną strony zewn ętrznej i wn ętrza podlega opiece konserwatorskiej wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki. Wobec tego woj[ewódzki] Wydział Kultury i Sztuki w Białymstoku prosi ks. Dziekana, aby przedło Ŝone mu były projekty kolorów do zat- wierdzenia, w jakich sobór św. Mikołaja (kopuły i ściany) b ędzie pomalowany. Za Wojewod ę Naczelnik Wydziału dr P . Śledziewski Nr 57 1946 maj 31, Białystok. — Sp rawozdanie referenta Wojewódzkiego Urz ęd u Informacji i Propagand y w Białymstoku Stanisława Szerenosa z wyjazdu w dn . 30 V 1946 r. grup y propagand owej do Michałowa w zwi ązku z kamp ani ą agitacyjn ą przed referendu m ludowym. Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 7, k. 179-180.

118 Celem spopularyzowania referendum, grupa składaj ąca si ę z czterech przedstawicieli Wojewódzkiego Urz ędu Informacji i Propagandy w oso- bach: ref[erenta] terenowo-organizacyjnego ob. Szerenosa Stanisława, referenta szkoleniowego ob. Pudłowskiego Mieczysława, referenta akcji masowych ob. Beca Wacława, referenta świetlicowego Funke Pawła i przedstawiciela P owiatowej Komendy MO sier Ŝanta Krokosza, wyjechała do Michałowa. P o przybyciu na miejsce natychmiast zostały rz ęsi ście ponaklejane odezwy, slogany w całym miasteczku, nast ępnie zaj ęto si ę techniczn ą cz ęś ci ą przygotowa ń do wiecu. Z kolei nawi ązałem kontakt z Komitetem a Gminnym P PR i posterun- kiem MO, gdzie zostałem poinformowany o ogólnej sytuacji na terenie miasteczka Michałowa. Jednocze śnie dor ęczyłem sekretarzowi Kom[itetu] Gm[innego] PPR i komendantowi Posterunku MO materiał propagandowy, jak odezwy, slogany i ulotki głosz ące o referendum, do rozkolportowania po wsiach nale Ŝą cych do gminy Michałowo. Nast ępnie zostałem poinformowany, i Ŝ w Nowej Woli odbywa si ę od- pust, na który zjechała si ę bardzo licznie ludno ść z całej okolicy. By wykorzysta ć nale Ŝycie nada Ŝaj ącą si ę okazj ę postanowiłem wysła ć autem do Nowej Woli ob. Pudłowskiego i ob. Beca z materiałem propa- gandowym, i ob. Krokosza, by tam na miejscu, w Nowej Woli, przeprowadzi ć wiec. Ja za ś z ob. Funkiem Pawłem pozostali śmy w Michałowie dla przepro- wadzenia wiecu. Pomimo tego, i Ŝ dwa dni przed wiecem porozklejane były ogłoszenia zapowiadające wiec i ustnie zawiadomiono przez sołtysa, wiecu nie przeprowadzili śmy, gdy Ŝ prawie cała ludno ść Michałowa udała si ę na odpust do Nowej W oli. Tote Ŝ zmuszeni byli śmy przeprowadzi ć pogadanki z poszczególnymi wie śniakami na temat referendum. Z przeprowadzonych rozmów stwierdzamy, Ŝe wie śniacy w wi ększo ści odpowiedz ą na wszystkie pytania T AK, rozdawali śmy poszczególnym wie śniakom spotkanym na ulicy ulotki, gazety i broszury o referendum, które były ch ętnie brane. b a W tek ście: „Komendantem”. b Sprawozdanie podpisał referent terenowo-organizacyjny WUIiP w Białymstoku S. Szerenos. Nr 58 1946 maj 31, Białystok. — Sp rawozdanie referentów Wojewódzkiego Urz ę- du Informacji i Propagandy w Białymstoku Mieczysława Pu dłowskiego i Wacława Beca z wiecu w Nowej Woli (gm. Michałowo) zorganizowanego

119 dla przeprowadzenia agitacji przed referend um ludowym w czasie obchodów prawosławnego świ ęta Wn ieb owst ąp ienia Pa ńskiego. Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 7, k. 181. Dnia 30 V 1946 r. o godzinie 3 po p[ołudniu] odbył si ę wielki wiec in- formacyjny we wsi Nowa Wola. Korzystaj ąc z wielkiego odpustu, który si ę odbywał na pobliskim cmentarzu, udali śmy si ę tam by przeprowadzi ć zebranie. P o załatwieniu szeregu spraw technicznych, zwi ązanych bezpo średnio z wiecem, naznaczyli śmy ogólne zebranie na godzin ę 3 po p[ołudniu]. Wśród bardzo licznie zebranej ludno ści jeden z pierwszych prelegentów ob. Pudłowski omówił szczegółowo trzy pytania referendum, podkre ślaj ąc doniosłe znaczenie naszych nowych reform społeczno- politycznych. Z kolei przemawiał z ramienia młodzieŜy ob. Bec. W swym krótkim, a[le] bardzo dobrze zreferowanym przemówieniu wyja śnił ustosunkowanie si ę młodzie Ŝy do obecnych przemian społeczno-politycznych. Nadmieni ć nale Ŝy, i Ŝ mowa była cz ęsto przerywana długimi i niemilkn ącymi oklaskami. Z ramienia wojska przemawiał ob. Krokosz, który zapewnił, Ŝe wojsko stoi na stra Ŝy praw demokratycznych wyzwolonych krwi ą najlepszych synów nowej ojczyzny. Po przemówieniach zostały rozdane gazety, które ludność po prostu rozchwytywała. Serdeczne przyj ęcie miejscowej ludno ści i pomoc władz cywilnych, a w szczególno ści miejscowego popa, ułatwiły nam w du Ŝej mierze przeprowadzenie wiecu. a a Sprawozdanie podpisał referent szkoleniowy WUIiP w Białymstoku M. Pudłowski i referent akcji masowej WUIiP w Białymstoku W. Bec. Nr 59 1946 maj, Białystok. — S prawozdanie statystyczne Zarz ąd u Wojewódzkiego Zwi ązku Samopomocy Chłopskiej w Białymstoku za kwiecie ń -maj 1946 r. dotycz ące ilo ści zarz ądów gminnych, kół i członków w województwie. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VIII/26, k. 28. Stan sieci organizacyjnej za miesi ąc kwiecie ń i maj 1946 [r.] w woje- wództwie białostockim L.p. Powiaty Gmin Gromad Zarz ądów ZSCh Liczba [liczba] [liczba] Gminnych Kół gromadz[kich] członków 1. Białystok 15 479 4 42 3.600 2. Bielsk Podlaski 17 616 17 300 5.010 3. Augustów 8 218 5 42 307 4. Ełk 10 166 6 28 441 5. Gołdap 5 — 3 10 58 6. Łom Ŝa 19 534 17 20 1.654 7. Olecko 6 123 6 10 120 8. Sokółka 12 325 6 13 400 9. Suwałki 16 476 10 13 539 120 10. Szczuczyn 10 215 8 40 606 11. Wys[okie] 10 411 10 104 1.840 Mazow[ieckie] 128 3.563 92 622 14.575 Nr 60 1946 maj, Hajnówka. — An kieta członka PPR Zofii Moroz skierowanej przez KG PPR w Hajnówce n a Wojewódzk ą S zkoł ę Partyjn ą. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VII/10, k. 37. 1. Nazwisko ai imi ę Moroz Zofia a. 2. Imiona rodziców i panie ńskie nazwisko matki aAndrzej, Olga Łog- winiuka. 3. Data i miejsce urodzenia a15 I 1925 r. wie ś Nowe Berezowo a. 4. Miejsce zamieszkania aw Nowym Berezowie, gm. Hajnówka a. 5. Jak ą szkoł ę uko ńczył[a] i gdzie? aI kl[asa] gimnazjum w Hajnówce a. 6. Jaki zawód abez zawodu a. 7. Czy ma uko ńczon ą szkoł ę lub kurs zawodowy? —b 8. Czym zajmował[a] si ę przed wojn ą? aUczennica a. 9. Czym zajmował[a] si ę ostatnio? aP raca domowa a. 10. Jaki stosunek do słu Ŝby wojskowej? —b 11. Czy słu Ŝył[a] w wojsku i kiedy? —b 12. Czy brał[a] udział w wojnie w 1939 r. —b 13. Czy nale Ŝał[a do] przeciwniemieckiej organizacji? aNie a. 14. Czy brał[a] udział w ruchu partyzanckim i jakim? aNie a. 15. Czy nale Ŝał[a] do wojny do 1939 r. do innych organizacji poli- tycznych, kiedy i jak — anie a. 16. Czy był[a] w obozie koncentracyjnym? aNie a. 17. Czy siedział[a] w wi ęzieniu i jak długo? aNie a. 18. Czy był[a] wywieziona na prace do Niemiec i jak długo tam był[a]? aTak, pracowała od 15 II 1943 [r.] do 15 III 1944 r.1 po oswobodzeniu przez Armi ę Czerwon ą pracowałam w obozie robotniczym w Rosji do 11 XI 1945 r. a 19. Kiedy wst ąpił[a] do PP R? aW maju 1946 r. a 20. Jakie prace wykonywał[a]? —b 21. P rzez kogo delegowana do Szkoły P artyjnej? aPrzez Kom[itet] Gm[inny] PP R w Hajnówce a. a-a Wypełnione odr ęcznie. b Brak odpowiedzi. 1 Podano prawdopodobnie bł ędny rok, poniewa Ŝ Armia Czerwona do Niemiec wkroczyła w 1945 r. Nr 61 1946 czerwiec 5, Białystok. — Lista członków PPR z p ow. b iałostockiego zdj ętych z ewiden cji KP PPR w Białymstoku w maju 1946 r. 121 Kopia, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/XIII/1, k. 50-51. L.p. Nazwisko i imi ę Data urodz[enia] Nr leg[ity- Miejsce Data wybycia macji] wybycia 1. Lebiedzi ński Wasyl 1 I 1907 r. 483 ZSRR 12 IV 1946 r. 2. Dudzik Aleksander 15 V 1909 r. 677 ZSRR 12 IV 1946 r. 3. Lech Julian 18 II 1899 r. 729 ZSRR 12 IV 1946 r. 4. Sokół Waszja 6 II 1884 r. 717 ZSRR 10 XII 1945 r. 5. Bujko Bazyl 2 III 1907 r. 886 ZSRR 10 XII 1945 r. 6. Sokół Leon 14 IX 1917 r. 1.179 ZSRR 10 XII 1945 r. 7. Moszlakowa Irena 25 V 1922 r. 1.534 ZSRR 10 XII 1945 r. 8. Dombrowski Mikołaj 14 I 1902 r. 2.020 ZSRR 10 XII 1945 r. 9. W awreniuk Aleksander 307 ZSRR 10 XII 1945 r. 10. Chren Michał 15 V 1915 r. 4.197 ZSRR 5 V 1946 r. 11 Leszczy ński Mikołaj 5 VII 1910 r. 454 ZSRR 5 V 1946 r. Lista członków PP R, którzy wyjechali do Białegostoku 12. Kondrusik Marja 7 I 1928 r. 2.365 Białystok 1945 r. Lista członków, którzy zostali zabici przez bandy NSZ 13. Sie śkiewicz Jan 15 XII 1906 r. 895 5 II 1946 r. 14. Doma ń Stefan 8 XII 1910 r. 1.532 5 II 1946 r. 15. Nazarko Wasyl 28 XII 1916 1.868 27 XI 1945 r. 16. Sier Ŝan Józef 24 XII 1892 r. 309 5 II 1946 r. 17. Klimiuk Wincenty 1892 r. 4.193 14 IV 1946 r. Członkowie, którzy zdali legitymacje 18. Samojlik Antoni 10 XI 1910 r. 884 20 VIII 1945 r. 19. Iuchocki Michał 26 IV 1915 r. 1.487 28 XI 1945 r. 20 Kardasz Konstanty 28 VI 1920 r. 1.477 27 IX 1945 r. wyrzucony Członkowie, którzy wyjechali na zachód 21. Szostakow Stefan 26 XII 1929 r. 2.371 22. Kalinowski Antoni 10 V 1919 r. 518 Gołdap 10 IV 1946 r. 23. Krystowczyk Henryk 1910 r. 1.693 Gołdap 5 V 1946 r. 24. Gilejko Kazimierz 20 IX 1922 r. 2.379 Gołdap 27 V 1946 r. 25. Choroszewski Józef 16 III 1921 r. 3.654 Sokółka 26. Szuster Moj Ŝesz 30 V 1920 r. 441 W oj[e- wódzki] UBP w Białym- stoku 27. Bojanowski Bogdan 10 VIII 1924 r. 2.368 W oj[ewódz ki] UBP Nr 62 1946 czerwiec 6, Białystok. — Sp rawozdanie anonimowego pracownika Wojewódzkiego Urz ędu Informacji i Propagandy w Białymstoku ze Zjazdu Nauczycielskiego pow. b iałostockiego (m.in. wypowiedź wojewody białostockiego S. Dybowskiego o nauczycielach n arodowo ści b iałoruskiej). Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 7, k. 336. Dnia 6 czerwca odbył si ę Zjazd Nauczycielstwa pow. białostockiego w Białymstoku.

122 P rzemówienie ob. Bernasia — przewodnicz ącego Okr ęgowej Komisji Wyborczej sala przyj ęła z rezerw ą. Słabo te Ŝ oklaskiwali zebrani wyst ąpienia przewodnicz ącego Woje- wódzkiego Zarz ądu P PS 1 i prezydenta miasta ob. Krzewniaka, przedstawiciela wojska (płk. Ku śnieruka 2) i starosty białostockiego. P ewne o Ŝywienie wprowadziło przemówienie gen. P aszkiewicza. Nau- czycielstwo oklaskiwało o świadczenie generała, Ŝe: „Londyn wi ęcej zaw- dzi ęcza lotnikom polskim ni Ŝ angielskim”; generała słuchano z uwag ą, ale oklaski były słabe. Kurator Krassowska dzi ękowała nauczycielom za ofiarn ą prac ę, poru- szyła w swym przemówieniu kwesti ę sojuszu polsko-radzieckiego. Gdy mówiło si ę o osi ągni ęciach Zwi ązku Radzieckiego na sali wyczuwało si ę nieprzyjemne szmery. Zebrani oklaskiwali wojewod ę za zdanie: „Nie prowadzimy polityki prosowieckiej, ani proangielskiej — prowadzimy polityk ę polsk ą”. Wojewoda zapewnił zebranych, Ŝe odejd ą z P olski oficerowie sowieccy z UB, co zyskało poklask na sali. Znalazło równie Ŝ du Ŝy odd źwi ęk o świadczenie wojewody, Ŝe wszyscy nauczyciele narodowo ści białoruskiej, jak i innej narodowo ści, musz ą opu ści ć Polsk ę. 1 Chodzi o Wojewódzki Komitet Robotniczy PPS w Białymstoku. 2 Chodzi prawdopodobnie o zast ępc ę dowódcy 18 Dywizji WP ppłk. Teodora Ku śnieruka. Nr 63 1946 czerwiec 8, Białystok. — Ankieta członka PPR Filipa Kiziewicza wchodz ącego w skład WRN w Białymstoku. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/XII/9, k. 125. Karta personalna 70 członków P PR pracuj ących w samorz ądzie i administracji 1. Nazwisko aKiziewicz a. 2. Imi ę aFilip a. 3. Miejsce urodzenia aStrzelce, pow. Grodno a. 4. Data urodzenia dn. a15 a mies[i ąc] aXI a rok a1898 a. 5. Adres aB[iały]stok [ul.] Wiatraczna 19 a. 6. Wykształcenie aseminarium nauczycielskie a. 7. Zawód anauczyciel a. 8. Funkcja aczłonek WRN a. 9. Data wst ąpienia do partii dn. a19 a mies[i ąc] aXa rok a1944 a. 10. Charakterystyka: bCzłonek komórki P ropagandy i Agitacji Woje- wódzkiej 1, oddany, zdyscyplinowany, zdolny pracownik, buchalter nie masowiec b. P odpis sekretarza Komitetu aMiejskiego a P PR 123 aNawrocki a a-a Wypełnione odr ęcznie. b-b Wypełnione na maszynie. 1 Chodzi o Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku. Nr 64 1946 czerwiec 9, Białystok. — Pismo wicewojewody białostockiego Wacława Białkowskiego d o starosty bielskiego w sprawie wydawania za świadcze ń o obywatelstwie polskim d la osób narodowo ści białoruskiej. Kopia, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 445, k. 3. Poufne P ismem wy Ŝej wskazanym 1 zapytuje ob. Starosta: 1/ czy dopuszczalne jest wydawanie po świadcze ń obywatelstwa osobom narodowo ści białoru- skiej, które mog ą udowodni ć zapis do ksi ąg stanu wło ścia ńskiego jednej z gmin powiatu, oraz 2/ czy posiadaj ą obywatelstwo polskie osoby naro- dowo ści białoruskiej, które przybyły z obszarów odł ączonych granic ą wschodni ą od Pa ństwa. Zarówno w odniesieniu do pierwszego, jak i drugiego zapytania nale Ŝy udzieli ć odpowiedzi pozytywnej z nast ępuj ącym uzupełnieniem. P rzy udzielaniu po świadcze ń obywatelstwa naleŜy zwraca ć na celowo ść wydawania tego rodzaju dokumentów petentom, zwłaszcza w bie Ŝą cym okresie przeprowadzanej repatriacji znacznej cz ęś ci ludno ści powiatu bielskiego. W tym celu osoby, które zgłosiły ch ęć opuszczenia obszaru Pa ństwa P olskiego, wzgl ędnie posiadaj ą uprawnienia do korzystania z repatriacji, powinny w swych podaniach o stwierdzenie obywatelstwa polskiego wyra źnie i wiarygodnie wskaza ć ten cel, dla którego po świadczenie takie jest im niezbędnie potrzebne. W wypadku niedostatecznego uzasadnienia potrzeby posiadania takiego dokumentu dotycz ące podanie nale Ŝy pozostawi ć bez biegu, w my śl art. 71 rozporz ądzenia o post ępowaniu administracyjnym. W odniesieniu do drugiego zapytania zauwa Ŝa si ę, Ŝe według umowy o repatriacji tylko osoby narodowo ści polskiej i Ŝydowskiej mog ą prze- siedla ć si ę na teren P olski. Niedopuszczalne jest zatem, by repatriantami przybywającymi do Polski były osoby narodowo ści białoruskiej, chyba, Ŝe osoby tej narodowo ści przybyły ł ącznie z innymi członkami swej rodziny, posiadającymi narodowo ść polsk ą. Osoby, które nielegalnie przybyły na teren Rzeczypospolitej, nie mog ą legalizowa ć tego stanu drog ą stwierdzenia swego obywatelstwa. w z[ast ępstwie] Wojewody mgr Wacław Białkowski wicewojewoda 1 Patrz dok. nr 36. Nr 65

124 1946 czerwiec 12, Warszawa. — Pismo podsekretarza stanu w Ministerstwie Ad ministracji Pu blicznej d r. A. śaruk-Michalskiego do wojewody białostockiego in formuj ące o rozpocz ęciu działalno ści Mieszanej Komisji Delimitacyjnej Polsko-Radzieckiej i p owołaniu podkomisji d o wytyczenia granicy województwa białostockiego. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 638, k. 20. J. Zieleniewski: „Delimitacja północno-wschodniego odcinka granicy pa ństwowej mi ędzy Rzeczpospolitą Polsk ą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1944-1947 i zwi ązane z ni ą problemy narodowo ściowe. Wybór źródeł”, w: „Rubie Ŝe”, 1992, nr 1, s. 55 (kserokopia). Stosownie do art. 2 ust[ ęp] 2 umowy mi ędzy Rzeczpospolit ą Polsk ą i Zwi ązkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 16 sierpnia 1945 r. o P olsko-Radzieckiej Granicy P a ństwowej utworzona została i podjęła czynno ści Mieszana Komisja Delimitacyjna Polsko-Radziecka z siedzibą w Warszawie. W charakterze jej organów działa w terenie sze ść P odkomisji (polskich i tyle Ŝ radzieckich) w tym na podległym Ob. Wojewodzie obszarze dwie: V i VI. V P odkomisja z siedzib ą w Niemirowie w składzie ze strony polskiej: Ppłk. Rychlewski Józef — P rzewodnicz ący, Dr P ietkiewicz Stanisław — Wiceprzewodnicz ący, In Ŝ[ynier] Leszkiewicz Jan — Członek Komisji, Nowakowska Alicja — Sekretarz, ma zadanie wytyczenia granicy na odcinku od punktu poło Ŝonego o 400-500 m na wschód od Niemirowa drog ą l ądową do rozgał ęzienia dróg, znajduj ących si ę o 1 km na północno-wschód od wsi Krynki. Długo ść odcinka około 135 km. VI Podkomisja z siedzib ą w Ku źnicy w składzie ze strony polskiej: Prof. Gorzuchowski Stanisław — P rzewodnicz ący, Kpt. Zi ębi ński Maksymilian — Wiceprzewodnicz ący, P ohoski Zygmunt — Członek Komisji, D ębowski Zdzisław — Sekretarz, ma zadanie wytyczenia granicy na odcinku od rozgałęzienia dróg, znajduj ących si ę o km na północno-wschód od wsi Krynki do styku granicy Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, Rzeczpospolitej P olskiej i b[yłych] Prus Wschodnich. Na odcinku V prowadzi prac ę Komisja Delimitacyjna P olska (przy współudziale Radzieckiej), na odcinku VI — Komisja Delimitacyjna Ra- dziecka (przy współudziale Polskiej). P race rozpocz ęte zostały w dniu 5 czerwca rb. Komunikuj ąc powy Ŝsze MAP prosi Ob. Wojewod ę o niezwłoczne zainteresowanie si ę spraw ą, na- wi ązanie i utrzymanie kontaktu z P rzewodnicz ącymi P odkomisji Polskich oraz udzielenie im w razie potrzeby pomocy w ich pracy. Dr A. śaruk-Michalski

125 P odsekretarz Stanu

Nr 66 1946 lipiec 2, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka do wojewody b iałostockiego w sprawie ustalenia granicy polsko-radziec- kiej. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 229, k. 68. W zwi ązku z wytyczaniem granicy polsko-sowieckiej przez teren tut[ejszego] powiatu, w wyniku czego niektóre miejscowo ści wchodz ące obecnie w skład powiatu bielskiego przydzielane s ą do ZSSR, za ś niektóre, jak wie ś Tokary, gm. Klukowicze, s ą dzielone lini ą graniczn ą, prosz ę obywatela Wojewod ę o wszcz ęcie stara ń u Czynników Miarodajnych w kierunku pozostawienia wsi Tokary po stronie Polski. Wie ś Tokary liczy 1.130 mieszka ńców o przewadze elementu polskiego (70%), poło Ŝona w pobli Ŝu szosy Wysokie Lit[ewskie]- Siemiatycze-Drohiczyn. Za pozostawieniem całej wsi Tokary w granicach Polski przemawiaj ą nast ępujące wzgl ędy: 1/ aetnograficzne a, bowiem 70% ludno ści wsi Tokary jest narodowo ści polskiej, wyznania rzymskokatolickiego, 2/ akomunikacyjne a, gmina Klukowicze z siedzib ą w Klukowiczach ma dogodne poł ączenie z m[iastem] Siemiatycze go ści ńcem id ącym do szosy Wysokie Lit[ewskie]-Drohiczyn obok wsi Tokary; wł ączenie wsi Tokary do ZSSR uniemo Ŝliwi pozostałym osiedlom gminy dojazd i poł ączenie z drog ą bit ą, 3/ agospodarcze a, ludno ść gminy Klukowicze gospodarczo ci ąŜ y do m[iasta] Siemiatycze, do którego najdogodniejszy dojazd jest szos ą Wysokie Lit[ewskie]-Siemiatycze. P rzeprowadzenie granicy przez wie ś Tokary w praktyce równa si ę zniesieniu tej wsi, bowiem wszelkie budynki z pasa granicznego b ędą musiały by ć usuni ęte, co przy wielkim zniszczeniu tut[ejszej] okolicy wskutek działa ń wojennych jest niewskazane. We wsi T okary znajduje si ę ko ściół i cerkiew. Ludno ść powiatu bielskiego, słysz ąc z odgłosów prasy, i Ŝ wg umowy polsko-sowieckiej granica miała przechodzi ć przez teren powiatu po linii Niemirów-Hajnówka-Białowie Ŝa-Jałówka z odchyleniem do 17 km na korzy ść Polski, a obecnie widz ąc, Ŝe granica wytyczona jest w sposób krzywdz ący P olsk ę, jest zaniepokojona i rozgoryczona. Ogólnie słyszy si ę powiedzenie, i Ŝ Rosja, posiadaj ąc tak ogromne obszary, przy mniejszej ani Ŝeli w P olsce g ęsto ści zaludnienia, nie powinna dopu ści ć do zmian granicznych na niekorzy ść Polski, tym bardziej, i Ŝ uzasadniony i wyra Ŝaj ący my śli społecze ństwa powiatu wniosek Powiatowej Rady

126 Narodowej, przesłany drog ą słu Ŝbową do KRN, domagał si ę przesuni ęcia granicy w ten sposób, aby m[iasto] W ysokie Litewskie, poło Ŝone o 5 km od linii Curzona, przyłączone zostało do Polski. Dziwnym wydaje si ę równie Ŝ dzielenie wsi na dwie cz ęś ci granic ą nie- naturalną. Dodaj ę, i Ŝ granica od T okar w kierunku Białowie Ŝy jest prowadzona równie Ŝ na niekorzy ść P olski. Starosta Powiatowy R. Wo źniak a Podkre ślone. Nr 67 1946 lipiec 4, Białystok. — Pismo Rejonowego Przedstawiciela Rz ądu RP do spraw ewakuacji w Białymstoku J. Karczewskiego 1 do Wojewódzkiego Urz ęd u Informacji i Propagandy w Białymstoku w sprawie zako ńczenia akcji ewakuacji Białorusinów. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 229, k. 49. Nawi ązuj ąc do pisma Głównego P rzedstawiciela Rz ądu RP do spraw ewakuacji w Białymstoku z dnia 5 V 1946 r. L.dz. 627/46 o przebiegu ewakuacji ludno ści polskiej oraz białoruskiej — w my śl układu polsko-ra- dzieckiego z dnia 9 IX 1944 r. — obecnie ju Ŝ dobiegła [ona] ko ńca z dniem 15 VI 1946 r. P oniewa Ŝ przebieg ewakuacji od samego pocz ątku i do m[iesi ą]ca maja rb. został ju Ŝ w poprzednim pi śmie podany 2, przeto niniejszym podaj ę za czas od maja do 15 VI 1946 r. W tym czasie z rejonu B[iały]stok ewaku- owano153 rodz[iny] białoruskie — w tym osób 380. Bior ąc pod uwag ę czas wiosenny i przed Ŝniwny — zgłosze ń na wyjazd było b[ardzo] mało. P raca ewakuacyjna odbywała si ę w normalnym trybie, w tym czasie nie notowano Ŝadnych napadów, ani przeszkód w ewakuacji Białorusinów. P o 15 VI 1946 r. w my śl porozumienia polsko-radzieckiego obywatele narodowo ści białoruskiej, wyra Ŝaj ący ch ęć wyjazdu do ZSRR musz ą skła- da ć podania do Ambasady w Moskwie. 3 Rejonowy Przedstawiciel Rz ądu RP do spraw ewakuacji w Białymstoku J. Karczewski 1 Im ienia nie ustalono. 2 Patrz dok. nr 51. 3 Powiatowy inspektor osadnictwa PUR Stanisław Chodyko w sprawozdaniu z działalno ści urz ędu za czerwiec 1946 r. inform ował, Ŝe termin ewakuacji Białorusinów do BSRR przedłu Ŝony został do grudnia 1946 r.; patrz: APwB, PUR Powiatowy Oddział w Białymstoku 1945-1950, sygn. 18, k. 21. 127 Nr 68 1946 lipiec 18, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka do wojewody białostockiego w sprawie podziału administracyjnego powiatu bielskiego. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 310, k. 139, 97-98, 102, 104 i 112. W wykonaniu zarz ądzenia z dnia 25 IV rb. Nr S-8/5/46 przedstawiam dane dotycz ące punktów VII-XII kwestionariusza ministerialnego. P o przestudiowaniu całokształtu zagadnienia doszedłem do przekonania, Ŝe wprowadzenie obecnie zmian do podziału administracyjnego gmin byłoby z ró Ŝnych wzgl ędów anie wskazanym a, aczkolwiek w warunkach normalnych podział jednych gmin i przeprowadzenie zmian w innych stałby si ę koniecznym. P rzeciwko rewizji podziału terytorialnego gmin przemawiaj ą: 1/ na te- renie gminy Bielsk, Orla, Hajnówka, Narew, Wyszki, Narewka, Białowie Ŝa, Klukowicze, Milejczyce, zamieszkałych w wi ększo ści przez ludno ść anarodowo ści białoruskiej a brak stabilizacji w rozmieszczeniu ludno ści, wskutek nie zako ńczonego jeszcze procesu akcji aprzesiedle ńczej a. 2/ Trudna sytuacja finansowa i gospodarcza gmin spowodowana znisz- czeniami wojennymi i zwi ązanym z tym obni Ŝeniem zdolno ści płatniczych ludno ści. Rozdrobnienie gmin sytuacj ę t ą jeszcze bardziej by pogorszyło, gdy Ŝ zmusiłoby nowo powstałe gminy z braku odpowiednich pomieszcze ń w terenie wznosi ć nowe budynki na pomieszczenia biur zarz ądów gminnych i podnoszenie wydatków osobowych. P rzed przyst ąpieniem do zmian terytorialnych agmin a wskazany abyłby podział powiatu bielskiego na dwa powiaty z siedzib ą w Bielsku a i Siemiatyczach. W podziale powiatu Ŝywo zainteresowana jest ludno ść gmin południowo-zachodnich, odległych od Bielska o 50-80 km, ci ąŜą cych gospodarczo i społecznie do m[iasta] Siemiatycze. Uchwała w tej sprawie powzi ęta była przez P RN w dniu 1 III rb. i przedło Ŝona do Prezydium Wojewódzkiej R[ady] N[arodowej] dla nadania dalszego biegu. (Odpis Uchwały i mapk ę z projektem podziału zał ączam 1). Starosta Powiatowy R. Wo źniak [Zał ączniki 2] Opis Gminy Do punktu VII. b Gmina zbiorowa Bielsk P odlaski, ilo ść gromad 52. Siedziba gminy m[iasto] Bielsk Podlaski: a/ jej odległo ść od siedziby Starostwa Powiato-

128 wego w kilom[etrach] w m[iejscu], b/ jej odległo ść od najdalej poło Ŝonej gromady — 17. Do punktu VIII. Bli Ŝsza charakterystyka gminy. Obszar gminy — 29.987 ha. Zaludnienie wg ostatniego spisu suma- rycznego ludno ści wynosi — 16.712 osób. W tym Polaków — 1.802, Białorusinów — 14.910. Stan finansowy gminy dobry. Do najpilniejszych potrzeb gospodarczych nale Ŝą : budowa 2 nowych szkół, remont 3 szkół oraz budowa domu na pomieszczenie biura Zarz ądu Gminnego. śycie gospodarcze gminy rozwija si ę normalnie. Charakter gminy wybitnie rolniczy. P rzedsi ębiorstw własnych gmina nie posiada. Na terenie gminy są czynne 3 spółdzielnie, które w zupełno ści zaspakajaj ą potrzeby ludno ści. Fabryk nie ma. Chałupnictwo nie istnieje. Szkół powszechnych na terenie gminy — 23, z tego w budynkach własnych — 14, w wynaj ętych — 9. Warunki bezpiecze ństwa dostateczne. P osterunków MO — 2, w Bielsku i Rybołach. Ko ściołów parafialnych rzym[sko]kat[olickich] — jeden w Łubinie; prawosławnych 5 — w Podbielu, Pasynkach, Ploskach, Rybołach i Rajsku. Do punktu X. Czy s ą zastrze Ŝenia co do poszczególnych wniosków? Jakie i z czyjej strony? — c Do punktu XI. Wnioski. Z uwagi na nieuko ńczony ruch przesiedle ńczy ludno ści białoruskiej zmiany terytorialne nie s ą przewidziane. Do punktu XII. Uwagi. — c Opis gminy. Do punktu VII. b Gmina zbiorowa Bo ćki, ilo ść gromad 37. Siedziba gminy m[iasto] Bo ć- ki: jej odległo ść od siedziby Starostwa P owiatowego w kilom[etrach] 17, b/ jej odległo ść od najdalej poło Ŝonej gromady — 12 [km]. Do punktu VIII. Bli Ŝsza charakterystyka gminy. Obszar gminy stanowi: 24.018 ha. Zaludnienie wg spisu ludno ści na dzie ń 14 II 1946 r. 10.019 osób. Charakter gminy wybitnie rolniczy. Stan finansowy gminy przej ściowo zły z powodu oci ągania si ę ludno ści z płaceniem podatków. W warunkach normalnych gmina jest samowystarczalna i ma du Ŝe mo Ŝliwo ści dalszego rozwoju. Do najpilniejszych potrzeb gospodarczych gminy nale Ŝy odbudowa zniszczonych szkół oraz dróg i mostów na terenie gminy, oraz budowa rze źni w Bo ćkach.

129 Własnych przedsi ębiorstw gmina nie posiada. Z uwagi na specjalne wa- runku bezpiecze ństwa na terenie gminy ruch spółdzielczy na razie słaby. Istnieją dwie spółdzielnie: Rejonowa Rolniczo-Handlowa i „Społem”, u których zasi ęg obejmuje teren gminy. Fabryk nie ma. Chałupników pracujących na rzecz przedsi ębiorców lub kupców nie ma. Szkół pow- szechnych na terenie gminy 12, a to: w Bo ćkach, Bodakach, Andryjankach, Dziatkowicach, Nurcu, Olszewie, Osmoli, Sieklukach, Sielcu, Wygonowie, Wiercieniu, Wojtkach. Z wymienionych szkół: 2 7- klasowe, trzy 2-klasowe i siedem 1-klasowych. Parafii rzym[sko]kat[olickich] 3 — w Bo ćkach, Dziatkowicach i Osmoli, prawosławnych 2 — w Bo ćkach i Andryjankach. Posterunek MO jeden w Bo ćkach. Warunki bezpiecze ństwa uległy pewnemu polepszeniu, co przede wszystkim zawdzi ęcza ć naleŜy stacjonuj ącym oddziałom Wojska Polskiego. W czasie ubiegłym Zarz ąd Gmin[n]y był 4-krotnie napadany przez bandy le śne. Do punktu X. Czy s ą zastrze Ŝenia co do poszczególnych wniosków? Jakie i z czyjej strony? — c Do punktu XI. Wnioski — c Do punktu XII. Uwagi. Z uwagi na to, Ŝe cz ęść gminy (13 gromad) zamieszkuje ludno ść naro- dowo ści białoruskiej, która w drodze repatriacji wyjechać mo Ŝe do Zwi ązku Radzieckiego i na jej miejsce przyby ć mog ą repatrianci zza Buga 3, wprowadzenie zmian terytorialnych w gminie Bo ćki w bliskim czasie nie przewiduje si ę. Miasto Bo ćki w stosunku do pozostałego terenu gminy poło Ŝone jest centralnie i ma dogodny dojazd do wszystkich osiedli gmin[y]. Opis gminy. Do punktu VII. b Gmina zbiorowa Grodzisk, ilo ść gromad 48. Siedziba gminy w[ie ś] Gro- dzisk: a/ jej odległo ść od siedziby Starostwa Powiatowego w kilom[etrach] — 40, b/ jej odległo ść od najdalej poło Ŝonej gromady — 13 [km], c/ odległo ść od stacji kolejowej — 25 km. Do punktu VIII. Bli Ŝsza charakterystyka gminy. Obszar gminy 22.439 ha, w tym 2.939 ha lasów pa ństwowych. Zalud- nienie wg ostatniego sumarycznego spisu ludno ści 9.806 osób, z czego Polaków — 6. 768. Białorusinów — 3. 038. Stan finansowy gminy nie jest dobry. Jest to jednak zjawisko przej ściowe i w miar ę stabilizacji stosunków, a przede wszystkim poprawy warunków bezpiecze ństwa, ulegnie poprawie. Do najpilniejszych potrzeb nale Ŝy budowa szkół i utrzymanie ju Ŝ

130 istniej ącego od 2 lat Gimnazjum we wsi Dołubowo. Ponadto konieczne jest uruchomienie w resztówce maj ątku w Grodzisku szkoły rolniczej, budowy O środka Zdrowia i cegielni. P rzedsi ębiorstw własnych gmina nie posiada, a wszystkie potrzeby za- spakajane s ą z wpływów z podatku gruntowego. Spółdzielczo ść rozwija si ę słabo z powodu złych dotychczas warunków bezpiecze ństwa. Zorganizowana w Grodzisku Spółdzielnia Rolniczo-Spo- Ŝywcza obejmuje swym zasi ęgiem teren całej gminy. Fabryk na terenie gminy nie ma, chałupnictwo nie istnieje. Szkół znajduje si ę 9, i tak: Gimnazjum Chłopskie we wsi Dołubowo i szkoły powszechne: w Grodzisku, Korycinach, Sypniach, Niewiarowie, Malinowie, Czarnej Wielkiej, Czarnej Cerkiewnej, [we wsi] Czaje. Warunki bezpiecze ństwa słabe, gdy Ŝ jeden Posterunek MO nie jest w mo Ŝno ści zapewni ć bezpiecze ństwo. Ko ścioły parafialne: rzym[sko]kat[olicki] w Grodzisku i Dołubowie, oraz prawosławny w Grodzisku i Czarnej Cerkiewnej. Do punktu X. Czy s ą zastrze Ŝenia co do poszczególnych wniosków? Jakie i z czyjej strony? c Do punktu XI. Wnioski. Gmina Grodzisk ci ąŜ y gospodarczo i kulturalnie do m[iasta] Siemiaty- cze, odległego o 25 km. Ludno ść gminy gor ąco popiera projekt utworzenia powiatu Siemiatycze i wł ączenia gminy do tego powiatu. Do punktu XII. Uwagi. — c Opis gminy. Do punktu VII. b Gmina zbiorowa Kleszczele, ilo ść gromad 46. Siedziba gminy os[ada] Kleszczele: a/ jej odległo ść od siedziby Starostwa Powiatowego w ki- lom[etrach] 25, b/ jej odległo ść od najdalej poło Ŝonej gromady — 16 [km], c/ od stacji kolejowej — 2 km. Do punktu VIII. Bli Ŝsza charakterystyka gminy. P owierzchnia gminy wynosi: 19.281 ha. Zaludnienie wg danych suma- rycznych spisu ludno ści na dzie ń 14 II 1946 r. — 11.766 osób, w tym Polaków — 2.153, Białorusinów — 9.613. Gmina jest samowystarczalna i jej stan finansowy jest dobry. Do najpilniejszych potrzeb gospodarczych nale Ŝą : 1/ budowa i urz ądzenie targowicy, 2/ budowa Ośrodka Zdrowia, 3/ odbudowa zniszczonych dróg i mostów. śycie gospodarcze gminy rozwija si ę normalnie. Na terenie gminy znajdują si ę 2 młyny parowe w zarz ądzie Zwi ązku Samopomocy Chłopskiej, z których jeden zaopatruje w pr ąd elektryczny os[ad ę] Kleszczele.

131 Ruch spółdzielczy do ść słaby. S ą 2 spółdzielnie spo Ŝywców: jedna w os[adzie] Kleszczele, druga w os[adzie] Czeremcha, obejmuj ące zasi ę- giem swym teren gminy. Na terenie gminy znajduj ą si ę szkoły powszechne w: os[adzie] Klesz- czele, [osadzie] Czeremcha, we wsiach: Dobrywoda d, Wólka Wygonowska, Gregorowce, Saki i Mołoczki. Ko ścioły parafialne: rzym[sko]kat[olicki] w Kleszczelach, prawosławne — w Kleszczelach, Wólce Wygonowskiej i Werstoku e. Warunki bezpiecze ństwa dobre ze wzgl ędu na stacjonuj ące na terenie gminy oddziały Wojska Ochrony P ogranicza. Do punktu X. Czy s ą zastrze Ŝenia co do poszczególnych wniosków? Jakie i z czyjej strony? — c Do punktu XI. Wnioski. c Do punktu XII. Uwagi. Gmina Kleszczele jest gmin ą przygraniczn ą, zamieszkał ą przewa Ŝnie przez ludno ść narodowo ści białoruskiej, do czasu wi ęc wytyczenia stałej granicy i zako ńczenia ruchu przesiedle ńczego ludno ści ewent[ualne] zmiany terytorialne nie s ą przewidywane. Opis gminy. Do punktu VII. b Gmina zbiorowa Wyszki, ilo ść gromad 47. Siedziba gminy os[ada] Wyszki: a/ jej odległo ść od siedziby Starostwa Powiatowego w ki- lom[etrach] — 18, b/ jej odległo ść od najdalej poło Ŝonej gromady — 15 [km], c/ od stacji kolejowej — 12 km. Do punktu VIII. Bli Ŝsza charakterystyka gminy. Obszar gminy wynosi 19.335 ha. Zaludnienie wg spisu ludno ści na 14 II 1946 r. wynosiło 12.152 osób. W normalnych warunkach gospo- darowania gmina jest samowystarczalna i ma warunki rozwoju. Obecnie jednak, gdy teren gminy ulega podszeptom elementów obecnemu ustrojowi wrogich ludno ść podatków płaci ć nie chce, sytuacja finansowa gminy jest zła. Do najpilniejszych potrzeb gospodarczych nale Ŝy budowa zniszczonych dróg, mostów i szkół. Gmina ma charakter wybitnie rolniczy, głównym źródłem utrzymania ludno ści jest rolnictwo i hodowla bydła i trzody chlewnej. P rzedsi ębiorstw własnych gmina nie posiada. Ruch spółdzielczy bardzo słaby. Jedna spółdzielnia spo Ŝywców w Wyszkach po kilkakrotnym obrabowaniu przez bandy z gotówki i towarów Ŝadnej działalno ści nie przejawia. Na terenie gminy istnieje Tartak Pa ństwowy i 2 młyny motorowe. Chałupnictwa nie ma.

132 Szkoły powszechne: w Wyszkach — 3-klasowa, w Topczewie — 3- klasowa, Falkach, Mulawiczach, Mierzwinie Małym, Plutyczach, Niewinie Borowym — [wszystkie] 2-klasowe, w Zalesiu, Ol ędzkich, Maleszach, Samułkach, Strabli, Werpechach Starych, Mieszukach — [wszystkie] 1-klasowe. Ko ścioły parafialne: rzym[sko]kat[olicki] w Wyszkach (zniszczony w czasie działa ń wojennych), w Topczewie i Strabli, oraz kaplica w Pul- szach. 4 Warunki bezpiecze ństwa pozostawiaj ą wiele do Ŝyczenia. Biuro Zarz ądu Gminnego i Posterunek MO były obiektami szeregu napadów ze strony band dywersyjnych. Posterunek MO mie ści si ę w W yszkach. Do punktu X. Czy s ą zastrze Ŝenia do poszczególnych wniosków? Jakie i z czyjej strony? — c Do punktu XI. Wnioski. Ze wzgl ędu na niesko ńczony jeszcze ruch przesiedle ńczy, zmiany te- rytorialne gminy nie przewiduje si ę. Gmina w 50% zniszczona została przez działania wojenne i w swych obecnych granicach skuteczniej mo Ŝe pracowa ć nad odbudow ą osiedli, szkół, dróg i mostów. Do punktu XII. Uwagi. — c a-a Podkre ślone w tek ście. b W tek ście: „VIII.” c Brak odpowiedzi. d W tek ście: „Dobrywodach”. e W tek ście: „Wierstoku”. 1 Uchwała i mapka w aktach sprawy; APwB, UW B 1944-1950, sygn. 310, k. 135 i 90. 2 Opublikowano tylko wybrane kwestionariusze; pozostałe patrz: tam Ŝe, k. 96, 99-101, 103, 105- 111. 3 Rzeka Bug znajduje się na południowy zachód od gminy Bo ćki, a okre ślenie „zza Buga” było sformułowaniem stereotypowym w środowiskach polskich orientuj ących si ę z pozycji centrum kraju. 4 Nie wymieniona została zniszczona w czasie działa ń wojennych prawosławna cerkiew parafialna w Maleszach. Nr 69 1946 lipiec 22, Babiki. — S prawozdanie wójta gm. Bab iki Mieczysława Śmiałowskiego d la Starostwa Powiatowego w Sokółce dotycz ące obchodów Świ ęta Odrodzenia Polski. Oryginał, r ękopis. SPS 1944-1950, sygn. 2, k. 13. Na zebraniu obywateli a sołtysów gromad, 2 przedstawicieli placówki WOP nr 129 i nauczycieli, odbytym dnia 21 VII 1946 [r.] w Urz ędzie Gminnym zostały wyłonione komitety: a/ Gminny Komitet Obchodu Świ ęta Odrodzenia Polski, b/ Gminny Komitet Budowy P ierwszego Pomnika w P olsce Manifestu Lipcowego.

133 Dnia 22 VII 1946 r.: 1/ na budynkach były wywieszone flagi o barwach narodowych, 2/ w porozumieniu z duchowie ństwem, nabo Ŝeństwo zostało odprawione w Cerkwi Samogródzkiej, 3/ o godz. 10 w lokalu gminnym odbył si ę wiec wobec licznie zebranej ludno ści i wojska z terenu gminy, 4/ mowy były wygłoszone przez 4 mówców, którzy wyczerpuj ąco podkre ślili podsumowanie dorobku dwóch lat niepodległo ści i realizacji planu P KWN; obok centralnych momentów poruszyli inne sprawy, jak rozwój przemysłu, handlu zagranicznego, odbudowy portów, kolei, potrzeb ę o światy i pracy, 5/ o godz. 12 zorganizowana została zabawa ludowa z uczestnictwem chóru i orkiestry, 6/ dnia 19 VII 1946 r. zostały rozdane obywateloma sołtysom gromad listy składek na budow ę Pomnika w postaci odbudowy Liceum Pedagogicznego w Białymstoku — w materiale i gotówce. Do dnia 22 VII 1946 r. wpłyn ęła, na 12 list wydanych, tylko jedna lista. Dokona ć obliczenia wyników zbiórki na P omnik — Komitet Gminny na razie nie mo Ŝe. b Wójt Gminy M. Śmiałowski a W tek ście: „ob.ob.” b Sprawozdanie podpisał wójt gm. Babiki M. Śmiałowski. Nr 70 1946 lipiec 26, Wysokie Mazowieckie. — Raport młodszego referen ta PUBP w Wysokiem Mazowieckiem Michała Radziwoniuka d la sekretarza komórki PPR w PUBP w Wysokiem Mazowieckiem w sprawie powtórnego wydania legitymacji p artyjnej. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/XIII/1, k. 330. W miesi ącu IX 1945 r. ja b ędąc na urlopie w Hajnówce, pow. Bielsk Podlaski, b ędąc we wsi Nowosady, zauwa Ŝyłem ludzi w cywilu z karabina- mi. Maj ąc przy sobie tylko legitymacj ą P PR, długo nie namy ślaj ąc [si ę] porwałem legitymacj ę. P rosz ę sekretarza kom[órki] PPR o wyja śnienie mej sprawy w celu uzyskania nowej legitymacji z P PR. a a Raport podpisał m łodszy referent PUBP w Wysokiem Mazowieckiem M. Radziwoniuk.

Nr 71 1946 lipiec 30, Białystok. — Ankieta członka PPR Teodora Hajdu czeni wchodz ącego w skład PRN w Białymstoku. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/XII/9, k. 145. Karta personalna Nr 88 134 Członków PP R pracuj ących w samorz ądzie i administracji 1. Nazwisko aHajduczenia a. 2. Imi ę aTeodor a. 3. Miejsce urodzenia awie ś Szymki, gm. Michałowo a. 4. Data a3 VII 1923 r. a 5. Adres aul. Niecała nr 8 w Białymstoku a. 6. Wykształcenie aII kl[asy] gimnazjum a. 7. Zawód arolnik a. 8. Data wst ąpienia ado partii 2 II 1945 r. na czł[onka] Pow[iatowej] R[ady] N[arodowej] 1 VI 1946 r. a 9. Funkcja aczłonek P owiatowej Rady Narodowej a. 10. Charakterystyka: aabsolwent Centralnej Szkoły, przyst ąpił do pracy 1 VI 1946 r. Zaj ął funkcj ę I sekr[etarza] w Kom[itecie] Pow[iatowym] Białostockim. Ma zdolno ści organizacyjne. Mo Ŝe przemawia ć, pracuje nad sobą, cieszy si ę autorytetem i dobr ą opini ąa. P odpis Sekretarza Komitetu P PR aNawrocki a a-a Wypełnione odr ęcznie. Nr 72 1946 lipiec, Białystok. — S prawozdanie miesi ęczne sekretarza KP PPR w Białymstoku Teodora Hajd uczen i z działaln o ści partii w lip cu 1946 r. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 75-76. P lan pracy Komitetu na miesi ąc lipiec został wykonany w 95%. Partia wzrosła za okres sprawozdawczy o 44 członków, liczy obecnie 253 czł[onków]. Plan umasowienia partii postawiony przez Komitet Wojewódzki [na okres] od dnia 1 maja rb. do dnia 31 lipca został wykonany w 50%. P rzyczyny niewykonania planu: 1/ w miesi ącu maju i czerwcu wzrost partii był minimalny z powodu braku aktywno ści kół, [nie]planowo ści i [braku] regularnej obsługi komitetów gminnych, 2/ w ostatnich dwóch miesi ącach, tj. czerwcu i lipcu wzrost był znacznie wi ększy (57 członków), lecz niemo Ŝliwym było osi ągn ąć dwukrotnej liczby, aby wykona ć postawiony przez Komitet Wojewódzki plan. W miesi ącu lipcu obsłu Ŝono komitety gminne w Gródku i Michałowie, oraz przy udziale instruktora Kom[itetu] Pow[iatowego] tow. Nosa i sekretarza Komitetu Gminnego tow. Ostapczuka, obsłuŜono wszystkie koła terenowe partii i powołano w nast ępuj ących wsiach nowe koła: w Nowosadach, Budach, Juszkowym Gródzie, Barszczewie i Lewszach. Na porz ądku dziennym kół i komitetów postawiono popularyzację re- ferendum ludowego. Obsłu Ŝono równie Ŝ zebranie Gminnego Zarz ądu ZSCh w Gródku, daj ąc referat o sytuacji mi ędzynarodowej i wynikach re-

135 ferendum. Dnia 22 lipca odbyła si ę akademia ku czci II Rocznicy Odrodzenia Pa ństwa P olskiego, na której po świ ęcono du Ŝo [czasu] sprawie referendum. Planowana w tym Ŝe dniu akademia w Gródku nie odbyła si ę z winy nieprzygotowania technicznego, [które] powierzono tow. Szerenosowi, kierownikowi Pow[iatowego] Urz[ ędu] Informacji i Propagandy. Popularyzacj ą referendum obj ęto około tysi ąca osób, wi ększych wieców na terenie powiatu nie było. Tak w okresie sprawozdawczym, jak i przedtem, kilkakrotna próba nawi ązania współpracy z partiami politycznymi SL, PPS, [ich] zarz ądami powiatowymi, nie odniosła sukcesów. W miesi ącu lipcu zawiadomiono o posiedzeniu Komisji Mi ędzypartyjnej, na któr ą P PS nie przysłała delegata, trudno ści s ą z tego powodu, i Ŝ nie pracuj ą zarz ądy powiatowe tych partii. Planowana Konferencja Mi ędzypartyjna nie odbyła si ę, wobec tego partia nie przyczyniła si ę do obni Ŝki cen. We wsiach, gdzie s ą koła partyjne, jest zorganizowane ORMO, aktyw- niejsi członkowie bior ą czynny udział w akcji przeciw bandom i kradzie- Ŝom. Nie wszystkie koła s ą ści śle skontaktowane z komitetami gminnymi, donosz ąc o nadu Ŝyciu samorz ądu, P UR, działalno ści reakcji i band. Na terenie powiatu w okresie sprawozdawczym był jeden napad ban- dycki na posterunek MO w Dobrzyniewie, oprócz tego Ŝadnych wi ększych wypadków nie zanotowano. W gminach wschodnich, gdzie partia jest szerzej rozwini ęta, jest całkowity spokój. Na ostatniej odprawie komendantów posterunków MO wynikało, Ŝe były nieliczne meldunki o pojawianiu si ę band, które Ŝadnych szkód w ostatnim czasie nie spowodowały. Według [obserwacji] w terenie i [po] styczno ści z masami w miejscu, ludno ść na terenach wschodnich ma na ogół dobre nastroje, widz ąc pop- rawę bytu i zbli Ŝenie si ę do sprawiedliwo ści, szczególnie tam, gdzie jest partia. Znacz ąco ujemnie na ludno ść działa sytuacja w Zarz ądzie ZSCh w pow[iecie]. Organizacja ta ma bardzo zł ą opini ę z powodu nienale Ŝytego gospodarowania na tym odcinku. W spółdzielniach i w samym Zarz ądzie jest szczególnie złe załatwianie interesantów. Załatwianie spraw chłopskich niczym si ę nie ró Ŝni od załatwiania biuralisty w pa ństwie sanacyjnym. Nie lepiej dzieje si ę w starostwie powiatowym, przede wszystkim w Referacie Opieki Społecznej, trudno jest s ądzi ć, Ŝe wszystko to jest w granicach pa ństwa Demokracji Ludowej.

136 P owa Ŝną bol ączk ą [odczuwaln ą] w masach jest chaos po linii osadni- ctwa. W zwi ązku z tym P owiatowa Komisja P rzesiedle ńcza, w składzie której jest sekretarz Kom[itetu] Pow[iatowego] PPR, dokonała wyjazdu w teren na gminy Barszczewo, Zabłudów i Gródek. Z terenu powiatu nap- ływa du Ŝo meldunków o nieracjonalnej pracy samorz ądu, nadu Ŝyciach i kombinacjach PUR. Cz ęsto dochodzi mi ędzy repatriantami do kłótni, a nawet i bójek ko ńcz ących si ę pomst ą osobist ą w formie po Ŝarów itd. Komisja P rzesiedle ńcza w najbli Ŝszym czasie zamierza powzi ąć jak najdalej id ące konsekwencje po tej linii. Na terenach północno-zachodnich [nastroje] ulegaj ą poprawie, przy- czyną znaczn ą jest zwyci ęstwo w referendum i nieco osłabiona działalno ść band w okresie referendum i nieco obecnie. Brak jeszcze przykładowej pracy samorz ądów w terenie. P lanowana zmiana starosty powiatowego w Białymstoku nie dokonana z powodu dotychczasowej nieobecno ści Wojewody. Wykonanie planu pracy Kom[itetu] Pow[iatowego] PP R napotyka na znaczne trudno ści z powodu braku [ środków] lokomocji. Nr 73 1946 lipiec, S okółka. — S prawozdanie miesi ęczne Powiatowego Urz ęd u Informacji i Propagandy w S okółce za lipiec 1946 r. dotycz ące sytuacji społeczno-politycznej i ekonomicznej w powiecie. Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Urz ąd Informacji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 8, k.24-25. § 1. Je śli chodzi o nastroje ludno ści to apsychoza a niepewno ści utrzymuje si ę nadal. c/ b W dalszym ci ągu PP R wybija si ę na czoło. Str[onnictwo] Lud[owe] nie przejawia wi ększej aktywno ści. § 2. Działalno ść reakcji przejawia si ę w głoszeniu plotki jakoby woj. białostockie ma wej ść w granice ZSRR, natomiast Lwów, Drohobycz c maj ą wróci ć do Polski. Plotka ta ma du Ŝe uznanie w śród miejscowego społecze ństwa, co w du Ŝej mierze wpływa na ogólny nastrój. § 3. Stan bezpiecze ństwa jest zły. W dniu 2 VII zamordowano we wsi Stara Kamienna d 5 osób, w tym 3 kobiety, w celach rabunkowych. Do- konano równie Ŝ 2 morderstw na tle politycznym. 1/ Walenty Puszko — były szofer UB w Sokółce. 2/ Brzósko Stanisław ppor. UBP w Grajewie, który przebywał na urlopie we wsi Słojniki. W dniu 17 VII znaleziono w okolicy Sokółki zwłoki zamordowanego m ęŜ czyzny, to Ŝsamo ść jeszcze nie ustalono, dochodzenie jest w toku. P onadto w mies[i ącu] sprawozdawczym miały miejsce kilkakrotne na- pady na jednostk ę WP — ofiar w ludziach jednak nie było.

137 Cz ęsto s ą meldunki ze strony mieszka ńców niektórych wsi, Ŝe s ą [oni] terroryzowani przez bandy le śne. § 4. Sytuacja gospodarcza na terenie powiatu uległa znacznej poprawie, ludno ść zaj ęta jest przede wszystkim polepszeniem warunków materialnych ogółu. a/ Przemysł nie rozwija si ę, istniej ą w dalszym ci ągu tzw. warsztaty chałupnicze. b/ Rolnictwo dzi ęki znacznej pomocy władz jest na drodze pomy ślnego rozwoju; stan materialny rolników znacznie się poprawił. c/ Aprowizacja w okr[esie] spr[awozdawczym] euległa e powa Ŝnej pop- rawie, ludno ść jest dostatecznie zaopatrzona w artykuły pierwszej potrzeby. d/ Handel — w dalszym ci ągu spoczywa w r ękach prywatnych. Odczu- wa si ę wielki brak handlu spółdzielczego. § 5. Z organizacji społecznych najaktywniejsz ą i najrealniejsz ą działal- no ść przejawia PCK, staraniem której zorganizowany jest punkt do Ŝy- wiania, z którego korzysta 100 najbiedniejszych rodzin. § 6. P ow[iatowy] Oddz[iał] P UR stoi na wysoko ści zadania. Zaintere- sowani otrzymuj ą pomoc, czy to przez zasiłki pieni ęŜ ne, czy te Ŝ w naturze. Ostatnio specjaln ą akcj ą wydawania darów UNRRA obj ęto przede wszystkim repatriantów. § 10. b Pow[iatowy] Oddział brał czynny udział w organizowaniu rocznic przypadających w m[iesi ą]cu lipcu. Świ ęto Odrodzenia Polski było bardzo uroczy ście obchodzone w całym powiecie sokólskim. W mie ście Sokółka uczestniczyło w uroczysto ściach Świ ęta Odrodzenia około 2.000 osób. a-a Nadpisane nad przekre ślonym: „przewaga”. b Taka numeracja w tek ście. c W tek ście: „Drohoczyn”. d W tek ście: „Komorka”. e-e Dopisane odr ęcznie. Nr 74 1946 sierpie ń 2, Białystok. — Wykaz członków Wojewódzkiego Zarz ąd u ZWM w Białymstoku posiadaj ących b ro ń paln ą. Oryginał, maszynopis. Wojewódzki Zarz ąd ZWM w Białymstoku 1945-1948, sygn. 20, k. 4. Wykaz broni przydzielonej i posiadanej Zarz ąd Wojewódzki ZWM w Białymstoku a L.p. Nazwisko i imi ę Stanowisko w ZWM Nazwa broni Nr broni Sk ąd dostał (PPR, Z[arz ąd] G[łówny] ZWM) 1. Strzałkowski T. przew[odnicz ący] Zarz[ ądu] pistolet TT P.A. PPR W oj[ewódzkiego] 1.571/44

138 2. Tarasewicz Paweł kier[ownik] Prop[agandy i] pistolet TT 278 Z[arz ąd] G[łówny] ZWM Oświat[y] 3. Grycuk Jan kier[ownik] W ydz[iału] pistolet TT 3.607 PPR Ogólnego 4. Predko Romuald przew[odnicz ący] pistolet TT 314 PPR Pow[iatowego] Zarz ądu w Grajewie 5. Markiewicz Br. instruktor wojew[ódzki] pistolet TT 2.756 PPR 6. Tymi ński Jerzy przew[odnicz ący] Zarz[ ądu] pistolet TT 679 PPR Powiat[owego] w Bielku Podlaskim 7. bWierzbicki bprzew[odnicz ący] Zarz[ ądu] bparabelum b miał wypo Ŝyczony na okres Jarosław b Pow[iatowego] w Zlotu 1 Suwałkach b 8. Pacholski Józef przew[odnicz ący] Zarz[ ądu] pistolet TT — PPR Powiat[owego] 9. Nowacki przew[odnicz ący] Zarz[ ądu] pistolet TT 294 PPR Mieczysław Pow[iatowego] a Opuszczono rubryk ę: „Wojew[ództwo]”, z powtarzaj ącą si ę nazw ą woj.: „B[iały]stok”. b-b Przekre ślone. 1 Chodzi o Ogólnokrajowy Zlot Młodzie Ŝy ZWM w Warszawie, który odbył si ę w drugiej połowie lipca 1946 r. Nr 75 1946 sierpie ń 5, Białystok. — Protokół plenarnego posied zenia KP PPR w Białymstoku w sprawie sprawozdawczo ści z d ziałalno ści partii za lipiec 1946 r. i ustalenia zada ń na sierp ie ń 1946 r. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/II/1, k. 32-35. Obecnych 10 członków w[edług] z[ał ączonej] listy obecno ści. P rzewodniczył: Hajduczenia. Protokołował: Muraszkowski. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego posiedzenia, 2/ referat polityczny, 3/ miesi ęczne sprawozdanie sekr[etarzy] gminnych, 4/ sprawozdanie powiatowego sekretarza o wykonaniu miesi ęcznego planu pracy za lipiec, 5/ zatwierdzenie sprawozdania, 6/ plan pracy na miesi ąc sierpie ń, 7/ wolne wnioski. Do p[unktu] 1. Odczytano protokół z poprzedniego zebrania, który przyjęto bez zmian. Do p[unktu] 2. Referat polityczny wygłosił tow. Hajduczenia. Dyskusji nie było. Do p[unktu] 3. Sekretarz Komitetu Gminnego w Michałowie tow. Ostapczuk i sekr[etarz] w Gródku Lisowski zło Ŝyli ustne sprawozdanie miesi ęczne. Komitet Gminny w Michałowie wykonał plan umasowienia partii na miesi ąc lipiec, obsłu Ŝył koła terenowe oraz powołał przy pomocy instruktora Kom[itetu] Pow[iatowego] sekretarzy kół w nast ępuj ących miejscowo ściach: Nowosady, Budy, Juszkowy Gród, Barszczewo i Lewsze. Do ORMO wst ąpiło 29.

139 Sekretarz Komitetu Gminnego w Gródku wykonał plan umasowienia partii w 70%, zało Ŝył komórk ę kolejow ą. Do ORMO wst ąpiło 13 człon- ków. Do p[unktu] 4. Sekretarz Komitetu Powiatowego zdał miesi ęczne sprawozdanie o wykonaniu planu za miesi ąc lipiec. P lan pracy został wykonany w 97%. P artia wzrosła o 44 członków (plan był 40). Obecnie partia liczy 253 czł[onków]. Za okres sprawozdawczy do ORMO wst ąpiło 42 czł[onków]. Do p[unktu] 6. Sekretarz Komitetu Powiatowego zreferował plan pracy na miesi ąc sierpie ń, który zatwierdzono bez zmian. Plan pracy zał ączono. Komitet stwierdził, Ŝe planowo ść jest konieczna i postanowiono co miesi ąc sporz ądza ć plan pracy w komitetach gminnych. Do p[unktu] 7. W wolnych wnioskach rozpatrzono sprawę tow. Rus- naka, instruktora rolnego; wobec słabej pracy po linii rolnictwa dotychczas, Komitet za Ŝą dał od tow. Rusnaka zobowi ązania o systematyczno ści [w] pracy, w innym razie Komitet b ędzie zmuszony odwoła ć Rusnaka z instruktora rolnego. Tow. Rusnak dał zobowi ązanie — wobec tego, Ŝe otrzymał kilkumiesi ęczne zwolnienie z pracy [w] ZSCh — systematycznie pracowa ć po linii partii. a [Zał ącznik] Lista obecno ści na Plenum posiedzenia Pow[iatowego] Kom[itetu] PP R w Białymstoku dn. 5 VIII 1946 r. 1/ Hajduczenia Teodor b, 2/ Muraszkowski Jan b, 3/ Lisowski Włodzi- mierz b, 4/ Grze ś Aleksander b, 5/ Ostapczuk Jan b, 6/ Janiuk Grzegorz b, 7/ Rajecki Jerzy b, 8/ Grycuk Jan b, 9/ D ąbrowski Konstanty b, 10/ Rusnak Włodzimierz b, 11/ Py ś Bolesław, 12/ Szerenos Stanisław, 13/ Matejczuk Felicja, 14/ Sołowiej St[anisław] b. [Zał ącznik] P lan pracy P owiatowego Komitetu PP R w Białymstoku na miesi ąc sierpie ń 1946 r. c Zadanie do wykonania Termin Odpowiedzialny za wykonanie wykonania I. dDział Organizacyjny d 1. Plenum Komitetu 5 VIII I sek[retarz] 2. Posiedzenie Egzekutywy 12 VIII I sek[retarz] 3. Obsługa komitetów gminnych 20 VIII II sek[retarz] 4. Obsługa kół partyjnych przy UBP, Kom[endzie] Powiatowej MO, w Zabłudowie i Zawykach 5. Zorganizowanie koła w W asilkowie 30 VIII I sek[retarz], II sek[retarz] 6. Posiedzenie Egzekutywy 30 VIII II sek[retarz] 7. Powi ększy ć Parti ę o 47 czł[onków] 25 VIII I sek[retarz] 8. Pow[iatowy] Zjazd PPR 1 30 VIII II sek[retarz] 30 VIII I sek[retarz] 140 II. dDział Agitacji i Propagandy d 1. Popularyzacja poboru do wojska 20 VIII I i II sek[retarz] 2. Rozprowadzenie 600 sztuk „Chłopskiej Drogi” 30 VIII Instruktor III. dDział Rolny d 1. Obsługa walnych zebra ń czł[onków] ZSCh e Gródek i Michałowo 20 VIII Instr[uktor] Rolny 2. Obsłu Ŝyć wszystkie gm[inne] zarz ądy ZSCh w powiecie 3. Praca w Komisji Przesiedle ńczej i Komisji Podziału Koni 30 VIII Instr[uktor] Rolny

30 VIII Instr[uktor] Rolny IV. Zadania z dziedziny pracy dsamorz ądowej i placówek pa ńs[twowych] d 1. Praca Komisji Przesiedle ńczej 30 VIII I sek[retarz] 2. Narada z Pow[iatowym] Komendantem ORMO w sp[rawie] organizacji 14 VIII I sek[retarz] 3. Zmiana Starosty Powiatowego 15 VIII I sek[retarz] a Protokół podpisał protokolant J. Muraszkowski i I sekretarz KP PPR w Białymstoku T. Hajduczenia. b Przy nazwisku jest nieczytelny podpis. c Opuszczono niewypełnion ą rubryk ę: „Uwagi”. d-d Podkre ślone. e W tek ście: „SZCh”. 1 Chodzi o Konferencj ę Powiatow ą PPR w Białym stoku. Nr 76 1946 sierpie ń 7, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania milicjanta z Posterun ku MO w Bo ćkach starszego sier Ŝ. Bazyla Samojluka p rzeprowa- dzonego przez p lut. Franciszka Koziu ka z Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim w sprawie napadu n a Posterunek MO w Bo ćkach oddziału WiN d owodzonego przez Stanisława Króla p s. „Kret”. Oryginał, formularz drukowany wypełniony maszynowo. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Sr 7/47, k. 10-11. ab Nazywam si ęb Samojluk Bazyl. bImiona rodziców b Emelian i Krystyna. bWiek b [ur.] 1919 r. bUrodzony w b Podrzeczanach, gm. Orla, pow. Bielsk. bWyznanie b prawosławny, bz zawodu b funkcjonariusz MO. bZam[ieszkały] w b Komendzie P owiatowej MO w Bielsku Podlaskim. bW sprawie niniejszej wiadomo mi jest co nast ępuje. b Dnia 5 sierpnia 1946 r. zło Ŝył protokół zameldowania niejaki Weso- łowski, imienia dokładnie powiedzie ć nie mog ę, zamieszkały we wsi Hornowo, gm. Bo ćki, pow. Bielsk Podl[aski], o tym, Ŝe [z] gospodarstwa, które przyznał [mu] P UR w Bielsku P odl[askim], zabierał plon inny mieszkaniec tej Ŝe wsi, wobec czego, z powodu tego, Ŝe wymienionemu polecił Referat Śledczy Kom[endy] P ow[iatowej] MO okaza ć pomoc, ja wysłałem furmanką szer. Szendziuka Bazylego i plut. Koca Mieczysława, w celu przeprowadzenia dochodzenia i zale Ŝnie od wyników wydanie zarz ądzenia na miejscu. T akowi udali si ę do wsi

141 Hornowo o godz. 8 30 , za ś powrócili do posterunku Bo ćki o godz. 20 wieczorem. Ja wraz ze swoj ą załog ą byłem na P osterunku MO, po spo Ŝyciu kolacji powiedziałem dla Skiepki, który zgodził si ę spa ć na Posterunku z wieczora, Ŝe obejmie słu Ŝbę nad ranem, za ś my po przyby- ciu z patrolu b ędziemy spa ć. P ozostawiwszy Skiepk ę na P osterunku MO, ja z reszt ą [milicjantów] udałem si ę na czaty koło P osterunku, gdy Ŝ obawiali śmy si ę, aby nas wszystkich nie zaskoczyła banda na Posterunku MO, gdy Ŝ miałem [takie] podejrzenie. Pod samy wieczór, gdy byłem w mieszcz ącej si ę obok [posterunku] restauracji, dwóch cywili, którzy s ą bo ćkowscy, zamieszkali na Zarzeczu, nazwisk ich nie znam, dokładnie mo Ŝe powiedzie ć Ŝona restauratora, która nazywała ich po imieniu, [ci cywile] bardzo zapraszali mnie, abym ja wraz z nimi wypił wódki, lecz ja si ę na powy Ŝszy fakt nie zgodziłem. Jeden był z obdartym nosem, którego potem poznali milicjanci, Ŝe był wraz z tym koleg ą w umundurowaniu Wojsk P olskich w czasie dokonanego napadu na P osterunek MO. O godzinie 22 30 , ja wraz z plut. Kocem Mieczysławem i reszt ą milic- jantów byli śmy koło Posterunku przyszykowani do obrony, le Ŝeli śmy [w wi ększo ści] koło płotu; stoj ąc w towarzystwie Borysiuka nagle zauwa Ŝyłem, Ŝe id ą nieznani bandyci z kierunku od miasta, a potem dało si ę zauwa Ŝyć, Ŝe ze wszystkich stron P osterunku MO byli śmy okr ąŜ eni; szli w kierunku pod posterunek tyralierk ą w odległo ści 1,5 metra jeden od drugiego. Ja natychmiast poło Ŝyłem si ę koło płotu w rowku, za ś reszta milicjantów, było ich pi ęciu, a ja szósty, poło Ŝyli si ę równie Ŝ w kanale koło płotu i czekali śmy co to z tego b ędzie. Odci ągn ąłem [bezpiecznik] automatu, z kierunkiem, aby gdy podejdą bandyci wystrzeli ć ci ągł ą seri ą do nich, a potem w tym kierunku sam ulotni ć si ę, lecz gdy podeszli oni bli Ŝej, ja poci ągn ąłem za j ęzyk spustowy, lecz automat nie wystrzelił, co jemu si ę stało tego powiedzie ć nie mogę, lecz stwierdziłem, Ŝe był defekt c, Ŝe ci ągn ąłem za j ęzyk spustowy, a kurek nie chciał spuszcza ć. Wówczas automat trzymałem na pogotowiu, a plut. Koc Mieczysław krzyczał do wszystkich nie strzela ć, co jego za cel był, tego dokładnie powiedzie ć nie mog ę; rozkazu [Koca] posłuchali wszyscy milicjanci i nie strzelali. Wszystkich nas otoczyli i kazali podnie ść r ęce do góry, po uprzednim odło Ŝeniu broni, co musieli śmy sił ą faktu uczyni ć, gdy Ŝ siła bandy była przewa Ŝaj ąca, około 50 osób — jak opowiadali ludzie miejscowi. Ja plut. Koca Mieczysława nie słuchałem, ale chciałem do pierwszej patroli bandyckiej strzela ć, lecz automat, który brał Koc w dzie ń do wsi Hornowo zaci ął si ę, poniewa Ŝ w dysku w trzeciej kuli wbity do łuski był pocisk, co uczynił plut. Koc Mieczysław, gdy Ŝ [kiedy] ja

142 zakładałem [amunicję do dysku] były wszystkie akuratne naboje do automatu. Odło Ŝywszy bro ń na ziemi ę, postawili nas w szereg i odp ędzili od broni jakie ś około 50 metr[ów] i robili rewizj ę po kieszeniach, pytali kto jest komendantem. Milicjanci powiedzieli, Ŝe jest na prze[dzie.] P ytali bandyci czy ja jestem Białorus, czy P olak, ja na te pytanie nic nie odpowiedziałem. P o przeprowadzeniu rewizji osobistej u ka Ŝdego osobno, podprowadzili nas pod le Ŝą cą nasz ą bro ń, ja cały czas byłem na przedzie, zapytali czyj to jest odci ągni ęty automat, lecz milicjanci nie odpowiedzieli nic na ich pytanie. Wówczas ja obawiając si ę, Ŝe mnie zabij ą za to, Ŝe był odci ągni ęty automat i maj ąc zamiar do ucieczki, gdy bandyta za świecił latarką na nasz ą bro ń, zacz ąłem ucieka ć prosto w kierunku w ęgła lokalu P osterunku MO, wówczas oni zacz ęli strzela ć do mnie, lecz ja nie trac ąc otuchy, przez park, gdzie było równie Ŝ du Ŝo bandytów z broni ą, uciekłem za cerkiew, bandyci widz ąc, Ŝe ja uciekam otworzyli ogie ń z RKM po mnie, lecz dzi ęki temu, Ŝe ja si ę zr ęcznie wycofywałem uciekłem cało od nich. Wyleciałem za cerkiew, usiadłem na konia, który pasł si ę, lecz bandyci widz ąc, Ŝe ja uciekałem po rosie gonili za mn ą, wówczas ja zostawiłem konia i wybiegaj ąc na szos ę, cofaj ąc si ę w kierunku Bociek, aby zmyli ć ślad na rosie, pobiegłem w kierunku Bielska P odl[askiego], aby zameldowa ć w Komendzie Pow[iatowej] MO o zaszłym wypadku. We wsi Piliki wziąłem rower i przybyłem do Kom[endy] P ow[iatowej] MO o godz. 2, gdzie natych- miast po zameldowaniu wyjechali śmy na miejsce wypadku. Jak si ę oka- zało, po mojej ucieczce bandyci zabrali z Zarz ądu Gminnego maszyn ę do pisania i obrabowali spółdzielni ę, na co pozostawili pokwitowanie. Z Po- sterunku MO zabrali mój automat, moj ą płaszczpałatk ę, 200 sztuk [amunicji] do KBK, do P PSz amunicji 130 sztuk, torbę do noszenia korespondencji, pas główny oficerski oraz pistolet bez amunicji system 7/65, wraz z kabur ą. Poza tym, prócz Ŝywno ści: konserwy, margaryna, 3 pary bielizny, 3 koce, mydła 2,5 kg — bandyci nic nie brali. Chcieli zabra ć bro ń wszystkim, lecz po porozumieniu si ę mi ędzy sob ą karabiny oddali, a zabrali tylko amunicję, zamieniaj ąc plut. Kocowi Mieczysławowi czapk ę. Bandyci nazywali sami siebie po pseudonimach: „Król”1, „Stal”, „Tyg- rys”, „Bury” itd., imion nie zapami ętałem. P o mojej ucieczce milicjantów zamkni ęto do aresztu przy Zarz ądzie Gminnym. d a Opuszczono fragment form ularza niewypełniony i z inform acjam i, które zawarto w nagłów- ku. b-b Druk form ularza. 143 c W tek ście: „defakto”. d Protokół podpisał plut. F. Koziuk i starszy sier Ŝ. B. Sam ojluk. 1 Chodzi o S. Króla ps. „Kret” Nr 77 1946 sierpie ń 7, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania milicjanta z Posterun ku MO w Bo ćkach Bazyla Szendziuka p rzeprowadzonego przez referenta Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim Aleksego Pachwicewicza w sprawie n apadu na Posterun ek MO w Bo ćkach oddziału WiN dowodzonego p rzez S tanisława Króla p s. „Kret”. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Sr 7/47, k. 8-9. ab Nazywam si ęb Szendziuk Bazyl. bImiona rodziców b Daniel i Anna. bWiek b 39 [lat]. bUrodzony b wie ś Werchi, gm. Wysokie Litewskie. bWyznanie b bezwyznaniowiec, bz zawodu b rolnik. bZam[ieszkały] b w Post[erunku] MO Bo ćki, pow. Bielsk P odl[aski]. bW sprawie niniejszej wiadomo mi jest, co nast ępuje. b W dniu 5 sierpnia 1946 r. o godz. 8 30 otrzymałem rozkaz od kom[endanta] post[erunku] MO Bo ćki jecha ć wraz z plut. Kocem Mieczysławem do wsi Hornowo z ob. Wesołowskim imienia nie wiem, w celu wykonania polecenia Wydziału Śledczego Kom[endy] Pow[iatowej] MO w Bielsku Podlaskim w sprawie wyja śnienia sprawy Wesołowskiego — przydzielonego mu maj ątku przez P UR. P o załatwieniu sprawy w Hornowie powrócili śmy do posterunku o godzinie 20 i po zjedzeniu kolacji wyszli śmy wszyscy z posterunku na czaty na polecenie komendanta, który powiedział, Ŝe [dzieje si ę] co ś niewyra źnego, trzeba przyj ąć obron ę przed posterunkiem. O godzinie 22 30 zauwa Ŝyli śmy, Ŝe zbli Ŝa si ę banda, wi ęc my szykowali śmy si ę do strzelania do bandytów, lecz plut. Koc Mieczysław kazał i dał rozkaz nie strzela ć, mówi ąc nie strzelajcie bo to nasi, wi ęc musieli śmy wykona ć i ja zorientowałem si ę od razu, Ŝe plut. Koc Mieczysław wiedział o tym, gdy Ŝ miał tam, w tej bandzie, kilku znajomych, jak pó źniej opowiadał mi, Ŝe jeden był, który uciekł z Wojewódzkiej Komendy Białystok. Gdy zostaliśmy okr ąŜ eni przez band ę w ilo ści około 50 osób, dowódca tej bandy zapytał co za wojsko? P lut. Koc odpowiedział — milicja, wówczas dowódca bandy kazał nam podnie ść r ęce do góry, co byli śmy zmuszeni wykona ć. Kazali nam odej ść , pozostawiaj ąc bro ń i odprowadzili nas około 50 m, gdzie bandyci zrewidowali nas dokładnie, zabieraj ąc od nas pasy główne, amunicj ę i portfele z dokumentami i pieni ędzmi. P o zrewidowaniu nas wszystkich, pytali si ę czyj to jest automat odci ągni ęty, lecz nikt nie odpowiedział, w tym czasie komendant nasz star[szy] sier Ŝ. Samojluk

144 Bazyl, jak wida ć było, Ŝe zorientował si ę, Ŝe jemu b ędzie źle i rzucił si ę do ucieczki w kierunku posterunku, bandyci zacz ęli strzela ć z pistoletu, automatu, a pó źniej z RKM, lecz komendantowi udało si ę uciec. P o ucieczce kom[endanta] bandyci pytali si ę plut. Koca Mieczysława, gdzie jest areszt, plut. Koc powiedział, Ŝe przy Zarz ądzie Gminnym i zap ędzili nas wszystkich do aresztu, gdzie przesiedzieli śmy do godz. 3. [Kiedy] siedzieli śmy w areszcie, ober Ŝnęli plut. Kocowi patki od munduru i zapłacili mu za nie 300 zł, mówili nam, Ŝe mo Ŝna chodzi ć po terenie, bi ć kontrybucia Ŝy, złodziei, ale partyzantów nie wolno zaczepia ć i nie wtr ąca ć si ę w sprawy polityczne. O godzinie 3 wypuszczono nas z aresztu i zaprowadzono na posterunek, i kazano nam, Ŝe mo Ŝna spa ć. Komendantem bandy był Król — mieszkaniec kolonii P akaniewo, gm. Milejczyce, kazał [on] nam, Ŝe mo Ŝecie meldowa ć do Bielska za dwie godziny, lecz my nieusłuchali śmy tego rozkazu i zaraz po odje ździe ban- dy ja z plut. Kocem Mieczysławem poszli śmy do kierowniczki poczty, wzi ęli śmy klucze od poczty, bo ona nie chciała i ść z nami i powiadomi- li śmy pow[iatowy] W ydz[iał] Śl[edczy] MO w Bielsku Podl[askim] o na- padzie bandy na nasz posterunek. Nadmieniam, Ŝe komendant bandy Król mówił powiedzie ć porucznikowi z UBP z Bielska, temu co zabrano Ŝon ę w Milejczycach, niech on tak nie grasuje po terenie, bo jemu to samo pr ędko b ędzie. 1 Jak równie Ŝ mówił nam, Ŝe w tym miesi ącu [jak] będą aresztowa ć du Ŝo ludzi, pami ętajcie Ŝeby ście nie brali działu w tym aresztowaniu. Na posterunku bandyci zabrali: 2 płaszczpałatki, 1 spodnie, 3 pary bielizny, 3 koce, 2 1/2 kg mydła, Ŝywno ść , konserwy i margaryn ę, 1 plecak. Dla mnie zabrali 1.300 zł z portfela, którego [roz]poznał komendant bandy Król mówi ąc, Ŝe to jego; pytał si ę mnie, gdzie ja jego wzi ąłem, ja odpowiedziałem, Ŝe kupiłem. Lecz zgadzam si ę z tym, Ŝe rzeczywi ście był to jego portfel, gdy Ŝ około 15 lipca 1946 r., będąc na operacji na kol[onii] Pakaniewo, gm. Milejczyce, znalazłem ten portfel niedaleko domu Króla. Nadmieniam, Ŝe ci bandyci zwrócili nam bro ń zaraz przy wypuszczeniu nas z aresztu, jak równie Ŝ i pasy główne. Dodaj ę, Ŝe b ędąc z plut. Kocem w domu 5 sierp[nia] 1946 r. we wsi Hornowo w wy Ŝej wspomnianej sprawie spisywał protokół plut. Koc, po spisaniu protokołu u sołtysa tej wsi, Koc Mieczysław wychodził z sołtysem z tego pokoju, gdzie my byli śmy c, na jakie ś poufne rozmowy, za ś jad ąc do posterunku po drodze opowiadał mi plut. Koc Mieczysław, Ŝe mówił mu ten sołtys, Ŝe jest u nich Ŝandarmeria podziemna, lecz sołtys mówił niby Kocowi, Ŝe jed źcie śmiało, wam włos z głowy nie spadnie. a Opuszczono fragment form ularza niewypełniony i z inform acjam i, które zawarto w nagłów- ku. 145 b-b Druk form ularza. c Opuszczono niezrozumiałe: „po mnie jednego”. 1 Z Milejczyc w dn. 29 VI 1946 r. została uprowadzona przez członków oddziału WiN dowodzo- nego przez S. Króla ps. „Kret” i nast ępnie zam ordowana sekretarka PUBP w Bielsku Podlaskim Anastazja Bielecka, która brała udział w akcji przed referendum ludowym (ciała nie odnaleziono); patrz: APwB, KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/V/14, k. 84. Nr 78 1946 sierpie ń 17, [Bielsk Podlaski]. — O świadczenie Jana Tomczuka ze wsi Kozły (gm. Bielsk Podlaski) w sprawie aresztowan ia i pobicia przez fun kcjonariuszy MO w Bielsku Podlaskim. Oryginał, r ękopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/XIV/27, karta nienumerowana. Niniejszym o świadczam, i Ŝ dnia 16 VIII 1946 r. mnie, Jana Tomczuka, mieszka ńca wsi Kozły, zatrzymała Milicja Obywatelska m[iasta] Bielska za to, Ŝe nie miałem karty rowerowej. P oniewa Ŝ ja sam zapomniałem dokumentów i nie miałem przy sobie, wi ęc zawołałem zast ępc ę sołtysa wsi Kozły, który stwierdził, Ŝe jestem obywatelem wsi Kozły. Wtedy ja zacz ąłem prosi ć, Ŝeby mi dali pokwitowanie, Ŝe rower zatrzymała milicja motywuj ąc tym, Ŝe był wypadek, Ŝe [dla] obywatela wsi Kozły Zalewskiego Nikity po zatrzymaniu przez jak ąś milicj ę zgin ęły buty. Milicja Obywatelska za to si ę obraziła i mnie aresztowała — powiedziała, Ŝe jestem aresztowany, wzi ęła zrzuciła sznurowadła, zabrała pieni ądze 473 zł i dała na pieni ądze pokwitowanie, i wsadzili do komórki. Za jakie ś pół godziny przyszedł komendant i dał rozkaz dla milicji bi ć, jak ju Ŝ zbili do nieprzytomno ści zacz ęli pyta ć, który najlepiej bił. P ó źniej [komendant] jak wypuszczał, zabrał pokwitowanie i zmusił rozpisa ć si ę na papierze jakim ś i zabrał 400 zł, a 73 oddał. Tomczuk Jan Nr 79 1946 sierpie ń 17, Bielsk Podlaski. — Pismo p.o. dyrektora Pa ń stwowego Liceum i Gimnazjum Białoruskiego w Bielsku Podlaskim Jarosława Kostycewicza do KOS B informu j ące o liczbie maturzystów w szkole. Oryginał, maszynopis. Kuratorium Okr ęgu Szkolnego Białostockiego 1944-1950, sygn. 61, k. 68. W odpowiedzi na pismo Kuratorium z dnia 5 VIII 1946 r. Nr. II- 12173/46 1, Dyrekcja Pa ństwowego Gimnazjum i Liceum Białoruskiego w Bielsku Podlaskim 2 niniejszym powiadamia, Ŝe w roku szkolnym 1945/1946 zło Ŝyło egzaminy dojrzało ści 5 uczennic i 6 uczniów. Tymcz[asowy] p.o. Dyrektora J. Kostycewicz 1 W aktach sprawy nie odnaleziono tego pisma. 2 Nazwa placówki o światowej u Ŝyta przez p.o. dyrektora J. Kostycewicza ró Ŝni si ę od nazwy na nagłówkowej piecz ęci szkolnej, o tre ści: „Pa ństwowe Liceum i Gimnazjum Białoruskie w Bielsku Podlaskim ”.

146 Nr 80 1946 sierpie ń 19, Hajnówka. — Raport naczelnika straŜy po Ŝarnej Tartaku Pa ństwowego w Hajnówce M. Szpały dla d yrektora Tartaku w sprawie akcji gaszenia po Ŝaru we wsi Orzeszkowo (gm. Hajnówka). Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 521, k.21. W dniu 12 VIII 1946 r. o godz. 7 30 stra Ŝ po Ŝarna została zaalarmowana o po Ŝarze we wsi Orzeszkowo. 1 Stra Ŝ wyjechała o godz. 840 samochodem spółdzielni: naczelnik i 6 stra Ŝaków, zabieraj ąc ze sob ą ręczn ą sikawk ę, 400 m[etrów] b[ie Ŝą cych] w ęŜ a tłocznego i sprz ęt burz ący. P o przybyciu na miejsce stwierdzono masowy po Ŝar. Z powodu braku wody, któr ą brano z odległo ści 500 m i silnych detonacji amunicji, prze- chowywanej w stodołach, akcja była bardzo utrudniona, jednak Ŝe po 7 godzinach pracy udało si ę zrobi ć przerw ę, wstrzymuj ąc tym posuwanie si ę ognia. Pastw ą po Ŝaru padło 31 budynków mieszkalnych i 42 budynki gospodarcze z całymi zbiorami. Wypadków z lud źmi nie było. W akcji brały udział 3 stra Ŝe: tartaczna, F[abry]ki Chemicznej i miejscowa. a a Raport podpisał naczelnik stra Ŝy po Ŝarnej Tartaku Pa ństwowego w Hajnówce M. Szpała. 1 Po Ŝar powstał wskutek uderzenia pioruna w zabudowania wiejskie; w: APwB, GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 8, k. 20. Nr 81 1946 sierpie ń 21, Białystok. — Pismo kierownika Wydziału Personalnego KW PPR w Białymstoku Franciszka Kozłowskiego d o I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim Aleksand ra Jarymowicza w sp rawie rekrutacji członków p artii i bezpartyjn ych do MO i UBP. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/XIII/1, k. 257. ab Tajne b W my śl wskaza ń KC PP R w sprawie zasilenia szeregów MO i UBP od- powiednim elementem konieczne jest, by przede wszystkim Nasza P artia wydzieliła do MO i UBP odpowiednich ludzi, prawdziwych bojowników o P olsk ę Ludow ą. Komitety partyjne winny uprzytomni ć sobie jak wa Ŝne znaczenie będzie miała kampania wyborcza w Ŝyciu P a ństwa Polskiego i jaki wysiłek energii i pracy musi by ć wło Ŝony przez nasz ą Parti ę i organa bezpiecze ństwa do osi ągni ęcia zwyci ęstwa wyborczego i ostatecznego pogn ębienia reakcji. Dlatego te Ŝ komitety partyjne powinny podej ść do sprawy werbunku z całą powag ą i zrozumieniem. Komitet Wojewódzki poleca przeprowadzi ć szerok ą kampani ę wer- bunkową w śród członków naszej partii, jak równie Ŝ bezpartyjnych, sym- patyków i zwolenników ustroju demokratycznego. 147 P rzy czym zwróci ć nale Ŝy uwag ę, by kandydaci odpowiadali nast ępują- cym warunkom. 1. Uko ńczenie nie mniej [ni Ŝ] 5 kl. szkoły powszechnej. 2. Nienaganna przeszło ść . 3. Odpowiedni stan zdrowia. Komitet P owiatowy Waszego powiatu ma zwerbowa ć do MO i UBP c35 c towarzyszy. Kandydaci do MO i UBP powinni meldowa ć si ę w Wydziale Personal- nym KW P PR, mie ć skierowanie z Komitetu Powiatowego. cTermin sta- wiennictwa kandydatów upływa dnia 10 wrze śnia rb. c Kierownik Wydziału F. Kozłowski a Na m arginesie odr ęczna adnotacja podpisana przez I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim A. Jarym owicza: „Personalny na posiedzeniu Komitetu Pow[iatowego]”. b-b Podkre ślone. c-c Dopisane odr ęcznie. Nr 82 1946 sierpie ń 21, Orla. — Sp rawozdanie fun kcjonariusza Posterunku MO w Orli p lut. Eliasza Niczyporuka z dochodzen ia w sprawie zbierania podp isów przez mieszkanki wsi Zbucz (gm. Czy Ŝe) pod p etycj ą d o p rawos- ławnego patriarchy moskiewskiego. Oryginał, r ękopis. SPBP 1944-1950, sygn. 115, k. 5. Ja plut. Niczyporuk Eliasz z P osterunku MO w Orli, w dniu 21 sierpnia 1946 roku przeprowadziłem dochodzenie na okoliczno ść zał ączonej sprawy 1 przy czym ustaliłem, Ŝe: w miesi ącu marcu 1946 roku miesz[kanki] wsi Zbucz, gm. Orla, Nazaruk Justyna i Kiryluk Maria, będąc na targu w Bielsku Podl[askim] otrzymały od nieznajomej osoby pismo, które było pisane drukiem w j ęzyku rosyjskim, za ś adresowane było do metropolity moskiewskiego. Tre ść podania zawierała nast ępuj ące szczegóły: trzyma ć si ę prawosławnej wiary, a nie przechodzi ć na Uni ę i były Ŝą dane podpisy [od osób] zgodnych z tym co pisane było w podaniu. Jak wiadomo, te same kobiety, które przyniosły to podanie, zaprosiły do siebie jeszcze kilka kobiet, a mianowicie Gruszewsk ą P ielagij ę i Łudziakow ą Efrosini ę, które poszły zbiera ć po wsi podpisy, obeszły kilka mieszka ń, nikt im nie podpisał. Przyniosły to podanie do mieszkania Kiryluk Marii, która [je] wzięła i zniszczyła. P o adresie, który był napisany na podaniu mo Ŝna wnioskowa ć, Ŝe był całym autorem tego podania duchowny człowiek, gdy Ŝ jemu na tym za- le Ŝało; takim duchownym mógł by ć Wincukiewicz, który wyjechał za lini ę „Curzona”. a a Sprawozdanie podpisał nieczytelnie plut. E. Niczyporuk. 1 Pismo starosty bielskiego R. Wo źniaka wszczynaj ące spraw ę patrz dok. nr 29. 148 Nr 83 1946 sierpie ń 21, S iemiatycze. — Pismo rejonowego inspektora osad nictwa PUR w Siemiatyczach J. Lenczewskiego do Powiatowego Od działu PUR w Bielsku Podlaskim w sprawie powrotu z ZSRR do Polski Mikołaja i An toniego Zduniewiczów ewakuowanych w 1945 r. z Wólki Zamkowej (gm. Drohiczyn). Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k. 14. Zduniewicz Mikołaj i Antoni w roku 1945 wyjechali do ZSRR jako obywatele narodowo ści białoruskiej, pozostawiaj ąc swe gospodarstwo na rzecz Pa ństwa we wsi Wólka Zamkowa, gm. Drohiczyn, pow. Bielsk Podlaski, o ogólnym obszarze 5 ha ziemi, 3/4 domu i 2 budynki gospodarcze. Na tym gospodarstwie dnia 2 VI 1945 r. został osiedlony repatriant Roguski Leonard, który przybył z Wysokiego Litewskiego. Wymienieni Zduniewicze teraz wrócili z powrotem mając Arkusze Ewakuacyjne i nie dopuszczaj ą do korzystania z tego Ŝ gospodarstwa tam osiedlonemu repatriantowi. P rzy niniejszym zał ączam korespondencj ę Posterunku Milicji Ob[ywatelskiej] w Drohiczynie za Nr. 180/12/46 z dnia 17 VIII 1946 r. 1 Rejonowy Inspektor Osadnictwa J. Lenczewski 1 Pismo komendanta Posterunku MO w Drohiczynie do PUR w Siem iatyczach jest w aktach sprawy; patrz: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 628, k. 15. Pismo Wydziału Społeczno- Politycznego UW B dotyczące sprawy Mikołaja i Antoniego Zduniewiczów patrz dok. nr 93. Nr 84 1946 sierpie ń 29, Łuplanka Stara (gm. Michałowo). — Protokół kon troli przeprowadzonej w Łuplance Starej i Ku źmach (gm. Michałowo) przez Komisj ę PRN w Białymstoku w sprawie nieprawidłowo ści w osiedlaniu polskich emigrantów z ZSRR na gospodarstwach p obiałoruskich . Oryginał, r ękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VIII/1, k. 52-53. Dnia 29 sierpnia 1946 r. Komisja z ramienia P owiatowej Rady Naro- dowej do skontrolowania racjonalno ści osadnictwa repatriantów na terenie arejonu osadnictwa a Waliły, w składzie: Hajduczenia, Jaworowski, Kazberuk, Domaszuk i przedstawiciel partii polityczn[ych] Janiuk, we wsi Łuplanka Stara, ustaliła co nast ępuje. 1/ Ze wsi Łuplanka Stara, gm. Michałowo, jesieni ą 1945 r. ewakuował si ę Białorus do BSSR Bójko Józef, który zostawił gospodarstwo składaj ące si ę z 3,40 ha gruntów, z tego 1,60 ha gruntów ornych, dom mieszkalny i chlew. Ziemia była cz ęś ciowo obsiana Ŝytem, które brat ewakuowanego Bójko Wiktor zebrał przekazuj ąc nale Ŝną cz ęść dla P UR. Poniewa Ŝ na pozostałym tak nikłym gospodarstwie nie osiedlono repatriantów, Bójko Wiktor posiadaj ą[c] swej ziemi ogółem 2,0 [ha], z 149 tego 1,20 ha gruntów ornych, zasiał całkowicie grunta ewakuowanego brata. W ko ńcu maja Rejonowy Inspektorat Osadnictwa osiedlił repatrianta na gospodarstwie, które ju Ŝ było zagospodarowane [przez] ob. Bójko Wiktora. Repatriant Chorchiel Władysław zebrał wszystko Ŝyto zasiane [przez] ob. Bójko Wiktora oraz zabrał 1/3 owsa, 1/3 seradeli i obecnie kopie kartofle bez porozumienia z Bójko Wiktorem, który [je] zasiał. Ob. Chorchiel do pomocy w kłótni z mieszka ńcem wsi sprowokował wojskowych z O[chrony] P[ogranicza], którzy pobili Bójk ę i zastraszyli. Wyrazem kłótni wybuchł po Ŝar, który zniszczył siedem zagród, w tym i zabudowania obywatela Bójko Wiktora wraz ze zbo Ŝem: Ŝytem, jęczmieniem, zostały mu tylko kartofle, do których rości pretensje rep[atriant] Chorchiel. 2/ Jesieni ą roku 1945 ze wsi Łuplanka Stara wyjechał do BSSR Białorus zostawiając całkowicie nie zasian ą ziemi ę w ilo ści 2,15 ha przy miedzy karłowatego rolnika ob. Połubi ńskiego Bazyla posiadaj ącego 1,50 ha gruntów ornych. P ołubi ński le Ŝą cą ugorem ziemi ę obsiał Ŝytem, gryk ą, łubinem i kartoflami. Repatriant ten Ŝe Chorchiel Władysław ro ścił pretensje do zbiorów na tym gospodarstwie. P UR wydał zezwolenie Chorchielowi na zagospoda- rowanie i tej gospodarki, nieupowa Ŝniaj ąc go do roszczenia pretensji do zbiorów. P ołubi ński nareszcie zgodził się na oddanie 1/3 zbiorów, które jeszcze zostały na polu. Ob. Chorchiel widz ąc beznadziejn ą przyszło ść gospodarstwa, w chwili przyjazdu komisji zadeklarował, i Ŝ rezygnuje z tych gospodarstw i ma za- miar pojecha ć na tereny zachodnie. P otem za ś o świadczył, Ŝe pod wa- runkiem, gdy znajdzie sobie tam gospodarstwo. Posiada konia, 2 krowy i świnie. Mieszkaniec tej Ŝe wsi o świadczył, Ŝe Chorchiel swego czasu powiedział, Ŝe zrzeknie si ę tych gospodarstw, ale odje ŜdŜaj ąc pom ści si ę na mieszka ńcach wsi. 3/ Miesz[kanka] wsi Łuplanka Stara Ku źma Juliana posiadała gospo- darstwo składaj ące si ę z 3,70 ha gr[untów] ornych, 2 ha pastwisk, 2 ha łąki i 0,86 [ha] nieu Ŝytków. Gospodarstwo to było podzielone na równe cz ęś ci mi ędzy ni ą a jej siostr ą Zofi ą Ku źma. Zofia Ku źma wyjechała do BSSR przekazując sw ą cz ęść w ilo ści 1/2 domu, 1,85 ha gruntów ornych, 1 ha ł ąk, 1 ha pastwisk i 0,43 ha nieu Ŝytków dla PUR. Zaraz po tym PUR osiedlił repatrianta [o nazwisku] bZaj ącb, który zasiał Ŝyto i pszenic ę i po pewnym czasie wyjechał zostawiaj ąc to. Gdy wyjechał

150 Zaj ąc na zachód, siostra ewakuowanej, Juliana Ku źma, wiosn ą zasiała le Ŝą cą ugorem ziemi ę. Nast ępnie P UR osiedlił na tej gospodarce drugiego repat[rianta] Sawk ę Władysława, który zabrał całkowicie Ŝyto i 1/3 posiewów jesiennych, obecnie kopie kartofle. Ku źma Juliana, jak oświadczył Komisji sołtys wsi, zebrała po wsiach kartofle i obecnie grozi jej katastrofa głodowa. Sołtys stwierdził, Ŝe ów repatriant Sawko ma gospodarstwo po ewaku- owanej Gryko Katarzynie — 3,29 ha, po Chren Józefie — 2,5 ha oraz po Ancipiuku Aleksandrze — 4,28 ha. Wszystka ziemia le Ŝy ugorem. Ku źmę Julianę wyrzucił z domu siostry, mieszka [ona obecnie] w Leonowiczach [i] skar Ŝy si ę, Ŝe wyrzucaj ąc postraszyli jej dzieci, które choruj ą. 4/ Komisja b ędąc we wsi Ku źmy, gm. Michałowo, zastała inspektora na miejscu u sołtysa. Okazało si ę, Ŝe we wsi Ku źmy repatriant Konstanty Łuksza zaj ął gospodarstwo po ewakuowanym, a inspektor osadnict[wa] postanowił usun ąć wy Ŝej wymienion[ego] rep[atrianta], a osiedli ć innego. Konstanty Łuksza ma pierwsze ństwo jako pierwszy osiedlony. Wnioski Komisji. Do p[unktu]: 1/ dopomóc repatria[ntowi] Chorchielowi da ć jemu wszelkie mo Ŝliwo ści, aby opu ścił nikłe gospodarstwo i niesko ńczon ą kłótni ę, a pozostałą ziem[i ę] przekaza ć na upełnorolnienie miejscowych gospodarzy; 2/ we wsi Ku źmy nale Ŝy zostawi ć repatrianta pierwszego ob. Konstantego Łuksz ę, a nie dopu ści ć, aby inspektor osadnic[twa] osiedlił innego „lepszego” repatria[nta]. c a-a Nadpisane nad skre ślonym: „gm. Gródek”. b-b Nadpisane nad skre ślonym: „Sawko Władysławie”. c Protokół podpisał Kazberuk. Nr 85 1946 sierpie ń, Białystok. — Charakterystyka etatowych pracown ików KP PPR w Białymstoku sporz ąd zona przez I sekretarza KP PPR w Białymsto- ku Teodora Hajdu czeni ę. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/XIII/1, k. 83-84. 1/ Sobolewski Władysław, jako wo źny rozpocz ął sw ą prac ę 1 lutego 1946 [r.], nr leg[itymacji] 3.229. Ze swego zadania wo źny wywi ązuje si ę dobrze. Pracowa ć chce i pilnuje pracy. a W niektórych wypadkach słu Ŝy za go ńca. Dało si ę zauwa Ŝyć, Ŝe oddany jest partii i lubi sprawiedliwo ść . 2/ Lisowski Włodzimierz, sekretarz Komitetu Gminnego PP R w Gródku, rozpocz ął sw ą prac ę od dnia 2 lutego 1946 r. Nr leg[itymacji] 1.862. Oddanie pracuje po linii partyjnej. Lubi pracowa ć społecznie. Z pierwszych dni swej pracy uzyskał autorytet w śród mas. Ma zdolno ści organizacyjne, co wykazało si ę wzrostem [liczbowym] organizacji PPR 151 w Gródku. Słabo przemawia publicznie. Na wiecach nie wyst ępował z mow ą. Du Ŝo te Ŝ pracuje poza parti ą. Interesuje si ę wszystkimi sprawami. 3/ Hajduk Nadzieja, sekretarka techniczna w Kom[itecie] Gm[innym] w Gródku, rozpocz ęła sw ą prac ę od dnia 2 lutego 1946 r. Nr leg[itymacji] 129. Do dnia 2 lutego 1946 r. pracowała sekretarzem politycznym w Komitecie Gminnym PPR w Gródku, poniewa Ŝ nie wywi ązywała si ę ze swego zadania, [wi ęc] została postawiona na stanowisko sekr[etarza] tech[nicznego] od dnia 2 lutego 1946 r. Mo Ŝe pracowa ć społecznie, tylko ma mało zainteresowania w pracy społecznej. P rzemawia ć do publiczno ści nie mo Ŝe. Autorytetem w śród mas nie za bardzo si ę cieszy. Prace jakie poleca Kom[itet] Pow[iatowy] PP R wypełnia i przysyła swoje [sprawozdania] na czas. 4/ Janiuk Grzegorz, sekretarz polityczny Komitetu Gminnego PP R w Michałowie, rozpocz ął sw ą prac ę od dnia 1 sierpnia 1946 r. Nr leg[ity- macji] 882. Na stanowisku sekr[etarza] bardzo krótko pracuje, ale dało si ę zauwa Ŝyć, Ŝe ma zdolno ści organizacyjne. Interesuje si ę prac ą partyj- ną, nawet du Ŝo pracował po linii partyjnej, kiedy jeszcze nie był na sta- nowisku sekr[etarza] organizował parti ę i zakładał komórki. Ma zaufanie wśród mas. Jest oddany pracy społecznej. Do publiczności w wi ększej skali przemawia ć nie mo Ŝe — jest słabo wyrobiony w mowie i mało pi śmienny. 5/ Muraszkowski Jan, pracuje jako II sekretarz Komitetu P owiatowego PP R w Białymstoku, rozpocz ął sw ą prac ę od dnia 15 listopada 1945 r. Urlop rozpocz ął od dn. 10 VIII 1946 r., zako ńczył dn. 25 VIII 1946 r. Nr leg[itymacji] 2.256. Oddanie i z całym po świ ęceniem pracuje na sta- nowisku II sekr[etarza], wywi ązuje si ę całkowicie ze swego zadania, prze- mawia ć na wiecu samodzielnie nie mo Ŝe. Pracuj ąc przez pewien czas bez I sekr[etarza] nabył pewn ą praktyk ę, podej ście do spraw jest dobre. 6/ Rajecki Jerzy, instruktor samorz ądowy rozpocz ął sw ą prac ę dn. 21 sierpnia 1946 r. Nr leg[itymacji] 1.176. W krótkim czasie jego pracy dało si ę zauwa Ŝyć jego zdolno ści oraz znajomo ść pracy samorz ądowej, wyra Ŝa ch ęć oddanie pracowa ć dla idei naszej partii. 7/ Nos Michał, instruktor rolny Kom[itetu] Pow[iatowego] PP R w B[iałym]stoku, rozpocz ął prac ę dn. 5 lipca 1946 r. Nr leg[itymacji] 2.378. Mimo, Ŝe jest upo śledzony — krótkowzroczny, wykazał zdolno ść po linii organizacyjnej, w terenie zorganizował nowe koła partyjne. Do spraw powa Ŝniejszych, do ich załatwienia nie ma podej ścia, mo Ŝe da ć referat na posiedzeniu koła. Obecnie jako instruktor rolny jest słabo zainteresowany pracą po tej linii. Autorytetu zewn ętrznego nie posiada, gdy Ŝ jest młody, źle zbudowany.

152 8/ Matejczuk Felicja, sekretarka techniczna, rozpoczęła sw ą prac ę dn. 5 stycznia 1946 r. Nr leg[itymacji] 3.651. 9/ Hajduczenia Teodor, I sekr[etarz] Kom[itetu] Pow[iatowego] PP R w B[iałym]stoku, pracuje od dnia 1 czerwca 1946 r. Nr leg[itymacji] 1.177. P rzyst ąpiwszy do pracy obj ął stanowisko I sekr[etarza]. Ze swego obowi ązku i pracy wywi ązuje si ę pierwszorz ędnie. Z pierwszych dni swojej pracy wykazał zdolno ści organizacyjne i samodzielnie wyst ępował na wiecach, a szczególnie przed referendum. Ma zamiłowanie pracowa ć po linii partyjnej, nawet uzyskał autorytet w śród mas przez umiej ętne podej ście do bezpartyjnych. Jest oddany pracy społecznej. a Opuszczono fragment: „Wywi ązuje si ę ze swego zadania jakie jego obowi ązuje”. Nr 86 1946 sierpie ń, Białystok. — Sp rawozdanie Wydziału S połeczno-Politycz- nego UWB d otycz ące stanu b ezpiecze ństwa w województwie oraz p rzesied- le ń ludn o ści. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/V/21, k. 44. Do sprawozdania Wojewody. Z powiatów starych. Stan bezpiecze ństwa w czasie od maja do sierpnia 1946 r. W miesi ącu maju stan bezpiecze ństwa, w stosunku do poprzednich miesi ęcy, pogorszył si ę. Przyczyn ą tego jest prawdopodobnie okres pop- rzedzający Głosowanie Ludowe; poprzez napady na urz ędy gminne i posterunki MO elementy wywrotowe starały si ę przedstawi ć ludno ści, Ŝe Rz ąd Jedno ści Narodowej nie mo Ŝe opanowa ć sytuacji w kraju. Szczególnie działalno ść band przejawiała si ę w pow. białostockim, szczuczy ńskim i sokólskim. W terenie działaj ą organizacje W iN i NSZ. W miesi ącu czerwcu stan bezpiecze ństwa znacznie pogorszył si ę. W zwi ązku z przegraniem dla reakcji Referendum Ludowego, działalno ść band le śnych prowadzona jest z wzmo Ŝon ą gwałtowno ści ą i obj ęła powia- ty: białostocki, bielski, łom Ŝyński, szczuczy ński, sokólski i wysokoma- zowiecki. Zanotowane były napady na post[erunki] MO, przewodnicz ących i członków komisji Głosowania Ludowego oraz działaczy demokratycznych. W miesi ącu lipcu w dalszym ci ągu stan bezpiecze ństwa nie uległ popra- wie, a nawet pogorszył si ę. Napady na poster[unki] MO, urz ędy gminne, kasy pa ństwowe, spółdzielnie i poszczególnych działaczy przybrały na sile. Emisariusze spod znaku WiN i NSZ rozpowszechniali na terenie wo- jewództwa pogłosk ę, jakoby teren województwa zostaje wł ączony do ZSRR. Pogłoska ta była rozpowszechniana b[ardzo] intensywnie i wywołała u ludno ści popłoch, która [to ludno ść ] rzuciła si ę do

153 wykupywania wszelkich artykułów na rynku, co z kolei wywołało zwy Ŝkę cen. Miała ona na celu wzmo Ŝenie antyradzieckich nastrojów. Odpowiednia przeciwakcja prowadzona przez czynniki społeczne, pras ę i radio, przyczyniła si ę do uspokojenia. W miesi ącu sierpniu stan bezpiecze ństwa nie uległ zmianie na lepsze. W dalszym ci ągu dokonywane były napady na post[erunki] MO, urz ędy gminne, kasy biletowe, spółdzielnie i poci ągi oraz na poszczególnych ak- tywistów partii, Zw[i ązku] Sam[opomocy] Chł[opskiej], funkcjonariuszy UB i podejrzanych o współprac ę z organami bezpiecze ństwa. Znamienne jest, Ŝe bandy unikaj ą spotkania z grupami wojska wzgl[ ędnie] bezpiecze ństwa. Z powodu trudno ści komunikacyjnych jest utrudniona akcja po ścigowa band ze strony organów bezpiecze ństwa. Z[iemie] O[dzyskane] powiaty: Ełk, Gołdap i Olecko. Stan bezpiecze ństwa w tych powiatach jest wzgl ędnie dobry. Bandy w ró Ŝnolitym środowisku ludno ści napływowej nie maj ą oparcia. Zdarzały si ę sporadyczne wypadki grabie Ŝy mienia poniemieckiego i ludno ści autochtonicznej przez ludno ść z powiatów o ściennych, lecz ostatnio atakich a nie notowano. Uspokojenie spowodowała odpowiednio przeprowadzona akcja u świadamiaj ąca, przeprowadzona przez organizacje społeczne, prasę i stanowcze zarz ądzenia Wojewody do władz administracyjnych, bezpiecze ństwa i do ludno ści. Od pocz ątku akcji osiedle ńczej do 1 VIII 1946 r. osiedlono w pow. Ełk na 3.534 gospodarstwach wiejskich repatriantów rodzin 288 i przesied- le ńców rodzin 3.289, razem = 3.577 b rodzin. W miastach — repatriantów rodzin 1.295, przesiedle ńców rodzin 1.164, razem — rodzin 2.459. Chłonno ść powiatu — 405 gospod[arstw] zdewast[owanych]. W pow. Olecko na 2.874 gospod[arstwa] wiejskich repatr[iantów] rodz[in] 292, przesiedle ńców rodz[in] 2.900, razem 3.192 rodziny. W miastach repatriantów 251, przesiedle ńców rodz[in] 863, razem 1.114. Chłonno ść pow[iatu] 250 rodzin. W pow. Gołdap na 612 gosp[odarstw] wiejsk[ich] — osiedlono re- patr[iantów] 32 rodziny, przesiedle ńców 588 rodz[in], razem 620 rodzin. W miastach 40 rodzin repatriantów i 106 rodz[in] przesiedl[e ńców], razem 146 rodz[in]. Chłonno ść powiatu — 738 gosp[odarstw] wiejskich. Na terenie całego województwa od pocz ątku akcji osiedlono 14.038 rodzin, 29.47 osób. Do ZSSR ewakuowano za cały czas 10.372 rodziny, 35.498 osób.

154 W tym czasie z terenu województwa wyjechało na Z[iemie] O[dzyskane] ludno ści wiejskiej — 17.694 rodziny, miejskiej — 3.958 rodzin. Razem 21.652 rodziny. a-a Nadpisane odr ęcznie. b W tek ście: „3.587”. Nr 87 1946 wrzesie ń 3, Białystok. — Karta personalna członka WRN w Białym- stoku Pawła Pawluczuka. Oryginał, formularz maszynowy wypełniony odr ęcznie. WRN i Wydział Wojewódzki w Białymstoku 1944-1950, sygn. 15, k. 20. 1. Nazwisko i imi ę aPawluczuk P aweł. a 2. P seudonimy z pracy podziemnej anie ma. a 3. Imiona rodziców i nazwisko panie ńskie matki aT aras i Stefanida z Niczyporuków. a 4. Data i miejsce urodzenia a24 lutego 1912 r. wie ś Hołody, gm. Orla, pow. Bielsk P odlaski, woj. białostockie. a 5. Narodowo ść apolska a1 , wyznanie aprawosławne. a 6. Stan cywilny aŜonaty a. Zawód aartysta rze źbiarz. a 7. Wykształcenie a4 semestry Akademii Sztuk P i ęknych. a 8. Stosunek do słu Ŝby wojskowej aplut. podchor. rez[erwy] piechoty. a 9. Przebieg pracy zawodowej aw Kom[itecie] W oj[ewódzkim] PP R kier[ownik] Wydz[iału] Ogólnego od 27 X 1945 [r.] po dzie ń dzisiejszy, referent personalny w Zjednoczeniu P rzem[ysłu] Skórzanego Okr[ ęgu] Białostockiego. a 10 Przynale Ŝno ść do partii politycznych aPP R. a 11. Przebieg pracy politycznej i społecznej —b. 12. Data i podstawa powołania do Wojew[ódzkiej] Rady Narodowej a3 IX 1946 r. z ramienia P olskiej P artii Robotniczej. a 13. Przebieg pracy w Wojew[ódzkiej] Radzie Narod[owej] i instytucjach jej podległych —b. 14. Obecny adres aBiałystok, ul. Orzeszkowej. ac P awluczuk c a-a Pisane odr ęcznie. b Brak danych. c Kart ę podpisał P. Pawluczuk. 1 W „Księdze ewidencyjnej członków PPR woj. białostockiego przyj ętych w okresie 21 VIII 1944-4 III 1945 r. Nr 1” odnotowano przy nazwisku P. Pawluczuka — pracującego w Bielsku Podlaskim — narodowo ść białorusk ą; dane do tego środka ewidencji brano z „Kwestionariusza dla członków i wstępuj ących do PPR”, który wypełniał zainteresowany; w: APwB, KW PPR w Białym stoku 1944-1948, „Ksi ęga ewidencyjna” (bez sygnatury), pozycja 1079. Nr 88 1946 wrzesie ń 5, Bielsk Podlaski. — S prawozdanie miesi ęczne starosty biel- skiego R. Wo źn iaka za sierpie ń 1946 r. d la wojewody b iałostockiego dotycz ące organizacji i działalno ści admin istracji pa ństwowej i samorz ądów 155 terytorialnych, likwidacji szkół białoruskich, stanu bezpiecze ństwa, sytuacji ekonomicznej. Kopia, maszynopis. SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 29-30. Cz ęść I a1. Sytuacja ogólna i polityczna. a a/ Zmiany w stanie organizacyjnym Starostwa i charakterystyka pracy w terenie. W m[iesi ą]cu sierpniu Starostwo zostało przeniesione do gmachu przy ul. Mickiewicza 78. Obecnie zajmowany przez Starostwo lokal nie jest wprawdzie dostosowany do potrzeb biura, lecz jest o wiele wygodniejszy ni Ŝ budynek, w którym dot ąd mie ściło si ę biuro Starostwa. Referaty Sta- rostwa, za wyj ątkiem Referatu Zdrowia, który mie ści si ę nadal w lokalu zajmowanym przez lekarza powiatowego przy Pl[acu] Ratuszowym nr 6, zostały rozmieszczone w 16 pokojach. P raca w terenie w m[iesi ą]cu sprawozdawczym przedstawiała si ę do ść dobrze. W dniu 21 VIII rb. dokonano napadu na biuro Zarz ądu Gminnego w Klukowiczach. Zrabowano maszyn ę do pisania, stemple i 27.600 zł. W wyniku akcji wojska maszyn ę do pisania i stemple odebrano i zwrócono gminie. b/ Stan organizacyjny rad narodowych i ich stosunek do Starostwa. Zmiany w stanie organizacyjnym rad narodowych w m[iesi ą]cu spra- wozdawczym nie zaszły. Stosunek rad do Starostwa dobry. c/ Stosunek ludno ści do władz i ich zarz ądze ń. Stosunek ludno ści do władz stale poprawia si ę, lecz jest jeszcze daleki od normalnego. d/ Stosunek ludno ści do Armii Czerwonej. Bez zmian. 1 e/ Działalno ść partii politycznych. Najwi ększ ą działalno ść przejawia PP R. Działalno ść PP S, SL, SD i SP jest o wiele słabsza. f/ Mniejszo ści narodowe. P o likwidacji szkół białoruskich i sporów na terenie cerkwi prawosław- nej antagonizmy narodowo ściowe trwaj ące od wojny, a szczególnie od czasów okupacji niemieckiej, w tut[ejszym] powiecie straciły na ostro ści. Jest nadzieja, i Ŝ nienawi ść , która była podsycana jeszcze przez Niemców, ust ąpi miejsca zgodnej współpracy dla dobra Polski Demokratycznej. g/ Sprawa volksdeutschów. Bez zmian. 2 h/ Sprawy wyznaniowe.

156 W tut[ejszym] powiecie jest około 60% ludno ści wyznania rzymsko- katolickiego, około 40% ludno ści wyznania prawosławnego oraz nieliczne jednostki wyznania protestanckiego i baptystów. i/ P rasa i propaganda. Gazety do wsi docieraj ą z opó źnieniem. P ropaganda pozostawia wiele do Ŝyczenia. j/ Działalno ść zwi ązków zawodowych i organizacji. W tut[ejszym] powiecie istnieje 16 zwi ązków zawodowych z P ow[ia- tową] Rad ą Zw[i ązków] Zawodowych na czele oraz organizacje: P CK, LM, TP ś, P ZZ, P KOS, ZHP, ZWM, Społ[eczno-] Obyw[atelska] Liga Kobiet i Koło Akademików pow. Bielskiego. Ostatnio zorganizowano Pow[iatowy] Komitet Odbudowy Warszawy. a2/ Stan bezpiecze ństwa. a a/ Wahania w nasileniu przest ępczo ści wraz z ocen ą przyczyn. P rzest ępczo ść , zwłaszcza produkcja samogonu, kradzie Ŝe le śne i kra- dzie Ŝe inwentarza we wsiach, pomimo akcji wojska i organów bezpiecze ństwa, trwaj ą w dalszy ci ągu. S ą równie Ŝ wypadki zabójstw na tle politycznym. P rzyczyny: obni Ŝenie wskutek wojny poziomu moralnego i etycznego społecze ństwa oraz nieuregulowane stosunki polityczne w kraju i zagranic ą, a nast ępnie nieodpowiedni stan bezpiecze ństwa. Brak odpowiedniej egzekutywy jest równie Ŝ du Ŝą przeszkod ą w skutecznym zwalczaniu przest ępstw. b/ Dane ilo ściowe spraw karno-administracyjnych. W tym m[iesi ą]cu sprawozdawczym wpłyn ęło 296 spraw karno-admi- nistrac[yjnych]. W tym kradzie Ŝe le śne 267, za nieprzystojne zachowanie si ę wobec władz 2, za nielegaln ą praktyk ę weterynaryjn ą 6, za niespełnianie warty nocnej 8 i inne. Umorzono 3 sprawy, ostatecznie załatwiono 9 spraw, skierowano do S ądu Okr ęgowego 4 sprawy. Reszta spraw jest w toku załatwiania. c/ Działalno ść organizacji tajnych i elementów politycznych wrogich. Działalno ść organizacji tajnych i elementów politycznie wrogich w zwi ązku ze zbli Ŝaj ącym si ę terminem wyborów wzmaga si ę. W m[ie- si ą]cu sprawozdawczym miały miejsce wypadki napadów na posterunki MO w Bo ćkach i Milejczycach oraz morderstw politycznych. d/ Działalno ść MO i organów bezpiecze ństwa oraz współpraca z nimi. Działalno ść MO i PUBP jest coraz lepsza. Współpraca ze mn ą dobra. Wielką pomoc w pracy wy Ŝej wymienionym organom okazuj ą oddziały WP stacjonuj ące w Bielsku, Siemiatyczach, Ciechanowcu i Bra ńsku. a3/ Ró Ŝne. a

157 Do poprawy stosunku ludno ści tut[ejszego] powiatu do władz wielce przyczyniłoby si ę zako ńczenie prac zwi ązanych z wytyczaniem granicy polsko-sowieckiej, bowiem cz ęsto kr ąŜą tu pogłoski o przesuni ęciu granicy do Bugu, o odej ściu do BSSR Białowie Ŝy itp. Prace komisji delimitacyjnej zostały przerwane w okolicy Niemirowa i Białowie Ŝy, które to miejscowo ści moim zdaniem powinny pozosta ć po stronie Polski. Dotychczas w wyniku ustalenia linii granicznej odeszło do BSSR 16 miejscowo ści tut[ejszego] powiatu, niektóre za ś, jak wie ś T okary, zostały przeci ęte lini ą graniczn ą. a4/ Sytuacja gospodarcza. a a/ Sytuacja aprowizacyjna. W m[iesi ą]cu sierpniu na karty zaopatrzenia wydano nast ępuj ące arty- kuły Ŝywno ściowe: cukier, kaw ę, czekolad ę dla dzieci, m ąkę 80%, kasz ę, słoninę, margaryn ę i chleb. Grupom wydzielonym nieposiadaj ącym kart Ŝywno ściowych, jak stołówka PCK (100 osób), szpitale — 128 osób, wydano: 433 pud[ełka] konserw mi ęsnych, 54 kg cukru, 225 kg m ąki pszennej, 115 kg kaszy, 21 kg mydła do prania, 14 kawałków mydła toaletowego, 50 kg bielidła, 2 kg herbaty i 167 kg śledzi. Na stołówki jako wy Ŝywienie zbiorowe wydano 183 kg cukru, 1.056 kg m ąki, 864,5 kg kaszy, 65 kg zupy w proszku, 24 kg mi ęsa, 10 kg podrobów, 2.254 kg śledzi. P oza powiat wysłano 2.105 kg mi ęsa. b/ Ceny na wolnym rynku. Ceny na wolnym rynku w m[iesi ą]cu sierpniu utrzymywały si ę na po- ziomie cen z m[iesi ą]ca lipca. c/ Stan organizacyjny i działalno ść organizacji spółdzielczych. Bez zmian. 3 d/ Stan zatrudnienia. Bez zmian. 4 e/ Sprawy mieszkaniowe. W m[iesi ą]cu sierpniu została zorganizowana w Bielsku P[odlaskim], gdzie s ą trudne warunki mieszkaniowe, Nadzwyczajna Komisja Mieszka- niowa. f/ Świadczenia rzeczowe i osobiste. Bez zmian. 5 g/ Sytuacja finansowa zwi ązków samorz ądowych. Stan finansowy zwi ązków samorz ądowych jest w dalszym ci ągu bardzo ci ęŜ ki. Wpływy z tytułu podatków s ą bardzo niskie i nie we wszystkich gminach wystarczaj ące na opłacenie poborów personelowi biurowemu, lub teŜ przeprowadzenia drobnych remontów w budynkach szkolnych.

158 Prace przy rozpocz ętych inwestycjach s ą wstrzymane w powodu braku dochodów. h/ Stan transportu. Warunki komunikacyjne w tut[ejszym] powiecie znacznie poprawiły si ę w zwi ązku z regularnym kursowaniem samochodów PKS. Samochody PKS kursuj ą pomi ędzy Białymstokiem, Bielskiem, Hajnówk ą, Białowie Ŝą , Bra ńskiem, Ciechanowcem, Siemiatyczami i Drohiczynem. Stan transportu jest równie Ŝ o wiele lepszy, poniewa Ŝ instytucje jak spółdzielnie i wi ększo ść urz ędów posiadaj ą własne samochody ci ęŜ arowe. i/ Akcja siewna, Ŝniwna itp. Jak w ub[iegłym] miesi ącu. 6 j/ Zasiłki wojskowe. W m[iesi ą]cu sierpniu wypłacono zasiłków wojskowych na sum ę 68.959 zł 373 osobom (270 rodzin). a5/ Akcja przesiedle ńcza. a P rzesiedliło si ę na ziemie odzyskane 14 rodzin — 51 osób, z tego do b[yłych] P rus Wsch[odnich] 2 rodziny — osoby 4, na Pomorze Zach[odnie] 1 rodz[ina] — 4 osoby i na Śląsk 11 rodzin — 43 osoby. Cz ęść II a1/ Stan organizacyjny i wyposa Ŝenie stra Ŝy po Ŝarnych. a W m[iesi ą]cu sprawozdawczym stra Ŝom po Ŝarnym w Kleszczelach i w Rudce przydzielono motopompy. W najbli Ŝszych dniach motopompy otrzyma równie Ŝ Stra Ŝ Po Ŝarna w Ciechanowcu. Stan organizacyjny stra Ŝy bez zmian. 7 a2/ Sprawozdania referatów. a Referat Adm[inistracyjno-]P rawny. Wpłyn ęło poda ń w spr[awach] obywatelstwa 103, z tego załatwiono 74, wpłyn ęło poda ń o wydanie za ś- wiadcze ń na powrót z Rosji 30. Wszystkie podania zostały załatwione przychylnie. Referat Przemysłowy zajmował si ę wydawaniem kart rzemie ślniczych oraz kontrol ą zakładów i przedsi ębiorstw w terenie. Referat Karno-Administracyjny — vide pkt 2 lit[era] b/ niniejszego sprawozdania. Referat Wojskowy w m[iesi ą]cu sprawozdawczym był zaj ęty poborem rocznika 1925. P obór przebieg miał normalny. Zasiłków wojskowych wypłacono na sum ę 68.959 zł dla 270 rodzin wojskowych. Referat Opieki Społecznej. Sprawozdanie w zał ączeniu. 8 Referat budowlany. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym odbyto dwa posie- dzenia Komitetu Odbudowy, na których rozpatrzono 53 podania o zapo- mogi w materiałach budowlanych na odbudow ę zniszczonych budynków.

159 W m[iesi ą]cu sierpniu wpłyn ęło poda ń od pogorzelców wojennych i in- n[ych] 117. Pogorzelcom wojennym wydano cementu 961 worków, wapna 6,5 tony, gwo ździ 682 kg, szkła 310 m 2, papy 115 rolek i blachy 2.727 kg. W m[iesi ą]cu sprawozdawczym uko ńczono remont budynku na pomieszczenie biura Starostwa. Referat Pomiarów. W m[iesi ą]cu sierpniu mierniczy powiatowy zaj ęty był organizacj ą prac pomiarowych załogi mierniczej na m[iasto] Bielsk oraz załatwianiem spraw bie Ŝą cych. Ponadto mierniczy powiatowy trzykrotnie brał udział w posiedzeniach P ow[iatowego] Komitetu Odbudowy oraz wyje ŜdŜał trzykrotnie do Białegostoku w spr[awach] organizacji pracy załogi pomiarowej na m[iasto] Bielsk, do Siemiatycz i do Hajnówki w spr[awie] sporz ądzenia kwestionariusza do planu zabudowania. Referat Szkód Wojennych. Praca w Referacie Szkód Wojennych w m[iesi ą]cu sierpniu polegała na wypełnianiu i kompletowaniu kartotek rejestracji strat wojennych ludno ści powracaj ącej ze Zwi ązku Radzieckie- go, sporz ądzeniu sprawozda ń liczbowych oraz ustaleniu strat osobowych spowodowanych działaniami wojennymi. W m[iesi ą]cu sierpniu została opracowana równie Ŝ ankieta o przebiegu działa ń wojennych na terenie powiatu. Referat Aprowizacji. Vide pkt 4 lit[era] a/ i b/ niniejszego sprawozdania. Referat Zdrowia. Sprawozdanie w zał ączeniu. 9 Referat Weterynaryjny. Sprawozdanie w zał ączeniu. 10 a3/ Stan obsady personalnej. a W zał ączeniu wykaz ilo ściowy pracowników tut[ejszego] Starostwa zatrudnionych oraz brakuj ących do normalnego funkcjonowania biura Starostwa. 11 Cz ęść III. W zał ączeniu przedstawiam: protokół zebrania kierowników urz ędów niezespolonych z dnia 30 sierpnia rb., protokół ze zjazdu burmistrzów, wójtów i sekretarzy gmin z dn. 31 VIII 1946 r., sprawozdanie z działalno ści Ref[eratu] Wet[erynaryjnego] tut[ejszego] Starostwa, sprawozdanie z działalno ści Refer[atu] Zdrowia tut[ejszego] Starostwa, sprawozdanie Refer[atu] Opieki Społ[ecznej] tut[ejszego] Starostwa i wykaz ilo ści pracowników tut[ejszego] Starostwa zatrudnionych i brakuj ących do normalnego funkcjonowania biura Starostwa. 12 a-a Podkre ślone. 1 W kolejnych sprawozdaniach miesi ęcznych za maj-lipiec 1946 r. jest odwoływanie się do okresu wcze śniejszego; patrz dok. nr 52. 2 Patrz przypis 1.

160 3 Jedynie w sprawozdaniu starosty bielskiego za styczeń 1946 r. jest uj ęte to zagadnienie: „Na terenie tut[ejszego] powiatu znajduj ą się: Oddział Zw[i ązku] Rew[izyjnego] Spółdz[ielczo ści] RP w Bielsku, „Społem” Oddział Zwi ązku Gosp[odarstw] Spółdz[ielczych] RP w Bielsku, 16 Spółdzielni Spo Ŝywców, 9 Spółdzielni Roln[iczo]-Spo Ŝywczych, 4 Spółdzielnie R[olniczo]- H[andlowe], 7 Spółdzielni Zw[i ązku] Sam opomocy Chłopskiej, 3 Spółdzielnie Mleczarskie, 3 Spółdzielnie Oszcz ędno ściowo-Po Ŝyczkowe, 1 Spółdzielnia Ogrodnicza, 1 Spółdzielnia Budowlana, 1 Spółdzielnia Ksi ęgarska, 1 Spółdzielnia Wytwórczo-Ceramiczna. Najwi ększ ą działalno ść przejawiają: Spółdzielnia Spo Ŝywców w Bielsku, Spółdzielnia R[olniczo]- H[andlowa] w Bielsku, Spółdzielnia R[olniczo]-H[andlowa] w Bo ćkach, Spółdzielnia Rolniczo- Spo Ŝywcza w Drohiczynie, Spółdzielnia [Roln]iczo-Spo Ŝywcza w Hajnówce i Spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej w Kleszczelach i Orli.”, w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 2. 4 Dopiero w sprawozdaniu starosty bielskiego za czerwiec 1946 r. jest uj ęte to zagadnienie: „W zwi ązku z odbudow ą niektórych gmachów zostało zatrudnionych wielu robotników fachowych i niefachowych. Na terenie gm. Hajnówka rozpoczęto budow ę toru kolejowego Bielsk — Hajnówka, w zwi ązku z czym równie Ŝ wiele osób dostało zatrudnienie. Z uwagi na niskie płace w instytucjach pa ństwowych odczywa si ę brak pracowników umysłowych, którzy pomimo posiadanego zawodu staraj ą si ę znale źć pracę w instytucjach niepa ństwowych lepiej płatnych.”, w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 21. 5 W sprawozdaniu starosty bielskiego za lipiec 1946 r. w punkcie „ Świadczenia rzeczowe i osobiste” odnotowano: „W m[iesi ącu] lipcu realizacja świadcze ń rzeczowych ograniczała się do ści ągania mi ęsa oraz ziem niaków na pokrycie wy Ŝywienia UB i wojska miejscowego garnizonu. Prócz tego Pow[iatowy] Ref[erat] Świadcze ń Rzeczowych prowadzi prac ę nad usuni ęciem ró Ŝnicy jaka powstała w sprawozdaniu Spółdzielni Rol[niczo]-Handl[owej] a Ref[eratem] Świadcze ń Rzeczowych. Niezale Ŝnie od tego przyst ąpiono do zam kni ęcia ksi ąg dostaw w gminnych referatach i sporz ądzania zestawienia zaległo ści, przede wszystkim gospodarstw powy Ŝej 10 ha.”, w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 27. 6 W sprawozdaniu starosty bielskiego za lipiec 1946 r. w punkcie „Akcja siewna, Ŝniwna itp.” odnotowano: „ śniwa w powiecie zostały przeprowadzone bez pomocy wojska. Urodzaj naogół dobry. Klęsk Ŝywiołowych nie było. Niektórzy rolnicy przyst ąpili ju Ŝ do omłotu, przygotowuj ąc ziarno na zasiew.”, w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 28. 7 Jedynie w sprawozdaniu starosty bielskiego za styczeń 1946 r. odnotowano, Ŝe w powiecie było zorganizowanych 27 stra Ŝy po Ŝarnych, w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 2. 8 W aktach nie odnaleziono tego sprawozdania. 9 Patrz przypis 8. 10 Patrz przypis 8. 11 Wykaz znajduje się w aktach; w: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 20, k. 31. 12 W aktach do protokołu doł ączono wykaz ilo ściowy pracowników Starostwa i o świadczenie byłych członków PSL zamieszkałych we wsi Olszanka (gm. Bra ńsk); w: APwB, SPBP 1944- 1950, sygn. 20. k. 31-32. Innych zał ączników brak. Nr 89 1946 wrzesie ń 8, Białystok. — Protokół odprawy komendantów p owiato- wych ORMO w sprawie zło Ŝenia sprawozda ń z bie Ŝą cej d ziałalno ści organizacji i u stalenia wytycznych d o dalszej p racy w powiatach. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VI/73, k. 45-48. P rotokół z odprawy komendantów powiatowych ORMO, obecnych 9 komendantów i 2 z[ast ęp]ców, przy udziale Komendanta Woj[ewódz- kiego] MO mjr. Strzelczyka, kpt. Wołoszynowicza i drugiego sekretarza Kom[itetu] W oj[ewódzkiego] P PR w Białymstoku.

161 P orz ądek dnia: 1/ zagajenie, 2/ referat polityczny, 3/ sprawozdanie komendantów powiatowych, 4/ dyskusja do sprawozda ń, 5/ wytyczne dalszej pracy dla ORMO. I. Zebranych kom[endantów] pow[iatowych] powitał Komendant Woj[ewódzki] oraz zapoznał z porz ądkiem sprawozda ń. II. Nast ępnie II sek[retarz] Kom[itetu] Woj[ewódzkiego] PPR wygłosił referat polityczny, w którym omówił wyniki referendum i nakre ślił obecne poło Ŝenie Polski w kompleksie zagadnie ń mi ędzynarodowych, zobrazował jak powinien pracowa ć milicjant i ormowiec. III. 1. aBiałystok m[iasto] a: stan ogólny 127, na ćwiczenia regularnie przychodzi 86, pozostałych ci ęŜ ko jest uj ąć , gdy Ŝ przeszkod ą jest ich praca społeczna. Do MO wst ąpiło 8 członków ORMO, do UBP — 4. Ćwicze ń z broni ą było 6, w tym 2 wyszkolenia bojowe w terenie i 2 pogadanki polityczne. Nastrój bojowy ORMO jest dobry, w razie konieczno ści u Ŝycia ORMO w terenie mo Ŝna wysła ć grup ę w sile 40 osób. Niezdyscyplinowanych jest 41 członków, którzy nie przychodz ą regularnie na ćwiczenia. Członkowie ORMO zadania wypełniaj ą ch ętnie, bior ą udział w walce ze spekulacj ą, została skonfiskowana wi ększa ilo ść skóry i przekazana dla Wydziału Śledczego 1 oraz jeden aparat do p ędzenia wódki. Członkowie ORMO udzielaj ą si ę w pracach W ydziału Śledczego i UBP; specjalnego wychowania fizycznego nie prowadzi si ę. 2. aBiałystok pow[iat] a: stan ogólny 104, dlatego, Ŝe nie wydana bro ń wszystkim na r ęce i dopiero w ubiegłym miesi ącu przeprowadzono re- konstrukcję organizacji powiatowej, ćwicze ń z broni ą nie było, jedynie pogadanki polityczne. 3. Suwałki: stan ogólny 71, do MO wst ąpiło 3 członków. Ćwicze ń z broni ą było 6 i 3 pogadanki polityczne, na ćwiczenia przychodz ą regularnie. Bro ń wydana została dla 10 członków do gminy Filipowo. Dnia 2 IX 1946 r. o godz. 21 miał miejsce napad na posterunek w Filipowie przez band ę składającą si ę z 70 ludzi. Po zarz ądzonym alarmie na posterunek zd ąŜ yło przyby ć 6 członków ORMO, którzy w wydatny sposób przyczynili si ę do odparcia 3-krotnego ataku bandy. Strat w ORMO nie było. Nastrój bojowy w śród członków jest dobry, gdy Ŝ na wezwanie, aby zgłosili si ę ochotnicy jecha ć na akcj ę w teren, wyst ąpili wszyscy. Dyscyplina w śród członków jest dobra, charakteryzuje to fakt niewystrzelenia nawet jednego naboju bez potrzeby.

162 4. aAugustów a: stan ogólny 41 członków. Do MO wst ąpił 1 członek, do UBP 2, do wojska poszło 5 członków. Były 2 ćwiczenia z broni ą i 2 pogadanki polityczne, brało udział 37 członków. Jaskrawych wypadków niezdyscyplinowania nie było. 5. aOlecko a: stan ogólny 50 członków, do MO wst ąpiło 7 członk[ów]. Ćwicze ń z broni ą było 3 i 2 pogadanki polityczne, na ćwiczenia przychodzi 34 członków regularnie, a 23 dlatego, Ŝe słu Ŝyli w wojsku przychodz ą jedynie na pogad[anki] polit[yczne]. Nastrój w śród ORMO jest dobry, zgłosili si ę do odbywania patroli nocnych, gdy Ŝ stan MO niewystarczaj ący. Bierze udział w patrolach nocnych 31 członków. 6. aGrajewo a: stan ogólny 24 członków, ćwicze ń z broni ą było 2 i 5 pogad[anek] politycznych. Na ćwiczenia przybywa 12 członków, którzy zamieszkują na terenie m[iasta] Grajewa, pozostałych członków trudno ści ągnąć . Nastrój jest dobry. Specjalnie Ŝadnych prac nie przeprowadzono. 7. aŁom Ŝaa: stan ogólny 153 członków, do MO wst ąpiło 2 członków, do UBP — 3. Odbyło si ę jedno ćwiczenie przy udziale 35 ludzi i 1 pog[a- danka] polit[yczna]. Grupa ORMO brała udział w odbieraniu koni z UN- RRA nieprawnie przydzielonych na gminy. 8. aEłk a: stan ogólny 114, do UBP wst ąpiło 5 członków, ćwicze ń z broni ą przeprowadzono 4 i 6 pogadanek politycznych, na ćwiczenia przychodzi jednorazowo od 50 do 80 członków. Nastrój w śród ORMO jest bardzo dobry; ORMO bierze udział w kontrolowaniu cen w handlu prywatnym i w walce z szabrownictwem. Członkowie ORMO brali udział w ochronie nocnej obozu wypoczynkowego ZWM. P odczas patroli nocnej został zabity jeden napastnik na obóz ZWM. Zwłoki jego zostały zabrane przez kompanów, gdy Ŝ stra Ŝ ORMO składała si ę tylko z 8 ludzi i nie mogła wszcz ąć pogoni. Wypadki niezdyscyplinowania bardzo rzadkie. 9. aBielsk P odlaski a: stan ogólny 643, do MO wst ąpiło 32 człon[ków]. Ćwicze ń z broni ą było 10 na gminach. W mie ście Bielsk Podl[aski] odbyły si ę 3 ćwiczenia, pogadanek polit[ycznych] odbyto 14. W ćwiczeniach brało udział ogólnie 418 członków. W ypadków niezdyscyplinowania nie było. Nastrój w ORMO jest bardzo dobry, ORMO w dalszym ci ągu pełni nocne warty po wsiach. IV. aŁom Ŝaa: członkowie ORMO domagaj ą si ę uzupełnienia umunduro- wania, gdy Ŝ nie wszyscy otrzymali, a podczas ćwicze ń rw ą własne ubrania. P rosi o interwencj ę w PPS i Woj[ewódzkim] Zarz[ ądzie] OMTUR, aby swych członk[ów] dali w szeregi ORMO. P odczas akcji zabierania koni w terenie grupa z 10 ormowców natknęła si ę na świe Ŝo

163 zasypany dół, przy odkopywaniu zostali ostrzelani i wycofali si ę do miasteczka Zambrowa. Tam zło Ŝono zameldowanie z okre śleniem miejsca, lecz MO udała si ę tam dopiero po 3 dniach i zastali dół odkopany, lecz zawarto ść jego była zabrana. Ormowiec informator dał 4 dobre wiadomo ści dla MO, podług których zostały przeprowadzone akcje. aOlecko a: do wyborów [powiat] b ędzie miał przeszło 100 członków, o ile partie polityczne i zw[i ązki] zawodowe nie zainteresuj ą si ę ORMO. Prosi przez Urz ąd Wojewódzki postara ć si ę o dary z UNRRA. Wysuwa propozycję, aby tym członkom, którzy wykazali si ę dyscyplin ą podczas referendum, da ć im pewne nagrody pieni ęŜ ne. Ormowiec Kiszelewski po 2-tygodniowym tropieniu bandyty uj ął i doprowadził [go] do posterunku MO, sk ąd ten Ŝe [bandyta] przez brak dozoru uciekł. aEłk a: ORMO jest źle traktowane przez MO. Instytucje społeczne i sa- morz ądowe nie chc ą zwalnia ć członków na ćwiczenia. PP S jest silnie rozwini ęta, lecz do ORMO nie daje członków. aSuwałki a: w partiach PP R i P PS jest ogólnie przeszło 1.000 członków i po wielokrotnych konferencjach dotychczas wst ąpiło tylko kilkudziesi ęciu członków. To oznacza, Ŝe s ą w partiach tylko dla swych korzy ści. P yta czy ormowcy zranieni podczas akcji b ędą mieli opiek ę lekarsk ą a Ŝ do wyleczenia. Cyfimski Henryk, dowódca dru Ŝyny w Filipowie, gdzie miał miejsce napad bandytów wyró Ŝnił si ę zimn ą krwi ą i dodawaniem ducha dla obro ńców. Podczas walki z bandytami zalecał nie strzela ć na o ślep, aby nie wybija ć naboi. aBiałystok m[iasto] a: Wydział Polityczno-Wychowawczy Komendy Miasta nie interesuje si ę ORMO i nie wydziela od siebie prelegentów. Daje odczuwa ć [si ę] brak funduszów na cele kancelaryjne. Jest trudno ść w prowadzeniu pracy biurowej, gdy Ŝ maszynistki z MO maj ą du Ŝo pracy. Du Ŝą ilo ść ormowców nie mo Ŝna uj ąć w ciasne ramy organizacyjne, gdy Ŝ są to aktywi ści partyjni lub społeczni. aAugustów a: do wyborów wzro śnie do 100 członków organizacja OR- MO. Przysłano mało automatów na powiat. Kom[endant] pow[iatowy] prosi o zwolnienie [z] zajmowanego stanowiska, gdy Ŝ Rada Narodowa m[iasta] Augustowa nie zgadza si ę na zwolnienie go ze stanowiska burmi- strza. aBielsk Podl[aski] a: jest du Ŝa ilo ść członków i jest brak siły technicznej, prosi o pozwolenie zatrudnienia sekretarki. Jest to jeden z najrozleglejszych powiatów w P olsce i nie ma w jaki sposób dostawa ć si ę na gminy, bo s ą po 75 km odległe. Prosi o przydzielenie motocykla. W wielu wypadkach członkowie ORMO wystrzelali naboje i chciałby im t ę

164 ilo ść wyrówna ć, bo gdy banda napadnie na wie ś nie b ędą mieli czym si ę broni ć. V. Mjr Strzelczyk, woj[ewódzki] kom[endant] MO omówił wa Ŝno ść zagadnienia ORMO w obecnej dobie, wykazał na faktach demoralizacj ę społecze ństwa, Ŝe ka Ŝda wojna musi rodzi ć bandytyzm. Pewna cz ęść Armii w 1939 r. ró Ŝnymi drogami dostała si ę do Anglii, gdzie tak Ŝe uciekł stary rz ąd i w swej nienawi ści do demokracji wychowywał tych Ŝołnierzy i przez nich i przez swych zwolenników w kraju chce wprowadzi ć stary system rz ądzenia znienawidzony przez robotników. P o wygraniu referendum (gdzie du Ŝo przyczynili si ę ormowcy do zabezpieczenia spokojnego przeprowadzenia głosowania) musimy przyszykować kadry na czas wyborów. A i w obecnej chwili jest duŜo zagadnie ń, gdzie ORMO powinno bra ć aktywny udział. Apelował do umasowienia szeregów ORMO, aby nie pozostawiono Ŝadnego dobrego demokraty na uboczu. Zwrócił uwag ę na wzmo Ŝenie pracy w śród ORMO. Nast ępnie kpt. Wołoszynowicz omówił zagadnienia pracy pol[ityczno]-wych[owawczej] i wykazał jakie korzy ści ma Polska Ludowa przez umocnionych politycznie ormowców. P rzyrzekł ścisł ą współprac ę Wydz[iału] Polit[yczno-]Wychow[awczego] z ORMO. II sekretarz Kom[itetu] Woj[ewódzkiego] PPR ob. Kunat podkre ślił du Ŝy wkład ORMO podczas referendum i wysiłek jaki trzeba b ędzie poło Ŝyć przy zbli Ŝaj ących si ę wyborach. Zaznaczył, Ŝe niemo Ŝliwo ści ą jest nawet pomy śle ć, aby ORMO było oderwane od klasy robotniczej. Klasa robotnicza powinna zrozumie ć obecn ą rol ę proletariatu. aKom[endant] woj[ewódzki] ORMO a przyznał organizacji woj. biało- stockiego, Ŝe jej szeregi wzmocniły si ę, skrzepły, lecz jest jeszcze małe powi ązanie z partiami polit[ycznymi]. Rozwój ORMO zale Ŝy od aktywno ści kom[endantów] przy dobrej współpracy z partiami polit[ycznymi]. Wida ć ze sprawozda ń Grajewa, Olecka, Augustowa i Suwałk, Ŝe komendanci nie umieją zainteresowa ć partie, aby dały swych członków, nie umiej ą Ŝą da ć realizacji uchwał tych partii powzi ętych na konferencjach, zjazdach partyjnych, zebraniach i konferencjach mi ędzypartyjnych. ORMO dlatego nie wzrasta, Ŝe nie umiemy uruchomi ć organizacji społecznych. Nie w ka Ŝdym powiecie obsadzone są stanowiska z[ast ęp]ców, przez co i praca nie idzie normalnie. Nie wszyscy członkowie przychodz ą na ćwiczenia, gdy Ŝ kom[endanci] pow[iatowi] nie umiej ą zainteresowa ć zagadnieniami jakie stoją przed ORMO, nie zajmuj ą ich my śli jedynie organizacj ą. Trzeba stworzy ć kluby sportowe, prowadzi ć świetlice, aby ormowcy po pracy oddychali atmosfer ą współpracy z MO. Robi ć zebrania i zaprasza ć na nie staro-

165 stów, kom[endantów] MO, przedstawicieli partii polit[ycznych], niech wiedz ą, Ŝe ORMO interesuj ą si ę wszyscy. P uszcza ć w teren do walki z bandytyzmem, niech ludzie wyrabiaj ą si ę, niech rosn ą, niech czuj ą si ę od- powiedzialni za Demokracj ę. Wszyscy ormowcy musz ą by ć informatorami MO. Dotychczas mamy osi ągni ęcia, lecz nie uwidocznili śmy ich, gdy Ŝ MO bierze prac ę ORMO na siebie. Trzeba nauczy ć członków robi ć protokóły i zameldowania. Konieczno ści ą jest, aby członkowie ORMO pisali do gazety „Na StraŜy Demokracji”, aby o naszej pracy, o naszej walce wiedziało całe społecze ństwo. Jak najszybciej wyda ć bro ń na r ęce wszystkim dobrym członkom, to ich wzmocni, podniesie na duchu, Ŝe im Demokracja dowierza. Zwróci ć uwag ę na pogadanki polityczne, aby da ć ludziom grunt moralny, wyrobi ć w nich oparcie. Patrze ć, aby wychowawca był dobrze przygotowany. Ćwiczenia prowadzi ć strzeleckie i bojowe, by na wypadek akcji oddziały mogły wykaza ć si ę znajomo ści ą walki i sw ą zwarto ści ą. Przeprowadzi ć jeszcze raz ostre strzelanie. Z danego „Programu Wyszkolenia” kom[endanci] pow[iatowi] przeprowadzają chaotyczne szkolenie, nie zapoznali si ę dobrze z „Wytycznymi do Programu Szkolenia”, a kom[endanci] pow[iatowi] nie interesują si ę ćwiczeniami ORMO i nie kontroluj ą. Nast ępnie dał szereg odpowiedzi na zapytania kom[endantów] pow[iatowych] oraz omówił pracę ORMO przed zbli Ŝaj ącymi si ę wyborami. Zaznaczył konieczno ść wzi ęcia udziału w pracy Nadzwyczajnej Komisji Mieszkaniowej — jako czynnik społeczny i wzmocnienia walki ze spekulacj ą. W obliczu zbli Ŝaj ących si ę wyborów nale Ŝy porozumie ć si ę z kierowni- kami UBP i komendantami MO, w celu uzgodnienia ilo ści ludzi potrzeb- nych do zabezpieczenia komisji wyborczych. W porozumieniu z czynni- kami społecznymi przygotowa ć papki 2 słu Ŝbowe, w których b ędą zapisywane materiały ze słu Ŝby ORMO przy komisjach wyborczych. Rozpoczn ą szkolenie członków ORMO o zasadach głosowania i mo Ŝliwo ściach oraz jak zachowywa ć si ę podczas wyborów. W ytypowa ć z ORMO brygady propagandowe, które wspólnie z brygadami MO b ędą pracowały w terenie. P rzy wyjazdach w teren grup propagandowych, zrobi ć odpowiedzialnym jednego członka, któryby szczegółowo zapoznał si ę ze stanem ORMO na tej gminie, z jej brakami jak i mo Ŝliwo ściami rozwoju. Za rozbrajanie członków ORMO b ędzie odpowiedzialny kom[endant] pow[iatowy], gdy Ŝ powinien dobrze rozpracowa ć w jaki teren i dla jakiej ilości członków mo Ŝna da ć bro ń bez obawy. Klasa robotnicza zabezpieczaj ąc si ę przed zakusami reakcji na jej swo- body demokratyczne stworzyła własn ą stra Ŝ, nam dano rozkaz, aby ta

166 stra Ŝ wypełniła zadania. Zaznaczył, Ŝe rodzima reakcja, jak i mi ędzynarodowa, przestała wierzy ć ju Ŝ w swe zwyci ęstwo w Polsce, lecz rzuc ą wszystkie swoje siły dla uniemo Ŝliwienia spokojnego przeprowadzenia wyborów, b ędą obecnie starali si ę wprowadzi ć jak najwi ększy chaos dla opó źnienia normalizacji Ŝycia, dla szybkiej odbudowy kraju. Dlatego trzeba wzmóc prac ę w śród ORMO i wzmóc czujno ść polityczn ą.b a Podkre ślone. b Protokół podpisał nieczytelnie komendant wojewódzki ORMO Edward Nestorowicz. 1 Chodzi prawdopodobnie o wydział MO. 2 Chodzi o teczki aktowe. Nr 90 1946 wrzesie ń 12, Hajnówka. — S prawozdanie p odinspektora szkolnego Stanisława Feducika z lustracji Publicznej Szkoły Powszech nej nr 2 w Hajnówce z białoruskim j ęzykiem wykładowym. Kopia, r ękopis. PPRN i Urz ąd Powiatowy w Hajnówce [1945] 1954-1975, sygn. 313, k. 5. 1. Lustracja odbyła si ę dnia 12 wrze śnia 1946 r. Lustrował St. Feducik, podinspektor szkolny. 2. Szkoła liczy 294 uczniów w siedmiu klasach, 7 etatów nauczyciel- skich razem z kierownikiem szkoły, wykorzystuje siedem izb lekcyjnych (cztery izby lekcyjne u Ŝytkuje s ąsiednia szkoła nr 1). Stan liczbowy poszczególnych klas i frekwencja w dniu lustracji: Zapiasanych Obecnych Klasa I 53 uczniów 20 ucz[niów] Klasa II 54 uczniów 41 ucz[niów] Klasa III 35 uczniów 24 ucz[niów] Klasa IV 35 uczniów 21 ucz[niów] Klasa V 55 uczniów 37 ucz[niów] Klasa VI 41 uczniów 29 ucz[niów] Klasa VII 21 uczniów 19 ucz[niów] Razem 294 uczniów 185 ucz[niów] P rzeci ętna frekwencja 62%. Tak nisk ą frekwencj ę kierownik szkoły ob. Bazyli Litwi ńczyk tłumaczy tym, Ŝe wi ększo ść dziatwy jego szkoły rekrutuje si ę ze środowisk rolniczych i jest jeszcze zaj ęta pilnymi robotami polnymi. Liczba uczniów faktycznie wypełniaj ących obowi ązek szkolny daleko odbiega od liczby uczniów zapisanych i przewidzianych w projekcie orga- nizacji szkoły na rok 1946/1947 — 337 uczniów. Oprócz niewypełnienia obowi ązku szkolnego ma to te Ŝ zwi ązek z odpływem uczniów do innych szkół. Szkoła nr 2 jest szkoł ą z j ęzykiem wykładowym białoruskim, dziatwa Ŝycz ąca si ę uczy ć w j ęz[yku] polskim zapisuje si ę do szkoły nr 1 i nr 3 figuruje w dalszym ci ągu na ewidencji rejonu szkoły nr 2. W zwi ązku z tym nale Ŝy szkole nr 2 cofn ąć jeden 167 etat nauczycielski. Na siedem klas (bez równoległych) stosuj ąc pełny wymiar godzin szkoły podstawowej nale Ŝy si ę 196 godzin: 5 etatów naucz[ycielskich po] 30 g[odzin i] kierownik szkoły 20 g[odzin], religia płatna od godzin — 14 g[odzin] i 12 godzin nadliczbowych. Ju Ŝ obecnie szkoła pracuje opieraj ąc si ę na 6 siłach nauczycielskich, gdy Ŝ nauczycielka Nadzieja Melcerówna dotychczas do pracy nie przyst ąpiła i według przewidywa ń kierownika szkoły do szkoły nie wróci. Nauka w szkole rozpocz ęła si ę dnia 3 wrze śnia 1946 r. Dzienniki lekcyjne i wyka- zy ucz ęszczania s ą zało Ŝone i prowadzone w zeszytach. Z kierownikiem szkoły omówiono spraw ę poprawienia frekwencji w szkole przez poci ąg- ni ęcie do obowi ązku szkolnego wszystkich uczniów zapisanych do szkoły i pozostaj ących jeszcze poza szkoł ą oraz spraw ę sporz ądzenia planu lek- cyjnego na sze ść sił nauczycielskich. a a Protokół podpisał podinspektor szkolny S. Feducik. Nr 91 1946 wrzesie ń 15, Tyniewicze Du Ŝe (gm. Narew). — Wniosek rolników ze wsi Tyniewicze Du Ŝe d o komisarza ziemskiego w Bielsku Podlaskim w sprawie wd ro Ŝenia post ępowania scaleniowego ich gru ntów. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. SPBP 1944-1950, sygn. 308, k. 7-8. Ni Ŝej podpisani posiadacze gruntów o ł ącznym obszarze a375 a ha wchodz ących w skład wsi aTyniewicze Du Ŝea, gminy aNarew, powiatu aBielsk Podl[aski] a, znajduj ących si ę we wzajemnej szachownicy z gruntami innych gospodarzy tej Ŝe wsi (nadmiernie zw ęŜ onych), prosimy na mocy p[ost ępowania] a[dministracyjnego] art. 15 ustawy z dnia 31 lipca 1923 r. o scaleniu gruntów („DzURP” z 1927 r., nr 92, poz. 833) o wdro Ŝenie post ępowania scaleniowego celem przekształcenia pomienionych gruntów w obszary odpowiadaj ące wymogom prawidłowego gospodarowania. Nadmieniamy, Ŝe przeci ętny stosunek szeroko ści do długo ści naszych działek w gruntach ornych wynosi jak 1-a1 1/2 m do 700 m a, [w] ł ąkach jak 1-a2 m do 500 m. a Do niniejszego wniosku doł ączamy nast ępuj ące dokumenty: L.p. Nazwisko i imi ę wnioskodawcy oraz imi ę jego ojca Posiada grunty Ilo ść działek Obszar w ha 1. Ostapkiewicz Timofej s. Bazylego 5 27 2. Abramiuk Mikołaj s. Antoniego 2,25 16 3. Gołowaczyk Jerzy s. Makarego 2 — 4. Frankowski Szymon s. Stefana 4 15 5. Gołowaczyk Szymon s. Stefana 4 17 6. Dudicz Tomasz s. Mojsieja 5 20 7. Dudicz Bazyl s. Mojsieja 4 17 8. Dudicz Filip s. Anchima 4,50 31 9. Sadowski Mikołaj s. Timofeja 10 27 168 10. Jaroszuk Teodor s. Jerzego 7 41 11. Świ ętochowska Anna c. Grzegorza 6 27 12. Frankowski Nikodem s. Dorofeja 6,50 18 13. Filjanowicz Aleksander s. Andrzeja 3,50 20 14. Pietryszyk Daniel s. Jana 3 16 15. Turłaj Brunosz s. Wacława 4 25 16. Kołnier Ignacy s. Ignacego 8,50 20 17. Kołnier Stefan s. Ignacego 9 28 18. Filjanowicz Julia c. Aleksandra 3,50 28 19. W awrzyniuk Jan s. Stefana 4 20 20. W awrzeniuk Włodimir s. Gierasima 2 10 21. W awrzeniuk Daniło s. Gierasima 3 19 22. W awrzeniuk Szymon s. Gierasima — — b24 Gołowaczyk Jan s. Eljasza 4 19 25. Kołnier Andrzej s. Piotra 4,75 22 26. Kołnier Tomasz [imi ę ojca] c Teodor 7 27 27. Ostaszewski Kalini [imi ę ojca] Anton 3,50 17 28. Czelej Stefan [imi ę ojca] Andrej 3,25 23 29. Jakoniuk Jakub [imi ę ojca] Sidor 3,50 24 30. Gawryluk Stefan [imi ę ojca]Stefan 4 34 31. Trofimiuk Jan [imi ę ojca] Timofej 6 25 32. Świ ętochowska Anna [imi ę ojca] Jan 5 21 33. Świ ętochowski Szymon [imi ę ojca] Sawa 6 40 34. Paszko Andrej [imi ę ojca] Timofej 3 17 35. Paszko Włodimierz [imi ę ojca] Stefan 3 15 36 Paszko Andrzej [imi ę ojca] Włodzimierz 3 12 37. d Gołowaczyk Włodzimierz [imi ę ojca] Paweł 4 21 38. Gołowaczyk Timofej [imi ę ojca] Makar 1,50 12 39. Gołowaczyk Dimitry [imi ę ojca] Aksenti 1,50 16 40. Sielewoniuk Antoni [imi ę ojca] Aleksander 7 25 41. Sielewoniuk Roman [imi ę ojca] Sofoni 1,75 88 42. Sielewoniuk Paweł [imi ę ojca] Sofoni 1,25 8 43. Sielewoniuk Jakub [imi ę ojca] Władzimierz 3,50 20 44. Lewczuk Mikołaj [imi ę ojca] Grzegorz 6 28 45. Sadowski Jan [imi ę ojca] Kondrat 3 23 46. Jakoniuk Timofej [imi ę ojca] Sidor 3 12 47. Sielewoniuk Wiera [imi ę ojca] Zinowij 2,25 15 48. Paszko Jan [imi ę ojca] Timofej 3 11 49. Łukjaniuk Tatiana 1 9 50. Lewczuk Łukasz [imi ę ojca] Stefan 5 24 51. Sadowska Maria [imi ę ojca] Aksenti 0,80 8 52. Siegen Afanasi [imi ę ojca] Jan 0,50 4 53. Malisz Włodzimierz [imi ę ojca] Arsenij 1,50 11 54. Chilimoniuk Antoni [imi ę ojca] Paweł 3,50 33 55. Stasiukiewicz Paweł [imi ę ojca] Maksim 1,50 15 56. Lewczuk Julja [imi ę ojca] Boris 1,50 13 57. Paszko Kirił [imi ę ojca] Zinowi 2 23 58. Ko ściuczuk Afanasi [imi ę ojca] Demjan 8 36 59. Dudicz Demjan [imi ę ojca] Afanasi 5 34 60. Chirko Łukasz [imi ę ojca] Stefan 3,50 15 61. Łenczycki Jan [imi ę ojca] Spirid 1 11

169 62. Chilimoniuk Pantelimon [imi ę ojca] Kalistrat 5 20 63. Łenczycki Łukasz [imi ę ojca] Marcin 9,50 30 64. Hajduk Szimon [imi ę ojca] Łukasz 6 35 65. Świ ętochowski Łukasz [imi ę ojca] Bazyl 5 17 66. Gawriluk Aleksander [imi ę ojca] Boris 2,35 17 67. Gawriluk Gerasim [imi ę ojca] Justyni 4 20 68. Frankowski Łukasz [imi ę ojca] Grzegorz 4 34 69. Lewczuk Timofej [imi ę ojca] Stefan 2,15 20 70. Frankowski Stefan [imi ę ojca] Samuił 2 10 71. Ostapkiewicz Mikołaj [imi ę ojca] Bazyl 3 27 72. Łukjaniuk Jawdokija [imi ę ojca] Mikołaj 4 29 73. Ostaszewski Mamont [imi ę ojca] Antoni 3 17 74. Sadowski Mifodi [imi ę ojca] Tomasz 3 16 75. Sadowski Antoni [imi ę ojca] Tomasz 3 16 Własnor ęczno ść podpisów wymienionych wy Ŝej posiadaczy, jak równie Ŝ prawidłowo ść danych o ilo ści posiadanych gruntów stwierdzam. Wójt gminy e a-a Pisane odr ęcznie. b W tek ście opuszczono pozycj ę nr 23. c W tek ście od nowej strony wydzielono rubryk ę: „imi ę ojca”. d W tek ście od pozycji nr 36 powtórzono numeracj ę od pozycji nr 27. e Podpisał nieczytelnie wójt gminy Narew. Nr 92 1946 wrzesie ń 16, Białystok. — Protokół posiedzenia Egzekutywy KP PPR w Białymstoku w sprawie u dzielenia pomocy materialnej dla fornali z byłych maj ątków rolnych w gm. Juchn owiec p osiadaj ących grun ta z reformy rolnej, interwencji w Inspektoracie S zkolnym w Białymstoku dotycz ącej u tworzenia szkoły w Barszczewie (gm. Michałowo) i przyjmowania n owych członków do p artii. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 21-22. Obecnych na posiedzeniu 5 osób. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego posiedzenia, 2/ sprawa pomocy dla chłopów, którzy otrzymali ziemi ę z Reformy Rolnej, 3/ rozpatrzenie poda ń wpływaj ących do Kom[itetu] Pow[iatowego] PPR, 4/ przyj ęcie nowych członków do PP R, 5/ wolne wnioski. Do p[unktu] 1. Protokół poprzedniego posiedzenia został odczytany i zatwierdzony przez Egzekutyw ę bez zmian. Do p[unktu] 2. Postanowiono w jednym z maj ątków na terenie gminy Juchnowiec przyj ść z pomoc ą przez rozdanie [darów] UNRRA. Postano- wili śmy pojecha ć na gmin ę Juchnowiec i wybra ć jeden z maj ątków, w którym mo Ŝna byłoby rozda ć [dary] UNRRA dla fornali, którzy otrzymali ziemi ę z Reformy Rolnej. Do p[unktu] 3.

170 a/ Zostało rozpatrzone podanie, które wpłyn ęło do nas ze wsi Barsz- czewo, gm. Michałowo, a Ŝeby przyj ść z pomoc ą w uruchomieniu szkoły w tej Ŝe wsi. Budynek na szkoł ę jest, tylko brak nauczyciela, kiedy ś była tam szkoła. Postanowili śmy zwróci ć si ę do Inspektora Szkolnego w Bia- łymstoku, a Ŝeby w najbli Ŝszym czasie uruchomił szkoł ę we wsi Barszczewo, gm. Michałowo. b/ P odania Mi ńczuka Jana i Mojsaka Jana o zagubionych legitymacjach zostały rozpatrzone. Postanowili śmy póki [co] wstrzyma ć si ę z wydaniem nowych legitymacji, [a Ŝ] do szczegółowego zbadania tej sprawy. c/ Podanie na bro ń Kazberuka Jana zostało rozpatrzone i postanowili śmy nie wyda ć broni, gdy Ŝ mu nie jest potrzebna. Do p[unktu] 4. a/ Zostały rozpatrzone kwestionariusze nowo wst ępuj ących tow[arzyszy] do P PR. Egzekutywa postanowiła przyj ąć nast ępuj ących tow[arzyszy]: 1/ Kupraszewicz Mikołaj, 2/ Anto ńczyk Jan, 3/ Go ścik Julian, 4/ Makarewicz Aleksander, 5/ Bura Aleksy — [wszyscy] z Gródka, 6/ Matwiejczyk W asyl, 7/ Rybi ński Mikołaj, 8/ Kulesza Antoni, 9/ Sak Józef, 10/ Awruk Stefan, 11/ Klimowicz Stefan, 12/ D ąbrowski Aleksander, 13/ Jarocki Wasyl, 14/ Bylewski Wincenty, 15/ Gryko Julian, 16/ Nowik Józef, 17/ Andruszkiewicz Józef, 18/ Kazberuk Jan — [wszyscy] z Michałowa, 19/ Kaczy ński Józef — Kalinówka, 20/ Goł ębiowski Antoni, 21/ Krasowski Stanisław — Zabłudów. b/ Kwestionariusze Pałubi ńskiego Jana i P askiewicza Mikołaja zostały odrzucone i póki [co] nie przyj ęte. c/ Kwestionariusze Jakowskiego Józefa, Gadowskiego Edwarda posta- nowiono póki [co] nie przyj ąć ze wzgl ędu na to, Ŝe nie mieli zał ączonych rekomendacji. P ostanowiono zbada ć bli Ŝej te osoby. Do p[unktu] 5. a/ Delegat z Warszawy na nasz powiat podał wniosek, a Ŝeby na ka Ŝdej komórce przeprowadzi ć pogadanki o granicach zachodnich i wyja śni ć dlaczego Byrnes wyst ępuje przeciwko granicom, i w czyjej obronie on wyst ępuje. W zwi ązku z tym postanowiono przeprowadzi ć kilka masówek na fabrykach. b/ P ostara ć si ę da ć jednego, albo kilku pepeerowców do Starostwa i za- trudni ć w referatach, a Ŝeby nawi ąza ć kontakt i współpracowa ć ze Staro- stwem.a a Protokół podpisał nieczytelnie I sekretarz KP PPR w Białym stoku T. Hajduczenia. Nr 93

171 1946 wrzesie ń 20, Białystok. — Pismo Wydziału Społeczno-Politycznego UWB d o starosty bielskiego w sprawie powrotu z ZSRR d o Polski Biało- rusinów ewakuowanych w 1945 r. z Wólki Zamkowej (gm. Drohiczyn). Odpis, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k. 16. W zwi ązku z pismem tamtejszym Nr. A.P. 8/133/46 z dn. 12 IX 1946 r. 1 w sprawie obywateli a Zduniewiczów Mikołaja i An- toniego, dotycz ącej ponownego osiedlenia si ę na gospodarstwie we wsi Wólka Zamkowa, gm. Drohiczyn, pow. Bielsk P odlaski, była własno ść w[y Ŝej] wymienionych, a przekazanym na skarb pa ństwa w r. 1945 przed wyjazdem do ZSRR. Urz ąd Wojewódzki Białostocki, Wydział Społeczno-P olityczny komu- nikuje, Ŝe jak wida ć z arkusza ewakuacyjnego w[y Ŝej] wymienieni skierowani s ą do Poznania, ich gospodarstwa jako opuszczone prawnie przekazano repatriantowi Roguskiemu Leonardowi i tak ma pozosta ć.b2 a W tek ście: „Ob. Ob.” b Pismo podpisał nieczytelnie pracownik Wydziału Społeczno-Politycznego UW B. 1 W aktach sprawy brak pisma. 2 Odno śnie opisanej sprawy patrz dok. nr 83. Nr 94 1946 wrzesie ń 26, S okółka. — Protokół zebrania koła PPR w PUBP w S o- kółce w sp rawie przyj ęcia d o partii nowych członków, p rzestrzegania dyscypliny p artyjnej i słu Ŝbowej, pracy p ropagandowo-p olitycznej w UBP i p oprawienia warun ków socjalnych fu nkcjonariuszy. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VI/2, k. 21-22. Stan obecnych — 13, nieobecnych — 5. Usprawiedliwionych — 4, nieusprawiedliwiony tow. Rewucki. Z nast ępuj ącym porz ądkiem dziennym: 1/ zagajenie, 2/ odczytanie protokołu poprzedniego zebrania, 3/ sprawy organizacyjne, 4/ dyscyplina partyjna i ogólna, 5/ referat polityczny, 6/ wolne wnioski. Odno śnie punktu 1. Na przewodnicz ącego zebrania został wybrany tow. Skrzypczak oraz na protokolanta została wybrana tow. Wildowicz. Odno śnie punktu 2. Protokół odczytał tow. Piotrowski, w którym punkt 7 uległ zmianie — w sprawie wygłoszenia referatu politycznego przez tow. Kiprjaniuka. Odno śnie punktu 3. Zabrał głos sekretarz koła PPR przy Pow[iatowym] UBP w Sokółce tow. P iotrowski i zaznaczył, Ŝe zostali przyj ęci nowi członkowie, wi ęc obowi ązkowo jest powiedzie ć Ŝyciorysy. Po opowiedzeniu Ŝyciorysów tow. Borowik i tow. Krzykało zostali przyj ęci do koła P PR przy P ow[iatowym] UBP w Sokółce, [Piotrowski] zaznaczył, by zostały opłacone składki członkowskie i by umasowi ć parti ę nale Ŝy, by ka Ŝdy z członków wci ągnął nowego członka. 172 Odno śnie punktu 4. Zabrał głos tow. Kiprjaniuk i zaznaczył, Ŝe w czasie pracy bywa niewła ściwe zachowanie pracowników, zwrócił uwag ę tow. Sidoruk i tow. Suchockiej oraz [na] cz ęste pijatyki, co jest niedopuszczalne w szczególno ści [w przypadku] partyjnych. Oraz czytanie gazet nie odbywa si ę regularnie, poniewa Ŝ niektórzy pracownicy nie przychodz ą wcale, albo si ę spó źniaj ą i w czasie czytania nie ma dyskusji, i na czytanie gazet powinni przychodzi ć wszyscy z plutonu, za wyj ątkiem tych, którzy pełni ą słu Ŝbę. Z kolei zabrał głos tow. Grycuk, który zaznaczył o zachowaniu si ę pracowników na stołówce, [a] za pija ństwo nie tylko przez szefa powinni by ć karani, ale i po linii partyjnej. Z kolei zabrał głos tow. Skrzypczak, który zaznaczył, Ŝe na zebranie powinni przychodzi ć wszyscy bez osobistego zaproszenia, poniewa Ŝ jest to obowi ązek ka Ŝdego partyjniaka. Odno śnie punktu 5. Referatu politycznego nie było. Odno śnie punktu 6. Zabrał głos tow. Salata, który zwrócił si ę w sprawie wydania nowej legitymacji, poniewa Ŝ stare za świadczenie zostało zagubione w szkole. Z kolei zabrał głos tow. Krzykało, który zaznaczył, Ŝe referaty polityczne powinne by ć wygłaszane po kolei przez samych pracowników. I został wyznaczony tow. Kiprjaniuk na wygłoszenie referatu na nast ępne zebranie. Z kolei zabrał głos tow. Skrzypczak, który zaznaczył, Ŝe na kuchni i stołówce pracownicy nie powinni porusza ć rozmów słu Ŝbowych, jak i w innych miejscach poza Urz ędem. Z kolei zabrał głos tow. D ąbrowski, który zaznaczył, Ŝe referenci nie maj ą odpowiedniego mieszkania, poniewa Ŝ jest bardzo zniszczone tak, Ŝe nie ma klamek ani te Ŝ drzwi i mieszka ć w nim nie jest mo Ŝliwe. Na to tow. Piotrowski odpowiedział, Ŝe u nich te Ŝ było nieodpowiednie mieszkanie, ale przy pomocy swoich towarzyszy odremontowali i maj ą teraz dobre mieszkanie. Tow. Grycuk zaznaczył, Ŝe nie ma ściennej gazetki, cho ć ramki zostały zrobione i tak puste wisz ą ju Ŝ par ę miesi ęcy, i do redakcji zostali wybrani tow. Bratkowski, tow. Borowik i tow. Sidoruk, z powodu, Ŝe tow. Bratkowski wyjechał został naznaczony re- daktorem tow. Krzykało. Oraz było postanowione przez wszystkich członków zebra ć ogólne zebranie na dzie ń 28 IX 1946 r. w sobot ę, na którym powinni by ć wszyscy pracownicy, za wyj ątkiem tych, którzy pełni ą słu Ŝbę ai na zebraniu a wybra ć komisj ę składaj ącą si ę z trzech towarzyszy do kontrolowania kuchni i działu gospodarczego. Nast ępne zebranie partyjne zostało wyznaczone na czwartek 3 pa ź- dziernika 1946 r. b a-a Dopisane odr ęcznie. b Protokół podpisał sekretarz koła PPR w PUBP w Sokółce Fr. Piotrowski. 173 Nr 95 1946 wrzesie ń, Białystok. — S prawozdanie miesi ęczne I sekretarza KP PPR w Białymstoku Teodora Hajd uczen i z działaln o ści partii we wrze śn iu 1946 r. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 80-81. a1. Dział organizacyjny. a P lan pracy na miesi ąc wrzesie ń ogólnie został wykonany w 90%. Plan wzrostu partii wykonany w 100%, partia wzrosła o 59 czł[onków]. Obs- łu Ŝono komitety gminne w Gródku i Michałowie, daj ąc referat organizacyjny i o planowo ści komitetów i kół partyjnych. Obsłu Ŝono koło w Wasilkowie, w PUBP i kom[endzie] MO, oraz zorganizowano nowe koła partyjne na Stacji Krynki i we wsi P lanty. Wci ągni ęto do partii kilku członków z odległych miejscowo ści północno-zachodniego terenu powiatu z Goni ądza i Jasionówki. ORMO wzrosło za okres sprawozdawczy o 70 czł[onków], stan ogólny organizacji 171 czł[onków], na terenie gm. Gródek, Michałowo i Zawyki wydano bro ń 69 członkom. ZWM za okres sprawozdawczy wzrósł o 8 czł[onków] — ogółem liczy 80 czł[onków]. Zorganizowano nowe koła w miejscowo ściach: we wsi Budy. Staraniem Komitetu powołano przewodnicz ącego P owiatowego [Zarz ądu] ZWM tow. Sołowieja Włodzimierza. Instruktor zwi ązków zawodowych obsłu Ŝył fabryki w W asilkowie, Mi- chałowie i Gródku. Krzywdy robotników w Gródku o nieracjonalnym wy- dawaniu produktów na karty Ŝywno ściowe, postanowiono naprawi ć. a2. Dział Agitacji i Propagandy. a W drug ą rocznic ę Reformy Rolnej partia poczyniła znaczne starania [przy] obchodzie świ ęta Ref[ormy] Rolnej we wsi Dobrzyniówka. Chło- pom, którzy otrzymali ziemi ę z Reformy Rolnej zaorano ziemi ę, udzielono ziarna na zasiew oraz nawozów sztucznych w ilo ści 7.300 kg. Chłopom we wsiach: Dobrzyniówka, Folwarki i Bogdaniec wydano z zasobów UNRRA: 172 paczki odzie Ŝowe, 142 paczki Ŝywno ściowe, 122 pary butów, 448 puszek konserw mi ęsnych, 512 puszek mlecznych i 268 puszek jarzynowych. Przydzielono chłopom 13 koni z darów UNRRA. W dniu świ ęta Reformy Rolnej obsłu Ŝono posiedzenia Rady Narodowej w Zabłudowie, Michałowie i Gródku. W zwi ązku z mow ą Byrnesa i otwartym listem KC PPR i CKW PPS do NKW PSL zorganizowano masówki na fabrykach w Wasilkowie, Gródku i Michałowie oraz wiec we wsi Juszkowy Gród w dniu 21 IX 1946 r. Objęto około 1.600 osób. Uchwalono rezolucj ę pot ępiaj ącą opiekunów i obro ńców Niemiec oraz awanturnicz ą działalno ść

174 kierowników PSL. Za okres sprawozdawczy rozkolportowano 2 tys. [egzemplarzy] „Chłopskiej Drogi”, 150 egz[emplarzy] „T rybuny Wolno ści”, 500 szt[uk] „Listu otwartego KC P PR i CKW P PS do NKW PSL” oraz „Memoriał Wojewódzkiej Komisji Mi ędzypartyjnej do ministra bezpiecze ństwa” — 300 szt[uk]. Zaprenumerowano 30 egz[emplarzy] gazety „Głos Ludu” i „Chłopskiej Drogi” — w my śl okólnika KC PP R. a3. Zadanie z dziedziny pracy samorz ądowej i placówek powiatowych. a W okresie sprawozdawczym zmieniono starost ę powiatowego Sajana, na jego miejsce jest uzgodniony Swinarski. Instruktor administracyjno-samorz ądowy zasi ęgn ął cz ęś ciowo charak- terystyk rad terenowych, burmistrzów, wójtów oraz obsłu Ŝył w Zabłudowie posiedzenie Rady Gminnej. Partia bierze czynny udział w weryfikacji MO oraz w odprawie wójtów, komendantów posterunków MO, w Komitecie Odbudowy Warszawy i Białegostoku. a4. Dział Rolny. a Z udziałem partii wydano na indywidualne podania rolników 162 m szkła, 650 kg cementu, 420 kg gwo ździ, 27 kg smoły, 560 kg blachy. Dwa wagony wapna i jeden wagon cementu oddano na najbardziej zniszczone gminy: Goni ądz i Kalinówka. Oddano do wpisów hipotecznych 485 gospodarstw z rozparcelowanych majątków na sum ę 2.623 ha. Z ramienia Komisji Przesiedle ńczej zorganizowano dwa wyjazdy na teren gm. Zabłudów i Barszczewo. Partia brała czynny udział w Komisji podziału koni, przydzielaj ąc w pierwszym rz ędzie dla gospodarstw z Reformy Rolnej. Świ ęto Reformy Rolnej odbyło si ę w Dobrzyniówce z wielkim udziałem robotników, partii politycznych, starosty i wojewody. Sprawozdanie z obchodu zostało sporz ądzone oddzielnie. Ogółem rozprowadzono 536.276 kg nawozów na terenie powiatu. Dalsza demonstracyjna pomoc jest w toku we wsi Potoka, która została spalona przez bandy oraz dla maj ątku Hieronimowo. b a-a Podkre ślone. b Sprawozdanie podpisał nieczytelnie I sekretarz KP PPR w Białymstoku T. Hajduczenia. Nr 96 1946 pa ździernik 4, Bielsk Podlaski. — S prawozdanie n aczeln ika Powiato- wego Od działu PUR w Bielsku Podlaskim Mieczysława Moraczewskiego za wrzesie ń 1946 r. dotycz ące osiedlania w p ow. b ielskim Polaków p rzybyłych z ZSRR oraz stosun ku do n ich miejscowych Białorusinów. Odpis, maszynopis. PUR Powiatowy Oddział w Bielsku Podlaskim 1945-1950, sygn. 18, k. 29. W miesi ącu sprawozdawczym, wrze śniu 1946 r., na terenie powiatu Bielsk Podlaski ruch repatriantów bardzo słaby, poniewa Ŝ takowy 175 pismem wojew[ódzkiego] PUR Nr a13321/s a z dnia a6 IX 1946 r. a został całkowicie wstrzymany, co w ko ńcu miesi ąca pismem wojew[ódzkiego] PUR Nr a13795/s a z dnia a17 IX 1946 r. a zostało odwołane. W tym miesi ącu zostało przydzielonych 13 gospodarstw — 81 ha ziemi dla 14 rodzin — 57 osób. Inspektorzy osadnictwa przyst ąpili do sporz ądzania protokołów przekazania gospodarstw repatriantom, co idzie dosy ć trudno, gdy Ŝ repatrianci zajęci prac ą — sianiem oziminy i zbiorem kartofli — nie zgłaszaj ą si ę w celu sporz ądzenia takowych. Nastrój miejscowej ludno ści (Białorusinów) do repatriantów wprost zastraszający, np. we wsi Malesze, gm. Wyszki, tamtejsi mieszkańcy z niewiadomych przyczyn por Ŝnęli no Ŝem, pi ęć ran, repatrianta Bakszuka Teodora, który le Ŝy obecnie w szpitalu w Bielsku. We wsi Pasieczniki, gm. Hajnówka, wójt Borowik nie dopuszcza do osadzania repatriantów w powierzonej jemu gminie, gdzie [s ą] stałe utarczki z tamtejszym Rejonowym Inspektorem Osadnictwa P UR. Powa Ŝniejszych zaj ść w miesi ącu sprawozdawczym na terenie tutejszego powiatu nie było. a-a Pisane odr ęcznie. Nr 97 1946 pa ździernik 5, Białystok. — Pismo referenta Wydziału Personalnego Wojewódzkiego Zarz ądu ZWM w Białymstoku Janiny Brylewskiej d o Zarz ąd u Głównego ZWM w Warszawie informu j ące o ilo ści broni palnej posiadanej przez członków organizacji. Kopia, maszynopis. Wojewódzki Zarz ąd ZWM w Białymstoku 1945-1948, sygn. 20, k. 10-11. Wydz[iał] Personalny przy Zarz ądzie Wojew[ódzkim] ZWM w Bia- łymstoku w odpowiedzi na Wasze pismo z dnia 19 IX 1946 r. L. dz. 795/46 komunikujemy Wam, Ŝe [w] uzupełnieniu przesłanej przez nas listy członków ZWM posiadaj ących bro ń paln ą z dnia 2 VIII 1946 r. 1 donosimy, Ŝe Tymi ński Jerzy wyje ŜdŜaj ąc na studia do Politechniki Wrocławskiej zdał swój pistolet Nr 679 typu TT do Kom[itetu] Wojewódzkiego P PR w B[iałym]stoku. Grycuk Jan wyje ŜdŜaj ąc na Szkoł ę P ol[ityczno]-Wych[owawczych] Oficerów zdał swój pistolet dla Kom[itetu] Wojew[ódzkiego] PP R. Kol[ega] Strzałkowski zdał swój pistolet TT 1.571/44 kol[edze] Sołowiejowi Włodzimierzowi prze[wodnicz ącemu] Zarz[ ądu] Pow[iatowego] ZW M w B[iałym]stoku. Bro ń, która jest własno ści ą reszty zetwuemowców uwidocznionej w poprzedniej ilo ści za wyj ątkiem ww. zmian jest własno ści ą Kom[itetu] Wojew[ódzkiego] PP R. Dnia 25 wrze śnia Zarz[ ąd] W ojew[ódzki] ZWM w B[iałym]stoku ot- rzymał 5 pistoletów typu TT z Z[arz ądu] G[łównego] ZWM w Warszawie o nast ępujących n[umerach]: 5.648, 240, 4.363, 3.243, 4.334, które rozdzielone zostały mi ędzy nast ępuj ących kol[egów]: 1/ 176 Strzałkowski Tadeusz — przew[odnicz ący] ZW ZWM Nr 3.243/1945, 2/ Bieniek Stanisław — przew[odnicz ący] Z[arz ądu] P[owiatowego] ZWM w Łom Ŝy Nr 4.334/45, 3/ T arasewicz Paweł — ref[erent] prop[agandowo]-oś[wiatowy] Nr 278/45 (który otrzymał bezpo średnio osobi ście z ZG w lipcu rb.). Reszta pistoletów tj.: Nr 5.648, 240, 4.363, nie s ą jeszcze rozdzielone i z chwilą przydzielenia ich powiadomimy o tym Zarz[ ąd] Główny. Wydz[iał] Personalny zwraca si ę z pro śbą o dokładne pouczenie jak nale Ŝy wypełnia ć przysłane nam wzory inwentaryzacji oraz wykaz broni i co nale Ŝy wysyła ć do ZG ZWM. P rosi si ę o przykładowe wypełnienie tych wzorów. P .S. Wydział P ersonalny zwraca si ę z pro śbą o wyja śnienie, czy ci członkowie, którzy otrzymali bro ń z innych źródeł, a nie z ZG ZWM maj ą równie Ŝ wypełnia ć pokwitowania i [z]obowi ązania przysyłaj ąc je do ZG ZWM? 1 Patrz dok. nr 74. Nr 98 1946 pa ździernik 5, Łód ź. — Pismo n aczelnika wydziału Zarz ądu Central- nego PUR Zygmu nta Wolskiego do wojewody b iałostockiego w sprawie zasad osiedlania na gospodarstwach pobiałoruskich w woj. białostockim Polaków ewakuowanych z ZSRR. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 628, k. 17. W zwi ązku z nadchodz ącymi alarmuj ącymi wiadomo ściami z terenu województwa białostockiego o wydanych zarz ądzeniach przez poszczególnych starostów (np. powiat Sokółka) oraz stanowisku powiatowych rad narodowych (uchwała P RN w Białymstoku z dnia 31 VIII 1946 r.) w przedmiocie osiedlonych zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami na nieruchomo ściach pobiałoruskich repatriantów, odno śnie których ww. czynniki domagaj ą si ę bezwzględnego ich kierowania na Ziemie Odzyskane, Zarz ąd Centralny PUR wyja śnia co nast ępuje. P a ństwowy Urz ąd Repatriacyjny działaj ąc na podstawie dekretu PKWN z dnia 7 X 1944 r. („DzU[RP]” nr 24 z dnia 27 VII 1945 r., poz. 145) prace w zakresie osadnictwa na ziemiach Polski z 1939 r. prowadzi w my śl obowi ązujących zarz ądze ń Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych (zarz ądzenie nr 9 z dnia 6 IX 1945 r. oraz zarz ądzenie nr 10 z dnia 8 IX 1945 r.) i polece ń Generalnego Pełnomocnika Rz ądu Rzeczypospolitej P olskiej do Spraw Repatriacji min[istra] Wolskiego. Spraw ę osadnictwa na obiektach pobiałoruskich i poukrai ńskich uregu- lowała ju Ŝ uchwała Rady Ministrów z dnia 13 II 1945 r., której tre ść w poruszonej sprawie brzmi jak nast ępuje: „P oleci ć Ministerstwu Rolnictwa i Reform Rolnych w porozumieniu z PUR natychmiast wydzieli ć 177 niezb ędn ą ilo ść obiektów rolnych i przemysłowych dla repatriantów i okre śli ć sposób ich osiedlenia. Wszystkie wiejskie oraz miejskie obiekty zwolnione przez ewakuowanych Ukrai ńców i Białorusinów przeznaczy ć dla repatriantów ze Zwi ązku Radzieckiego i natychmiast je zasiedli ć.” Wykonuj ąc obowi ązuj ące zarz ądzenia ministerialne Pa ństwowy Urz ąd Repatriacyjny przybywaj ących ze wschodu repatriantów osiedla m.in. na obiektach pobiałoruskich wojew[ództwa] białostockiego i nie widzi ja- kichkolwiek podstaw do naruszania ustalonego trybu post ępowania przez czynniki lokalne. P owiatowe rady narodowe, których działalność w zakresie kontroli społecznej urz ędów pa ństwowych mo Ŝe by ć wielce owocn ą, nie mog ą bezpo średnio ingerowa ć i wydawa ć jakichkolwiek decyzji, czy postanowie ń wykonawczych kr ępuj ących, czy te Ŝ zmieniaj ących działanie urz ędów pa ństwowych oparte o dekrety i rozporz ądzenia ministerialne. Powiatowe rady narodowe mog ą natomiast za po średnictwem swych przedstawicieli przedło Ŝyć odpowiednie wnioski do Krajowej Rady Narodowej i uzyska ć t ą drog ą zmianę obowi ązuj ących przepisów. W zwi ązku z powy Ŝszym Zarz ąd Centralny P UR prosi Obywatela Wo- jewodę o skierowanie do podległych obywateli starostów rozporz ądzenia zabraniającego wydawanie zlece ń usuwania osiedlonych repatriantów jak i zlece ń uniemo Ŝliwiaj ących dalsz ą realizacj ę poruczonych P UR w zakresie osadnictwa prac oraz o wyja śnienie powiatowym radom narodowym woj. białostockiego, Ŝe akcja repatriacyjna i poł ączona z ni ą konieczno ść przyjęcia pewnej ilo ści osadników przez ka Ŝde z województw i powiatów, b ędąca jednym z zasadniczych zagadnie ń chwili jest akcj ą ogólnopa ństwow ą i przy jej rozwi ązaniu niedopuszczalnym jest, aby w granicach poszczególnych województw czy powiatów kierowano si ę egoistyczn ą partykularn ą polityką, utrudniaj ąc realizacj ę układów repatriacyjnych czynnikom rz ądowym. P rzy niniejszym zał ącza si ę odpisy pism nadesłanych z województwa białostockiego, stwierdzaj ących podany stan rzeczy. 1 Za Dyrektora Naczelnik Wydziału Zygmunt Wolski 1 Zał ączniki w aktach sprawy; patrz: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 628, k. 18, 20-21. Nr 99 1946 pa ździernik 10, Zaleszany (gm. Kleszczele). — Protokół zeb rania miesz- ka ń ców wsi Zaleszany w sprawie wyj ścia ze współwłasno ści grun tów w trakcie p rac scaleniowych w tej miejscowo ści. Oryginał, r ękopis.

178 SPBP 1944-1950, sygn. 310, k. 31. W dniu 10 pa ździernika 1946 r. zebrani uczestnicy scalenia wsi Zale- szany, gm. Kleszczele, pow. bielskiego, posiadacze nabytych gruntów z majątku Antonowo, gm. Kleszczele, a mianowicie: 1/ Nesteruk Natalia, 2/ Radowicz Helena, 3/ Barszczewski Stefan, 4/ Barszczewski Bazyl, 5/ Barszczewski Michał, 6/ Barszczewski Jan, 7/ Sacharczuk Paweł, 8/ Łukaszuk Mikołaj, 9/ Łukaszuk Aleksander, 10/ Demianiuk Bazyl, 11/ Demianiuk Łukasz i Maria, 12/ Sacharczuk Sergiusz, 13/ Skar Ŝyńska Anna, 14/ Baran Nadzieja, 15/ Czumitowicz Tatiana, 16/ Sacharczuk Grzegorz, 17/ Sacharczuk Dymitr, 18/ Sacharczuk Włodzimierz, 19/ Sacharczuk Jan, 20/ Leończuk Bazyl s. Szymona, 21/ Leo ńczuk Aleksy, 22/ Leo ńczuk Jakub, 23/ Leo ńczuk Anna, 24/ Leo ńczuk Włodzimierz, 25/ Dmitruk Maria, 26/ Leo ńczuk Michał, 27/ Karbowska Wiera, 28/ Ostapkowicz Bazyl, 29/ Niczyporuk Niceta, 30/ Kolendo Jan, 31/ Kolendo Włodzimierz, 32/ Kolendo P aweł, 33/ Kolendo Bazyl, 34/ Kolendo Aleksander, 35/ Burak Natalia, 36/ Ostapkowicz El Ŝbieta, 37/ Lemiesz Maria, 38/ Sacharczuk Aleksander, 39/ S[ynow]cy Niczyporuka Michała, 40/ Bazyluk Emiljan, 41/ Barszczewska Pelagia, 42/ Bazyluk Jakub, 43/ Bazyluk Jan, 44/ Omieljanowicz P iotr, 45/ Bazyluk T aisa, 46/ Szklaruk Piotr, 47/ Młodzianowski Bazyl i Katarzyna, 48/ Czykwin Maria, 49/ Górska Anna, 50/ Barszczewska Eudokia, 51/ Młodzianowski Aleksy, 52/ Kozłowska Olga, 53/ Wierzba Antoni, 54/ Sacharczuk Paweł, 55/ S[ynow]cy Niczyporuka Michała, powzi ęli uchwał ę tre ści nast ępuj ącej. Wyj ść ze współwłasno ści i podzieli ć grunty nabyte na mocy aktu spo- rz ądzonego w roku 1882 o ogólnym obszarze 150 dziesi ęcin 1 w T ulskim Ziemskim Banku, które po zmierzeniu faktycznego stanu na gruncie wy- nosz ą 160,5259 ha zapisane pod nazw ą spółki „Zaleszany I”; przy czym ka Ŝdy wy Ŝej wymieniony otrzymuje ze współwłasno ści obszary według podziału dobrowolnie ju Ŝ dokonanego na gruncie, a mianowicie według przytoczonego wykazu. 2 1 Chodzi o rosyjsk ą jednostk ę miary powierzchni wynosz ącą 10.925 m 2. 2 Wykaz w aktach sprawy; patrz: APwB, SPBP 1944-1950, sygn. 310, k. 32-33. Nr 100 1946 pa ździernik 18, Białystok. — Pismo Zarz ądu Miejskiego w Białymsto- ku d o UWB z informacj ą o liczebn o ści mniejszo ści n arodowych w Białymstoku w 1944 r. i 1946 r. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 686, k. 6-7. W załatwieniu pisma Urz ędu Wojewódzkiego z dn. 2 X rb. Nr. S.P. 89/46 P fn 1, Zarz ąd Miejski w Białymstoku przesyła przy niniejszym wykaz danych liczbowych odno śnie zamieszkałych na terenie m[iasta] 179 Białegostoku mniejszo ści narodowych, sporządzony przez Komend ę Miasta Milicji Obywatelskiej wg stanu na dzie ń 18 pa ździernika rb. [Zał ącznik] Wykaz mniejszo ści narodowych zamieszkałych na terenie miasta Bia- łegostoku (sporz ądzony komisariatami) na dzie ń 18 pa ździernika 1946 r. Komisariat Niemców śydów Białorusin[ów] Ukraińców Litwinów Innych 1944 1946 1944 1946 1944 1946 1944 1946 1944 1946 1944 1946 Kom[isariat] I. 7 7 28 74 1.017 743 20 8 2 2 3 — Kom[isariat] II. 1 — 11 36 596 598 6 16 — 5 1 2 Kom[isariat] 1 7 138 631 665 1.25439 47 6 11 88 113 III. Kom[isariat] 2 2 17 18 723 731 6 6 1 1 — — IV. Razem: 11 16 194 759 3.001 3.32671 76 9 19 92 115 1 Pismo w aktach sprawy; w: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 686, k. 2.

Nr 101 1946 pa ździernik 24, Sokółka. — Pismo wicestarosty sokólskiego Michała Mo Ŝejko d o Wydziału S połeczno-Politycznego UWB z informacją o liczebno ści mn iejszo ści narodowych w pow. sokólskim. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 686, k. 15. Na podstawie poufnych, zebranych informacji ustaliłem, Ŝe na terenie tut[ejszego] powiatu zamieszkuj ą nast ępuj ące mniejszo ści narodowe. 1. Na terenie m[iasta] Sokółka ze ścisłych danych Zarz ąd Miejski do- nosi, Ŝe w dniu 12 X rb. stan obecny jest: a/ Niemców nie było i nie ma, b/ śydów było dwóch, obecnie nie ma, c/ Ukrai ńców nie było i nie ma, d/ Białorusinów było 87, obecnie 61, e/ Litwinów nie było i nie ma, oraz [podobnie] Czechów i innych mniejszo ści narodowych. 2. Na terenie gm. Sokółka zamieszkuj ą nast ępuj ące mniejszo ści naro- dowe: a/ Rosjan 3 osoby, b/ Białorusinów 29 osób, c/ Litwinów 5 osób, d/ Łotyszy — 1 osoba. Stanu mniejszo ści bezpo średnio po wyzwoleniu gmina nie posiada. Innej narodowo ści poza polsk ą na terenie gm[iny] nie ma. 3. Na terenie gm. Ku źnica stan liczbowy Białorusinów bezpo średnio po wyzwoleniu kraju wynosił 470 osób, obecnie wynosi 387, innych na- rodowo ści, jak np.: Niemców, Czechów, Ukrai ńców, śydów i Litwinów na terenie gm[iny] nie ma. 4. Na terenie gm. Babiki po wyzwoleniu kraju było 200 Białorusinów, obecnie 55. 5. Na terenie gm. Szudziałowo po wyzwoleniu kraju Białorusinów było 5.704, obecnie 5.544, innych narodowo ści na terenie tut[ejszej] gm[iny] nie ma. 180 6. Na terenie gm. Janów ani jednej osoby obcej narodowo ści nie ma. 7. Na terenie gm. Korycin mniejszo ści narodowych nie ma. 8. Na terenie gm. Suchowola mniejszo ści narodowych nie ma. 9. Na terenie gm. Nowy Dwór po wyzwoleniu Białorusinów było 941, innych narodowo ści nie ma. 10. Na terenie gm. Zalesie w przybli Ŝeniu przebywa 408 Białorusinów, a innej mniejszo ści narodowej nie zanotowano. 11. Na terenie gm. Sidra przed wojn ą było 500 śydów, obecnie nie ma, po wyzwoleniu kraju Białorusinów było 500, obecnie 481. Jednocze śnie nadmieniam, Ŝe brak jest sprawozda ń z Krynek i Dąbrowy, które nade ślę dodatkowo po otrzymaniu [danych z tych gmin]. 1 Wicestarosta M. Mo Ŝejko 1 Inform acje z gm. Krynki i gm. D ąbrowa patrz dok. nr 112. Nr 102 1946 pa ździernik 25, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo ź- niaka do Wydziału S połeczno-Politycznego UWB z informacj ą o liczebn o ści mn iejszo ści narodowych w powiecie. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 686, k. 8. aPoufne a Donosz ę, Ŝe w powiecie bielsko-podlaskim spo śród wyszczególnionych narodowo ści w wi ększej liczbie zamieszkuj ą tylko Białorusini i śydzi. Litwinów i Czechów nie ma wcale, Ukrai ńców kilkadziesi ąt osób mieszka w Hajnówce, a Niemców trzy-pi ęć osób. Stan liczebny Białorusinów bezpo średnio po wyzwoleniu kraju wynosił około 90.000 osób. śydów było zaledwie kilkana ście osób. aObecnie Białorusinów a jest około 80.000 osób, liczba ich zmniejszyła si ę z powodu ewakuacji około 9.000 osób do ZSRR i odejściu kilku biało- ruskich wsi do ZSRR podczas wytyczania granicy polsko-sowieckiej. śy- dów jest obecnie około 200 osób i wszyscy oni zamieszkuj ą tylko w m[ie ście] Bielsk P odl[aski]. Białorusini zwart ą mas ą zamieszkuj ą we wschodniej cz ęś ci powiatu w gminach: Orla, Narew, Hajnówka, Białowie- Ŝa, Kleszczele, Milejczyce, Mielnik, Narewka, gdzie stanowi ą cz ęsto 95% ogółu ludno ści. Stopniowo na zachód liczba ich si ę zmniejsza i w za- chodnich gminach powiatu, np.: Bra ńsk i Ciechanowiec, stanowi ą znikomy procent. Liczby zostały podane w przybli Ŝeniu, z powodu braku ścisłych danych. Starosta Powiatowy

181 R. Wo źniak a-a Podkre ślone. Nr 103 1946 pa ździernik 26, Białystok. — Pismo Starostwa Powiatowego Biało- stockiego do Wydziału S połeczno-Politycznego UWB z in formacj ą o liczeb- no ści mn iejszo ści narodowych w powiecie. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. k. 4. aPoufne a Na polecenie z dnia 2 X rb. Nr. SP. 89/46 Pfn. 1 przedkładam wykaz li- czebny mniejszo ści narodowych z 15 gmin tut[ejszego] powiatu. Dane z 8 pozostałych gmin (Barszczewo, Dobrzyniewo, Ja świły, Kali- nówka, Michałowo, m[iasto] Choroszcz, m[iasto] SuraŜ, m[iasto] Staro- sielce) zostan ą przesłane dodatkowo niezwłocznie po otrzymaniu z terenu. 2 Białarusini Ukrai ńcy śydzi Stan liczebny poszczególnych narodowo ści bezpo średnio 16.100 1 84 po wyzwoleniu kraju Stan liczebny tych Ŝe w chwili obecnej 13.548 5 — Za Starost ę Powiatowego B. Markiewicz a-a Podkre ślone. 1 Pismo w aktach sprawy; w: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 686, k. 2. 2 Patrz dok. 115. Nr 104 1946 p a ździern ik [przed 28], Białystok. — S prawozdanie instruktora rolne- go KP PPR w Białymstoku Michała Nosa dotycz ące sytu acji ekonomicznej i politycznej n a wsi. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VIII/1, k. 6-7. 1. W niedziel ę 29 IX 1946 r. z udziałem Komitetu P owiatowego PP R przeprowadzony był Powiatowy Zjazd ZSCh w Białymstoku. Na zje ździe został wybrany nowy zarz ąd. P omimo to jednak praca ZSCh nie stoi na nale Ŝytym stopniu. Powodem tego jest to, Ŝe nie ma środków na utrzymanie [ środków] lokomocji, ani nawet mo Ŝliwego lokalu. P omimo tego jednak przy naszej pomocy przeprowadzono gminne zjazdy 20 X 1946 r. w kołach Gródka i Michałowa. Koła te zostały odnowione. Spółdzielczo ść na terenie powiatu rozwija si ę bardzo słabo, gdy Ŝ w po- wiecie jest tylko wzorowa spółdzielnia w Gródku, która posiada 14 działów posiadających 700.000 zł obrotu. 2. aJesienna akcja siewna, ile zasiano i rozprowadzono nawozów sztucznych, kredyty. a

182 W zwi ązku z trudno ściami powojennymi z ogromnym brakiem sił po- ci ągowych powiat białostocki nie mo Ŝe si ę szczyci ć zaprojektowaniem akcji siewnej na szerok ą skal ę. Ogółem na 91.797 ha ogólnej powierzchni ziemi ornej zasiano 29.400 ha ozimin, z tego 27.800 ha Ŝyta, 1.600 ha pszenicy i oprócz tego 2.400 ha koniczyny. Zapasy w terenie wynosiły 5.460 ton Ŝyta,1.270 ton pszenicy. Pomimo tego brakowało 100 ton Ŝyta i 50 ton pszenicy, które otrzymano z opó źnieniem i rozdano pomi ędzy biednych rolników. Rozprowadzenie nawozów sztucznych przedstawia si ę bardzo słabo. Powodem tego jest to, Ŝe spółdzielnie S[amopomoc] Ch[łopska] nawozów nie otrzymały i na kredyt oddano zaledwie 7.300 kg. Spółdzielnie „Społem” do 25 IX 1946 r. sprzedały: azotaniaku — 9.500 b kg, saletry 4.725 kg, superfosfatu — 507.251 kg, soli potasowej 7.500 kg, do tego doda ć 7.300 kg kredytu, to razem wynosi 536.276 kg. W ogólno ści jesienna akcja siewna uko ńczona została w 100%. Orki traktorowej, oprócz [pracy] jednego traktora, który obsłu Ŝył Dobrzyniówkę, nie było, gdy Ŝ wszystkie traktory zgodnie z rozporz ądzeniem Ministerstwa Rolnictwa odesłano na Ziemie Odzyskane. 3. aWpisy hipoteczne. a W tym miesi ącu odesłano do hipoteki [pomiary] ziemi z maj ątków: Kamionka, Nowosiółki, Jakubowszczyzna, o obszarze 281,5 ha na 44 nabywców. 4. aSprawa gospodarstw pobiałoruskich i poniemieckich. a Wszystkie gospodarstwa poniemieckie zostały zaj ęte przez repatriantów z ZSRR. Wyje ŜdŜaj ący do ZSRR Białorusini niektórzy oddawali swe gospodarstwa swym małorolnym krewnym, albo znajomym. Gospodarstwa zdane P UR zaj ęli repatrianci z ZSRR. Obecnie Komisja P rzesiedle ńcza [nie] osiedla repatriantów na małorolnych gospodarstwach pobiałoruskich, a oddawane s ą one dla małorolnych dla upełnorolnienia ich gospodarstw. 5. aSprawa Zwi ązku Zawodowego Robotników Rolnych. a W zwi ązku z tym, Ŝe na terenie powiatu znajduje si ę tylko 4 maj ątki pozostające pod administracj ą pa ństwow ą, w których jest nie wi ęcej jak po dwóch ludzi w ka Ŝdym, przeto ZZRR w powiecie nie istnieje. 6. aOdbudowa wsi. a Odbudowa wsi w naszym powiecie jest prawie nie widoczna, gdy Ŝ zap- rojektowane do odbudowy 35 wiosek odbudowuj ą si ę samodzielnie bez Ŝadnej pomocy.

183 5 X 1946 r. na posiedzeniu Komitetu P owiatowego [P PR] została powzi ęta uchwała okazania pomocy w odbudowie spalonej przez bandy wsi P otoka, gm. Zabłudów. Dla odbudowy tej wsi postanowiono okaza ć pomoc dając tam pewn ą ilo ść darów UNRRA i skierowa ć wi ększ ą ilo ść materiałów budowlanych. W tym celu został sporz ądzony spis spalonych gospodarstw, zebrano 40 poda ń na drzewo i materiały budowlane. Materiałów budowlanych w tym miesi ącu nie było. 2 wagony cementu i 2 wagony wapna oddane na 3 gminy: Kalinówka, Ja świły i Goni ądz. Gminy te s ą najbardziej zniszczone podczas działa ń wojennych, dlatego Komitet Powiatowy P PR zgodnie z Zarz ądem P owiatowym ZSCh postanowił zwróci ć uwagę na posyłanie tam wi ększej ilo ści materiałów budowlanych. 7. aKolporta Ŝ „Chłopskiej Drogi”. a W pa ździerniku rozprowadzono 300 egzemplarzy „Chłopskiej Drogi” i to wszystko poszło na tereny, w których najwi ęcej jest naszych członków. Ponadto we wrze śniu wypisano 31 egzemplarzy „Głosu Ludu” i w pa ździerniku wypisano dla członków i bezpartyjnych 15 egzemplarzy „Głosu Ludu” i 10 egzemplarzy „Chłopskiej Drogi”. 8. aZagadnienie gospodarcze, podział koni, krów itd. a W zwi ązku z ogromnym zniszczeniem podczas działa ń wojennych i sze ścioletniej okupacji hitlerowskiej 1 gospodarka rolna znajduje si ę w ci ęŜ kim poło Ŝeniu. Najbardziej odczuwa si ę brak sił poci ągowych i narz ędzi rolniczych. Dotychczas rozdano 258 koni + obecnie 33 konie, co stanowi razem 291 c koni. O podziale koni obecnie decyduje ZSCh przy czynnym udziale Kom[itetu] Pow[iatowego] PPR. Krów w tym miesi ącu nie było wcale. Ponadto dla nadziałowców i biednych rodzin rolniczych rozdano dary UNRRA. Narz ędzia rolnicze i ró Ŝne towary przemysłowe rolnicy nabywaj ą w „Społem”, a zasadniczo na wolnym rynku. Ilo ść rzeczy unrowskich wynosi 3 pary obuwia d, 213 spodni, 87 kalesonów, 80 swetrów, 600 rzeczy dziecinnych, 50 sukienek, 30 koszul, 20 par bielizny, 25 kaftaników, 102 pary skarpet, 200 kg mydła. 9. aDziałalno ść Rad Społeczno-Osiedle ńczych. a RSO na terenie powiatu istniej ą, lecz w tym miesi ącu nie wyjawiły Ŝad- nej działalno ści. Powodem tego jest wstrzymanie w powiecie wszelkiego rodzaju osiedlania. 10. aSytuacja polityczna. a Z powodu minionej wojny ludno ść wci ąŜ jeszcze w jakim ś stopniu jest zdemoralizowana. Je śli chodzi o powiat białostocki, to dzieli si ę on na dwie cz ęś ci: 1/ wschodni ą i [2/] zachodni ą. Cz ęść wschodnia jest wi ęcej

184 bezpieczna, nie ma tam prawie band, ludno ść jest wi ęcej przychylna do demokracji. Wyró Ŝniaj ą si ę tam du Ŝe, najbardziej poka źne gminy — to Gródek i Michałowo. W gminach tych jest podstawowa ilo ść członków naszej partii, zorganizowane ORMO i władze partyjne maj ą tam decyduj ący głos. Je Ŝeli chodzi o strony zachodnie, to s ą one zagro Ŝone ze strony band, ludno ść mniej przychylna do obecnego ustroju. Urz ędy i instytucje z powodu band działaj ą o wiele gorzej czym w terenach wschodnich. a-a Podkre ślone. b W tek ście: „9.600”. c W tek ście: „191”. d Opuszczono: „213 butów”. 1 Okupacja niemiecka we wschodniej i centralnej Białostocczy źnie rozpocz ęła si ę w ko ńcu czerwca 1941 r., a zako ńczyła w ko ńcu lipca 1944 r. i trwała około 3 lat. Nr 105 1946 pa ździernik 28, Augustów. — Wykaz wła ścicieli gospodarstw rolnych w gm. Lipsk ewakuowanych z Polski na mocy u mowy polsko-radzieckiej z 9 IX 1944 r. o ewakuacji Białorusinów d o BS RR. Oryginał, r ękopis. Wojewódzki Urz ąd Ziemski w Białymstoku 1944-1947, sygn. 71, k. 1, 11-12. Wykaz niepełny nieruchomo ści ziemskich, poło Ŝonych na terenie po- wiatu augustowskiego, projektowanych do przej ęcia na własno ść Skarbu Pa ństwa, na cele reformy rolnej i osadnictwa na podstawie p[unk]tu 1 art. 1 Dekretu z dn. 28 listopada 1945 roku o przejęciu niektórych nieruchomo ści ziemskich na cele reformy rolnej i osadnictwa („DzURP” poz. 321) 1 L.p. Imi ę i nazwisko b[yłego] wła ściciela, a w miar ę Nazwa miejscowo ści Obszar u Ŝytków mo Ŝliwo ści i imi ę ojca rolnych a b94. Doro Ŝko Jan wie ś Kopczany 5,39 [ha] 95. Sapiecha Marcin wie ś Kopczany 3,55 [ha] 96. Romanczuk Grzegorz wie ś Kopczany 5,32 [ha] 97. s[ynow]ców Harasimiuk Józefa wie ś Kopczany 3,92 [ha] 98. Daniczyk Piotr wie ś Kopczany 4,71 [ha] 99. Suchowier Aleksander wie ś Kopczany 4,67 [ha] 100. Sapiecha Weronika wie ś Kopczany 3,82 [ha] 101. Sapiecha Konstanty wie ś Kopczany 4,33 [ha] 102. Waszczuk Anastazja wie ś Kopczany 2,81 [ha] 103. Markiewicz Adam wie ś Kopczany 9,26 [ha] 104. Lisowski Jan i Malwina (matka) wie ś Kopczany 7,01 [ha] 105. Suchowier Marianna wie ś Kopczany 11,84 [ha] 106. Borodziuk Adam wie ś Kopczany 12,29 [ha] 107. Szulejko Józef wie ś Kopczany 17,00 [ha] c a Opuszczono niewypełnion ą rubryk ę: „Obszar u Ŝytków rolnych — lasów”, oraz rubrykę: „Razem” — powtarzaj ącą dane uj ęte w tabeli. b Opuszczono pozycje od 1 do 93 z danymi dotycz ącymi Rosjan-Starowierów. c Opuszczono ogólne dane podsumowuj ące wykaz.

185 1 „Wykaz” stanowi „Zał ącznik do zarz ądzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych i Ziem Odzyskanych w spr[awie] nier[uchomo ści] ziemskich pozostałych po osobach przesiedlają- cych si ę do Zwi ązku S[acjalistycznych] R[epublik] R[adzieckich]”. Nr 106 1946 pa ździernik 28, Białystok. — Pismo dyrektora Wojewódzkiego Od- działu PUR w Białymstoku Eu geniusza Borejki do wojewody białostoc- kiego w sprawie planu ewakuacji ludn o ści zamieszkuj ącej tereny p rzygra- niczne w zwi ązku z delimitacj ą granicy polsko-radzieckiej. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 638, k. 31. J. Zieleniewski: „Delimitacja północno-wschodniego odcinka granicy pa ństwowej mi ędzy Rzeczpospolitą Polsk ą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1944-1947 i zwi ązane z ni ą problemy narodowo ściowe. Wybór źródeł”; w: „Rubie Ŝe”, 1992, nr 1, s. 55 (kserokopia). aPoufne a W wykonaniu ustnego zlecenia Ob. W ojewody z dnia 8 X 1946 r. w przedmiocie opracowania planu akcji repatriacyjnej w pasie granicznym, spowodowanej delimitacj ą granicy wschodniej, Wojewódzki Oddział PUR przedkłada w zał ączeniu sprawozdania rzeczonej akcji z terenu powiatów: Bielska Podlaskiego, białostockiego i sokólskiego — wraz z wykazem rodzin 1, zamieszkuj ących osiedla pogranicza na terenie powiatu bielskiego, mające odej ść na skutek przesuni ęcia granicy wschodniej na rzecz ZSRR. Na terenach za ś powiatów białostockiego i sokólskiego granica wschodnia została zdelimitowana na rzecz Polski, na niektórych odcinkach od 1 [km] do 5 [km], a nawet do 7 km. W toku przeprowadzania wspomnianych prac dało si ę zauwa Ŝyć, Ŝe du Ŝo elementu narodowo ści białoruskiej zamieszkałego pogranicze, który jak wynika z zał ączonych sprawozda ń tylko ze wzgl ędu na odmienn ą ko- niunkturę gospodarcz ą, nie za ś poczucia obywatelskiego i lojalno ści wzgl ędem Rzeczypospolitej, wyra Ŝa ch ęć przej ścia wzgl ędnie pozostania na terenach przychodz ących na rzecz P olski. Z uwagi na powy Ŝsze, wła ściwym byłoby przymusowe wysiedlenie lud- no ści białoruskiej poza granice pa ństwa, w przeciwnym bowiem razie cał ą ludno ść białorusk ą, zamieszkuj ącą w pasie granicznym, indywidualnie osiedli ć na terenach nowo odzyskanych, zaludniaj ąc te miejscowo ści repatriantami i t ą drog ą usun ąć , od dawna ju Ŝ panuj ące, wszelkie szkodliwe i wrogie stosunki pogranicza wschodniego. Jednocze śnie nadmienia si ę, Ŝe rodziny polskie trac ące swe gospodarstwa rolne z powodu przesuni ęcia granicy w pow. bielskim, mog ą by ć osiedlone na terenie tego Ŝ powiatu. Zał ączniki: akta sprawy del[imitacji] granicznych. 2 Kierownik Dz[iału] Dyrektor Wojew[ódzkiego] Osadnictwa Oddz[iału] PUR

186 mgr E. Snarski b E. Borejko b a-a Podkre ślone. b Pismo podpisali nieczytelnie: Edward Snarski i E. Borejko. 1 Brak w aktach sprawy. 2 Zał ączniki w: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 638, k. 32-44. Patrz takŜe dok. nr 107. Nr 107 1946 pa ździernik 28, Sokółka. — Sp rawozdanie n aczelnika Powiatowego Od działu PUR w Sokółce Wiktora Horczaka dotycz ące ewakuacji lu dno ści wskutek delimitacji granicy p olsko-radzieckiej przesłane do Wojewódzkiego Od działu PUR w Białymstoku. Oryginał, maszynopis. PUR Powiatowy Oddział w Sokółce 1945-1950, sygn. 8, k. 1-6. J. Zieleniewski: „Delimitacja północno-wschodniego odcinka granicy pa ństwowej mi ędzy Rzeczpospolitą Polsk ą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1944-1947 i zwi ązane z ni ą problemy narodowo ściowe. Wybór źródeł”; w: „Rubie Ŝe”, 1992, nr 1, str. 51-52 (odpis). W wykonaniu zarz ądzenia Ob. Kierownika w sprawie delimitacji grani- cy na terenie pow. sokólskiego, w pracy tej wzi ęli udział: W. Horczak — Naczelnik Oddziału, J. Assanowicz — Insp[ektor] Osadnictwa, St. Ciesiu ń — Ref[erent] Działu Ogólnego. Poza oficjalnym sprawozdaniem podaje poni Ŝej spostrze Ŝenia własne [o] sytuacji na granicy pow. sokólskiego. Gm. Nowy Dwór W całej gminie przewa Ŝa ludno ść polska, w samym miasteczku Nowy Dwór było około 20 rodzin białoruskich, z tego 18 rodzin w roku ubiegłym ewakuowało si ę na tereny BSRR „pod przymusem” (z rana znajdowali w drzwiach swoich mieszka ń wezwanie do opuszczenia terenów polskich), pozostałe dwie rodziny do Pa ństwa P olskiego s ą ustosunkowane przychylnie. Rodziny, które ewakuowały si ę znajduj ą si ę według informacji ludno ści miejscowej około jednego kilometra za granic ą na gospodarstwach opuszczonych przez Polaków, którzy ewakuowali si ę na tereny polskie. Gm. Ku źnica W całej gminie przewa Ŝa ludno ść polska. Nie zachodz ą wypadki wy- st ąpie ń antypolskich. Wsie, które dochodz ą do P olski zaludnione s ą elementem przychylnym dla Polski. Gm. Babiki Wsie mieszane, s ą stu procentowe polskie i białoruskie, z białoruskich, które znajduj ą si ę obecnie na tej stronie, wie ś Harkawicze jest najbardziej nieprzychylnie ustosunkowana do Pa ństwa Polskiego (biernie). Ze strony mieszka ńców tej Ŝe wsi spotyka si ę wci ąŜ na nieprzychylne ustosunkowanie si ę do repatriantów osiedlonych w Harkawiczach, było ich 11 obecnie zostało tylko 4, reszta z racji wrogiego stosunku ludno ści

187 miejscowej przesiedliła si ę na tereny nowo odzyskane. Inicjatorem ze strony wsi jest sołtys Harkawicz Jacewicz Aleksander. Ze wsi, które przychodz ą do Polski, mianowicie: Usnarz Górny, Grzy- bowszczyzna, Jurowlany — wszystkie s ą zamieszkałe w stu procentach przez Białorusinów, jednak Grzybowszczyzna posiada około 40% Polaków, porz ądanym byłoby gdyby ludno ść wsi Harkawicze, Jurowlany, Usnarz Górny oraz ludno ść wsi Grzybowszczyzna przesiedli ć na teren BSRR — przede wszystkim za ś ludno ść wsi Harkawicze, co do której zapatrywania polityczne nieraz skupiały si ę „na mojej skórze” jako Naczelniku Oddziału. Ja do wsi wymienionych wy Ŝej poza Harkawiczami informacje mam od repatriantów ze wsi Grzybowszczyzna — Polaków. Gm. Krynki Dochodzi jedna wie ś Łapicze, według informacji młynarza w Nietupie Ob. Karpi ńskiego, wie ś ta nie jest zadowolona z przył ączenia do Polski. W m[iejscowo ści] Siemionówka znajduj ącej si ę obecnie około 2 km za granicą, w której został zorganizowany „Sielsowiet” 1, który ma ł ączno ść ze wsi ą Harkawicze po stronie polskiej, oraz jak dotychczas ze wsiami znajdującymi si ę za granic ą, które maj ą doj ść do nas jak: Usnarz Górny, Grzybowszczyzna, Jurowlany i Łapicze — o sposobie łączno ści nic konkretnego powiedzie ć nie mog ę, poniewa Ŝ ludno ść miejscowa w tej materii informacji udziela bardzo ogl ędnie, jednak zdolny obserwator łączno ść t ę zauwa Ŝy. W załączeniu przedstawiam sprawozdanie z naszych prac, szkic mapy granic pow. sokolskiego 2, oraz mój r ękopis dla celów informacyjnych. [Zał ącznik] Linia graniczna, przebiegaj ąca w powiecie sokólskim została przesuni ęta na wschód na korzy ść Polski od 100 m do 3.000 m. Na północy powiatu odchylenie jest mniejsze, natomiast na południu wi ększe. P oczynaj ąc od północy na terenie powiatu sokólskiego, [do] gminy Nowy Dwór przechodzi cz ęś ciowo wie ś Rogacze, wi ększo ść tej wsi pozostaje po stronie BSRR, zamieszkała przez ludno ść polsk ą wyznania rzymskokat[olickiego] wykazuj ącą du Ŝą ch ęć nale Ŝenia do P olski. W czasie działa ń wojennych wie ś nie była spalona. Przez przeci ęcie lini ą graniczn ą wi ększo ść gruntów została stracona, przez co warunki materialne mieszka ńców wsi bardzo si ę pogorsz ą. Grunta średniej jako ści, słabo zalesione, miejscami piaszczysto-Ŝwirowate nie sprzyjaj ą dobremu rozwojowi rolnictwa.

188 P osuwaj ąc si ę dalej na południe granica przecina na wschód od stacji kolejowej Bielany tor kolejowy Suwałki-Grodno oraz szos ę D ąbrowa- Grodno. Mi ędzy torem a szos ą przechodzi na stron ę Polski du Ŝa wie ś Chworo ściany o ludno ści polskiej wyznania rzymskokatolickiego, składaj ąca si ę z około 80 gospodarstw, nie spalona w czasie wojny, posiadaj ąca grunta o glebie średniej jako ści. T eren pagórkowaty, pokryty drobnymi lasami mieszanymi. Na południe od Chworo ścian granica posuwa si ę na wschód około 1.200 m, wsie do P olski nie przechodz ą, zyskujemy tylko na terenie, który tak Ŝe samo jest pagórkowaty o glebie do ść słabej i ubogim zalesieniu. Na terenie gm. Ku źnica linia graniczna została przesuni ęta bardzo mało na wschód około 200-300 m, przecinaj ąc lini ę kolejow ą Białystok- Grodno, przebiega na północno-wschód od m[iejscowo ści] Ku źnica i tutaj przecina szosę Białystok-Grodno. śadne wsie do P olski nie przechodz ą. W dalszym ci ągu na terenie tej Ŝe gminy uzyskujemy wie ś Nowodziel, zamieszkałą przez ludno ść polsk ą, wyznania rzymskokatolickiego, po- siadającą około 120 gospodarzy, dobrze zagospodarowanych, według informacji miejscowej ludno ści do ść zamo Ŝnych i przejawiaj ącą du Ŝą ch ęć nale Ŝenia do Polski. W czasie działa ń wojennych kilka gospodarstw zostało spalonych. Teren pagórkowaty, gleba piaszczysta, w dolinach torfiasto-gliniasta, sprzyjająca rozwojowi rolnictwa. Wi ększo ść gruntów, które zostały przeci ęte lini ą graniczn ą pozostała po stronie BSRR, co wpłynie ujemnie na Ŝycie gospodarcze mieszka ńców wsi Nowodziel. W rejonie Nowodziela granica przesuwa si ę około 700-800 m na wschód, a wi ęcej na południe odbiega od starej linii na odległo ść około 2.000 m. Zyskujemy wi ęc na terenie oraz wsie: Tołcze — posiadaj ące około 20 gospodarstw, Szymaki — około 20-25 gospodarstw oraz Klimówka — około 25 gospodarstw, wszystkie zamieszkałe przez ludno ść polsk ą wyznania rzymskokatolickiego, nie zniszczone przez działania wojenne do ść zamo Ŝne, przychylne w stosunku do P a ństwa Polskiego i pragn ące wej ść w jego skład. Teren w dalszym ci ągu pagórkowaty o glebie piaszczysto-Ŝwirowej, miejscami kamienistej, pokryty drobnymi lasami z przewag ą li ściastych. P osuwaj ąc si ę na południe wkraczamy na teren gminy Babiki, gdzie linia graniczna w stosunku do starej przesuni ęta została na odległo ść około 1.700 m na wschód, przez co zyskujemy wie ś Palestyn ę, przed wojn ą zamieszkałą w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci przez ludno ść Ŝydowsk ą, zajmuj ącą si ę rolnictwem. Obecnie zamieszkuje tutaj około 5

189 gospodarzy-P olaków, śydzi bowiem zostali wyniszczeni przez Niemców, a gospodarstwa zdewastowane. Nast ępna wie ś, która znajdzie si ę na terytorium P olski, jest to w[ie ś] Nomiki posiadaj ąca z gór ą 75 gospodarstw o ludno ści polskiej wyznania rzymskokatolickiego, dobrze zagospodarowana, nie spalona przez działania wojenne. W rejonie Nomik linia graniczna przesuni ęta na wschód około 1.200 m, je śli chodzi o obszar terenu to zyskujemy, natomiast pod wzgl ędem zaludnienia bardzo mało mieszka ńców przechodzi do P olski, poniewa Ŝ zabudowania pozostały po stronie BSRR. W okolicy Odelska, posuwaj ąc si ę na południe, zyskujemy tylko na te- renie, m[iejscowo ść ] Odelsk pozostaje po stronie BSRR, wsie nie przechodz ą, natomiast grunta nale Ŝą ce do wsi Zubrzyca Wielka i Zubrzyca Mała, które le Ŝą obecnie na starej linii granicznej, co w du Ŝej mierze podniesie stan materialny mieszka ńców. Na południowy-wschód od Zubrzycy Małej przechodzi do P olski wie ś Minkowce, składaj ąca si ę z 80 gospodarstw całkowicie polskich, [ludno ść ] wyznania rzymskokatolickiego, pod wzgl ędem gospodarczym na do ść wysokim poziomie, dobrze zagospodarowana z powodu dobrej jako ści gleb. Ludno ść przychylnie ustosunkowana do Pa ństwa P olskiego. Tutaj linia graniczna została przesuni ęta do 1.200 m na wschód, a bardziej na południe nawet do 2.000 m. Przechodzi do Polski wie ś Usnarz Górny, której grunta pozostaną jednak Ŝe w wi ększej cz ęś ci po drugiej stronie granicy. Ludno ść mieszana polsko-białoruska. Polacy wyznania rzymskokatolickiego stanowi ą 70% mieszka ńców, natomiast Białorusini prawosławni — 30%. Ogółem około 40 gospodarstw słabo zagospodarowanych przez działania wojenne nie zniszczonych. Grunta słabe piaszczysto-kamieniste w wi ększej cz ęś ci pozostaj ą po stronie BSRR. Na południe od Usnarza Górnego w odległo ści 1 km przechodzi [do P olski] wie ś Grzybowszczyzna zamieszkała przez Białorusinów wyznania prawosławnego i w 40% przez Polaków, oraz wie ś Jurowlany — całkowicie białoruska, ludno ść wyznania prawosławnego, wrogo ustosunkowana do Polski. Gospodarstwa w ilo ści 60 dosy ć słabo zagospo- darowane ze wzgl ędu na jako ść gleby. W okolicy tej wsi linia graniczna odbiega do 2.500 m na wschód. W okolicy Krynek granica przecina szos ę Krynki-Brzostowica Mała i została przesuni ęta na odległo ść około 1 km, przez co zyskujemy na terenie pozbawionym miejscowo ści zamieszkałych. Dalej na południe przechodzi pół wsi Łapicze zamieszkałej przez ludność w wi ększo ści polsk ą wyznania rzymskokatolickiego, składaj ącą si ę z 40 gospodarstw, w tym około 10% Białorusinów. Osiedla dobrze zagospodarowane i nie

190 zniszczone przez działania wojenne, przez przesuni ęcie granicy uzyskuj ą grunta, które dotychczas znajdowały si ę po stronie BSRR. Na terenie powiatu sokólskiego linia graniczna przebiegaj ąca na korzy ść Polski wł ącza około 15 wsi w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści polskie, bardzo przychylnie ustosunkowane, pragn ące jak najszybciej by ć przył ączone. Tam gdzie spotyka si ę wsie białoruskie mo Ŝna zauwa Ŝyć wrogie ustosunkowanie ludno ści, a mianowicie w okolicy m[iejscowo ści] Krynki i na południe. W tych te Ŝ miejscach zyskujemy do ść du Ŝo na terenie, natomiast na północ od Krynek i w okolicy Ku źnicy linia graniczna została bardzo mało przesuni ęta na wschód, a tutaj zamieszkuje najwi ęcej P olaków. Celowym by było wszystk ą ludno ść narodowo ści białoruskiej, zamiesz- kującą wsie: Jurowlany, Grzybowszczyzna, Usnarz Górny i Łapicze prze- siedli ć na teren BSRR, tym samym uzyskałoby si ę sporo gospodarstw, na których mo Ŝna b ędzie osiedli ć ludno ść polsk ą z terenów odchodz ących do BSRR. a a Pod tekstem nieczytelne podpisy: naczelnika Powiatowego Oddziału PUR w Sokółce W. Hor- czaka i kierownika Referatu Ogólnego Powiatowego Oddziału PUR w Sokółce St. Ciesiuna. 1 Chodzi o wiejsk ą rad ę deputowanych ludowych, jako struktur ę władzy w ZSRR. 2 W aktach brak tego dokumentu. Nr 108 1946 pa ździernik 30, Białystok. — Protokół posiedzenia Egzekutywy KP PPR w Białymstoku w sprawie organizacji p omocy przy odb udowie wsi Potoka (gm. Zabłudów), zmian kadrowych egzekutywy KP, wykluczenia i przyj ęcia do p artii. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 25-27. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokółu z poprzedniego posiedzenia, 2/ sprawa pomocy w odbudowie wsi Potoka, 3/ zatwierdzenie sekr[etarki] tech[nicznej] Komi[tetu] Gm[innego] PP R w Michałowie, 4/ rozpatrzenie poda ń na bro ń, 5/ wycofanie dwóch członków Egzekutywy, 6/ wykluczenie członków z partii, 7/ przyj ęcie nowych członków, 8/ wolne wnioski Do p[unktu] 1. Odczytano protokół, który przyj ęto bez zmian. Do p[unktu] 2. Sekretarz poinformował Egzekutyw ę o akcji pomocy w odbudowie wsi P otoka. Egzekutywa postanowiła wystąpi ć z wnioskiem do komisji podziału koni o przydzielenie dla wsi Potoka 5 koni. Do do- pilnowania tej sprawy zobowi ązano I sekretarza. P ostanowiono podj ąć [działania w sprawie] przydziału materiałów budowlanych ze starostwa dla wsi P otoka przez tutejszy Komitet i bezpo średnio rozprowadza ć dla mieszka ńców tej wsi. Odpowiedzialny za rozprowadzenie tow. Nos Michał. O ile zostanie uznane podanie o przydzielenie dla mieszka ńców

191 wsi P otoka darów UNRRA, to równie Ŝ Komitet winien wzi ąć czynny udział w rozprowadzaniu do poszczególnych mieszka ńców. Do p[unktu] 3. Egzekutywa postanowiła zatwierdzi ć sekretark ę tech- niczną przy Komitecie Gminnym PP R w Michałowie tow. AmbroŜej Ann ę. Do p[unktu] 4. Zostało rozpatrzone podanie na bro ń tow. Błaszczak Janiny i Egzekutywa postanowiła wyda ć bro ń dla wy Ŝej wymienionej to- warzyszki, gdy Ŝ bro ń jest jej potrzebna dla własnej obrony. Do p[unktu] 5. Zostali wycofani z Egzekutywy nast ępuj ący tow[arzy- sze]: tow. D ąbrowski a Konstanty ze wzgl ędu na to, Ŝe został przemiesz- czony na prac ę do Olecka, tow. Bujnowski Tadeusz ze wzgl ędu na to, Ŝe z kierownika propagandy został przeniesiony na pracę do kinofikacji, nale Ŝy do komórki Miejskiej i nic wspólnego nie ma z pracą w powiecie białostockim. Do p[unktu] 6. a/ Decyzj ą Egzekutywy postanowiono wykluczy ć z partii dwóch członków. Tow. Bachli ńskiego Stanisława, nr leg[itymacji] 885, z powodu, Ŝe pełni ąc funkcj ę milicjanta i b ędąc w partii nie podporz ądkowywał si ę dyscyplinie partyjnej, upijał si ę ci ągle, podejmował awantury, nie chciał płaci ć składek członkowskich, a nawet zauwa Ŝono, Ŝe ma pogl ądy antydemokratyczne. Z tych przyczyn został wydalony z partii. Drugi czł[onek] tow. Zajkowska Wiera, nr leg[itymacji] 967, nigdy nie przychodziła na zebrania, [chocia Ŝ] była cz ęsto powiadamiana, składek członkowskich wcale nie płaciła, jak dało si ę zauwa Ŝyć, to ona wcale nie chciała nale Ŝeć do partii. b/ Zostały rozpatrzone [wnioski w sprawie] legitymacji towarzyszy b Zi ętka Józefa i Tolarowskiego Stanisława, którzy zbiegli do Francji zo- stawiając legitymacje partyjne na posterunku w Zabłudowie. c/ Rozpatrzono [wniosek w sprawie] legitymacji tow. Giermaszewskiego Mieczysława, który przybył z innego województwa i nie był wci ągni ęty na ewidencję w naszym powiecie, z powodu złego zachowania si ę w stosunku do partii postanowiono odebra ć legitymacj ę. Do p[unktu] 7. Egzekutywa przyj ęła do partii nast ępuj ących czł[onków]: 1/ Wawreniuk Arkadii, 2/ Odyniec Mikołaj, 3/ Kardasz Stanisław, 4/ Tarasewicz Mikołaj, 5/ Samsowik Włodzimierz, 6/ Kozioł Jan, 7/ Andruszkiewicz Michał, 8/ Bójko Wincenty, 9/ P olech T eodor, 10/ Śniarski Jan, 11/ Połocki Mikołaj, 12/ Bolidon Aleksander, 13/ Kardasz Józef, 14/ Szarkowski Józef, 15/ Szyka Andrzej, 16/ Cywoniuk Aleksander, 17/ Sołowiej Włodzimierz, 18/ Borowski Jan, 19/ Policki Jan, 20/ Mazurczyk Aleksander, 21/ Gryka Wacław, 22/ Krupicki Ignacy, 23/ Sikowski Władysław, 24/ Kardasz Michał, 25/ Karmienko

192 Andrzej, 26/ Szczerbik Jan, 27/ T orpi ńczyk Józef, 28/ Go ścik Wiktor, 29/ W róblewski Kazimierz, 30/ Borawska Anna, 31/ Sier Ŝan Maria, 32/ Chren Józef, 33/ Abramowicz Jakub, 34/ Woroszkiewicz Walenty, 35/ Ignaciuk Michał, 36/ P ietelski Władysław, 37/ Sawicki Aleksander, 38/ Ciczewski Mikołaj, 39/ Jurczak Jan, 40/ Filonik Sergiusz, 41/ Supron Radzion, 42/ P ietelska Helena, 43/ Supron Sergiusz, 44/ Lebiedzi ński Aksienty, 45/ Por ębski Włodzimierz, 46/ Kochanowicz Wiera, 47/ Szotka Władysław, 48/ P arkiewicz Tadeusz. Do p[unktu] 8. W wolnych wnioskach postanowiono zobowi ąza ć inst- ruktora kobiecego do obsługiwania 3 kół partyjnych na terenie gminy Michałowo. c a W tek ście: „Dombrowski”. b W tek ście: „tow. Tow.” c Protokół podpisał sekretarz KP PPR w Białym stoku T. Hajduczenia. Nr 109 1946 pa ździernik 31, Sokółka. — Sp rawozdanie I sekretarza KP PPR w Sokółce Jakub a Nowaka d otycz ące stanu gosp odarki i sytu acji politycznej w p owiecie. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/V/1, k. 50. Powiat jest wybitnie rolniczy, s ą tylko młyny i nieuruchomione cegielnie, ludno ść [ucierpiała na skutek] a działa ń wojennych, wiele wiosek zupełnie zniszczonych. Stan posiadania ziemi polepszył si ę po rozparcelowaniu folwarków. Chłopi s ą zadowoleni z reformy rolnej, lecz niezdrowym poci ągni ęciem było zezwolenie [na] osiedlanie si ę repatriantów zza linii „Curzona” na gospodarstwach pobiałoruskich, [gdy Ŝ] pozostało jeszcze du Ŝo gospodarstw małorolnych [o wielko ści] do dwóch hektarów, [które] btrzebaby było upełnorolni ćb. Ci repatrianci zza linii „Curzona” nie pracuj ą te Ŝ uczciwie na zaj ętych gospodarstwach, Ŝyj ą nadziej ą, Ŝe powróc ą na swoj ą gospodarkę, Ŝe granica b ędzie przedwojenna, na przykład: Wiczenko Jan osiadł na gospodarstwie pobiałoruskim we wsi Chilmony, gmina Nowy Dwór, zebrał zbo Ŝe, zasia ć na zim ę nie obsiał, [ludno ść ] we wsi Kudrawka tej Ŝe gminy te Ŝ zebrała zbo Ŝe, a nie obsiała, we wsi Synkowce po Białorusinie Giczanie osiadł na gospodarstwie 10 ha [emigrant] zza linii „Curzona” — zebrał zbo Ŝe, [a pola] nie obsiał; szereg innych nie pracuje, a liczą na zmian ę, na wojn ę. cA miejscowa ludno ść odczuwa brak ziemi. c Akcja pomocy zniszczonym [gospodarstwom] jest niedostateczna w odbudowie. Biuro Rolne, [Powiatowy] Urz ąd Ziemski niedostatecznie pracują. Biuro Rolne w Sokółce dwzi ęło od gospodarzy kilka miesi ęcy temu zadatek na sprowadzenie drzewek owocowych, lecz do tej pory nie ma tych drzewek, gospodarze s ą oburzeni, Ŝe na wolnym rynku s ą 193 drzewka po wygórowanej cenie, a na zamówienie nie ma, Ŝe s ą stratni, bo spodziewali si ę, Ŝe Biuro Rolne dostarczy. Za dostarczenie kontyngentów chłopi nie otrzymali premii, w „Społem” odpowiadają, Ŝe nie ma premii. d Sytuacja polityczna przedstawia si ę nast ępuj ąco. Po wyzwoleniu kraju od okupanta grasowały wielkie bandy, [które] cz ęś ciowo zachowały si ę do tej pory. Bandy te najaktywniejszych tow[arzyszy] wymordowały, cz ęść wyjechała na Zachód lub na Wschód, kto jest jeszcze sympatykiem w terenie nie daje zna ć o sobie, bo nadal cz ęsto s ą mordy polityczne. Bandy jeszcze grabi ą, nakładaj ą kontrybucje, przy tym prowadz ą propagand ę rozklejając w ró Ŝnych cz ęś ciach powiatu odezwy w nocy. Wrogie elementy wywodz ą si ę przewa Ŝnie z [ludzi] przybyłych zza linii „Curzona” i maj ą u nich poparcie, sprawa ta była omawiana na Komitecie Powiatowym [PPR] i postanowieniem Kom[itetu] Pow[iatowego] prosimy o wydalenie na Zachód wszystkich repatriantów [pochodz ących] zza linii „Curzona”, co niewątpliwie wpłynie na uspokojenie powiatu. Ludno ść na powiecie jest bierna, sterroryzowana, stronnictw i partii nie ma, [jest] tylko PP R. Na wiecach ludno ść reaguje dobrze, uskar Ŝa si ę na bandy, zainteresowanie ludno ści jest. Chłopi masowo wykupuj ą „Chłopsk ą Drogę” — miesi ęcznie około 3.000 e egzemplarzy. a W tek ście zamiast: „jest zniszczona przez”. b-b Podkre ślone i na marginesie dopisane: „1/”. c-c Podkre ślone i na marginesie dopisane: „2/”. d-d Obok tekstu na marginesie dopisane: „Wydz[iał] Rolny do sprawdzenia”. e Opuszczono wyraz: „tysi ące”. Nr 110 1946 pa ździernik, Hajnówka. — Wykaz wsi gm. Hajnówka z wyszczególnie- niem m.in . narodowo ści ich mieszka ńców sporz ądzony w Zarz ądzie Gminnym w Hajnówce. Oryginał, maszynopis. GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 12, k. 6. L.p. Nazwa wsi Skład socjalny ludn[o ści] Stosunek do Siły % narodowo ści Rz ądu polit[yczne] Jedno ści z przed Szlachta Wło ścianie Stan Nar[odowej] 1939 r. polskiej białoruskiej zamo Ŝ- i w czasie no ści okupacji 1. Borek — tak średni dobry — — 100% 2. Bielszczyzna — „ „ „ — 0,1% 99,9% 3. Puciska a — „ „ „ — 0,1% 99,9% 4. Chytra — „ „ „ — — 100% 5. Prohale b — „ „ „ — — 100% 6. Czy Ŝyki — „ „ „ — 0,1% 99,9% 7. Nowosady — „ „ „ — — 100% 8. Dubi ńska Ferma — „ „ „ — — 100% 194 9. Sorocza Nó Ŝka c — „ „ „ — — 100% 10. Zwodzieckie — „ „ „ — — 100% 11. Przechody — „ „ „ — — 100% 12. Smolany Sadek — „ „ „ — — 100% 13. Nowe Berezewo d — „ „ „ — 0,2% 99,8% 14. Nowe Kornino e — „ „ „ — — 100% 15. Dubiny — „ „ „ — — 100% 16. Dubicze Osoczne — „ „ „ — — 100% 17. Dolne f — „ „ „ — — 100% 18. W ygoda — „ „ „ — — 100% 19. Górne — „ „ „ — 1% 99% 20. Judzianka — „ „ „ — 50% 50% 21. Por[y]jewo — „ „ — — 100% 22. Hajnówka — „ „ „ — 50% 50% 23. Kozi Przeskok — „ „ „ — — 100% 24. Kraskowszczyzna — „ „ „ — — 100% 25. Jagodniki — „ „ „ — — 100% 26. Istok — „ „ „ — — 100% 27. Kotówka — „ „ „ — — 100% 28. Kojły — „ „ „ — — 100% 29. Kuraszewo — „ „ „ — — 100% 30. Maksymo- — „ „ „ — —g 50% wszczyzna 31. Lipiny — „ „ „ — — 100% 32. Lady — „ „ „ — 1% 99% 33. Leniewo — „ „ „ — — 100% 34. Łuszcze — „ „ „ — 0,1% 99,9% 35. Orzeszkowo — „ „ „ — 1% 99% 36 Łozice — „ „ „ — — 100% 37. W ierzchowskie — „ „ „ — — 100% 38. Nowiny — „ „ „ — — 100% 39. Osówka h — „ „ „ — — 100% 40. Pasieczniki — „ „ „ — — 100% 41. Postołowo — „ „ „ — — 100% 42. Sawiny Gród — „ „ „ — — 100% 43. Skryplewo — „ „ „ — — 100% 44. Szostakowo — „ „ „ — — 100% 45. Trywie Ŝa — „ „ „ — — 100% 46. W itowo — „ „ „ — — 100% 47. Kraskowszczyzna — „ „ „ — — 100% 48. Pasieczniki Małe — „ „ „ — — 100% 49. W ólka — „ „ „ — — 100% 50. W ie Ŝanka — „ „ „ — — 100% a W tek ście: „Potiska”. b W tek ście: „Progale”. c W tek ście: „Sorocza Norka”. d W tek ście: „Nowo Berezowo”. e W tek ście: „Nowokornino”. f W tek ście: „Dolna”. g Tak w tek ście. h W tek ście: „Osówki”.

195 1 Wykaz jest odpowiedzi ą na pismo starosty bielskiego R. W o źniaka z dn. 30 IX 1946 r. Nr SP. 20/46 skierowane do wójta gm. Hajnówka polecaj ące uj ęcie wyszczególnionych zagadnie ń; patrz: APwB, GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 12, k. 7. Nr 111 1946 listopad 6, Bielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Wo źn iaka do UWB w sprawie wydawania mieszka ńcom p ow. b ielskiego n arodo- wo ści białoruskiej za świadcze ń o p osiadaniu obywatelstwa polskiego przez ich krewnych przebywaj ących w ZSRR. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 445, k. 4. Ostatnio do tut[ejszego] Starostwa napływa coraz więcej poda ń osób narodowo ści białoruskiej o wydawanie za świadcze ń, Ŝe syn wzgl[ ędnie] brat przebywający obecnie w ZSRR, czy to w armii czerwonej, czy na robotach był do roku 1939 obywatelem polskim, i Ŝe ze strony Starostwa nie zachodz ą przeszkody przeciwko powrotowi jego do Polski. W zwi ązku z tym prosz ę o udzielenie wskazówek, czy mo Ŝna takie za świadczenia wydawa ć, czy te Ŝ informowa ć zainteresowanych, aby zwracali si ę o przyjazd do Polski za po średnictwem P rzedstawicielstwa Polskiego w ZSRR. 1 Starosta Powiatowy R. Wo źniak 1 UWB w odpowiedzi przy piśmie z dn. 19 XI 1946 r., podpisanym przez dr R. Kikiewicza, stał na stanowisku, Ŝe: „Współpraca, zmierzaj ąca w kierunku ułatwienia powrotu do Kraju osobom innych narodowo ści, zasadniczo nie powinna wchodzi ć w zakres działania władz administracyjnych. Od uznania Obywatela Starosty zale Ŝeć b ędzie rozpatrywanie poda ń [...]”; w: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 445, k. 14 (pismo-zał ącznik z datą 9 VI 1946 r. wicewojewody Wacława Białkowskiego do starosty augustowskiego). Nr 112 1946 listopad 7, Sokółka. — Pismo starosty sokólskiego An toniego Roszko do Wydziału S połeczno-Politycznego UWB z informacj ą o liczebno ści mn iejszo ści narodowych w gm. D ąbrowa i gm. Krynki. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 686, k. 14. (Poufne) W zwi ązku z nadesłaniem przez gmin ę spó źnionych sprawozda ń w sprawie przedmiotowej, donosz ę co nast ępuje. 1. Na terenie gm. Krynki ustalono, Ŝe Białorusinów zamieszkuje 1.055, Ukraińców 5, innych narodowo ści 100, w tej liczbie s ą wył ącznie Tatarzy. 2. Na terenie gm. D ąbrowa zamieszkuje 158 Białorusinów. Jednocze śnie nadmieniam, Ŝe na podstawie zebranych wszystkich in- formacji z terenu gmin nie ujawniono, by zamieszkiwali Niemcy. 1 Starosta Powiatowy A. Roszko

196 1 Inform acje z pozostałych gmin pow. sokólskiego patrz dok. nr 101. Nr 113 1946 listopad 13, Białystok. — Akt oskar Ŝenia przeciwko Pawłowi Muczko z Olend rów (gm. Siemiatycze) sporz ądzony p rzez p odprokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Białymstoku p por. J. Boli ń skiego z zarzutem współpracy z polskim podziemiem zbrojn ym. Oryginał, maszynopis. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Dr. 114/46, k. 21-22. Akt oskar Ŝenia do sprawy Nr —a przeciwko: Muczko P awłowi s. Mak- syma, oskar Ŝonemu o popełnienie przest ępstwa przewidzianego w art. 16, § 1 Dekretu z dnia 13 VI 1946 r. o przest ępstwach szczególnie nie- bezpiecznych w okresie odbudowy Pa ństwa. Oskar Ŝony — aresztowany. W dniu 12 X 1946 r. około godz. 24 przez funkcjonariuszy Pow[iatowego] UBP w Bielsku Podlaskim został zatrzymany mieszkaniec wsi Olendry b, gm. Siemiatycze, pow. Bielsk P odlaski. W toku przeprowadzonego dochodzenia ustalono. Muczko Paweł w dniu 12 X 1946 r., około godz. 22, przewiózł swoj ą furą ze wsi Olendryb, gm. Siemiatycze, pow. Bielsk P odlaski do oddalonej o 6 km wsi Boratyniec Polski 1 trzech uzbrojonych w bro ń paln ą osobni- ków, mi ędzy którymi był jego znajomy Jodłowski Wacław. Po przywie- zieniu tych osobników do wsi Boratyniec P olski Muczko P aweł na ich polecenie zaszedł do domu Kalickiego Feliksa i tam czekał na ich powrót, podczas gdy bandyci ci udali si ę jego fur ą w kierunku wsi Krzy Ŝ. Po upływie 2 godzin do wsi Boratyniec P olski przybyła grupa operatywna P ow[iatowego] UBP w Bielsku Podlaskim i Muczko P aweł zastał przez ni ą zatrzymany jako podejrzany o współprac ę z band ą. P o zatrzymaniu na zapytanie funkcjonariusza Bezpiecze ństwa Publicznego w jakim celu przybył on do wsi Boratyniec P olski o tak pó źnej godzinie, Muczko P aweł o świadczył, Ŝe przyszedł do swego kuzyna, co było niezgodne z prawd ą, gdy Ŝ Kalicki Feliks był mu zupełnie obcym człowiekiem. W tym Ŝe czasie nadjechali fur ą Muczko P awła ci sami trzej osobnicy i na widok Ŝołnierzy zeskoczyli z wozu i zacz ęli ucieka ć, zostawiaj ąc wóz z koniem na drodze. Mimo ostrzelania ich przez funkcjonariuszy Bezpiecze ństwa Publicznego bandyci ci zdołali zbiec. Wówczas Muczko Paweł zapytany o wła ściciela zostawionej przez bandytów fury nie przyznał si ę, Ŝe ten wóz wraz z koniem jest jego włas- no ści ą. Muczko P aweł dopiero po przywiezieniu go do Pow[iatowego] UBP w Bielsku Podlaskim przyznał si ę do popełnienia wy Ŝej wymienio- nych czynów tłumacz ąc si ę, Ŝe do przewiezienia swoj ą fur ą trzech uzbro- jonych bandytów, którzy posiadali trzy automaty, dwa pistolety i dwa granaty, był on zmuszony sił ą, za ś nast ępnie po przybyciu do wsi 197 Boratyniec Polski Wojska Polskiego nie wyjawił on im prawdziwej przyczyny pobytu w tej wsi, gdy Ŝ obawiał si ę zemsty bandy w przyszło ści. c Tłumaczenie si ę oskar Ŝonego nie mo Ŝe by ć brane jako okoliczno ść ła- godz ąca, gdy Ŝ bezpo średni przymus fizyczny ze strony bandy mógł istnie ć do chwili jak wiózł on swoj ą fur ą trzech uzbrojonych w bro ń paln ą osobników, za ś po oddaleniu si ę ich Ŝadnego zagro Ŝenia ze strony tych Ŝe bandytów nie było, a mimo to nie wydał on ich Władzom Bezpiecze ństwa i przez to uniemo Ŝliwił ich uj ęcie, co dowodzi dobitnie, Ŝe i przedtem nie działał on pod wpływem przymusu fizycznego, lecz zupełnie świadomie i dobrowolnie. Na mocy powy Ŝszego oskar Ŝam: Muczko Pawła s. Maksyma i Stefanii z domu Manturów, ur. 26 VI 1928 r. we wsi Olendry b, gm. Siemiatycze, pow. Bielsk Podlaski, tam Ŝe zamieszkałego, P olaka, wyznania prawos- ławnego, rolnika, wykszt[ałcenie] 3 oddz[iały] szk[oły] powsz[echnej], kawalera, bez maj ątku, w wojsku nie słu Ŝył, bez odznacze ń i orderów, ze słów s ądownie nie karanego, o to, Ŝe: w dniu 12 X 1946 r. około godz. 22 udzielił pomocy zwi ązkowi gromadz ącemu środki walki or ęŜ nej przez przewiezienie furą Jodłowskiego Wacława i dwóch innych osobników o nieustalonej to Ŝsamo ści, uzbrojonych w trzy automaty, dwa pistolety i dwa granaty, ze wsi Olendry b, gm. Siemiatycze, pow. Bielsk Podlaski do oddalonej o 6 km wsi Boratyniec Polski, przez wypo Ŝyczenie im tego Ŝ wozu z koniem na czas bli Ŝej nieokre ślony oraz przez zatajenie nast ępnie ww. zaj ścia przed Władzami Bezpiecze ństwa, co uniemo Ŝliwiło uj ęcie tych bandytów, czym dopu ścił si ę przest ępstwa przewidzianego w art. 16, § 1 Dekretu z dnia 13 VI 1946 r. o przest ępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Pa ństwa. Sprawa niniejsza podlega rozpatrzeniu przez Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku. Na mocy art. 2, pkt 4 Dekretu z dnia 25 VI 1946 r. („DzURP” nr 30, poz. 194) o przystosowaniu przepisów o post ępowaniu dora źnym do po- st ępowania przed s ądami wojskowymi — wnosz ę o rozpatrzenie niniejszej sprawy w trybie dora źnym. Akt oskar Ŝenia sporz ądzono w dniu 13 XI 1946 r. P odprokurator Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Białymstoku Bo- li ński J. ppor. d Wezwaniu na rozpraw ę s ądow ą podlega: oskar Ŝony Muczko P aweł s. Maksyma — znajduje si ę w areszcie P ow[iatowego] UBP w Bielsku Podlaskim. Dowody rzeczowe w sprawie: nie ma. e2 a W tek ście brak numeru sprawy. 198 b W tek ście: „Olendy”. c Opuszczono fragment z odwołaniem si ę do akt sprawy P. Muczko. d Własnor ęczny podpis ppor. J. Boli ńskiego. e Akt oskar Ŝenia podpisał podprokurator Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Białymstoku ppor. J. Boliński. 1 Chodzi o Boratyniec Lacki. 2 P. Muczko 21 XI 1946 r. został skazany przez Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku na 12 lat wi ęzienia, natomiast Najwy Ŝszy S ąd Wojskowy w Warszawie 12 V 1948 r. zmniejszył kar ę do 5 lat wi ęzienia, a na m ocy ustawy o amnestii z 1947 r. darował reszt ę wyroku i P. Muczko odzyskał wolno ść 9 VI 1948 r.; w: APwB, Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1957, sygn. Dr. 114/46, k. 27-28. Nr 114 1946 listopad 13, S okółka. — Protokół posied zenia Egzekutywy KP PPR w S okółce w sprawie przygotowania p artii do wyborów do Sejmu RP oraz współpracy z UBP i Korpu sem Bezpiecze ństwa Wewn ętrznego. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/IV/1, k. 1. P orz ądek dzienny [posiedzenia] Egzekutywy KP z dnia 13 XI 1946 r.: 1/ sprawy wyborów: a/ 2 pełnomocników i kandydatów na posłów, b/ uzupełnienie komisji wyborczych, 2/ współpraca [z] org[anami] bezpie- cze ństwa. Obecni: 1/ Nowak Jakub — I sekr[etarz], 2/ Roszko Antoni — starosta, 3/ Bednarski Stanisław — szef PUBP, 4/ Skrzypczak — ref[erent] PUBP. P [od]p[unkt] a/ [Odno śnie] kandydatów na posłów: Hrynkiewicz aMich[ał] a, pełnomocników: 1/ Kozłowski aAdolf a, 2/ Kułak Eustachiusz, 3/ Jatczak Stefan, powy Ŝsze kandydatury po gruntownym zanalizowaniu postanowiono zatwierdzi ć na kandydatów. b/ Uzupełnienie komisji wyborczych — Skrzypczak stwierdza, Ŝe na wojewódzkiej odprawie w UBP — dlatego, Ŝe nasz powiat jest wybitnie zagro Ŝony — obiecano przysła ć 30 ludzi do komisji wyborczych, by tym zabezpieczy ć sprawiedliwe wybory; obecnie wobec tego, Ŝe zostali śmy powiadomieni, Ŝe nie otrzymamy tych ludzi stoimy przed trudnym i krótkoterminowym zadaniem uzupełnienia komisji; po uzgodnieniu postanowiono przyst ąpi ć do uzupełnienia komisji, co jest bardzo utrudnione, poniewa Ŝ bandy terroryzują ludno ść ; w gm. Szudziałowo banda nakazała, by ludno ść białoruska wyjechała za lini ę „Curzona”, bo w odwrotnym razie spal ą wie ś i pomordują tych, którzy nie wyjad ą. Gdy bezpiecze ństwo 1 przyjechało do tych wsi, zastali tylko kobiety, męŜ czy źni prawie wszyscy wyszli, tylko pozostali ci, którym banda kazała opu ści ć wiosk ę, po przyje ździe wojsk bezpiecze ństwa ludno ść białoruska prosiła o ochron ę. Sytuacj ę bezpiecze ństwa pogarsza nie skoordynowana praca W[ojsk] B[ezpiecze ństwa] W[ewn ętrznego] i niech ęć Ŝołnierzy do walki z bandy- 199 tyzmem; dnia 23 X 1946 r. z wojska WBW pod dowództwem sier Ŝ. Kwapisza Henryka w sile 12 + 1 [z] MO wybrali si ę do Brzozowego Dworu po drzewo; w oddaleniu 7 kil[ometrów] od Sokółki zauwa Ŝyli 3 bandytów z broni ą, lecz oddział ten nie zareagował; jak stwierdził milicjant, Ŝe Ŝołnierze wypowiadali si ę: niezadługo mamy si ę zwolni ć, po co mamy nara Ŝać Ŝycie. Dnia 4 XI 1946 [r.] z[ast ęp]ca dowódcy WBW w stanie pijanym w obecno ści Sidoruk Klary, Kłosowskiej Olgi oraz jednego z pracowników UBP wypowiedział si ę, Ŝe bolszewików nienawidzi, wszystkich by ich wystrzelał. D[nia] 6 XI 1946 [r.] d[owód]ca Kosztyła wyraził się w rozmowie z prokuratorem w obecno ści T omczaka, pracownika UBP, Ŝe obecni oficerowie s ą nic nie warci, Ŝe on nie daje wojska do jakiejkolwiek ochrony, je Ŝeli nie ma planu operacyjnego, za co otrzymał pochwał ę od prokuratora i rzeczywi ście powołuj ąc si ę na rozkaz sztabu KBW nie wysyła mniejszej grupy w teren jak 40 ludzi, co parali Ŝuje operacj ę, mamy dane, Ŝe bandy działaj ą [...] b a Dopisane. b Brak dalszej cz ęś ci tekstu. 1 Chodzi o funkcjonariuszy UB. Nr 115 1946 listopad 14, Białystok. — Pismo starosty białostockiego Henryka Swi- narskiego do Wydziału Sp ołeczno-Politycznego UWB z informacj ą o liczebno ści mn iejszo ści narodowych w powiecie. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 686, k. 5. Na polecenie z dnia 2 X br. Nr SP. 89/46 Pfn. 1 przedkładam wykaz liczbowy mniejszo ści narodowych z pozostałych 8 gmin. 1 Białorusini Ukrai ńcy Stan liczebny poszczególnych narodowo ści bezpo średnio po 10.358 2 wyzwoleniu kraju Stan liczebny tych Ŝe w chwili obecnej 8.408 2 Starosta Powiatowy H. Swinarski 1 Dane z innych gmin pow. białostockim patrz dok. nr 103. Nr 116 1946 listopad 15, Dub lany (gm. Gródek). — Podanie Marii Buraczewskiej z Dub lan d o GRN w Gródku z pro śb ą o p rzyznanie rodzin ie kart Ŝywno ś- ciowych. Oryginał, r ękopis. GRN w Gródku 1944-1954, sygn. 23, k. 4. Uprzejmie prosz ę Gminn ą Rad ę Narodow ą o uznanie mi kart Ŝywno ś- ciowych na mnie i na troje dzieci w wieku od 5 do 13 lat. Motywuj ę tym, Ŝe m ąŜ mój w 1943 roku został aresztowany przez okupanta 200 niemieckiego i zamordowany, [a] w 1939 roku pracował w charakterze nauczyciela w szkole powszechnej w Mostowlanach, za co i został zamordowany. Posiadam ogółem 5 ha ziemi, z której 3 ha ornej, no sama wdowa z małymi trojma dzie ćmi poradzi ć nic nie mog ę, a do tego w 1944 roku podczas działa ń wojennych zostały mi spalone wszystkie budynki, narz ędzia rolnicze i odzie Ŝ tak, Ŝe stan mój [materialny] znajduje si ę w bardzo krytycznym poło Ŝeniu, co prosz ę uwzgl ędni ć. Бурачевска Мария Nr 117 1946 listopad 16, Straszewo (gm. Gródek). — śyciorys nauczyciela S zkoły Powszech nej w Straszewie z białoruskim j ęzykiem wykładowym Mikołaja Lebiedzi ńskiego. Oryginał, r ękopis. KW PZPR w Białymstoku [1944] 1948-1990, akta osobowe członka PZPR Lebiedzi ńskiego M ikołaja s. Bazylego. Autobiografia Urodziłem si ę w roku 1895 we wsi Straszewo, gm. Gródek, w dosy ć licznej rodzinie rolnika Lebiedzi ńskiego Bazylego. Po uko ńczeniu 7 lat Ŝycia byłem oddany do pocz ątkowej szkoły we wsi Mostowlany. I dzisiaj bez wstr ętu nie mog ę wspomina ć o tej szkole-katowni. Szkoł ę pocz ątkow ą uko ńczyłem w lat 11. Nast ępnie uczyłem si ę w Białymstoku (co ś w rodzaju tera źniejszej 8-klasówki). T ę szkoł ę uko ńczyłem w roku 1915, a 28 sierpnia tego Ŝ roku, na skutek wojny, byłem z rodzin ą ewakuowany w gł ąb Rosji — gub[ernia] kaza ńska. Tam wst ąpiłem na I kurs 3-rocznych Kursów Pedagogicznych (typ seminarium naucz[ycielskiego]), które uko ńczyłem w roku 1918 ze świadectwem na prawo pracy w szkole pocz ątkowej i praw na przywileje, jakie przyznawano wówczas dla osób, które uko ńczyły szkoł ę średni ą. Fala rewolucji podnosiła si ę coraz wy Ŝej, a po rewolucji P a ździernikowej rozpocz ęła si ę wojna domowa, która mnie przerzuciła na Syberi ę Za- chodni ą. T am jeden rok pracowałem jako nauczyciel w szkole pocz ątko- wej, a w roku 1919 byłem mobilizowany w szeregi armii Kołczaka. Po rozgromieniu tej armii znowu pracowałem w swym zawodzie, a Ŝ do pocz ątku 1923 r. W roku 1923 powróciłem do wsi rodzinnej. P o powrocie nie mogłem pracowa ć w swym zawodzie ze wzgl ędów narodowo ściowych, politycznych i nie znałem mowy polskiej. W roku 1925 wst ąpiłem do legalnej Białoruskiej Wło ścia ńsko-Robotniczej Gromady, w której pracowałem aktywnie, organizuj ąc miejscowe komórki. Po likwidacji tej partii byłem administracyjnie karany niewielk ą grzywn ą i zapisany na li ście policyjnej osób podejrzanych. Przy kilkakrotnych wyborach mnie na stanowisko sołtysa, ka Ŝdorazowo p[an] Starosta moj ą kandydatur ę uniewa Ŝniał. W okresie od 1923 r. do 201 1939 r. pracowałem na gospodarstwie rolnym, które odziedziczyłem po ojcu. Po zaj ęciu terytorium naszego przez Armi ę Czerwoną w roku 1939, zorganizowałem szkoł ę pocz ątkow ą we wsi Straszewo, zgodnie z pro śbą mieszka ńców wsi Straszewo, [o] zatwierdzenie i otwarcie której bezskutecznie [oni] prosili u p[ana] Inspektora [O światy] do roku 1939. W tej szkole, pełni ąc funkcj ę kierownika, pracowałem do czerwca 1941 r. Po okupacji wsi przez Niemców znów pracowałem na gospodarstwie do roku 1943. W roku 1943 na rozkaz władz niemieckich musiałem zor- ganizowa ć prac ę w szkole w Straszewie. Zrozumiałem ten krok Niemców jak[o] chwyt propagandowy. Ju Ŝ wtenczas byłem zwi ązany z partyzanta- mi i tego kontaktu nie traciłem do przyj ścia Armii Czerwonej. P o wyz- woleniu spod okupacji hitlerowskiej pracuj ę w swym starym zawodzie — jako nauczyciel. Nr 118 1946 listopad 23, Białystok. — Wykaz szkół powszechn ych z białoruskim językiem wykładowym w p ow. b iałostockim, sporz ądzony w Inspektoracie Szkoln ym n a powiat białostocki. Kopia, maszynopis. Inspektorat Szkolny w Białymstoku 1944-1950, sygn. 3, k. 69. L.p. Miejsco- Czy w tej Imi ę i na zwisko Ilo ść Czy wydano orzecze nie Uwaga. Poda ć krótk ą wo ść miejsco wo ści nauczyc[ieli] uczniów organ[izacyjne] dla tej charakterystyk ę nau- był punkt (poda ć te Ŝ szkoły? Czy ludno ść czyciela i środowiska szkolny liczb ę starała si ę o prze- prz[ed] 1939 naucz[ycieli] mian[owanie] na szkoł ę r. je Ŝeli jest wi ę- z j ęz[ykiem] wykł[adowym] cej ni Ŝ jeden) polskim? 1. Grzybowc tak Zdanowicz 23 nie Urodzony w roku 1891, e Ignacy brak dokumentów o wykształceniu, brak wyrobienia ogólnego, w kursach nie bierze udziału, nie ma widoków zatrudnienia go w przyszło ści. Środowisko białorus[kie.] 2. Mieleszki tak Cywoniuk 79 nie Urodzony w r. 1911, Mikołaj uko ńczona preparanda, pracował na roli przed 1939 r., w kursach wakacyjnych nie bierze udziału. Kardasz Michał Urodzony w 1892 roku, prawdopodobnie uko ńczył seminarium rosyjskie — brak dokumentów, w kursach wakac[yjnych] bierze udział. Środowisko białoruskie.

202 3. Skroblaki tak Nalewajko 30 nie Urodz[ony] w 1900 r., Teodor brak dokumentów o wykształceniu, brał udział w kursach wakac[yjnych], brak ogólnego wyrobienia na poziomie nauczyciela. Środowisko białoruskie. Uwaga: w ni Ŝej wymienionych szkołach tylko pierwsze klasy ucz ą si ę po białorusku, starsze — w j ęzyku polskim i po 2-3 godz. j ęzyka białoruskiego w kl[asach] od II do IV. 1/ Nowa Wola, 2/ Szymki, 3/ Gródek, 4/ Straszewo. Nr 119 1946 listopad 28, Białystok. — Protokół posiedzenia kompletu orzekającego Komisji Specjalnej d o Walki z Nadu Ŝyciami i Szkodnictwem Gospodar- czym Delegatura w Białymstoku w sprawach o niewywi ązywanie si ę przez rolników z obowi ązkowych świadcze ń rzeczowych. Kopia, maszynopis. Komisja Specjalna do Walki z Nadu Ŝyciami i Szkodnictwem Gospodarczym Delegatura w Białymstoku 1946-1955, sygn. 1, k. 6-7. P rotokół z posiedzenia Delegatury Komisji Specjalnej w Białymstoku z dnia 28 XI 1946 roku w składzie: Przewodnicz ący Andzilewko Milecjusz i człon- kowie Delegatury Mokrauz Mikołaj i Horba Wacław, z udziałem proto- kolanta Karczewskiej Zofii. P orz ądek dzienny: rozpatrzenie spraw o niezdawanie świadcze ń rze- czowych. Sprawy referowane przez członka Delegatury Horb ę Wacława: Szym- czuk Józef — za zło śliwe uchylanie si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Beziuk Konstanty — postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych: kartofli w ci ągu 7 dni, zdanie Ŝyta uregulowa ć w drodze administracyjnej, Dudek Stefan — postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni i przesła ć spraw ę do Starostwa celem załatwienia w drodze administracyjnej, Piotrowski Aleksander — wobec złośliwego uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Mrozowski Wacław — postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni. Sprawy referowane przez członka Delegatury Mokrauza Mikołaja: Ru- baszewski Leon — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych i wobec nieuzasadnionego tłumaczenia powodów niezdania postanowiono zaaresztowa ć, Monachowicz Teodor — gospodarka zapisana na ojca, postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni, Kłopotowski Józef — wobec zło śliwego 203 uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć. Sprawy referowane przez ob. Salomo ńskiego: Adamiuk Aleksander — zdemobilizowany w tym roku, nie miał mo Ŝno ści zdania świadcze ń rze- czowych — postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni, Naumczuk Aleksander — wobec podania niedostatecznych powodów niezdania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Zabrocki Jan — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Filimoniuk Mikołaj — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Romaniuk Tadeusz — postanowiono uwzgl ędni ć tłumaczenie niezdania i zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni, Biernacki Stanisław — zatrzymany zamiast ojca — wobec zdania wi ększej ilo ści świadcze ń postanowiono zobowi ąza ć do zdania w ci ągu 3 dni, Kami ński Józef — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Tychoniuk Jan — postanowiono zobowi ąza ć do zdania w ci ągu 7 dni i przesła ć spraw ę do Starostwa celem załatwienia w drodze administracyjnej, Radziszewski Jan — nie mógł zda ć z powodu braku koni, postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni i wyst ąpi ć do władz administracyjnych o wyznaczenie furmanek do przewiezienia zbo Ŝa, Nikołajczuk Emil — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdawania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć, Wojtkowski Jan — uwzgl ędniono powody niezdania i postanowiono zo- bowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni, Miłkowski Leon — postanowiono zobowi ąza ć do zdania świadcze ń rzeczowych w ci ągu 7 dni, Suszcz Daniel — wobec zło śliwego uchylania si ę od zdania świadcze ń rzeczowych postanowiono zaaresztowa ć. Nr 120 1946 grud zie ń 2, Białystok. — Sp rawozdanie Wydziału Odb ud owy UWB dotycz ące odbu dowy wsi w województwie w latach 1945-1946. Kopia, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VIII/13, k. 10-20. aI. Prace Wojewódzkiego Komitetu Odbudowy Wsi w 1945 r. a Ju Ŝ na pocz ątku lata 1945 r. W[ojewódzki] W[ydział] O[dbudowy] zwrócił uwag ę na konieczno ść planowo ści w pracach odbudowy wsi. W tym celu zorganizowano „Wojewódzki Komitet Odbudowy Wsi” przy Izbie Rolniczej w składzie przedstawicieli W [ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy], Wojew[ódzkiego] Urz ędu Ziemskiego, Izby Rolniczej, Sa- mopomocy Chłopskiej, P [owszechnego] Z[akładu] U[bezpiecze ń] W[zajemnych], Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i w miar ę potrzeb

204 zapraszano przedstawicieli innych resortów. Komitet istniał około roku, do czasu powołania z Urz ędu „Wojew[ódzkiej] Komisji Odbudowy” i rozpocz ęcia akcji specjalnej. Za czas swej działalno ści z kredytów akcji zwykłej odbudowy wsi Komitet wydał 380.000 zł na nast ępuj ące prace: 1/ opłacenie sekretariatu i buchalterii, 2/ przeprowadzenie 2 kursów dwutygodniowych instruktorów budownictwa ogniotrwałego na wsi z wykonaniem cz ęś ci konstrukcyjnych budynków (z gliny, wapna i betonu), 3/ opracowanie skryptów z kursu M. Łukaszewicza pod tytułem „Budujemy ogniotrwał ą wie ś” z fotografiami, 100 rysunków konstrukcyjnych i cz ęś ci wykonanych w 100 egzemplarzach dla ka Ŝdego kursanta (1 egz. jest w Min[isterstwie] Odb[udowy]), 4/ opracowanie tab- lic ściennych konstrukcji ogniotrwałych budynków wiejskich (z gliny, wapna, cementu, oszcz ędno ściowych z cegły, s ą w Min[isterstwie] Odb[udowy]), 5/ opracowanie projektów wzorowych zagród wiejskich (s ą w Min[isterstwie] Odb[udowy]), 6/ opłacenie wojew[ódzkiego] instruktora budownictwa wiejskiego, 7/ zakup ksi ąŜ ek z budownictwa dla biblioteczki W[ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy], 8/ propagand ę budownictwa ogniotrwałego na wsi. W my śl zalece ń Komitetu, w tym czasie W[ojewódzki] W[ydział] O[dbudowy]: 1/ ustalił z Wojew[ódzkim] Urz ędem Ziemskim wykazy wsi przeznaczonych dla prac scaleniowych, regulacyjnych i przyszłej odbu- dowy skoncentrowanej, 2/ w ramach akcji zwykłej skierował cały swój wysiłek na bezpłatne dostarczanie przez powiatowe komitety odbudowy materiałów budowlanych dla niezamo Ŝnej ludno ści na wsi, 3/ organizacj ę wytwórni materiałów budowlanych i spółdzielni budowlanych. W tym okresie ka Ŝdy powiat otrzymał na organizacj ę wytwórni mate- riałów budowlanych od 100[.000] do 300.000 zł, przyczym zorganizowano: 1/ w Łom Ŝy Spółdzielni ę Budowlan ą prowadz ącą betoniarni ę i wykonuj ącą roboty budowlane i prowadz ącą skład materiałów budowlanych, 2/ w pow. W[ysokie] Mazowieckie Spółdzielni ę w Klukowie prowadz ącą betoniarni ę i w m[ie ście] W[ysokie] Mazowieckie prowadz ącą skład materiałów budowlanych i buduj ącą tartak, 3/ w Grajewie Spółdz[ielni ę] Budowl[an ą] prowadz ącą stolarni ę mechaniczn ą i betoniarni ę, 4/ w Suwałkach Spółdz[ielni ę] Budowl[an ą] prowadz ącą wapniarni ę polow ą i wykonuj ącą roboty budowlane, 5/ w Bielsku Podl[askim] Spółdz[ielni ę] Budowl[an ą] prowadz ącą cegielni ę, 6/ w Sokółce Spółdz[ielni ę] Budowl[an ą] prowadz ącą betoniarni ę i wykonuj ącą roboty budowlane, 7/ w Augustowie tartak Zarz ądu Miejskiego, 8/ w pow. białostockim odbudowa i uruchomienie kilku drob- nych tartaków prywatnych.

205 Spółdzielnie i wytwórnie stopniowo zwracaj ą zapomogi materiałami Komitetom P owiatowym Odbudowy. Akcja zwyczajna w dalszym ci ągu d ąŜ y do: 1/ dostarczenia bezpłatnie jak najwi ększej ilo ści materiałów budowlanych ludno ści niezamo Ŝnej, 2/ pomoc wytwórniom materiałów budowlanych w powiatach, 3/ dostar- czenia wsi cementu w postaci dachówki i pustaków, 4/ budownictwa po- kazowego na wsi (domy wzorowe w Nowogrodzie) i eksperymentów z elementami betonowymi „NH” i ich dostosowania do budownictwa wiej- skiego. aII. Akcja specjalna. a Od wiosny rozpocz ęła si ę akcja specjalna odbudowy wsi. Wst ępne ko- misje do spraw akcji specjalnej odbyły si ę 12, 13 i 15 lutego 1946 r. z udziałem prof. in Ŝ[yniera] arch[itekta] Piaścika, przedstawicieli wszystkich zainteresowanych resortów, starostów i architektów powiatowych i szereg innych komisji specjalnego znaczenia: z Dyrekcj ą Lasów P a ństwowych, Urz ędem Ziemskim itd. a1. Ogólna charakterystyka terenu zniszcze ń wsi a: na terenie woje- wództwa charakteryzuje zał ączona poni Ŝej tablica zniszcze ń wojennych. Tablica zniszcze ń wojennych na terenie województwa białostockiego w latach 1939-1945 L.p. Powiat Ogólna Ilo ść wsi znisz- Ogólna Ilo ść gospodarstw Ilo ść spa- Uwagi ilo ść czonych ilo ść go- zniszczonych lonych [wsi] spo- całko- cz ęś ci[o- darstw całkowicie cz ęś ciow[o] budyn- wicie wo] ków 1. Augustów 254 32 222 12.773 3.816 3.465 26.104 2. Białystok 220 30 190 12.664 4.547 489 15.108 3. Bielsk 157 3 154 15.928 4.026 97 12.367 Podl[aski] 4. Łom Ŝa 439 60 379 20.000 8.500 4.516 39.048 5. Sokółka 176 9 167 9.489 2.416 1.663 12.237 6. Suwałki 320 9 311 19.079 4.126 4.125 24.753 7. Szczuczyn 114 17 97 6.771 2.475 1.532 12.021 8. W ys[okie] 275 25 250 9.000 2.000 3.000 15.000 Mazowiec- kie Łącznie 1.955 185 1.770 105.704 31.906 18.887 156.640 Całkowite zniszczenie budynków we wsiach nast ąpiło przewa Ŝnie w pasie przyfrontowym nad rz[ek ą] Narwi ą obejmuj ącym szereg wsi powiatów: łom Ŝyńskiego, wysokomazowieckiego i cz ęś ci północno- wschodnie pow. bielskiego. Nast ępnie pas przy byłej granicy b[yłych] Prus w pow. Grajewo, Augustów i Suwałki. Ponadto w pozostałych powiatach s ą grupowe zniszczenia wsi. Charakterystycznym o środkiem zniszcze ń jest m[iasto] Nowogród. Jest to wła ściwie du Ŝa wie ś, gdzie w

206 ci ągu ostatnich lat uległy zniszczeniu budynki kilkakrotnie, a mianowicie w r. 1939, 1941 i 1944. Ponadto zniszczono cały dobytek. Sposób zamieszkania ludno ści i odbudowy tej wsi w porz ądku chrono- logicznym jest nast ępuj ący: piwnica z wej ściem niczym nie przykrytym i okienko 0,4 x 0,4 m, odbudowane wej ście, daszek słomiany nad cał ą piwnicą, dodatkowy budynek gospodarczy z Ŝerdzi i słomy, baraki mieszkalne, prowizoryczne domy i budynki gospodarcze [i] mieszkalne. Cały ci ęŜ ar prowizorycznej odbudowy — prócz baraku — ponosił chłop. W dalszej ju Ŝ planowanej odbudowie ma pomóc W[ojewódzki] W[ydział] O[dbudowy] w ramach akcji specjalnej. 2. Plany akcji specjalnej na 1946 r. ustalone przez komisarza specjal- nego przewidywały, Ŝe ona miała by ć skoncentrowana na 2 powiatach i miała obejmowa ć pomoc w materiale, drzewie i gotówce w pow. łom Ŝyńskim przy budowie 1.500 zagród i w pow. wysokomazowieckim dla 732 zagród. P onadto tylko pomoc w drzewie: w pow. łom Ŝyńskim kredytowo dla 7.500 zagród — za gotówk ę 250 zagród, w pow. wysokomazowieckim kredytowo dla 366 zagród — za gotówk ę 122 zagród, w pow. białostockim kredytowo dla 1.710 zagród — za gotówk ę 190 zagród, w pow. sokólskim kredytowo dla 342 zagród — za gotówk ę 38 zagród, w pow. Bielsk P odl[aski] kredytowo dla 225 zagród — za gotówk ę 25 zagród, w pow. grajewskim kredytowo dla 225 zagród — za gotówk ę 25 zagród, w pow. augustowskim kredytowo dla 225 zagród — za gotówk ę 25 zagród, w pow. suwalskim kredytowo dla 225 zagród — za gotówk ę 25 zagród. Prócz tego w czasie pó źniejszym w ramach akcji specjalnej pow. bielski miał otrzyma ć dla wsi zniszczonych przez bandy na skrypty 2.000 m 2 szkła, 10.000 kg gwo ździ i odpłatnie 15 ton blachy (powiat ten dotychczas tych materiałów nie otrzymał pomimo kilkakrotnych interwencji W[ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy] i powiatu). P ierwotny plan finansowania przewidywał równie Ŝ wi ększe kredyty inwestycyjne i obrotowe dla wytwórni materiałów — co szczególnie było wa Ŝne dla wojew[ództwa] białostockiego o bardzo upo śledzonej sieci ko- munikacji kolejowej. Kiedy kredyty i preliminarze znacznie si ę spó źniały (blankiety dla akcji nadeszły dopiero w sierpniu) akcja drzewna z ci ęć zimowych na 1946/1947 r. bardzo spóźniona zacz ęła zawodzi ć, a szczególnie kiedy stało si ę wiadomym, Ŝe maszyny dla wyrobu dachówki i pustaków nadejd ą w ko ńcu wrze śnia — jasnym stało si ę, Ŝe w roku 1946 akcja cała zawiodła i nale Ŝy j ą raczej wykorzysta ć w przewidywanych ramach na

207 pierwsze półrocze 1947 r., wykorzystuj ąc sezon ci ęć drzewnych zimy 1946/1947. aIII. Co ju Ŝ osi ągni ęto do 1 XI 1946 r. i co b ędzie zrobione do ko ńca 1946 r. a a/ Formalno ści załatwione odno śnie akcji skoncentrowanej w pow. łom Ŝyńskim dla 1.500 zagród i 998 przyznanych po Ŝyczek na sum ę 8.325.000 zł, w pow. wys[oko]mazowieckim dla 244 zagród, po Ŝyczek dotychczas nie wypłacono. W pozostałych 6 powiatach cz ęś ciowo załatwiono formalno ści z przydziałem drzewa. Do ko ńca roku b ędą zako ńczone formalno ści odno śnie wszystkich zagród przewidzianych w akcji skoncentrowanej i odno śnie drzewa w 50% w powitach pozostałych. b/ Zorganizowano i wprawiono do akcji personel w W[ojewódzkim] W[ydziale] O[dbudowy] i 8 powiatach. Do ko ńca roku sprawy personelu ostatecznie ustabilizuj ą si ę w zwi ązku z przyrzeczeniem p[ana] inspektora wyjednania zezwolenia podniesienia poborów buchalterów pracuj ących w akcji skoncentrowanej do 10.000 zł miesi ęcznie, a w innych powiatach 6.000 zł oraz zwi ększenia w ogóle ilo ści personelu. Niew ątpliwie dałoby to bardzo dodatnie rezultaty w szybkim czasie. c/ Rozprowadzono kredyty indywidualne, I rata na budow ę fundamen- tów i cz ęś ciowo II rat ę 1/2 kredytu na cało ść . Do ko ńca roku da si ę roz- prowadzi ć 80% tego kredytu. d/ Sze ść powiatów w 30% otrzymało drzewo i do ko ńca roku otrzyma w 80%. Powiat łom Ŝyński pracuje przy transporcie pierwszych 6.000 m 3 drzewa i poruszono, i cz ęś ciowo wy świetlono spraw ę dalszych źródeł dla dostawy drewna. Powiat Wys[okie] Mazowieckie, aczkolwiek bezprawnie zaopatrzył si ę w 5.000 m 3, czynione s ą starania o dalsze przydziały drewna. Od Ministerstwa Odbudowy zale Ŝy dostarczenie 3 ruchomych traków. Montują si ę 2 traki w Łom Ŝy, 1 trak w Wys[okiem] Mazowieckiem, jeden trak w P łonce Ko ścielnej. e/ Materiały centralnego zakupu potrzebne dla fundamentów w 80% chłopom dostarczono, reszta materiałów w trakcie rozdziału. Do ko ńca roku 80-90% materiałów b ędzie rozdzielone. Zapasy cementu dla wytwórni nie s ą nadmierne i zaledwie wystarcz ą na produkcj ę zimow ą. f/ Materiały miejscowego zakupu: cegła zaczyna cz ęś ciowo nadchodzi ć do Łom Ŝy, cz ęść zakupiono na miejscu. Nale Ŝy spodziewa ć si ę, Ŝe do ko ńca roku Ministerstwo Odbudowy dostarczy 4.000.000 szt[uk] cegły dla Łom Ŝy i 2.000.000 szt[uk] dla Wys[okiego] Mazowieckiego, i zamówi reszt ę cegły. Rozpocz ęto budow ę polowej cegielni w M ątwicy.

208 Betoniarnie w Łom Ŝy, Nowogrodzie, Klukowie i P łonce Ko ścielnej produkuj ą dachówk ę, którą przydziela si ę gospodarzom. Sprowadzono 60 dachówczarek, 15 g ąsi ączarek, 60 pustaczarek i 6 betoniarek z motorami spalinowymi. Organizuje si ę 10 dalszych betoniarni, dla których sprowadza si ę baraki, i które przed ko ńcem roku b ędą produkowa ć dachówk ę. Cały szereg wytwórni na skutek kredytów Banku Rolnego i zamówie ń W[ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy] powołano do czynnej pracy. aIV. Akcja zwykła na wsi i jej osi ągni ęcia. a P rócz pomocy przy organizacji spółdzielni budowlanej z wytwórni ą materiałów budowlanych w ka Ŝdym z powiatów, W[ojewódzki] W[ydział] O[dbudowy] d ąŜ ył do wydania w ramach tej akcji jak najwi ększej ilo ści materiałów budowlanych ludno ści wiejskiej bezpłatnie. W ramach akcji wydano od 1 X 1945 r. do 31 VIII 1946 r. bezpłatnie drzewa 14.062 m 3 na a4.500.000 zł a i odpłatnie a35.582 m 3a . Na ten cel otrzymano z Ministerstwa Odbudowy tylko 3.100.000 zł, reszt ę zadłu Ŝenia reguluje si ę z kredytów zwykłych. Po Ŝą danym byłoby przyznanie w IV kw[artale] 1946 r. lub w I kw[artale] 1947 r. na ten cel kredytu do 5.000.000 zł. Najwy Ŝszy przydział wynosił 15 m 3, najmniejszy 5 m 3. Ka Ŝde podanie było opiniowane przez Zarz ąd Gminy (który stwierdzał jednocze śnie jakie budynki na parceli s ą ju Ŝ wzniesione w chwili zło Ŝenia podania), Sa- mopomoc Chłopsk ą i architekta powiatowego. Wydano drzewa w ramach akcji zwykłej wg powiatów: Powiat Płatny przydział Bezpłatny przydział wydano wydano Razem wydano wydano Razem w 1945 r. w 1946 r. w 1945 r. [w] 1946 r. m[iasto] 48 m 3 3.653 m 3 3.701 m 3 160 m 3 290 m 3 450 m 3 Białystok pow. Białystok 300 m 3 8.731 m 3 9.031 m 3 743 m 3 1.930 m 3 2.673 m 3 pow. Wys[okie] 275 m 3 2.221 m 3 2.496 m 3 761 m 3 2.714 m 3 2.898 m 3 Mazowieckie pow. Bielsk 1.062 m 3 2.121 m 3 3.183 m 3 651 m 3 2.714 m 3 3.365 m 3 Podl[aski] pow. Szczuczyn 585 m 3 1.848 m 3 2.433 m 3 55 m 3 649 m 3 704 m 3 pow. Suwałki 4.284 m 3 5.346 m 3 9.630 m 3 - 1.540 m 3 1.540 m 3 pow. Sokółka 458 m 3 500 m 3 958 m 3 96 m 3 119 m 3 215 m 3 pow. Łom Ŝa 2.290 m 3 517 m 3 2.807 m 3 100 m 3 1.030 m 3 1.130 m 3 pow. Augustów - 1.295 m 3 1.295 m 3 5 m 3 1.082 m 3 1.82 b m 3 pow. Olecko - 48,5 m 3 48,5 m 3 - - - Razem 35.582,5 m 3 14.062 m 3 14.062 m 3 + 35.582 m 3 Ogółem: 49.644 m 3 P onadto w powiatach: augustowskim i suwalskim, bez przydziałów W[ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy] nadle śnictwa sprzedały

209 wi ększe ilo ści drewna z remanentów poniemieckich chłopom wg cen sztywnych jak w 1945 r., tak i w 1946 r. aInnych materiałów bezpłatnie wydano przez P owiatowe Komisje Od- budowy a chłopom: Materiał Do 1 VII 1946 r. dane dokładne Do 1 VII 1946 r. dane niesprawdzone Cementu ton 314 400 Wapna ton 291 300 Szkła m2 4.922 10.000 Papy smołowanej m 14.340 5.000 Gwo ździ kg 4.133 5.000 Blachy kg 5.746 5.000 Lepiku kg 730 2.000 Kredyty 1945 roku dały mo Ŝno ść rozprowadzenia bezzwrotnych za- pomóg od 1.000-8.000 zł, po 100.000 zł w średnim na powiat oraz na województwo około 8.000.000 zł kredytów bankowych zwrotnych (dokładnych danych brak). W ka Ŝdym b ądź razie pomoc była to poka źna i udzielona w por ę, szczególnie w postaci drzewa. P rócz pomocy w materiałach w ramach tej akcji pobudowano w No- wogrodzie 5 budynków inwentarskich wg projektów Ministerstwa Odbudowy z pustaków betonowych „Beta”. Jednocze śnie przeprowadzono eksperymentalny wyrób belek i stropów Ŝelbetowych „NH” i pustaków „Beta”. Wykonano z kredytów tej akcji równie Ŝ seri ę projektów wzorowych budynków wiejskich uzupełniaj ących pomysł budynków inwentarskich z izb ą mieszkalną, a mianowicie: 1/ budynków mieszkalnych z tymczasowym w nim pomieszczeniem dla inwentarza i dalszych etapów rozbudowy zagrody, 2/ budynków rzemie ślnika lub sklepikarza — rolnika w ró Ŝnych alternatywach i etapach rozbudowy. Jak wynika z powy Ŝszego akcja zwykła znacznie powi ększyła rezultaty odbudowy wsi i uzupełniła si ę. Zapotrzebowanie i osi ągni ęcia w budowie budynków w ramach Akcji Specjalnej, Zwykłej i odbudowanych samorzutnie: Powiaty Akcja specjalna Ilu go- Ilo ść bu- spod[ar- dyn- stwom] [ków] okazano samo- Zaprojektowane budynki c Wybud[owane] wzgl[ ędnie] na pomoc rzutnie uko ńcz[eniu] mate- odbu- z drzewa cegły pusta- gliny drzewa cegły pusta- kamie- glina r[ialn ą] d[owa- ków k[ów] n[ne] nych] 1. Łom Ŝa 150 150 900 300 60 17 9 - 2 388 1.236 2. W ys[o- 75 75 432 150 262 16 5 12 3 450 1.500 kie] Mazo- w[ieckie]

210 3. Biały- 1.900 - - - 370 20 16 60 - 2.130 3.00 stok 4. Sokółka 380 - - - 40 - - - - 132 680 5. Augus- 250 - - - 305 2 - - 1 952 888 tów 6. Grajewo 250 - - - 15 - - - - 939 1.139 7. Suwałki 250 - - - 61 - 5 - 8 320 1.800 8. Bielsk 250 - - - 65 - 19 - 6 250 886 Podl[aski] Razem: 3.505 225 1.332 450 1.178 55 54 72 20 5.561 11.127 aAkcja barakowa a Spraw ę barakow ą do ść wyczerpuj ąco przedstawi zał ączone sprawozda- nie. P odajemy specjalne trudno ści w tej akcji. 1/ aBaraki. a Baraki s ą nadsyłane, szczególnie szkolne, z materiałów nie nadających si ę do transportu. Szczyt drewniany, ocieplany cienk ą płytk ą eternitową, w dodatku cz ęsto nienale Ŝycie załadowane do wagonu przez firmę, dochodz ą nie nadaj ące si ę do budowy bez bardzo kosztownych ocieple ń. Jeden taki barak szkolny le Ŝy na stacji Łapy, jeden w Tykocinie i jeden w Białymstoku. W [ojewódzki] W[ydział] O[dbudowy] prosi Ministerstwo Odbudowy i ZPB 1 Sopoty o zwołanie Komisji celem ustalenia winy firmy, gdy Ŝ dotychczas baraki te le Ŝą i nie wiadomo co z nimi zrobi ć. Wszystkie dachy przysyłanych baraków s ą uszkodzone i potrzebuj ą przykrycia. Koszt przykrycia jest bardzo wysoki. Materiały na ten cel bierzemy z akcji zwykłej. Obecnie od pół roku papy nie ma. Sytuacja wyko ńczenia baraków szkolnych i o środków zdrowia przedstawia si ę ka- tastrofalnie. Na pismo i depesze Ministerstwo nie odpowiedziało (pismo Nr. Odb. B. 71/338/22 z dnia 11 X 1946 r.). 2/ aTransport a czasami do 100 km samochodami utrudnia akcj ę, jak np.: powiat suwalski ma na stacji Ełk 9 baraków, lecz na przewiezienie ich czeka do stycznia, kiedy ma by ć do Suwałk uruchomiona kolej. 3/ aUstosunkowanie si ę ludności a w szeregu powiatów przygranicznych, obawiających si ę wprowadzenia „kołchozów”, spowodowało konieczno ść budowy szeregu jednoizbowych baraków, co znacznie podniosło koszt ustawienia baraków. Potrzeby ludno ści wiejskiej Nowogrodu zmusiły do postawienia prowizorycznej kaplicy i oddanie jednego baraku na sklepy wiejskie. 4/ aKonieczno ść przeprowadzenia kursów instruktorskich a, betoniar- skich, rocznego kursu budowlanego przy Liceum Budowlanym (uczniowie tych kursów w czasie wakacji pracowali w akcji specjalnej) oraz przepro- wadzenia w porze letniej kształcenia setek nauczycieli wiejskich, spowo- dowało konieczno ść budowy 3 baraków szkolnych przy Liceum Budowla- nym. 211 5/ Całkowicie prawie zniszczone osiedle o budownictwie drewnianym [w] Wys[okiem] Mazowieckiem — siedziba powiatu, jak równie Ŝ w bardzo du Ŝym stopniu zniszczony Bielsk P odlaski i Łom Ŝa wymagały jakiej ś dora źnej akcji dostarczenia pomieszcze ń i wbrew zarz ądzeniom W[ojewódzkiego] W[ydziału] O[dbudowy] i referatu budowlanego wysta- wiły kilka baraków na cele niezwi ązane bezpo średnio z rolnictwem. Z tych samych wzgl ędów p[an] Wojewoda kazał postawi ć gara Ŝ dla samochodu Urz ędu Wojewódzkiego. 6/ Brak w zniszczonych miastach składów na materiały budowlane, skierowane dla architektów powiatowych przewa Ŝnie dla odbudowy wsi. d a-a Podkre ślone. b Tak w tek ście. c Opuszczono niewypełnion ą rubryk ę: „kam ien[ne]”. d Sprawozdanie podpisali: W. Lutarewicz, który jako referent odbudowy wsi i miast je opraco- wał oraz naczelnik Wydziału Odbudowy UW B Z. Gładysz. 1 Skrótu nie rozszyfrowano. Nr 121 1946 grudzie ń 14, Białystok. — Pismo d yrektora Wojewódzkiego Odd ziału PUR w Białymstoku Eugeniusza Borejko do wojewody b iałostockiego w sprawie planowanej akcji p rzesiedle ńczej ludn o ści białoruskiej i polskiej w zwi ązku z d elimitacj ą granicy p olsko-radzieckiej. Oryginał, maszynopis. UW B 1944-1950, sygn. 638, k. 45. J. Zieleniewski: „Delimitacja północno-wschodniego odcinka granicy pa ństwowej mi ędzy Rzeczpospolitą Polsk ą a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1944-1947 i zwi ązane z ni ą problemy narodowo ściowe. Wybór źródeł”, w: „Rubie Ŝe”, 1992, nr 1, str. 53-54. W ślad pisma tut[ejszego] z dnia 4 XI 1946 r. L.dz. 112/Dpf. 1 w przedmiocie opracowania planu akcji repatriacyjnej w pasie granicznym, spowodowanej delimitacj ą granicy wschodniej, Oddział Wojewódzki Pa ń- stwowego Urz ędu Repatriacyjnego przedkłada w zał ączeniu dalsze prace rzeczonej akcji, przeprowadzone na skutek dodatkowego zlecenia na terenie pow. augustowskiego i suwalskiego. 2 Jak wynika z przyległych sprawozda ń niemal na całej przestrzeni pow. augustowskiego dochodz ą na rzecz Polski cz ęś ciowo, b ądź w cało ści, wsie i osiedla, za ś w sporadycznych tylko wypadkach, na skutek wyprostowania linii granicznej, tracimy niewiele terenu bagnistego i zalesionego. Podobnie w pow. suwalskim dochodz ą na rzecz Polski niektóre osiedla i tereny wolne, za ś odchodz ą tylko dwa osiedla na terenie gm. W i Ŝajny. Z całokształtu pracy delimitacyjnej na terenie woj. białostockiego daje si ę zauwa Ŝyć, Ŝe powołane Podkomisje Terenowe 3 w czasie wykonywania zada ń nie brały pod uwag ę potrzeb gospodarczych. Oddział Wojewódzki ze swej strony [stwierdza], Ŝe kwestia ludno ściowa na pograniczu winna znale źć nast ępuj ące rozwi ązanie: 1/

212 całkowite usuni ęcie elementu białoruskiego od granicy mo Ŝliwie najdalej, 2/ zaludni ć tereny przygraniczne ludno ści ą polsk ą, 3/ przeprowadzi ć niezwłoczn ą komasacj ę w pasie karłowatych gospodarstw, wydzielaj ąc nieu Ŝytki i mało warto ściowe grunta pod zalesienie, 4/ odno śnie Białowie Ŝy koniecznym jest pozostawienie garnizonu Wojska Polskiego oraz zakaza ć prawa wyjazdu na inne tereny P olakom tam osiedlonym. Ad. 1. W wyniku przeprowadzania prac w terenie dało si ę zauwa Ŝyć, Ŝe Białorusini poza bardzo nielicznymi wypadkami s ą ustosunkowani do Polaków wrogo. Dowodem tego s ą petycje składane przez ludno ść białorusk ą bezpo średnio do władz ZSRR o wł ączenie niektórych gmin (Kleszczele, Białowie Ŝa) do Zwi ązku Radzieckiego, jak te Ŝ i tworzenie tajnych organizacji, d ąŜą cych do oderwania terenów granicznych (wie ś Opaka Wielka, gm. Kleszczele). 4 Powy Ŝsze wyst ąpienia s ą tym trudniejsze do wykrycia i gro źniejsze dla cało ści terytorium Polski, Ŝe s ą one pokryte zewn ętrznie jak najwi ększ ą lojalno ści ą, wyra Ŝaj ącą si ę w przynale Ŝno ści do partii politycznych, organizacji społecznych i spełnianiem obowi ązków pa ństwowych (dobre zdawanie świadcze ń rzeczowych w roku ubiegłym). Jednak Ŝe przy bli Ŝszym wejrzeniu daje si ę widzie ć prawdziwy stosunek do wszystkiego co polskie, uwydatniaj ący si ę w postaci utrudniania osadzania repatriantów na gospodarstwach pobiałoruskich, jak ze strony samej ludno ści białoruskiej, tak i ze strony urz ędów czy instytucji, gdzie kierownikami s ą Białorusini (były wójt gm. Hajnówka, były prezes Samopomocy Chłopskiej w gm. Kleszczele, były wójt tej Ŝe gm[iny], wójt gm. Narew, były wójt gm. Białowie Ŝa i inni). Samopomoc Chłopska na tym terenie jest opanowana przez Białorusi- nów i nie do ść , Ŝe nie przychodzi z pomoc ą ludno ści polskiej, ale nawet ją szykanuje. Drugim powodem do wysiedlenia Białorusinów z pasa gra- nicznego i wprowadzenia tam elementu nowego, polskiego, jest ochrona przed przemytem i nielegalnym przekraczaniem granicy. W obecnej chwili W ojsko Ochrony Pogranicza jest, rzec mo Ŝna, bezsilne, nie maj ąc Ŝadnego oparcia w terenie, gdy Ŝ z obu stron granicy le Ŝą wsie spokrewnione z sob ą i utrzymujące stał ą ł ączno ść . Ad. 2. Osadzenie ludno ści polskiej winno pój ść drog ą najmniej kosz- towną, a to przez osiedlenie tam małorolnych P olaków z terenu tego Ŝ powiatu lub województwa, przez które przechodzi granica i przez repatriantów, którzy przyb ędą w okresie zimowym i nast ępnym. Ad. 3. W tym te Ŝ celu koniecznym byłoby do niezwłocznego przyst ą- pienia [i] przeprowadzenia chocia Ŝby pobie Ŝnej komasacji gruntów, gdy Ŝ po 1. skutek wytyczenia granicy z pomini ęciem wszelkiej logiki gospodarczej [jest taki, Ŝe] na terenie całego województwa niektóre

213 siedliska wsi odeszły do ZSRR, a ich ziemia pozostała w Polsce i odwrotnie, po 2. grunta cz ęstokro ć s ą b[ardzo] mało warto ściowe lub całkiem nienadaj ące si ę do uprawy, wobec tego nale Ŝałoby je wydzieli ć i przekaza ć Ministerstwu Lasów P a ństwowych do zalesienia. Dopiero wyznaczone działki oraz przydzielone tym działkom budynki nale Ŝałoby przekaza ć osadnikom, którzyby je sposobem gospodarczym, gdyby zachodziła potrzeba, poprzenosili na przydzielone gospodarstwa z tych, któreby si ę likwidowały. Ad. 4. Najwa Ŝniejsz ą bodaj spraw ą jest sprawa Białowie Ŝy, ze wzgl ędów gospodarczych, kulturalnych i presti Ŝowych P a ństwa. Z powodu stara ń ludno ści białoruskiej z wójtem na czele, przy obecnej delimitacji granicy utracili śmy pas około 1,5 km na tym odcinku, w co wchodzi najdro Ŝsza cz ęść puszczy, a wi ęc P ark Narodowy. Nieliczni Polacy, którzy jeszcze pozostali na terenie tej gminy, s ą zdecydowani wyjecha ć na inne tereny z chwilą opuszczenia przez stacjonuj ące tam Wojsko P olskie przy Komisji Delimitacyjnej. Powodem tego jest terror stosowany przez miejscowych Białorusinów w stosunku do Polaków i rozszerzanie kłamliwych wersji, Ŝe granica b ędzie niebawem dalej przesuni ęta na zachód. Mo Ŝemy si ę wi ęc znale źć w sytuacji, Ŝe jedyny rezerwat przyrodniczy Polski b ędzie placówką, w której nie b ędzie ani jednego Polaka. śeby temu zapobiec koniecznym jest postawienie Garnizonu Wojskowego. Ad. 5. Ł ączn ą spraw ą z poprzedni ą jest usuni ęcie z Białowie Ŝy całko- wicie Białorusinów, a osadzenie tam zarówno na gospodarstwach, jak i na stanowiskach w Le śnictwie i inn[ych] urz ędach Polaków, w celu stworze- nia jednolitego, zdecydowanie polskiego elementu. Analogiczne równie Ŝ wytyczne nale Ŝałoby przyj ąć i zastosowa ć do ludno ści litewskiej za- mieszkującej teren pow. suwalskiego. a a Pod pismem nieczytelne podpisy dyrektora Wojewódzkiego Oddziału PUR w Białymstoku E. Borejko i kierownika Działu Osadnictwa W ojewódzkiego Oddziału PUR w Białymstoku E. Snarskiego. 1 Patrz: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 638, k. 31. 2 Sprawozdania z terenu pow. augustowskiego i suwalskiego w aktach sprawy; patrz: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 638, k. 47-48. 3 Chodzi o terenowe organa Mieszanej Komisji Delimitacyjnej Polsko-Radzieckiej utworzonej na podstawie umowy mi ędzy RP a ZSRR z dn. 16 VIII 1945 r. o polsko-radzieckiej granicy pa ństwowej; patrz pismo podsekretarza stanu Ministerstwa Administracji Publicznej A. śaruk-Michalskiego do wojewody białostockiego z 12 VI 1946 r.; w: APwB, UWB 1944- 1950, sygn. 638, k. 20. 4 Są to niesprawdzone inform acje zebrane przez urz ędników PUR od ludno ści polskiej zamiesz- kującej wschodnie tereny pow. Bielsk Podlaski; patrz np.: APwB, UWB 1944-1950, sygn. 523, k. 9 i sygn. 483, k. 5 oraz SPBP 1944-1950, sygn. 14, k. 5, gdzie jest ukazane tworzenie si ę w ko ńcu 1945 r. plotki o tym, Ŝe 80% gospodarzy gm. Kleszczele i Milejczyce podpisało si ę pod petycj ą o przyłączeniu tych terenów do BSRR 214 Nr 122 1946 grudzie ń 17, Białystok. — Protokół posiedzenia Egzekutywy KP PPR w Białymstoku w sp rawie organizacji kamp anii propagandowej p rzed wyborami do Sejmu RP, wyboru nowych członków KP PPR i p rzyjęcia nowych członków d o partii. Oryginał, maszynopis. KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 31-32. Obecnych 5 członków. P orz ądek dzienny: 1/ odczytanie protokołu z poprzedniego posiedzenia, 2/ sprawa wyborów: a/ rozpracowanie kalendarza obsłu Ŝenia kół partyjnych, b/ sp[rawa] szkolenia grup propagandowych, c/ ustalenie terminów zebra ń sołtysów, d/ sp[rawa] technicznego przygotowania wieców poselskich, 3/ wyst ąpienie z wnioskiem do Komitetu Powiatowego o przyj ęcie dwóch czł[onków] w skład komitetu, 4/ przyj ęcie nowych członków, 5/ wolne wnioski. Do p[unktu] 1. Sekretarz odczytał protokół z poprzedniego posiedzenia, który przyj ęto bez zmian. Do p[unktu] 2. [a/] Egzekutywa zatwierdziła projekt obsłu Ŝenia kół partyjnych jak nast ępuje: Nazwa koła Kto ma obsłu Ŝyć 1/ Pow[iatowy] UBP, 2/ Pow[iatowa] K[omenda] MO tow. Hajduczenia Gródek tow. Go ścik 1/ Spółdzie[lnia] nr 1, 2/ Spółdzie[lnia] nr 2, 3/ Miejska nr 1, 4/ Miejska nr 2, 5/ Miejska nr 3, 6/ Fabryczna, 7/ Milicji, 8/ Nauczycielska Gródek tow. Muraszkowski 1/ Królowy Most, 2/ Mieleszki, 3/ Zarzeczany, 4/ Wiejki, 5/ Kolej W aliły, 6/ Kolej Krynki, 7/ Kolej Straszewo, 8/ Świsłoczany, 9/ Zabłudów, 10/ Zawyki Michałowo tow. Błaszczak 1/ Szymki, 2/ Leonowicze, 3/ Budy, 4/ Łuplanka Stara, 5/ Budy 1/ Młynarska miejska, 2/ Fabryczna, 3/ Milicji tow. Kondracka Michałowo tow. Huciancow 1/ Lewsze, 2/ Barszczewo, 3/ Juszkowy Gród, 4/ Kobylanka, 5/ Planty, 6/ Nowa Wola, 7/ Oziabły Do p[unktu] 2. b/ Ustalono, i Ŝ dnia 30 [XII] i 31 [XII] odb ędzie si ę szkolenie grup propagandowych. Szkolenie ma trwa ć 2 dni. Postanowiono prosi ć nast ępuj ących prelegentów celem wygłoszenia referatów: 1. referat: „Trzechletni plan odbudowy Kraju” — 2 godz., tow. aBiałozorska a, 2. referat: „Znaczenie Ziem Zachodnich dla P olski z uwzgl ędnieniem Daniny Narodowej” — 2 godz., ob. Janiszewski, 3. referat: „Negatywna rola PSL w Ŝyciu Polski” — 2 godz., tow. Hajduczenia, 4. referat: „Zwyci ęstwo — Demokracja to utrwalenie niepodległo ści P olski” — 2 godz., ob. W enclik, 5. referat: „Ordynacja

215 wyborcza” — 1 godz., tow. Waszkiewicz, 6. referat: „Praca grupy propagandowej w terenie” — 1 godz., tow. Hajduczenia. P o wygłoszeniu referatów przeprowadzenie dyskusji i krótkie semina- rium. Do p[unktu 2.] c/ Postanowiono w dniach 27-28, 30-31. bm. odby ć odprawy z wójtami w Starostwie P owiatowym, jednocześnie ustalono [w] poszczególnych gminach odprawy sołtysów. Na odprawach sołtysów i wójtów postawi ć sp[raw ę] udziału administracji i samorządu w wyborach oraz tworzenie komitetów obywatelskich do wyborów we wsiach i przy gminach. Do p[unktu] 2. d/ Postanowiono przygotowa ć technicznie wiece wg kalendarzyka wieców na powiecie. Za przygotowania wieców jest odpo- wiedzialny instruktor propagandy tow. Go ścik i członek Komitetu Po- wiatowego Sołowiej Włodzimierz. Do p[unktu] 2.e/ P ostanowiono zorganizowa ć obwodowe i gminne ko- mitety obywatelskie na terenach, gdzie jest partia — przez parti ę, na innych — z pomoc ą wójtów i sołtysów. Odpowiedzialni za zorganizowanie takowych s ą z ramienia Komitetu P owiatowego: Muraszkowski, Huciancow, Go ścik. Do p[unktu] 3. Egzekutywa postanowiła wyst ąpi ć z wnioskiem do Ko- mitetu o przyj ęcie dwóch członków: tow. Huciancowa i Go ścika, w skład Komitetu. Do p[unktu] 4. Przyj ęto nast ępuj ących nowych członków w szeregi PP R: 1/ Barszczewski Andrzej, 2/ Chlabicz Włodzimierz, 3/ Kami ński Stefan, 4/ Ciulkin Wacław, 5/ Szerenos Irena, 6/ Gierejkiewicz Stefan, 7/ Ko Ŝan Władysław. Do p[unktu] 4. P rzyj ęto wniosek tow. Hajduczeni o przygotowanie re- zerwowych mówców dla obsłu Ŝenia wieców w wypadku nieobecno ści kan- dydatów na posłów. Z ramienia P PR — Hajduczenia, z ramienia SL — Rostkowski, z ramienia PP S — Małecki. b a-a Napisane odr ęcznie obok przekre ślonego: „Błaszczak”. b Protokół podpisał sekretarz KP PPR w Białym stoku T. Hajduczenia. Nr 123 1946 gru dzie ń 18, Sokółka. — Charakterystyka obwodu wyborczego nr 117 w Ostrowie Północnym (gm. Szud ziałowo) sporz ąd zona przez pełno- mocnika PPR d o spraw wyborczych na pow. Sokółka S tan isława Wyszty- giela. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VII/1, k. 227. Obwód liczy 2.432 osoby uprawnione do głosowania, [liczba] pozba- wionych prawa głosu zgodnie [z] § 2 ordynacji wyborczej wynosi 72 osoby. (Komisja jest A.P. 1) 216 Obstawa obwodu liczy 2 członków partii, 3 miejsca są wolne w celu do- kooptowania ludzi przysłanych z B[iałego]stoku i 2 członków zast ępczych z dobrych demokratów. Nastroje ludno ści s ą przychylne do naszego ustroju dlatego, Ŝe w danym obwodzie zamieszkuje przeszło 2.884 Białorusinów, co stanowi wi ększ ą połowę wyborców w danym obwodzie. 2 Do tego ludno ść zamieszkała w tym odwodzie jest biedna, trudni si ę przewa Ŝnie robot ą w lesie, którego jest tam 16.000 ha. Wobec czego na podstawie danych i do świadczenia z referendum wnioskowa ć mo Ŝna, Ŝe [na] wspólny blok wyborczy padnie około 55 do 65% głosów. 3 Trójka partyjna liczy dwóch członków partii, którzy do pracy przyst ąpili w my śl dyrektyw otrzymanych na odprawie dnia 17 XII 1946 r. Ochrony lokalu nie ma z powodu braku wojska, niemniej jednak sprawa ta została podj ęta i b ędzie około 20-21 [grudnia] załatwiona. P SL nie działa. Działa wroga propaganda, masowe grabie Ŝe itp., spod znaku NSZ (Galicza Jana). Bandy grasuj ące licz ą od 7 do 20 osób, wi ęk- szych mordów na dzie ń 18 XII nie było. 1 Skrót „ A.P.” nale Ŝy rozszyfrowa ć jako: „Absolutnie Pewna”; komisja wyborcza tak określona była skompletowana tylko z członków PPR; w: APwB, KP PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 4/VII/2, k. 80. 2 Chodzi o ogóln ą liczb ę Białorusinów zamieszkuj ących w granicach obwodu wyborczego Ostrów Północny, wyborców narodowo ści białoruskiej było odpowiednio mniej. 3 W „Spisie obwodów wyborczych w pow. Sokólskim ” pełnomocnik S. Wysztygiel odnotował, Ŝe „wynik w Referen[dum] w %” wyniósł w obwodzie Ostrów Północny 35%, za ś w wyborach do Sejm u „wypadło” równie Ŝ 35%; w: APwB, KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VII/1, k. 368. Nr 124 1946 gru dzie ń 18, Sokółka. — Charakterystyka obwodu wyborczego nr 124 w Ró Ŝanymstoku (gm. D ąb rowa Białostocka), sporz ądzona przez pełnomocnika PPR do spraw wyborczych n a pow. Sokółka S tanisława Wysztygiela. Oryginał, r ękopis. KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VII/1, k. 284. Obwód liczy 2.193 osób uprawnionych do głosowania. Pozbawionych prawa głosu zgodnie z art. 2. ordynacji wyborczej jest 99 osób. Komisja w danym obwodzie kompletuje si ę AP . 1 Obstawa komisji składa si ę z 3 członków PP R, dwa miejsca s ą wolne, w celu dokooptowania członków z B[iałego]stoku i 2 członków zast ępczych z bezpartyjnych demokratów. Nastrój ludno ści w danym terenie jest mo Ŝliwy, jest tylko sterroryzo- wanie przez bandy spod znaku „W iN” licz ące od 5 do 12 ludzi. Ludno ści białoruskiej jest mało, s ą tylko przewa Ŝnie chłopi biedni, [gospodarstwa]

217 licz ące od 5 do 7 ha ziemi, z czego wnioskowa ć mo Ŝna, Ŝe na list ę bloku czterech 2 padnie przypuszczalnie od 35 do 40% głosów. Ochrona lokalu liczy 15 ludzi wojska, pracuj ą dobrze. Mordów w terenie dotychczas nie słycha ć, za wyj ątkiem masowych grabie Ŝy, wywieszania antypa ństwowych ulotek i plakatów. Ludno ść danego obwodu jest przewa Ŝnie opanowana propagand ą kleru, którego sam Ró Ŝanystok jest apostolsk ą siedzibą pow. sokólskiego. a a Pod tekstem podpis S. Wysztygiela tytułuj ącego się instruktorem Wydziału Rolnego KW PPR w Białym stoku. 1 Patrz dok. nr 123 przypis 1. 2 Chodzi o blok wyborczy utworzony przez PPR, PPS, SL i SD. Nr 125 1946 grudzie ń 20, Białystok. — Protokół przesłuchania członka b ojówki NZW Edwarda Chaniewskiego p rzeprowadzonego p rzez oficera śledczego WUBP w Białymstoku Piotra Poskrobko p odejrzanego w sprawie o zabójstwo Aleksand ra Chaniewskiego ze wsi Dzikie (gm. Barszczewo). Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Sr 101/47, k. 20-21. aNazwisko i imi ęa Chaniewski Edward. aImiona rodziców a Kazimierz i Franciszka. aData i miejsce urodzenia a 27 IV 1923 r. aMiejsce zamieszkania a wie ś Dzikie, gm. Barszczewo, pow. Białystok. aNarodowo ść a polska. aObywatelstwoa polskie. aWyznanie a rzym[sko]kat[olickie]. aZaj ęcie a stolarz. aZawód a stolarz. aWykształcenie a oddz[iałów szkoły] powsz[echnej]. aPrzynale Ŝno ść do R[ejonowej] K[omendy] U[zupełnie ń]a Białystok. aStopie ń wojskowy a nie ma. aStosunek do słu Ŝby wojskowej a nie słu Ŝył. aStan rodzinny a kawaler. aStan maj ątkowy a ojciec ma 2 ha ziemi. aOdznaczenia i ordery a nie posiada. aKaralno ść a nie karany. P yt[anie]. Opowiedzcie mi podejrzany Chaniewski, w jaki sposób wy zamordowali ście swego stryjecznego brata Chaniewskiego Aleksandra s. Konstantego, zam[ieszkałego we] wsi Dzikie? Odp[owied ź]. Ja Chaniewski Edward ps. „Szach” wraz ze swoim dru Ŝy- nowym Łotowskim Stanisławem ps. „Koło” pewnego dnia udali śmy si ę do wsi Dzikie, do swoich mieszka ń, aby zmieni ć bielizn ę. P o przybyciu do wsi Dzikie dowiedzieli śmy si ę, Ŝe akurat jest Chaniewski Aleksander. Powiadomił nam o nim Łotowski Henryk ps. „Chart”, brat zabitego mego kolegi Łotowskiego Stanisława. P o chwili ja i Łotowski Stanisław spotkali śmy jeszcze dwóch członków naszej dru Ŝyny, pochodz ą oni ze

218 wsi Borsukówka, gm. Dobrzyniewo: Purta Józef ps. „Ren” i Kruszewski Eugeniusz ps. „Wicher”, i razem udali śmy si ę pod dom Ostrowskiego Pawła, gdzie siedział na wieczorkach Chaniewski Aleksander s. Konstantego. Aby wyprowadzi ć Chaniewskiego Aleksandra, ja — Chaniewski Edward i Łotowski Stanisław zostali śmy na podwórku, bo by nas w mieszkaniu poznali, to do mieszkania poszli ww. ze wsi Borsukówka, ja z Łotowskim stali śmy przy ganku. Kiedy wyprowadzili Chaniewskiego A. z mieszkania Ostrowskich ja schowałem si ę za ganek, aby mnie nie poznał, gdy Ŝ jest on moim stryjecznym bratem. Łotowski S. poszedł naprzód, ci dwaj poprowadzili Chaniewskiego za Łotowskim w stron ę pagórka „Kurhan”, gdzie ro śnie kilka sosen i tam go z nagana jednym strzałem zastrzelił Łotowski. Tam Ŝe na miejscu został on pochowany, zakopali go ww. ze wsi Borsukówka. P yt[anie]. Powiedzcie mi Chaniewski, jakich wy napadów jeszcze do- konali ście przez czas waszego pobytu w bandzie? Odp[owied ź]. Ja wi ęcej Ŝadnych napadów nie dokonywałem, innych napadów na wie ś Dzikie dokonywała inna grupa z kompanii „Ognia” z powiatu W[ysokie] Mazowieckie. P yt[anie]. P owiedzcie mi, co jeszcze macie doda ć do swego protokołu? Odp[owied ź]. Doda ć do swego protokołu więcej nie mam nic, co wie- działem, to wszystko powiedziałem. b a-a Druk form ularza. b Protokół podpisał nieczytelnie referent Sekcji III Wydziału III WUBP w Białymstoku P. Poskrobko i czytelnie E. Chaniewski. Nr 126 1946 gru dzie ń 23, Białystok. — Protokół p rzesłu chania świadka Lid ii Grze ś z Białegostoku przeprowadzonego p rzez oficera śledczego WUBP w Białymstoku st. sier Ŝ. Aleksand ra Kosteckiego w sp rawie zabójstwa jej brata Aleksandra Chaniewskiego p rzez członków bojówki NZW. Oryginał, formularz drukowany wypełniony odr ęcznie. Wojskowy S ąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. 101/47, k. 29-31. aNazwisko i imi ęa Grze ś Lidia. b aImiona rodziców a Konstanty i Maria. aData i miejsce urodzenia a 27 X 1915 r. Białystok. aMiejsce zamieszkania a Białystok, ul. Kra śnicka nr 8. aNarodowo ść a białoruska. aObywatelstwo a polskie. aWyznanie a prawosławne. aZaj ęcie a gospodyni domowa. aWykształcenie a 7 oddz[iałów] szk[oły] powsz[echnej]. aStan rodzinny a m ęŜ atka. 219 aStan maj ątkowy a nie posiada. aKaralno ść a rzekomo nie karana. aStosunek do podejrzanego a stryjeczny brat 1. aŚwiadom[a] odpowiedzialno ści za utajenie prawdy, lub zło Ŝenie fałszy- wego zeznania, przyrzekam uroczy ście, Ŝe b ędę mówi ć szczer ą prawd ę, niczego nie ukrywa ć z tego, co mi jest wiadome. a cLidia Grze ś.c P yt[anie]. Co dla świadka jest wiadome o uprowadzeniu i morderstwie Chaniewskiego dAleksandra d? Odp[owied ź]. Cała nasza rodzina była prze śladowana przez band ę, wskutek czego wszyscy musieli śmy wyjecha ć do Białegostoku, gdzie obecnie zamieszkujemy. Brat mój Chaniewski Aleksander w dniu 30 pa ź- dziernika 1946 roku pojechał do wsi Dzikie, gm. Barszczewo, gdzie mieszkali śmy. T ego samego dnia wieczorem, gdy był u s ąsiada, nazwisko Ostrowski Paweł, przyszło 4 uzbrojonych osobników, z których dwóch weszło do mieszkania, a dwóch pozostało na podwórku. Po chwili ci dwaj osobnicy kazali mojemu bratu, tj. Chaniewskiemu Aleksandrowi, i ść razem z nimi. Po wyj ściu z mieszkania poprowadzili go do pobliskiego lasu i tam zabili, zabierając z niego futro, ko Ŝuch i czapk ę. P o zabiciu padło podejrzenie na Chaniewskiego Edwarda, lecz na pewno, Ŝe to on, twierdzi ć nie mogli śmy. W czasie zatrzymania Chaniewskiego Edwarda przez Wojsko P olskie z powodu tego, Ŝe jego wspólnik został zabity i zawieziono go do wsi chowa ć, my dowiedzieli śmy si ę, Ŝe Chaniewski Edward równie Ŝ jest zatrzymany. Ja od razu udałam si ę do Woj[ewódzkiego] UBP w Białymstoku i zło Ŝyłam zameldowanie, Ŝe to na pewno Chaniewski Edward zamordował mego brata Chaniewskiego Aleksandra. W tym czasie wezwano Chaniewskiego Edwarda i on mi w oczy powiedział, Ŝe brat mój Chaniewski Aleksander jest zabity i zakopany za wsi ą Dzikie na kurhanie w lasku, po czym narysował plan w jakim miejscu jest zakopany. Wtedy ja z Borkowskim Ewarestem poje- chali śmy tam, gdzie był zakopany mój brat Chaniewski Aleksander i miejsce to znale źli śmy. Ja zacz ęłam grzeba ć ziemi ę i odgrzebałam pan- tofle na nogach, wi ęcej patrze ć si ę nie mogłam, a odkopywał Borkowski Ewarest. Brat mój był zakopany w ziemi nogami gł ębiej w ziemi ę, natomiast głowa zakopana [była] płytko, gdy odkopywali śmy to r ęką trzymał si ę za włosy, które wyrwał z głowy i tak pozostał. P o odkopaniu [zwłoki] przewie źli śmy do domu, do Białegostoku. Wi ęcej nic nie mam do uzupełnienia. e a-a Druk form ularza. b Obok tekstu jest własnor ęczny podpis L. Grze ś. c-c Własnor ęczny podpis L. Grze ś. 220 d-d W tek ście podkre ślone: „Edwarda”. e Protokół podpisał nieczytelnie oficer śledczy WUBP w Białymstoku A. Kostecki i L. Grze ś. Nr 127 1946 grudzie ń 23, Białystok. — Sp rawozdanie p rzewodnicz ącego Powiato- wego Komitetu Propagandy Wyborczej S tronn ictw Demokratycznych w Białymstoku Dymitra Go ścika z działalno ści za okres d o 23 XII 1946 r. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VII/20, k. 93. Na terenie powiatu białostockiego pracuj ą dwie grupy propagandowe od dnia 9 bm. Grupa w składzie 4 osób pracuje na terenie gminy Michałowo. Za okres sprawozdawczy grupa w nast ępuj ącym składzie: Go ścik Dymitr, Waremiuk Mikołaj, Trofimiuk Maria, Smoktunowicz Nadz[ieja], przeprowadziła zebrania w nast ępuj ących wsiach: Juszkowy Gród, Bachury, Szymki, P odozierany, Planty, Ciwoniuki. Obj ęto razem 450 osób. Tematem zebra ń było: „Wybory w Polsce Demokratycznej”, „Trzechletni plan odbudowy kraju”, „Rola P SL w Ŝyciu Polski”. Na wszystkich zebraniach był nastrój dobry. W dyskusji omawiano bol ączki poszczególnych wsi oraz [sposoby] ich likwidacji. Druga grupa w nast ępuj ącym składzie: Kondracka Zofia, Smoktunowicz Nadzieja, Laszuk Helena, przeprowadziła zebrania we wsiach gminy Gródek: Mostowlany, Królowy Most, Mieleszki, St[acja] Waliły, Wiejki, Gródek, Świsłoczany. Obj ęto razem 380 osób. Przy tym rozkolportowano literaturę propagandow ą. W gminie Zabłudów dnia 17 bm. grupa propagandowa przeprowadziła zebranie miesz[ka ńców] wsi Potoka. Na zebraniu było około 70 osób. Zebranie odbyło si ę w czasie, kiedy do wsi przywieziono przydziały Ŝyw- no ściowe i budowlane wydane przez Opiek ę Społeczn ą Starostwa Powiatowego na interwencj ę Komitetu Powiatowego P PR w Białymstoku. P o wygłoszeniu referatu na temat „Odbudowa wsi polskiej” a wywi ązała si ę dyskusja. Nastrój był bardzo dobry. a Opuszczono niezrozumiały fragment: „nawi ązuj ąc sp. wyborców do sejm u”. Nr 128 1946 grudzie ń 28, Gródek. — S prawozdanie Dymitra Go ścika z zebrania kół PPR w Gródku w sprawie wyborów do Sejmu RP i aprowizacji lud no ści. Oryginał, r ękopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VI/3, k. 39. Sprawozdanie z pobytu w terenie gm. Gródek w dniach 28-30 XII 1946 r. Go ścika Dymitra i Trofimiuk Marii. W dniu 28 XII 1946 r. zarz ądzili śmy zebranie dwóch kół spółdzielnia Nr 1 i Nr 2, na którym po wygłoszeniu referatu: „Wybory w P olsce De- mokr[atycznej]” i omówieniu prac wyborczych trójek i członków par- tyjnych [komisji wyborczych] zostały wniesione pro śby i za Ŝalenia w 221 sprawie aprowizacji w Gródku. P odane s ą takie dane. Było rozdane 1.226 kart [ Ŝywno ściowych], za ś na te karty przywieziono 1.100 kg m ąki, oprócz tego jak powiadaj ą członkowie spółdzielni, Ŝe aprowizator wzi ął z gm. Michałowo jeszcze 80 kart dodatkowo i rozdał je ludziom. Z tego wynika, Ŝe 40% ludno ści nie otrzymała produktów i s ą bardzo wielkie skargi na sklepikarza Owsiejczuka, który w tym nic nie winien. T ote Ŝ postanowili rozpatrzy ć t ę sprawę w powiatowej aprowizacji i [u] gródeckiego aprowizatora Łukjaniuka. a a Tak w tek ście. Nr 129 1946 grudzie ń 30, Zabłudów. — S prawozdanie z otwartej odprawy sołty- sów gm. Zabłu dów w sprawie u tworzenia obwodowych komitetów wyborczych i opłacenia tzw. „danin y narodowej”. Oryginał, maszynopis. KW PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 1/VI/3, k. 40. W dniu 30 XII 1946 r. odbyła si ę odprawa sołtysów gm. Zabłudów [z] udziałem publiczno ści. P orz ądek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ zorganizowanie komitetów obwo- dowych, 3/ sprawy daniny narodowej, 4/ wolne wnioski. Na zebraniu obecnych było 44 sołtysów, nieobecnych 4 sołtysów. W ogóle było 150 osób. P o zagajeniu przez miejscowego a wójta zabrał głos ob. W ąsowski — z ramienia P owiatowego Komitetu Wyborczego. W do ść obszernym przemówieniu mówca przedstawił zebranym zdobycze demokratyczne PKWN oraz Rz ądu Jedno ści Narodowej, poruszył znaczenie Reformy Rolnej, unarodowienie przemysłu, [mówił] o znaczeniu Ziem Odzyskanych i roli ich w umocnieniu pokoju w Europie. Ob. W ąsowski przedstawił rol ę Mikołajczyka w P olsce mówi ąc, Ŝe Mikołajczyk jest sztandarem reakcji i wstecznictwa, wokół którego gromadz ą si ę elementy, które staraj ą si ę zahamowa ć rozwój P olski Demokratycznej. P o przemówieniu ob. W ąsowski zreferował spraw ę zorganizowania ko- mitetów wyborczych, ich cele i zadania, kład ąc nacisk [na to], aby sołtysi przesłali protokoły z zebra ń organizacyjnych tych komitetów. P o ob. W ąsowskim zabrał głos przedstawiciel Wojska P olskiego, ppor. [z] jednostki wojskowej ob. śak, mówca podkre ślił, Ŝe Wojsko Polskie będzie głosowa ć na list ę Bloku Demokratycznego. Przedstawiciel Wojska Polskiego mówił, Ŝe dzi ęki ustrojowi demokratycznemu w Wojsku Polskim oficerem jest syn robotnika i chłopa. Nast ępnie mówca poruszył spraw ę znaczenia Ziem Zachodnich i [wspomniał] o granicach wschodnich mówi ąc, Ŝe gdyby nawet Ziemie Zachodnie odpadły od

222 Polski, to granice wschodnie zostałyby nie zmienione dlatego, Ŝe były ustalone [w] 20. roku przez angielskiego lorda Curzona. W nast ępnym punkcie wójt miejscowy przypomniał zebranym o ko- nieczno ści szybkiego wpłacania Daniny Narodowej, zwracaj ąc uwag ę, Ŝe tylko do 1 I 1947 r. b ędzie 25% zni Ŝki. W wolnych wnioskach głosu nikt nie zabrał, natomiast w czasie prze- mówienia były rzucane pytania kto [to] jest Mikołajczyk, czy on Polak, jak z granicami wschodnimi, na co [pytaj ący] dostali wyczerpuj ące od- powiedzi. Na zako ńczenie ob. W ąsowski ogłosił zebranym, i Ŝ w dniu 6 I 1947 r. odbędzie si ę wiec [z] udziałem kandydatów na posłów przypominając, Ŝeby jak najwi ększa ilo ść ludno ści przybyła do Zabłudowa oraz omówił spraw ę zjazdu młodzie Ŝowego i dał nacisk, aby sołtysi dostarczyli [uczestników] podwodami do Zabłudowa. b a W tek ście: „miejskiego”. a Pod tekstem napisane na maszynie: „Nadzieja Smoktunowicz”.

223