Moederlijke Impressies De Representatie Van Het Moederschap in De Oeuvres Van De Belgische Impressionistes in Internationaal Perspectief
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Universiteit Gent Academiejaar 2012-2013 Moederlijke Impressies De representatie van het moederschap in de oeuvres van de Belgische impressionistes in internationaal perspectief 1 Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen, voor het verkrijgen van de graad van Master, door (Valerie Henau 0094726) Promotor: prof. dr. Marjan Sterckx 2 Afbeelding voorblad: Jenny Montigny, Moeder en kind, s.d. Pastel, 0,60 x 0,72 met kader; 44 x 55 cm, s.l., fotografische reproductie uit privéarchief Galerie Oscar De Vos, Sint-Martens- Latem. (afb. 13) Abstract De lange negentiende eeuw kent een hele lichting Belgische vrouwelijke kunstenaars. In deze thesis wordt gegrasduind in de oeuvres van deze artiestes, op zoek gaand naar de representatie van het moederschap. Hoe komt de uitwerking van dit specifieke thema tot stand en door welke aspecten wordt ze beïnvloed? Hoe verhouden de maatschappelijke en sociale gebruiken zich tot de artistieke uitingen? En hoe verhouden de Belgische kunstenaressen zich ten opzichte van hun buitenlandse collega’s? Is er een beïnvloeding te bemerken van de contemporaine raadgevingen, richtlijnen en restricties die werden gegeven omtrent het ‘moeder-zijn’, en de werkelijkheid? Op welke manieren heeft de werkelijkheid invloed op de weerspiegeling van het moederschap in de kunstuitingen van de Belgische impressionistes? En in hoeverre speelt het persoonlijke leven en het al dan niet hebben van kinderen van de kunstenaars een rol in de kunstproductie? De verschillende gedaantes waarin de verbeelde moeders zich aandienen zijn legio. Er wordt een indeling gemaakt in de gevonden werken die overeenstemt met het logische verloop van het moederschap: de ontwikkeling van foetus tot kind en van moeder tot grootmoeder. De kunsthistorische en gender-sociale trends die ervoor zorgden dat vrouwen vaker taferelen uit de realiteit weergaven en de beïnvloeding van de toenmalige opvattingen en literatuur 3 omtrent het moederschap en de opvoeding van het kind, worden weerspiegeld in de kunstuitingen van de Belgische impressionistes. In hoeverre hun vrouw- en moeder-zijn samenhangt met het artistiek creatieproces wordt hier verder onderzocht. De relatief grote hoeveelheid moederschapstaferelen in de oeuvres van de beduidend kleine groep Belgische impressionistes wordt op comparatieve wijze onderzocht ten opzichte van de voorstelling van diezelfde thematiek in de oeuvres van hun internationale collega’s. Abstract Maternal impressions - Representation of motherhood in the works of Belgian women impressionists in international perspective The long nineteenth century features a batch of female Belgian artists. In this thesis the works of these artists are browsed, looking for representations of motherhood. How did the artists elaborate this particular motif and what are they influenced by? How does the social practices relate to the artistic expressions? And can the Belgian artists be compared to their foreign collegues? Is there any influence between the contemporary advice, guidelines and restrictions which were given concerning motherhood, and reality? In what ways does reality effect the representation of motherhood in the artistic expressions of the Belgian women impressionists? And to what extent did the personal life of the artists and whether or not being a mother infuence their artistic production? The different forms in which motherhood occurs in the artistic works are legion. The artworks are classified in a division that corresponds to the logical course of motherhood: the development from fetus to child and from mother to grandmother. 4 The art historical and gender social trends which caused women more scenes from reality views and the influence of the contemporary understanding and literature on motherhood and the upbringing of the child, are reflected in the artistic expressions of the Belgian women impressionists. To what extent their wife and mother are related to the artistic creation is further investigated here. The relatively large amount of maternity scenes in the oeuvres of the significantly small group of Belgian women impressionists is compared to the depiction of the same topic in the works of their international colleagues. Woord vooraf Het schrijven van deze masterproef zou niet mogelijk zijn geweest zonder de steun en hulp van een aantal mensen tijdens de afgelopen twee jaar. Dit dankwoord gaat naar iedereen die zijn steentje bijdroeg om mijn thesis mee tot een goed einde te brengen. Allereerst wens ik mijn promotor prof. dr. Marjan Sterckx te bedanken voor de aanmoedigende begeleiding en de ondersteunende hulp bij het verloop van mijn onderzoek. Steeds waren onze gesprekken stimulerend en verhelderend. Daarnaast is er een aantal mensen dat mijn onderzoek enorm vooruit heeft geholpen door de vele informatie, nuttige tips en goede ondersteuning die zij mij verschaft hebben. Hier moet zeker mijn stagebegeleider van het Museum voor Schone Kunsten Gent, Johan De Smet, en Galerie Oscar De Vos vermeld worden, die mij enkele verzamelmappen en fotomateriaal over een aantal Belgische artiestes lieten inkijken. Het personeel van de universiteitsbibliotheek van de Kunstwetenschappen wil ik graag bedanken voor de vele hulp doorheen de voorbije twee jaar. Ik zou ook de bibliotheek van het MSK willen danken, in het bijzonder Veerle Verhasselt en Sofie Corneillie, voor de enthousiaste bijstand die mij daar is verleend tijdens de vele uren die ik daar heb doorgebracht. Oprechte dank ook voor de dienstverlening van het personeel Archief voor 5 hedendaagse kunst en het Rosadoc te Brussel, het Letterenhuis te Antwerpen en het KADOC in Leuven. Een speciaal dankwoord gaat uit naar een aantal naaste familieleden voor de liefdevolle steun en de kans om mij mijn passie te laten nastreven. Ook wil ik degenen bedanken die in mij geloofden tijdens mijn ups and downs. Hierbij vernoem ik graag mijn ouders, Michel Henau en Fabienne Van Wijmeersch, mijn zus Eline Henau en mijn meter Els Henau. Hierna zou ik mijn dank willen richten aan mijn medestudenten Lisa Stevens, Emma Anquinet, Charlotte Vanhoubroeck, Fien Cornelis, Sofie Jacob, Ruth Pletinck en mijn kotgenote Lisa Ghyselinck voor de morele steun, de vele goede raad en tips. Verder zou ik graag mijn beste vrienden, die me bijstonden bij de totstandkoming van dit werk hartelijk willen bedanken: Ruben De Temmerman, Laura Vandamme, Elke Everaert, Sarah Lallemand, Laura Vandamme, Michaël De Muer, Lynn Saegerman, Naomi Vandereycken en Joenah Malot. Inhoudstafel Inleiding……………………………………………………………………………..…………8 1. De zwangerschap…………………………………………………………......……………17 1.1. Geboortebeperking………………………………………………….....…………25 1.2. Abortus …………………………………………………………………..………28 1.3. De miskraam……………………………………………………………..………29 2. De geboorte……………………………………………………………………….......…....31 3. De moeder met de pasgeborene………………………………...…………….……………39 3.1. Borstvoeding…………………………………………………………..…………39 3.1.1. Zuigelingensterfte……………………………………………..………..57 3.1.2. De min ……………………………………………………………...….65 6 3.2. De eerste zorgen……………………………………………………...…………..74 4. De moeder met het jonge kind……………………………………………………..…..…..92 4.1. De moeder met het het kind op de schoot………………………………………..93 4.2. De dagelijkse routine.....……………………………………………….…..…....103 4.3. De vrije tijd………………………………………………………………...……107 5. Het ouderschap…………………………………………………………………..………..113 5.1. De moederlijke les ………………………………………………………...…....116 5.2. De vaderfiguur ………………………………………………………………….122 5.3. Het onderricht ………………………………………………………….......…...124 6. Het grootmoederschap…………………………………………………………....……...135 Besluit ………………………………………………………..…………………......………137 Bibliografie ………………………………………………………..……………………….140 Bronnen………………………………………………………………....………..........…….140 Ongepubliceerde …………………………………………………………………….140 Gepubliceerde…………………………………………………….………………….140 Werken………………………………………………………………………...............…….142 7 Inleiding Voorstelling en afbakening van het onderwerp, vraagstelling en doelstelling Deze onderzoekspaper zal handelen over de representatie van het moederschap weergegeven door de Belgische vrouwelijke impressionistische kunstenaars. De wijze waarop het motief van de moederfiguur is uitgewerkt zal op comparatieve wijze onderzocht worden ten opzichte van de voorstelling van diezelfde iconografie in de oeuvres van hun internationale, vrouwelijke collega’s. De vragen die voor dit onderzoek als uitgangspunt dienden, waren de volgende. Kunnen we van het ontstaan van ‘het moederschap’ als ideologische, sociale en maatschappelijke constructie, iets terugvinden bij onze over- en betovergrootmoeders? Is er een inloed op te merken van de toenmalige tips, richtlijnen en beperkingen die men gaf omtrent hetmoederschap in de kunst? In welke mate werd het moederschap weerspiegeld in de oeuvres van de Belgische impressionistes? En in hoeverre speelde het persoonlijke leven en of de kunstenaars al dan niet kinderen hadden een rol in hun kunstuitingen? Thema’s als moederschap, opvoeding en gezin waren in de negentiende eeuw zowel in België als in de rest van Europa aanwezig in de schilderkunst. Door de onderbelichting van vele 8 Belgische artiestes in de literatuur en het grote internationale aanbod kunstwerken rond dit thema is de vergelijking tussen de representatie van het moederschap bij artistieke tijds- en genregenoten zeer relevant. In deze thesis wordt gepoogd te achterhalen hoe de kunstenaar vorm heeft gegeven aan een specifiek onderwerp. Er wordt geanalyseerd tot in de kleinste subtiliteiten qua compositie, attributen