W NUMERZE Dwumiesięcznik Vol. XXVII, Nr 3/2017 (143) ISSN-1231‑014X, Indeks 386138 Maciej S. Sobański Krążowniki typu „Bajan”, część II 7 Redaktor naczelny Jarosław Malinowski

Kolegium redakcyjne Rafał Ciechanowski, Krzysztof Dąbrowski, Maciej S. Sobański Karl Schrott 8 Pływające doki austro-węgierskiej Cesarsko Współpracownicy w kraju Królewskiej Marynarki Wojennej Andrzej S. Bartelski, Stanisław Biela, Andrzej Danilewicz, Maciej K. Franz, Jarosław Jastrzębski, Jerzy Lewandowski, Wojciech Mazurek, Oskar Myszor, Krzysztof Dąbrowski Andrzej Nitka, Piotr Nykiel, Powrót Mayflower, czyli destroyery kontra 14 Jarosław Palasek, Jan Radziemski, U-booty Marcin Schiele, Kazimierz Zygadło

Współpracownicy zagraniczni BELGIA Michał Glock Leo Van Ginderen 19 CZECHY Samoloty na pancernikach – początki Ota Janeček FRANCJA Luc Feron, Gérard Garier, Jean Guiglini, Marc Saibène GRECJA Nikołaj Mitiukow Aris Bilalis Czy działa Fubuki były najlepsze na świecie? 26 HISZPANIA Alejandro Anca Alamillo LITWA Aleksandr Mitrofanov NIEMCY Richard Dybko, Hartmut Ehlers, Siergiej Patianin Jürgen Eichardt, Christoph Fatz, 29 „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” - niszczyciele Zvonimir Freivogel, Reinhard Kramer typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati”, część III ROSJA Siergiej Bałakin, Nikołaj Mitiukow, Siergiej Patianin, Konstantin Strielbickij STANY ZJEDNOCZONE. A.P. David Irving Arthur D. Baker III UKRAINA Pogrom konwoju PQ-17, część II 38 Anatolij Odajnik, Władimir Zabłockij WIELKA BRYTANIA John Jordan, Richard Osborne, Ian Sturton

Hartmut Ehlers Adres redakcji 47 Niszczyciele typu „Fletcher”, część IVb Wydawnictwo „Okręty Wojenne” Krzywoustego 16, 42‑605 Tarnowskie Góry Polska/Poland tel: +48 32 384‑48-61 www.okretywojenne.pl e-mail: [email protected] Maciej Chodnicki Skład, druk i oprawa Ostatni krążownik liniowy świata – HMS 62 DRUKPOL sp. j. Kochanowskiego 27, 42‑600 Tarnowskie Góry Vanguard, część III tel. 32 285 40 35, www.drukpoltg.pl

© by Wydawnictwo „Okręty Wojenne” 2017 Daniel Kowalczuk Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. 77 Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodą „Marynarka Brunatnej Wody” – flota śródlą- wydawnictwa. Redakcja zastrzega sobie prawo dowa Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego skracania i adjustacji tekstów. Materiałów nie w Indochinach 1945-1954, część III zamówionych nie zwracamy. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść publikowanych artykułów, które prezentują Krzysztof Dąbrowski wyłącznie opinie i punkt widzenia ich autorów. Izraelskie siły podwodne. Druga generacja – 87 Nakład: 1500 egz. okręty podwodne typu „T”

Roman Kochnowski I strona okładki: 93 Niemiecka fregata rakietowa Hessen Deutsche Marine. w ujęciu z 12 marca 2007 roku. Flota Zjednoczonych Niemiec Fot. zbiory Leo Van Ginderena Krążownik Admirał Makarow w początkowym okresie Maciej S. Sobański służby. Fot. zbiory Borysa Lemaczko

Krążowniki typu „Bajan” część II Francuski następca Bajana parametrach, co sprawiło, że decyden- Równocześnie Rosjanie zwróci- Przebieg wojny japońsko-rosyjskiej, ci postanowili szybko zasilić marynar- li się do stoczni Forges et Chantiers de tak na lądzie jak i morzu, był daleki od kę wojenną kilkoma analogicznymi la Méditerranée o ofertę na krążow- oczekiwań Rosjan, wywołując spore okrętami. nik pancerny analogiczny do Bajana wewnętrzne zamieszanie w kraju. Nie- W tym miejscu warto wspomnieć, z drobnymi tylko zmianami42, wśród rozstrzygnięta tak naprawdę bitwa na że jeszcze w roku 1898, w momencie których podstawową było zastąpienie Morzu Żółtym w lipcu 1904 oznaczała, zawierania ze stocznią Forges et Chan- opancerzenia ze stali utwardzanej me- że gros uczestniczących w działaniach tiers de la Méditerranée (FCM) w La todą Harveya stalą Kruppa. wojennych sił morskich został odcięty Seyne-sur Mer umowy na dostawę Ba- Francuzi szybko skorzystali z nada- w Port Artur, co w konsekwencji wobec jana, ta ostatnia zaproponowała stro- rzającej się okazji proponując zgodnie kapitulacji twierdzy w grudniu 1904 nie rosyjskiej budowę drugiego iden- z sugestiami budowę odpowiednika doprowadziło do ich utraty. Wysłanie tycznego krążownika. Jego cena miała Bajana za kwotę 18 450 tys. franków na Daleki Wschód „ekspedycji karnej” być niższa o 200 tys. franków, a dosta- (6 918 750 rubli), czyli o 11,82% dro- zakończonej katastrofą pod Cuszimą wa nastąpić 6 miesięcy po prototypie. żej niż w przypadku zbudowanego kil- w maju 1905 ogołociło floty na Bałty- Rosjanie nie skorzystali wówczas z tej ka lat wcześniej prototypu. Uzasadnia- ku i Morzu Czarnym z niemal wszyst- oferty, ograniczając się jedynie do sa- no to tym, że ów został zaoferowany po kich nowoczesnych okrętów różnych mego Bajana41. zaniżonej, by nie rzec dumpingowej, klas. W tej sytuacji rosyjska marynarka Potrzeba pilnego wzmocnienia ro- cenie. Cena okrętu nie obejmowała tak wojenna potrzebowała pilnego, by nie syjskiej floty spowodowała, że już 10 jak poprzednio uzbrojenia, które do- powiedzieć natychmiastowego, choć- listopada 1904* minister marynar- starczała na swój koszt strona rosyjska. by częściowego uzupełnienia swych ki podjął decyzję o budowie w stocz- Kierujący ministerstwem marynar- stanów. Ta gorzka prawda dotarła do niach Sankt Petersburga 2 krążowni- ki adm. Fiodor Awiełan już 22 grud- świadomości decydentów jeszcze lub ków pancernych typu określanego jako nia 1904 zaakceptował zamówie- jak kto woli już jesienią roku 1904. „ulepszony Bajan”. Nie od rzeczy jest W toku działań wojennych w rejo- również wspomnieć, że państwowa 41. wg Kriestianinow WJ, Mołodcow SW, „Bronieno- snyje krejsera… nie Port Artur pozytywnie wyróżnił stocznia Admiraltiejskij zawod dyspo- 42. wg Winogradow S, Fiedieczkin A, Bronienosnyj się krążownik pancerny Bajan, nowo- nowała wówczas, po ukończeniu reali- krejser Bajan…Rosjanie w grudniu 1904 ogłosili kon- kurs pro forma by porównać Bajana z projektami złożo- czesna jednostka o zupełnie niespoty- zacji wcześniejszych zleceń, wolnymi nymi przez włoską firmę Ansaldo i duńską Burmeister kanych wcześniej we flocie rosyjskiej mocami wytwórczymi & Wain.

2 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Krążowniki typu „Bajan” nie krążownika w La Seyne-sur-Mer. temu z dniem 14 kwietnia 1908* prze- już w Rosji MTK, czego konsekwencją Ostatecznie kontrakt na budowę jed- kazano okręt stronie rosyjskiej i pod- był fakt, że poszczególne krążowniki nostki z terminem dostawy do 1 wrze- niesiono banderę, a z dniem 13 maja z uwagi na miejsce powstania, różniły śnia 1907 (32 miesiące) podpisano 20 1908* Admirał Makarow rozpoczął się we wielu technicznych detalach. Co kwietnia 1905. W jego ramach strona oficjalnie służbę w rosyjskiej marynar- więcej wszystkie poprawki dotyczyły francuska miała również dostarczyć ce wojennej. tak naprawdę drugorzędnych szczegó- dokumentację roboczą umożliwia- W dniu 14 maja 1908* Admirał Ma- łów, takich przykładowo jak rozmiesz- jącą budowę kolejnej pary „ulepszo- karow opuścił Tulon z załogą liczącą czenie pomieszczeń czy detale wypo- nych Bajanów” przez rosyjskie stocznie 1/3 etatowej obsady i skierował się do sażenia. Nie naruszały jednak kwestii w Sankt Petersburgu. Rosji, by 29 maja* osiągnąć bazę Rewel napędu i uzbrojenia. Do budowy krążownika przystą- (Tallin). Zgodnie z zawartą umową koszt bu- piono w stoczni tak naprawdę jeszcze dowy kadłuba krążownika Pałłada przed oficjalnym podpisaniem przez Bałtyckie „Bajany” wynosiła 9 927 348 rubli, a Bajan (II) strony kontraktu, bo już 22 marca Podjęta jeszcze w dniu 10 listopa- odpowiednio 9 409 137 rubli. Układ 1905*. Tymczasem ostateczne zatwier- da 1904* przez ministra marynar- napędowy (maszyny parowe i ko- dzenie przez rosyjskie służby technicz- ki decyzja otwarła drogę do budowy tły) dla okrętów przygotowywało Ob- ne floty (MTK) specyfikacji nastąpiło w Sankt Petersburgu kolejnych 2 krą- szczestwo Franko-Russkich zawodow, dopiero 23 maja oraz 24 czerwca* tego żowników pancernych typu określo- zaś cena kompletu na pojedynczej jed- roku. W dniu 14 marca 1906* położo- nego jako „ulepszony Bajan”. Droga nostki w myśl podpisanego 10 sierpnia no oficjalnie stępkę pod okręt, które- do realizacji tego zamiaru była jednak 1905* kontraktu, wynosiła 3 035 000 mu nadano nazwę Admirał Makarow daleka i wyboista, mimo, że już 30 li- rubli44. Dostawy siłowni miały umoż- dla upamiętnienia adm. Stiepana Ma- stopada 1904* stocznia Admiraltiejskij liwić podjęcie przez krążowniki prób karowa, poległego w obronie twierdzy zawod otrzymała zlecenie na 2 okrę- na uwięzi wiosną 1908. Port Artur. ty, którym nadano nazwy krążowni- Początkowo prace stoczniowe nad 25 kwietnia 1906* krążownik uro- ków utraconych w Port Artur – Pałła- jednostkami przebiegały rzec można czyście spłynął z pochylni na wodę. da i Bajan (II). Zgodnie z pierwotnymi planowo i bez specjalnych utrudnień, W uroczystości uczestniczyła wielka planami krążowniki już we wrześniu oczywiście, o ile nie uznawać za tako- księżna Anastazja Michajłowna, któ- 1907 roku miały osiągnąć gotowość do we permanentnie dokonywane zmia- ra wcześniej, w roku 1900 brała także podjęcia prób. ny w projekcie i dokumentacji. W re- udział w wodowaniu prototypowego Do faktycznych prac w petersbur- zultacie w dniu 24 października 1907* Bajana. Prace stoczniowe przebiegały skim zakładzie Nowoje Admiraltiej- została wodowana Pałłada, a 2 sierp- płynnie bez specjalnych opóźnień, co stwo przystąpiono w kwietniu 1905, nia 1908* - Bajan (II). Wówczas jednak w przypadku rosyjskich okrętów stano- a na pochylniach miesiąc później, zaczęły się poważne problemy związa- wiło niewątpliwy chwalebny wyjątek. w maju tego roku. Należy w tym miej- ne z dostawami zarówno elementów si- Do 25 października 1907* do stocz- scu zaznaczyć, że Bajan powstawał na łowni jak i opancerzenia, wykonywa- ni dotarła z Rosji artyleria jednost- pochylni zakrytej – zadaszonej, zaś nego przez Iżorskij zawod. Te ostatnie ki, którą niezwłocznie zamontowa- Pałłada na klasycznej odkrytej pochyl- zakłady zgodnie z warunkami kon- no na pokładzie. W tym samym dniu ni stoczniowej. traktu miały dostarczyć całość opan- przeprowadzono również pierwsze Już po rozpoczęciu prac jesienią 1905 cerzenia dla Pałłady do kwietnia 1907, stacjonarne próby siłowni Admirała rozpatrywano kwestię ewentualne- tymczasem zdołały to uczynić dopie- Makarowa. Po zakończeniu stocznio- go zastąpienia klasycznych tłokowych ro w listopadzie tego roku, a dla Baja- wych prób na uwięzi jednostka prze- maszyn parowych napędu głównego na (II) – na wiosnę 1908. szła w Marsylii dokowanie połączone przez brytyjskie turbiny parowe Par- Mówiąc o zmianach planów budo- z oczyszczaniem podwodnej części ka- sons. Uzyskane w ten sposób oszczęd- wy warto zwrócić uwagę na propo- dłuba, steru i śrub napędowych. ności wagowe można było przeznaczyć zycję złożoną 27 sierpnia 1907 przez W grudniu 1907 rozpoczęto pró- na istotne wzmocnienie uzbrojenia. związanego z flotą st. lt. (pol. kpt.) by morskie, w tym także na mili po- Ostatecznie jednak nie zdecydowano Strachowskiego dotyczącą przezbroje- miarowej, w których trakcie osiągnięto się na takie nowatorskie rozwiązanie, nia powstających krążowników. Rzecz prędkość 22,55 węzła43. Próby w ruchu bowiem same turbiny były jeszcze dość sprowadzała się do usunięcia dział kal. w różnej konfiguracji kontynuowano zawodne, a poza tym ich użycie ozna- 75 mm, które zupełnie nie sprawdziły również w styczniu 1908, gdy przepro- czało przedłużenie czasu budowy, bar- się na prototypowym Bajanie w czasie wadzono też próbne strzelania z pokła- dzo potrzebnych okrętów. wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905 dowej artylerii. Budowa rosyjskich „ulepszonych i zastąpienie ich przez 4 działa kal. W dniach między 28 stycznia a 14 Bajanów” w Sankt Petersburgu pro- 152 mm oraz 8 kal. 120 mm. Otwarło lutego 1908* dokonano przeglądu wadzona była w oparciu o dokumen- to ożywioną dyskusję na temat moż- wszystkich mechanizmów układu na- tację roboczą Admirała Makaro- liwości wymiany uzbrojenia w której pędowego, a następnie 28 marca prze- wa sporządzoną przez stocznię FCM prowadzono wyjście w morze, po- w La Seyne-sur-Mer, co jednak wca- 43. wg Kriestianinow WJ, Mołodcow SW, Bronieno- snyje krejsera… twierdzające spełnianie wszystkich le nie ułatwiało prac. Swoje popraw- 44. wg Kriestianinow WJ, Mołodcow SW Bronieno- warunków kontraktowych. Dzięki ki w otrzymanej dokumentacji nanosił snyje krejsera…

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 3 Krążowniki typu „Bajan”

„Bajany” z Rosji Data* Nazwa Stocznia Rozpoczęcia budowy Położenia stępki ** Wodowania Wejścia do służby Nowoje Admiraltiejstwo Pałłada 04.05.1905 28.10.1906 28.10.1906 02.02.1911 Sankt Petersburg Nowoje Admiraltiejstwo Bajan (II) 02.08.1905 02.08.1907 02.08.1907 01.07.1911 Sankt Petersburg Źródło: Internet *daty wg kalendarza juliańskiego (stary styl); ** oficjalne uczestniczył MTK, Admiralitiejskij 4 marca 1909*, lecz na próby w ru- operującego już wcześniej Admirała zawod, a także minister marynarki. chu trzeba było poczekać bagate- Makarowa, pozwoliło na sformowanie Wymiana poglądów trwała praktycz- la do 20 października 1910*. Z uwagi z tych nowych, choć technicznie nie- nie do 31 października 1908. Każdy jednak na niekorzystne warunki at- co już moralnie przestarzałych, jedno- z jej uczestników przedkładał własną mosferyczne kontynuowano je wio- stek Brygady Krążowników Floty Bał- propozycję wymiany uzbrojenia bądź sną 1911, po zimie spędzonej przez tyckiej z siedzibą w Rewlu (Tallinie). jego pozostawienie w niezmienionym okręt na postoju w Kronsztadzie. Po stanie, lecz ostatecznie nie zdecydowa- osiągnięciu 17 maja 1911 maksymal- Dane taktyczno-techniczne no się na dokonanie przezbrojenia45. nej prędkości 22,3 węzła, a średniej – Wyporność normalna następców Podobnie rzecz się miała z siłow- 21,8 węzła, Bajan (II) został z dniem Bajana, zarówno zbudowanego we nią dla Pałłady, wykonywaną przez 1 lipca 1911* oficjalnie przyjęty do Francji jak i tych ze stoczni rosyjskiej, Obszczestwo Franko-Russkich zawo- służby w marynarce wojennej. Tym- wynosiła 7890 t, a wyporność pełna dow, która dotarła do stoczni z takim czasem jednak usuwanie różnych odpowiednio – 8250 t przy całkowi- opóźnieniem, że tylko w paździer- „niedoróbek” trwało jeszcze nadal, tej długości kadłuba 138,8 m, jego sze- niku 1908 można było przystąpić do co spowodowało, że pełną gotowość rokości – 17,5 m i średnim zanurzeniu prób mechanizmów na uwięzi. W roku bojową krążownik osiągnął dopiero 45. wg Kriestianinow WJ, Mołodcow SW Bronieno- 1909 przygotowywano jednostkę do z początkiem sezonu nawigacyjnego snyje krejsera… prób morskich, lecz dopiero 14 wrze- roku 191247. 46. wg Winogradow S., Fiedieczkin A., Bronienosnyj krejser Bajan… śnia krążownik zdołał samodziel- Wejście w roku 1911 do służby Pał- 47. wg Winogradow S., Fiedieczkin A., Bronienosnyj nie przejść z Sankt Petersburga do łady i Bajana (II), które dołączyły do krejser Bajan… Kronsztadu, gdzie spę- Krążownik Bajan (II) w suchym doku Kronsztadu, 1911 rok. Fot. Public Domain dził zimę, w której trakcie kontynuowa- no prace wykończenio- we. Rzeczywiste próby w ruchu miały miejsce w roku 1910, gdy w dniu 1 czerwca* okręt przy pełnej prędkości zdołał osiągnąć przy niewiel- kim wietrze 22,3 wę- zła. W dniach między 23 a 30 października 1910* Pałłada wykona- ła rejs próbny na trasie Kronsztad – Rewel (Tal- lin) – Helsingfors (Hel- sinki) – Rewel- Kronsz- tad, zaś oficjalnie została z dniem 2 lutego 1911* przyjęta do służ- by w marynarce wojen- nej46. Wcale nie lepiej, o ile nawet nie gorzej, prze- biegał proces wykań- czania krążownika Bajan (II). Próby me- chanizmów na uwięzi jednostka rozpoczęła

4 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Krążownik Pałłada na redzie Kronsztadu, czerwiec 1911 roku. Fot. zbiory Siergieja Patianina 6,6 m48. Zachowano przy tym dotych- praktyczne z uwagi na wibrację, wo- od dziobu do rufowej wręgi nr 52 za czasową bryłę okrętów z charaktery- bec czego z niego zrezygnowano, unie- wieżą artylerii głównego kalibru. Pas stycznymi 4 wysokimi kominami. Za- ruchamiając platformę na sztywno ten znajdował się na burcie na wysoko- kładano zrazu, że wszystkie jednostki, w dolnym położeniu (+25,3 m powyżej ści konstrukcyjnej linii wodnej okrę- podobnie jak prototyp, otrzymają po lustra wody)49. tów. Jego część (mniejsza) mieściła się 2 maszty. 28 listopada 1906 roku MTK Krążowniki ze stoczni rosyjskiej po- poniżej linii wodnej, a część (większa) zdecydowało jednak, że duże okrę- siadały nieco inną nadbudówkę w po- powyżej tej linii. Grubość maksymal- ty rosyjskiej floty otrzymają tylko je- równaniu z jednostką z La Seyne-sur na pasa głównego wynosiła od 100 mm den maszt z platformą do korygowania Mer, co wynikało z bardziej rozbudo- na dziobie i rufie do 175 mm na śród- ognia artyleryjskiego zamiast dotych- wanej wieży dowodzenia nad którą okręciu. Sam pas zmniejszał również czasowych bojowych marsów. mieścił się mostek nawigacyjny, uży- swą grubość ku dolnej krawędzi znaj- Budowany we Francji Admirał Ma- wany jedynie w trakcie przemieszcza- dującej się pod lustrem wody. Pas 50 karow posiadał już 2 maszty, z któ- nia się okrętów. Na Pałładzie był on mm pancerza ochraniał również rejon rych w zaistniałych okolicznościach osłonięty lekkimi rozbieranymi ścian- maszyny sterowej na rufie. usunięto fokmaszt, a grotmaszt prze- kami, zaś na Bajanie (II) posiadał osło- Powyżej pasa głównego znajdował niesiono na śródokręcie, lokując go nę z płótna żaglowego z szybami. się na burtach na śródokręciu krót- między dziobowymi wręgami nr 14 Admirał Makarow otrzymał kotwice szy pas górny o grubości 50 mm. Taką a nr 15 (zewnętrznie między drugim Marrela, a Pałłada i Bajan (II) typowe samą grubość 50 mm miała znajdująca a trzecim kominem). Rozwiązanie to dla floty rosyjskiej kotwice Halla. się wyżej kazamata pancerna osłania- nie sprawdziło się jednak w praktyce Pokładowe środki pływające „ulep- jąca część artylerii średniego kalibru i zimą 1912/1913 na krążowniku po- szonych Bajanów” obejmowały kuter i pomocniczej. nownie zainstalowano dwa maszty. parowy, kuter motorowy o długości Wewnętrzny poziomy skorupowy Problemy z masztami nie ominę- 9,75 m oraz 8 łodzi wiosłowych różnej pokład pancerny miał grubość 30 mm. ły również jednostek budowanych długości, przy czym okręty budowane Wieże artylerii głównego kalibru w Sankt Petersburgu, choć miały one w Rosji wyposażono od razu w 2 kutry ochraniał pionowy pancerz o grubo- już inny charakter. Maszty były wy- motorowe. ści 132 mm, zaś dach 44 mm. Pancerna sokie, zaś stanowisko obserwacyjne Pancerz pionowy krążowników wy- wieża dowodzenia o szerokości 4,57 m do korygowania ognia artyleryjskie- konano ze stali pancernej Kruppa, co 48. wg Weyer B, Taschenbuch der Kriegsflotten 1914, go było teoretycznie ruchome – pod- dzięki jej technicznym parametrom München 1914 – wyporność ta wynosiła 8000 t przy wy- noszone wraz ze stengą masztu z po- pozwalało na istotne oszczędności miarach kadłuba 135(137) x 17,5 x 6,5 m, 50 49. wg Winogradow S., Fiedieczkin A., Bronienosnyj ziomu +25,3 m powyżej lustra wody masowe . Podstawowym elemen- krejser Bajan… w położeniu marszowym do +30,5 m tem opancerzenia „ulepszonych Baja- 50) . na prototypowym Bajanie grubość głownego pasa burtowego wynosiła 200 mm, pasa górnego 60 mm, w położeniu bojowym. Wspomniane nów” był główny pas pancerza burto- kazamat – 60 mm, wież artyleryjskich 150 mm/30 mm, rozwiązanie okazało się bardzo nie- wego, rozciągający się na obu burtach a stanowiska dowodzenia 160 mm/30 mm

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 5 Tekst

Krążownik Bajan (II) w marszu z dużą prędkością, 1913 rok. Fot. zbiory Siergieja Patianina posiadała 136 mm ściany oraz 75 mm odpowiednio – 1000 t, co zapewniało lub nawet 180 pocisków na lufę jak dach z wieżyczką dalmierza. zasięg 4000 Mm przy 12 węzłach51. chcą inne źródła, wobec 150 na pro- Napęd jednostek stanowił wier- Podstawowe uzbrojenie krążowni- totypie. ną kopię rozwiązania zastosowanego ków typu „ulepszony Bajan” stanowi- Uzbrojenie pomocnicze krążowni- wcześniej na prototypie i obejmował ły 2 pojedyncze działa kal. 203 mm ków stanowiło 20 na Admirał Maka- 2 pionowe czterocylindrowe maszyny o długości lufy 45 kalibrów (L/45), row, bądź 22 na Pałłada i Bajan (II) parowe potrójnego rozprężania, z któ- umieszczone w pancernych wieżach dział kal. 75 mm o długości lufy 50 ka- rych każda poruszała bezpośrednio artyleryjskich na pokładzie dziobo- librów (L/50) systemu Canet. Na każ- swój wał napędowy zakończony śru- wym i rufowym w osi symetrii okrę- dej burcie jednostek umieszczono po bą. Łączna projektowana indykowana tu. Maksymalny kąt podniesienia 10 względnie 11 luf. moc siłowni 16 500 KM. Parę dla ma- luf zmodyfikowanego modelu dział Na Admirał Makarow cztery „bur- szyn o ciśnieniu 24 atm. zapewniał ze- wynosił +22° wobec +18° na proto- towe” działa znajdowały się w głów- spół opalanych węglem 26 kotłów pa- typowym Bajanie Pozwoliło to na nej kazamacie na śródokręciu, jedno rowych wodnorurkowych systemu zwiększenie donośności tzw. starych „pościgowe” na dziobie, jedno na rufie Belleville rozmieszczonych w 4 ko- pocisków o wadze 87,8 kg przy kącie w nieopancerzonych pomieszczeniach tłowniach. Spaliny z kotłów w każdej podniesienia lufy +20,2° do 13 000 m, admiralskich oraz 4 osłoniętych tar- kotłowni były odprowadzane przez a z nowymi pociskami półpancernymi czami pancernymi na pokładzie gór- odrębny, wysoki komin. wz. 1907 do nawet 16 095 m52. Udało nym, powyżej głównej kazamaty. W przypadku powstałego we Fran- się również, co było istotne z punktu Na jednostkach budowanych w Sankt cji Admirała Makarowa maszyny pa- widzenia zdolności bojowej okrętów, Petersburgu zachowano „burtowe” rowe zostały zbudowane w Marsy- zwiększyć zapas pocisków kal. 203 działa w głównej kazamacie oraz w po- lii, a kotły parowe w Saint-Denis koło mm do 110 sztuk na lufę. mieszczeniach admiralskich na rufie, Paryża. Dostawcą elementów siłowni Uzbrojenie średnie stanowiło 8 dział zrezygnowano natomiast z dział „po- dla krążowników budowanych przez kal. 152 mm o długości lufy 45 kali- ścigowych” na dziobie, których stoso- stocznię Nowoje Admiraltiejstwo były brów (L/45) systemu Canet, umiesz- wanie możliwe było jedynie w sprzy- zakłady Obszczestwa Franko-Rus- czonych po 4 w burtowych pancernych jających warunkach atmosferycznych. skich zawodow. kazamatach. Działa te nie różniły się Równocześnie do 6 na każdej burcie Układ napędowy zapewniał „ulep- parametrami taktyczno-technicznymi zwiększono liczbę dział osłoniętych tar- szonym Bajanom” efektywną mak- od modelu zastosowanego na Bajanie. czami pancernymi na pokładzie gór- symalną prędkość na poziomie 21 Cztery działa znajdowały się głów- nym na śródokręciu. Zachowano do- węzłów, choć w czasie prób okręty nej kazamacie na śródokręciu oraz po tychczasowy zapas amunicji po 250 w sprzyjających warunkach uzyskiwa- 2 w kazamacie dziobowej i rufowej. pocisków na lufę.

ły większe prędkości. Normalny zapas Również w przypadku tych dział uda- 51. wg Weyer B, Taschenbuch der… węgla wynosił 750 t, a maksymalny ło się zwiększyć zapas amunicji do 172 52. Szirokorad AB, Korabielnaja artilierija…

6 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Krążowniki typu „Bajan”

Na jednostkach typu „ulepszony Ba- Wzorem prototypu na krążowni- wyprodukowane przez zakłady Sie- jan” zrezygnowano z dział małokali- kach zachowano zupełnie już anachro- mens-Halske. browych Hotchkiss kal. 47 mm oraz niczne 2 podwodne stałe wyrzutnie Liczebność załóg krążowników sta- 37 mm, co wiązało się między innymi torpedowe, umieszczone między ko- nowi dość niejednoznaczną kwestię. z usunięciem z masztów marsów bojo- tłowniami nr 2 i nr 3 pod kątem 65° do Wiadomo, że zgodnie z powszechną wych. Budowany we Francji Admirał lewej i prawej burty. Były to wyrzutnie tendencją liczba członków załóg wzra- Makarow otrzymał w zamian 4 fran- kal. 450 mm dla torped wz. 1904 z gło- stała, zaś roczniki flot nie podawa- cuskie półautomatyczne armaty Hotch- wicą bojową zawierającą 70 kg ładu- ły etatu, lecz stan faktyczny z różnych kiss kal. 57 mm o długości lufy 58 ka- nek wybuchowy. Zapas torped wynosił momentów. Wiadomo, że etat prze- librów (L/58), które zainstalowano na 6 szt., w tym 2 szkolne. widywał pierwotnie dla jednostek ro- śródokręciu nad główną kazamatą. Do kierowania ogniem artyleryjskim syjskiej budowy 21 oficerów oraz 11 Działa te wystrzeliwały pociski o wa- wyposażono jednostki w dalmierze konduktorów (chorążych)54, brak na- dze 2,72 kg/2,22 kg z prędkością po- optyczne Barr & Stroud o bazie 1,3 me- tomiast danych dotyczących podofice- czątkową 914 m/s bądź 991 m/s na od- tra (szybko zastąpione przez dalmierze rów i marynarzy. ległość 5556 m/8520 m. Sektor ostrzału o bazie 2,7 metra). Dalmierze umiesz- W przypadku Admirał Makarow w płaszczyźnie pionowej mieszczący się czono we wieżach artyleryjskich głów- mówi się pierwotnie o 618 osobach, w przedziale -5,5° do +7,5° uniemożli- nego kalibru oraz we wieżyczce powy- w tym 23 oficerach55, choć równocze- wiał ich ewentualne wykorzystanie do żej mostka. Początkowo na Admirał śnie inne źródła szacują tę liczbę na obrony przeciwlotniczej53. Makarow trzeci dalmierz znajdował się między 568 a 593 osoby. W przypadku Dla potrzeb okrętowych oddziałów we wieżyczce na rufie, jednak z tej lo- Pałłada wymienia się 594 osoby, w tym desantowych francuski nowy Bajan kalizacji zrezygnowano jako nieprak- 29 oficerów, czyli tych, którzy znajdo- otrzymał, zgodnie z tradycją rosyjskiej tycznej. Okręty posiadały również dal- wali się na pokładzie w momencie za- floty, 2 działa kal. 63,5 mm Baranow- mierze o bazie 1,3 metra oraz 0,9 metra tonięcia krążownika. Liczebność zało- skiego na podwoziu kołowym i lawe- do celów nawigacyjnych. gi Bajana (II) jest zwykle określana na cie lądowej, bowiem powstający nowy Budowane w Rosji krążowniki otrzy- 575 marynarzy i oficerów. model kal. 75 mm nie został ukończo- mały 3 reflektory bojowe o średnicy lu- ny na czas. Brak danych na temat tego stra 75 cm, z których 2 umieszczono na (ciąg dalszy nastąpi) typu dział na okrętach powstających skrzydłach mostka, a 1 na platformie ru- w Sankt Petersburgu. fowego masztu. Na Admirał Makarow Uzbrojenie uzupełniało 8 karabinów trzeci reflektor znajdował się początko- 53. Szirokorad AB, Korabielnaja artilierija… maszynowych kal. 7,62 mm Vickers- wo na platformie jedynego masztu. 54. wg Kriestianinow WJ, Mołodcow SW, Bronieno- snyje krejsera… -Maxim, za wyjątkiem Admirał Maka- Budowane w Sankt Petersburgu „ule­ 55. Winogradow S., Fiedieczkin A., Bronienosnyj row, którego wyposażono w 4 jednost- pszone Bajany” wyposażono w nie- krejser Bajan… ki tej broni. mieckie radiostacje systemu Telefunken SUPLEMENT

Niemiecki krążownik pancernopokładowy Hansa typu „Victoria Louise” zakotwiczony w Hobsons Bay, maj 1901 roku. Fot. State Library od Victoria

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 7 Kadłub pancernika Szent István w doku pływającym „22” w Poli, TekstKarl Schrott (Niemcy) luty 1914 roku. Fot. zbiory Ivo Marendića

Pływające doki austro-węgierskiej Cesarsko- -Królewskiej Marynarki Wojennej

Pływające doki są wykorzystywa- dalszego rozwoju te doki były zamyka- go kadłuba, z bramą na jednym koń- ne do remontów i przeglądów kadłu- ne różnego rodzaju bramami. cu. Później, gdy w budowie okrętów bów okrętów. Podczas gdy takie prace Gdy stan wody tak mocno się nie zaczęto używać żelaza, powstało płyt- były wcześniej i są jeszcze dziś podej- zmieniał, i dok przy niskim stanie kie dno, ściany boczne z prostych mowane na małych okrętach i jachtach wody mógł być pusty, musiały być za- drewnianych pełnych wręg, i pon- poprzez przechylanie ich kadłubów na instalowane pompy. Oprócz tego były ton z prostym dnem. Zamknięte koń- burtę, dla dużych okrętów wymagane jeszcze potrzebne pompy zęzowe, by ce i brama stały się zbędne, ponieważ były doki – suche względnie pływające. usuwać deszczówkę, wodę wsiąkającą tak zamknięty dok w kształcie litery Poprzednicy suchych doków byli i użytkową. Do napełniania doku były U miał wystarczającą pływalność i sta- znani w „żeglarskich” narodach od wbudowane przy bocznych stronach bilność. Szczególna korzyść tego doku dawna. Przez przypływy i odpływy głównej części doku kanały, które były pływającego polegała na tym, że po- morza natura sama ofiarowywała do- zamykane przez zastawki. Do dalsze- zwalał on na dokowanie okrętów, które godne środki; potrzebowano tylko go wyposażenia należały w pierwszym są dłuższe od samego doku. wysokiej wody, by popłynąć na od- rzędzie tory nośne i sanie horyzontal- Naturalnie siła nośna doku pływają- powiednie miejsce, by po odpływie ne, następnie windy okrętowe, polery cego musiała wzrastać krok w krok przy przeprowadzić potrzebne prace. Czas i żurawie. stale rosnącej masie oraz wyporności do dyspozycji często jednak był zbyt Wobec tego stworzono pierwszą for- okrętów, i tak doszło do tego, że gdy au- krótki, dlatego wokół okrętu budowa- mę doku pływającego przez przebu- striacka Cesarsko-Królewska Marynar- no tamę i w ten sposób zatrzymywano dowę starego angielskiego żaglowca ka Wojenna (CK Marynarka) wiosną wodę. Zamiast tego można było także o nazwie Camel. Odcięto mu rufę i za- 1904 roku zarządziła prace projektowe wykopać przy brzegu dół, który przy stąpiono ją wodoszczelną bramą; tak dla nowego pancernika o wyporności wysokiej wodzie się nią wypełniał tak, dzięki pomiarom mniejsze okręty mo- konstrukcyjnej 14 500 t (3 okręty typu że okręt mógł do niego wpłynąć. Przy gły być wprowadzane do wnętrza i do- „Radetzky”), aby sprostać planom bu- niskim stanie wody był on pusty, a wej- kowane przez wypompowanie wody dowy floty pozostałych wielkich potęg ście, którym wszedł okręt, było zamy- wewnątrz doku. morskich, pojawiła się konieczność zbu- kane wałem ziemnym. Ta instalacja, W roku 1785 Christopher Wat- dowania odpowiedniego doku pływają- nazywana „dokiem mułowym” (z an- son zbudował pierwszy właściwy cego w morskim arsenale w Poli, ponie- gielskiego „muddock”) tworzyła pier- dok pływający w formie drewniane- waż tam już istniejące doki pływające wotną formę suchego doku. Podczas go, zamkniętego dookoła pływające- nadawały się tylko do przyjęcia mniej-

8 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pływające doki austro-węgierskiej Cesarsko-Królewskiej Marynarki Wojennej

Dok 15 000 t (1:1000)

Rys. Karl Schrott szych okrętów. Ten nowy dok był budo- dziła z zakładu Assling & Jauenburg wie floty wojennej, wywołanej przez wany według planów brytyjskiej firmy „Chorwackiego Towarzystwa Prze- Wielką Brytanię pancernikiem Dre- Clark & Stanfield przy stałej obecno- mysłu Metalowego”, a część zosta- adnought o wyporności konstrukcyj- ści inżyniera tej firmy z krajowego ma- ła dostarczona, odpowiednio do kwo- nej 18 110 t i maksymalnej 21 845 t, już teriału i z użyciem krajowych sił robo- ty, przez węgierskie zakłady Diosgiör w 1908 roku nastąpiła wraz z przetar- czych na Wyspie Oliwnej (Oliveninsel, i Solim-Breso, jak również przez za- giem na projekt pancerników o wypor- ob. Uljanik) w Poli. kład Ózdi Rimamurány-Salgótarjáni ności do 20 000 t, późniejszego typu „Te- Ten dok o nośności 15 000 t, stąd Vasmű Rt. getthoff” o wyporności maksymalnej o oznaczeniu „15”, miał następujące Siła w sumie 8 pomp odśrodkowych ponad 20 000 t (21 334 t), budowa doku dane techniczne: była tak obliczona, żeby 15 000-tono- wymagająca udźwigu 22 500 t. • długość całkowita: 140,046 m wy okręt (pancerniki typu „Radetzky”) Ten ukończony w 1911 roku dok • długość doku: 125,220 m z zanurzeniem 8,38 m został podnie- o numerze 22 z następującymi danymi: • szerokość całkowita: 34,156 m siony w ciągu 4 godzin, a 10 600-to- • długość: 178,156 m • wysokość: 17,659 m nowy okręt (pancerniki typu „Erzhe- • szerokość: 42,728 m • zanurzenie przy pustym stanie: rzog”) w ciągu 2,5 godziny. Podczas • wysokość: 18,903 m 1,70 m dokowania 15 000-tonowych okrę- miał być największym uruchomionym • zanurzenie maksymalne: 15,90 m tów do zatopienia doku potrzebne były przez CK Marynarkę pływającym do- Jako materiał budowlany została około 2 godziny. kiem. użyta stal martenowska twardego ro- Z powodu burzliwego rozwoju i z tym Gdy w marcu 1912 roku ze strony dzaju, przy czym jej większość pocho- związanej skokowej wielkości w budo- morskiej sekcji naczelnego dowódz- Pancernik Szent István w doku „22”, 1916 rok. Fot. zbiory Ivo Marendića

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 9 Pływające doki austro-węgierskiej Cesarsko-Królewskiej Marynarki Wojennej Dok „H” Dok „H” (1:500) Rys. Karl Schrott Karl Rys. Dok 22 500 t (1:1000)

10 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pływające doki austro-węgierskiej Cesarsko-Królewskiej Marynarki Wojennej twa pojawiły się pierwsze rozważania niu przyszłych pancerników dano stąd wych „F” (dla okrętów), „K” (dla ma- nad nowym typem pancernika, komi- w 1913 roku zlecenie stoczni Blohm & łych okrętów), „T” (dla torpedowców) sja obradująca w tym celu wskazała, że Voß w Hamburgu zezwolenie na budo- i „H” (dla jednostek drewnianych). znów wielkość doku powinna przekro- wę 40 000-tonowego doku pływające- Te doki zostały zbudowane w latach czyć limit z powodu istotnej koniecz- go (długość 211,10 m, szerokość 51,20 1854-1913, a ich długość wynosiła mię- ności. Dla realizacji znajdujących się m), który wprawdzie został ukończo- dzy 100,55 a 72,50 m, szerokość 33,02 w budowie pancerników „wzmocnio- ny, jednak do wydania go CK Mary- a 16,20 m, jak również wysokość mię- nego” typu „Tegetthoff” o wyporności narce nie doszło. dzy 12,80 a 9,10 m. Ich nośność wy- 24 500 t był więc potrzebny nowy, jesz- Oprócz obu opisanych doków CK nosiła od 500 do 2500 t. Odrębnością cze większy dok. By odpowiadać praw- Marynarka posiadała 4 dalsze własne stało się zlecenie dopiero w przecią- dopodobnemu dalszemu zwiększe- doki pływające o oznaczeniach litero- gu wojny praskim zakładom Prager Maschinenbau AG Smichov budowy 1500-tonowego doku ratowniczego dla okrętów podwodnych o wymiarach 133,5 x 22,5 x 15,5 m, który jednak już nie został ukończony. Szczególnie po przystąpieniu Włoch do wojny rosnące znaczenie bazy ma- rynarki wojennej w Zatoce Kotorskiej, zwłaszcza dla lekkiej floty wojennej, Stary dok drewniany wymagało przeniesienia tam doku. (1:500) Tak 21 września 1915 roku zostały wy- najęte 1300-tonowy dok pływający

Dok „K” 500 t (1:500)

Dok „T“ (1:500)

Rys. Karl Schrott

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 11 (dok nr III) ze stoczni Cantiere Navale Triestino w Monfalcone (Triest), a 24 września 19 15 roku również 1300-to- nowy dok pływający ze stoczni Whi- thead w Rijece (Fiume), i przeholo- Rys. Karl Schrott Karl Rys. wane do Zatoki Kotorskiej, gdzie ten

Dok 40 000 t (1:1000) ostatni po uciążliwym rejsie (wejście na mieliznę 25 września podczas silne- go południowo-wschodniego sztormu koło Kosara i naprawa do 29 września) przybył 2 października. Ze względu na planowaną dalszą rozbudowę floty podwodnej wiosną 1918 roku zażądano kolejnych 2 do- ków pływających. W tym celu spółka budowy doków (Dockbaugesellschaft) w Lubece dostarczyła części, które transportem kolejowym zostały prze- wiezione do Rijeki (Fiume). Montaż następował w tamtejszej stoczni Da- nubius. Do końca wojny oba doki były gotowe w około 75%. Już wspomniany, budowany w stocz- ni Blohm & Voss w Hamburgu 40 000-tonowy dok powstawał w 6 sek- cjach z numerami budowy 222 - 227. Wodowanie poszczególnych sekcji na- stąpiło: nr 222 – 21 marca 1914, nr 223 – 30 czerwca 1914, nr 224 – 10 paździer- nika 1914, nr 225 – 25 stycznia 1915, nr 226 – 4 września 1914 i nr 227 – 18 maja 1915 roku. Wszystkie pompy i maszyny pomocnicze dysponowały już napędem elektrycznym. Dok uniknął powojennej alianckiej reparacji, ponieważ jeszcze we wła- ściwym czasie przed traktatem wer- salskim została zawarta umowa jego sprzedaży do stoczni Wilton w Rotter- damie. Dok dotarł w dość dramatyczny sposób do Rotterdamu. Był on ciągnię- ty w lipcu 1920 roku przez holowniki morskie Olymp, Humber, Schelde i Se- ine od przodu, jak również przez Do- nau, Vulcan i Gladiator od rufy nocą o godzinie 02:30 z ujścia Łaby, chociaż już o tym czas­ie odświeżył się połu- dniowo-zachodni wiatr o sile 7-8 stop- ni. Jednak właśnie ta pogoda dawała najlepszą szansę ucieczki przed jeszcze krążącymi w ujściu rzeki brytyjskimi niszczycielami, które podejrzliwie pil- nowały przestrzegania alianckich po- stanowień o reparacji. Nie było pew- ne, czy Brytyjczycy sprzedaż doku do stoczni Wilton faktycznie uznaliby za zgodną z prawem. Jednak dzięki złej pogodzie ten ol- brzymi holowany obiekt udał się nie- postrzeżenie na Morze Północne. Ale

12 Dok dla okrętów podwodnych (1:500)

Rys. Karl Schrott tam falowanie stało się tak duże, że przy wziernikach bocznych skrzyń doku dostrzegalne były znaczne wy- gięcia. Dok unosił się mocno po obu bokach i ciągnął do siebie holowniki. Sztorm osiągnął moc 10 stopni. Kie- rujący zespołem holowników zdecy- dował się zrzucić hole ciągnące dok. Z 10 000 t wody w kadłubie jego po- łożenie stawało się stabilniejsze, dryf się zmniejszał. Jednak zespół holowniczy wlókł się całkiem powoli dalej. Także następne- go dnia panował jeszcze sztorm o sile 10 stopni, zmniejszając się stopnio- wo do 8. Znowu dok przegłębiał się na rufę o 50 cm. Gdy minięto latarnio- wiec Borkumriff, dok został wypompo- wany. Wchodzono wprawdzie w lepszą pogodę, niestety jednak także czasowo w pole minowe. Przez sztorm rozwią- zały się pale w przedziałach pontono- wych, które musiały być wbijane ka- farem. W końcu dok osiągnął Nieuwe Waterweg i mógł być teraz zaciągnięty przez 9 holowników do przewidziane- go miejsca cumowania.

Tłumaczenie z języka niemieckiego Rafał Mariusz Kaczmarek

Bibliografia „N”: Konstruktion und Einrichtung des neuen stähler- nen Schwimmdocks von 15 000 t Hebekraft zu Pola in Mitteilen aus dem Gebiet des Seewesens. Nr. 7/1904. K.u.k. Seearsenal: Die Flottanten der k.u.k. Kriegsma- rine Pola – Deckleitung: Inventarliste 1916. Aichelburg Wladimir: K.u.k. Flotte 1900-1918. Wien/ Hamburg 1998. Sieche Erwin F.: Zeittafel der maritime Kriegsereignisse der k.u.k. Kriegsmarine 1914-1918. Wien o. J. Marteriały z: Österreichischen Staatsarchiv/Kriegsar- chiv Wien. Prager Hans Georg: Blohm & Voss. Herford 1977.

13 Krzysztof Dąbrowski Tekst Bernard Gribble swoim obrazem „Powrót Mayflower” w symboliczny sposób połączył angielskie korzenie amerykańskich kolonistów z pomocą Ameryki dla „sta- rego kraju”. Fot. NH&HC

Powrót Mayflower, czyli destroyery kontra U-booty

O ile udział amerykańskich niszczycieli oraz dwie wyrzutnie torped. Następnie zbu- le amerykańskiej floty, choć miano to niszczycieli eskortowych w Bitwie o Atlantyk dowano jeszcze pewną liczbę podob- ostatecznie przypadło kolejnemu typo- podczas Drugiej Wojny Światowej jest ogó- nych niszczycieli – typy „Hopkins”, wi niszczycieli, który swymi charakte- łowi zainteresowanych sprawami wojenno- „Lawrence” i „Truxtun” (dwa pierwsze rystykami zdeklasował „flivvers”. morskimi znany przynajmniej w zarysie, to czasami zaliczane jako podtyp do typu Następnie U.S. Navy zasiliły okrę- wysiłek niszczycieli U.S. Navy w walce z nie- „Bainbridge”). Łącznie pierwsza gene- ty powszechnie uważane za pierwsze mieckimi okrętami podwodnymi w czasie racja amerykańskich niszczycieli obej- amerykańskie prawdziwie duże nisz- „Wielkiej Wojny” ginie w mrokach niepamię- mowała szesnaście jednostek wymie- czyciele. Jednostki te pochwalić się mo- ci, co właśnie czyni rzecz godną przywołania. nionych typów. gły silnym uzbrojeniem składającym Kolejnym ogniwem w łańcuchu roz- się, prócz wyrzutni torped, z czterech Pierwsze niszczyciele U.S. Navy woju amerykańskich niszczycieli była dział 4-calowych (kal. 102 mm) o dłu- Nim zostanie przedstawiony udział obejmująca kilka podobnych typów se- gości lufy 50 kalibrów, które wówczas amerykańskich niszczycieli w wal- ria licząca dwadzieścia sześć jednostek były uważane za bardzo udane. Okręty ce z podwodnymi korsarzami Kajze- noszących wspólne miano „flivvers”, te zyskały w literaturze kilka określeń ra zasadnym jest wpierw poświęcić co wówczas było w Ameryce żargono- między innymi „thousand tonners” tym pierwszym kilka słów. Mianowi- wym określeniem boksera wagi lek- czyli „tysiąctonowe”, co z grubsza od- cie niszczyciele (ang. destroyers, l.p. de- kiej, albo też lekkiego, a przy tym nie- powiadało ich wyporności, lub też ze stroyer) zostały wprowadzone do U.S. zbyt solidnej budowy samochodu. względu na uskok kadłuba i pokładu Navy wraz z wejściem do służby okrę- Były to pierwsze amerykańskie nisz- „broken deckers” czyli „złamano po- tów typu „Bainbridge”. Były to sto- czyciele z napędem turbinowym – pięć kładowce”, określenie tym bardziej sunkowo niewielkie jednostki o wy- pierwszych z kotłami opalanymi wę- trafione, że kolejny typ amerykań- porności około 430 ton napędzane glem, a pozostałe paliwem płynnym. skich niszczycieli, chyba jeden z bar- klasycznymi maszynami tłokowymi, Okręty tego typu wypierały ponad 700 dziej znanych, miał gładki pokład i tak co pozwalało na rozwinięcie prędko- ton, a ich uzbrojenie składało się z ba- też był określany to jest „flush dec- ści około 28-29 węzłów. Uzbrojenie terii pięciu dział 3-calowych (kal. 76,2 ker” – typ ten miał też inne określenia składało się z dwóch armat 3-calowych mm) oraz wyrzutni torped. Jednostki np. „four stackers” czyli „czterokomi- (kal. 76,2 mm) uzupełnianych przez te pierwotnie określano jako pierwsze nowce” (może to być o tyle mylące, że pięć 6-funtówek (kal. 57 mm) oraz oceaniczne (ocean going) niszczycie- wcześniejsze typy też miały cztery ko-

14 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Powrót Mayflower, czyli destroyery kontra U-booty miny) lub też humorystycznie „four wkrótce na pokładach statków prze- wrażenie. Niebawem do Queenstown pipers”, co oznacza „czterofajkowce” mierzyć Atlantyk. przybyły kolejne niszczyciele oraz inne (określenie to szczególnie upodobał so- Jako pierwsze do irlandzkiego por- jednostki U.S. Navy. Ponadto ame- bie nieodżałowany Zbigniew Flisow- tu Queenstown (niepodległość Irlan- rykańskie niszczyciele działały rów- ski). Wracając jeszcze do „tysiąc to- dii spowodowała przywrócenie mia- nież z Brestu na francuskim wybrze- nowych”, których zbudowano łącznie stu jego dawnej nazwy Cobh) w dniu żu atlantyckim. W rzeczy samej mając dwadzieścia sześć, odnotować się go- 4 maja 1917 r. zawinęło sześć ame- na względzie liczbę operujących stam- dzi, że podczas „Wielkiej Wojny” to rykańskich niszczycieli „tysiąctono- tąd okrętów, z początkiem 1918 r. to na nich właśnie spoczął główny ciężar wych”, a mianowicie Conyngham, Da- właśnie Brest stał się de facto głów- walki z U-bootami, przynajmniej jeśli vis, McDougal, Porter, Wadsworth ną bazą atlantyckich sił ZOP U.S. chodzi o amerykańskie niszczyciele. (flagowy) oraz Wainwright, którymi Navy. Dowództwo tamże sprawował Pisząc o okrętach nie sposób po- dowodził Commander Joseph Knefler wpierw Rear Admiral William B. Flet- minąć uzbrojenia. Wspomniano już Taussig. Wydarzenie to zostało mię- cher a następnie Vice-Admiral Hen- o działach i wyrzutniach torped. Jed- dzy innymi upamiętnione obrazem ry B. Wilson. Dodatkowo amerykań- nak w walce z U-bootami na pierwszy „The Return of the Mayflower”, który skie niszczyciele operowały również plan wysuwały się bomby głębinowe. namalował Bernard Finegan Gribble. z Gibraltaru (d-ca Rear Admiral Albert W czasie Pierwszej Wojny Światowej Dzieło to i jego przesłanie zasługu- P. Niblack), lecz było to niewiele jedno- U.S. Navy przyjęła do uzbrojenia czte- ją na kilka słów komentarza. Mianowi- stek, w większości starszych typów. ry typy bomb głębinowych oznaczo- cie obraz ukazuje nadpływające w ko- Zasadnym jest jeszcze dodać, że ne Mark 1 do 4. Pierwsza konstrukcja lumnie amerykańskie niszczyciele oraz amerykańskie niszczyciele pod wzglę- była niezbyt udana, posiadała słaby ła- witających je miejscowych rybaków. dem organizacyjnym i taktycznym dunek bojowy bawełny strzelniczej, za- Podczas gdy ci drudzy są w cieniu, były zgrupowane w dywizjonach (Di- wodny był też mechanizm zapalnika. co symbolizuje ich trudną sytuację, visions) liczących pięć – sześć okrętów. Mark 2 oparty konstrukcyjnie na bry- to przez „okno” w chmurach słońce Przy tym wszystkie jednostki typów tyjskim typie D był już o wiele skutecz- oświetla Amerykanów – znak przy- „flivver” oraz „thousand tonner” przy- niejszym środkiem walki – za ładunek noszonej przez nich nadziei i perspek- dzielono do Floty Atlantyckiej (Atlan- bojowy służył mu trotyl, a detonował tywy poprawy. Warto przy tym za- tic Fleet). Niszczycielom U.S. Navy na go zapalnik hydrostatyczny. W kolej- uważyć, że sto lat temu związek USA wodach europejskich gros czasu po- nych typach bomb głębinowych do- z krajami „starego świata” był w Ame- chłaniała żmudna i monotonna służ- konano dalszych ulepszeń. Użyciu tej ryce o wiele żywszy aniżeli obecnie. ba patrolowa oraz eskortowa. Starcia broni służyły grawitacyjne zrzutnie Przykładowo o Wielkiej Brytanii (cza- z wrogiem były stosunkowo rzadkie, bomb głębinowych na rufie oraz usta- sem zawężając do samej Anglii) pi- co jednak w niczym nie zmniejsza- wiane na pokładzie miotacze. Te dru- sano niejednokrotnie z dużej litery ło ani ich dramatyzmu, ani zaciętości, gie zwane były Y-guns (działa Y), gdyż Mother Country, co można przetłu- o czym poniżej. ich dwie krótkie lufy oraz podstawa maczyć jako kraj macierzysty lub krót- tworzyły literę Y. Za pomocą ładunku ko macierz. Często też nawiązywano Pierwsza krew prochowego możliwe było równocze- do Francji wskazując na wyrastają- Do pierwszego „prawdziwego” star- sne wystrzelenie dwóch bomb głębino- cy z tych samych źródeł republikański cia między amerykańskim destoy- wych, po jednej ku każdej z burt. charakter USA i ojczyzny Voltaire`a.­ erami a niemieckim U-bootami do- Dlatego też wybór tytułu dla obrazu szło w dniu 15 września 1917 r. kiedy Powrót Mayflower czyli z odsieczą nie był przypadkowy. Tak jak angielscy to o godzinie 13:30 około 20 mil mor- dla macierzy koloniści – pielgrzymi przybyli w 1620 skich od latarni morskiej Mine Head Gdy wiosną 1917 r., USA przystą- r. na żaglowcu Mayflower do Amery- z pokładu niszczyciela Cassin (d-ca piły do wojny sytuacja aliantów była ki, tak po bez mała trzystu latach Ame- Lieutenant Commander W. N. Ver- trudna i wiązali oni duże nadzieje na rykanie powracali z odsieczą dla swej non) dostrzeżono okręt podwodny. szybką i konkretną pomoc od nowe- wyspiarskiej macierzy. Wykrytą jednostką był U 61 (d-ca Ka- go sojusznika. O ile zorganizowanie Wracając do nowo przybyłych ame- pitänleutnant Victor Dieckmann) – i wyekspediowanie znacznych sił lą- rykańskich niszczycieli, na pytanie Niemcy również zauważyli przeciwni- dowych wymagało czasu, to okręty ze brytyjskiego admirała kiedy będzie ka i postanowili skryć się pod wodą. składu U.S. Navy można było wysłać gotowy Commander Taussig miał od- Jednak po około godzinie okazało na drugą stronę Atlantyku stosunkowo powiedzieć, że jest gotów teraz, to jest się, że Amerykanów nie tak łatwo jest szybko. Tak też uczyniono, przy czym jak tylko zakończy pobieranie paliwa – „zgubić”, wobec czego dowódca U-bo- w pierwszej kolejności, by stawić czo- w oryginalnym brzmieniu: We are re- ota zdecydował się podjąć walkę. ła „Hunom” skierowano niszczycie- ady now, sir, that is, as soon as we fi- Niemiecki okręt podwodny niepo- le, jako najbardziej przydatne w walce nish refueling. Biorąc pod uwagę, że strzeżenie zajął dogodną pozycję do z niemieckimi okrętami podwodny- Amerykanie właśnie przemierzyli oce- ataku torpedowego i odpalił pojedyn- mi, które wówczas stanowiły najwięk- an, a przy tym Brytyjczycy patrzyli na cze „cygaro”. Amerykanie zauważyli sze zagrożenia dla Wielkiej Brytanii, Amerykanów z pewną dozą wyższo- torpedę gdy zbliżyła się już do ichnie- ale również dla amerykańskich dosta- ści, odpowiedź ta zrobiła na oficerach go okrętu na mniej aniżeli 300 metrów. wa i oddziałów armijnych mających RN i postronnych obserwatorach duże Widząc zmierzający ku nim podwod-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 15 Godzi się jeszcze odnotować, że Osmond Kelly Ingram był pierwszym marynarzem U.S. Navy poległym po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny. Za swój niewątpliwie boha- terski czyn został odznaczony Meda- lem Honoru Kongresu (ang. Congres- sional Medal of Honor w pol. lit. często skrótowo – Medal Honoru); jest to naj- wyższe odznaczenie wojskowe w Sta- nach Zjednoczonych. Poza tym jeszcze jego imieniem nazwano jeden z no- wych (wówczas rzecz jasna) niszczy- cieli „gładkopokładowców” oraz park w mieście Birmingham (stan Alaba- ma). Ingram nie ma grobu, jego ciało pozostało w morzu, ale nazwisko, wraz z nazwiskami 563 innych zaginionych lub nie posiadających grobu Amery- kanów wyryto na jednej ze ścian ka- plicy Brookwood American Ceme- tery and Memorial (amer. cmentarz i pomnik w miejscowości Brookwo- od ang. hrabstwo Surrey).

Pierwsze zwycięstwo Pierwsze prawdziwe zwycięstwo niszczycieli U.S. Navy nad niemiec- kim okrętem podwodnym miało miejsce w dniu 17 listopada 1917 r. Tego dnia płynące w eskorcie konwo- ju OQ-20 amerykańskie niszczyciele Fanning (d-ca Lieutenant Comman- Niszczyciel Cassin w dziobowym ujęciu z 1916 roku. Fot. NH&HC der Arthur S. Carpender) oraz Ni- ny pocisk jeden z podoficerów Gun- ski okręt podwodny znów się zanurzył cholson (d-ca Lieutenant Commander ner’s Mate First Class Osmond Kel- artylerzyści zdołali oddać cztery strza- Frank Berrien) starły się z U 58 (d-ca ly Ingram pobiegł na rufę aby zwolnić ły twierdząc przy tym, że jeden okazał Kapitänleutnant Gustav Amberger), znajdujące się tam bomby głębinowe się celny trafiając w kiosk okrętu pod- co zakończyło się zatonięciem ostat- i tym samy oddalić niebezpieczeństwo wodnego. Amerykańskie źródła star- niego z wymienionych. ich wybuchu gdy nastąpi nieuchron- cie to przedstawiają jako „pierwsze zwy- Do wykrycia „podwodnego pirata” ne, co było oczywistym, trafienie. Nim cięstwo U.S. Navy” („the first victory for doszło dzięki temu, że z pokładu Fan- zdołał tego dokonać torpeda ugodzi- the United States Navy” – tak dosłow- ning jeden z podoficerów Coxswain ła w rufę niszczyciela powodując rów- nie w wielu źródłach) jednak Ameryka- Daniel David Loomis dostrzegł pery- nież eksplozję znajdujących się tam- nie raczej tylko wyszli z opresji obroną skop U-boota, gdy ten zajmował po- że bomb głębinowych. Skutkiem tego ręką i w najlepszym razie był to remis ze zycję do ataku torpedowego na pły- skrajna część rufy okrętu wraz z urzą- wskazaniem na Niemców. Dalszy prze- nący w konwoju parowiec Welshman. dzeniami sterowymi praktycznie zo- bieg wypadków był taki, że U 61 oddalił Znajdujący się wówczas na pomoście stała zniszczona, przy tym Ingram się w zanurzeniu, zaś amerykański nisz- niszczyciela Lieutenant William O. poległ, a dziewięciu innych amerykań- czyciel wezwał pomoc drogą radiową. Henry rozkazał dokonać zwrot i za- skich marynarzy zostało rannych. Jed- Wkrótce na miejsce zdarzenia przybyły atakować wykryty okręt podwod- nak, co ważne, śruby okrętu nie uległy amerykańskie i brytyjskie okręty, a na- ny. Tak więc Fanning obrzucił U-bo- zniszczeniu, dzięki czemu Cassin po- stępnego dnia Cassin został odholowa- ota bombami głębinowymi, a drugi został w ruchu. ny przez brytyjski slup Snowdrop. Wy- atak tą bronią przeprowadził Nichol- Zapewne sądząc, że poważnie uszko- biegając w przyszłość dodać warto, że po son, który w międzyczasie włączył się dzony niszczyciel będzie można ła- remoncie Cassin wrócił do służby, nato- do walki. Co najmniej jedna bomba two „dobić” Niemcy wynurzyli się. Jed- miast U 61 został w dniu 26 marca 1918 głębinowa rzucona w pierwszym ata- nak Amerykanie nie zamierzali „tanio r. zatopiony przez ścigacz okrętów pod- ku rozerwała się w bezpośredniej bli- sprzedać skóry”. Gdy tylko U-boot poja- wodnych PC 51, lub też zaginął bez wie- skości U 58 powodując szereg uszko- wił się na powierzchni działa niszczycie- ści z nieznanych przyczyn jak chcą inne dzeń i zmuszając Niemca do wyjścia la otworzyły ogień. Zanim nieprzyjaciel- źródła. na powierzchnię. Pechowa dla siebie

16 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Powrót Mayflower, czyli destroyery kontra U-booty

U-boot wynurzył się między ame- to jeszcze wspomnieć o potyczce Pierwsza strata rykańskimi okrętami, tak, że nie- w dniu 5 września 1918 r. Tego dnia, Prócz zwycięstw ponoszono też stra- mal od razu znalazł się w ich krzyżo- około 170 mil morskich od atlan- ty. Mianowicie w dniu 6 grudnia 1917 wym ogniu: Fanning strzelał z działa tyckiego wybrzeża Francji niemiec- r. amerykański niszczyciel Jacob Jo- na rufie, zaś z armaty na dziobie pro- ki okręt podwodny U 82 zaatakował nes (d-ca Lieutenant Commander Da- wadził ogień Nicholson. Co najmniej amerykański transportowiec Mount vid Worth Bagley) samotnie powracał jeden pocisk drugiego z amerykań- Vernon (był to zarekwirowany nie- z francuskiego Brestu do bazy w Qu- skich okrętów okazał się celny. miecki transatlantyk Kronprinzessin eenstown. Pechowo jego kurs skrzyżo- Zaistniała sytuacja była beznadziej- Cecilie). Wprawdzie podwodne nie- wał się z kursem niemieckiego okrętu na i Kapitänleutnant Amberger zdecy- bezpieczeństwo zostało dostrzeżone, podwodnego U 53 (d-ca Kapitänleut- dował poddać swój okręt. Wobec tego jedno z dział transportowca otwarło nant Hans Rose). Pomimo tego, że Amerykanie przerwali ogień i pode- ogień i wykonano zwrot, lecz nie zdo- amerykański okręt zygzakował Niem- szli by zdjąć załogę, ale przejąć same- łano uchylić się od ciosu – wystrze- cowi udało się odpalić celną torpedę. go okrętu nie zdołali, bowiem Niemcy lona przez u-boota torpeda ugodziła Zbliżający się podwodny pocisk został otwarli zawory denne i U-boot szyb- w prawą burtę Amerykanina. Mount dostrzeżony z dystansu ledwie kilkuset ko się pogrążał. U 58 zatonął na pozy- Vernon przyjął ten cios i choć uszko- metrów i na wykonanie uniku było już cji 51°37’N i 8°12’W (podawana w nie- dzony, to jednak nie tonął, zaś Niem- za późno. których źródłach pozycja 51°32’N, cy nie mieli sposobności do „popraw- Trafienie torpedy, obok uszkodzeń, 05°21’W wydaje się błędna) ze stratą ki”, bowiem w międzyczasie sytuacja które skazywały okręt na zatonięcie, 2 członków załogi. Amerykanie ura- uległa radykalnej zmianie. spowodowało również utratę zasilania towali, zarazem biorąc do niewoli 38 Oto bowiem do akcji wkroczyły sta- w energię elektryczną. Z tej przyczy- Niemców. nowiące eskortę amerykańskie nisz- ny Jacob Jones nie mógł nadać radio- Warto jeszcze odnotować, że zarów- czyciele Winslow, Conner, Nicholson gramu informującego o ataku i we- no Lieutenant Henry jak też Coxswa- oraz Wainwright. Tak więc Niemiec zwać pomocy. Okręt zatonął w ciągu in Loomis zostali odznaczeni Krzyżem z myśliwego zamienił się w zwierzy- ośmiu minut od trafienia, a gdy szedł Marynarki (Navy Cross) będącym od- nę i musiał salwować się ucieczką. pod wodę eksplodowały jego własne znaczeniem wojskowym wówczas trze- Wprawdzie nie udało się przy tej okazji bomby głębinowe. Straty w ludziach cim w hierarchii po Medalu Honoru zatopić U-boota, to jednak podwodny były duże i wyniosły sześćdziesięciu Kongresu (Congressional Medal of Ho- napastnik został skutecznie odpędzo- sześciu ludzi (w tym dwóch oficerów). nor – patrz wyżej) oraz Medalu za Wy- ny. Tym samym nie miał sposobności Niemniej na wodę udało się spuścić bitną Służbę (Distinguished Service do powtórzenia ataku torpedowego na szalupę i tratwy. Medal), a obecnie, po odwróceniu hie- już uszkodzony transportowiec. Dlate- Znalazłszy się w wodzie Ameryka- rarchii przez Kongres w 1942 r., dru- go też uprawniona wydaje się teza, że nie nie czekali biernie na ratunek. Ofi- gim odznaczeniem po Medalu Honoru. wkroczenie do akcji amerykańskich cer wachtowy Lieutenant Junior Grade Ze starć z U-bootami, choć nie do- niszczycieli uratowało Mount Vernon Stanton F. Kalk pływał między tratwa- szło przy tym do zatopienia, war- przed zatopieniem. mi starając się nie tylko by ludzi zajęli Niszczyciel Balch w kamuflażu, 1917 rok. Fot. State Library od Victoria

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 17 Powrót Mayflower, czyli destroyery kontra U-booty w nich miejsca, lecz by byli także rów- Warto jeszcze dodać, że starszym niszczycieli obfitowała w pełne dra- nomiernie rozmieszczeni. Jego wy- bratem dowódcy zatopionego ame- matyzmu walki z Niemcami. Tym- siłek, choć ważny i podnoszący oca- rykańskiego niszczyciela był Ensign czasem jak już wskazano na wstępie lałych na duchu, dla niego samego Worth Bagley, który podczas Woj- rzecz miała się dokładnie na odwrót – skończył się tragicznie, bowiem zmarł ny Amerykańsko-Hiszpańskiej po- ich służba była monotonna, większość on z wychłodzenia i wyczerpania. Do- legł w dniu 11 maja 1898 r. na pokła- czasu pochłaniały patrole, eskorto- wódca okrętu wraz z pierwszym ofice- dzie torpedowca Winslow w trakcie wanie statków etc., w przeważającej rem i czterema marynarzami powio- potyczki z nieprzyjacielem w kubań- większości wypadków bez kontaktu słowali w szalupie ku wyspie Scilly, by skim porcie Cárdenas. Warto rów- z nieprzyjacielem. Gdy już do spotka- sprowadzić pomoc dla reszty załogi. nież odnotować, iż ciekawym zbie- nia z wrogiem dochodziło, to wynikłe Ledwie 6 mil morskich od celu zostali giem okoliczności podczas następnego starcia w większości miały charakter zabrani na pokład przez brytyjski pa- światowego konfliktu kolejny niszczy- nierozstrzygnięty. Często strzelano trolowiec dowiadując się przy okazji, ciel noszący nazwę Jacob Jones również do peryskopów, względnie przedmio- że reszta załogi została już uratowana. padł ofiarą niemieckiego okrętu pod- tów wziętych za takowe, albo też rzu- Tak się bowiem złożyło, że Niemiec wodnego zatopiony torpedami U 578 cano bomby głębinowe na domnie- wynurzył się i w rzadkim geście hu- w dniu 28 lutego 1942 r. mane okręty podwodne. Niemniej manitaryzmu nadał otwartym tekstem Kończąc ten wątek godzi się wspo- jednak interwencja amerykańskich radiogram z pozycją zatopienia nisz- mnieć, że były też różne wypadki i stra- niszczycieli, a często sama ich obec- czyciela. W niektórych źródłach zna- ty niebojowe. Najpoważniejszym in- ność, choć nie przynosiła zniszcze- leźć też można informację, że na po- cydentem tego rodzaju było zatonięcie nia U-boota, to jednak ratowała statki kład U-boota zabrano jednego lub niszczyciela Chauncey (typu „Bainbrid- przed storpedowaniem. Tak więc de- dwóch ciężko rannych Amerykanów, ge”). Okręt zatonął w wyniku spowo- stroyery U.S. Navy miały swój wkład lecz wobec braku jakichkolwiek szcze- dowanej ciemnościami kolizji z brytyj- w alianckie zwycięstwo w „Wielkiej gółów takich jak ich nazwiska etc. na- skim statkiem Rose w dniu 19 lisopada Wojnie”, a ich bojowy wysiłek stano- leży do tego rodzaju „rewelacji” pod- 1917 r. Wraz z okrętem zginęło dwu- wił godny wstęp dla następnej gene- chodzić z pewną dozą sceptycyzmu. dziestu jeden ludzi, w tym dowódca racji Amerykanów, którym przyszło W każdym razie niemiecki radiogram niszczyciela Lieutenant Commander zmierzyć się z niemieckimi okrętami został odebrany i pozostających przy Walter E. Reno. Natomiast w charakte- podwodnymi. życiu Amerykanów podjęły z tratew rze ciekawostki warto jeszcze odnoto- ratunkowych brytyjski slup Camellia wać, że podczas Drugiej Wojny Świa- Bibliografia i kanonierka Insolent oraz amerykań- towej został zatopiony Worden (typ Feuer, A. B., The U.S. Navy in World War I, Westport ski parowiec Catalina. „Truxtun”) – jednostka była wówczas (USA) 1999. Jacob Jones był pierwszym niszczy- bananowcem (to nie żart) pływającym Taussing J. K., The Queenstown Patrol, 1917, Newport cielem U.S. Navy zatopionym przez pod banderą Nikaragui, a padła ofiarą (USA) 1996. wroga. Wrak okrętu spoczywa na po- U 109 w dniu 1 maja 1942 r. Czasopisma: „United States Naval Institute Proce- zycji 49°23’N i 06°23’W (podawane edings”, „Sea Power” oraz „Relevance”, numery różne. w niektórych źródłach 13’W jest być Konkluzja może efektem omyłki pisarskiej) na Opisane starcia mogą sprawiać głębokości 104-111 m. wrażenie, że służba amerykańskich

Niszczyciel Wadsworth w bazie Queenstown w Irlandii, 1918 rok. Uwagę zwraca ciekawy kamuflaż okrętu. Fot. NH&HC

18 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Brytyjski krążownik liniowy Tiger z platfor- Michał Glock mami lotniczymi nad wieżami B i Y, 1918 rok. Fot. zbiory Adama DaszewskiegoTekst

Samoloty na pancernikach – początki

W okresie II wojny światowej wielkie okręty bojowych była skrajnie niebezpieczna. na ochotnika do tego testu, gdyż ma- artyleryjskie z niewielkimi wyjątkami były wy- Rozwiązaniem było wykorzystywanie rynarka własnych pilotów nie posia- posażone w wodnosamoloty rozpoznawcze. nowego wynalazków - samolotu. Uwa- dała. Pierwszy wzlot z platformy odbył Startowały one z katapult i ich misja ograni- gę na nowy rodzaj pojazdu zwróciła się 14 listopada 1910 roku. Krążownik czała się do korygowania ognia artyleryjskie- zarówno Royal Navy jak U.S. Navy tuż stał zakotwiczony na redzie Hampton. go lub poszukiwania wrogich okrętów (za- po pierwszych udanych lotach przepro- Start się udał, ale lot trał raptem kil- równo tych nadwodnych jak i podwodnych). wadzonych w grudniu 1903 roku przez ka minut i samolot z niejasnych przy- Schyłek lotnictwa zaokrętowanego łączy się braci Wright. W ciągu paru lat samolot czyn upadł w wodę. Pilot na szczęście z końcem II wojny światowej, która wykaza- stał się na tyle dopracowaną konstruk- cały i zdrowy dostał się na brzeg. Ma- ła, że wodnosamoloty są w warunkach no- cją, że można było myśleć o wykorzy- szynę także zdołano podnieść z wody woczesnej wojny mało przydatne, a ich rolę staniu go z pokładu okrętów. Samoloty i po oględzinach stwierdzono, że wy- lepiej spełnia radar. Umyka nam jednak mo- mogły startować z platform zabudo- miany wymaga tylko połamane śmi- ment w którym samoloty zadomowiały się na wanych na pokładach w tym wypad- gło. Testy powtórzono, ale wykorzy- wielkich okrętach artyleryjskich. ku musiałby one posiadać normalne stano dużo większą jednostkę. Pokład podwozie kołowe. Innym rozwiąza- o wymiarach 36,3 metra (długość) i 9,6 Wszystkie floty wojenne na począt- niem znacznie prostszym było wyko- metra (szerokość) zabudowano na ru- ku XX wieku zastanawiały się jak moż- rzystywane samolotów pływakowych, fie krążownika pancernego Pennsylva- liwie najszybciej wykryć przeciwnika, które startowały i lądowały na wodzie, nia2 (prace wykonano w stoczni Mare aby ocenić jego siłę i przygotować sto- a okręt był wykorzystywany tylko jako Island). Testy prowadzono w zatoce sowną taktykę walki. Pionierami w tej nosiciel. Pierwsze próby lotów samolo- San Francisco 18 stycznia 1911. Eugene materii byli Rosjanie, którzy w cza- tów kołowych startujących z okrętów Ely najpierw wylądował, co było moż- sie wojny z Japonią 1904-1905 bojowo przeprowadzono w Stanach Zjedno- liwe dzięki linom obciążonym worka- wykorzystywali balony obserwacyjne czonych. Do testów wykorzystywano mi z piaskiem, które wyhamowały pęd z pokładów władywostockich krążow- lekki krążownik (scout) Birmingham. samolotu. Następnie maszynę wyplą- ników pancernych1, balony wykorzy- Na dziobowym pokładzie zabudowano tano z lin, obrócono i Curtiss ponow- stywano także pod Port Arturem, a do drewnianą platformę o długości 25,3 nie wzbił się w powietrze. Z jednej II Eskadry Oceanu Spokojnego przy- metrów i szerokości 7,2 metra. Do te- strony testy zostały wysoko ocenione dzielono krążownik balonowy Ruś. stów wykorzystywano samolot Cur- 1. Początkowo balony miały wykrywać japońskie Były to jednak balony na uwięzi, któ- tiss pusher (tj. z pchającym silnikiem). krążowniki, ale praktyczniejsze okazały się do wykrywa- nia statków japońskich, które następnie topiono. re były mało poręczne, a cała instala- Pilotem był Eugene Ely, który co cie- 2. Nie mylić z pancernikiem – drednotem o tej sa- cja wytwarzająca wodór w warunkach kawe był cywilem i do tego zgłosił się mej nazwie.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 19 Samoloty na pancernikach – początki

nik był w ruchu. Wyposażenie lotni- cze z North Caroliny zdjęto do 11 paź- dziernika 1917 roku w czasie remontu w stoczni na Brooklynie. Katapulty za- instalowano także na krążowniki pan- cerne Huntington (przy czym przez ja- kiś czas okręt ten pływał pozbawiony dział artylerii głównej) i Seattle4. Wy- posażenie lotnicze nie trafiło tylko na krążownik pancerny Montana. Katapultę na Huntington urucho- miono po raz pierwszy 26 kwiet- nia 1917 w czasie, gdy okręt stał jesz- cze w stoczni w Mare Island. 28 maja krążownik przeszedł do Pensaco- li gdzie do 1 sierpnia prowadzono ko- lejne testy katapulty i starty. Z kolei 17 Wodnosamolot Short S.41 na brytyjskim pancerniku Hibernia. Fot. NH&HC września rozbił się balon obserwacyj- przez dowództwo U.S. Navy (i nie tyl- mem w tym wypadku był brak dźwigu ny z tego krążownika. Znajdujący się ko), z drugiej strony zwracano uwagę do podnoszenia samolotu z wody i po- w koszu por. H. W. Hoyt został szczę- na poważne ograniczenie możliwości nownego ustawiania go na katapulcie. śliwe uratowany. W październiku 1917 bojowych okrętu, który miał wyłączo- Ostatecznie do tylnej ściany rufowej całe wyposażenie lotnicze zostało wy- ną z użytku rufową wieżę dział kal. wieży przymocowano niewielki dźwig, ładowane z krążownika w Nowym Jor- 254 mm. Rozwiązaniem, które zasto- który na do pewnego stopnia rozwiązał ku i było to zakończenie okresu testów sowano w 1915 roku była prochowa problem. Wiosną 1916 zdecydowano wyposażenia lotniczego na okrętach katapulta, którą ustawiono na pokła- się na przebudowę katapulty. Poniesio- bojowych. Krążowniki pancerne zo- dzie rufowym krążownika pancernego ną ja nad rufowy pokład na 6,5 me- stały skierowane do służby eskortowej. North Carolina (wcześniej od 1914 te- tra i wydłużono do ponad 30 metrów Inną drogą poszli Brytyjczycy. Pierw- stowano ją na barce węglowej nr 2143). (kończyła się przy rufowym maszcie). sze próby startu samolotu z pokładu W ten sposób nie ograniczono w żaden Dzięki temu rufowa wieża mogła wciąż okrętu przeprowadzono na pancerni- sposób pola ostrzału rufowej wieży swobodnie prowadzić ogień artyleryj- kach. Oczywiście prace ruszyły do- dział kal. 254 mm. Pierwsze loty wy- ski, a samoloty można było ładować 3. Katapultę zbudowano wg projektu H. C. Richard- konano w zatoce Pensacola 5 listopada bomem przytwierdzonym do rufowe- sona w 1913 roku. Jej budowy podjęła się stocznia mary- 1915 roku. Testowano oczywiście tylko go masztu. Pierwszy start łodzią lata- narki w Waszyngtonie. 4. Wyposażenie lotnicze i personel z tego okrętu zdję- łodzie latające i tym razem konstruk- jącą Curtiss AB-3 wykonano 12 lipca to w czerwcu 1917 gdy okręt został skierowany do służ- cji Curtissa (typu AB-2 i AB-3). Proble- (pilot por. G. deC. Chevalier). Krążow- by eskortowej. Wodnosamoloty Curtiss na amerykańskim krążowniku pancernym North Carolina, 1917 rok. Fot. NH&HC

20 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Brytyjski krążownik liniowy Renown z samolotami Sopwith na platformach lotniczych, 1918 r. Fot. zbiory Adama Daszewskiego piero po tym jak upadł (lub został po- pierwszy przypadek, gdy samolot wy- Platformę w kształcie litery T o długo- ważnie ograniczony) program budowy startował z płynącego okrętu. Start ści 6 metrów zainstalowano na wieży brytyjskich sterowców sztywnych (na 9 maja wykonano na S.41 pilotowane- B. Dugi start wykonano z wieży Y. Tam wzór statków powietrznych budowa- go przez por. Gregory’ego przy prędko- platforma została zainstalowana od- nych w Niemczech). W 1911 wysłano ści 15 węzłów. wrotnie tj. przód samolotu skierowany na szkolenie lotnicze pierwszych 4 ofi- W czasie wojny Royal Navy począt- był w stronę tylnej ściany wieży artyle- cerów, którzy stali się pierwszymi pilo- kowo skoncentrowała się na wyko- ryjskiej. Start był możliwy po odwróce- tami Royal Navy. Równolegle przygoto- rzystywaniu wodnosamolotów sta- niu wieży 30° na burtę. Przeprowadzo- wano do testów pancernik Africa (typu cjonujących na okrętach bazach. no także ćwiczenia artyleryjskie, aby „King Edward VII”) na którego dzio- Przebudowano je z promów kursują- sprawdzić czy platformy i samoloty będą bowej wieży zainstalowano niewielką cych pomiędzy Dover a Calais. Spo- wrażliwe na ciśnienie gazów procho- platformę a od niej tory po której miał radycznie wykorzystywano wodnosa- wych. Próby okazały się nader udane poruszać się samolot. Do testów wybra- moloty z prawdziwych okrętów tj np., i oficjalnie uznano, że samoloty i plat- no zmodyfikowany samolot Short S.27 krążowników takich jak pancernopo- formy nie przeszkadzają w żaden sposób (o numerze własnym 38). Do podwozia kładowy Hermes. i nie obniżają wartości bojowej okrętów. samolotu przymocowano zbiorniki wy- Admiralicja miała jednak problem Konstrukcję platform ujednolicono pełnione powietrzem co miało samolot jak na pełnym morzu zapewnić osłonę i uproszczono. Część platformy była na uchronić w razie gdyby wpadł do wody. swojej flocie liniowej na wypadek gdy- sztywno przymocowana do tylnej czę- Start z pancernika Africa cumujące- by w jej pobliżu pojawiły się wrogie ści wieży artyleryjskiej. Na lufach in- go w tym czasie w Sheerness przepro- samoloty bombowe lub sterowce (któ- stalowano specjalne wsporniki i na nich wadzono 10 stycznia 1912 roku. Pilo- rych znacznie demonizowano). ruchomą część platformy startowej. tem był por. Charles R. Samson. Kolejny Uznano, że nowe myśliwce (relatyw- Identyczne platformy jak na Repulsie start wykonano z bliźniaczego pancer- nie lekkie i o silniku dużej mocy) przy zainstalowano na Renownie już w 1918 nika Hibernia. Przy czym zainstalowa- dużej prędkości okrętu nosiciela i ko- roku. W okresie tym na krążownikach no na nim platformę zdemontowano rzystnymi wietrze będą w stanie wzbić liniowych były po 4 samoloty rozpo- z okrętu liniowego Africa. Przedłużo- się w powietrze korzystając z rozbiegu znawcze: 2 Sopwith 2F1 „Camel” i 2 no tylko tory po których następował nie większego niż 6-7 metrów. Tak na- Sopwith 1½ „Strutter”. Na platformach rozbieg samolotu. 2 maja z pokładu Hi- rodziła się koncepcja instalacji na po- na wieżach B i Y znajdowały się 2 ma- bernii przeprowadzono starty. Tym ra- kładach wielkich pancerników i krą- szyny gotowe do startu. Dwa pozosta- zem wypróbowano 2 samoloty Shorta: żowników liniowych pierwszych łe złożone przechowywano w prowi- S.27, którego wykorzystywano wcze- platform startowych. zorycznych brezentowych hangarach śniej i wodnosamolot pływakowy S.41 W 1917 roku pierwsze dwie platfor- przy rufowej nadbudówce. Samolo- (pierwszy wodnosamolot Royal Navy), my zainstalowano na krążowniku li- ty dotrwały na obu krążownikach do który wystartował 8 i 9 maja w czasie niowym Repulse. Pierwszy lot samolo- 1922 roku, a platformy zdemontowano rewii morskiej w Weymouth. tu myśliwskiego Sopwith „Pup” został do 1926 roku.

2 maja por. Samson wystartował na z tego okrętu wykonany przez kmdr 5. Rutland wcześniej wykonywał starty z platformy 5 S.27 przy prędkości 10,5 węzła i był to ppor. F. J. Rutlanda 1 października. na krążowniku Yarmouth.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 21 Ujęcie od dziobu platformy lotniczej na wieży B krążownika liniowego Tiger. Fot. zbiory Adama Daszewskiego Platformy wzlotowe zostały zainsta- lowane także na starszych krążowni- kach liniowych: Inflexible i Indomitable na początku 1918 roku otrzymały platformy wzlo- towe na wieżach P i Q (na śródokręciu) oraz samoloty rozpoznawcze Sopwith 2F1 „Camel”. Analogicznie zmoder- nizowano krążowniki Australia i New Zealand. Warto jednak zaznaczyć, że z platformy wzlotowej krążownika Au- stralia 4 kwietnia 1918 wzleciał po raz pierwszy Sopwith 1½ „Strutter” za ste- rami którego zasiadł kpt. F. M. Fox. Ta rozpoznawcza maszyna miała nie tyl- ko obserwatora artyleryjskiego na po- kładzie ale także radiostację z której miano korygować ogień artyleryjski. Dwie platformy wzlotowe zainstalo- wano także na krążownikach liniowych Lion i Princess Royal. Zainstalowano je na wieżach Y i Q (tj na wieży na śródo- kręciu i na rufie). Na wyposażeniu trafi- ły samoloty Sopwith 2F1 „Camel”. Tylko jedną platformę wzlotową otrzymał po- czątkowo Tiger. Ustawiono ją na wieży Q i wyposażono nawet w składany bre- zentowy hangar. Stacjonował tam samo- lot Sopwith 2F1 „Camel”, który w czasie gdy nie prowadzono operacji lotniczych także pozostawał rozłożony. Choć jak wykazała wojna platformy wzlotowe były pewnym anachronizmem na krą-

Brytyjski pancernik Queen Elizabeth z platformą i samolotem na wieży B. Fot. zbiory Richarda Osborne’a

22 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Samoloty na pancernikach – początki

Fotografia panoramiczna pancernika Oklahoma z 3 stycznia 1921 roku. Na wieżach B i C widoczne platformy lotnicze. Fot. NH&HC żowniku Tiger drugą platformę (na wie- platformy i samoloty. Wyjątkiem był (wieża Q) lub na rufie X. Początkowo ży B) zainstalowano w 1919 roku (nie Dreadnought, Superb, Temeraire, St. wykorzystywano samoloty Sopwith wiadomo czy był także dodatkowo przy- Vincent, Colossus, Hercules. Platform 1½ „Strutter” i Sopwith „Pup”. W koń- dzielony samolot). wzlotowych nie otrzymał też pancer- cowym okresie wojny najczęściej wy- Platformy na obu wieżach działo- nik Agincourt, choć miał aż 7 wież korzystywano samoloty Sopwith 2F1 wych zainstalowano na wielkich lek- i dostatecznie dużo miejsca aby zain- „Camel”. Pojedyncze platformy posia- kich krążownikach Glorious i Coura- stalować nawet kilka platform. dały pancerniki Ajax i Monarch (na geous. Pozostałe pancerniki zazwyczaj wieży B). Przeważnie konstrukcje plat- Co się tyczy pancerników, to pra- miały po 2 platformy, z czego jedna form demontowano na początku lat wie wszystkie pancerniki otrzymały była na wieży B a druga na śródokręciu 20-stych, ale np. na pancerniku Iron Duke przetrwała ona do 1927-28 roku. Samolot Hanriot HD-2 transportowany na wieży B amerykańskiego pancernika Mississippi, 1917 rok. W późniejszym okresie zabudowano na niej platformę lotniczą. Fot. NH&HC Na wzór brytyjski platformy wzlo- towe na wieży B zainstalowano na francuskim pancerniku Paris. Oblo- tów dokonano we wrześniu 1918 roku, a wykorzystywano 2 samoloty Han- riot HD-2. Ostatnim krajem jaki wykorzysty- wał samoloty kołowe i platformy wzlo- towe były Stany Zjednoczone Pierwszy udany lot z wieży nr 2 pan- cernika Texas 9 marca 1919 wykonał na samolocie Sopwith Camel kmdr ppor E. O. McDonnell. Texas w tym czasie cumował w Zatoce Guantana- mo na Kubie. McDonnell miał w tym czasie w dywizjonie lotniczym 3 samo- loty na podwoziu kołowym bazujące na Texasie. Pancernik Texas początkowo przy- stosowano do operowania z balonem na uwięzi, ale pomysł okazał się chy- biony. Platformy wzlotowe zainsta- lowano 13 grudnia 1918 roku, a zde- montowano w lutym 1922 roku. Loty wykonywano na samolotach brytyj-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 23 Start samolotu Sopwith „Camel” z platfor- my lotniczej na wieży B japońskiego pan- cernika Yamashiro, 1922 rok. Fot. zbiory Shizuo Fukui pływakowy Martin MO-1 (produko- wany od 1924 roku)6. Pilotem był por. L. C. Hayden, a stanowisko obserwa- tora zajął por. W. M. Fellers. Testy ka- tapulty okazały się bardzo udane i po- dobne urządzenia trafiły następnie na pozostałe okręty U.S. Navy. Ostatnim państwem w jakim insta- lowano platformy (a w zasadzie plat- formę) była Japonią. W 1922 roku za- instalowano platformę na wieży B pancernika Yamashiro. Testowano na nim samolot myśliwski 2F1 „Camel”. Platformy we flocie japońskiej były wykorzystywane dosyć długo i na róż- nych pancernikach pojawiały się nawet do lat 30-stych. Nie były one jednak wykorzystywane dla kołowych samo- lotów myśliwskich, ale jako miejsca skiej firmy Sopwith (1½ „Strutter” fer wystartował z katapulty pancernika postojowe dla wodnosamolotów ob- i 2F1 „Camel”) i na francuskich Han- California. Był to pierwszy nocny start, serwacyjnych. Tylko na krążownikach riot HD-2 (były na stanie do września a jedynym wsparciem był reflektor lekkich typu „Sendai” zainstalowano 1919). Platformy dla samolotów zain- oświetlający pierwsze 300 metrów lotu. platformy wzlotowe i wykorzystywano stalowano na wieżach pancerników Nowa katapulta prochowa została kołowe samoloty myśliwskie. Oklahoma, Nevada, Arizona, Pennsy- po raz pierwszy przetestowana na pan- Flota włoska w czasie wojny nie była lvania. Na tym ostatnim okręcie wy- cerniku Mississippi. Okręt cumował 14 zainteresowana bazowaniem samolo- korzystywano w 1919 myśliwiec Nie- grudnia 1925 roku w bazie w Bremer- tów na swoich pancernikach. Po prostu uport 28. Platformy zniknęły do 1923 ton. Katapultę zainstalowano na wieży nie było takie potrzeby, szczególnie, że roku, a od następnego roku zaczęto in- B, co było nietypowym rozwiązaniem, pancerniki włoski stały praktycznie stalować nowe katapulty (pierwsza po- zważywszy, że katapulty z reguły in- całą wojnę w porcie w Tarencie. Dopie- jawiła się na rufie pancernika Mary- stalowano na amerykańskich okrętach ro w 1925 roku na wieży nr 3 pancer- land w 1924 roku). 11 listopada 1924 na rufie lub rufowych wieżach. Do te- nika Dante Aligheri wygospodarowa- o godzinie 21:46 porucznik Dixie Kie- stów wykorzystano wodnosamolot no miejsce dla łodzi latającej Macchi M-18. Katapulta z łodzią latającą Macchi M-18 na dziobie włoskiego pancernika Conte di Cavour, 1926 rok. Fot. zbiory Siegfrieda Breyera W tym czasie na pozostałych dred- notach także pojawiły się łodzie lata- jące Macchi M-18. Na Giulio Cesare wyposażenie lotnicze zdemontowano w 1927 roku. Na bliźniaczym Conte di Cavour postąpiono wręcz przeciw- nie, gdyż w 1926 roku zainstalowano dodatkową pneumatyczną katapultę co ułatwiło prowadzenie operacji lot- niczych. Katapulta była zainstalowa- na na dziobie przed dziobową wieżą po lewej stronie. Był to ewenement w ska- li światowej gdyż zazwyczaj katapulty instalowano na śródokręciu lub na sa- mej rufie (tj. tam gdzie nie będzie na- rażona na uszkodzenia przez fale). Tak samo postąpiono z pancernikami Caio Duilio i Andrea Doria. Na pancerni- kach wykorzystywano maszyny M-18.

6. Na potrzeby lotnictwa rozpoznawczego zamówio- no 36 samolotów tego typu, z czego część otrzymała pły- waki.

24 Samoloty na pancernikach – początki

Katapulty zdemontowano przy okazji P o c z ą t k o w o wielkiej modernizacji. wy­korzystywano Rywal Włoch - Francja poświęciła wodnosamoloty najmniej uwagi lotnictwu bazującemu Gourdou-Leseur- na pancernikach. W okresie między- re GL-810 (a także wojennym przeprowadzano np. próby wersje rozwojowe z bazowaniem na pancerniku Provence 811, 812, 813 Hy), dużego wodnosamolotu pływakowego potem standardo- Farman F-60 TORP „Goliath” (pływa- we Lorie 130. kowa wersja bombowca wykorzysty- wanego także przez polskie i radziec- Konkluzja kie lotnictwo). Na początku 1925 roku Lotnictwo za- samolot został przydzielony na okręt okrętowane na i załadowany na rufowy pokład za po- pancernikach nie mocą dźwigu, którego elementami no- spełniło pokłada- śnymi były lufy rufowej wieży. Był to nych w niej na- najcięższy samolot jaki kiedykolwiek dziei. Samoloty bazował na pancerniku. Próby wyka- z podwoziem ko- zały zupełny bezsens tego rozwiązania. łowym nie mia- W lutym 1924 roku na dziobowym ły okazji do praw- trójnożnym maszcie pancernika Lor- dziwych działań, raine zainstalowano specjalną kra- a ich wykorzysta- townicową konstrukcję mającą wy- nie było limitowa- rzucać w powietrze myśliwiec Hanriot ne odległością od H-29 ET1. Sam pomysł był ciekawy, brzegu, gdyż tylko gdyż umieszczenie samolotu tak wy- tam mogły swo- Myśliwiec Hanriot H-29 na kratownicowej konstrukcji pancernika Lorraine. Fot. zbiory Siegfrieda Breyera soko w żaden sposób nie przeszkadza- bodnie lądować. ło w prowadzeniu ognia wież artylerii W miarę jak udoskonalono łodzie la- z pancerników zniechęciły Niemców, głównej. Niestety w praktyce system tające i katapulty znaczenie samolotów którzy nie planowali nawet instalacji okazał się niepraktyczny. Lorraine kołowych zmalało. Jedyną ich zaletą platform startowych, choć płaskie da- był jednym starym francuskim pan- było to, że były to samoloty powszech- chy wieży niemieckich pancerników cernikiem wyposażonym w katapultę nie wykorzystywane w działaniach lą- idealnie nadawały się dla platform. Sa- i grupę lotniczą składającą się z 4 sa- dowych i były tanie w produkcji (w molotów nie wykorzystywano także molotów. Instalacja została przepro- przeciwieństwie do specjalnie projek- z pancerników rosyjskich i austro-wę- wadzona od września 1934 do listo- towanych łodzi latających). gierskich, co było pochodną ograni- pada 1935 roku kosztem demontażu Być może limitowane możliwości czonych akwenów na których opero- wieży nr 3. wykorzystania kołowych myśliwców wały.

Francuski pancernik Lorraine ze specjalną kratownicową konstrukcję na dziobowym trójnożnym maszcie mającą wyrzucać w powietrze myśliwce, 1924 rok. Fot. zbiory Siegfrieda Breyera

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 25 Niszczyciel Fubuki w początkowym okresie Nikołaj Mitiukow (Rosja) służby. Widoczna dziobowa wieża artylerii Tekst głównej kal. 127 mm. Fot. zbiory Shizuo Fukui

Czy działa Fubuki były najlepsze na świecie?

W literaturze, poświęconej japońskim niszczycielom, opis ich uzbro- zagranicznych pod względem wszystkich parametrów, poza jenia artyleryjskiego nosi idealizujący charakter. Wskazuje się na to, jednym – żywotnością lufy. I ten ostatni parametr ewident- że w relatywnie krótkim czasie japońscy konstruktorzy zdołali stwo- nie przekreślał wszystkie inne zalety, bowiem dopuszczal- rzyć działa odpowiadające lub nawet przewyższające poziom najlep- na liczba wystrzałów artylerii okrętowej była porównywal- szych światowych wzorów. W poniższej tabeli zaprezentowano pod- na z zapasem amunicji! stawowe parametry balistyczne dział niszczycieli, opracowanych w la- Na rys. 1 zaprezentowano porównanie kątów padania dla tach 20-tych. dział niszczycieli. Jak wiadomo, kąt padania w pierwszym rzędzie określa prawdopodobieństwo trafienia przeciwnika. Jak widać z załączonej tabeli, sporządzonej z materiałów Choć faktycznie tą zależność opisuje funkcja ierft (jako sku- opublikowanych przez Tony DiGiulian, balistyka japoń- tek prawa Haussa przy trafieniu pocisku), a za pierwsze przy- skich dział, rzeczywiście odpowiadała poziomowi najlep- bliżenie można uznać jej bezpośrednie prawdopodobieństwo. szych światowych wzorów. Kształt pocisków także udany, Jak wynika z rysunku największa płaskotorowość trajek- lecz aerodynamika japońskich pocisków znacznie prze- torii była znów – taka jak radzieckim dziale, co powtarzam wyższała swoje brytyjskie i amerykańskie odpowiedniki, raz jeszcze – nie dziwiło. Japońskie działo posiadało naj- odpowiadając poziomowi francuskich, niemieckich i wło- lżejszy pocisk wśród swoich zagranicznych odpowiedników skich dział, a ustępując tylko wzorowi radzieckiemu. Przy i tym samym dla zapewnienia płaskotorowości trajektorii Ja- czym nie może to służyć jako kryterium, bo jak wiado- pończycy musieli zapewnić jak największą prędkość począt- mo balistyce dział poświęcano w ZSRR wiele uwagi, czym kową. Jednak lekki pocisk łatwiej wyhamowywał na swej tra- osobiście interesował się sam Stalin. W rezultacie radziec- jektorii. W tej sytuacji ta niewielka przewaga, jaką posiadał cy konstruktorzy otrzymali systemy artyleryjskie lepsze od na relatywnie krótkim początkowym odcinku (przy małym Współczynnik zasięgu), przy dwóch i więcej Donośność Prędkość Masa pocisku kształtu kilometrach zanikała całkowi- System Państwo m, przy kącie w m/s kg odniesieniu do cie. Na średnich i długich dy- podniesienia prawa Siacchi stansach płaskotorowość tra- 120/45 Mk I, Mk II Wlk. Brytania 814 22,70 14 450 / 30 0,820 jektorii japońskiego działa 130/40 Model 1924 Francja 725 34,85 18 700 / 35 0,604 przewyższała jedynie brytyjski 127/45 SK C/34 Niemcy 830 28,00 17 400 / 30 0,664 i amerykański odpowiednik (to znaczy działa swych podstawo- 120/50 Model 1926 Włochy 950 23,15 22 000 / 45 0,620 wych potencjalnych przeciwni- 120/45 Type 3 Japonia 825 20,41 16 000 / 33 0,664 ków), ustępując wszystkim po- 130/50 B 13 ZSRR 870 33,40 25 730 / 45 0,519 zostałym. Przy czym przewaga 127/38 Mk 12 USA 762 25,04 15 300 / 35 0,728 ta nie przekraczała 5%.

26 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Czy działa Fubuki były najlepsze na świecie?

Rys. 1. Zależność kąta padania od donośności Poprawka na masę pocisku (w metrach donośności na każdy kilo- gram pocisku) Z drugiej jednak strony, lżejszy pocisk był po prostu dla Ja- towało amerykańskim i brytyjskim niszczycielom mniejszy pończyków życiową koniecznością, bowiem ładowanie dział rozrzut pocisków w przypadku walki w warunkach sztormu. w tym okresie prowadzono generalnie ręcznie, a ich średnie • Poprawka na masę pocisku – wrażliwość działa na tech- wskaźniki ergometryczne były znacznie niższe od nacji euro- nologię wytwarzania pocisków. Jak wiadomo, bardziej no- pejskich. Stąd też wyjście: mniejszym Japończykom potrzeb- woczesne procesy technologiczne gwarantują mniej do- ny był lżejszy pocisk. puszczalnych błędów, a w efekcie mniejsze wahania masy O ile ograniczyć się tylko do tego przeglądu, to wynika iż pocisków. Również pod tym względem Japończycy ustępo- rzeczywiście japońskie działo było lepsze od dział konku- wali wszystkim. Mało tego, że w okresie przedwojennym rentów w basenie Pacyfiku. japońskie procesy technologiczne należały do najbardziej Dokonamy jeszcze także porównania poprawek balistycz- prymitywnych wśród wszystkich mocarstw, to japońskie nych. Wszystkie poprawki wyliczono zgodnie z autorskim działa dają jeszcze największą poprawkę na masę pocisku! programem dla warunków standardowej atmosfery (ГОСТ Przy czym ta poprawka była łatwo korygowana za pomocą 4401-81). Rzeczywisty sens tych poprawek jest następujący: „Tablicy Strzelań”, a rzeczywista masa pocisku była zwykle • Poprawka na kąt wyniosłości – wrażliwość działa na na nim oznaczana. kołysanie okrętu. Choć pierwsze urządzenia kierowania ogniem artyleryjskim pojawiły się mniej więcej w tym cza- sie, na niszczycielach zaczęto je montować dopiero po woj- nie. Cel ostrzału zamykał się w tych urządzeniach, gdy okręt znajdował się na równej stępce i tym samym likwidował skutki kołysania. W latach 20-tych wszystko to znajdowało się jeszcze w stadium eksperymentów i doświadczeń. W tym przypadku japońskie działo ustępowało działom swych po- tencjalnych przeciwników, przy czym ta rozbieżność osiągała dystans 50 m na każdy stopień kąta wyniosłości, co gwaran- Poprawka na początkowy kąt wyniosłości (w metrach donośności na każdy stopień)

Poprawka na ciśnienie atmosferyczne (w metrach donośności na 1% zmiany ciśnienia)

• Poprawka na ciśnienie atmosferyczne. W tej materii Ja- pończycy wyglądają niewiele lepiej od swych przeciwników w wojnie na Oceanie Spokojnym. Znaczenie tej poprawki było rzeczywiście niezbyt duże, bowiem ciśnienie atmosfe- ryczne zmieniało się relatywnie powoli, dzięki czemu można było je uwzględnić dostatecznie dokładnie. • Poprawka na gęstość atmosfery pokazuje faktycznie wrażliwość działa na warunki meteorologiczne, bowiem obecność deszczu czy śniegu prowadziła do zwiększenia gę-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 27 Czy działa Fubuki były najlepsze na świecie?

• Poprawka na prędkość początkową faktycznie ukazu- je wrażliwość na masę ładunku miotającego, bowiem ładu- nek prochu bliższy górnej granicy dopuszczalnej prowadził do zwiększenia prędkości początkowej, a dolnej granicy – do jej zmniejszenia. O ile ten punkt można łatwo określić za pomocą „Tablicy Strzelań”, to warunki przechowywania ła- dunków miotających – już trudno prognozować. A przykła- dowo, zawilgocenie ładunków miotających prowadziło do obniżenia prędkości początkowej. Poza tym, naruszenie wa- runków przechowywania mogło prowadzić do rozproszenia lub na odwrót do zapieczenia ziaren ładunku prochowego, co również skutkowało zmianą prędkości początkowej po- cisku. W zakresie tej poprawki japońskie działo było nieco lepsze od amerykańskiego i niewiele gorsze od brytyjskiego. Z przedstawionych wyżej poprawek wynika, że japońskie działo pod pewnymi względami ustępowało, a w innych prze- Poprawka na gęstość powietrza (w metrach donośności na zmianę wyższało amerykański model, jednak generalnie jego balisty- gęstości o 1%) ka była nieco lepsza. Co się takiego stało? Czemu więc Ame- rykanie nie zdołali zbudować odpowiedni model działa? Jak to dziwnie nie zabrzmi, lecz do lat 20-tych ubiegłe- go stulecia, a dokładniej po zakończeniu I wojny świato- wej, czysto balistyczne parametry utraciły swoją aktualność. Najprawdopodobniej jako pierwsi odczuli to Amerykanie. Stworzyli oni naprawdę rewolucyjne działo, w równym stop- niu przystosowane do prowadzenia ognia do celów mor- skich jak i powietrznym. Półautomatyczny zamek pozwa- lał na osiąganie znacznej szybkostrzelności, dochodzącej do 22 wystrzałów na minutę! Oczywiście było to możliwe z od- powiednio wyszkoloną obsługą. Normalna szybkostrzelność wynosiła około 15 wystrzałów na minutę, więc też była nie- zła. Praktycznie cała konstrukcja działa podporządkowana było szybkości prowadzenia ognia. Tym samym Japończycy posiadający lepszą balistykę od swych przeciwników, mocno tracili na ręcznym ładowaniu swego działa. Mało tego, uwa- Poprawka na prędkość początkową (w metrach na każdy m/s pręd- żali ręczne ładowanie za swego rodzaju walor, licząc na to, kości początkowej) że w boju cała ta automatyka szybko okaże się niesprawna. stości powietrza. Ta poprawka w odróżnieniu od ciśnienia Zrozumiałe, że japońskie poglądy z lat 20-tych zostały póź- atmosferycznego, była trudna do uwzględnienia, bowiem niej zweryfikowane, lecz czas okazał się już stracony. nagłe deszcze i śniegi były rozpowszechnione na akwenie Pacyfiku. I w tym względzie japońskie działo posiadało nie- Tłumaczenie z języka rosyjskiego wielką przewagę nad swoimi potencjalnymi przeciwnikami. Maciej S. Sobański

Tym razem niszczyciel Shirayuki prezentuje rufowe wieże artylerii głównej. Fot. „Maru Special”

28 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Maestrale na redzie La Spezia, 1938 rok. Siergiej Patianin (Rosja) Fot. zbiory Siergieja Patianina Tekst

część III „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” – niszczyciele typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati”

Krótka kronika służby wożących prochy monarchy z Brin- berti przetransportował 50 t benzyny Niszczyciele typów „Maestrale”, disi do Pireusu. Niszczyciel operował z Patras do Derny. Później wziął udział „Oriani” i „Soldati” w okresie II woj- na wodach hiszpańskich w czasie roz- w operacjach konwojowych „M.42”, ny światowej były najnowocześniejszy- poczętej w tym kraju wojny domowej: „M.43” i I Bitwie z Zatoce Syrta (17 mi jednostki swojej klasy stanowiący- w roku 1937 przebywał jako „rezydent” grudnia 1941). W czasie operacji „K.7” mi podstawę sił torpedowych Regina w Ceucie i Tangerze, a w 1938 odbył 12 21-22 lutego 1942 niszczyciele Maestra- Marina. Uczestniczyły one we wszyst- rejsów ku brzegom Hiszpanii. W lipcu le, Scirocco, Usodimare, Pessagno i tor- kich starciach i ważniejszych opera- 1939 uczestniczył w wizycie krążowni- pedowiec Circe eskortowały trans- cjach prowadzonych przez włoską flo- ków I dywizji w Hiszpanii i Portugalii, portowce Giordani, Lericci i Monviso tę. W związku z tych szczegółowy opis po czym trafił do uczelni morskiej jako z Korfu do Trypolisu. ich kariery bojowej stanowił by rzeczy- jednostka szkolna. Funkcję tę pełnił do 15 sierpnia 1942 Maestrale (d-ca wiście opowiadanie historii morskich momentu wybuchu wojny. kmdr Pontremoli) wyszedł z Neapo- działań na Morzu Śródziemnym, zu- Do chwili rozpoczęcia wojny Ma- lu eskortując statek Pilo, kierując się pełnie nieuprawnione na łamach pu- estrale, warz ze swymi „bliźniaczymi” do Trypolisu. Po przejściowym postoju blikacji prasowej. W związku z tym okrętami wchodził w skład 10 dywizjo- w Trypolisie, rankiem 17-go zespół zo- ograniczymy się jedynie do zaprezen- nu niszczycieli. W trakcie pierwszego stał zaatakowany przez brytyjskie sa- towania krótkiej kroniki służby każdej roku wojny, jednostka przede wszyst- moloty. Transportowiec został trafio- jednostki. kich uczestniczyła w eskortowaniu ny torpedą, zatrzymał się i nabrał 30° konwojów i dużych okrętów nawod- przechył. Maestrale wziął statek na hol Typ „Maestrale” nych, w szczególności między 27 lipca i podjął próbę doprowadzenia go do Maestrale a 1 sierpnia 1940 10 dywizjon niszczy- Trypolisu. Już o godz. 00:10 następ- W roku 1936 Maestrale i Grecale od- cieli w pełnym składzie wziął udział nego dnia brytyjski okręt podwodny były rejs zagraniczny po wodach za- w operacji „TVL”, obejmującej rów- P-44 (d-ca lt [pol. kpt.] Barlow) zdołał chodniej części Morza Śródziemnego noczesne przeprowadzenie do Afryki posłać Pilo na dno. Na szczęście, zginął odwiedzając porty Monaco, Palma-de- Północnej 3 konwojów. tylko 1 członek jego załogi. -Majorca, Barcelona, Valencia i Tanger. 8 listopada 1941 okręt pod dowódz- W październiku 1942 niszczyciel Po powrocie Maestrale odbył krótki twem kmdr Ugo Bisciani przewodził uczestniczył w eskortowaniu kilku rejs wokół wysp Archipelagu Toskań- eskorcie nieszczęsnego konwoju „Du- konwojów, jednak najbardziej pamięt- skiego z premierem Benito Mussolini isburg”, rozgromionego przez brytyj- nym było przeprowadzenie zbiorni- na pokładzie, a następnie uczestniczył ski Force „K”. W starciu niszczyciel kowca Panuco (18-20 października), w akcji ratunkowej statku Vulcano, został uszkodzony, tracąc możliwo- który został ciężko uszkodzony w wy- po czym towarzyszył zespołowi okrę- ści ruchu, lecz po drobnym remon- niku ataków nieprzyjacielskiego lot- tów greckiej marynarki wojennej prze- cie w dniach 1-2 grudnia wraz z Gio- nictwa i musiał powrócić do Tarentu.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 29 „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” – niszczyciele typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati”

stały wydobyte 24 lutego 1947 i sprzedane na złom.

Grecale W roku 1936 okręt uczest- niczył w rejsie zagranicz- nym po zachodniej części Morza Śródziemnego. Brał udział w działaniach floty włoskiej w czasie wojny do- mowej w Hiszpanii, odbył 12 rejsów ku brzegom tego kraju. W roku 1939 wcho- dził w skład zespołu towa- rzyszącego wizycie krążow- ników I dywizji w Hiszpanii oraz Portugalii, po czym trafił do uczelni morskiej jako jednostka szkolna. W latach 1940-1941 Greca- Maestrale z oderwaną rufą w Bizercie, 10 stycznia 1943 roku. Fot. Franco Bargoni le brał udział w działaniach bojowych w centralnej części 25 listopada Maestrale i Folgore urato- czyciel Corsaro, który próbował udzie- Morza Śródziemnego, eskortując kon- wały rozbitków ocalałych z transpor- lić pomocy, również wszedł na 2 miny woje i duże okręty nawodne. W trakcie towca Citta di Napoli, który wszedł na i w ciągu ledwie kilku minut zatonął. operacji „TVL”, 30 lipca 1940, był atako- minę na północ od San-Vito. Nazajutrz torpedowiec Calliope oraz wany przez brytyjski okręt podwodny W dniu 8 stycznia 1943 Maestra- holowniki Vigoro i Porto Cesareo od- Oswald, który odpalił bez powodzenia le (kmdr Nicola Bedeschi) wyszedł prowadziły uszkodzony Maestrale do 3 torpedy (krótko potem został zato- w swój ostatni rejs w ramach w ramach Bizerty, skąd tydzień później torpedo- piony przez niszczyciel Ugolino Vival- eskorty konwoju zmierzającego z Ne- wiec Animoso odholował go do Neapo- di). W roku 1941 jednostka uczestniczy- apolu do Tunisu. 9 stycznia o godz. lu16, a następnie do Genui na remont. ła w poniższych wydarzeniach: 20:00 38 Mm na północny-wschód Tam dotarły informacje o zawieszeniu • 14-20 kwietnia – przeprowadzał od Bizerty okręt wszedł na minę, po- broni zawartym z zachodnimi alian- konwój „Alicante” (niemieckie stat- stawioną przez brytyjski szybki sta- tami. 9 września 1943 Maestrale został ki Alicante, Santa-Fe, Maritza, Proci- wiacz min Abdiel. Eksplozja oderwa- zatopiony przez załogę w porcie Ge- da z Neapolu do Trypolisu wraz z nisz-

ła rufową część kadłuba na długości nua, by zapobiec jego przejęciu przez 16. Ta operacja kosztowała włoską flotę utratę korwe- 12 m – niemal do nadbudówki. Nisz- wojska niemieckie. Resztki okrętu zo- ty Procellaria, która poderwała się na minie 31 stycznia. Grecale w Neapolu w początkowym okresie wojny, 1940 rok. Fot. zbiory Siergieja Patianina

30 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” – niszczyciele typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati” czycielami Geniere, Camicia Nere i torpedowcem Pleiadi - 22 czerwca – udzielał po- mocy statkom konwoju „Er- nesto”. W trakcie przejścia z Neapolu do Trypolisu kon- wój (transportowce Erne- sto, Col di Lana, Giulia, Tem- bien, Amsterdam i niemiecki Wachtfels) został zaatakowa- ny w Cieśninie Sycylijskiej przez brytyjskie bombowce. Tembien i Wachtfels zostały uszkodzone, jednak wzięte na hol przez torpedowce Pro- cione i Orsa, które doprowa- dziły je do Pantellerii, a na- stępnie Grecale i Maestrale zabezpieczyły ich powrót do Włoch, • 19-20 sierpnia Grecale, Maestrale i Scirocco eskorto- Grecale w Pireusie, 8 sierpnia 1942 roku. Dobrze widoczna haubica kal. 120 mm na środkowej platformie. wały konwój „Marco Polo” Fot. zbiory Mike Whitley’a na odcinku od Pantellerii do Trypolisu, w przeprowadzaniu zbiornikowca Pa- ny remont, po czym skierowano okręt • w nocy na 9 grudnia 1941 w trak- nuco, skierowanego do Trypolisu, jed- do Genui celem jego dokończenia. Pra- cie eskortowania konwoju „Duisburg”, nak zawróconego do Tarentu po sku- ce na pokładzie trwały do 31 sierpnia. niszczyciel został poważnie uszkodzo- tecznym ataku brytyjskiego samolotu 9 września Grecale w składzie głów- ny ogniem artyleryjskim brytyjskich torpedowego. Między 17 a 20 listopa- nych sił włoskiej floty przeszedł na krążowników, utracił zdolność ruchu da niszczyciel eskortował z Neapo- Maltę. i został odholowany z rejonu starcia lu do Trypolisu transportowce Giulia, W okresie współpracy z Alianta- przez niszczyciel Oriani. Chisone i Veloce. 30 listopada – 1 grud- mi niszczyciel eskortował konwoje na Remont okrętu prowadzony przez nia Grecale, Maestrale i Ascari eskorto- Dolnym (Południowym) Adriatyku, arsenał w Tarencie trwał do marca wały jeden z konwojów skierowanych a w roku 1944 został przebudowany na 1942. Po jego ukończeniu, w dniach 16- do Tunisu, musiały jednak zatrzymać nosiciel specjalnych środków szturmo- 18 marca, Grecale ubezpieczał przejście się w Palermo po rozgromieniu inne- wych. 21 czerwca 1944 Grecale (kmdr do Libii 2 statków. 22 marca niszczyciel go włoskiego konwoju w rejonie ławi- por. Ponza di San-Martino) oraz kuter wyszedł w morze w składzie zespo- cy Skerka. Rok zakończył się 3 rejsami torpedowy MS-74, wyszły z Bastii i do- łu adm. Jacchino, jednak około godz. do Tunisu (21, 22 i 24 grudnia) z żoł- starczyły w rejon Spezia 2 miniaturowe 15:00 został uszkodzony przez sztorm nierzami na pokładzie. kutry torpedowe, typu MTSM i parę i musiał zawrócić do Tarentu, nie bio- W nocy na 3 stycznia 1943 Brytyjczy- „żywych torped” z brytyjsko-włoskimi rąc udziału w II Bitwie w Zatoce Syrta. cy przeprowadzili atak na port Paler- załogami. Atak kutrów torpedowych, Po zakończeniu napraw, w pierw- mo z wykorzystaniem „żywych torped” którymi dowodzili kpt. de la Penne szych dniach sierpnia 1942 Greca- Chariot, dostarczonymi przez okręty i por. Cugia, zakończyły się niepowo- le wchodził w skład eskorty statków podwodne Thunderbolt i Trooper. Zdo- dzeniem, lecz załogi „żywych torped” Sestriere, Bixio i Ankara w czasie ich łały one zatopić statek Viminale i nie- zdołały zatopić w porcie zdobyty przez przejścia do Libii. Okręty odparły atak ukończony krążownik Ulpio Trajano. Niemców ciężki krążownik Bolzano. amerykańskich bombowców B-24 i do Załoga jednej z „żywych torped” pozo- Po zakończeniu wojny niszczyciel wieczora 4 sierpnia dostarczyły swych stawiła ładunki pod niszczycielem Gre- pozostał w składzie włoskiej floty, po- „podopiecznych” do punktów przezna- cale, torpedowcem Ciclone i transpor- konując jeszcze 97 635 Mm w latach czenia bez strat. Kilka dni później nisz- towcem Gimma, jednak na szczęście dla 1950-1954 został przebudowany i prze- czyciel uczestniczył w operacji przeciw Włochów ich zapalniki nie zadziałały. zbrojony na szybką fregatę (numer bur- brytyjskiemu konwojowi „Pedestal”, 12 stycznia o godz. 05:45 Greca- towy D 552), a w 1960 na okręt dowo- w trakcie której udzielał pomocy krą- le zderzył się z torpedowcem Arden- dzenia (numer burtowy F 556). 31 maja żownikowi Attendolo, storpedowane- te 3 Mm od przylądka Punta-Baron 1964 Grecale został rozbrojony i odsta- mu przez okręt podwodny P-42. (północne wybrzeże Sycylii). Torpe- wiony do rezerwy, a 1 lipca 1965 skre- W końcu 1942 Grecale włączył się dowiec zatonął, a niszczyciel miał ode- ślony ze stanu floty i sprzedany na złom. aktywnie do operacji zaopatrywania rwaną część dziobową aż po nadbu- tunezyjskiego zgrupowania sił „Osi”. dówkę. Tym nie mniej zdołał dotrzeć Libeccio W dniach 4-7 października wraz z Ma- o własnych siłach do Palermo, gdzie Niszczyciel wziął udział w opera- estrale i 2 torpedowcami uczestniczył do 9 lutego przeprowadzono awaryj- cjach na wodach hiszpańskich (1936-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 31 cji ratowniczej na miejscu zatonięcia statków, został storpedowany przez brytyjski okręt podwodny Upholder (lt-cdr [pol. kmdr ppor. ]Wanklyn). Ciężko uszkodzony Libeccio został wzięty na hol przez niszczyciel Euro, jednak o godz. 11:18 zatonął w central- nej części Morza Jońskiego (36°50’N, 18°10’E). Jednostka została skreślona ze stanu włoskiej floty 18 październi- ka 1946.

Scirocco Po wejściu do służby został czasowo przydzielony do dywizjonu zwiadow- czego (scout) – lider Luca Tarigo, by następnie trafić do 10 dywizjonu nisz- czycieli. Aktywnie uczestniczył w ope- racjach na wodach hiszpańskich, od- bywając 21 rejsów. W lipcu 1939 wziął udział w marszu I dywizjonu krążow- ników do Hiszpanii i Portugalii, by po powrocie do Włoch wzmocnić siły uczelni morskiej. Od chwili rozpoczęcia II wojny światowej niszczyciel zajmował się eskortowaniem statków i dużych jed- Libeccio ze zniszczoną wskutek kolizji rufą, 16 kwietnia 1941 roku. Fot. Franco Bargoni nostek nawodnych na Morzu Śród- 1938) i okupacji Albanii (kwiecień lermo, a później do Neapolu i Genui, ziemnym. W końcu 1940 przeszedł 1939). W lipcu 1939 uczestniczył w rej- gdzie pozostawał w remoncie do koń- remont bieżący. W dniach 10-11 kwiet- sie w rejsie I dywizji, odwiedzając Pal- ca sierpnia. nia 1941 Scirocco ubezpieczał powrót ma, Lizbonę i Tanger. 8 listopada 1941 Libeccio wchodził do Neapolu konwoju „Maritza”, 21-24 W początkach II wojny światowej Li- w skład eskorty konwoju „Duisburg”. kwietnia wraz z Maestrale eskortował beccio wraz z innymi okrętami 10 dy- W trakcie nocnego starcia z brytyj- lekkie krążowniki 4 dywizjonu (Bande wizjonu niszczycieli, brał udział w sze- skimi krążownikami i niszczycielami Nere i Cadorna), ubezpieczające przej- regu operacji konwojowych. W czasie nie odniósł uszkodzeń, lecz rankiem ście z Włoch do Libii konwoju „Arctu- nalotu brytyjskiego lotnictwa pokła- 9 listopada, po przeprowadzeniu ak- rus”, w dniach 11-13 maja realizował dowego na Tarent w nocy 11 listopada 1940 okręt został uszkodzony w wyniku eks- plozji w pobliżu bomby lot- niczej. Uszkodzenia usunię- to w początkach grudnia. Rankiem 14 kwietnia 1941 w czasie eskortowania li- niowca pasażerskiego Espe- ria z Neapolu do Palermo, Libeccio został przez nie- go staranowany w część ru- fową, odnosząc poważ- ne uszkodzenia. Niszczyciel utracił zdolność porusza- nia się, a do jego kadłuba do- stało się około 300 t wody. Został odholowany przez torpedowiec Orione do Pa-

Tonący Libeccio po storpedo- waniu przez okręt podwodny Upholder, 9 listopada 1941 roku. Fot. Franco Bargoni

32 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Scirocco w latach 1940-41. Dobrze widoczne na rufie parawany przeciwminowe i zrzutnie bomb głębinowych. Fot. zbiory Aldo Fraccaroli’ego wraz z Maestrale i Alpino analogiczne 17°35’E). Trzy dni później wodnosamo- mu krążownikowi Pola, które dostały zadanie , ubezpieczając przejście kon- loty ratownicze zdołały podnieść z mo- się pod skoncentrowany ogień brytyj- woju „Victoria”. 19-20 sierpnia wcho- rza jedynie 2 ocalałych członków załogi. skich okrętów liniowych. Zamykają- dził w skład eskorty konwoju „Marco Scirocco został oficjalnie skreślony cy kolumnę Oriani został uszkodzo- Polo”, przy czym 20 sierpnia urato- ze stanu włoskiej floty 18 październi- ny ogniem artyleryjskim, zdołał się wał 471 ludzi z liniowca pasażerskiego ka 1946. jednak skryć w zasłonie dymnej po- Esperia, storpedowanego przez brytyj- stawionej przez Carducci. Przy próbie ski okręt podwodny Unique. Typ „Oriani” wyjścia do ataku torpedowego, nisz- W okresie grudzień 1941 – styczeń Alfredo Oriani czyciel otrzymał kilka trafień bezpo- 1942 Scirocco uczestniczył w ważniej- Przedwojenna kariera Oriani pole- średnich (3 zabitych). Do rana z uwagi szych operacjach konwojowych „M.43” gała przede wszystkim na ćwiczeniach na zanieczyszczenie paliwa wodą jed- i „T.18” wchodząc w skład grupy na i manewrach. W maju 1938 towarzy- nostka utraciła zdolność ruchu, lecz czele z okrętem liniowym Duilio, w lu- szył królewskiemu jachtowi Savoia, na w rezultacie udzielonej przez Maestrale tym 1942 – w operacjach „K.7”, a 7-9 którego pokładzie monarcha odbył po- i Libeccio pomocy, została odholowana marca w operacji „V.5”. dróż do Libii. W kwietniu 1939 uczest- do Augusty. W czasie II bitwy w Zatoce Syrta, niczył w interwencji w Albanii, a latem Wieczorem 4 sierpnia 1941 niszczy- rankiem 22 marca 1942 Scirocco i Ge- w rejsie I dywizji do Hiszpanii i Por- ciel opuścił Neapol w składzie eskorty niere wyszły z Tarentu, by dołączyć do tugalii, odwiedzając Palmę, Lizbonę konwoju (statki Aquitania, Castelver- eskadry adm. Iachino. O godz. 20:45 i Tanger. de, Ernesto, Nita i Nirvo) kierując się do Scirocco sygnalizował drogą radiową, Kariera Oriani w czasie II wojny Trypolisu. 6 sierpnia około godz. 22:00 że z powodu awarii porusza się jedynie światowej była na swój sposób unikal- Nita został zaatakowany przez brytyj- na jednej turbinie, a jego prędkość nie na, bowiem okręt brał udział praktycz- skie samoloty torpedowe i uszkodzony. przekracza 14 węzłów. O godz. 20:54 nie we wszystkich ważnych morskich Oriani i Camicia Nere oraz torpedo- niszczyciele otrzymały rozkaz zawró- bojach na Morzu Śródziemnym: w re- wiec Calliope próbowały doprowadzić cenie, po czym skierowały na północ, jonie Punta-Stilo (9 lipca 1940), Teu- statek do libijskiego wybrzeża, jednak a o 23:00 mogły zwiększyć prędkość do lada (27 listopada 1940), Matapan (28 7 sierpnia o 01:30 Nita został zaatako- 20 węzłów. Wkrótce po północy nisz- marca 1941), I (17 grudnia 1941) i II bi- wany ponownie i zatopiony. czyciele utraciły kontakt z sobą, a o twie w Zatoce Syrta (22 marca 1942), We wrześniu Oriani (kmdr por. godz. 00:07 doszło na Scirocco do po- operacji przeciw konwojom „Harpo- Chinigo) był liderem eskorty konwoju nownej awarii w maszynowni, a do- on” (lipiec 1942) i „Pedestal” (sier- „Tembien”, którego przejście z Neapo- datkowo silny sztorm spowodował, że pień 1942). Do czasu zawieszenia broni lu do Trypolisu kosztowało utratę stat- prędkość spadła do 7 węzłów. O godz. okręt wychodził w morze 168 razy po- ków Caffaro i Nicolo Odero. 05:19 Scirocco (kmdr por. Francesco konują około 57 tys. Mm, a później – 17 dell’ Anno) utracił możliwość poru- kolejne 143 wyjścia i ponad 40 tys. Mm. 17. Kmdr por. Francesco dell”Anno został uhonoro- szania się i wkrótce został zalany fala- W czasie Bitwy pod Matapan Oria- wany Złotym medalem za żołnierskie męstwo, gdy do- wodził niszczycielem Da Mosto, który 1 grudnia 1941 mi. 23 marca około 05:45 okręt zatonął ni wchodził w skład okrętów skie- osłaniając uszkodzony zbiornikowiec, podjął nierówny 150 Mm na wschód od Malty (35°50’N, rowanych na pomoc uszkodzone- bój z brytyjską eskadrą.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 33 „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” – niszczyciele typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati”

uszkodzony zbiornikowiec Kentucky oraz uczestnicząc w zatopieniu trans- portowca Burdwan. W sierpniu okręt wziął udział w operacji przeciwko kon- wojowi „Pedestal”, a następnie został wyposażony w radar „De.Te.” i aż do zawarcia zawieszenia broni operował na Morach Tyrreńskim i Liguryjskim. 8 września 1943 Oriani w składzie floty przeszedł na Maltę, by następ- nie do 25 czerwca 1945 działać na ko- rzyść Aliantów. Już 19 września Oriani (kmdr por. Scammacca) wraz z Legio- nario wysadził grupę brytyjsko-ame- rykańskich komandosów w Ajac- cio (Korsyka). W końcu października eskortował udające się do Freetown krążowniki Duce Degli Abruzzi i Duca D’Aosta, a 2 maja 1944 wraz z Grana- tiere odpierał atak niemieckich ku- Alfredo Oriani w kamuflażu, 1943 rok. Widoczne działka kal. 20 mm. Fot. Franco Bargoni trów torpedowych u ujścia rzeki Drin. 18 października niszczyciele Folgo- W początkach listopada Oriani Należy zauważyć, że do Oriani nale- re (lider), Oriani, Gioberti i Usodimare uczestniczył w eskortowaniu nieszczę- żał rekord wśród włoskich niszczycie- wyszły z Neapolu do Trypolisu, eskor- snego konwoju „Duisburg”. W star- li zarówno w liczbie wyjść w morze jak tując transportowce Beppe, Cateri- ciu niszczyciel nie został uszkodzo- i liczby pokonanych mil morskich we na, Probitas, Paolina i Marin Sanudo. ny, by później odholować uszkodzony współpracy z Aliantami. Rankiem 18-go Beppe został storpedo- Maestrale do Crotone. W końcu 1941 Po zakończeniu wojny w Europie wany przez brytyjski okręt podwod- – początkach 1942 okręt uczestniczył Oriani pozostawał w składzie czynnej ny Ursula, zdołał jednak dojąć do Try- w operacjach konwojowych „M.42”, floty, jednak decyzją Konferencji Pary- polisu o własnych siłach. Około 22:30 T.18”, „K.7” i „V.5”, a także obu bi- skiej 1947 roku podlegał przekazaniu Caterina została unieruchomiona po twach w Zatoce Syrta. Francji na poczet reparacji wojennych trafieniu torpedą w przedział maszy- W czasie starcia koło wyspy Pantel- i otrzymał numer O.3. 8 sierpnia 1948 nowy. Oriani próbował wziąć statek na leria 15 czerwca 1942 Oriani był lide- okręt został w Tulonie przejęty przez hol, który rankiem przewrócił się na rem 11 dywizjonu niszczycieli (kmdr francuską załogę i przemianowany lewą burtę i poszedł na dno. Pontremoli), dobijając torpedami na D’Estaing (numer burtowy T 15). Włoskie niszczyciele w Palermo, 14 czerwca 1942 roku. Na pierwszym planie Alfredo Oriani, za nim Ascari, z lewej Ugolino Vivaldi. Na redzie widoczne Nicolo Zeono i Lanzerotto Malocello. Fot. Franco Bargoni

34 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Giosue Carducci i Vittorio Alfieri w basenie wyposażeniowm stoczni, Livorno - początek 1937 roku. Fot. Franco Bargoni Z uwagi jednak na znaczne zużycie i Portugalii (lipiec 1939), a od począt- poważne uszkodzenia i tracąc zdol- mechanizmów okrętu nie otrzymał on ku wojny – w bitwach pod Punta-Sti- ność ruchu. Niszczyciel zdołał jesz- statusu operacyjnego i był wykorzysty- lo (9 lipca) i przylądkiem Teulada (27 cze odpalić 3 torpedy – bez rezultatu. wany jako źródło części zapasowych, listopada). W końcu grudnia 1940 Około godz. 23:15 jednostka przewró- a w roku 1954 skreślony z listy floty – początkach stycznia 1941 Alfieri ciła się i poszła na dno z 211 członka- i sprzedany na złom. i Carducci brały udział w ostrzale brze- mi załogi. gowych pozycji na granicy grecko-al- Carducci (kmdr por. Ginoccio) za- Vittorio Alfieri, Giosue Carducci bańskiej. bezpieczał zasłoną dymną uszkodzo- Oba te okręty połączył ich tragicz- W trakcie Bitwy pod Matapan 28 ne krążowniki, jednak około 23:00 ny los. W okresie przedwojennym oba marca 1941 oba niszczyciele dostały się został zaatakowany przez niszczy- eskortowały królewski jacht Savoia na pod skoncentrowany ogień brytyjskich ciele Stuart i Havock. O 23:11 jedna trasie do Libii (maj 1938), uczestni- okrętów. Alfieri (kmdr Toscano), który z wystrzelonych przez Havock torped czyły w wysadzaniu włoskiego desan- szedł na czele kolumny o 22:30 został trafiła włoski okręt, który o 23:30 tu w Durazzo (kwiecień 1939), zagra- nakryty salwą dział głównego kalibru eksplodował i zatonął z 169 członka- nicznym rejsie I dywizji do Hiszpanii okrętu liniowego Barham, odnosząc mi załogi. Giosue Carducci w początkowym okresie wojny. Fot. zbiory Manasa Iksanowa

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 35 Tekst

Vincenzo Gioberti na redzie Tarentu, lata 1939-40. Fot. Franco Bargoni Współrzędne miejsca zatonięcia jed- wrócić do Tarentu, lecz po 2 dniach uczestniczył w operacji „M.42” i I Bitwie nostek 35°21’N, 20°57E. zdołał pomyślnie ukończyć rejs. w Zatoce Syrta, działając wraz z Ma- Dowódca 9 dywizjonu niszczycie- 19-20 sierpnia w czasie przeprowa- estrale i Oriani w składzie 3 dywizji krą- li kmdr Salvatore Toscano i starszy me- dzania do Libii konwoju „Marco Polo”, żowników kadm. Parona. W pierw- chanik Alfieri kpt. inż. Giorgio Moduno na Gioberti podniesiono znak kadm. szych dniach stycznia 1942 wziął udział zostali pośmiertnie odznaczeni najwyż- Amadeo Nomis di Pollone. Wieczorem w operacji „M.43”, działając w grupie szym włoskim odznaczeniem – „Zło- 19-go na północ od Pantellerii statki bezpośredniego ubezpieczenia na czele tym medalem za żołnierskie męstwo”. zostały zaatakowane przez brytyjskie z okrętem liniowym Duilio. Oba niszczyciele zostały oficjalnie okręty podwodne Urge i Unbeaten, W drugiej połowie lutego 1942 okręt skreślone ze stanu włoskiej floty 18 przy czym ten ostatni zdołał storpedo- przeszedł remont i modernizację w ar- października 1946 roku. wać Esperia. Liniowiec utrzymywał się senale Spezia, by w maju powrócić na powierzchni kontynuując rejs, jed- do służby. W czasie „Czerwcowej Bi- Vincenzo Gioberti nak na podejściach do Trypolisu został twy Konwojowej” niszczyciel operował W okresie przedwojennym Giober- zaatakowany przez okręt podwodny w ramach eskadry kadm. Da Zara, jed- ti wziął udział w paradzie morskiej Unique, trafiony 3 torpedami, w wyni- nak z powodu awarii siłowni nie mógł na cześć Adolfa Hitlera (5 maja 1938), ku czego zatonął. Niszczyciele eskorty uczestniczyć w Bitwie koło Pantellerii. eskortował królewski jacht Savoia do zdołały uratować 1139 z 1170 znajdują- 17 sierpnia eskortując zbiornikowiec Libii (maj 1938), wziął udział w wysa- cych się na pokładzie ludzi. Pilo, Gioberti odparł silny nalot brytyj- dzaniu włoskiego desantu w Durazzo Po mniej niż miesiącu – 16 wrze- skiego lotnictwa, lecz na pokładzie zgi- (kwiecień 1939) oraz rejsie I dywizji do śnia – Gioberti objął funkcję lidera nęli wszyscy oficerowie, poza dwoma. Hiszpanii i Portugalii (lipiec 1939). eskorty nieszczęsnego konwoju „Duis- Dowódca okrętu kmdr por. Burgos zo- W składzie 9 dywizjonu niszczy- burg”, z którego składu brytyjski okręt stał poważnie ranny, w związku z czym cieli Gioberti uczestniczył w starciach podwodny Upholder zdołał zatopić li- niszczyciel do Trapani doprowadził kolo Punto-Stilo i Teulada, 29-30 niowce Oceania i Neptunia. Trzeba por. Giulio Ruschi, który został za to grudnia ostrzeliwał obronne pozycje wspomnieć, że krótko przed tym wy- wyróżniony „Krzyżem Wojennym”. nadbrzeżne na granicy grecko-albań- darzeniem Gioberti i Da Recco nawią- 18 października 1942 z Neapolu wy- skiej. W trakcie Bitwy pod Matapan zały kontakt z niezidentyfikowanym szedł konwój transportowców Bep- 28 marca 1941 okazał się jedynym okrętem podwodnym, który zaatako- pe, Capo Orso, Titanio i zbiornikowca okrętem dywizjonu, który nie został wały bez widocznych rezultatów. Gio- Saturno eskortowany przez niszczy- uszkodzony. berti wyróżnił się w trakcie podjętej ciele Gioberti, Oriani Ascari, Pigafet- Później Gioberti zajmował się przede akcji ratowniczej, podejmując z morza ta, Da Noli, Da Verrazzano oraz tor- wszystkim eskortowaniem konwojów, 582 ludzi z zatopionych liniowców. pedowiec Fabrizi. Nazajutrz o 12:53 w tym wojskowych. 25 czerwca wcho- Między 19 a 21 listopada 1941 nisz- w pobliżu wyspy Lampedusa kon- dził w skład eskorty transatlantyków czyciel eskortował konwoje „Alfa” i „S”, wój został zaatakowany przez brytyj- Oceania, Neptunia, Esperia i Marco a 1-2 grudnia wraz z Maestrale do- skie okręty podwodne, które zatopiły Polo na trasie z Neapolu do Trypoli- starczył z Patras do Derny 50 t benzy- Beppe i Da Verrazzano. O godz. 16:19 su. Z powodu ataku brytyjskich samo- ny w beczkach, przejętej z niemieckie- druga z jednostek bezskutecznie ata- lotów torpedowych konwój musiał za- go statku Bellona. W grudniu Gioberti kowała Saturno, zaś wcześniej – około

36 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Wiatry”, „Poeci” i „Żołnierze” – niszczyciele typów „Maestrale”, „Oriani” i „Soldati”

15:30 Gioberti wykrył nierozpoznany okręt podwodny, który obrzucił bom- bami głębinowymi. Zauważono przy tym plamy paliwa na powierzchni mo- rza. Odnoście identyfikacji uczestni- ków tego incydentu, po dzień dzisiejszy brak jednoznacznej opinii. Źródła wło- skie uważają, że Gioberti zaatakował je- den z operujących przeciw konwojo- wi okrętów – P-42 (lt [pol. kpt.] Mars), zaś drugi bezskuteczny atak przypisa- no bliźniaczej P-37 (lt Stanley). Zgod- nie z brytyjskimi danymi, powszechnie dostępnymi, Beppe i Da Verrazzano pa- dły ofiarą P-37, a w pozostałych 2 epi- zodach uczestniczył P-42. Wątpliwości w tej mierze budzi fakt, czy uszkodzo- ny okręt podwodny mógł pół godziny później przeprowadzić atak, co wydaje się raczej mało prawdopodobne. Vincenzo Gioberti kontynuował działania operacyjne w strefie Cie- Vincenzo Gioberti w Tunisie, 1943 rok. Fot. zbiory Siergieja Patianina śniny Sycylijskiej w początkach roku 1943. 10 stycznia udzielił pomocy za- krążowników Garibaldi i Duca D’Aosta zatonął. Część załogi została uratowa- łodze statku Calino, który poderwał o godz. 18:35 Vincenzo Gioberti (kmdr na przez kutry torpedowe. się na minie na południe od od wyspy Carlo Zampari)18 został storpedowa- Vincenzo Gioberti był ostatnim z 43 Capri, a 19 marca eskortował torpedo- ny przez brytyjski okręt podwodny Si- włoskich niszczycieli, które zatonęły wiec Cassiopea, holowany do Neapolu moon (lt. Milner) 5 Mm na południe w trakcie działań wojennych. Ze sta- przez niszczyciel Lampo. od przylądka Punta-del-Mesco. Nisz- nu floty został skreślony jednocześnie Po upadku Tunezji włoskie porty sta- czyciel zajmował pozycję na prawym – ze swymi „bliźniakami” – 18 paździer- ły się przedmiotem masowych ataków dalszym od napastnika – skrzydle szy- nika 1946. (ciąg dalszy nastąpi) brytyjsko-amerykańskich bombowców. ku, lecz mimo ogłoszonego alarmu, nie 14 i 19 kwietnia Gioberti został poważnie próbował uchylić się od torpedy. Tra- Tłumaczenie z języka rosyjskiego uszkodzony w trakcie nalotów na Spezia. fienie nastąpiło w część rufową, powo- Maciej S. Sobański 9 sierpnia 1943 w trakcie przejścia dując eksplozję amunicji. Niszczyciel 18. Było to jego pierwsze wyjście w morze jako do- z Spezia do Genui w składzie eskorty pokonał jeszcze około 500 m, po czym wódcy niszczyciela. Vincenzo Gioberti po storpedowaniu przez brytyjski okręt podwodny Simoon. Fot. Franco Bargoni

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 37 David Irving (Wielka Brytania)

Eksplozja przewożonego ładunku kordytu na Bolton Castle. Fot. Benno Wundshammer

też skierował swój frachtowiec niemal wprost na południe, nadając mu pręd- kość ponad jedenastu węzłów; następ- nie na przemian zwiększał i obniżał moc silników, sterując statkiem w ten sposób, żeby nie płynął on w linii pro- stej. Atak torpedowy trwał dwie go- dziny, wkrótce jednak z południowego wschodu nadleciały cztery bombow- ce nurkujące Junkers 88 i zaatakowa- ły z pułapu ponad cztery tysiące stóp, czyli trzymając się znacznie poza za- sięgiem artylerii przeciwlotniczej stat- ku. Samoloty należały do V/KG.30, jednostki dowodzonej przez Willie- go Flechnera. Zrzuciły trzydzieści sześć bomb, uzyskując trzy bezpośred- nie trafienia, które wznieciły pożary w ładowni nr 3 i w kabinie radiowej, a także zapaliły ładunek pokłado- wy. Pozostałe bomby spadły w pobli- żu frachtowca: w następstwie działania fali uderzeniowej została uszkodzo- na maszynka sterowa i po rozszczel- nieniu blach poszycia uległy zalaniu Pogrom wodą przednie partie wnętrza kadłu- ba. Gdy stało się jasne, że pożarów nie będzie można opanować, Butler rozka- zał załodze opuścić statek. Marynarze konwoju ewakuowali się w dwóch łodziach ra- tunkowych. Peter Kerr przez jakiś czas płonął, następnie wstrząsnęła nim eks- część II plozja i zatonął; na morzu pozostały PQ-17 tylko dwie samotne szalupy. - Chwała Bogu, że wcześniej przytroczyłem tego Najważniejsza powinność kolejnych statków handlowych oraz co trzeba kulasa! - cieszył się głośno – uniknąć zniszczenia zbiornikowiec marynarki wojennej Al- mechanik statkowy o drewnianej no- dersdale zostało zaatakowanych przez dze2. 5 lipca - 6 lipca bombowce i zatopionych lub opuszczo- Nad lotniskami w północnej Norwe- nych przez załogi. Amerykański statek gii wreszcie opadła mgła i zaopatrzone Lód ruszył na nas tak chyżo, że ów Peter Kerr przewożący żywność, czoł- w stałe podwozie z kołami Junkersy 88 straszliwy widok postawił nam włosy gi i samoloty bombowe płonął na całej mogły startować en masse; wszystkie na głowie. długości kadłuba, a przez pokryte war- trzy dywizjony KG.30 - ogółem sześć- stwą ropy morze pośpiesznie oddalały dziesiąt dziewięć junkersów - wznio- Gerrit de Veer, Trzy podróże Wille- się od niego wypełnione ludźmi łodzie sły się w powietrze: piloci zaczęli prze- go Barentsa na obszary arktyczne ratunkowe. patrywać szeroką przestrzeń morza Jednak Peter Kerr okazał się dla w poszukiwaniu rozproszonych frach- Dnia 5 lipca o 17:00 sytuacja przed- przeciwnika znacznie twardszym towców3. Po zlokalizowaniu statków stawiała się tak: spośród trzydziestu orzechem do zgryzienia niż większość atakowali je jeden po drugim4. Pierw- pięciu frachtowców, które wypłynęły pozostałych. Dwie godziny wcze- z Islandii trzy zawróciły, zaś osiem już śniej frachtowiec zaatakowało aż sie- 1. Jeden z samolotów uczestniczących w tym ataku podniósł potem z morza pierwszych rozbitków z Carl- zatopiły niemieckie samoloty i okrę- dem bombowców nurkujących, któ- tona. ty podwodne. Zginęło czterdziestu re zrzuciły ogółem trzynaście torped, 2. Wyciąg z oświadczeń złożonych przez rozbitków 1 z Petera Kerra. Informacja uzyskana przez autora od siedmiu oficerów i marynarzy mary- lecz on przetrwał ten nalot . Dowodzą- Williama P. Connolly’ego, II oficera tego statku. narki handlowej, jednak tragedia nie cy statkiem kapitan Butler wiedział, że 3. „Völkischer Beobachter”, 22 VIII. 4. Kapitan Willi Flechner został odznaczony Krzy- osiągnęła jeszcze apogeum. Upłynęło w sytuacji, w jakiej się znalazł urato- żem Rycerskim, podobnie jak dowócy eskadr, kapitano- bowiem zaledwie pół godziny, a sześć wać może go tylko zygzakowanie, to- wie Erich Stoffregen (zginął 14 I 1943) i Konrad Kahl.

38 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pogrom konwoju PQ-17 sze przekazane do Norwegii niemiec- bofors, cztery oerlikony i cztery lekkie Pascoe wiedział jednak, że nieba- kie meldunki informowały o statkach karabiny maszynowe. wem nadleci więcej samolotów wezwa- rozproszonych na przestrzeni stu trzy- Początkowo płynął za nimi czwarty nych przez junkersa. Nakazał przeto, dziestu mil z północy na południe; nie- statek, amerykański frachtowiec Olopa- żeby wychylić za burtę łodzie ratun- które z nich, jak zaobserwowano, trzy- na. Weteran ów mógł rozwinąć najwy- kowe, nie opuszczając ich jednak; ob- mały się blisko granicy pól lodowych, żej dziewięć węzłów, a ponieważ żaden liczył, że jeśli stanie się najgorsze, bę- nie dysponując żadną zorganizowaną z kapitanów nie chciał zwalniać, żeby dzie dysponował co najmniej kilkoma obroną przeciwlotniczą5. dostosować się do tej prędkości, ame- minutami, żeby nadzorować wejście Tylko nieliczni kapitanowie potrak- rykanin zaczął stopniowo pozostawać do szalup siedemdziesięciu maryna- towali dosłownie przekazane im polece- w tyle, aż wreszcie zniknął za widno- rzy i artylerzystów. Wezwał też bosma- nie rozproszenia konwoju: przykładowo kręgiem. Tymczasem gdy trzy pozostałe na i cieślę, którym powiedział w zaufa- J. Holmgren, kapitan amerykańskie- jednostki napotkały na północy wcze- niu, że najprawdopodobniej ich statek go statku Hoosier, otworzył zalakowaną snym rankiem na rozciągające się jak zostanie zatopiony w ciągu kilku na- kopertę, przeczytał treść znajdującej się okiem sięgnąć pola lodowe, połysku- stępnych godzin; polecił im sprawdzić wewnątrz kartki i wziął kurs na kolejny jące w promieniach słońca arktycznej na wszelki wypadek, czy szalupy za- punkt spotkania, którego współrzęd- nocy polarnej. Kapitan Pascoe posta- opatrzone są należycie w słodką wodę ne tam odnalazł, powodowany roz- nowił skierować się na wschód, płynąc i racje żywnościowe8. paczliwą nadzieją, że zastanie na miej- wzdłuż granicy lodu, jednak z każdą Pół godziny póżniej stało się oczy- scu cały konwój, jakimś czarodziejskim godziną takiego rejsu jednostki zbliżały wiste, że jego przezorność była uza- sposobem sformowany na nowo6. Jed- się do lotnisk niemieckich. „Napływały sadniona; obserwator po prawej bur- nak na dalekich północnych szeroko- radiodepesze o zaatakowanych statkach. cie zameldował, że nadlatują kolejne ściach geograficznych nie można zbyt- Meldowano, że na naszym kursie czy- junkersy. Samoloty należały do słyn- nio polegać na wskazaniach kompasu ha wiele okrętów podwodnych i samo- nej trzeciej eskadry KG.30, dowodzo- magnetycznego, toteż Holmgren osta- lotów torpedowych” - zanotował oficer nej przez kapitana Hajo Hermanna, tecznie zrezygnował i ruszył z pełną uzbrojonych artylerzystów na Washing- translokowanej specjalnie z Bardu- prędkością ku północno-zachodniemu tonie7. W ładowniach 1 i 2 na lewej bur- foss do Barnaku, najbardziej wysunię- wybrzeżu Nowej Ziemi. John Pascoe, cie znajdowało się trzysta pięćdziesiąt tej na północ bazy lotniczej w Euro- kapitan 5 203-tonowego frachtowca ton trójnitrotoluenu, toteż oficer ów za- pie. Jedna z maszyn zaatakowała lotem Bolton Castle, popłynął na północny sugerował kapitanowi, żeby płynąć tuż nurkowym Washingtona; wybuchy wschód, żeby wyjść z zasięgu niemiec- obok granicy pól lodowych, co pozwo- bomb podniosły na moment jego ka- kich samolotów startujących z norwe- li na uniknięcie ataku torpedowego z le- skich baz; powodowani bardziej in- wej burty. 5. Meldunek zwiadowczy Piątej Floty Powietrznej do stynktowną niechęcią do samotnego O 05:00 obserwatorzy dostrzegli sa- dowództwa Kriegsmarine. przemierzania Arktyki, aniżeli świa- motnego Junkersa 88 lecącego na wy- 6. Raport Armed Guard (uzbrojonych artylerzystów) z Hoosiera. Wszyscy kapitanowie otrzymywali w Islan- domym zamiarem niepodporządko- sokości około trzynastu tysięcy stóp. dii od oficera Naval Control Service zalakowaną koper- wania się rozkazowi o rozproszeniu Artylerzyści na Bolton Castle przygo- tę zawierającą listę punktów zbornych wyznaczonych na trasie konwoju oraz jednostronicową „trasę dla marude- konwoju, kapitanowie dwóch innych towali się do obsadzenia stanowisk, rów”, która prowadziła albo z powrotem do Islandii, albo statków postanowili towarzyszyć Bol- zrezygnowali jednak z ostrzelania na Morze Białe. Kopia w archiwum amerykańskiej ma- rynarki wojennej. ton Castle - były to holenderski Pau- przeciwnika, ponieważ wydawało się, 7. Raport Armed Guard (uzbrojonych artylerzystów) lus Potter i amerykański 5 564-tonowy że lotnik nie dostrzegł statków. Jed- z Washingtona.Wyciąg z oświadczeń złożonych przez rozbitków z tego statku, 9 XI 1942. frachtowiec Washington, którego oblu- nak niebawem samolot wszedł w lot 8. Rozmowa autora z kpt. Johnem Pascoe, styczeń zowane w następstwie wcześniejszych nurkowy, kierując się ku Washingto- 1963. ataków blachy poszycia przepuszcza- nowi - jego kara- Narada załóg bombowców Ju 88 przed wylotem przeciwko statkom ły wodę. Kapitan tej ostatniej jednost- biny maszynowe konwojowu PQ-17. Fot. Benno Wundshammer ki obserwował wcześniej z konsternacją terkotały zajadle. i przerażeniem, jak „trawlery i okrę- Pociski siekały ty przeciwlotnicze pierzchały z naj- nadbudówki stat- większą szybkością” gdy powolne stat- ku; cała seria tra- ki handlowe poszły w rozsypkę; uznał fiła w osłonę dzia- wtedy, że im liczniejsze grupy utworzą ła, tuż obok głowy frachtowce, tym będą bezpieczniejsze. oficera uzbrojo- Sissingh, kapitan holendra, poznał ka- nych artylerzy- pitana Pascoe gdy ich statki, które sta- stów; statek jednak ły obok siebie, załadowywano w Glas- nie odniósł więk- gow; obaj serdecznie się zaprzyjaźnili. szych uszkodzeń. Sissingh obejrzał dokładnie brytyjski Kapitan polecił frachtowiec - nie mogło nie uczynić nadać sygnał ra- na nim wrażenia jego liczne uzbroje- diowy „atak lotni- nie, między innymi czterocalowe dzia- czy”, podając swo- ło przeciw okrętom podwodnym, jeden ją pozycję.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 39 Pogrom konwoju PQ-17 dłub; do ataku przystąpiło natych- ga Bolton Castle. W ciągu kilku minut nie naradzać się nad tym, co robić da- miast kilka innych samolotów. Zało- zatopione zostały trzy jednostki, obyło lej. Brytyjczyk Pascoe oświadczył, że ga naliczyła ogółem dwadzieścia jeden się jednak bez ofiar w ludziach. zamierza skierować łodzie ku wybrze- wybuchów bomb w pobliżu statku. Tymczasem osiem junkersów ob- żom rosyjskim odległym o około czte- Unieruchomiona została maszynka niżyło lot do zaledwie kilku stóp nad rysta mil na południowy wschód, jed- sterowa, a frachtowiec zaczął nabierać wodą i przeleciało triumfalnie z ry- nak jego holenderski przyjaciel kapitan wody, toteż kapitan Richert nakazał kiem silników nad swoimi ofiarami, Sissingh zauważył, że skoro z mapy, załodze opuścić jednostkę. Wysłano ostrzeliwując je pociskami zapalają- którą dysponuje wynika, iż najbliż- w eter radiodepeszę z informacją o ata- cymi, skulony w niewygodnej pozycji szym lądem jest Nowa Ziemia, znacz- ku, podając aktualną pozycję statku. w kabinie jednego z bombowców ko- nie sensowniej będzie popłynąć wła- Tymczasem kapitan Pascoe pod- respondent wojenny Benno Wund- śnie tam. Pascoe próbował przekonać dał się wyrokom losu; gdy nadlatywa- shammer fotografował tę scenę10. Gdy go, że ów krótszy szlak jest w istocie ły następne bombowce, nawet nie pró- samoloty odleciały, Washington za- niebezpieczniejszy, ponieważ prowadzi bował wykonywać uników. Samoloty czął płonąć, a Bolton Castle nabrał po- przez niezwykle mroźne obszary po- nie zaatakowały z jednego kierunku, woli znacznego przechyłu na rufę, po łożone opodal granicy pól lodowych. lecz z kilku stron, na dobitkę lecąc na czym zatonął; Paulus Potter wydawał Holender był jednak nieugięty i chciał niejednakowej wysokości. Jeden z nich się nietknięty i nieuszkodzony. Płyną- jak najszybciej znaleźć się na stałym lą- znurkował od słońca i zrzucił wiązkę cy w pewnej odległości za nimi amery- dzie. Markotny Pascoe uścisnął mu na bomb wprost na statek. Druga z trzech kański frachtowiec Olopana, choć był pożegnanie dłoń i życzył Holendrom bomb przebiła pokrywę ładowni nu- po ciężkich przejściach, nadal utrzy- powodzenia. mer dwa, w której znajdowały się set- mywał się na wodzie i nadal był ob- Niebawem na scenie pojawił się ki ton kordytu. Bolton Castle płynął sadzony załogą, wzystko zaś dzięki frachtowiec Olopana; jego kapitan za- przez chwilę spokojnie, jakby nieczu- fortelowi zastosowanemu przez jego proponował, że weźmie na pokład roz- ły na otrzymane trafienia; Pascoe na- doskonałego kapitana, Mervyna Sto- bitków z trzech statków. Kapitan Stone wet nie usłyszał wybuchów bomb ne’a. Gdy pół godziny wcześniej sta- zameldował później do Archangiel- w ładowni. Patrzył na morze przez tek został zaatakowany przez samot- ska, co następuje: „«Olopana» skiero- iluminator na mostku, gdy nagle cały nego Junkersa 88, nakazał on ludziom wała się ku jednostkom płonącym na świat spowił zielony odblask: kapita- opuścić jednostkę w łodziach ratunko- horyzoncie, żeby podnieść z morza roz- na oślepił jaskrawy błysk, potem zaś wych, pozostawił jednak na pokładzie bitków. Napotkano najpierw szalupy ogłuszył go grzmot eksplozji, trwają- załogę szkieletową; trzej marynarze ratunkowe z «Washingtona», jednak cy kilka sekund, niczym łoskot potęż- wykonywali czynności całej zmiany znajdujący się w nich ludzie byli tak nego wodospadu. Zapalił się kordyt w maszynowni, zaś II oficer obsługi- wstrząśnięci i przerażeni niedawnym - przy czym nie nastąpił gwałtowny wał ręczny ster na rufie. Dwaj inni ma- nalotem bombowców nurkujących, że i niszczący wybuch, tylko ładunek za- rynarze przygotowywali do zrzuce- doświadczenie ewentualnego kolej- płonął „niczym wielki fajerwerk”. Ulo- nia na fale ostatnie tratwy, na wypadek nego ataku był ostatnią rzeczą, jakiej kowani w szalupach marynarze z Wa- gdyby statek został trafiony. „Brytyjscy pragnęli”. Ponadto rozbitkowie ame- shingtona ujrzeli wielki grzyb dymu artylerzyści jasno i niedwuznacznie za- rykańscy byli przekonani, że zatopie- wnoszący się w górę tam, gdzie znajdo- powiedzieli, że będą bronić statku aż do nie pozbawionej eskorty Olopany jest wał się Bolton Castle, oddalony od nich końca”; oni również pozostali na po- tylko kwestią czasu. Odmówili zatem o niespełna ćwierć mili, jednak modli- kładzie. Kiedy nieprzyjacielski samo- przejścia na pokład innego frachtowca: twy zamarły ludziom na ustach, albo- lot przeleciał nad frachtowcem, po raz „Wszedł tylko kapitan i po przestu- wiem gdy wiatr rozwiał obłok, frachto- pierwszy, Stone nakazał, żeby na dzio- diowaniu mapy zgodził się z tym, że po- wiec nadal utrzymywał się na wodzie. bie, śródokręciu i na rufie podpalić winien skierować się ku Zatoce Moller Wysoka temperatura nadtopiła stalowe boje dymne: kilka minut później cały na Nowej Ziemi. Poprosił o kompas. płyty kadłuba, a pokrywa luku po pro- statek spowił gęsty, duszący dym, któ- Podeszliśmy do [szalup ratunko- stu zniknęła. „Iluminatory na mostku ry mocno uprzykrzył życie II oficerowi wych] z holenderskiego statku «Pau- kapitańskim wypaczyły się, powygina- obsługującemu odsłonięte stanowisko lus Potter». Odpierał on przez godzinę ły i stopiły w żarze”. Pascoe udał się na sterowe. Ostatecznie samolot odleciał, naloty tej samej grupy samolotów i zo- przód statku i spojrzał w głąb ziejące- pozostawiając za sobą dymiący frach- stał ciężko uszkodzony przez pobliskie go czernią wielkiego otworu; pod nim towiec; lotnik najwyraźniej uznał, że wybuchy bomb; wreszcie jego maszy- złożono kordyt. Ładownia była pu- uzyskał trafienie11. sta, słyszał jednak dochodzący gdzieś Wtedy nastąpił jeden z tych niepraw- 9. Informacja uzyskana od kpt. J.R.G. Findlaya, odby- wającego wtedy służbę na Paulusie Potterze jako brytyj- z dołu gwałtowny szum wdzierającej dopodobnych epizodów, dzięki któ- ski kadet, oraz z Directoraat Generaal van Scheepvaart- się wody. remu losy konwoju PQ-17 tak bardzo -s'Gravenhage, Holandia. 10. Rozmowa autora z Williamem Arnell-Smithem Jednocześnie zrzucone bomby eks- wyróżniają się na tle innych operacji (cieślą na Bolton Castle), styczeń 1963. Również raport plodowały z obu stron trzeciego stat- wojennomorskich drugiej wojny świa- Armed Guard z Washingtona, w którym czytamy, co na- stępuje: „Byliśmy pewni, że nas też ostrzelają, lecz to się ku, 7 168-tonowego Paulusa Pottera, towej. Gdy samoloty z pomalowanymi nie stało”. Wyciąg z oświadczeń złożonych przez rozbit- unieruchomiając jego maszynkę ste- na żółto zakończeniami skrzydeł odle- ków z Washingtona. Rozmowa autora z Benno Wund- 9 shammerem, kwiecień 1967. rową . Załoga frachtowca ewakuowa- ciały ku Norwegii, kapitanowie Bolton 11. Raport z rejsu sporządzony przez kapitana Olo- ła się w szalupach, podobnie jak zało- Castle i Paulusa Pottera zaczęli wspól- pany.

40 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pogrom konwoju PQ-17

SOS, nadawane przez statki z różnych kierunków - dotyczyły one ataków lot- niczych i okrętów podwodnych. Mor- ris przypominał charakterem teriera walijskiego: był mężczyzną niepokaź- nej postury o szybkich ruchach, miał ciemne włosy i małe oczki o groźnym wyrazie. Mówił z silną śpiewną walij- ską intonacją, w chwilach irytacji pod- nosząc głos niemal do falsetu; zwra- cając się jednak do marynarzy mówił szorstko i powoli. Urodził się w Wa- lii, wychował w małych miasteczkach Pwllheli i Abercynon, i przez całe życie Dwie unikatowe fotografie tonącego frachtowca Paulus Potter. Fot. Hugo Deiring nie oddalał się zbytnio od morza. Jakże różnił się od niego Charles McGowan, posępny w obejściu Szkot, dowódca drugiego statku ratownicze- go Zaafran, również zatrudniony przez General Steam Navigation Company. Liczył trzydzieści dziewięć lat, toteż nie przewyższał wiekiem Morrisa, jednak formalnie starszeństwo służbowe na- leżało do niego, albowiem wcześniej niż tamten otrzymał dowództwo stat- ku. Serdecznie nienawidzili się z Mor- risem, toteż między dwoma maleńkimi stateczkami rozpoczęła się zaskakują- ca swoją intensywnością zaciekła wal- ka. Dnia 5 lipca, tuż po 17:00, McGo- ny zatrzymały się, a frachtowiec zaczął ło przemierzać przez wiele tygodni na wan zawiadomił Morrisa, że zamierza nabierać wody i zeszła z niego załoga. otwartych łodziach bezkresne prze- popłynąć samotnie w kierunku Mo- Załoga «Paulusa Pottera» znajdowa- strzenie arktycznego oceanu niż po- rza Białego, ponieważ ruchy dowodzo- ła się w czterech łodziach, jedna z nich nownie postawić stopę na pokładzie nego przezeń statku wiąże niepotrzeb- była wyposażona w silnik. Podążyliśmy płynącego bez eskorty alianckiego nie powolniejszy Zamalek, który nadal ku nim, a kiedy zrównaliśmy się z ło- frachtowca. zmierzał na wschód ku Nowej Ziemi. dziami, zapytaliśmy, czy są w nich ran- Statek McGowana był istotnie szyb- ni i czy chcą przejść do nas na pokład. * * * szy mniej więcej o pół węzła od jed- Na oba pytania odpowiedzieli prze- Około stu mil na południe niemiec- nostki Morrisa, co było prawdopo- cząco. Poprosili o papierosy, chleb i olej kie bombowce przygotowywały się do dobnie spowodowane tym, że ten smarowy. Otrzymali te artykuły, po zaatakowania niewielkiej grupy stat- ostatni miał na pokładzie niewiel- czym Holendrzy oddalili się ku łodziom ków, zmierzających na wschód, ku No- ki ładunek w postaci bomb głębi- z «Washingtona» i również skierowali wej Ziemi. Dwa 1 500-tonowe statki nowych. Walijczyk przyznał nie- się ku Zatoce Mollera. ratownicze Zamalek i Zaafran, niegdyś chętnie, że jego rywal ma również Szalupy z «Bolton Castle» żeglowa- odpowiednio cypryjska oraz syryjska lepszego starszego mechanika, ły tymczasem na południe, a ponieważ jednostka towarowo-pasażerska że- fakt ów jednak, o czym nadmienił znajdujący się w nich ludzie nie wykazy- glugi przybrzeżnej, trzymały się ra- swoim oficerom, nie upoważnia jesz- wali ochoty, żeby nawiązać z nami kon- zem po tym, gdy padł rozkaz rozpro- cze McGowana do nagłej zmiany kur- takt, kontynuowaliśmy rejs na północ”. szenia konwoju, ponieważ wspólnie su na południowo-wschodni. Chodziło Kapitan Stone uznał, że brytyjska dysponowały wcale pokaźną siłą ognia również o to, że Zamalek, wyposażony załoga również zapatruje się mało en- przeciwlotniczego: dwa dwunastofun- w starsze maszyny, dymił ponad miarę tuzjastycznie na propozycję podjęcia towe działa, dwa czterdziestomilime- - co groziło zauważeniem przez prze- z morza przez jego statek; kapitan Pa- trowe szybkostrzelne boforsy, osiem ciwnika - i dlatego jego rywal odda- scoe potwierdził wiele lat po tamtych dwudziestomilimetrowych oerlikonów lił się tak skwapliwie. Kapitan Morris wydarzeniach, że był wtedy jak najda- oraz po dwa karabiny maszynowe za- nadal uważał, że im liczniejsze grupy lej od przejścia na pokład innego stat- montowane w wieżyczkach. Dnia 5 lip- utworzą frachtowce, tym będą bez- ku handlowego. Tak oto ponura saga ca obie jednostki nadal płynęły widząc pieczniejsze i po niecałej godzinie do- tragicznego rejsu konwoju PQ-17 zo- się wzajemnie. Morris, dowódca Za- strzegł z ulgą niewielką grupę statków, stała uzupełniona opowieścią o tym, maleka zanotował w swoim dzienni- w której znajdowały się 8 402-tonowy jak stu pięćdziesięciu rozbitków wola- ku, że nieustannie napływały sygnały zbiornikowiec floty Aldersdale oraz

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 41 Pogrom konwoju PQ-17 brytyjskie frachtowce Ocean Freedom maszty pochylają się, a w chwilę póź- kładem i bez udzielenia choćby słowa i trałowiec Salamander. - Czy może- niej dziób statku uniósł się nagle i dra- wyjaśnienia lekarzowi przygotował so- my do was dołączyć? - zapytał aldisem matycznie, przypominając sterczący bie gorącą kąpiel, zużywając w ten spo- Morris dowódcę tego ostatniego, któ- pionowo drewniany kloc. Morris pole- sób cały popołudniowy zapas ciepłej ry ucieszył się z obecności oraz dalsze- cił przerzucić ster prawo na burt, a do wody zgromadzony na statku. go towarzystwa statku ratowniczego12. sygnalisty powiedział: - Przekażcie na Kwestią najwyższej wagi była te- O 17:30 tę niewielką grupę zaatako- okręt przeciwlotniczy, że chcemy osłony raz szybkość. Na czyhających gdzieś wały cztery Junkersy 88. Pierwszych przeciwpodwodnej, żeby podjąć rozbit- pod powierzchnią morza U-bootach trzech pilotów tak dalece jednak zde- ków. Gdyby odmówili, powołajcie się na musiano niewątpliwie słyszeć hała- prymował gęsty ogień zaporowy sta- obowiązujące przepisy. Dowódca Palo- sy wywołane nalotami; kto wie, może wiany przez jednostki, że zrzuco- mares wyznaczył do tego zadania Bri- właśnie w tej chwili nieprzyjaciel- ne daleko od celu bomby wzbiły tylko tomarta. skie okręty podwodne manewrowały, w górę fontanny wody. Czwarty sa- Tymczasem oddalony o dziesięć mil żeby zająć dogodą pozycję do strzału molot zwolnił swój ładunek z wysoko- na południe McGowan nadzorował torpedowego. Komandor podporucz- ści około sześciu tysięcy stóp. Bomby przebieg ewakuowania pasażarów z to- nik Mottram z Salamander powie- spadły po ukośnym torze i eksplodo- nącego Zaafrana. On sam wraz z I ofi- dział kapitanowi Aldersdale, że ten wały pod krążowniczą rufą oraz pod cerem doglądali spuszczania na wodę ma przed sobą tylko dwie możliwości: maszynownią Aldersdale; zbiorniko- szalup, wezwali też marynarzy, żeby albo poleci załodze pozostać na pokła- wiec zaczął nabierać wody w okolicach zaopatrzyli się w jak największą liczbę dzie i spróbuje ponownie uruchomić śródokręcia13. tratw. Potem wszyscy trzej rónież opu- maszyny, albo też musi natychmiast Główny mechanik zamledował do- ścili statek, schodząc przez reling lewej opuścić statek. Hobson oświadczył, wódcy zbiornikowca, kapitanowi Hob- burty. „Zauważyłem jedną z naszych że pozostawienie na wodzie dryfu- sonowi, że maszyny nie pracują, a ich tratw, która była pusta - wspominał jącego zbiornikowca, który Niemcy uruchomienie na morzu jest niemoż- później II oficer - toteż skoczyłem do mogą przejąć a potem odholować jako liwe. Hobson zastanowił się: z jego za- wody i popłynąłem kilka stóp w jej kie- pryz do Norwegii, w ogóle nie wcho- łogi żaden marynarz nie zginął, a ratu- runku. Dotarłem do tratwy, a z drugiej dzi w rachubę. Mottram dał mu pięć nek był blisko, jednak jego statek został strony znalazł się przy niej jeden z pa- minut na podjęcie decyzji15. Główny unieruchomiony. Postanowił więc laczy. Śpiewał How deep is the Ocean, mechanik zameldował, że nie zdoła bezzwłocznie opuścić jednostkę; wy- How high is the Sky. Trudno mi to wy- uruchomić silników, ponieważ w ma- jął z sejfu wszystkie tajne dokumenty jaśnić, jednak od tamtej chwili czułem, szynowni jest już zbyt wiele wody. i włożył je wraz pewną kwotą w walu- że bez względu na to, co się zdarzy, po- W tej sytuacji Hobson postanowił, że cie brytyjskiej i islandzkiej jaką dyspo- radzimy sobie”14. Po zatopieniu statku Albersdale zostanie zatopiony. nował do obciążonego ołowiem wor- ratowniczego on sam wraz z mechani- Początkowo Salamander próbował ka, przeznaczonego do wyrzucenia za kiem zaczęli wiosłować stalowymi heł- zatopić zbiornikowiec, rzucając pod burtę, co też sam uczynił. Do zbiorni- mami, nadając tratwie ruch i rozpo- jego burtę, na wysokości maszynow- kowca podszedł trałowiec Salaman- częli wyławianie marynarzy. Wkrótce ni, sześć bomb głębinowych, ponieważ der i przejął na pokład całą jego załogę, pojawił się jeden z brytyjskich okrę- jego czterocalowe działo zacięło się. jednak Hobson, widząc, że Aldersda- tów eskorty: z jego pokładu zawołano Bomby wycelowano poprawnie, choć le trzyma się na wodzie, wysłał na po- do rozbitków. Zapytano o „nazwę ich jednak statek lekko się pochylił, nie kład głównego mechanika, żeby skon- statku; o to, kiedy został zaatakowany przełamał się. Mottram usiłował wy- trolował stan maszyn. Być może statek i gdzie znajduje się teraz”. wołać na nim pożar, nakazując, żeby wraz z przewożonym przezeń ładun- Do godziny 19:03 wszystkich roz- ostrzelano z karabinów maszynowych kiem ośmiu tysięcy ton ropy można by bitków, ogółem dziewięćdziesięciu sie- zbiornik z paliwem lotniczym, jednak mimo wszystko ocalić. dem osób, podniósł z wody statek do- pociski tylko rykoszetowały od stalo- Lennard, II oficer na Zamaleku, ob- wodzony przez kapitana Morrisa. wych płyt. Aldersdale pozostał więc serwował widoczny w oddali i zmie- Zginął tylko jeden marynarz. Dwie na wodzie, wydawałoby się cały i nie- rzający kursem południowo-wschod- minuty później maleńki konwój - uszkodzony. Tymczasem minikonwój, nim Zaafaran. Widział, jak na bardzo w którym płynęły teraz Zamalek, Oce- któremu przewodził Zamalek i do któ- niskim pułapie krążą wokół niego nie- an Freedom i Britemart - wziął kurs na rego należały Palomares, Britomart mieckie samoloty, przypominające osy południe, podążając w ślad za znikają- i Halcyon oraz szybki frachtowiec Oce- krążące wokół otwartego słoika z dże- cym za widnokręgiem okrętem prze- an Freedom podążały już w odległo- mem; Lennard nie słyszał nic, lecz wi- ciwlotniczym Palomares. Na most- ści dziesięciu mil od Salamander, który doczność była doskonała. Nieocze- ku nawigacyjnym Zamaleka Morris to statek, z nieszczęsnymi rozbitkami kiwanie na prawe skrzydło pomostu i uratowany przezeń rywal przywita- 12. Raporty Zamaleka oraz zapiski w jego dzienni- nawigacyjnego, skąd oglądał ów dra- li się chłodno. Morris z miejsca odmó- kach. Rozmowa autora z kapitanem O. Morrisem (luty matyczny spektakl, wbiegł kapitan wił żądaniu McGowana, domagające- 1963), a także z innymi oficerami z tej jednostki. 13. Oficjalny dziennik (przeznaczony do wpisów Morris, krzycząc: - McGowan dostał! go się, iżby w myśl zasady służbowego o charakterze urzędowym) prowadzony na Aldersdale. - Drugi statek ratowniczy widoczny starszeństwa tamten przekazał mu do- 14. Informacja uzyskana przez autora od Jamesa Bru- ce’a, lipiec 1962. był dokładnie na linii horyzontu. Len- wodzenie jednostką. McGowan podą- 15. Rozmowa autora z kapitanem Archibaldem Hob- nard i Morris patrzyli jednak, jak jego żył zejściówką do izby szpitalnej po po- sonem, listopad 1962.

42 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pogrom konwoju PQ-17 z Aldersdale płynął teraz kursem wio- dącym ku bezpiecznej Nowej Ziemi. * * * W ślad za frachtowcem Earlston na- dal podążały trzy U-booty - przez kil- ka mil na zachód od miejsca zatopienia Zaafarana. Utrzymywały ostrożny dy- stans od brytyjczyka, który zdążył już popsuć szyki jednemu z prześladow- ców, ostrzeliwując go z działa. Z mostka statku I oficer, patrząc w kierunku południowym, obserował bombardowanie Petera Kerra; poczy- nając od tamtej chwili Earlston skory- gował kurs, skręcając lekko na północ. W ładowniach przewoził kilkanaście ton materiałów wybuchowych oraz skrzyń z amunicją. Dopiero późnym popołudniem sta- Powitanie załogi U 334 w bazie. Fot. Otto Bork tek dostrzegła i zaatakowała go od ni numer dwa torpedę wycelowaną kiwanemu obciążeniu. Niebawem też rufy eskadra powracających junker- w kadłub na wysokości pustego most- część rufowa Earlstona zniknęła pod sów. Trzy bomby trafiły w wodę obok ka. Torpeda trafiła nieco przed tylnym falami, czemu towarzyszył przeraźliwy dziobu statku, wznosząc ścianę wody, masztem; statek nabrał wprawdzie ryk uchodzącego powietrza – na po- w którą wbił się frachtowiec. Statek lekkiego przechyłu, lecz utrzymywał wierzchni pozostał tylko osamotnio- strząsnął z pokładu kaskady wody; się pewnie na wodzie. Siemon nakazał ny balon zaporowy, umocowany na ru- I oficer Benson przedzierał się za- wystrzelić torpedę z wyrzutni numer fowym pokładzie; przez kilka sekund nurzony w niej po pas, żeby spraw- trzy, okazała się ona jednak niecel- unosił się na falach, ponieważ gdzieś dzić uszkodzenia. Krzyknął do kapi- na – w tej sytuacji nakazał wystrzelić w głębinach rozwijał się utrzymujący tana, że blachy poszycia wytrzymały kolejną, tym razem z wyrzutni numer go na uwięzi kabel tonący wraz z czę- i rozpoczął drogę powrotną na mo- cztery. Jego U-boot znajdował się teraz ścią statku. Wkrótce jednak i on znik- stek, gdy nagle na jego wysokości nad- w odległości niecałych siedmiuset jar- nął w odmętach, jakby wciągnięty nie- leciał z prawej strony dziobu samotny dów od swojej ofiary17. widzialną ręką. Od chwili odpalenia junkers, zrzucając jedną bombę, któ- Torpeda te zmierzała ku angliko- przez U 334 trzeciej torpedy upłynęło ra chybiła jednak statek, spadając tuż wi: marynarze rozlokowani w ło- 90 sekund. obok lewej burty. Na skutek eksplozji dziach ratunkowych patrzyli z trwogą, Hilmarowi Stenwickowi, kapitanowi zatrzymały się maszyny i frachtowiec jak zbliża się do celu, by eksplodować Earlstona, nakazano przejść na pokład zastopował. Zatrzymały się również na wysokości drugiej ładowni. Bia- zwycięskiego U-boota. On sam zapytał, U-booty: oczekiwały16. ły spieniony ślad pozostawiany na po- co się stanie z ocalałymi ludźmi nale- Radiooperator statku nadał depe- wierzchni przez banieczki powietrza żącymi do jego załogi znajdującymi się szę „atak lotniczy”, zaś kapitan Sten- dotarł do burty Earlstona na wysoko- w szalupach, nie otrzymał jednak kon- wick nakazał załodze opuścić statek. ści nieco przed fokmasztem. kretnej odpowiedzi. Sprowadzono go Odpływając w dwóch szalupach za- Przez chwilę nic się nie działo. Nie- do wnętrza okrętu. Trzy U-booty od- łoga patrzyła, jak z wentylatorów ma- bawem jednak Siemon dostrzegł, jak dalały się teraz na powierzchni morza; szynowni wydobywają się kłęby pary, na wysokość około 200 stóp podno- niemieccy oficerowie wykrzykiwali do a statek zanurza się w wodę. Ludzie si się ze statku w niebo obłok czarne- siebie, gratulując kolegom pomyślnych oddalili się o ćwierć mili (obawiali się go dymu, poprzedzony oślepiającą jak dotychczas łowów. bowiem eksplozji materiałów wybu- błękitną eksplozją. Siła wybuchu unio- Niebawem jednak niemiecki mary- chowych w ładowni numer 2), gdy po sła w powietrze i cisnęła na odległość narz na szczycie kiosku U 334 wrza- prawej burcie Earlstona wynurzyły się, ćwierć mili motorówkę parową zamo- snął, że atakuje ich samolot. Maszyna jeden po drugim, dwa U-booty; były cowaną na luku drugiej ładowni. Sta- przeleciała nisko nad okrętem, zrzu- to U 334 i najprawdopodobniej U 456, tek złamał się w pół: część dziobowa cając dwie bomby, które wybuchły który trzy godziny wcześniej storpe- zatonęła niemal natychmiast. Powie- niedaleko prawej burty niemca; na- dował amerykański frachtowiec Ho- trze wypełniały przerażające odgłosy lot nastąpił tak szybko, że nie zdoła- nomu. Niebawem, wynurzył się jesz- towarzyszące uwalnianiu się unieru- no rozpoznać napastnika – a był to cze trzeci U-boot, dowodzony przez chomionego ładunku – były tam czoł- Kapitänleutnanta Hilmara Siemo- gi Mk IV Churchill, działa przeciwlot- 16. Rozmowa autora z I oficerem Hawtry Bensonem; na U 334. Zaczął się szybko zbliżać do nicze i ciężarówki – rozlegało się też R.F. Crossleyem, kanonierem; T.F. Goodwinem, pala- czem oraz J.J. Collinsem, II oficerem mechanikiem, listo- bezbronnej ofiary i z odległości tysią- skrzypienie elementów konstrukcyj- pad i grudzień 1962. ca trzystu jardów odpalił z wyrzut- nych jednostki poddanych nieocze- 17. Dziennik broni torpedowej U 334.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 43 Pogrom konwoju PQ-17 niemiecki Junkers 88. U-boot zadrżał, z jego przekazanego przez radio mel- Okręt przeciwlotniczy Pozarica pły- ugodzony falą eksplozji: wszystkie nie dunku – on sam zauważył po zmaso- nął na wschód, wzdłuż obszaru paku zamocowane w jego wnętrzu przed- wanym ataku lotniczym na konwój lodowego; towarzyszyły mu trzy kor- mioty zmieniły gwałtownie położe- w dniu 5 lipca. Siemon utrzymywał, wety oraz statek ratowniczy – jednost- nie, poodrywały się elementy podłogi, że dostrzegł również eksplozję amuni- ki znajdowały się tak blisko lodowego z łóż zostały wyrwane diesle, zameldo- cji na tej wielkiej jednostce, która na- pola, że marynarze słyszeli „donośny wano też o uszkodzeniu zbiornika ba- tychmiast potem przechyliła się na trzask” gdy pękały tafle. lastowego. Do wnętrza jednostki za- burtę. Kształt jej masztu oraz nadbu- W odległości kilku mil za nimi, częła tryskać szerokim strumieniem dówek nasunął mu wrażenie, iż jest to obecnie zupełnie dla nich niewidocz- woda, zgasło oświetlenie. – Opuszczać amerykański okręt wojenny. Trafiony ny, podążał amerykański frachto- okręt, toniemy! – krzyknął ktoś w kio- bombami, znajdował się on w odległo- wiec Bellingham. Radiostacje jedno- sku. Tymczasem samolot powrócił i z ści 12 mil od jego U-boota. Schmundt stek eskortowych nie mogły odbierać bardzo niskiego pułapu ostrzelał okręt przekazał stosowny meldunek do szta- bezpośrednio depesz z Admiralicji z broni maszynowej. – Na szczęście nie bu Raedera w Berlinie. W dowództwie oraz programów BBC, za to dosko- miał już bomb – jak wspominał po la- Grupy Marynarki „Północ“ uznano nale było słychać niemieckie audycje tach jeden z członków jego załogi. Po- jednak, że tożsamość rzeczonej jed- propagandowe. tem odleciał, pozostawiając U 334 wła- nostki powinno ustalić i potwierdzić Do wszystkich wymienionych jed- snemu losowi. Luftwaffe21. nostek dotarły pierwsze depesze ra- Jego stery zostały zablokowane, na Kilka dni później kapitan Stenwick diowe informujące, że dostrzeżono dobitkę z powodu odniesionych uszko- znalazł sie w Marlag-Milag Nord, obo- wychodzące w morze dwa niemieckie dzeń okręt nie mógł się zanurzyć18. zie jenieckim Kriegsmarine w Niem- pancerniki i osiem niszczycieli; nie- Korvettenkapitän Karl Brandenburg, czech; spotkał tam rozbitków z Carlto- bawem też otrzymano kolejny meldu- dowódca płynącego opodal U 457, na. Dwóch Amerykanów opowiedziało nek, z ktorego wynikało, iż niemieckie również meldował do dowództwa, że mu, jak niemiecki samolot, który za- siły nawodne znajdują się w odległości jego okręt bombardują samoloty19. brał ich na pokład zaatakował en route zaledwie 350 mil na północny zachód, Siemon poinformował o wszystkim z broni maszynowej „nieprzyjacielski i że zmierzają w ich kierunku25. przez radio Schmundta, proponując, okręt podwodny“. Stenwick oświadczył Teraz jednak – nawet nie potrzeba by towarzyszący im U 456, który stra- im, że chyba domyśla się, co to była za było do tego rzeczonych okrętów na- cił chwilowo kontakt z przeciwnikiem jednostka22, 23. wodnych – w eterze krzyżowały się eskortował jego U 334 do bazy w Kir- W godzinach południowych działa- wezwania o pomoc. „Radiotelegrafi- kenes. Otrzymał zgodę, nakazano mu niami U-bootów prowadzonymi w ra- sta niemal wydeptał ścieżkę na mo- tylko, żeby płynąc tam oba okręty za- mach operacji „Diabeł lodowy“ kiero- stek, donosząc nieustannie wciąż nowe chowały przez całą drogę bezwzględ- wało dowództwo Grupy Marynarki takie wezwania; wszystkie wysyłane ze ną ciszę radiową. W Kirkenes miały „Północ“, a kontradmirał Schmundt statków znajdujących się na południe na nich oczekiwać jednostki eskortowe nakazał trzem okrętom podwodnym, od nas” – napisał w swoim dzienniku i holowniki. Schmundt przekazał na- które uzupełniły zapasy paliwa – były stępnie szczegółowy raport do sztabu to U 21, U 376 i U 408 dowodzone od- 18. Informacje uzyskane przez autora od Ottona Bor- Kriegsmarine w Berlinie. Dowództwo powiednio przez Kapitänleutnantów ka (radiooperatora na U 334), czerwiec 1962, oraz od Günthera Döschnera (mechanika torpedowego), paź- 5 Floty Powietrznej Luftwaffe wszczęło Heinricha Timma i Friedricha-Karla dziernik 1962. dochodzenie dotyczące incydentu; od- Marksa oraz Korvettenkapitäna Rein- 19. Dziennik działań bojowych sztabu Schmundta. 20. Dziennik działań bojowych Seekriegsleitung, powiedni raport również trafił do Ber- harda von Hymmena – by jak najszyb- 5 VII, depesza Schmundta do dowództwa Kriegsmari- lina, jednak sprawie nie nadano dal- ciej zaatakowały uszkodzone jednost- ne w bazie Kirkenes oraz do Dowództwa Luftwaffe „Pół- 20 noc-Wschód”, 5 VII. To, w jaki sposób dowództwo 5 Flo- szego biegu i nie wskazano winnych . ki należące do konwoju, a znajdujące ty Powietrznej Luftwaffe uniknęło blamażu pozostaje Trzeci U-boot, U 657 dowodzony przez się obecnie na północ od Przylądka poniekąd tajemnicą, albowiem w raporcie przekazanym Kapitänleutnanta Heinricha Göllnitza, Północnego oraz na szerokości Wyspy 5 VII Seekriegsleitung poinformowano, że własne samo- loty ostrzelały zanurzającego się U-boota. Tekst orygi- również musiał powrócić do Narwiku, Niedźwiedziej, czyli w znacznym od- nalny rzeczonej depeszy znajduje się w aktach o sygn. ponieważ nastąpił przeciek w jednym daleniu od planowanej dla okrętów na- PG/32586 (sygnatura mikrofilmu T-41-B). 21. Dziennik działań bojowych Seekriegsleitung, 13 ze zbiorników paliwa. wodnych strefy operacyjnej. Późnym VII. Uszkodzony U 334 zawinął do Kir- popołudniem kilka U-bootów, między 22. Rozmowa autora z Hawtry’m Bensonem, I ofice- rem na Earlstonie, który również poznał w Marlag-Milag kenes – osłaniany przez dwa Messer- innymi U 703, dowodzony przez Kapi- Nord tych dwóch Amerykanów. schmitty 110 i eskortowany dwa tra- tänleutnanta Heinza Bielfelda, zawia- 23. Oto interesujący komentarz Waltera Stankie- łowce. Znajdującego się pod pokładem domiło Narwik, że ścigają pojedyncze wicza, jednego z marynarzy Carltona, przerzuconego 24 do Norwegii. W rozmowie z niemieckimi reporterami kapitana Stenwicka pilnował pojedyn- statki handlowe . w Kirkenes powiedział im on co następuje: „Podczas lotu czy marynarz; pozostali członkowie Niebawem po przerwaniu operacji Niemcy dali nam swetry i dresy, każąc natychmiast się w nie przebrać. Ponieważ byliśmy na wpół zamarznięci, załogi udali się przed oblicze lokalne- związanej z wyjściem w morze Tirpit- częstowali nas też ciastem. Leciałem po raz pierwszy sa- go starszego oficera, by odebrać gratu- za dowodzenie nad U-bootami prze- molotem i było to dla mnie ogromnie interesujące przeży- cie. Siedziałem w przedniej części kabiny, otoczony szkla- lacje. Siemona oddano szczegółowym jął ponownie Schmundt. Tymczasem, nymi taflami. Byłem tak dalece podekscytowany, że zapra- indagacjom dotyczącym „prawdopo- w odległości wielu mil na północ, jed- gnąłem pruć do wszystkiego co widziałem na ziemi z po- kładowego karabinu maszynowego”. dobnego“ amerykańskiego ciężkiego nostki eskortowe Royal Navy nadal 24. Dziennik działań bojowych sztabu Schmundta. krążownika, którego – jak wynikało podążały z maksymalną szybkością. 25. Dziennik Caradusa.

44 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Pogrom konwoju PQ-17

II oficer Bellinghama26. „Statek komo- siącami ton samolotowych części lono salwę pocisków wprost w morze dorski [River Afton] alarmował, że zo- w skrzyniach oraz bombowcami, któ- – wysokie gejzery wody odstraszy- stał ugodzony trzema torpedami, po- re umieszczono na pokładzie, statek ten ły nieprzyjacielskich lotników. Bellin- nosząc dotkliwe straty w ludziach, podążał wzdłuż tej samej bariery lo- gham, wibrując na całej długości z wy- a pozostali przy życiu marynarze szu- dowej, sześć mil za Bellinghamem, gdy siłku, zwiększał stopniowo prędkość, kali ratunku i schronienia w szalupach. o godzinie 17:00 zaatakowały go z wy- osiągając w końcu 15 węzłów; gdy for- Dzielio ich od nas trzydzieści mil“. Co sokości ponad 4 tysięcy stóp trzy Jun- mowano konwój, określono jego szyb- kilka minut nadchodziły świeże mel- kersy 88 – należące do liczącej sześć kość maksymalną na 12 węzłów. Nie- dunki o atakach okrętów podwodnych tych maszyn grupy samolotów napro- bawem dostrzeżono statek ratowniczy lub samolotów; najwyraźniej pułapka wadzonych na swą ofiarę przez dwa sa- Rathlin i frachtowiec zaczął mu towa- zatrzasnęła się na dobre i żaden ze stat- moloty zwiadowcze typu Focke-Wulf28. rzyszyć. ków nie miał szans na ucieczkę. Atakowany frachtowiec był i tak wi- Tymczasem, daleko na wschodzie, Na korwecie La Malouine odebra- doczny na wiele mil, ponieważ zdra- okręt przeciwlotniczy Pozarica odebrał no wezwania o pomoc z Earlstona, dzał go dym z kominów, gdy zaś po- wezwanie o ratunek nadane z Pankra- Daniela Morgana i Silver Sworda oraz dążał śpiesznie wśród lodowej tłuki, fta; przekazał następnie depeszę kapi- z trzech innych jednostek, które jed- nawet nie usiłując zygzakować, nie tanowi Lawfordowi. Ów jednak nie- nak nie podały swoich nazw – wszyst- miał wystarczającego pola manewru, zbyt się kwapił, by popłynąć na pomoc kie one znajdowały się daleko na po- by uchylać się od spadających bomb. – miał w pamięci pilne meldunki do- łudnie. Niewielka grupa eskortowców, Słońce stało na niebie wprost za nim, tyczące niemieckich sił nawodnych utrzymując przez cały czas maksymal- zaś on sam widoczny był jak na dłoni. zmierzających kursem północno- ną szybkość, szła tymczasem dotych- Po trzecim nalocie jego kapitan Jacob -wschodnim wprost ku nim. czasowym stałym kursem27. Jacobson postanowił opuścić statek. Wprawdzie oficerowie z towarzyszą- Przy szybkości 14 węzłów zapas pali- Według relacji ocalałych rozbitków, cych mu korwet chcieli zawrócić, jed- wa wystarczyłby korwecie jednak jesz- właściwie nawet nie wydał takiego roz- nak dowódca La Malouine uznał, że cze tylko na trzy dni. „Nieprzyjacielskie kazu, lecz – wraz z I oficerem – zna- jego powinnością jest nie odstępować samoloty torpedowe poczynały sobie do lazł się w pierwszej grupy ludzi, która okrętu przeciwlotniczego. „Gdy na- woli, atakując bez przeszkód rozproszone zajęła miejsca w szalupach. Drugi ofi- deszły sygnały SOS, I oficer oraz wszy- statki, w odległości około stu mil od nas“ cer pozostał na pokładzie do końca, scy pozostali – wyjąwszy jednego – nie – zanotował tamtej nocy jeden z ofice- nadzorując opuszczanie na wodę łodzi był to jednak kapitan, który nie musiał rów La Malouine. „Zamiarem Niemców i tratw oraz obsadzanie ich przez zało- wyrażać swojej opinii – zgodnie uznali, jest całkowite zniszczenie konwoju – a my gę. Radiooperator wytrwał na tyle dłu- że powinniśmy popłynąć wraz z Lotu- na La Mal[ouine] moglibyśmy przyjść go, że nadał jeszcze sygnał „Atak lotni- sem albo samotnie” – zanotował tamtej w sukurs jakiemuś wysłużonemu statko- czy”, po czym uzupełnił: „Zostaliśmy nocy jeden z oficerów korwety. „Pierw- wi handlowemu, lecz nie, byliśmy zbyt- trafieni bombami”29. szy, jak to on, typowy Irlandczyk, wpadł nio zajęci zapewnianiem ochrony dobrze Potem opuścił pośpiesznie statek, w złość, bo nieustannie nadchodziły te uzbrojonemu okrętowi przeciwlotnicze- nawet nie próbując zniszczyć tajnych wezwania SOS, a on był bezsilny, bo mu. Wszyscy jesteśmy tym rozżaleni“. dokumentów. Gdy ostatnia szalupa musiał eskortować okręt, który może Tymczasem znów zapadła arktycz- miała już odbijać od burty Pankrafta, sam dać sobie radę”. na noc, jednak również tym razem była jeden z junkersów nadleciał z rykiem Tak oto La Malouine nadal towarzy- to noc bez ciemności – i bez gwiazd. silników na niskim pułapie i ostrze- szyła okrętowi przeciwlotniczemu, lecz Słońce oświetlało amerykański frach- lał pokład oraz nadbudówki opuszczo- jej bliźniacza jednostka Lotus zasygna- towiec Olopana, którego kapitanem był nej jednostki pociskami zapalający- lizowała na okręt przeciwlotniczy, że Mervyn Stone, płynący powoli kursem mi; dzielny II oficer zginął nim zdążył zamierza wyruszyć na poszukiwanie wschodnim wzdłuż lodowego pola i wy- wskoczyć do łodzi30. Szalupy odpłynę- rozbitków, bez względu na to, co posta- przedzany nawet przez Bellinghama. ły, pozostawiając statek własnemu lo- nowi Lawford. Gdy tylko dowiedzieli „Dnia 6 lipca, o wczesnej godzinie – sowi. się o tym przez radio wrząc z wściekło- wspominał Stone – ujrzeliśmy niezapo- Niemieckie samoloty zaatakowały ści członkowie załogi La Malouine, za- mniany widok: Pankraft, statek, któ- teraz jednostki Bellingham i Winston- ry zajmował w szyku konwoju pozycję -Salem, oddalony o półtorej mili od le- 26. Dziennik Captaina I.J. Andersona (II oficera na Bellinghamie). przed nami, płonął wśród lodów. Z jego wej burty tamtego – stało się to tuż po 27. Dziennik sygnałowy La Malouine. środkowej nadbudówki buchały kłęby tym gdy obie jednostki weszły w za- 28. Raport Armed Guards z Pankrafta. 29. Dziennik sygnałowy La Malouine. Oficer Armed dymu, a płomienie ogarniały luk czwar- legającą nisko ławicę mgły. Maryna- Guards na Bellinghamie zarejestrował tę depeszę o 19.46. tej ładowni. Słońce stojące za nim ni- rze usłyszeli świst trzech spadających 30. Zbiór oświadczeń ocalałych rozbitków z Pankra- sko na niebie oświetlało wielkie poła- bomb, które eksplodowały, nie czyniąc fta, 2 XI 1942. Dnia 27 lipca Commander Roullard, ame- rykański młodszy attaché morski w Archangielsku wy- cie lodu”. Obie łodzie ratunkowe statku jednak żadnych szkód, na lodowej tafli słał do Szefa Operacji Morskich w Waszyngtonie depe- były oddalone od niego o pół mili – o pół mili od Bellinghama. szę następującej treści: „Amerykański statek Pankraft zbombardowany i zatopiony 5 lipca. Cała załoga prze- tkwiły w lodzie, lecz były puste. Co się Gdy po pół godzinie wyłonił się on bywa obecnie w Archangielsku zdrowa i cała z wyjąt- stało z załogą Pankrafta? z mgły, został zaatakowany przez poje- kiem drugiego oficera pokładowego Davida Stocktona, widzianego po raz ostatni w wodzie: zginął on pocisków Dnia 5 lipca po południu, wyłado- dynczy samolot; z ustawionego na po- z broni maszynowej. John L. Carley zmarł od ran w łodzi wany materiałem wybuchowym, 5 ty- kładzie czterocalowego działa wystrze- ratunkowej, pochowany w morzu.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 45 Pogrom konwoju PQ-17 częli wiwatować na cześć mężnej kor- tem statek ów oraz jego towarzysze na- kurs 102, szybkość 14 węzłów” „Dzięku- wety31. potkali amerykański frachtowiec Sa- ję” – odpowiedział Samuel Chase32. Dowódca Lotusa, Lieutenant Hen- muel Chase – można sobie wyobrazić, Oto jak odnotował tę wymianę sy- ry Hall, nakazał zmienić kurs i ruszył z jak wielką ulgą jego załoga powitała gnałów oficer Armed Guard na pokła- tam, skąd nadeszły ostatnie wezwania dobrze uzbrojony okręt przeciwlotni- dzie frachtowca: „Zawiadomił nas, ze o pomoc. czy oraz jego towarzysza, którego za- idzie z największą szybkością ku Nowej Tymczasem według najnowszych daniem w konwoju było zwalczanie Ziemi. Po kilku minutach przekazał, meldunków obserwacyjnych niemiec- U-bootów. Jednak ulga ta była krót- że idzie ku Cieśninie Matoczkin i pro- kie jednostki nawodne znajdowały się kotrwała. Z Pozariki zasygnalizowano ponował, żebyśmy uczynili tak samo. o 350 mil na południowy zachód, jed- bowiem, żeby Amerykanie nie używa- Ponieważ jednak był od nas szybszy, nak dystans ów szybko się zmniejszał. li radia – najwyraźniej odebrano jakąś ostatecznie zniknął nam z oczu33. „Wprawiło to w jeszcze gorszy nastrój niepokojącą depeszę. Tymczasem zaległa gęsta mgła, bło- wszystkich oficerów zgromadzonych Z Samuela Chase przekazano zatem gosławieństwo dla załóg statków w ich na mostku i jeszcze bardziej wzmo- lampą sygnałową co następuje: „Dziś, ciężkiej próbie. Jednak Pozarica nie gło wśród nich dyskusje, bo przed nami idąc kursem południowym, napotkali- zwalniała tempa. Do Lieutenanta Halla była Nowa Ziemia”. śmy trzykrotnie nieprzyjaciela, ale zdo- na Lotusie wysłano depeszę, polecając O godzinie 20:00 trzy rzeczone łaliśmy go zgubić, kierując się na pół- mu, gdy tylko zakończy poszukiwanie jednostki zmieniły kurs prowadzą- noc. Czy możemy wam towarzyszyć?” rozbitków, iść ku Cieśninie Matoczkin. cy wprost ku Półwyspowi Admirali- Spojrzenie na rozkaz operacyjny cji na Nowej Ziemi odległemu o 220 konwoju wystarczyło, by się przekonać, (ciąg dalszy nastąpi) mil. Według najnowszego meldunku, że amerykański frachtowiec może wy- nieprzyjaciel znajdował się w odległo- ciągnąć co najwyżej 10 węzłów. „Idzie- Tłumaczenie z języka angielskiego ści 260 mil, gdyby więc skierowały się my do Cieśniny Matoczkin. Proponuje- Bartłomiej Zborski bardziej na wschód, zostałyby odcię- my wam uczynić to samo – z największą te, być może nawet przed dotarciem szybkością. Tirpitz, Hipper i sześć nisz- 31. Dowódca La Maouline Lieutenant Bidwell otrzy- mał Krzyż za Wybitną Służbę (Distinguished Service do wyspy. O północy Pozarica zmie- czycieli idą 22 węzłami kursem 060 od Cross) za rejs w tym konwoju. niła kurs na południowy, prowadzą- Nordkapu”. Natrętny amerykanin za- 32. Godfrey Winn, PQ-17, Londyn, 1966, s. 103. Te same depesze znajdują się w raporcie Armed Guard na cy ku Cieśninie Matoczkin, nie zaś ku pytał ponownie: „Możemy wam towa- Samuelu Chase. Półwyspowi Admiralicji. Niedługo po- rzyszyć?” Otrzymał odpowiedź: „Mój 33. Raport Armed Guard na Samuelu Chase. FOTOKOLEKCJA

Brytyjski krążownik ciężki Shropshire w ujęciu z 27 czerw- ca 1943 roku. Okręt posiada kamuflaż złożony z kolorów M51, B5, B6 i 50C. Fot. zbiory Richarda Osborne’a

46 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Wickes (DD-578) na konserwacji w jednej z baz nad Pacyfikiem, Hartmut Ehlers (Niemcy) 1972 rok. Fot. zbiory Hartmuta Ehlersa Tekst

część IVb Niszczyciele typu „Fletcher”

DD 577 Sproston* • 1965-12-27 — Wyjście z Pearl Harbor wraz z Ran- • 1942-04-01 — Położenie stępki w Consolidated Steel ger (CVA- 61), England (DLG-22), Carpenter (DD-825) oraz Corp. of Texas, w Orange, Teksas (autoryzacja 1940-07-19) przejście przez Subic Bay ku wybrzeżu Wietnamu gdzie wy- • 1942-08-31 — Wodowanie w Consolidated Steel Corp., pełniał różne zadania wśród, których było wsparcie artyle- FOTOKOLEKCJA w Orange, Teksas ryjskie. Pozostawanie na tym akwenie do czasu powrotu do • 1943-05-19 — Wprowadzenie do służby; przydzielenie bazy macierzystej 11 września 1967. Po przejściu remontu ka- na Pacyfik, 4 listopada 1943 przejście Kanału Panamskiego, pitalnego do 31 grudnia 1967 udział w operacjach na wodach wejście do zatoki Kuluk, Adak; 1 grudnia przydzielenie do lokalnych, później oddelegowanie na przegląd na Guam 49 Eskadry Niszczycieli w Task Force 94 W środku marca 1968 powrot do Pearl Harbor. Pobyt • 1944-02-01 — Przejście wraz z TF 94 z zatoki Massacre w bazie do 29 lipca, kiedy to odszedł na zachodnie wybrzeże. do ostrzeliwania celów na wyspach Kurylskich Po przyjściu do San Diego został przeznaczony do wycofa- • 1944-08-08 — Odejście z Adak na dwutygodniowy po- nia ze służby, w związku z czym pod koniec sierpnia powró- stój w San Francisco przed przejściem na południowy Pacy- cił do Pearl Harbor fik. W październiku 1944 przydzielenie do Task Unit 79.11.2 • 1968-09-30 — Wycofanie ze służby w Pearl Harbor z pierwszorzędnym zadaniem osłony transportowców. Pod • 1968-10-10 — Skreślenie z listy floty (5 gwiazd bojowych koniec grudnia 1944 i na początku stycznia 1945, patrolowa- za II WŚ, 1 za służbę w Korei oraz 3 za Wietnam) nie akwenów zatoki Lingayen oraz środkowego Luzonu • 1971-12-15 — Sprzedaż na złom Chou’s Iron & Steel Co. • 1945-07-14 —Zawinięcie do San Francisco, przegląd w Kaoshiung, na Tajwanie stoczniowy, przygotowanie do dezaktywacji, w połowie grudnia przebazowanie do San Diego DD 578 Wickes* • 1946-01-18 — Wycofanie ze służby przeniesienie do re- • 1942-04-15 — Położenie stępki w Consolidated Steel zerwy w San Diego Corp. of Texas, w Orange, Teksas (autoryzacja 1940-07-19) • 1950-09-15 — Ponowne wprowadzenie do służby w San • 1942-09-13 — Wodowanie w Consolidated Steel Corp., Diego jako DDE-577, na początku 1951 odejście na Eniwe- w Orange, Teksas tok i udział w doświadczalnych wybuchach jądrowych. Po • 1943-06-16 — Wprowadzenie do służby; 13 lipca wyjście zakończeniu testów przejście do Pearl Harbor – nowej bazy z Nowego Orleanu na ćwiczenia zgrywające i szkolenie bojo- macierzystej we, później odejście na Pacyfik, 27 listopada 1943 przybycie • 1952-06-02 — Wyjście na Daleki Wschód i 15 czerwca do Pearl Harbor przydzielenie do TF 77 - dzialania u wschodniego wybrze- • 1943-12-10 — Odejście na Aleuty i wyspy Kurylskie. Po- ża Korei na akwenie Hungnam-Simpo. 5 grudnia 1952 po- byt tam do 7 sierpnia 1944, kiedy to odszedł na południe. 16 wrót i wejście w skład 25 Eskadry Niszczycieli. Podczas ko- sierpnia zawinięcie do San Francisco, stąd po zakończeniu lejnej dekady odbycie 9 rejsów na Daleki Wschód w każdym, przeglądu i modernizacji przejście do Pearl Harbor z których patrolował wody Tajwanu • 1944-09-15 — Wyjście z Pearl Harbor na południe, dzia- • 1962 — Przeklasyfikowanie na DD-577 łania operacyjne w Zatoce Leyte, Hollandii, Luzonie i Cor-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 47 Niszczyciele typu „Fletcher” regidorze, jak również na Okinawie. Opuszczenie akwenu rencję Teherańską, prowadzenie szkolenia bojowego. Powrót 15 maja 1945 na 10-dniowy przegląd na Ulithi u burty ten- do Norfolk, przygotowanie do przebazowania na Pacyfik, 29 dra Prairie (AD-15) grudnia przybycie do Dutch Harbor, wyspa Unalaska. Do- • 1945-06-07 — Opuszczenie Ulithi, przejście z wol- łaczenie do TF 94, następne sześć miesięcy bez znaczących nym konwojem na Okinawę skąd odejście na Saipan. Póź- wydarzeń niej przejście do Pearl Harbor, dokąd zawinął 7 lipca. Wyj- • 1944-06-10 — Wyjście z Attu i 13 października przyby- ście w morze 8 lipca, odejście na planowy przegląd do San cie do Matsuwa na Kurylach gdzie ostrzeliwał wyspę. Tam Francisco wykrył na radarze echo jednostki poruszającej się z prędko- • 1945-07-14 — Przybycie do Naval Ammunition Depot ścia 55 w. Po jego zidentyfikowaniu jako nieprzyjacielskiego na Mare Island gdzie wyładował amunicję. Później przejście kutra torpedowego zatopił go ogniem artyleryjskim. Kolej- do Hunters Point gdzie do 31 sierpnia zakończono remont. nych dwanaście miesięcy spędził na służbie eskortowej oraz Na początku września trening i ćwiczenia odświeżające dla kilku bombardowaniach wybrzeża załogi. Jego kariera była już jednak bardzo krótka • 1945-06-10 — Strata wojenna; zatopienie koło Okinawy • 1945-12-20 — Wycofanie ze służby, w rezerwie przez japońskiego kamikaze – bombowiec nurkujący Aichi • 1972-11-01 — Skreślenie z listy floty i przeznaczenie D3A „Val”. Jego załoga nie poniosła jednak wielkich strat do wykorzystania jako jednostki-celu w testach pocisków przypuszczalnie ze względu na to, że okręt nie został bez- „Harpoon” (5 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) pośrednio trafiony. Odniósł jednak poważne uszkodzenia • 1974-04-08 — Zatopienie jako jednostki-celu u wybrze- w części podwodnej spowodowane bliską eksplozją ładun- ża Kalifornii ku kamikaze • 1945-07-11 — Skreślenie z listy floty (4 gwiazdy bojowe DD 579 William D. Porter* za służbę w II WŚ) • 1942-05-07 — Położenie stępki w Consolidated Steel Corp. of Texas, Orange, Texas (autoryzacja 1940-07-19) DD 580 Young* • 1942-09-27 — Wodowanie w Consolidated Steel Corp., • 1942-05-07 — Położenie stępki w Consolidated Steel Orange, Texas Corp. of Texas, w Orange, Teksas (autoryzacja 1940-07-19) • 1943-07-06 — Wprowadzenie do służby; po okre- • 1942-10-15 — Wodowanie w Consolidated Steel Corp., sie szkolenia bojowego służba na Atlantyku – bazowanie Orange, Teksas w Norfolk, Wirginia • 1943-07-31 — Wprowadzenie do służby • 1943-11-13 — Spotkanie z pancernikiem Iowa (BB-61) • 1943-11-13 — Spotkanie z pancernikiem Iowa (BB-61) przewożącym prezydenta Roosevelt’a do Kairu na Konfe- przewożącym prezydenta Roosevelt’a do Kairu na Konfe-

William D. Porter (DD-579) tonący 10 czerwca 1945 koło Okinawy. Przy jego burcie okręt desantowy LCS(L)-86. Fot. U.S. Navy

48 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele typu „Fletcher” rencję Teherańską, prowadzenie szkolenia bojowego oraz • 1945-08-13 — Opuszczenie Morotai przejście do Sub- zapewnianie eskorty. W połowie rejsu otrzymanie rozka- ic Bay przed zawinięciem do Buckner Bay na Okinawie. zu skierowania się na teatr wojenny Pacyfiku. 24 listopada 7 września przejście do eskortowania transportowców wojsk przejście Kanału Panamskiego i przydzielenie do 9 Floty, okupacyjnych, wyposażenia i zaopatrzenia do portów chiń- w połowie stycznia 1944 dotarcie na Aleuty skich. 12 grudnia wyjście z Szanghaju i 30 grudnia 1945 za- Po miesiącach służby bez ważniejszych wydarzeń, we winięcie do San Francisco wrześniu 1944 powrót na przegląd do Stanów Zjednoczo- • 1946-03-04 — Przeniesienie do rezerwy w San Diego nych. 6 października opuszczenie Zatoki San Francisco, 18 bez wycofania ze służby listopada przybycie na Leyte w środek ataków powietrznych • 1947-01-15 — Wycofanie ze służby przeniesienie do re- • 1944-12-19 — Opuszczenie Leyte, w ciągu kolejne- zerwy w San Diego go roku udział w akcjach na Luzonie, Corregidorze i Min- • 1959-06-16 — Wypożyczenie Grecji na podstawie MAP danao. Powrót do Stanów Zjednoczonych na kolejny prze- • 1959-07-15 — Wprowadzenie do służby we flocie grec- gląd, 12 czerwca 1945 zawinięcie do Mare Island Navy Yard. kiej jako A/T Velos [Α/Τ Βελος] (D-16) w Long Beach, Ka- W sierpniu z powrotem na Hawajach, 25 września ponowne lifornia odejście do Stanów Zjednoczonych i 27 października przy- • 1975-09-01 — Skreślenie z listy floty amerykańskiej, bycie do Nowego Jorku na obchody Dnia Marynarki 1945 sprzedaż Grecji (13 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) • 1945-11-01 — Wyjście do Charleston, Karolina Połu- dniowa DD 582 Conner • 1946-03-31 — Dezaktywacja w Charleston, Karolina Po- • 1942-04-16 — Położenie stępki w Boston Navy Yard łudniowa w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) • 1947-01-31 — Wycofanie ze służby – przeniesienie do re- • 1942-07-18 — Wodowanie w Boston Navy Yard zerwy w Charleston, Karolina Południowa • 1943-06-08 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy • 1968-05-01 — Skreślenie z listy floty (5 gwiazd bojo- Yard; po rejsach szkolnych odejście na Pacyfik. 19 września wych za służbę w II WŚ) 1943 przybycie do Pearl Harbor. W kolejnych miesiącach do • 1970-03-06 — Celowe zatopienie ogniem artylerii mor- grudnia 1944 udział, choć nie tylko, w następujących ak- skiej – 114 Mm na zachód – północny-zachód od Virginia cjach i operacjach: rajdzie na wyspę Wake, inwazji na Wy- Beach spy Gilberta, uderzeniach na Kwajalein i Majuro, rajdach na Truk i Mariany, Wyspy Palau, Yap, Ulithi i Woleai, bitwach DD 581 Charrette na Morzu Filipińskim, w Cieśninie Surigao i Zatoce Leyte • 1942-02-20 — Położenie stępki w Boston Navy Yard Pozostawanie na Filipinach do czasu odejścia po zaopa- w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) trzenie na Manus 23 grudnia 1944 • 1942-06-03 — Wodowanie w Boston Navy Yard • 1945-01-09 — Uczestnictwo w osłonie lądowań inwa- • 1943-05-18 — Wprowadzenie do służby; 20 września zyjnych u wejścia do Zatoki Lingayen do następnego dnia. 1943, wyjście z Nowego Jorku w eskorcie Monterey (CVL-26) 29 stycznia odejście na przegląd do stoczni marynarki Pu- do służby na Pacyfiku. Wśród niej były lądowania na Ma- get Sound kin i Tarawa, bombardowanie wybrzeża Nauru oraz uderze- • 1945-05-16 — Powrót do Zatoki San Pedro na Leyte. nia powietrzne przeciwko Kavieng, Nowa Irlandia i uderze- Udział w bombardowaniach wybrzeża i innych zadaniach nie na Cape Gloucester 26 grudnia typowych dla niszczycieli koło Balikpapan i w Zatoce Bru- • 1944-01-21 — Zawinięcie na Funafuti w ramach przygo- nei na Borneo oraz na innych akwenach. 2 sierpnia wraz towania do operacji przeciwko Wyspom Marshalla. Od 23 z Charette przechwycenie japońskiego okrętu szpitalnego, stycznia do 5 lutego osłona lotniskowców w serii ataków na zajęcie go jako pryzu Kwajalein i Eniwetok • 1945-09-08 — Zawinięcie do Jinsen, Korea, służba w si- Nocą 4/5 lutego opuszczenie pozycji w osłonie dla spraw- łach okupacyjnych na Dalekim Wschodzie. Operowanie po- dzenia uzyskanego kontaktu radarowego, który okazał się między Jinsen, Tsingtao i Szanghajem. 20 stycznia 1946 po- być okrętem podwodnym I 21. Zatopienie go wspólnie z Fair wrót do San Francisco (DE-35) • 1946-07-05 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- Kontynuacja rutynowej służby do czerwca, 15 czerwca zerwy w Long Beach, Kalifornia wspólnie z Boyd (DD-544) zatopienie japońskiego frachtow- • 1959-09-15 — Wypożyczenie Grecji na podstawie MAP ca 1900-ton, podniesienie z wody 112 rozbitków. Pozostaw- i tego samego dnia w Long Beach, Kalifornia wprowadzenie do nie na akwenie operacyjnym do 2 lutego 1945, kiedy to opu- służby we flocie greckiej jako A/T Aspis [Α/Τ Ασπις] (D-06) ścił Filipiny. 25 lutego przybycie na przegląd do Puget Sound • 1975-09-01 — Skreślenie z listy floty amerykańskiej Naval Shipyard w Bremerton. W czerwcu powrót na akwen i sprzedaż Grecji (12 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) operacyjny • 1945-08-02 — Wraz z Conner (DD-582) nawiązanie DD 583 Hall kontaktu z jednostką zidentyfikowaną jako okręt szpital- • 1942-04-16 — Położenie stępki w Boston Navy Yard ny Tachibana Maru. Znalezienie przez oddział abordażo- w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) wy z Charette dużej ilości uzbrojenia oraz innej kontraban- • 1942-07-18 — Wodowanie w Boston Navy Yard dy, a także wyszkolonych żołnierzy, którzy zostali wzięci do • 1943-07-06 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy niewoli. 6 sierpnia doprowadzenie pryzu przez niszczyciele Yard. 11 sierpnia wyjście w rejsy szkolne, później 28 wrze- na Morotai śnia przybycie do Norfolk

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 49 Niszczyciele typu „Fletcher”

• 1943-11-05 — Wyjście z Norfolk wraz z Halligan i Ma- Utrata przez Halligan połowy z 300 członków załogi; comb w celu realizacji zadania specjalnego. Spotkanie okrę- przeżycie jedynie 2 z jego 21 oficerów. Zdryfowanie i osa- tów z pancernikiem Iowa wiozącym prezydenta Roosevelta dzenie się następnego dnia opuszczonego okrętu na mieliź- na Konferencję Teherańską dla zapewnienia eskorty. 6 grud- nie koło wyspy Tokashiki nia ponowne dołączenia do Iowy na rejs powrotny • 1945-04-28 — Skreślenie z listy floty (6 gwiazd bojo- • 1944-01-11 — Zawinięcie do Pearl Harbor po opusz- wych za służbę w II WŚ) czeniu Charleston 21 grudnia 1943. Wyjście z Hawajów 22 • 1957 — Przekazanie wraku administracji Wysp Ryukyu stycznia ku Wyspom Marshalla gdzie wspierał operacje ude- rzeniowe i desantowe, ostatnią mającą miejsce w Zatoce DD 585 Haraden Mangarin 15 grudnia 1944 • 1942-11-09 — Położenie stępki w Boston Navy Yard Po zakończeniu z powodzeniem operacji desantowej w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) w Zatoce Lingayen 9 stycznia 1945, kontynuował działania • 1943-03-19 — Wodowanie w Boston Navy Yard w Zatoce jako eskorta i osłona okrętów do czasu powrotu na • 1943-09-16 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy Ulithi 12 marca Yard. 9 października wyjście z Bostonu - szkolenie załogi • 1945-03-21 — Odejście ku Okinawie z TF 54 i 25 marca koło Bermudów, później, 30 listopada dołączenie w Bostonie rozpoczęcie patrolowania akwenu tej wyspy. 28 maja odej- do lotniskowca Intrepid (CV-11) w celu przejścia na Pacyfik ście na Leyte i powrót 13 czerwca. Przystąpienie do akcji ra- • 1943-12-21 — Zawinięcie do San Diego, dołączenie do tunkowej po wejściu na minę niszczyciela Twiggs u plaży 16 Północnej Grupy Wsparcia kontradm. Oldendorf’a w in- stycznia i podniesienie z wody 48 jego rozbitków wazji na Wyspy Marshalla. 31 stycznia 1944 bezpośrednie • 1945-06-23 — Odejście ze służby na wodach Okinawy. wsparcie ogniowe ataku na wyspę Ennagannet, trafienie Przejście do Stanów Zjednoczonych i wejście na przegląd do i wysadzenie w powietrze magazynu amunicji. Później, do San Pedro, Kalifornia. Z końcem wojny, w sierpniu przejście 29 lutego patrole przeciwpodwodne do San Diego dla rozpoczęcia dezaktywacji • 1944-03-08 — Zawinięcie do Pearl Harbor na krót- • 1946-12-10 — Wycofanie ze służby w San Diego i włą- ki przegląd, później powrót na wispy Marshalla z dwoma czenie do Floty Rezerwowej Pacyfiku w Long Beach, Kali- zbiornikowcami floty fornia • 1944-05-18 — Wyjście z Pearl Harbor z lekkim lotni- • 1959-12-02 — Ponowne wprowadzenie do służby jako skowcem Bataan (CVL-29). Przydzielenie do osłony lotni- okrętu szkolnego dla załóg skowców eskortowych Manila Bay (CVE-61) i Natoma Bay • 1960-02-09 — Wypożyczenie Grecji na podstawie MAP (CVE-62) oraz okrętu warsztatowego Hector (AR-7) – udział i tego samego dnia w Long Beach, Kalifornia wprowadzenie w następnej wielkiej operacji na Marianach. W większości do służby we flocie greckiej jako A/T Lonchi [Α/Τ Λογχη] bez znaczących wydarzeń (D-56) 1 listopada 1944 przybycie do Seeadler Harbor, na Manus, • 1975-09-01 — Formalne skreślenie z listy floty i sprze- Wyspy Admiralicji, 12 listopada wyjście na Palau, przybycie daż (8 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) 18 listopada, od tego czasu zapewnianie obrony powietrznej konwojom do 28 listopada DD 584 Halligan • 1944-12-13 — Wejście zespołu lotniskowców na Morze • 1942-11-09 — Położenie stępki w Boston Navy Yard Sulu w drodze na Mindoro. 10 grudnia wyjście z Manus, w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) zaatakowanie przez 4 samoloty japońskie. Udział Haraden • 1943-03-19 — Wodowanie w Boston Navy Yard w zestrzeleniu 3 maszyn, 4 z nich zanurkowała i rozbiła się • 1943-08-19 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy o burtę niszczyciela wyłączając z ruchu jego przednią ma- Yard. W połowie listopada dołączenie do Iowy (patrz DD- szynownię oraz poważnie uszkadzając górną część burty 583) i 17 grudnia przybycie do Charleston Podejście Twiggs wzdłuż burty Haraden dla udzielenia • 1944-01-04 — Zawinięcie do San Diego i przejście do Pe- pomocy. Szybkie odejście o własnych siłach. 14 grudnia 1944 arl Harbor, przybycie 11 stycznia. Dołączenie do TF 52 i 22 zawinięcie do Zatoki San Pedro i przekazanie - 14 poległych stycznia wyjście w morze – udział w inwazji na Wyspy Mar- oraz 24 rannych shalla, powrót 22 maja • 1945-01-14 — Zawinięcie do Puget Sound Naval Shi- Podczas kolejnych 10 miesięcy służba na akwenach opera- pyard w Bremerton dla usunięcia uszkodzeń bojowych. cyjnych, ale nie tylko, Sajpan, w Zatoce Leyte, Samar, Luzon 19 kwietnia ponowne wyjście na Pacyfik z San Francisco, 25 oraz w końcu na Iwo Jima kwietnia przybycie do Pearl Harbor. Podjęcie zadań eskor- Powrót z operacji na Iwo Jima, jako jednego z ostatnich towych konwojów desanrowqych na zachodnim Pacyfiku. niszczycieli. W połowie marca 1945zawinięcie na Ulithi. Po- 6 lipca rozpoczęcie działań szkolnych w Subic Bay na Fili- nowne wyjście w morze w celu uczestnictwa w inwazji na pinach Okinawę. Przydzielenie do jednostki wsparcia ogniowego, 25 • 1945-08-28 — Wyjście w morze z jednostkami 7 Floty – marca przybycie na południowo-zachodni akwen Okinawy pokaz siły w Tsingtao oraz wdzłuż wybrzeża Chin . 8 wrze- • 1945-03-26 — Strata wojenna. Około 18:35 wejście śnia przybycie do Jinsen (Inchon) w Korei. 29 września wyj- na minę pomiędzy Kerama Retto i Okinawą. Rozerwa- ście z Jinsen z Północnochińskimi siłammi okupacyjnymi. nie przednich magazynów amunicji i oderwanie przedniej Wsparcie lądowania sił okupacyjnych w zatoce Taku 30 części okrętu, w tym pomostu aż do przedniego komina. września-6 października Wkrótce po eksplozji przybycie PC-1128 i LSM-194 dla rato- • 1946-01-03 — Zawinięcie do San Francisco, Kalifornia wania ocalałych po wyjściu z Tsingtao 13 grudnia 1945

50 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE • 1946-07-02 — Wycofanie ze służby w San Diego i wcie- lenie do rezerwy w grupie San Diego • 1972-11-01 — Skreślenie z listy floty i autoryzacja dla wykorzystania w testach pocisków „Harpoon” (5 gwiazd bo- jowych za służbę w II WŚ) • 1973-11-01 — Celowe zatopienie pociskiem „Harpoon”, przypuszczalnie u wybrzeża południowej Kalifornii

DD 586 Newcomb • 1943-03-19 — Położenie stępki w Boston Navy Yard w Bostonie, Massachusetts (autoryzacja 1940-07-19) • 1943-07-04 — Wodowanie w Boston Navy Yard • 1943-11-10 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy Yard; po rejsach szkolnych przejście na Wyspy Marshalla, zawinięcie 4 kwietnia 1944. Następnie dwumiesięczne pa- trole przeciwpodwodne na atolach Mille, Wotje i Jaluit • 1944-05-29 — Do 5 sierpnia udział w lądowaniu na Sa- ipan jako okręt flagowy osłony, udział w siłach wsparcia i osłonowych zarówno na Saipan, jak i Tinian • 1944-06-22 — Podczas osłony transportowców, wraz z Chandler (DMS-9) zatopienie japońskiego okrętu podwod- nego I 185. Działania w Grupie Wsparcia Ogniowego i Bom- bardowania podczas uderzenia na wyspy Palau – 6 września do 1 października 1944. Przeprowadzenie przez Newcomb 23 bombardowań wybrzeża • 1944-10-25 — Bitwa w Zatoce Leyte gdzie ostatnia z jego 5 torped trafiła pancernik Yamashiro. Wspomaganie uszko- Fotografia Nr 50 pochodząca z oficjalnego raportu uszkodzeń przed- dzonego Albert W. Grant (DD-649), zapewnienie wsparcia stawiająca rejon śródokręcia Newcomb (DD-586). Fot. U.S. Navy medycznego oraz odholowanie z akwenu bitwy • 1945-02-25 — Ponowny atak na japoński okręt podwod- 1944), inwazji na Kwajalein (29 stycznia-2 lutego 1944), ny – z nieznanymi rezultatami lądowaniu w Hollandii (21-24 kwietnia), inwazji na Sa- • 1945-04-06 — Poważne uszkodzenie przez cztery ka- ipan (12-24 czerwca), Bitwie na Morzu Filipińskim (19- mikaze oraz bombę koło wispy Shima, w pobliżu Okinawy, 20 czerwca), inwazji na Guam (21 lipca 1944) oraz wraz podczas osłony trałowców. Udzielenie pomocy przez Leut- z TF 38 rajdach na Formozę (12-17 października 1944). ze (DD-481), trafionego również przez kamikaze oraz Be- Uczestnictwo w eskortowaniu uszkodzonych krążowni- ale (DD-471). Ugaszenie pożarów i utrata mocy, 18 zabitych, ków Houston (CL-81) i Canberra (CA-70) z Formozy na 25 zaginionych oraz 64 rannych. Przeholowanie na Kerama Ulithi (15-29 października 1944), ponowne dołączenie do Retto przez holownik floty Tekesta (ATF-93) 3 Floty – udział w atakach na Luzon (5 listopada-16 grud- • 1945-06-14 — Po usunięciu uszkodzeń kadłuba przez nia 1944) oraz w inwazji w Zatoce Lingayen, Luzon (4-18 okręt warsztatowy Vestal (AR-4) przejście na holu przez Sa- stycznia 1945) ipan, Pearl Harbor do San Francisco, przybycie 8 sierpnia • 1945-01-31 — Współuczestnictwo z O’Bannon i Ulvert • 1945-11-20 — Wycofanie ze służby po zakończeniu II M. Moore (DE-442) w zatopieniu japońskiego okrętu pod- WŚ, dalszy remont uznany za nieopłacalny wodnego RO 115 • 1946-03-28 — Skreślenie z listy floty (8 gwiazd bojo- • 1945-02-27 — Przybycie do Puget Sound Naval Shi- wych za służbę w II WŚ) pyard na remont oraz odejście z zachodniego wybrzeża • 1947-10-01 — Rozpoczęcie złomowania w Mare Island 22 kwietnia Naval Shipyard w Vallejo, Kalifornia • 1945-05-29 — Zawinięcie na Leyte; następnie przejście i udział w lądowaniach w Brunei Bay (7-10 czerwca) oraz DD 587 Bell koło Balikpapan (1-3 lipca). Później, do końca wojny patro- • 1941-12-30 — Położenie stępki w Charleston Navy Yard lownie i eskortowanie konwojów na Filipiny. Następnie służ- w Charleston, Karolina Południowa (autoryzacja 1940-07- ba w siłach okupacyjnych na Okinawie, w Chinach i Korei. 19) 14 grudnia 1945 odejście do San Francisco, zawinięcie tam • 1942-06-24 — Wodowanie w Charleston Navy Yard 4 stycznia 1946 w Charleston, Karolina Południowa • 1946-06-14 — Wycofanie ze służby, w rezerwie w San • 1943-03-04 — Wprowadzenie do służby w Charleston, Diego Karolina Południowa. Początkowo operował na Północnym • 1972-11-01 — Skreślenie z listy floty i przeznaczenie do Atlantyku. 6 listopada 1943 wyjście na Pacyfik wykorzystania jako cel w testach pocisków „Harpoon” (12 • 1943-11-27 — Zawinięcie do Pearl Harbor dołącze- gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) nie do TF 58. Udział, jednak nie tylko, w uderzeniach na • 1975-05-11 — Celowe zatopienie koło wyspy San Cle- Kavieng, Nową Irlandię (25 grudnia 1943, 1 i 4 stycznia mente, Kalifornia

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 51 Niszczyciele typu „Fletcher”

DD 588 Burns Po uczestnictwie w bombardowaniu Nauru, 8 grudnia • 1942-05-09 — Położenie stępki w Charleston Navy Yard wycofanie do Havannah Harbor na Efate, dla przygotowa- w Charleston, Karolina Południowa (autoryzacja 1940-07-19) nia do uderzenia na następny cel – Wyspy Marshalla • 1942-08-08 — Wodowanie w Charleston Navy Yard • 1944-01-23 — Wyjście z Funafuti Harbor na Wyspie El- w Charleston, Karolina Południowa lice dla zapewnienia osłony w zajęciu wyspy Kwajalein. 4 lu- • 1943-04-03 — Wprowadzenie do służby w Charleston, tego wejście na atol Majuro gdzie dołaczył do TF 58, udział Karolina Południowa, przydzielenie do Floty Pacyfiku w uderzeniach na Truk – 17-18 lutego. Podczas tych uderzeń • 1943-09-17 — Zawinięcie do Pearl Harbor. Pomiędzy samoloty z lotniskowców zniszczyły krążowniki pomocni- paźdzernikiem 1943 i lipcem 1945, z wyjątkiem okresu (lu- cze Aikoku Maru i Kiyosumi Maru, niszczyciel Fumizuki, ty-kwiecień 1945 - remont w kraju) uczestnictwo, jednak tendry okrętów podwodnych Rio de Janeiro Maru i Heian nie tylko, w następujących operacjach, działaniach eskor- Maru, transportowiec lotniczy Fujikawa Maru, 6 zbiorni- towych, dozorowaniu, naprowadzaniu myśliwców oraz kowców oraz 17 niszczycieli – łączny tonaż – około 200 000. akcjach ratunkowych: rajdzie na wyspę Wake (5-6 paź- Samoloty z Enterprise (CV-6) zatopiły także niszczyciele dziernika 1943), operacji na Wyspach Gilberta (20 listopa- Oite i Agano da-8 grudnia 1943), okupacji atoli Kwajalein i Majuro (29 Podczas ataków samolotów okręty z TF 58, w tym Izard, stycznia-8 lutego 1944), operacji w Hollandia (21-24 kwiet- zatopiły lekki krążownik Katori, niszczyciel Maikaze oraz nia), operacji Mariańskiej (25 czerwca-6 sierpnia), Bitwie na ścigacz okrętów podwodnych Nr 24. Dodatkowo, zostało Morzu Filipińskim (19-20 czerwca), zajęciu i okupacji Sa- zniszczonych lub uszkodzonych 250 do 275 samolotów ja- ipan (12-24 czerwca) oraz Guam (21 lipca 1944), a także lą- pońskich dowaniach w Zatoce Brunei (7-10 stycznia 1945) oraz koło • 1944-02-22 — Udział w osłonie lotniskowców prowa- Balikpapan (1-3 lipca 1945) dzących uderzenia na akwen Tinian-Saipan, 26 lutego wy- • 1944-01-30 — Uratowanie trzech amerykańskich lot- cofanie na Majuro. Od marca do sierpnia wsparcie operacji ników, następnie napotkanie małego konwoju japońskie- 5 Floty na Nowej Gwinei i Marianach. Udział w Bitwie na go koło atolu Ujae. Zatopienie w ciągu kolejnych 34 minut Morzu Filipińskim (19-20 czerwca 1944) oraz w paździer- wszystkich czterech jednostek japońskich: frachtowca, śred- niku w pierwszej części operacji przeciwko Okinawie i For- niego zbiornikowca oraz dwóch małych jednostek: frach- mozie towca i eskortowca Podczas kolejnych miesięcy kontynuowanie wsparcia ude- • 1944-02-17 — Jako jednostka TG 50.9 uczestnictwo rzeń przeciwko nieprzyjacielowi, 28 marca wyjście na Eni- w uderzeniu na Truk, archipelag Karolinów. Podczas tej ak- wetok dokąd przybył 2 kwietnia. Dołączenie do konwoju, cji miało miejsce zatopienie lekkiego krążownika Katori 20 kwietnia zawinęcie do Seattle. 30 czerwca wyjście do Pe- oraz niezidentyfikowanego trałowca, a nieco później ściga- arl Harbor, w sierpniu w Adak, Alaska dołączenie do Sił Pół- cza okrętów podwodnych Nr 24 [Typ „Nr 13”, 438 ts, 50,9 m nocnego Pacyfiku (całk.), 46,3 m (mpp), 16 w], uratowanie 6 rozbitków • 1945-08-31 — Wyjście ku Honsiu, Japonia. W dalszym Po zakończeniu działań wojennych pozostawanie na Da- ciągu wojny uczestnictwo w operacjach w północnej Japo- lekim Wschodzie w służbie okupacyjnej. 29 grudnia 1945 nii. Do 15 listopada 1945 udział w uwalnianiu jeńców wo- odejście na zachodnie wybrzeże jennych oraz demobilizacji jednostek japońskiej armii i floty • 1946-01-08 — Zawinięcie do San Francisco, później • 1945-11-30 — Zawinięcie do Seattle, przygotowanie do przydzielenie do 19 Floty dla dezaktywacji dezaktywacji w Puget Sound Naval Shipyard, w Bremerton. • 1946-06-25 — Wycofanie ze służby, w rezerwie w San 2 kwietnia 1946 wyjście do San Diego Diego • 1946-05-31 — Wycofanie ze służby w San Diego oraz • 1972-11-01 — Skreślenie z listy floty – przeznaczenie do przeniesienie do rezerwy wykorzystania w roli celu w testach pocisków rakietowych • 1968-05-01 — Skreślenie z listy floty (10 gwiazd bojo- „Harpoon” (11 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) wych za służbę w II WŚ) • 1976-06-29 — Zatopienie jako celu kierowanym lase- • 1970-04-02 — Sprzedaż na złom National Metal & Steel rowo ogniem artylerii głównej kalibru 203 mm L/55 Mk- Corp., Terminal Island, w Los Angeles, Kalifornia 71 niszczyciela Hull (DD-945) należącego do typu „Forrest Sherman”, około 1,8 km na południe od wyspy San Clemen- DD 590 Paul Hamilton te, Kalifornia. Zlokalizowanie wraku przez cywilnych nur- • 1943-01-20 — Położenie stępki w Charleston Navy Yard ków pod koniec 2009 i na początku 2010 roku w Charleston, Karolina Południowa (autoryzacja 1940-07-19) • 1943-04-07 — Wodowanie w Charleston Navy Yard DD 589 Izard w Charleston, Karolina Południowa • 1942-05-09 — Położenie stępki w Charleston Navy • 1943-10-25 — Wprowadzenie do służby. Po rejsach Yard w Charleston, Karolina Południowa (autoryzacja zgrywających załogę, 8 stycznia do 19 kwietnia 1944 służ- 1940-07-19) ba w roli niszczyciela szkolnego operującego z Norfolk, Wir- • 1942-08-08 — Wodowanie w Charleston Navy Yard ginia. 25 kwietnia wyjście w morze i 21 maja 1944 zawinię- w Charleston, Karolina Południowa cie do Pearl Harbor • 1943-05-15 — Wprowadzenie do służby; po rejsach Od 13 czerwca do 12 sierpnia udział w osłonie zespołów szkolnych, 15 września 1943 odejście z Norfolk, 4 paździer- zaopatrzenia obsługujących 3 Flotę podczas lądowania na nika przybycie do Pearl Harbor, wyjście 10 listopada 10 z TF Saipan 15 czerwca oraz towarzyszenie TF 58 podczas Bitwy 50 na Wyspy Gilberta, a po miesiącu na Makin na Morzu Filipińskim 19 i 20 czerwca

52 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele typu „Fletcher”

• 1944-08-20 — Odejście na Manus, Wyspy Admiralicji DD 591 Twiggs w towarzystwie lotniskowców eskortowych i zbiornikow- • 1943-01-20 — Położenie stępki w Charleston Navy Yard ców floty; od 1 września do 3 października udział w osłonie w Charleston, Karolina Południowa (autoryzacja 1940-07- zespołów zaopatrzenia obsługujących 3 Flotę podczas lądo- 19) wania oraz okupacji południowych Wysp Palau. Ponowne • 1943-04-07 — Wodowanie w Charleston Navy Yard działania w tej roli od 4 października do 15 listopada 1944 w Charleston, Karolina Południowa podczas ataków powietrznych na Okinawę, Luzon, Formo- • 1943-11-04 — Wprowadzenie do służby. Po rejsach zgry- zę, Wyspy Visayan oraz flotę japońską wających załogę, służba w roli niszczyciela szkolnego operu- Odejście do Zatoki Leyte, Filipiny, od 7 do 11 grudnia jącego z Norfolk, Wirginia. 12 maja 1944 odejście z Hamp- pełnienie służby patrolowej, 15 grudnia osłona lądowania ton Roads na Hawaje w towarzystwie lotniskowca oraz na Mindoro, od 27 grudnia 1944 do 2 stycznia 1945 osłona niszczycieli Franklin (CV-13), Cushing (DD‑797) i Richard P. okrętów zaopatrujących siły U.S. Army na Mindoro, od 3 do Leary (DD-664) 21 stycznia 1945 osłona uderzenia na Zatokę Lingayen, Fili- • 1944-06-06 — Zawinięcie do Pearl Harbor udział piny w szkoleniach i ćwiczeniach, także eskortowanie konwojów • 1945-01-04 — Uratowanie, 73 rozbitków z Ommaney pomiedzy Oahu i Eniwetok Bay (CVE-79) - patrz także Twiggs (DD-591). Po pobraniu • 1944-09-15 — Wyjście z Pearl Harbor w składzie 49 Eska- zaopatrzenia na Ulithi, od 10 lutego do 11 marca uczestnic- dry Niszczycieli, osłona TG 79.2, Transportowej Grupy Ude- two w uderzeniu na Iwo Jimę - prowadzenie bombardowa- rzeniowej „B”, która przez Eniwetok przeszła na Manus na nia wybrzeża, wsparcia ogniowego oraz ratowanie zestrze- Wyspach Admiralicji. Do końca roku kontynuowanie służ- lonych lotników by eskortowej oraz innych zadań typowych dla niszczycieli Po akcjach ratunkowych koło wysp Volcano i Bonin, 26 13 grudnia, po uderzeniu kamikaze w niszczyciel Hara- marca zapewnianie wsparcia ogniowego podczas lądowania den (DD-585) pomoc mu w walce z pożarami oraz zaopa- na Kerama Retto. Podczas oddelegowania od 21 marca do 17 trzenie rannych. 20 grudnia odejście Twiggs na Wyspy Palau czerwca: Okinawa Jima, Tsuken Shima, Ie Shima, Iheya Shi- • 1945-01-01 — Odejście z Kossol Roads, osłona wielkich ma oraz Aguni Shima zespołów operacyjnych przeznaczonych do inwazji na Lu- • 1945-06-17 — Odejście z Okinawy, przejście przez zon. Kilka okrętów z zespołu zostało trafionych podczas Guam, Eniwetok i Pearl Harbour na przegląd do San Diego, ataków powietrznych. 4 stycznia, kiedy podczas ataku kami- Kalifornia, zawinęcie tam 8 lipca kaze został utracony lotniskowiec eskortowy Ommaney Bay • 1945-09-24 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- (CVE-79), Twiggs uratował 211 rozbitków. 25 stycznia zawi- zerwy w San Diego nięcie na Ulithi na drobny remont oraz uzupełnienie zaopa- • 1968-05-01 — Skreślenie z listy floty (7 gwiazd bojo- trzenia wych za służbę w II WŚ) • 1945-02-10 — Dołączenie do TF 54, które 16 lutego do- • 1970-04-02 — Sprzedaż na złom National Metal & Ste- tarły do Iwo Jima. 10 marca odejście i 25 marca przybycie na el, w Los Angeles Okinawę dla wzięcia udziału w bombardowaniu przedinwa- Twiggs (DD-591) w ładnym burtowym ujęciu z 1944 roku. Fot. zbiory A. D. Bakera III

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 53 Niszczyciele typu „Fletcher” zyjnym. 28 kwietnia, podczas służby w roli jednostki ostrze- • 1958 — Wykorzystany jako cel i skażony radiaktywnie gania radiolokacyjnego TG 51, upadek kamikaze w wodę podczas operacji „Hardtack I” – podwodnych testach bomb blisko jego burty. Uszkodzenie poszycia kadłuba w częsci jądrowych „Wahoo” i „Umbrella” koło atolu Eniwetok podwodnej oraz skrzywienie prawoburtowej śruby przez • 1961-06-01 — Skreślenie z listy floty (5 gwiazd bojowych wybuch bomby. Naprawa uszkodzeń przez okręt warsztato- za służbę w II WŚ) wy Nestor (ARB-6) i 17 maja powrót do służby • 1962-03-08 — Celowo zatopiony koło wyspy San Cle- • 1945-06-16 — Strata wojenna; trafienie torpedą lotniczą mente, Kalifornia doświadczalnymi torpedami, z których koło Senaga Shima, nieopodal Okinawy, zrzuconą przez sa- jedna została wystrzelona z okrętu podwodnego Voladar molot kamikaze z lewej burty, która spowodowała wybuch (SS-490) należącego do typu „Tench”, a druga z Salmon (SS- 2 magazynu amunicji. Później zawrócenie przez samolot 573) typu „Sailfish” i rozbicie się w rufowej częsci okrętu pomiędzy wieżami ar- Oficjalnie przekazana, nieco opóźniona informacja mó- tyleryjskimi Nr 3 i Nr 4. Zatonięcie Twiggs w ciągu godziny, wiła o przeprowadzeniu eksperymentu, dla wykazania przy- 165 poległych lub zaginionych w tym dowódca okrętu oraz czyn serii awarii torped, które trapiły U.S. Navy podczas II kolejnych 18 z 22 oficerów. 131 członków załogi zostało ura- Wojny Światowej towanych • 1945-07-11 — Skreślenie z listy floty (4 gwiazdy bojowe DD 593 Killen* za służbę w II WŚ) • 1941-11-26 — Położenie stępki w Puget Sound Navy • 1957 — Podarowanie wraku rządowi Wysp Ryukyu Yard w Bremerton, Washington (autoryzacja 1940-07-19) • 1943-01-10 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard DD 592 Howorth* w Bremerton, Waszyngton • 1941-11-26 — Położenie stępki w Puget Sound Navy • 1944-05-04 — Wprowadzenie do służby w Puget So- Yard w Bremerton, Waszyngton (autoryzacja 1940-07-19) und Navy Yard. Po rejsach zrywających załogę, 19 sierpnia • 1943-01-10 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard opuszczenie Port Angeles, Waszyngton odejście do Pearl w Bremerton, Waszyngton Harbor, Hawaje. Stąd eskortowanie konwoju na Manus, Wy- • 1944-04-03 — Wprowadzenie do służby w Puget Sound spy Admiralicji, przybycie 14 września 1944 Navy Yard. Po rejsach zgrywających załogę, 22 lipca wyj- • 1944-10-12 — Odejście z Hollandii w składzie Sił Ude- ście w morze – osłona konwoju wiozącego żołnierzy piecho- rzenieowych Środkowych Filipin. 20 października przyby- ty morskiej do Pearl Harbor. Wyjście 25 sierpnia, dołączenie cie do Zatoki San Pedro. W ciągu kolejnych pięciu dób za- do 7 Floty w Hollandii i 30 września zawinięcie na dopiero pewnianie dziennego i nocnego wsparcia ogniowego. Starcie zdobytą wyspę Morotai eskadry Killen’a z nieprzyjacielem w Cieśninie Surigao pod- Następnie 16 października 1944 odejście z zatoki Hum- czas japońskiego ataku na siły uderzeniowe i Bitwie w Za- boldta, w drodze na Leyte, przybycie 22 października, pod- toce Leyte, 25 października. Wystrzelenie przez niszczyciel jęcie zadań eskortowych i przeciwpodwodnych z powodzeniem 5 torped w kierunku pancernika Yamashiro. • 1944-12-12 — Wyjście z Leyte na Mindoro wraz z Na- Ograniczenie przez jedno z trafień prędkości pancernika do shville (CL-43). Po bombardowaniach wybrzeża powrót do 5 węzłów umożliwające pozostałym niszczycielom jego za- Hollandii przez Leyte, przybycie 28 grudnia topienie Po rozpoczęciu operacji w Zatoce Lingayen, przybycie 13 • 1944-11-01 — Zaatakowanie koło Leyte przez 7 samo- stycznia w pierwszej grupie wzmocnienia. 15 lutego wyjście lotów nieprzyjaciela. Zestrzelenie czterech z nich – trafie- z Luzonu na Saipan, prowadzenie szkolenia przed opera- nie jednak przez jedną bombę, która zabija 15 członków cją desantową na Iwo Jima. Przybycie na Iwo Jimę 19 lutego, jego załogi. Po prowizorycznym usunięciu uszkodzeń, 15 rozpoczęcie niemal miesięcznego, ciągłego udziału w osło- stycznia 1945 zawinięcie na remont do Hunter’s Point, Ka- nie przeciwlotniczej oraz bombardowaniu wybrzeża lifornia • 1945-03-14 — Przejście przez Ulithi na Okinawę. • 1945-05-09 — Zawinięcie do Manus. Następnego dnia 1 kwietnia będąc w drodze wraz z krążownikiem St. Louis odejście do służby eskortowej i patrolowej na Filipinach. 10 (CL-49), zaatakowanie obydwu okrętów przez 8 samolotów czerwca wsparcie lądowania w Zatoce Brunei. 27 czerwca kamikaze. Trafienie niszczyciela przez samolot w nadbu- przybycie do Balikpapan, Borneo udział we wsparciu ognio- dówkę, w wyniku czego zginęło 9 członków jego załogi. Za- wym wrócenie do Stanów Zjednoczonych na remont, 2 maja za- • 1945-07-14 — Zawinięcie do Manili. Wyjście z portu winięcie do Mare Island 2 tygodnie później - dołączenie do Sił Północnego Pacyfi- • 1945-07-15 — Opuszczenie Mare Island, przejście do ku na Aleutach Pearl Harbor. Później, w drodze do Adak, Alaska, kiedy • 1945-08-31 — Wyjście z Adak, wsparcie sił okupacyj- 15 sierpnia ogłoszono kapituację Japonii. W konsekwencji nych na Wyspach Japońskich. 14 listopada odejście do Pu- przejście do Japoni, wyjście z Zatoki Tokijskiej 11 listopada, get Sound. Stąd przejście do San Diego, przybycie 2 kwiet- 28 listopada przybycie do San Francisco nia 1946 • 1946-04-30 — Wycofanie ze służby w San Diego i prze- • 1946-07-09 — Wycofanie ze służby w San Diego i prze- nisienie do rezerwy niesienie do rezerwy • 1957-09-01 — Przeholowanie do Long Beach Naval • 1957-09-01 — Przeholowanie do Long Beach Naval Shipyard, Kalifornia. Wyposażenie w przyrządy naukowe Shipyard, Kalifornia. Wyposażenie w przyrządy naukowe w celu przygotowania do wykorzystania jako celu w testach w celu przygotowania do wykorzystania jako celu w testach broni jądrowej broni jądrowej

54 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Killen (DD-593) w rejonie Richmond Beach, 8 czerwca 1944 roku. Fot. NARA • 1958 — Wykorzystany jako cel i skażony radiaktywnie Udział w eskorcie Generała MacArthur’a, płynącego na podczas operacji „Hardtack I” – podwodnych testach bomb krążowniku Cleveland do Manili. Później, 5 lipca odejście jądrowych „Wahoo” i „Umbrella” koło atolu Eniwetok na Leyte, a następnie przebazowanie do Subic Bay - udział • 1962 — Wykorzystanie w testach materiałów wybucho- w ćwiczeniach i szkoleniach wych w Zatoce Chesapeake • 1945-09-05 — Odejście dla wsparcia lądowania sił oku- • 1963-06-01 — Skreślenie z listy floty (2 gwiazdy bojowe pacyjnych Armii w Jinsen, Korea. Przez kilka kolejnych mie- za WW II). Przydzielenie do bazy Roosevelt Roads na Puer- sięcy wsparcie desantów żołnierzy amerykańskiej piechoty to Rico jako cel pływający morskiej w Tsingtao i Taku • 1975-04-15 — Zatopienie pociskiem rakietowym na • 1946-02-09 — Odejście do Stanów Zjednoczonych płytkich wodach Bahía Salina del Sur na wyspie Vieques, • 1946-05-31 — Wycofanie ze służby w Long Beach, Ka- Puerto Rico lifornia i wcielenie do rezerwy. Później przebazowanie do • 1975-04-16 — Sprzedaż Andy International, Inc., Mare Island, a przed 1967 do Stockton, Kalifornia w Brownsville, Teksas. Częściowe zdemontowanie wraku – • 1973-04-15 — Skreślenie z listy floty (2 gwiazdy bojowe raporty rozpoznania określają, że mniej niż połowa kadłuba za służbę w II WŚ) pozostaje na oznaczonym wrakowisku • 1973-11-01 — Wystawienie przez Defense Reutilization and Marketing Service (DRMS) do sprzedaży na złom. DD 594 Hart • 1973-12-03 — Sprzedaż na złom Zidell Explorations Inc. • 1943-08-10 — Położenie stępki w Puget Sound Navy w Portland, Oregon Yard w Bremerton, Waszyngton, pod nazwą Mansfield (au- toryzacja 1940-07-19) DD 595 Metcalf • 1943-03-21 — Przemianowanie na Hart • 1943-08-10 — Położenie stępki w Puget Sound Navy • 1944-09-25 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard Yard w Bremerton, Washington (autoryzacja 1940-07-19) w Bremerton, Waszyngton • 1944-09-25 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard • 1944-11-04 — Wprowadzenie do służby w Puget Sound w Bremerton, Waszyngton Navy Yard. 31 stycznia 1945 zakończenie standardowych • 1944-11-18 — Wprowadzenie do służby w Puget Sound ćwiczeń zgrywających załogę. 19 lutego 1945 wyjście do Pe- Navy Yard. Po rejsach zgrywających załogę koło San Diego arl Harbor. Od 27 lutego do 3 marca eskortowanie lotni- przydzielenie do Floty Pacyfiku. Odejście z Bremerton 19 lu- skowca Intrepid podczas operacji artyleryjskich i lotniczych. tego 1945 5 marca odejście na Ulithi, przybycie 16 marca • 1945-03-16 — Zawinięcie na Ulithi – operacje w skła- • 1945-04-19 — Odłączenie od 5 Floty i przejście na Filipi- dzie 3 Grupy Lotniskowców Eskortowych. Od 27 mar- ny w celu dołączenia do 7 Floty dla wzięcia udziału w lądowa- ca zapewnianie przez grupę wsparcia powietrznego opera- niach na Borneo. 9 czerwca 1945 przybycie do Zatoki Brunei; cjom desantowym na Kerama Retto (26 marca) i Okinawie od 11 czerwca także prowadzenie bombardowania wybrzeża (1 kwietnia). Następnie udział w rajdach przeciwko sąsied- w ramach wsparcia australijskich oddziałów desantowych nim wyspom zajętym przez Japończyków. 20 kwietnia odej-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 55 Niszczyciele typu „Fletcher”

ście przez Guam na Filipiny. 30 kwietnia dołączenie na Ley- Pearl Harbor, odejście na Eniwetok z konwojem PD-413-T. te do 7 Floty Krótki okres służby operacyjnej podczas II WŚ, 24 maja -15 • 1945-06-09 — Zawinięcie do Zatoki Brunei na Borneo sierpnia 1945, stanowiła niemal w całości służba eskortowa dla wspierania operacji desantowej wojsk australijskich na- i patrolowa na wodach wokół Eniwetok, Ulithi, Leyte, Oki- stępnego dnia. Po akcji koło Mari-Lutong od 19 do 21 czerw- nawy i Borneo ca, 27 czerwca przejście do Balikpapan przed operacjami • 1945-06-26 — Ostrzeliwnie japońskich instalacji brze- z TF 74 przed lądowaniem sił głównych wojsk australijskich gowych koło Miri, Borneo w ramach wsparcia australijskich 1 lipca sił lądowych. Akcja ta była jego jedyną operacją bojową pod- • 1945-08-04 — Dołączenie do Sił Morza Filipińskiego, czas wojny działania jako eskorta konwojów między Filipinami i Oki- • 1945-08-15 — W Buckner Bay, Okinawa. Po przerwaniu nawą. Podczas rejsu z konwojem 10K-204, kiedy był jeden działań bojowych działalność we wspieraniu sił okupacyj- dzień od Okinawy nastąpiła kapitulacja Japonii nych oraz służbie patrolowej u wybrzeży północnych Chin • 1945-09-04 — Odejście z Okinawy - udział w lądowaniu • 1946-02-19 — Zawinięcie do San Pedro, Kalifornia. sił okupacyjnych Armii w Korei i 8 września dołączenie do • 1946-06-14 — Wycofanie ze służby i wcielenie do rezer- Shields, Hart i Conner dla przeprowadzenia TU 78.1.15 przez wy zaminowane Morze Żółte do Jinsen. Na początku 1946 odej- • 1950-07-15 — Ponowne wprowadzenie do służby i we ście do San Diego włączenie w sklad 16 (Nieaktywnej Rezer- wrześniu 1951 przebazowanie na Daleki Wschód – udział wowej) Floty w swej pierwszej turze Wojny Koreańskiej • 1946-03-01 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- • 1952-11-01 — Wyjście w drugą turę Wojny Koreańskiej, zerwy w San Diego powrot do San Diego 1 czerwca 1953 • 1951-07-01 — Przebazowanie do Long Beach, Kalifor- • 1954-02-11 — Ponowne przybycie do Korei, operowa- nia. W 1960 przebazowanie do Stockton, Kalifornia nie z TF 77, 21 lutego odejście do Subic Bay, Filipiny. Powrót • 1971-01-02 — Skreślenie z listy floty (3 gwiazdy bojowe do San Diego 18 lipca 1954. Od tego czasu do listopada 1963 za służbę w II WŚ) siedmiokrotne oddelegowania do WESTPAC • 1972-06-06 — Sprzedaż na złom Union Minerals & Al- • 1963-11-30 — Przerwanie działalności jako jednostki loys Corp. z Nowego Jorku, Nowy Jork floty operacyjnej i przydzielenie do zespołu okrętów szkol- nych Rezerwy Marynarki, wejście w skład 27 Rezerwowej DD 596 Shields Eskadry Niszczycieli • 1943-08-10 — Położenie stępki w Puget Sound Navy Spędzenie 8 kolejnych lat, ze zmiejszoną przez cały czas Yard w Bremerton, Washington (autoryzacja 1940-07-19) o ponad 50% załogą, w służbie Dowództwa Rozwoju i Szko- • 1944-09-25 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard lenia w Bremerton, Waszyngton • 1972-03 — Uznanie jego modernizacji za nieopłacalną • 1945-02-08 — Wprowadzenie do służby w Puget Sound • 1972-07-01 — Wycofanie ze służby w San Diego i skre- Navy Yard. Po rejsach zgrywających załogę, 6 maja odej- ślenie z listy floty. Sprzedaż Brazyli (3 gwiazdy bojowe za ście do Pearl Harbor. Po kilku dniach operowania w pobliżu służbę w Korei) Metcalf (DD-595) na konserwacji, 1970 rok. Fot. zbiory Hartmuta Ehlersa

56 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele typu „Fletcher”

DD 597 Wiley • 1954-06 — Przebazowanie na Pacyfik jako jednostki • 1943-08-10 — Położenie stępki w Puget Sound Navy 7 Floty. W listopadzie powrót do Floty Atlantyku Yard w Bremerton, Washington (autoryzacja 1940-07-19) • 1965-03-26 — Wycofanie ze służby w Filadelfii i wciele- • 1944-09-25 — Wodowanie w Puget Sound Navy Yard nie do rezerwy w Bremerton, Waszyngton • 1974-12-01 — Skreślenie z listy floty (8 gwiazd bojowych • 1945-02-22 — Wprowadzenie do służby w Puget Sound za służbę w II WŚ) Navy Yard. Prowadzenie rejsów szkoleniowych koło San • 1975-07-31 — Sprzedaż na złom Boston Metals Co. Diego, a później odejście na Hawaje. 19 maja wyjście z Port w Baltimore, Maryland Angeles, 26 maja zawinięcie do Pearl Harbor • 1945-06-13 — Wyjście na Filipiny w eskorcie lotni- DD 630 Braine skowca eskortowego Cape Gloucester (CVE-109). Przybycie • 1942-10-12 — Położenie stępki w Bath Iron Works Corp. na Leyte 13 lipca i do Subic Bay 15 lipca. Następnie udział w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) w szkoleniach i 9 sierpnia wyjście z Subic Bay w eskorcie ma- • 1943-03-07 — Wodowanie w Bath Iron Works Corp. łego zespołu zbiornikowców na Wyspy Ryukyu. Później do- w Bath, Maine łączenie do sił w północnych Chinach. Po zakończeniu woj- • 1943-05-11 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy ny udział w działaniach u wybrzeży Azji, gdzie walczyły ze Yard, latem 1943 oddelegowanie do Pearl Harbor sobą siły chińskich komunistów i nacjonalistów • 1943-10 — Do marca 1944 uczestnictwo w bombardo- • 1945-09-08 — Osłona lądowania wojsk amerykańskich waniu wyspy Wake (5-6 października), w początkowej fa- sił pokojowych koło Jinsen (Inchon), Korea zie lądowania w zatoce Empress Augusta, Bougainville (1-3 • 1945-10-12 — Dołączenie do zespołu szybkich lotni- listopada 1943) oraz lądowaniu na Green Island (15 lutego skowców operujacych w Zatoce Pohai. Pozostawanie na Da- 1944). Przejście do Rabaul Harbor na nocne bombardowa- lekim Wschodzie do grudnia, później przejście do Stanów nie wybrzeża (24-25 lutego) oraz wsparcie lądowania na wy- Zjednoczonych przez Guam, Eniwetok oraz Pearl Harbor. spie Emirau, w archipelagu Bismarcka (20 marca 1944) 3 stycznia 1946 przybycie do San Francisco, Kalifornia. 11 • 1944-06-14 — Odniesienie niewielkich uszkodzeń pod- marca otrzymanie rozkazu rozpoczęcia dezaktywacji i na- czas udziału w bombardowaniu wyspy Tinian, kontynuowa- stępnego dnia przejście do San Diego nie jednak operacji na Marianach do 23 czerwca, kiedy to • 1946-08-09 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- odszedł na miesiąc do Stanów Zjednoczonych zerwy w San Diego • 1944-10 — Do maja 1945 prowadzenie wsparcia ognio- • 1968-05-01 — Skreślenie z listy floty wego podczas lądowania na Leyte (20 października), odpar- • 1970-04-02 — Sprzedaż na złom National Metal & Steel cie ataku powietrznego (18 listopada 1944), uczestnictwo Corp., Terminal Island w Los Angeles w lądowaniu w Zatoce Lingayen (4-15 stycznia 1945), za- topienie nieprzyjacielskiego niszczyciela 7 stycznia, wspar- DD 598 do 615, DD 616 do 628: 18 jednostek typu cie lądowania na półwyspie Bataan oraz Corregidorze (14- „Mayo” oraz 13 typu „Gleaves”. Obydwa te typy były w rze- 28 lutego), a od 16-25 maja uczestnictwo w operacjach na czywistości praktycznie identycznymi niszczycielami po- Okinawie dobnymi do typu „Benson-Livermore”, Grupa 1 oraz „Ben- • 1945-05-27 — Trafienie przez dwa samoloty samobój- son-Livermore”, Grupa 2 cze w część dziobową i śródokręcie, starty 67 poległych i 102 rannych. Pozostawanie na Kerama Retto, Wyspy Ryukyu, DD 629 Abbot 19 czerwca odejście na remont awaryjny, 19 lipca przybycie • 1942-09-21 — Położenie stępki w Bath Iron Works Corp. do Stanów Zjednoczonych. 21 lipca 1945 przejście do Bosto- w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) nu na remont końcowy. Później przejście do stoczni mary- • 1943-02-17 — Wodowanie w Bath Iron Works Corp. narki w Charleston, w celu dezaktywacji w Bath, Maine • 1946-07-26 — Wycofanie ze służby przeniesienie do re- • 1943-04-23 — Wprowadzenie do służby w Boston Navy zerwy w Charleston Navy Yard (9 gwiazd bojowych za służ- Yard. Służba eskortowa na Atlantyku i Karaibach bę w II WŚ) • 1943-09-10 — Odejście na Pacyfik • 1951-04-06 — Wprowadzenie do służby w Charleston • 1944-01 — Do sierpnia 1945 prowadzenie wsparcia włączenie do Floty Atlantyku, w tym służba na Morzu Śród- ogniowego, służby patrolowej i eskortowej podczas inwazji ziemnym w składzie 18 Eskadry Niszczycieli na Wyspy Marshalla (29 stycznia-18 lutego 1944), lądowania • 1954-11-30 — Odejście na Pacyfik jako okręt flagowy w Hollandii (21 kwietnia-4 maja), inwazji na Mariany (16 21 Eskadry Niszczycieli. Włączenie w skład TF 77 w Japonii stycznia-1 sierpnia), lądowaniach na Leyte (20 październi- udział w patrolach na wodach Formozy. 19 czerwca 1955 po- ka-10 listopada), lądowaniach w Zatoce Lingayen (4-18 stycz- wrót na Zachodnie Wybrzeże nia 1945), lądowaniach w Zatoce Manilskiej-Bicol (13-28 lu- • 1965 -1967 — W służbie z Task Force 77 na Yankee Sta- tego), wyzwoleniu południowych Filipin (28 lutego-3 marca) tion u wybrzeża Wietnamu. Wsparcie wojsk na lądzie oraz oraz operacjach 3 Floty przeciwko Japonii (10 lipca-9 sierp- przerywanie nieprzyjacielskich linii komunikacyjnych nia 1945) przez bombardowanie wybrzeża. Udział w operacjach de- • 1946-05-21 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- santowych w Wietnamie zerwy w Long Beach • 1968 — Ostatni rejs na zachodni Pacyfik, później 2-let- • 1951-02-26 — Wprowadzenie do służby w Long Beach nia służba w roli okrętu szkolnego rezerwy na Zachodnim i w czerwcu 1951 wcielenie do Floty Atlantyku Wybrzeżu

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 57 Niszczyciele typu „Fletcher”

• 1971-04-07 — Uznanie za okręt nadwyżkowy (9 gwiazd • 1951-05-19 — Wprowadzenie do służby w Long Beach, bojowych za służbę w II WŚ) Kalifornia. 27 sierpnia wyjście do Yokosuka i dołączenie • 1971-08-10 — Sprzedaż Argentynie do TF 77. Udział w operacjach u obydwu wybrzeży Korei, • 1971-08-17 — Wycofanie ze służby na Treasure Island, w tym w bombardowaniach instalacji na brzegu w San Francisco. Skreślenie z listy floty amerykańskiej • 1953-06-01 — Zawinięcie do San Diego. Podczas kolej- i wprowadzenie do służby we flocie argentyńskiej, jako ARA nych 5 lat służby odbycie czeterech kolejnych rejsów na Da- Almirante Domecq García (D-23) leki Wschód • 1958-06-27 — Wycofanie ze służby i przeniesienie do re- DD 631 Erben zerwy w San Diego • 1942-10-28 — Położenie stępki w Bath Iron Works Corp. • 1963-05-16 — Wypożyczenie Korei Południowej i tego w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) samego dnia wprowadzenie do służby we flocie południo- • 1943-03-21 — Wodowanie w Bath Iron Works Corp. wokoreańskiej, jako ROKS Chung Mu (DD-91) w Bath, Maine • 1975-06-02 — Skreślenie z listy floty amerykańskiej • 1943-05-28 — Wprowadzenie do służby w stoczni mary- i sprzedaż narki w Bostonie • 1943-10-02 — Zawinięcie do Pearl Harbor i dołączenie DD 632 do DD 641: Dziesięć jednostek typu „Gleaves” do 5 Floty. Wykonywanie zadań w osłonie lotniskowców (Cowie, Knight, Doran, Earle, Butler, Gherardi, Herndon, • 1943-12-04 — Efektywny ogień przeciwko samolotom Shubrik, Beatty, Tillman) nieprzyjaciela podczas wycofywania się zespołu operacyjne- go z wysp Marshalla DD 642 Hale • 1943-12-21 — Wyjście w morze ku Funafuti. Do 1945 • 1942-11-23 — Położenie stępki w Bath Iron Works Corp. udział w akcjach bombardowania Taroa i Wotje (29 stycz- w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) nia 1944, 31 stycznia 1944 oraz trzech innych), Bitwie w Za- • 1943-04-04 — Wodowanie w Bath Iron Works Corp. toce Leyte w październiku 1944 oraz osłonie lotniskowców w Bath, Maine i służbie eskortowej • 1943-06-15 — Wprowadzenie do służby w Bostonie. Po • 1945-08-09 — Podczas bombardowania zakładów sta- rejsach szkolnych, 21 września wyjście z Halifaksu i 9 paź- lowych w Kamaishi zatopienie ogniem artyleryjskim 2 nie- dziernika zawinięcie do Pearl Harbor przyjacielskich lugrów • 1943-11-08 — Wyjście dla wzięcia udziału w inwazji na • 1945-10-21 — Zawinięcie do Long Beach z pasażerami Wyspy Gilberta, osłona lotniskowców koło Tarawa, udział z Okinawy w bombardowaniu i lądowaniu na wyspie Betio, później • 1946-05-31 — Wycofanie ze służby i wcielenie do rezerwy 8 grudnia powrót do Pearl Harbor. 21 grudnia wyjście na Erben (DD-631) na fotografii lotniczej z maja 1951 roku. Fot. U.S. Navy

58 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Hale (DD-642) po reaktywacji do służby w marcu 1951 roku. Fot. U.S. Navy Wyspy Ellice, później 21 stycznia 1944 uczestnictwo w in- • 1960-07-30 — Wycofanie ze służby w Bostonie po okre- wazji na Wyspy Marshalla, od 29 stycznia do 22 lutego ata- sie doświadczeń z antyjądrowym uzbrojeniem okrętów pod- kowanie atoli Maloelap i Wotje wodnych Do końca 1944 wykonywanie podobnych zadań, w tym • 1961-01-23 — Wypożyczenie Kolumbii na mocy Milita- lądowanie na Guadalcanalu, Hollandii i Leyte. 24 listopa- ry Aid Program (MAP), tego samego dnia wprowadzenie do da odejście z Leyte i 22 grudnia 1944 zawinięcie do San służby we flocie kolumbijskiej jako ARC Antioquia (DD-01) Francisco • 1975-06-02 — Formalne skreślenie z listy floty amery- • 1945-02-25 — Powrót do Pearl Harbor. 14 marca odej- kanskiej (6 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ) ście z zespołem lotniskowca Essex kontradmirała Forresta Sherman’a na Ulithi i Okinawę. Do końca wojny wypełnia- DD 643 Sigourney nie zadań osłonowych i eskortowych oraz bombardowanie • 1942-12-07 — Położenie stępki w Bath Iron Works Corp. wybrzeża w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) • 1945-10-19 — Zawinięcie do Seattle, Waszyngton. Po- • 1943-04-24 — Wodowanie w Bath Iron Works Corp. czątkowo w służbie w San Diego w Bath, Maine • 1947-01-15 — Wycofanie ze służby przeniesienie do re- • 1943-06-29 — Wprowadzenie do służby. 14 września zerwy w San Diego 1943 wyjście wraz z Baltimore (CA-68) z Norfolk na Za- • 1951-03-24 — Wprowadzenie do służby w Long Beach, chodnie Wybrzeże. 3 października zawinięcie do San Die- Kalifornia. 11 lipca 1951 zawinięcie do nowej bazy macie- go. Następnego dnia odejście przez Pearl Harbor na Espiritu rzystej w Newport, Rhode Island. Wykonywanie różnych Santo. Przybycie 24 października przydzielenie do 44 Dywi- zadań, w tym rejsów z podchorążymi oraz oddelegowa- zjonu 22 Eskadry Niszczycieli nie na Morze Śródziemne. Od września 1953 do stycznia • 1943-11-17 — Podczas eskortowania transportowców 1954 modernizacja i przegląd w Filadelfii. Przez następnych do zatoki Empress Augusta stanie się wraz z transportowca- sześć lat odbycie dwóch rejsów dookoła świata (1954 i 1958), mi celem ataków lotniczych. Szybki transportowiec McKe- trzech oddelegowań na Morze Śródziemne oraz w latach an (APD-5) został trafiony torpedą i zaczął gwałtownie pło- 1955/56 służby w roli okrętu szkolnego artylerii Sił Niszczy- nąć. Sigourney i Talbot (DD-114) stanęły przy jego burtach cieli w Newport na około pół godziny próbując ratować ocalałych. McKean

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 59 Niszczyciele typu „Fletcher” zatonął tracąc 64 członków swojej załogi oraz 52 zaokręto- • 1944-07-21 — Bombardowanie wybrzeża Asan Be- wanych na nim żołnierzy. Uratowanie przez będący pod cią- aches na Guam, a później wykonywanie podobnych zadań. głymi atakami Sigourney 34 osób W grudniu zapewnianie wsparcia przeciwlotniczego oraz • 1944-12-31 — Odejście z Manus z TG 79.2 w kierun- ogniowego lądowania na Mindoro do czasu odejścia do Za- ku Filipin. Przez 12 poprzednich miesięcy aktywność na toki Leyte 26 grudnia 1944 Wyspach Green Island, Archipelagu Bismarcka koło Ra- • 1945-01-04 — Wyjście z San Pedro, Filipiny z Siłami baul, Wyspy Duke of York, Bougainville, Emirau, Sa- Uderzeniowymi Zatoki Lingayen. Po trafieniu 8 stycznia ipan, Tinian, Wyspach Palau, Peleliu, Zatoce Leyte oraz lotniskowca eskortowego Kitkun Bay (CVE-71) na linii wod- Mindoro nej przez kamikaze, Stembel asysta równolegle do jego bur- • 1945-05-06 — Odejście z Filipn do Stanów Zjednoczo- ty, zdjęcie z pokładu uszkodzonego okrętu 360 członków nych przez Wyspy Marshalla i Pearl Harbor. W poprzednich jego załogi miesiącach eskortowanie konwojów i wspieranie operacji • 1945-01-11 — Wspólnie z czterema innymi amerykań- desantowych na wszystkich Wyspach Filipińskich skimi niszczycielami zatopienie 15,25-metrowego lugra, • 1945-05-31 — Zawinięcie do San Pedro, Kalifornia. zbiornikowca kabotażowego oraz frachtowca w porcie San Wejście do stoczni Bethlehem Steel Co. na przegląd trwa- Fernando, w Zatoce Lingayen. Następnego dnia bombardo- jący do 3 września. Następnego dnia przebazowanie do wanie miasta Rosario. W lutym uczestnictwo w inwazjach San Diego, a miesiąc później do Nowego Jorku – przyby- na wyspy Volcano oraz Iwo Jimę cie 20 października. Nieco później skierowanie do Charle- • 1945-03-18 — Uczestnictwo w pierwszej operacji prze- ston, Karolina Południowa w celu przygotowania do dez- ciwko macierzystym Wyspom Japońskim - Kyusiu w ra- aktywacji mach wsparcia zespołu szybkich lotniskowców. 29 i 30 lipca • 1946-03-20 — Wycofanie ze służby, w rezerwie w Char- udział w ostatniej akcji bojowej – ostrzeliwaniu celów w Ha- leston, Karolina Południowa mamatsu, Honsiu • 1951-09-07 — Wprowadzenie do służby w Charle- • 1945-09-13 — Zawinięcie do Port Angeles, Waszyng- ston, Karolina Południowa. Po szkoleniu zgrywajacym za- ton. W listopadzie odbycie przeglądu przed-dezaktywacyj- łogę w Zatoce Guantanamo, w kwietniu 1952 dołączenie nego w Puget Sound Naval Shipyard w Bremerton. Następ- do 322 Dywizjonu Niszczycieli z bazą Norfolk jako macie- nie przejście w dół wybrzeża do San Diego rzystą. W latach do końca 1958 udział w 7-miesięcznej tu- • 1946-05-31 — Wycofanie ze służby w San Diego oraz rze na Dalekim Wschodzie oraz rejsie dookoła świata w la- wcielenie do Floty Rezerwowej Pacyfiku tach 1953/54, a także rejsie do Europy z 322 Dywizjonem • 1951-11-09 — Przywrócenie do służby w San Diego. 21 Niszczycieli w 1955, rejsach z podchorążymi do Europy w la- czerwca 1952 wyjście do Korei, powrót 5 stycznia 1953. 16 tach 1954, 1956 i 1958 oraz oddelegowanie do składu 6 Flo- maja 1953 ponowne wyjście na wody Koreańskie do 8 grud- ty w 1957 nia. Później, coroczne oddelegowania na zachodni Pacyfik • 1959-01-01 — Zmiana bazy na Filadelfię i wcielenie do (czerwiec-październik 1954, maj-listopad 1955, lipiec-gru- Rezerwowej Floty Szkolnej dzień 1956, lipiec-grudzień 1957) • 1960-05-01 — Wycofanie ze służby, w rezerwie w Fila- • 1958-02-03 — Wejście do Long Beach w celu przygoto- delfii wania do dezaktywacji • 1974-12-01 — Skreślony z listy floty (9 gwiazd bojowych • 1958-05-27 — Wycofanie ze służby w Long Beach, Kali- za służbę w II WŚ) fornia i przydzielenie do Floty Rezerwowej Pacyfiku. • 1975-07-31 — Sprzedaż przez Defense Reutilization • 1961-08-07 — Wypożyczenie Argentynie na mocy Mi- and Marketing Service (DRMS) na złom Boston Metals Co. litary Assistance Program (MAP) oraz wprowadzenie do z Baltimore służby we flocie argentyńskiej jako ARA Rosales (D-22) • 1975-09-01 — Skreślenie z listy floty amerykańkiej DD 644 Stembel (9 gwiazd bojowych za służbę w II WŚ, 3 za służbę w Woj- • 1942-12-21 — Położenie stępki w Bath Iron Works nie Koreańskiej) w Bath, Maine (autoryzacja 1940-07-19) • 1943-05-08 — Wodowanie w Bath Iron Works w Bath, DD 645 do DD 648: Cztery jednostki (Stevenson, Stock- Maine ton, Thorn, Turner) typu „Gleaves” • 1943-07-16 — Wprowadzenie do służby. Po rejsach zgrywających załogę, 2 października wyjście ku San Juan, (ciąg dalszy nastąpi) Puerto Rico. Stąd odejście z zespołem okrętów do Casa- blanki, a stąd na Hawaje. 11 listopada 1943 zawinięcie do Tłumaczenie z języka angielskiego Pearl Harbor Jarosław Palasek • 1944-01-16 — Odejście wraz z TF 58 dla wsparcia ata- ków powietrznych na Wyspy Marshalla, rozpoczętych 29 stycznia. Później rajdy na Truk, potężną bazę japońską na Karolinach, które miały miejsce 17 i 18 lutego. 10 marca skierowanie się na południowy Pacyfik dla wsparcia ope- racji lądowania koło Aitape, Nowa Gwinea. W maju dołą- czenie do 5 Floty jako okrętu flagowego 16 Flotylli LST – wzięcie udziału w inwazji na Guam

60 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Niszczyciele typu „Fletcher”

ANEKS do Rozdziału 5.3

Wyciąg z raportu „Remonty Konstrukcji na Przednich Rubieżach podczas II Wojny Światowej”, Biuro Okrętów: USS Newcomb (DD 586) Okręt: USS Newcomb (DD 586) Przyczyna uszkodzenia: cztery samoloty kamikaze (1 bomba) Data: 6 kwietnia 1945 Miejsce: Okinawa Typ: „Fletcher” (DD 445) Wyporność standardowa: 2 100 tons Długość całkowita: 114,73 m Szerokość maksymalna: 12,07 m Zanurzenie przed uszkodzeniem: nieznane Wodowanie: 4 lipca 1943 roku

6 kwietnia 1945 roku Newcomb był częścią osłony krążownika St. Louis podczas wsparcia operacji przeciwminowych u wybrzeża Okinawy. Po zakończeniu operacji, w trakcie kierowania się na spotkanie z nocną grupą osłonową, Newcomb stał się celem skoncentrowanego ataku siedmiu samolotów kamikaze. O 18:00, jeden samolot uderzył w jego tylny ko- min wyłączając z ruchu tylną kotłownię i powodując powstanie pożaru w górnej komorze roboczej wieży Nr 3 artylerii kalibru 127 mm. Nieco później, drugi samolot przenoszący bombę uderzył na śródokręciu w sąsiedztwie warsztatu tor- pedowego. Wybuch tej bomby spowodował poważne uszkodzenia w obydwu maszynowniach całkowicie unieruchomia- jąc okręt. Tylny komin, obydwa zespoły wyrzutni torpedowych, nadbudówka śródokręcia, stanowiska artylerii kalibru 40 mm oraz jej magazyny amunicji zostały wyrzucone za burtę (Fotografie 50 i 51). Pokład główny pomiędzy wręgami 108 i 135 został rozerwany, jego część prawoburtowa została wygięta do góry, a lewoburtowa w dół. Nadbudówkę rufo- wą oraz rejon śródokręcia ogarnął pożar. Trzeci samolot uderzył w komin przedni i spowodował wypływ paliwa w rejon objęty ogniem. O 18:11 równolegle do burty stanął Leutze, który asystował w walce z pożarem. O 18:15, ogień przeciw- lotniczy spowodował, że czwarty samolot został zepchnięty z kursu w kierunku pomostu i przelatując nad śródokręciem spadł na pokład rufowy Leutze gdzie eksplodował. O 18:30, równolegle do burty stanął Beale, który podał swoje węże przeciwpożarowe. Ogniska pożarów zostały zlokalizowane o 19:00 i wszystkie ugaszone o 19:30. Uszkodzenia części podwodnej kadłuba były następujące: • Stępka została wygięta na wręgu 120 na długości 60 cm i wzniesiona około 15 cm powyżej płaszczyzny podstawowej. • Na wręgu 119 otwór 1,52 m x 0,76 m ~1,83 m po lewej od osi symetrii • Na wręgach 120 i 121 dwa otwory 3,66 m x 5,49 m 1,52-1,83 m po prawej od osi symetrii • Na wręgu 118 otwór 0,3 m x 0,3 m ~1,83 m po lewej od osi symetrii • Na wręgu 119 otwór o średnicy 20 cm ~0,3 m po lewej od osi symetrii • Na wręgu 123 otwór o średnicy 15 cm ~0,3 m po prawej od osi symetrii • Liczne drobniejsze przebicia w okolicach wręgu 120. • Liczne rozszczelnienia poszycia pomiędzy wręgami 120 i 130. • Blachy poszycia kadłuba zostały nieco zdeformowane pomiędzy wręgami 100 i 140, maksimum wynosiło 15 cm na wręgu 120. Grodzie 110 i 131 1/2 zostały zniszczone tak, że pomieszczenia B-2, B-3-1 i B-4 zostały zalane do poziomu li- nii wodnej. Gródź 92 1/2 była poważnie wybrzuszona i uszkodzona, pozostała jednak nienaruszona do wysokości 1,5 m od pokładu głównego tak, że w pomieszczeniu B-1-1 wystąpiły tylko niewielkie przecieki. O 20:30 Newcomb został wzięty na hol i skierowany ku Keramo Retto, dokąd przybył o 09:30 następnego ranka. Dzia- łania ratunkowe początkowo sprowadzały się do zatrzymania niewielkich przecieków, usunięcia wody wypełniającej po- mieszczenia, usunięciu zniszczonych elementów konstrukcji w uszkodzonych rejonach oraz zamontowania nowego wy- posażenia kambuza w miejscu zniszczonych przez ogień. Około tydzień później, Newcomb został zadokowany po czym wykonano następujące naprawy: • Wszystkie otwory w poszyciu kadłuba zostały pokryte blachami o grubości 9,5 mm. • Wszystkie otwory rurociągów ssawnych i tłocznych w pomieszczeniach B-2, B-3-1 i B-4 zostały uszczelnione. Inne główne naprawy konstrukcji: • Na wręgu 120 zamontowano prowizoryczną gródź poprzeczną (Rysunek 24, Fotografia 52). • Blachy o grubości 9,5 mm zostały wykorzystane do naprawy wręgów ramowych 130 i 133 na lewej burcie oraz wrę- gach ramowych 133 i 136 na prawej burcie. • Usztywnienia wzdłużne pod zniszczoną częścią pokładu zostały zastąpione teownikami o grubości 9,5 mm. • Zniszczone środkowe części dziewięciu wręgów ramowych pod pokładem głównym zostały zastąpione ceownikami o wysokości 25 cm (Rysunki 25 i 26). • Uszkodzone elementy poszycia pokładu zostały zastąpione blachami o grubości 9,5 mm. (Fotografie 55 i 54) • Lewo- i prawoburtowe usztywnienia prostopadłe zostały wzmocnione teownikami 356 mm/152 mm x 9,5 mm/9,5 mm (Fotografia 55).

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 61 Vanguard podczas prób w lipcu 1946 roku. Maciej Chodnicki Osiągnął prędkość 30,4 węzła. Fot. NH&HC Tekst

OstatniOstatni krążownikkrążownik liniowyliniowy świataświata –– HMSHMS VanguardVanguard część III Winston powrócił do dalszego, szczegółowego rozwiąza- nie cytadeli. Umieszczony na wysoko- Wkrótce po ogłoszeniu stanu wojny, nia, stał się projekt 15c. O ile w sierp- ści linii wodnej (mniej więcej połowa Winston Churchill został Pierwszym niu 1939 opracowanie nowej siłowni wysokości nad i połowa pod pance- Lordem Morskim, tak jak na począt- nie stanowiło specjalnego problemu, rzem pokładowym w tym rejonie ka- ku Wielkiej Wojny. Flota przyjęła jego to w grudniu tego roku, sytuacja się dłuba). Miał chronić przed odłamkami nominację krótko „Winston powrócił”. zmieniła. Możliwość zrezygnowania oraz podmuchem pobliskich eksplo- W grudniu 1939 roku, Churchill z projektu nowego napędu, była bardzo zji, co miało ograniczyć napływ wody przejawił zainteresowanie projektem atrakcyjna. Wybrano więc wersję z si- w przypadku uszkodzenia. Zwiększono Vanguarda. Budowa nowych okrętów łownią Liona. Prace wykonane przed grubość opancerzenia stanowisk dział z działami 406 mm była wstrzymana wstrzymaniem projektu były tak nie- 133 mm do 63 mm. Wkrótce zresz- i nie było szans na szybkie wznowie- wielkie, że nie miały żadnego wpływu tą osłony kadłuba zredukowano do 63 nie prac, co jednak nie przeszkadza- na podjęcie decyzji. mm, artylerii uniwersalnej zwiększo- ło w ciągłym modyfikowaniu projek- Do istniejącej koncepcji postanowio- no do 76 mm. Nadal było to za mało tu w oparciu o doświadczenia wojenne. no wprowadzić odpowiednie zmiany. by powstrzymać pociski pancernika, Jednym z głównych powodów tego sta- Część wynikała z dotychczasowych do- czy ciężkiego krążownika, ale wystar- nu rzeczy, były kłopoty z produkcją świadczeń wojennych, reszta z banal- czająco przed ogniem niszczycieli, po- głównego uzbrojenia dla nich. Nowe nej przyczyny rezygnacji z wszelkich dmuchem pobliskich eksplozji oraz pancerniki były jednak nadal koniecz- ograniczeń traktatowych. Okręt mógł odłamkami. W pewnym zakresie na- ne. Koncepcja Vanguarda zdawała się być tak duży, jaki sobie Brytyjczycy ży- wet ogniem lekkich krążowników. rozwiązywać ten problem. Dzięki wy- czyli (oraz na jaki mogli sobie pozwo- Do przewidywanego oryginalnie korzystaniu istniejącej artylerii, moż- lić). Można więc było dołożyć elementy uzbrojenia dodano 4 stanowiska nie- na było zbudować tak potrzebny An- z których wcześniej rezygnowano z po- kierowanych rakiet przeciwlotniczych. glii nowy, ciężki okręt. wodu ograniczeń ciężarowych. Zwiększono zapasy paliwa, choć wy- Do okrętu dodano pasy grubego na magany zasięg nie wzrósł. Po prostu Vanguard 1940 76 mm pancerza burtowego przed i za przewidziano większy zapas na wypa- Tym razem sytuacja wyboru kon- cytadelą. Pancerz miał wysokość mniej dek akcji, czy niekorzystnych warun- kretnego rozwiązania jako podstawy więcej 2/3 tego co zastosowano w rejo- ków pogodowych.

62 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Jedyną zmianą wynikającą bezpo- zwyczajniej w świecie zabrakło dla nich ty. Przenosił dwa samoloty, tak samo jak średnio z doświadczeń wojennych, miejsca. Zanim rozwiązano problem, jego silniej uzbrojone półbliźniaki z któ- była chęć przywrócenia generatorów nadszedł maj. W tym czasie po dokład- rych się wywodził (King George V miał prądotwórczych napędzanych silnika- niejszej analizie uszkodzeń krążow- 4 samoloty). Rozważano zamontowa- mi wysokoprężnymi. nika, konstruktorzy doszli do wnio- nie wyposażenia lotniczego na rufie, ale W listopadzie 1939 roku Belfast, sku, że całkowita utrata napędu była rozwiązanie to zostało gruntownie prze- nowy i jeden z największych krążow- przypadkiem a nie regułą. W związku testowane przez Brytyjczyków w okre- ników lekkich Royal Navy wszedł na z czym zniknął problem zarezerwowa- sie międzywojennym na trzech typach minę. Wybuch nastąpił pod dnem jed- nia miejsca dla tak dużej ilości genera- ich pancerników i zostało jednoznacznie nostki. Krążownik miał naprzemien- torów dieslowskich. Nie zrezygnowano odrzucone, jako kompletnie nieprzydat- ny układ siłowni, co miało zapewnić, jednak z nich zupełnie, lecz zreduko- ne. Brytyjskie okręty miały operować że pojedyncze trafienie nie spowodu- wano ich ilość do dwóch. Zmieniono głównie na mało spokojnych wodach. je wyłączenia z akcji całego napędu. jednak ich położenie. Zamiast syme- Amplituda wahań pokładu w rejonie Niestety podkilowa eksplozja była nie- trycznego rozmieszczenia po obu bur- dziobu i rufy jest największa. Dla od- zwykle silna i niemal złamała okręt na tach, jeden umieszczono na wysokości miany na śródokręciu najmniejsza. Przy pół. Uszkodzenia były tak poważne, że dziobowych kotłowni, a drugi po prze- operowaniu głównie na niespokojnych rozważano złomowanie jednostki. Na ciwnej burcie na wysokości rufowych wodach, wyposażenie lotnicze musiało szczęście tak się nie stało i po remon- turbinowni. W efekcie szansa na wyeli- znaleźć się na śródokręciu jeśli w ogóle cie, który trwał dłużej niż jego budo- minowanie obydwu jednym trafieniem miało być używane. Z tych samych po- wa, okręt wrócił do służby. Zachował była praktycznie zerowa. wodów konieczne było zamontowanie się do dziś w roli muzeum. Podobnych zmian dokonywano hangaru. Z uwagi na brak miejsca prze- Nie to było jednak powodem zmar- w projekcie zawieszonych jednostek widziano przenoszenie jedynie dwóch twień projektantów. Pancernik ma jed- typu „Lion”. samolotów. Rozważano również w ogó- nak solidniejszą konstrukcję od krą- Podobnie jak Lion, Vanguard miał le rezygnację z wyposażenia lotnicze- żownika i przełamanie od jednej miny ulokowaną pośrodku okrętu katapul- go. Zdecydowanie lepszym nosicielem raczej mu nie groziło. Na Belfaście, za- tę umieszczoną prostopadle z możliwo- samolotów był lotniskowiec. Niestety stosowano naprzemienny układ si- ścią startu samolotów na obydwie bur- było ich zbyt mało, by zaspokoić potrze- łowni w konfiguracji, licząc od dzio- Projekt 15d by floty. Dotychczasowe ćwiczenia jed- by kotłownia, turbinownia, kotłownia, noznacznie wykazały, że przy walce na turbinownia. Pojedyncza eksplozja nie Wymiary [metry/stopy] dalekie dystanse wsparcie samolotu do powinna była wyłączyć całego napę- Długość między pionami 231,8/ 760,00 kierowania ogniem artylerii pancernika du głównego, w związku z czym zrezy- Długość na linii wodnej 244,0/ 800,00 zwiększa ponad dwukrotnie ilość tra- gnowano z dieslowskich generatorów Długość całkowita 246,7 / 809,00 fień. Co prawda Brytyjczycy preferowa- prądotwórczych. Okazało się jednak, Szerokość 32,2 / 105,50 li walki na średnie i krótkie dystanse, ale że odpowiednie umiejscowienie wy- zanurzenie, wyp. pełna 10,2 / 33,50 nie bali się walk na dalekie. Taka różni- buchu wyłącza całą siłownię. W skraj- Masy [ts] ca w skuteczności ognia nie mogła zo- nym przypadku, nawet kotły oddalone Wyp. standard/pełna [ts] 41 200 / 45 000 stać zignorowana. Poza tym samoloty od eksplozji, które nie zostaną zalane, Wyposażenie 1 100 przydawały się do prowadzenia rozpo- mogą zostać wyłączone z eksploata- Siłownia 3 250 znania. Dopóki nie weszło do służby od- cji z powodu wstrząsu. W efekcie zni- Uzbrojenie 5 750 powiednio dużo lotniskowców, większe ka dopływ pary i jednostka zostaje po- okręty artyleryjskie musiały przenosić Opancerzenie 15 500 zbawiona prądu w momencie kiedy jest samoloty. Kadłub 15 600 on najbardziej potrzebny, co może mieć Nieznacznie podwyższono kadłub tragiczne konsekwencje. Belfast był tak Paliwo 3 800 w rejonie dziobu, co miało zmniejszyć blisko bazy, że udało się go uratować, Osiągi jego zalewanie podczas płynięcia pod ale w przypadku takiej awarii na peł- Moc maszyn normal. [KM] 120 000 wiatr. Przy czym opierano się na tych nym morzu, sprawa mogła być już nie Moc maszyn forsow. [KM] 130 000 samych doświadczeniach co w przy- taka oczywista. W styczniu 1940 roku Prędkość maks [w] 29,5 / 30,25 padku projektowania typu „King Geo- zażądano zamontowania dieslowskich Zasięg/prędkość 14 000 / 10 rge V”, gdyż w momencie podjęcia de- generatorów prądu, by zapewnić ener- Opancerzenie cyzji o podwyższeniu dziobu, żaden gię w sytuacji awaryjnej, przy czym Burty, komory/sił. [mm] 381 / 356 ze wspomnianych pancerników jesz- sprawy poszły dalej niż w przypadku Pokład, komory/sił. [mm] 152 / 127 cze nie został ukończony i nie prze- King George V. Teraz nie dwa, ale czte- Art gł przód, góra [mm] 330 / 152 szedł prób. Na poprzednikach wie- ry z ośmiu generatorów miały mieć Boki, barbety [mm] 229 / 330 ża A mogła strzelać ze środkowych luf napęd dieslowski. Pojawił się poważ- przy kącie podniesienia 0 stopni, już Uzbrojenie ny problem z ich umiejscowieniem. Je- przy obrocie piętnastu stopni na bur- śli miałyby stanąć w pomieszczeniach Art główna 8x381 mm C42 tę. Vanguard dopiero przy 25. Oczy- przewidzianych dla turbogeneratorów, Art. uniwersalna 16x133 mm C50 wiście przy wyższym kącie podniesie- to trzeba było przenieść gdzieś pompy Art. przeciwlotnicza 48x40 mm C39 nia dział oraz w przypadku wieży B nie hydrauliczne i wyparowniki, gdyż naj- Samoloty / katapulty 2 / 1 było tego ograniczenia.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 63 Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Na przełomie kwietnia i maja pro- TS 1. Niestety rodzime zakłady były ką analogicznie jak na poprzednikach. jekt został zatwierdzony. Nadano mu tak obciążone produkcją, że nie było Sprawa była o tyle prosta, że zarów- nowy symbol 15d. Można było przy- mowy o wdrożeniu kolejnego syste- no system amerykański jak i brytyjski stąpić do opracowania rysunków wy- mu, do tego znacząco odbiegającego wymagały pomieszczeń umieszczo- konawczych i rozpoczynać budowę. konstrukcyjnie od poprzednich. Po- nych pod pokładem w których umiesz- Wydawało się, że stępkę uda się poło- czątkowo chciano by nowy system wy- czano przeliczniki artyleryjskie. Pew- żyć jeszcze w 1940 roku. produkowali Amerykanie. Nie byli oni nym problemem była znacznie większa W maju stało się oczywiste, że Fran- jednak chętni do wytwarzania sprzętu masa urządzeń amerykańskich, ale cja przegrała. Brytyjczycy musieli się zaprojektowanego poza USA. Owszem jednostka miała odpowiedni zapas przygotować do odparcia ewentualnej zdarzały się takie przypadki, ale je- wyporności i stateczności, by można inwazji wysp, która teoretycznie mo- śli istniała alternatywa, to preferowali było zaakceptować zmiany. gła nastąpić zaraz po kapitulacji kraju rodzime produkty, a właśnie wprowa- Oprócz powyższych zmian, po raz znad Sekwany1. W tej sytuacji rozpo- dzali do produkcji analogiczny system kolejny zwiększono pojemność zbior- czynanie budowy pancernika nie mia- Mk 37. Brytyjczycy byli nim bardzo za- ników z paliwem. ło większego sensu. Najpierw trzeba interesowani. Najpierw przeszedł prze- Projekt w tej postaci uzyskał akcep- było się uporać z problemami bieżący- budowę stary krążownik lekki Delhi, tację. mi, a po uspokojeniu sytuacji ewentu- który w miejsce starych dział 152 mm, Niewiele później zaczęto domagać alnie rozpoczynać budowy projektów otrzymał 5 amerykańskich dział 127 się zmian również w lekkim uzbroje- które dopiero po kilku latach miały mm oraz dwa dalocelowniki, plus całe niu przeciwlotniczym. Po doświad- dać jakieś efekty. niezbędne wyposażenie. Jeszcze na czeniach walki z Bismarckiem, gdy Nie przerwano jednak prac koncep- etapie projektu, Brytyjczycy zadecydo- brytyjskim samolotom udało się tra- cyjnych i projektowych. wali o zaadoptowaniu amerykańskie- fieniem torpedy zniszczyć na niemiec- go systemu kierowania ogniem na wła- kim okręcie stery, domagano się za- Vanguard 1941 sne potrzeby. Początkowo zakładano pewnienia ciągłego prowadzenia ognia We wrześniu 1940 roku sytuacja na zamontowanie amerykańskich daloce- w sektorze rufowym do samolotów frontach na tyle się ustabilizowała, że lowników zgodnie z brytyjską prakty- przelatujących z burty na burtę. Ak- można było zacząć myśleć o budowie tualnie przewidziane rozmieszczenie ciężkich okrętów. Sprawa była o tyle Projekt 15e pom pomów nie dawało takiej możli- nagląca, że do wojny włączyły się Wło- Wymiary [metry/stopy] wości. Domagano się więc co najmniej chy a wycofała Francja. Nowy ciężki, jednego stanowiska o płaszczyźnie sy- Długość między pionami 231,8 / 760,00 szybki okręt stał się bardziej atrakcyj- metrii okrętu. Umieszczenie go na da- Długość na linii wodnej 244,0 / 800,00 ny. Ciągle naciskano na wznowienie chu wieży X nie wchodziło w grę z wie- budowy dwóch pierwszych „Lionów”, Długość całkowita 246,7 / 809,00 lu powodów. Rozwiązaniem mogło być lub chociaż prototypowej jednost- Szerokość 32,9 / 108,00 zamontowanie go na pokładzie na ru- ki, niemniej nie było gdzie wytworzyć zanurzenie, wyp. pełna 10,1 / 33,00 fie, ale tu znów był problem z zalewa- uzbrojenia głównego dla nich. Vangu- Masy [ts] niem stanowiska przez fale, oraz ogra- ard nie miał tego problemu, w związ- Wyp. standard/pełna [ts] 41 600 / 45 700 niczeniem kątów ostrzału wieży Y. ku z czym prace wznowiono. Na razie Wyposażenie 1 100 Przeróbka nadbudówek wydawała się projektowe. Siłownia 3 250 co najmniej kłopotliwa. Umieszczenie Wszelkie zmiany zaowocowały zwięk- Uzbrojenie 5 950 centralnie jednego stanowiska „pom- szeniem masy, a więc i zanurzenia jed- Opancerzenie 15 200 -pomów”, powodowało konieczność nostki. Jeśli tendencja ta nie zostałaby Kadłub 16 100 likwidacji jednego z dalocelowników zatrzymana, okręt miałby kłopoty z do- Paliwo 4 100 artylerii uniwersalnej i przeniesienie kowaniem w wielu istotnych bazach. Za- pozostałego w płaszczyznę symetrii Osiągi proponowano więc, zwiększenie sze- jednostki. Dotychczasowe doświad- rokości do 108 stóp (prawe 33 m), oraz Moc maszyn normal. [KM] 120 000 czenie wskazywało jednak, że ustawie- redukcję grubości pancerza burtowego Moc maszyn forsow. [KM] 130 000 nie czterech dalocelowników w rogach o cal na całej długości cytadeli. Przy oka- Prędkość maks [w] 29,5 / 30,25 prostokąta jest rozwiązaniem jak naj- zji zlikwidowano wyrzutnie niekierowa- Zasięg/prędkość 14 000 / 10 bardziej słusznym. Ostatecznie stanęło nych rakiet przeciwlotniczych. Opancerzenie na siódmym stanowisku pom pomów Czym prędzej stworzono nowy szkic Burty, komory/sił. [mm] 356 / 330 na rufie. 15e/1940 uwzględniający te poprawki. Pokład, komory/sił. [mm] 152 / 127 Układ taki nadal budził kontrower- W tym czasie Brytyjczycy byli głę- Art gł przód, góra [mm] 330 / 152 sje. Wskazywano, że samolot przela- boko przekonali, że ich aktualnie mon- Boki, barbety [mm] 229 / 330 tujący z burty na burtę przed dziobem towany na okrętach system kierowania Uzbrojenie nie będzie mógł być ciągle ostrzeliwa- ogniem ciężką artylerią przeciwlotni- Art główna 8x381 mm C42 ny. Niewiele jednak można było w tej czą jest przestarzały i nie spełnia wy- Art. uniwersalna 16x133 mm C50 magań współczesnego pola walki. 1. To na ile taka inwazja była realna nie ma większe- Art. przeciwlotnicza 48x40 mm C39 Mieli świeżo opracowany tachyme- go znaczenia. Dziś wiemy, że Niemcy nie mieli żadnych Samoloty / katapulty 2 / 1 szans na zdobycie wysp brytyjskich szturmem. W poło- tryczny system kierowania ogniem wie 1940 roku nie dla każdego było to takie oczywiste.

64 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard sprawie zrobić. Tak jak nie było miej- niezwykle istotna, w związku z czym ciekawe na tej samej pochylni powstał sca na instalacje wewnątrz wieży pięt- postanowiono poprawić dziób Vangu- ponad 20 lat wcześniej Hood. nastocalowej w 1937 roku to do 1940 arda. Sprawa była o tyle łatwa, że okręt Początkowo budowa posuwała się nadal go nie przybyło, więc o monta- był wciąż na etapie projektowania. bardzo szybko. By zapewnić odpo- żu takiego uzbrojenia na jej dachu nie Owszem już wcześniej przewidywano wiednią ilość rąk do pracy, wstrzyma- było mowy, a umieszczanie czegokol- nieco większe podwyższenie kadłuba no budowę krążownika Bellerophon, wiek na dziobie nie miało najmniejsze- w części dziobowej niż na poprzedni- oraz kilku mniejszych jednostkach. go sensu z uwagi na spodziewane zale- kach, ale teraz chciano czegoś więcej. Liczono, że dzięki tym posunięciom, wanie przez fale. Początkowo rozważano dwie moż- jednostkę uda się ukończyć jeszcze we Wobec ciągle zwiększających się wy- liwości – dziób kliprowy, lub „zwy- wrześniu 1944 roku. Bez wstrzymy- magań dotyczących uzbrojenia przeciw- kle” stopniowe podwyższanie pokładu wania prac nad innymi okrętami, naj- lotniczego, zrezygnowano z wyposaże- w kierunku dziobu i ustawienie przed- wcześniejszym możliwym terminem nia lotniczego. W miejscu zwolnionym niej krawędzi kadłuba pod kątem. Wy- wydawał się maj 1945. po katapulcie, miała powstać mała nad- brano to drugie rozwiązanie. Dziób budówka, na którą miały zostać przenie- kliprowy nie był kompatybilny z aktu- Zmiany w trakcie budowy sione łodzie okrętowe. Dźwigi pozostały alnie stosowanymi parawanami. Bu- Rok 1942 na swoim miejscu. Odpadła koniecz- downiczy początkowo zaproponował Ledwo rozpoczęto prace, a przyszły ność obsługi samolotów, ale pozosta- pochylenie przedniej krawędzi pod ką- kolejne doświadczenia wojenne. W li- ła konieczność obsługi łodzi. Miejsce tem 30 stopni. Wkrótce zmniejszono stopadzie zatonął lotniskowiec Ark na rufowej nadbudówce, zwolnione po je do 20, by umożliwić dokowanie jed- Royal po otrzymaniu trafienia zaled- likwidacji łodzi, wykorzystano na dwa nostki w Devonport. wie jedną torpedą. Co prawda do utra- dodatkowe stanowiska ośmiolufowych Okręt miał mieć ulepszoną wenty- ty jednostki znacząco przyczyniła się „pom-pomów”. Dodatkowe dziesiąte lację, a niektóre pomieszczenia wręcz akcja ratunkowa, którą wykonywa- stanowisko miało stanąć na dachu wie- klimatyzację. Pancerniki typu „King no tak, jakby za wszelką cenę chciano ży B. Nadal był problem z przeprowa- George V” miały zdecydowanie za okręt zatopić, ale niektóre założenia dzeniem wszelkich instalacji wewnątrz mało wydajny system wymiany powie- projektowe nie pomagały w utrzyma- wieży, ale wydawało się, że czterolufo- trza wewnątrz kadłuba. Na zimnych niu jednostki na powierzchni wody. we stanowisko uda się zasilić. Ośmio- wodach ojczystych nie było to jeszcze Za jedną z przyczyn nieudanej ak- lufowego nie. W tej konfiguracji, jed- wielkim problemem, choć było uciąż- cji ratowniczej, uznano utratę zasila- nostka miała mieć 10 stanowisk liwe. Obawiano się jednak, że na wo- nia w energię elektryczną. Ark Royal „pom-pomów”, z czego 9 ośmiolufo- dach tropikalnych będzie z tym pro- miał wyłącznie generatory prądotwór- wych i jedno czterolufowe. Do tego blem. Vanguard miał służyć głównie cze napędzane parą z kotłów. Okazało pewną ilość działek 20 mm Oerliko- na Dalekim Wschodzie, gdzie zwykle się, że doświadczenie sprzed dwóch lat na. Z uwagi na łatwość przemieszcza- panują wyższe temperatury niż na pół- zdobyte podczas ratowania krążowni- nia tego uzbrojenia, ilość i przewidy- nocnym Atlantyku. Poprawa wentyla- ka Belfast, było jak najbardziej aktual- wane rozmieszczenie pojedynczych luf cji była koniecznością. Powodowało to ne, a utrata całego napędu jest jak naj- ciągle się zmieniała. nieuchronny wzrost masy. bardziej możliwa. Powrócono więc do W międzyczasie zdobyto pewne do- Jeszcze przed pościgiem za Bismarc- koncepcji by cztery z ośmiu generato- świadczenia wojenne. Po wejściu do kiem, zwiększono pojemność zbiorni- rów miały napęd silnikami wysoko- służby pancernika King George V, oka- ków z paliwem. Co prawda okręt miał prężnymi, a nie jak dotychczas dwa. zało się, że ma bardzo dobre właściwo- mieć ten sam zasięg nominalny co po- Podobnie jak półtora roku wcześniej ści morskie, ale niestety tendencje do przednio, ale zwiększono zapas pali- sprawiało to spore problemy. Dieslow- brania dużej ilości wody na dziób. Co wa na wypadek niekorzystnych wa- skie generatory nie dość że były cięższe prawda woda była odprowadzana z po- runków pogodowych, czy konieczność to większe. Trzeba było znaleźć miej- kładu przez umieszczone w tym celu zwiększenia prędkości podczas ak- sce dla wyparowników, które już nie falochrony, w efekcie począwszy mniej cji. Po pościgu za Bismarckiem, gdy mogły być w tym samych pomieszcze- więcej od wieży B, jednostka była raczej w pewnym momencie dowodzący sta- niach. Rozwiązaniem było zagospo- sucha, ale warunki na samym dziobie nęli przed perspektywą konieczności darowanie dodatkowych pomieszczeń były trudne do zaakceptowania. Poza przerwania akcji z powodu braku pa- po bokach komór amunicyjnych, któ- tym, gdy fale wchodziły na pokład, ge- liwa, konieczność zwiększenia zasię- re na poprzednikach pozostawały pu- nerowały duże ilości bryzgów, które za- gu była oczywistością. Co prawda Bi- ste. W pomieszczeniach po bokach lewały dalmierze. Przy niesprzyjającej smarcka udało się zatopić, ale niewiele rufowych maszynowni umieszczo- pogodzie wręcz cała wieża B mogła być brakowało by się wymknął. no generatory dieslowskie, a usunię- zalewana kaskadami wody, a bryzgi te z nich wyparowniki przeniesiono docierały do dalocelownika umiesz- Rozpoczęcie budowy nieco dalej w kierunku rufy. Zajmo- czonego na nadbudówce, co nie uła- 2 października 1941 roku w stoczni wały one pomieszczenia pomiędzy twiało prowadzenia ognia. John Brown Clydebank położono stęp- rufowymi komorami dział 133 mm, Dla Brytyjczyków zdolność do sku- kę pod ostatni, jak się miało okazać, a pasywną ochroną burt. Pozostałe tecznego prowadzenia ognia w niemal „w pełni opancerzony krążownik li- dwa wyparowniki znajdowały się wraz każdych warunkach pogodowych była niowy” zbudowany dla Royal Navy. Co z turbogeneratorami w pomieszcze-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 65 Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard niach umieszczonych pomiędzy dzio- ko okręt został obezwładniony pod- lotnicze z konieczności nie mogły być bowymi maszynowniami. Pomiędzy czas pierwszego ataku. zbyt ciężkie, a co za tym idzie i masa dziobowymi kotłowniami, a systemem Projektanci nie mieli dostępu do materiału wybuchowego nie mogła być ochrony burt umieszczono pompy hy- wraku, w związku z czym nie mo- zbyt duża. Spodziewano się, że głowi- drauliczne. Na generatory dieslowskie gli jednoznacznie stwierdzić, co było ce miały dwa do trzech razy mniej- zabrakło tam miejsca, więc przenie- przyczyną zatonięcia Prince of Wa- szy ładunek, niż to co system miał siono je do analogicznych pomiesz- les. Opierano się na zeznaniach ocala- wytrzymać. Niestety niewiele moż- czeń umieszczonych nieco bliżej dzio- łych, a zgodnie z przekonaniem Policji na było zrobić w dziedzinie zwiększe- bu – na wysokości dziobowych komór „nikt tak nie kłamie jak naoczny świa- nia odporności systemu. Wymagało- amunicyjnych dla pocisków 133 mm. dek”. Nie chodzi tu bynajmniej o ma- by to znaczącego poszerzenia okrętu, Większym problemem okazało się taczenie, lecz najzwyczajniej w świecie lub przeprojektowania wnętrza. Żadne jednak paliwo. Okręt już miał mieć zawodną ludzką pamięć, oraz uleganie z rozwiązań nie wchodziło w grę. Jedy- zbiorniki pozwalające na przecho- sugestiom. Z pośród sprzecznych rela- ne co można było zrobić, to pomiesz- wywanie ponad 4,5 tys ton mazutu, cji, wybrano wyjaśnienie, które wyda- czenia znajdujące się bezpośrednio a trzeba było znaleźć miejsce dla po- wało się najbardziej prawdopodobne. nad systemem ochrony burt zamie- nad 800 ton oleju napędowego dla ge- Uznano, że system ochrony przeciw- nić w pasywny system ochrony, tak by neratorów. Miejsca w dnie podwójnym torpedowej nie wytrzymał uderzenia, w przypadku dużego przechyłu, torpe- było dość, ale trzeba było jeszcze doro- gródź wewnętrzna się zapadła w efek- dy nie wybuchały przy niczym nieosło- bić instalację pomp i przepustów. Jak- cie pomieszczenia ochronione zosta- niętej burcie. Sprawa nie była taka pro- by tego było mało, dodatkowe paliwo ły zalane. Nie dano wiary świadkowi, sta, gdyż w tych miejscach znajdowały obciążało jednostkę, co pogarszało jej który twierdził, że po pierwszym ata- się toalety i prysznice dla załogi. Zgod- właściwości morskie, na których Bry- ku wał napędowy tak się wygiął, że nie z projektem, siła eksplozji przy bur- tyjczykom bardzo zależało. w pewnym momencie został rozerwa- cie miała być pochłonięta przez system Zanim w pełni zaimplementowa- ny na części. Wydaje się, że nikt nie ochrony pasywnej, a to czego nie uda- no wnioski z doświadczenia utraty mógł uwierzyć, że rozerwanie stalo- ło się powstrzymać, miało być przekie- Ark Royal, nadeszło kolejne. Pod Ku- wego walca o średnicy około pół me- rowane do góry właśnie do tych po- antanem japońskie samoloty zatopiły tra jest w ogóle możliwe. Przerwanie mieszczeń. W czasie alarmu bojowego Repulse i Prince of Wales. O ile znisz- grodzi wydawało się prawdopodobne, miały one być puste, także nie ryzyko- czenie ponad dwudziestoletniego krą- choć bardzo bolesne. System ochro- wano wielkimi stratami załogi z tego żownika liniowego specjalnie nie dzi- ny burt był zaprojektowany na wytrzy- tytułu, a po uszkodzeniu jednostka wiło, choć nie było mile widziane, to manie eksplozji tysiąca funtów TNT tak czy inaczej musiała wracać do bazy zatopienie nowoczesnego pancerni- (454 kg), a japońskie torpedy przeno- w celu dokonania napraw, także czaso- ka było dość nieoczekiwane. Może nie siły znacznie mniejszy ładunek. Nie do wo z mniejszą ilością pryszniców czy tyle samo zatopienie, co fakt jak szyb- końca było wiadomo jaki, ale torpedy ubikacji można było żyć. W przypad-

Prince of Wales w 1941 roku. Jego zatopienie było powodem kolejnej korekty projektu Vanguarda. Fot. U.S. Navy

66 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard ku zamiany tych pomieszczeń na war- rzyło się Prince of Wales. Po pierwszym lenia okrętu w energię elektryczną, po- stwowy system ochrony burt, trzeba trafieniu, uległo awarii cztery z ośmiu trzeba było działających pięciu z ośmiu było znaleźć gdzieś miejsce na zlikwi- generatorów prądu. Wkrótce dołą- generatorów. W wyniku uszkodzeń dowane pomieszczenia. W przypadku czył piąty, co nie tylko unieruchomi- wyłączone zostało pięć, a sprawne po- ciągłej eksploatacji, w realiach XX wie- ło większość artylerii przeciwlotniczej, zostały trzy. Najzwyczajniej w świe- ku, takie wyposażenie było jednak ko- ale również bardzo utrudniało pro- cie zabrakło prądu do zasilenia wszyst- niecznością. wadzenie akcji ratowniczej, oraz od- kiego co powinno pracować. Do tego Projektanci byli nieco sceptyczni co cięło znaczną część łączności z rufo- cztery z pięciu wyłączonych genera- do rozerwania grodzi i wskazywali na wą częścią okrętu. Załogi niektórych torów zostało zalanych, co uniemoż- wyliczenia realnej odporności ochro- pomieszczeń, przy braku łączności, liwiało rozprowadzanie energii elek- ny burt, jeszcze przed dokonaniem widząc duży przechył i słysząc bul- trycznej do urządzeń podłączonych zmian. W zależności od miejsca spo- got wlewającej się wody, spanikowa- do nich. Dlatego rufowa część okrętu dziewano się odporności na uderze- ły w przekonaniu o tonięciu jednost- miała jedynie zasilanie awaryjne, któ- nie od około 250 do 600 kg TNT. Wraz ki i opuściły stanowiska, nie dbając re zapewniło że ekipy awaryjne nie ze zmianą kształtu kadłuba ilość miej- o zamknięcie drzwi wodoszczelnych. musiały pracować w ciemnościach. Na sca które można było przeznaczyć na W efekcie woda rozlewała się do kolej- więcej zabrakło prądu. Dziobowa część ochronę przed torpedami zmieniała nych pomieszczeń i nie było jak jej za- okrętu była w pełni zasilona. Nie dziwi się, a co za tym idzie odporność na wy- trzymać. więc, że generalne rozwiązanie zostało buchy podwodne również. Niemniej Vanguard miał otrzymać o wiele uznane za satysfakcjonujące, choć mile zmian dokonano. Podwyższenie sys- lepszą komunikację wewnętrzną. Do- widziane byłoby odsunięcie generato- temu nie wpłynęło specjalnie na jego robiono pionowe szyby ewakuacyjne rów od systemu ochrony burt, ale na to odporność na uderzenie pierwszej tor- z pomieszczeń znajdujących się pod zabrakło miejsca. Co ciekawe na Prin- pedy, ale w przypadku kolejnych tra- linią wodną. Szyby można było za- ce of Wales obydwa generatory zasila- fień, jednostka powinna być bardziej mknąć od góry, a załoga mogła opuścić ne silnikami wysokoprężnymi przesta- odporna. Niejako przy okazji zyskano pomieszczenia bez otwierania drzwi ły działać, a w pełni sprawne pozostały nieco na pojemności zbiorników pali- wodoszczelnych. trzy turbogeneratory, dzięki temu, że wa. Środkowe pomieszczenie, podob- Co ciekawe nie uznano za konieczne część kotłowni działała do końca. Nie- nie jak piętro niżej, miało być wypeł- znaczące przerabianie instalacji elek- mniej generalne rozwiązania elektrow- nione płynem, by zapewnić poprawne trycznej. Wbrew rozpowszechnianym ni Vanguarda pozostały bez zmian. działanie całości. tezom o niesprawdzeniu się brytyjskie- Nie przywracano turbogeneratorów, Dziś, dzięki kolejnym wyprawom go pierścienia, w rzeczywistości w peł- lecz pozostawiono dopiero co zatwier- nurków, wiemy że świadek wskazują- ni się on sprawdził i działał, tak jak po- dzoną konfigurację z połową generato- cy na rozerwanie wału napędowego, winien. Pierścień jest podstawową, rów zasilanych parą i połową napędza- któremu nie dano wiary, miał rację. jedną z najprostszych metod zapew- nych dieslami. Gródź przeciwtorpedowa wytrzymała nienia połączeń zapasowych. Stosuje Mimo początkowego pośpiechu, wszystkie uderzenia torped, które tra- się go w energetyce, telekomunikacji, wkrótce prace spowolniły. fiły w rejonie chronionym warstwo- sieciach przemysłowych. Aktywne wę- Niemcy wycofali z Brestu pancerni- wym systemem burt. Gros zniszczeń zły sieci łączy się w pierścień. Do wę- ki Scharnhorst i Gneisenau, przy czym pochodziła od wygiętego wału, któ- złów dołącza się kolejne elementy już ten drugi wkrótce po zadokowaniu zo- ry wyłączono z pewnym opóźnie- w formie linii czy drzewka. Przecięcie stał tak ciężko uszkodzony podczas na- niem, a następnie włączono powtór- okablowania pierścienia w dowolnym lotu, że jego odbudowa musiała zająć nie przed sprawdzeniem w jakim jest miejscu, nie powoduje żadnych zmian wiele miesięcy. Tirpitz został przebazo- stanie. W efekcie wał porozrywał gro- w funkcjonowaniu instalacji (o ile nie wany do Norwegii i raczej na Atlantyk dzie na całej swojej długości, powo- ma jakiś błędów projektowych czy wy- się nie wybierał. W takim układzie siły dując zalanie pomieszczeń przez któ- konawczych). Po prostu pierścień za- brytyjskie nie musiały działać w wiel- re przechodził. Pech chciał, że sięgał aż mienia się w linię. Cała komunikacja, kim rozproszeniu. Skoncentrowanie do dziobowej maszynowni. Stało się to czy przepływ energii odbywa się bez wielu jednostek niemieckich w jednym czego obawiali się projektanci opiera- mian. W przypadku awarii jednego miejscu dawało możliwość silniejsze- jąc się ponad dwadzieścia lat wcześniej z węzłów (w tym przypadku pomiesz- go uderzenia, ale likwidowało koniecz- przed wprowadzeniem naprzemienne- czenia z generatorem prądu), również ność rozpraszania sił brytyjskich dla go układu siłowni. następuje przekonfigurowanie pier- ochrony większych przestrzeni. Do za- Wybuch pierwszej torpedy spowo- ścienia w linię, tyle że bez jednego ele- bezpieczenia krytycznych szlaków że- dował unieruchomienie obydwu śrub mentu aktywnego. Te urządzenia które glugowych potrzeba było mniej nowo- na lewej burcie. By choć częściowo są połączone bezpośrednio do tego wę- czesnych okrętów. zmniejszyć prawdopodobieństwo ta- zła i niczego innego, zostają odłączone, Wojna na Dalekim Wschodzie za- kiego zdarzenia, odsunięto nieco śruby a reszta działa bez zakłóceń. Oczywi- częła przybierać zupełnie inny charak- wałów wewnętrznych i zewnętrznych. ście możliwe jest dublowanie połączeń ter. Przez większą część roku na tych Niestety sam wygięty wał oraz do- poza pierścieniem, co nieco kompliku- akwenach była pogoda niemal idealna datkowe trafienie japońskimi torpe- je całą architekturę, ale jest możliwe. dla działań lotnictwa. Nie dziwota, że dami, to nie było wszystko co przyda- W przypadku Prince of Wales do zasi- ciężar walk przeniósł się w większym

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 67 Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard stopniu na lotniskowce, a pancerniki przy pomocy pięcionabojowych ma- raz już nie wystarczyło zestrzelenie zeszły na drugi plan. Oczywiście po- gazynków, wydawało się budzić wąt- atakującej maszyny, czy zabicie pilota. wody tej zamiany były bardziej złożo- pliwości. Jeśli stanowisko miało mieć Trzeba było ją rozbić na kawałki w ta- ne, ale niezależnie od przyczyn, nowe odpowiednią szybkostrzelność sta- kiej odległości, by te kawałki nie dole- lotniskowce wydawały się bardziej po- łą, nie mogło opierać się na zgrai ludzi ciały do celu. 40 mm pociski były le- trzebne niż nowe pancerniki. Jeśli nie noszących ręcznie magazynki i wsa- dwie wystarczające w 1945 roku, ale można było budować obydwu naraz, dzających je do zamka w tempie po- wydawało się, że wkrótce mogą takie zmiana priorytetów była tylko kwe- nad dwudziestu na minutę. Jedno czy nie być. Bezpośrednie trafienie w mały stią czasu. Tym bardziej, że właśnie dwulufowe działka mogły być tak za- i szybki cel nie było takie proste, a przy kończono pracę nad dwoma ostatnimi silanie, ale nie wielolufowe stanowi- ówczesnym poziomie technologii, nie jednostkami typu „King George V”, ska. Wymagałoby to tak licznej obsłu- było możliwości zamontowania w tak a Amerykanie, którzy już wówczas ak- gi, że ludzie wzajemnie przeszkadzali małych pociskach zapalników zbliże- tywnie włączyli się do działań wojen- sobie, a mniejsza obsługa fizycznie nie niowych. Najmniejsze pociski dla któ- nych, kończyli kolejne ciężkie okręty była w stanie zapewnić odpowiednie- rych można było wytworzyć takie za- rozpoczęte jeszcze przed atakiem na go dopływu amunicji. Dodatkowym palniki miały średnicę 76 mm (3 cale). Perl Harbor. Wskazywano, że w zasa- problemem było zapewnienie odpo- W połączeniu z brytyjskimi kłopotami dzie nie ma po co się śpieszyć z budo- wiedniej przestrzeni mieszkalnej dla finansowymi z końca wojny oraz okre- wą okrętu, który i tak nie wejdzie do coraz liczniejszej załogi. su powojennego, było to gwoździem do służby przed końcem 1944 roku. Wo- Ciągła szybkostrzelność stanowiska trumny w planowanej szerszej wymia- bec pilniejszych zadań, jednostka spa- na poziomie niemal tysiąca pocisków nie starych stanowisk ośmiolufowych dła na liście priorytetów. Prace jednak na minutę, uzyskiwana na ośmiolufo- „pom-pomów” na nowe sześciolufowe kontynuowano, aczkolwiek w wolniej- wym „pom-pomie”, była bardzo ko- Boforsy, na istniejących okrętach Royal szym tempie. rzystna. Niestety istniejący system, Navy, Zawitały one jedynie na nielicz- W połowie 1942 roku rozważano choć bardzo zaawansowany, opierał nych nowych okrętach ukończonych nawet przebudowę okrętu na lotnisko- się na lufach które korzeniami sięga- po zakończeniu działań wojennych. wiec. Projektanci orzekli, że nie stano- ły jeszcze czasów sprzed I Wojny Świa- Na dachu wieży B miało stanąć wi to wielkiego problemu, ale okręt bę- towej. Działka te nigdy nie miały super dwulufowe stanowisko stosowane na dzie na pewno gorszym lotniskowcem, osiągów balistycznych. Owszem wpro- mniejszych okrętach. Było to rozwi- niż jednostka zaprojektowana od sa- wadzenie nowej amunicji o większej nięcie podstawy Hezemeyer wypro- mego początku to tego celu. Sprawy prędkości wylotowej nieco poprawiło dukowanej w Holandii, która przyby- dalej nie drążono i okręt pozostał pan- sytuację, ale nie dość, że by umożliwić ła do Wielkiej Brytanii na pokładzie cernikiem. jej użycie trzeba było zmodyfikować holenderskiego stawiacza min Wil- stanowisko, to jeszcze po modyfika- lem van der Zaan w 1940 roku, ucie- Rok 1943 cji prędkość wylotowa była nadal nie- kającego przed niemiecką inwazją. Spowolnienie prac wykorzystano na wystarczająca do zwalczania coraz Wówczas stanowisko było bardzo za- wprowadzanie kolejnych zmian. szybszych samolotów. Działka Bofor- awansowane, z trzyosiową stabiliza- Działa kalibru 133 mm na istnieją- sa tego samego kalibru, były pod tym cją i odpowiednim systemem zasilania cych brytyjskich okrętach były bar- względem zdecydowanie lepsze. Nie- amunicją. Brytyjskie rozwinięcie było dzo chwalone za niezawodność, cel- stety system dosyłania amunicji był zintegrowane z dalocelownikiem rada- ność, dobre osiągi balistyczne, oraz daleki od doskonałości. Postanowiono rowym. Było niemal w całości nieza- relatywnie dużą szybkostrzelność sta- więc zaprojektować nowe stanowiska leżne. Wystarczyło postawić je gdzieś łą. Niestety same stanowiska były sto- pozbawione tych wad. Sześciolufowe na pokładzie, podłączyć prąd i ewentu- sunkowo ciasne, a prędkość obrotu przewidziano dla najcięższych okrę- alnie dostarczać amunicję, jeśli ta za- i podniesienia na poziomie 10 stopni tów. Miało łączną szybkostrzelność warta we wnętrzu wieżyczki się wy- na sekundę wystarczała dla prowadze- nieco mniejszą niż ośmiolufowy pom czerpała. Cała obsługa była zamknięta nia ognia przeciwlotniczego na duże pom, który miało zastąpić, niemniej wewnątrz. Wadą urządzenia była wy- odległości, ale w przypadku krótszych wobec znacznie lepszych właściwości soka masa, oraz koszmarnie skom- dystansów, czy konieczności szybkiej balistycznych, uznano że warto zain- plikowana oraz delikatna budowa, zmiany blisko położonego celu, oka- westować w nowe uzbrojenie. Przewi- co przekładało się na kłopoty z pro- zywała się niewystarczająca. Postano- dziano zamianę 1:1 starych stanowisk dukcją oraz dużo czasu koniecznego wiono więc zastosować nowe, większe ośmiolufowych na nowe sześciolufowe. na właściwe utrzymanie. Brytyjczycy stanowiska o dwukrotnie większych Samo stanowisko choć udane, nie stosowali je głównie na lżejszych jed- prędkościach kątowych, zapewniające zyskało wielkiej popularności. Spo- nostkach, gdzie pełna trzyosiowa sta- większy komfort pracy obsługi. wodowane to było gwałtownym roz- bilizacja była istotniejsza. Pancerniki W połowie 1943 postanowiono wojem broni kierowanej. Początko- były z definicji mniej podatne na ko- o zamianie „pom-pomów” na 40 mm wo przez człowieka (zdalnie sterowane łysanie, więc można było ze stabiliza- działka Boforsa. Brytyjczycy byli jed- bomby czy rakiety, oraz kamikaze), cji zrezygnować. Dach wieży artylerii nak mocno sceptyczni co do sku- następnie przez automatyczne systemy głównej był już jednak czym innym. teczności rozwiązania stosowane- naprowadzania. W przeciwieństwie Nie można było wykluczyć, że podczas go w USA. Ciągłe dosyłanie amunicji do ataków klasycznych samolotów, te- prowadzenia ognia, wieża zacznie się

68 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard obracać. Tu automatyczna stabilizacja była bardzo korzystna. Ważniejsza wy- daje się jednak pełna autonomia stano- wiska. Wewnątrz starej piętnastoca- lowej wieży nie było miejsca na liczne instalacje mające zasilić znajdujące się powyżej działka. Przewody z prądem można było doprowadzić. Jakieś więk- sze instalacje do wyniesionych daloce- lowników, zasilanie hydrauliczne itd. było niemożliwością. Kolejną zmianą była relokacja de- locelowników artylerii 133 mm. Jakiś czas wcześniej postanowiono o zainsta- lowaniu amerykańskiego systemu kie- rowania ogniem, ale początkowo cią- gle z brytyjskim ustawieniem znanym z poprzedników. W stanie nieuszkodzo- nym dawało to idealną współpracę dalo- celowników z artylerią. Wieże dział 133 mm były rozmieszczone parami po bo- kach prostokąta. Każda z par stanowisk Dalocelowniki z radarami nad pomostem Vanguarda. Na pierszym planie widoczne sześcio- miała swój przypisany dalocelownik. lufowe działo Boforsa kal. 40 mm. Fot. internet W razie potrzeby istniała możliwość przełączeń krzyżowych. Upraszczało to sprawę celowania i eliminowało ko- nieczność przełączania między dalo- celownikami i wieżami w trakcie nor- malnej eksploatacji. Pola widzenia dalocelowników pokrywały się z kąta- mi ostrzału wież do nich przypisanych. Przejęcie kontroli nad daną wieżą było konieczne praktycznie tylko w przy- padku awarii, lub uszkodzeń bojowych. Amerykanie preferowali inne ustawie- nie. Po jednym stanowisku w płasz- czyźnie symetrii okrętu, oraz dwa obok siebie na śródokręciu. Pola widzenia da- locelowników były kompletnie różne w porównaniu z kątami ostrzału wież. Wymuszało to przełączanie pomiędzy dalocelownikami podczas normalnej eksploatacji, co jest nieco kłopotliwe, ale jeśli zostało opanowane, to dla odmiany ułatwiało procedurę prowadzenia ognia do samolotów, które przecinały płasz- czyznę symetrii okrętu. Dalocelowniki z radarami nad pomostem Vanguarda, rzut boczny. Fot. internet Niezależnie od zalet czy wad każ- dego z ustawień, Brytyjczycy podeszli locelowniki artylerii przeciwlotniczej forsa. Dodatkowo od 12 do 52 działek do sprawy dość praktycznie. Cała au- stosunkowo nisko, a artylerii głów- Oerlikona kalibru 20 mm. tomatyka zlokalizowana pod pokła- nej wysoko. Brytyjczycy dokładnie od- Niejako przy okazji konieczna była dem była przystosowana do amerykań- wrotnie. Niejako przy okazji zyskano zmiana konfiguracji nadbudówek. skiej konfiguracji. Przeprojektowanie możliwość zmiany położenia rufowego Projektanci podeszli do sprawy na po- i przebudowa jej zabrałaby więcej cza- sześciolufowego Boforsa. Umieszczono ważnie. Zbudowano makietę, która su niż chciano na to poświęcić. Przejęto je centralnie nad dalocelownikiem ar- została przetestowana w tunelu aero- więc rozwiązanie amerykańskie, choć tylerii głównej, ale poniżej dalocelow- dynamicznym. Ostateczna konfigura- z istotnymi zmianami. Pozostawio- nika artylerii uniwersalnej. cja miała zapewnić nie tylko widocz- no własne wyposażenie radarowe, oraz W tej konfiguracji, Vanguard miał ność, kąty ostrzału, widzenia, ale wysokość dalocelowników nad pozio- otrzymać 10 sześciolufowych i jed- również minimalizację zawirowań czy mem morza. Amerykanie ustawiali da- no dwulufowe stanowisko działek Bo- przeciągów!

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 69 Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Doświadczenia z kamikaze wyka- pozwalał teoretycznie na zmiany kur- większą dokładnością w pomiarze od- zały, że przydatność Oerlikonów jest su własnej jednostki, bez utraty możli- ległości, radar umożliwiał precyzyjne mniej więcej taka jak dzwonków alar- wości trafiania w cel, ale jak wszystkie określenie kursu celu. W przypadku mowych. Weterani zwykli mawiać, że inne na świecie, do rozwiązania pro- obserwacji optycznych nie było to ta- „gdy Oerlikony otwierają ogień to zna- blemu „gdzie będzie cel, w momencie kie proste. Stosowano „inclinometry” czy, że trzeba sobie poszukać schronie- gdy dolecą tam nasze pociski”, zakła- przeróżnych konstrukcji, ale zawsze nia”. Niestety 20 mm pociski, nie za- dano, że będzie się on poruszał się ze był z tym problem. Nowy radar typu pewniały zniszczenia wrogiej maszyny stałą prędkością stałym kursem. Przy 274 dawał takie dane niemal natych- przed uderzeniem w cel. Wymieniono małych odległościach walki to wystar- miast. Podczas testów prototyp takie- więc je na 40 mm Boforsy na jednolu- czało, gdyż nawet wykonanie zwro- go radaru namierzał krążownik Bir- fowych podstawach. W rzeczywisto- tu nie wyprowadzało jednostki spo- mingham manewrujący z prędkością ści były one lepsze tylko na papierze. za zasięgu dobrze umieszczonej salwy. 20 węzłów. Przez 70% czasu udawało Okręt został ukończony już po zakoń- W przypadku dalszych dystansów, się określić kurs celu z dokładnością do czeniu wojny. Dla oszczędności zrezy- uniki miały szansę na sukces. W mię- 6 stopni, a przez 90% czasu z dokład- gnowano z ich montażu. W razie roz- dzyczasie tak dopracowano procedury nością do 10 stopni. Średni czas anali- poczęcia działań wojennych, można strzelania, że spodziewano się błyska- zy zmiany kursu przeciwnika, potrzeb- było je umieścić na przewidzianych wicznego i systematycznego trafiania ny do podania do systemu kierowania miejscach. Nigdy to nie nastąpiło. przeciwnika, jeśli ten nie zacznie ma- ogniem trwał 30 sekund. Operator ra- Cała artyleria główna i przeciwlotni- newrować. Skoro trafienie w prosto daru widział oddzielne dane na temat cza (z wyjątkiem jednolufowych Bofor- płynący okręt miało być tak łatwe, to prędkości zbliżania i zmiany kierun- sów) miała otrzymać „zdalne sterowa- ostatnią rzecz jakiej należy spodzie- ku celu. Możliwa była też praca w try- nie”, tak zwane RPC od angielskiego wać się po przeciwniku to utrzymy- bie „ręcznym” i obliczanie tych war- „Remote Power Control”. Przed Va- wanie stałego kursu i prędkości. Nowy tości przez człowieka. Na podstawie gnuardem Brytyjczycy stosowali ten system miał uwzględniać możliwość danych system wyliczał kurs celu oraz system jedynie do działek przeciwlot- zmiany parametrów ruchu przez cel. jak szybko się on zmienia. Innymi sło- niczych. Zakładano, że automatyczne W przypadku kompletnie losowych wy od razu podawał czy cel zaczął ma- sterowanie kątem obrotu i kierunku uników niewiele można było zrobić, newrować czy nadal płynie prosto. jest bardzo istotne w przypadku zwal- poza ewentualnym strzelaniem w re- W przypadku obserwacji optycznych czania celów szybkich, jakimi były sa- jon w którym mógłby się znaleźć gdy- nie było to takie proste ani oczywiste. moloty. W przypadku strzelania do by skręcił. Wiadomo, że prędkość Dodatkowo system rysował dokładne okrętów, preferowano sprawdzone od okrętu jest ograniczona, bezwładność położenie celu z ostatnich pięciu mil. lat „śledzenie wskaźnika” (ang. „follow limituje możliwości przyśpieszenia, Pozwalało to zaobserwować czy prze- the pointer”). W tym drugim przypad- więc docelowych pozycji w najbliż- ciwnik manewruje i w jaki sposób, np. ku informacja o docelowym kącie ob- szym czasie nie będzie zbyt wiele. Za- wykonuje powtarzalne zmiany kursu rotu i podniesienia była przekazywana kładano jednak, że jednostki przeciw- według określonego wzorca. Pokazy- automatycznie do wieży i wyświetlana nika nie będą manewrowały całkiem wano też przewidywane położenie celu w postaci wskaźnika (pointer). Obsłu- losowo, zwłaszcza jeśli nie będą się po- w momencie dolotu tam naszych po- ga musiała tak operować sterowaniem ruszały samotnie, lecz większymi ze- cisków, przy czym wyświetlano okrąg obrotem i podniesieniem, by wskaź- społami. W takim układzie manew- wokół celu, wskazujący gdzie może się nik bieżącego położenia zgadzał się ze ry ich można przewidzieć i uwzględnić znaleźć w czasie lotu pocisków, w za- wskaźnikiem żądanego. Zastosowa- w systemie kierowania ogniem, co po- leżności od manewrów jakie będzie nie RPC eliminowało obsługę z tego zwoli trafiać nawet w przypadku doko- wykonywał. Można było sobie wybrać procesu. Zwiększało to szybkość re- nywania uników. W każdym razie czę- w który rejon chcemy wystrzelić poci- akcji, zmniejszało również podatność ściej niż przy użyciu dotychczasowych ski, a system wyliczał odpowiednie na- na błąd ludzki. Niestety miało tak- rozwiązań. stawy dla dział. Oczywiście możliwe że niedogodności, które powodowały Prace nad takim systemem rozpo- było wystrzelenie kilku szybkich salw że pierwotnie stosowane systemy RPC częto w listopadzie 1942 roku. Przy w kilka sąsiadujących ze sobą rejo- w każdej z marynarek powodowały projektowaniu kładziono nacisk naj- nów, tak, że niezależnie od tego w któ- większe czy mniejsze problemy. Poja- bardziej na śledzenie i przewidywa- rą stronę cel skręci, jakieś trafienia po- wiały się niedokładności ustawienia, nie ruchów przeciwnika, oraz kontro- winien otrzymać. czy trudne do wyeliminowania oscy- lę całej artylerii. Obliczenia balistyczne Konieczne było wyeliminowanie lacje, a większa komplikacja mechani- były tylko dodatkiem. Był to pierwszy z systemu optycznej korekty ognia. zmów była przyczyną niejednej awarii. na świecie system kierowania ogniem Dotychczas strzelano salwy, obserwo- Doprowadzenie systemów do popraw- przeciwokrętowym od początku zabu- wano miejsca upadku i odpowiednio nego działania zajmowało trochę lat dowanym wokół radarów. Urządzenia korygowano ogień (sposobów strzela- i wymagało nie jednej modyfikacji. optyczne miały mieć charakter pomoc- nia i korekcji ognia było wiele). W tym Kolejną zmianą była chęć zaadap- niczy. W starszych systemach, radar przypadku do obserwacji upadku salw towania nowego systemu kierowa- był traktowany bardziej jako dodatko- służył radar. Wypryski wody były wy- nia ogniem artylerii głównej. Dotych- wy dalmierz podający namiary na cel starczająco duże, by pozwolić na ich czas stosowany zaawansowany system również przy braku widoczności. Poza obserwację. W przeciwieństwie do

70 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Vanguard 1946 z danych pochodzących z dalmierzy, systemów kierowania ogniem do nich. Wymiary [metry/stopy] następnie wprowadzano odpowied- Zresztą nie jest do końca pewne czy nie poprawki w zależności od tego jak kiedykolwiek otrzymał pełne uzbroje- Długość między pionami 231,8 / 760,00 daleko i w którą stronę od celu upadną nie, gdyż niezmiernie trudno jest zna- Długość całkowita 248,4 / 814,30 salwy. W przypadku nowego systemu leźć zdjęcie potwierdzające jego kom- Szerokość 32,9 / 108,00 nie było takiej konieczności, w związ- pletność. Zanurzenie, wyp. pełna 9,5 / 31,00 ku z czym praktyczne wydawało się od Okręt był największym pod wzglę- Wolna burta przód* 10,8 / 35,50 razu przejście na ogień z maksymalną dem wyporności i najdroższym pan- Wolna burta rufa 7,2 / 23,50 szybkostrzelnością. cernikiem (czy jak kto woli krążow- Masy [ts] Cały system był od początku pro- nikiem liniowym) w historii Royal Wyp. standard/pełna [ts] 44 500 / 49 397 jektowany przy założeniu prowadze- Navy. Okręt kosztował 11 697 000 fun- Wyposażenie 1 243 nia ognia przy zerowej widoczności. tów. Tak wysoka cena, ponad 4 mi- Siłownia 3 243 Wszystkie informacje miały pochodzić liony funtów więcej niż w przypad- Uzbrojenie 6 701 z radarów. W realiach II Wojennych ku jednostek typu „King George V” Opancerzenie 14 703 nie można było jednak całkowicie i dwa razy więcej niż Hood, była spo- Kadłub 18 610 zrezygnować z montowania dalmie- wodowana wojenną budową jednost- rzy optycznych. Równolegle z pracami ki. Przy zamawianiu, nie rozpisywano Paliwo 4 897 nad systemem, projektowano przewi- przetargu i nie wybierano najtańszej Osiągi dziane dla niego wyposażenie radaro- oferty. Budowniczy mówił ile będzie Moc maszyn [KM] 130 000 we. Z dotychczasowych doświadczeń go kosztować budowa, a zamawiają- Prędkość maks [w] 30 wynikało jednoznacznie, że radary są cy dodawał do tego 7% marży i na taką Opancerzenie dość podatne na podmuchy i wstrząsy cenę się zgadzał. Jeśli w czasie budo- Burty, komory/sił. [mm] 356 / 330 powstające podczas strzelania z artyle- wy wzrastały koszty, to się na to go- Pokład, komory/sił. [mm] 152 / 127 rii głównej. Co prawda przewidywany dzono. W przypadku okrętów budo- Art gł przód, góra [mm] 330 , 152 radar jeszcze nie istniał, ale nie można wanych w czasie pokoju nie było mowy Boki, barbety [mm] 229 , 330 było od razu założyć, że będzie odpor- o podwyższaniu początkowo wynego- Uzbrojenie ny na tego typu uszkodzenia. Istniała cjowanej ceny. Swoje dołożyły kolejne Art główna 8x381 mm C42 szansa, że dość wcześnie cały wspania- zmiany wprowadzane w czasie budo- Art. uniwersalna 16x133 mm C50 ły system radarowy się trwale wyłączy wy, oraz wojenna inflacja. i okręt będzie musiał bazować na da- Jednostka miała świetne właści- Art. przeciwlotnicza 73x40 mm C56 nych z obserwacji optycznych. Gdyby wości morskie. Podobnie jak po- * Wysokość wolnej burty na wysokości dziobowego pionu. W rzeczywistości na samym dziobie wolna burta była znacznie takich dalmierzy i lunet nie było, stał- przednicy łagodnie kładła się na fali. wyższa z uwagi na wznios pokładu w tym rejonie by się „ślepy”. Przechyły były niewielkie i łagodne, Od początku przewidywano, że dzięki czemu okręt był stabilną plat- starszych systemów nie analizowa- urządzenie będzie montowane na formą artyleryjską i był „przyjazny no miejsca upadku pocisków wzglę- wszystkich większych okrętach arty- dla załogi”. Wyższa wolna burta da- dem celu, lecz czy salwa upadła w mo- leryjskich i zaprojektowano możliwość wała mniejsze zalewanie śródokręcia, rze w tym miejscu w którym miała łatwej zmiany tabel balistycznych, od a podwyższony dziób niemal całko- upaść. System rysował wyliczone miej- dział krążowników do najcięższej ar- wicie likwidował efekt brania fal na sca upadku pocisków oraz rzeczywiste tylerii. Pozostałe państwa w czasie woj- pokład. To co się mimo wszystko do- obserwowane i w oparciu o te dane ko- ny nie inwestowały w rozwój systemów stawało, było odprowadzane za bur- rygowano ogień. Oczywiście dane po- kierowania ogniem przeciwokręto- tę przez trzy falochrony. Był to naj- łożenia salw z położeniem celu można wym, więc pozostały przy założeniu, lepszy pod względem żeglugowym było porównać i odpowiednio skory- że cel będzie się poruszał prosto, pod- pancernik kiedykolwiek zbudowa- gować nastawy. Biorąc pod uwagę pre- czas lotu własnych pocisków. Po woj- ny w dla Royal Navy. Prawdopodob- cyzyjne radarowe śledzenie celu, oraz nie zainteresowanie artylerią okrętową nie również na świecie, aczkolwiek możliwość precyzyjnego przewidze- zdecydowanie spadło, więc prac w tym bezpośrednie porównanie z pan- nia miejsca upadku własnych poci- kierunku nie prowadzono. Na skutek cernikami byłej Osi jest niemożliwe sków, przewidywano skrócenie wstrze- powojennych cięć finansowych i anu- z powodów nader oczywistych, więc liwania się w cel. Dotychczas strzelano lowania budowy ciężkich okrętów dla jednoznacznego potwierdzenia uzy- pierwszych kilka salw, które z defini- Royal Navy, Vanguard pozostał jedy- skać nie można. cji miały nie trafić, ale pozwalały na ną jednostką na świecie z takim syste- Zastosowanie rufy pawężowej dało doprecyzowanie jego położenia. Jak mem kierowania ogniem. efekt znany z czasów projektowania mawiano, „najlepszym dalmierzem nie zbudowanych krążowników linio- jest własna artyleria”. Wiadomo było, Zakończenie budowy wych typu G3, a więc od wczesnych lat że dane optyczne będą niedokładne, Okręt wcielono do służby 9 sierpnia 20-tych. Jednostka miała zmniejszo- a stan atmosfery na większych wyso- 1946 roku. Mimo formalnego ukoń- ne opory przy pływaniu z dużą pręd- kościach był czystą niewiadomą. Strze- czenia, nadal nie miał nie tylko jedno- kością. Podczas prób w 1946 roku, przy lano więc kilka salw (czasem więcej) lufowych, ale nawet wszystkich stano- wyporności „normalnej” 45 720 ton, zgodnie z nastawami wynikającymi wisk sześciolufowych Boforsów oraz osiągnął 31,57 węzła, przy mocy ma-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 71 Tekst Fot. zbiory Daszewskiego Adama Fot. wyprowadzany przez holowniki ze stoczni, przed rejsem do Greenock. rejsem przed stoczni, przez holowniki ze wyprowadzany Vanguard

72 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard Fot. zbiory Daszewskiego Adama Fot. na rzece Clyde, 2 maja 1946 r. Clyde, na rzece Vanguard

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 73

Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Ta fotografia lotnicza Vanguarda z 1946 roku dobrze ukazuje rozmieszczenia uzbro- jenia na pancerniku. Widoczny brak sześcio- lufowego stanowiska Boforsów na lewej stronie rufowej nadbudówki. Fot. NH&HC szyn 136 000 KM. Przy wyporności pełnej (51 070 ton), uzyskał 30.38 wę- zła, przy mocy maszyn 132 950 KM. Przekroczono wymagania projektowe, odpowiednio 30.25 i 29 węzłów przy 130 000 KM i wyporności 41 600 i 48 140 ton. Dla porównania amerykańska Iowa dla osiągnięcia tej samej prędkości 31 węzłów potrzebowała około 221 tys KM, a francuski Richelieu ponad 150 tys KM. Przy czym jednostka fran- cuska miała mniejszą wyporność od Vanguarda, a amerykańska większą. Niestety nie ma nic za darmo. Kosz- tem były większe opory ruchu przy prędkości ekonomicznej. Dla prędko- ści 15 węzłów Iowa potrzebowała oko- ło 15 tys KM, Vanguard 20 tys. Przy prędkości około 17,5 węzła obydwa okręty potrzebowały tej samej mocy na wałach. Powojenna służba nie obfitowa- ła w dramatyczne wydarzenia. Naj- ciekawszym epizodem było pełnie- nie służby w roli królewskiego jachtu. Pomiędzy styczniem a majem 1947 roku, aktualnie panujący król Edward VI, odbył na nim podróż do Afryki. W tym celu okręt zostało odpowiednio wyposażony. Część pomieszczeń zo- stało przebudowanych na apartamen- ty królewskie. Po zakończeniu podróży jednost- ka na pełniła funkcję okrętu flagowe- go, brała udział w ćwiczeniach NATO, stała w rezerwie, by w 1960 roku zostać sprzedaną na złom.

Epilog Przez cały okres wojny Brytyjczy- cy dążyli do wznowienia budowy pan- cerników typu „Lion”. Niestety na przeszkodzie stały problemy z wydaj- nością zakładów produkujących cięż- kie uzbrojenie. Produkcja czasów woj- ny miała swoje priorytety. Vanguard, mógł powstać tylko dzięki temu, że ar- tyleria dla niego była gotowa, a moder- nizacja istniejących wież, nie powo- dowała opóźnień w produkcji innego uzbrojenia. Mimo zakończenia wojny, okręt nadal był potrzebny. Ostatnie miesiące wojny zdawały się wskazywać na „śmierć pancernika”.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 75 Ostatni krążownik liniowy świata – HMS Vanguard

Walki toczone na Pacyfiku w latach nie wielu zaawansowanych okrętów, Przednia” powinno być „Rearguard” 1944-45 zostały zdominowane przez a co dopiero mówić o zamawianiu no- czyli „Straż Tylna”. lotnictwo. Masowe ataki były w sta- wych. Na dodatek spodziewany prze- nie zniszczyć każdy pancernik. Brytyj- ciwnik nie miał do dyspozycji żad- Bibliografia czycy jednak nadal uważali, że pancer- nych nowoczesnych pancerników, Brown D.K., The Grand Fleet: Warship Design and De- niki są im potrzebne. Powód był dość a Brytyjczycy mieli pięć. Oprócz Van- velopment, 1906-1922, Chatham Publishing, 1999. prosty – Pacyfik to nie cały świat. Na gaurda jeszcze cztery ocalałe pan- Brown D.K., Nelson to Vanguard: Warship Design and północnych wodach oceanu Atlantyc- cerniki typu „King George V”, trud- Development, 1923-1945, Chatham Publishing, 2006. kiego pogoda zwykle nie sprzyja zma- no było więc o dodatkowe fundusze Campbell N.J.M, Naval Weapons of World War Two, sowanym atakom lotniczym. Ani RAF na budowę okrętów potrzebnych tyl- Naval Institute Press, Annapolis 2002. ani FAA nie były w stanie zagwaranto- ko teoretycznie. W końcu z krążowni- Friedman N. Battleships design and development, Co- wać zniszczenia wrogiego pancernika kami mogły sobie poradzić mniejsze nvay Maritime Press, London 1978. w każdych warunkach pogodowych. i tańsze jednostki. Friedman N, British Battleship 1906-1946, Seaforth Skoro tak, to Royal Navy potrzebowa- Dopiero wprowadzenie broni ter- Publishing, Barnsley South Yorkshire 2015. ła pancerników. Nawet wprowadzenie mojądrowej spowodowało uznanie, Friedman N. Naval Weapons of World War One, Naval broni atomowej niewiele tu zmienia- że pancerniki są Brytyjczykom nie- Institute Press, Annapolis 2011. ło. Jak wykazały testy powojenne, przy potrzebne i pod koniec lat pięćdziesią- Friednam N. Naval firepower, Seaforth Publishing mocy ówczesnych głowic, trzeba było tych rozpoczęto złomowanie wszyst- 2008. taką eksplozję umieścić relatywnie bli- kich istniejących jeszcze okrętów tej Johnson Ian, Buxton Ian, The Battleship Builders: sko pancernika by go wyeliminować klasy w Royal Navy. Niestety żaden Constructing and Arming British Capital Ships, Naval z akcji, co nie współgrało z ówczesny- z nich nie został zachowany dla na- Institute Press, Annapolis 2013. mi sposobami dostarczania takiego ła- stępnych pokoleń. Do tego czasu żad- Moore G. Building for Victory: The Warship Building dunku do celu. nego następnego okrętu tej klasy na- Programmes of the Royal Navy 1939-1945, World Ship Niestety plany budowy nowych jed- wet nie rozpoczęto, tak więc Vanguard Society, 2003. nostek nie mogły zostać zrealizowa- pozostał ostatnim pancernikiem zbu- Parkes Oscar, British Battleships: Warrior, 1860 to ne z powodu kłopotów finansowych dowanym dla brytyjskiej marynarki Vanguard, 1950. A History of Design, Construction and w jakie wpadła Wielka Brytania. Trze- królewskiej. Złośliwcy mówili, że bar- Armament, Naval Institute Press, Annapolis 1990. ba było zacząć spłacać długi i zwyczaj- dziej odpowiednią nazwą dla tej jed- Raven A, Roberts J., British battleships of World War nie zabrakło pieniędzy na dokończe- nostki zamiast „Vanguard” - „Straż Two, Naval Institute Press, 1976. FOTOKOLEKCJA

Francuski frachtowiec parowy Pomerol, kwiecień 1950 roku. Fot. Marius Bar, zbiory Gérarda Gariera

76 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Daniel Kowalczuk część III „Marynarka Brunatnej Wody” – flota śródlądowa Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego w Indochinach 1945-1954 Organizacja i sprzęt Dinassaut, 1947-54 fongu, następnie przeniesiono go do Dwie zacumowane wspólnie łodzie LCVP, W latach działalności Dinassaut, Sept Pagodas. północ Wietnamu 1954 rok. Fot. NH&HC zorganizowano 10 takich jednostek, Szlak bojowy: Lea i Centuire, paź- początkowo nieparzyste numery za- dziernik-listopad 1947 (działania pro- była Kompania Joubert, jesienią 1947 mierzano nadać tym, które bazowa- wadzone w Tonkinie, na obszarze Viet roku, następnie kompania BM/7e RTM ły w Tonkinie, a parzyste oddziałom Bac, opanowanym w większości przez (7. Pułk Strzelców Marokańskich), aż z Kochinchiny1, co potem zarzuco- Viet Minh); Pegas, grudzień 1948-sty- wreszcie wietnamski pododdział, po- no. Wszystkie Dinassaut służyły aż do czeń 1949 (Phu Ly); Bastille, lipiec-sier- sługujący się kodem radiowym Matou. końca konfliktu, z wyjątkiem DNA pień 1949 (Bac Ninh, w rejonie Phu Ostatnim komponentem, który zasilił 5. Całość sprzętu po rozformowaniu Lang Thuong); Gregoire, wrzesień 1950 Dinassaut 1 w żołnierzy, stało się Com- przekazano tworzącej się Armii Repu- (Kanał Bambusowy); Pataugas, ma- mando Marine 64. bliki Wietnamu. Poniżej znajdą Pań- rzec 1951 (rzeka Song Thai Binh); Bi- Inwentaryzacja sprzętowa w Dinas- stwo krótki zarys schematu organi- twa o Dong Trieu, kwiecień 1951; Tan- saut 1 wyglądała następująco: zacyjnego, szlaku bojowego i sprzętu go, maj 1952 (górny rejon Song Thai • Październik 1949: 1 LCI; 1 LCT; poszczególnych Dinassaut. Binh); Nice, luty 1953 (Canal de Rapi- 4 LCVP/LCA des); Ventoux, listopad 1953 (rejon Sept • Koniec roku 1950: 1 LCI; 6 LCM/ Dinassaut 1 Pagodas) LCVP; 1 LCA Sformowany w Tonkinie, w sierp- Dinnasaut 1 powrócił do Hajfon- • Lipiec 1952: 1 LCI; 4 LCM; 2 EA; niu 1947 roku. Pierwszym dowódcą gu w maju 1954 roku, gdzie został 1 LCA został kmdr. Landrot, od lipca 1950 rozwiązany 11 sierpnia. W swojej hi- 1. Władze Kochinchiny stanowiły zalążek później- obowiązki przejął kmdr. Brossard. Po- storii posiadał kilka przyporządko- szego rządu Republiki Wietnamu (tzw. Wietnam Połu- czątkowo Dinassaut 1 bazował w Haj- wanych jednostek piechoty, pierwszą dniowy).

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 77 „Marynarka Brunatnej Wody”

• Styczeń 1954: 1 LCI; 2 LCM moni- a składającą się z jednego LSSL (nr 6) rokańskich, następnie 1. Kompania tor; 2 LCM; 2 EA; pluton łodzi FOM oraz czterech LCM (30, 32, 34 i 59). 4 PSM, a na końcu kompania z 6. Puł- Piechotę przyporządkowaną Dinas- ku Strzelców Algierskich. W Tonkinie Dinassaut 2 saut 3 stanowiło Komando Piecho- zaokrętowano kombinowany oddział Utworzony w Kochinchinie w sierp- ty Morskiej Sieffer, a następnie Com- piechoty wietnamskiej, zalążek pie- niu 1947 roku, pod dowództwem mando 63. 11 marca 1954 roku oddział choty morskiej armii Republiki Wiet- kmdr. Leosta, został określony jako przetransferowano do marynarki Re- namu. „oddział interwencyjny”. Służbę pełnił publiki Wietnamu, jako Dinassaut 22. zamiennie w delcie Mekongu i na rze- Już pod nową banderą jednostka wzię- Dinassaut 5 ce Sajgon. ła udział w operacji „Auvergne”, czyli Kolejny Dinassaut miał charakter Szlak bojowy: Iota, styczeń 1948 ubezpieczaniu wycofania z Phat Diem, tymczasowy. Jego służba rozpoczę- (rejon Phuoc An); Jonquille, czer- Nam Dinh i Bui Chu. 11 sierpnia 1954 ła się w Tonkinie, w sierpniu 1947. Do- wiec 1949 (Równina Trzcin); Gamma, roku Dinassaut 3 przebazowano z pół- wódcami tego najkrócej istniejącego wrzesień 1950 (rejon Mocay); Tourbil- nocy kraju na południe, do bazy w To- Dinassaut byli kolejno por. Nivet-Do- lon V, sierpień 1951 (Kanał „Komercyj- urane (wietn. Da Nang). umer, a po nim kmdr. Mangin d’Ouin- ny”); Jupiter, wrzesień 1952 (Go Quao); Pod względem sprzętu wraz z roz- ce. Dinassaut 5 z bazą w Hanoi oprócz Jura, luty 1953 (Baria) wojem wojny Dinassaut 3 prezentował 2 LCT, 2 LCM i 2 LCA posiadał też za- Na datę 1 stycznia 1954 roku Dinas- się następująco: rekwirowany „cywilny” LCT San Juan. saut 2 dysponował: 1 LSIL, 2 LCM i 2 • Październik 1949: 1 LCI, 1 LCT, Pierwszą akcją Dinassaut 5 była ope- EA. 4 LCVP/LCA racja Lea (w październiku 1947), a na- Wydzielone oddziały piecho- • Koniec 1950: 1 LCI, 6 LCM/LCVP, stępnie Centuire, obejmująca zajęcie ty w tym Dinassaut stanowiły do- 1 LCA Phu Lang Thuong, Bo Ha oraz Sept Pa- skonały przykład mozaiki rodzajów • Lipiec 1952: 1 LCI, 4 LCM, 1 LCA godas (listopad 1947). Po tej akcji Di- wojsk, przeznaczonych przez sztab • Marzec 1954 (już jako Dinassaut nassaut 5 rozwiązano. CEFEO do wojny na rzekach Indo- 22 w składzie floty Rep. Wietnamu): chin. W różnych operacjach bojowych 1 LSIL, 2 LCM monitor, 5 LCM Dinassaut 6 były to: pluton marokańskich spahi- Sformowany w Kochinchinie, w sierp- sów z RMSEO (Régiment de Marche de Dinassaut 4 niu 1947. Dowodzony był przez kmdr. Spahis d’Extrème-Orient: Pułk Mar- Kolejna „uderzeniowa” jednostka, Bout de l’Epine. Za bazę Dinassaut 6 ob- szowy Spahisów na Dalekim Wscho- sformowana w Kochinchinie w sierp- rano Vinh Long. dzie), kompania z 4. Pułku Strzelców niu 1947. Dowódca: początkowo kmdr. Szlak bojowy: Sainte-Barbe, listo- Marokańskich, 43 Kompania 1 Pułki Degoy, następnie kmdr. Rossignol. pad-grudzień 1950 (Thu Dau Mot); Kawalerii Legii Cudzoziemskiej oraz Operowała naprzemiennie w rejonie Marecage, marzec 1951 (Song Long Komando Piechoty Morskiej François rzek Mekong i Sajgon. Tranh); Croisade, wrzesień 1951 (Ba- (ta ostatnia jednostka przez kilka tygo- Szlak bojowy: Vega, luty 1948 (Rów- dong); Etrave, kwiecień 1952 (My dni w 1949 roku). nina Trzcin); Huron, czerwiec 1948 Duc Tay); Croisiere II, listopad 1952 (Phuoc An); Ramadan, lipiec 1950 (wschodnie rejony Rzeki Vaico); Arde- Dinassaut 3 (Mocay); Jeanne d’Arc, maj 1951 (Ba- che, luty 1953 (Hoa Thuan). 11 czerw- Zorganizowany w Tonkinie w sierp- dong) ca 1953 roku Dinassaut 6 przeniesio- niu 1947. Dowódcą był por. Garnier, Przebazowany do Tonkinu w koń- no do floty Republiki Wietnamu, gdzie a następnie kmdr. Acloque. Bazą Di- cu grudnia 1951, z przeznaczeniem zasilił on Forces Fluviales de Vinh Long nassaut 3 stało się Nam Dinh. udziału w działaniach bojowych na (Siły Rzeczne Vinh Long). Szlak bojowy: Lea, październik Rzece Czarnej (ang. Black River). Po 1 stycznia 1954 (już we flocie Rep. 1947; Ondine, listopad 1948 (rejon uczestniczeniu w ewakuacji Hoa Binh Wietnamu) Dinassaut 6 dysponował Vietri); Anthracite, październik 1949 w lutym 1952 roku, Dinassaut 4 wziął 1 LCM Command (okręt dowodzenia), (Phat Diem); Tonneau, luty 1950 (Thai udział w odsieczy dla Dinassaut 12 4 LCM, 4 LCVP. Binh); Mercure, kwiecień – maj 1952 w Ninh Giang. Co do piechoty w tym oddziale, mię- (Thai Binh); Tarentaise (Bui Chu), Bro- Ouragan, marzec 1952 (Thai Binh); dzy innymi w statnich 4 miesiącach chet (Kanał „Bambusowy”), Gerfaut Delta (Hajfong), Bordeaux (Hajfong), 1947 zaokrętowano nań Komando Pie- (Bui Chu), Mourette (Phu No Quan) – Claude (Tien Lang) i Brochet (Kanał choty Morskiej De Monfort. Oprócz ostatnie cztery operacje sierpień-listo- „Bambusowy”) – lipiec/październik tego w skład Dinassaut 6 wchodziła pad 1953. 1953; Auvergne, lipiec 1954. kompania ciężarówek GRC. Na osobne podkreślenie zasługu- 8 sierpnia 1954 roku przeniesio- je udział Dinassaut 3 w bitwie o rze- ny do Hajfongu. Dane odnośnie skła- Dinassaut 8 kę Day, od 29 maja do 3 czerwca 1951 du Dinassaut 4 na lipiec 1952 wygląda- Jako jedyny dysponował własnym roku. Po wpadnięciu w zasadzkę Viet ły następująco: 1 LCI, 2 LCM monitor, lotnictwem rozpoznawczym. Dinas- Minh Dinassaut 3 został następnie 2 LCM, 2 EA, 1 LCA. saut 8 został zorganizowany wokół „uwolniony” przez improwizowaną Co do piechoty przydzielonej tego bardzo ciekawego okrętu-bazy wod- grupę, zwaną nieoficjalnie Dinassaut Dinassaut, w Kochinchinie była to nosamolotów Commandant Robert Gi- A, pod dowództwem por. Schloesinga, kompania z 1. Pułku Strzelców Ma- raud. Był to zdobyczny niemiecki Im-

78 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Marynarka Brunatnej Wody” melman, na pokład którego można Dinassaut 10 jego bazowania, przez całą drugą po- było zabrać łódź latającą Grumman Utworzony bardzo późno w stosun- łowę 1953 roku i do lata 1954. Wyróż- Goose („Gęś”), lub jej odpowiednik. ku do innych Dinassaut, bo dopiero nił się w operacjach Tarentaise, Delta, Grupa, obejmująca także 4 LCVP, lub w marcu 1951 roku. Dowodzony przez Echo i Claude, pomiędzy sierpniem 2 LCVP i 2 FOM, dokonała wielu raj- kmdr. Gasnier-Duparc, był w zamyśle i wrześniem 1953. dów w Zatoce Syjamskiej oraz ataków kolejnym „zespołem uderzeniowym”. W lipcu 1954 oddział przybrał mia- w rejonie Równiny Trzcin i Rzeki Va- Podobnie jak kilka innych, operował no Dinassaut 3, aby następnie 11 sierp- ico (pierwsza połowa 1948 roku). naprzemiennie w delcie Mekongu i na nia opuścić Wietnam Północny i udać Dinassaut 8, sformowanym w stycz- rzece Sajgon. się do rejonu koncentracji w Tourane niu 1948 i bazującym w Long Xuyen, Szlak bojowy: Aquarium, maj 1951 (Da Nang) gdzie, co ciekawe, rozfor- dowodził kmdr. Pondichardier. W ak- (Hiep Ho); Grapefruits, lipiec 1951 (Sa- mowano go dopiero prawie rok póź- cjach bojowych zaokrętowano na po- dec); Barnabe (Tay Ninh) i Tourbillon niej, 1 czerwca 1955. kłady między innymi kombinowaną VII (kanał Tong Doc Loc), czerwiec Element piechoty na pokładach grupę szturmową, złożoną z maryna- 1952; Grenache, sierpień 1952 (Ban- okrętów Dinassaut Haiphong stano- rzy lotniskowca eskortowego Dixmun- dong); Khenifra, kwiecień 1953 (Rów- wiło Komando Piechoty Morskiej 65, de (wcześniej brytyjski HMS Biter, nina Trzcin). 1 stycznia 1954 Dinassaut ten składał przyp. aut.). Poza tym przez Dinassaut 1 stycznia 1954 roku na Dinassaut 10 się z 1 LSIL, 1 LCM monitor, 3 LCM, 8 przewinęły się takie pododdziały, składały się: 1 LSIL, 2 LCM i 2 LCVP. 3 EA oraz plutonu łodzi FOM. jak 5. Kompania 2. Batalionu Spado- chroniarzy Marynarki Wojennej oraz Dinassaut 12 Flota Brunatnej Wody w początkowym pluton pojazdów M29 Crab z 1. Szwa- Sformowany nieco wcześniej niż Di- okresie wojny dronu 1. Pułku Kawalerii Legii Cudzo- nassaut 10, bo w styczniu 1951 roku Mimo że, jak zorientowali się Pań- ziemskiej2. w Tonkinie. Dowódcą jednostki mia- stwo z tekstu, walki w Indochinach Dinassaut 8 rozwiązano 12 marca nowany został kmdr. De Kersauzon. Francuskich trwały już wcześniej, ofi- 1948 roku, aby ponownie sformować Bazami jednostki były kolejno: Qui cjalne rozpoczęcie I Wojny Indochiń- go 1 sierpnia 1948 roku. Dość niety- Cao i Ninh Giang, a potem opisywa- skiej nastąpiło 19 grudnia 1946 roku. powo przydzielono jednostkę do kon- ny Dinassaut podzielono, część rozlo- W pierwszym miesiącu walk Francuzi kretnego rejonu operacyjnego, duże- kowując w Hanoi, a cześć w Son Tay. za główny cel obrali ponowne otwarcie go obszaru pół ryżowych w rejonie Gównym zadaniem było intensyw- dla komunikacji między Hanoi i Haj- rzeki Bassac (fr. Transbassac). Powo- ne patrolowanie tak zwanego Kanału fong, oraz generalnie umocnienie po- dem była niemożność skierowania tam „Bambusowego”, stanowiącego głów- zycji CEFEO na granicy z Chinami. większych jednostek pływających. Bę- ną arterię komunikacji rzecznej łączą- Pierwszą operacją desantową stała się dące pod dowództwem kmdr. Pasquie- cą Rzekę Czerwoną i Song Thai Binh. akcja wzmocnienia sił w Nam Dinh, ra de Francelieu Dinassaut 8 posiadało Szlak bojowy: Citon, wrzesień 1951 około 80 kilometrów na południe od w tamtym okresie dwie uzbrojone bar- (Kanał „Bambusowy”); Antilope, czer- Hanoi (nad Rzeką Czerwoną). ki Devastation i Lave oraz 2 LCM i 4 wiec 1952 (Hung Yen); Lorraine, listo- 200 spadochroniarzy został zrzuco- LCVP, bazujące w Can Tho. Ponieważ pad 1952 (rejon Phu To-Phu Bien); Ar- nych na południe od miasta, w tym sa- głównym zadaniem było ubezbiecza- tois, styczeń 1953 (Thai Binh); Brochet mym czasie rzeką przetransportowano nie rzecznych konwojów, do Dinassaut i Mouette, wrzesień 1953 (Rzeka Czer- wzmocnioną kompanię Legii Cudzo- 8 przylgnęło miano „Dinassaut eskor- wona). ziemskiej. Podobny scenariusz od- towego”. Barek używano ze względu na W kwietniu 1952 roku w skład Di- bywał się na terenie całego Tonkinu o wiele mniejsze zanurzenie niż LCI, nassaut 12 wchodziły 1 LCI, 2 LCM i Annamu, póki co południowa cześć zwykle używanych w podobnym oko- Monitor, 2 LCM, 2 EA i 1 LCA. Za- Indochin Francuskich, Kochinchina, licznościach. okrętowano na pokłady Komando Pie- wolna była od zauważalnego oporu Szlak bojowy: Bougie, grudzień 1949 choty Morskiej 61. 21 września 1954 Viet Minh. W Annamie walki toczy- (Cau Ke); Sarcelle, marzec 1950 (ka- roku jednostkę w całości przeniesiono ły się o 100 km pas wybrzeża pomię- nał Phu Nuu), marzec 1950 (kanał Phu do Hajfongu. dzy Tourane (Da Nang) i Hue. Tą stre- Nuu); Pamplemousse, marzec 1951 fę rozszerzono następnie do około 300 (Nha Man); Helice, styczeń 1952 (Ka- Dinassaut Haiphong (Hajfong) km, przeprowadzając całą serię ata- nał „Nicolai”); Planete, sierpień 1952 Utworzony 1 lutego 1953 roku, ab- ków oskrzydlających. W jednej z nich (kanał Thot Not); Anjou, styczeń 1953 sorbował między innymi tak zwany na przykład 23. Pułk Piechoty Kolo- (Can Tho). „Morski Patrol Hajfongu” (Patmar). nialnej okrążył pozycję Viet Minh nad 10 kwietnia 1953 roku Dinassaut Oficjalnie w skład Dinassaut jednost- 8 przekazano flocie Republiki Wiet- ka weszła 25 maja 1953 roku, zdecy- 2. Pływający transporter opancerzony LVT-4 Alliga- namu, gdzie na jego bazie utworzo- dowanie najpóźniej ze wszystkich czę- tor (oryginalnie w j. ang. Water Buffalo – Bawół Wodny); no Forces Fluviales de Can Tho (Siły ści tej formacji CEFEO. Dowodzony waga: 16 t; załoga: 3 (możliwość transport w pełni wy- ekwipowanych 30 żołnierzy lub 3,5 t zaopatrzenia); dłu- Rzeczne Can Tho). 1 stycznia 1954 przez por. Bardeta Dinassaut Haiphong gość: 7,95 m; szerokość: 3,25 m; wysokość: 2,50 m; opan- w skład FFCT wchodziły: 1 LCM dysponował 1 LSIL, 5 LCM i 3 LCVP. cerzenie: 7-12 mm; uzbrojenie: 1 x karabin maszynowy 12,7 mm; 3 x karabin maszynowy 7,5 mm; silnik: 250 Command (okręt dowodzenia), Był intensywnie wykorzystywany we kM benzynowy; prędkość maksymalna: 40 km/h na lą- 4 LCM, 2 LCVP. wszystkich kampaniach w rejonie swo- dzie; 5,4 węzła w wodzie

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 79 „Marynarka Brunatnej Wody”

Truoi River, przepływajac rzekę wpław skiej na pokładach, opuścił Nam Dinh Z biegiem czasu francuskie i kolo- i rozbijając wroga niespodziewanym i dotarł do strefy ataku następnego po- nialne oddziały piechoty morskiej za- natarciem od tyłu. ranka. Natychmiast przypuszczono częto zastępować wietnamskimi, lo- FBW rozpoczęła jednak swoje dzia- szturm na pozycje Viet Minh, nie na- jalnymi wobec Francji. Rzadko jednak łania o wiele wcześniej. Jesienią 1945 potykając jednak skoncentrowanego udawało się przydzielić poszczegól- roku w rejonie Sajgonu operowa- oporu. Po zniszczeniu wrogiego sprzę- nym Dinassaut kontyngenty więk- ła kompania „marines” francuskiego tu i zaplecza obozowego, powrócono sze, niż kompania piechoty. Warto SAS, pod dowództwem kmdr. Ponta- na pokłady okrętów Dinassaut. Noc przy tym podkreślić, że Wietnamczy- chardiera. To własnie podczas akcji tej spędzono w rejonie Gian Khau, cały cy w służbie trójkolorowego sztanda- jednostki wykrystalizowały się podsta- czas oczekując kontrataku z lądu, bądź ru sprawowali się nadzwyczaj dzielnie, wy taktyki FBW. W październiku 1945 zasadzki na płynący konwój. tworząc solidne podwaliny pod póź- roku zdobyto Ca Tho, My Tho i Ving Przed wyruszeniem w dalszą dro- niejszy Corps Marins Republiki Wiet- Long, aby potem przeprowadzić w su- gę Dinassaut podzielono na dwie iden- namu. mie 42 (!) mini-ofensywy, oczyszczają- tyczne kolumny. Prowadzący każdą Dinassaut nie miały przeciwnika ce teren z Viet Minh. kolumnę LCA miał trzymać się swoje- na wodzie, jako że taktyka Viet Minh Powróćmy teraz do działań toczo- go brzegu i wykryć ewentualne miny, nie przewidywała na tym etapie wojny nych przez Francuzów na osi Hanoi- które były często zainstalowane w stre- utworzenia własnej floty, co nie ozna- -Hajfong. 21 grudnia 1946 roku prze- fie przybrzeżnej, dla zapobieżenia cza że zarówno żołnierze, jak i sprzęt prowadzono tam pierwszy na dużą francuskim desantom. Wydano odpo- armii Ho Chi Minha nie były trans- skalę desant. Zaangażowano do niego wiednie rozkazy w razie zasadzki. Je- portowane drogą wodną. W tym przy- dwa okręty LCT ( z batalionem Legii den z dwóch LCM w każdym zespole padku często dochodziło do wymiany Cudzoziemskiej na pokładach), dwa miał w takim wypadku ruszyć natych- ognia pomiędzy francuskimi patrola- LCM wiozące pluton lekkich czołgów, miast do brzegu jak najbliżej pozycji mi rzecznymi i dżonkami szmuglują- pojedynczy LCM z pojazdami M29 wroga i wysadzić swój oddział piecho- cymi ludzi, lub materiał dla Viet Minh. Crab, pięć LCA z oddziałami inżynie- ty morskiej. LCA tymczasem otrzyma- Największym potencjalnym zagroże- ryjnymi do naprawy mostów i dróg ły instrukcje wykonania podobnego niem dla Dinassaut były zasadzki, po- oraz jeden LCS, jako wsparcie ognio- manewru, z wyokrętowaniem żołnie- dobne do opisanej powyżej. W takim we operacji. W sumie, do 24 grudnia, rzy na flankach i z tyłu oddziałów Viet wypadku decydowały pierwsze minu- dokonano pięciu desantów, opanowu- Minh, zaangażowanych w wymianę ty starcia. Jeśli zakamuflowanej artyle- jąc teren niemal bez walki. Późniejsze ognia z pododdziałami z LCM. Pozo- rii Viet Minh udało się trafić w któryś raporty kontrwywiadu mówiły o peł- stała para LCM w tym samym czasie z okrętów francuskich, istniała moż- nym zaskoczeniu Viet Minh, oczekują- miała prowadzić ogień osłonowy. liwość kolizji w płynącym najczęściej cym Francuzów od strony lądu. Po niedługim okresie spokojnej że- w linii konwoju. Jeżeli natomiast salwa We wspomnianym Nam Dinh Fran- glugi, nagle zaświstały w powietrzu była daleka od sukcesu, Viet Minh nie cuzi mieli też za zadanie uwolnić sprzy- granaty moździerzowe i Dinassaut do- miał praktycznie żadnych szans w wal- jającą im ludność cywilną. Po początko- stał się pod ostrzał Viet Minh. Do tego ce z błyskawicznym desantem koman- wej wymianie ognia, otoczeni z dwóch doszedł ogień na wprost z północnego dosów i zmasowaną kanonadą okrę- stron przez lądujący desant i spado- brzegu, prowadzony za pomocą dzia- tów wsparcia. chroniarzy bojownicy Viet Minhu wy- łek przeciwpancernych 37 mm. Opisa- cofali się z dużymi stratami. Akcja za- ny powyżej plan natychmiast wprowa- Wojna na rzekach 1948-50 kończyła się ewakuacją cywili jeszcze dzono w życie. Błyskawiczny francuski Jesień 1948 roku przyniosła wzmo- tego samego dnia (pierwszy kontakt kontratak doskonale zsynchronizowa- żoną aktywność Francuzów. W Ton- z wrogiem maił miejsce o 06:20 rano, nego Dinassaut spowodował panikę kinie dokonano zmasowanej ofensywy ostatnie okręty opuściły Nam Dinh w szeregach wietnamskiej partyzantki, powietrzno/morskiej, w rejonie ujścia około 17). która zostawiła na polu bitwy skrupu- Rzeki Czerwonej oraz okolicy Thanh Podobną, typową dla Dinassaut ak- latnie policzonych 105 zabitych. Tym- Hoa. 7 listopada natomiast przeprow- cję, przeprowadzono w tym samym re- czasem na brzegu południowym na- dzono operację „Ondine”, mającą na jonie w lutym 1948 roku. Francuski wy- potkano bardziej zorganizowany opór, celu oczyszczenie z wroga zachodniej wiad donosił o istnieniu ważnego obozu a dodatkowo awaria silnika wyłączy- części delty Rzeki Czerwonej i pobli- Viet Minh nad rzeką Day, około 10 km ła z akcji jeden z LCA, który musiał skich wzgórz. Dla osiągnięcia tych wy- na północ od Glan Khau. Problemem być wzięty na hol przez wyznaczony tycznych w rejonie Vietri desantowano był fakt, że aby dostać się do wyznaczo- do osłony ogniowej LCM. LCA zato- batalion spadochronowy oraz zamu- nego dla ofensywy celu, należało prze- nął z niewyjaśnionych przyczyn, na- strowano na pokłady Dinassaut dwa śliznąć się przez tereny kontrolowane tomiast LCM wysadził komandosów, bataliony piechoty morskiej. Wodny przez wroga. Najbliższa baza Dinassaut którzy momentalnie opanowali nie- element zespołu uderzeniowego miał znajdowała się w Nam Dinh, około 65 pewną sytuację. Zdobyto kilka moż- za zadanie przemieszczenie się Rzeką km od koncentracji sił wietnamskich. dzierzy 60 mm i zabito kilkudziesięciu Czerwoną do Son Tay i tam połączenie Wieczorem 1 lutego 1948 Dinassaut bojowników Viet Minh. Wszystko to się ze spadochroniarzami. Akcja po- złożony z 4 LCM i dwóch LCA, z od- za cenę utraconego LCA i jednego ran- wiodła się w 100%. Następnie 19 listo- powiednimi oddziałami piechoty mor- nego żołnierza. pada 1948 zaatakowano Hoa Binh, za

80 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Marynarka Brunatnej Wody” pomocą płynącego Rzeką Czarną Di- nassaut i posuwającego się równolegle lądem batalionu piechoty. W grudniu stosujac podobny manewr, opanowa- no Phu Ly, na południowym skrawku delty. Rok 1949 przyniósł upadek chiń- skiego reżimu Kuomintangu. W ten sposób Viet Minh nie tylko uzyskał przyjaznego sąsiada na północy pod postacią chińskich komunistów, ale przede wszystkim zaczęły z tego kie- runku płynąć nieprzebrane praktycz- nie zasoby broni, amunicji i zaopatrze- nia wojskowego. Do tego Viet Minh mógł po drugiej stronie granicy zało- żyć wiele obozów szkoleniowych, pro- wadzonych przez chińskich instrukto- rów. Nie miał tu większego znaczenia fakt, że broń pozyskana w tym okresie pochodziła głównie z amerykańskich zapasów (Amerykanie wspierali Repu- blikę Chińską Czang Kaj Szeka w wal- ce z komunistami). W razie bowiem zużycia tej broni w walce, Chińczy- cy byli w stanie zastąpić ją dostawami z własnych fabryk, masowo produku- Mapa delty Rzeki Czerwonej (fr. Fleuve Rouge) w Tonkinie z roku 1894, zwraca uwagę skom- plikowana sieć rzeczna tego regionu Indochin Francuskich. Fot. zbiory Daniela Kowalczuka jąc broń na licencji radzieckiej. 13 maja 1949, w Indochinach wylą- wariantach)3. Po zlokalizowaniu zgru- nierzy CEFEO tymczasem wzrosła do dował wysłany przez rząd francuski powania Viet Minh o sile mniej więcej około 150 000. W czerwcu 1950 roku dla oceny strategicznej sytuacji gen. Re- czterech batalionów, w wyznaczony re- Korea Północna zaatakowała południe vers, który 29 czerwca przedstawił bar- jon Równiny Trzcin skierowano kom- kraju, odwracając na pewien okres cza- dzo krytyczny wobec taktyki CEFEO binowany zespół uderzeniowy 4 000 su uwagę opinii światowej od Indo- raport. Wyznaczył on nowe prioryte- żołnierzy (w tym 2 kompanie na wspo- chin. Także chińscy komuniści jako ty. Po pierwsze należało skupić więk- mnianych LVT). Viet Minh został roz- priorytet uznali pomoc komunistycz- szy wysiłek na tworzeniu Narodowej bity, tracąc 500 zabitych i 130 jeńców. nym Koreańczykom. Armii Wietnamu, w zamyśle mającej Jesienią tego roku nastąpił przejściowy Nie przeszkodziło to wcale około jak najszybciej przejąć ciężar prowa- kryzys aprowizacyjny i zamieszanie 20 000 kadr Viet Minh w intensyw- dzenia wojny z Viet Minh od CEFEO. na froncie północnym, spowodowa- nym szkoleniu w Chinach, latem 1950 Następnie zamierzano przerwać linie ne masową ucieczką wojsk Czang Kaj roku. Po ich powrocie taktyka Viet zaopatrzenia na północy, blokując do- Szeka, rozbitych przez chińską Armię Minh nabrała cech dojrzałości, spra- stawy z komunistycznych Chin. Wresz- Czerwoną. Uciekali także przez Wiet- wiając Francuzom więcej kłopotu niż cie planowano zacieśnić współpracę nam, a do ich transportu użyto wielu rok, czy dwa lata wcześniej. Wspo- z USA, po świeżym podpisaniu Pół- okrętów i łodzi ze składu Dinassaut. mniana w innym miejscu klęska Fran- nocnoatlantyckiego Traktatu Obron- Na ważnym dla rozwoju sytuacji polu cji na lądzie jesienią 1950 roku, spo- nego (North Atlantic Treaty Organi- dyplomatycznym, w styczniu 1950 wodowała przybycie nowego dowódcy sation – NATO). W ostatnich dwóch roku rząd Demokratycznej Republi- CEFEO. 17 grudnia 1950 roku w Indo- latach wojny w Indochinach (1953-54), ki Wietnamu (Viet Minh) uznały Chi- chinach wylądował generał de Lattre Amerykanie dostarczyli 80% sprzętu ny Mao Zedonga i Związek Radziecki. de Tasigny, mianowany Wodzem Na- dla CEFEO. Revers podkreślał też ko- W odpowiedzi pro-francuski rząd Bao czelnym Wojsk Unii Francuskiej w In- nieczność wycofania garnizonów z od- Daia uznały USA i Wielka Brytania, dochinach. izolowanych, mniej ważnych poste- a nad Sajgonem, w ramach „wietnami- runków, dla wzmocnienia sił w dwóch zacji”, zawisły żółto-czerwone sztan- newralgicznych miejscach, to jest del- dary Republiki Wietnamu (potocznie 3. Amfibia transportowa M29C Crab; waga: 2,5 t; za- łoga: 2 (plus 2 pasażerów, lub do 100 kg zaopatrzenia); tach rzek Mekong i Czerwonej. zwanego Wietnamem Południowym). długość: 4,88 m; szerokość: 1,71 m; wysokość: 1,35 m; Tymczasem na południu, w czerwcu W okresie grudzień 1949 - kwiecień opancerzenie: brak; uzbrojenie: oryginalnie brak; w In- dochinach Francuzi montowali na M29C całą gamę róż- 1949, roku doszło do pierwszego uży- 1950, Viet Minh zintensyfikował ak- nego rodzaju broni, od 1-2 karabinów maszynowych 7,5 cia przez Francuzów uzbrojonych am- tywność we wszystkich rejonach walk, mm lub karabinów maszynowych 12,7 mm, przez moź- dzierze 60 mm, po działa bezodrzutowe 57 mm; silnik: fibii typu LVT-4 (stosowanych potem od Tonkinu na północy do delty Me- 65 kM benzynowy; prędkość maksymalna: 48 km/h na w Indochinach w co najmniej trzech kongu w Kochinchinie. Liczba żoł- lądzie, 3,5 węzła w wodzie

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 81 „Marynarka Brunatnej Wody”

Rzeczne szachy, Indochiny 1951-52 ny przez Francuzów w roli „straży po- W pażdzierniku 1951 roku, de Lat- Żadnego z elementów formacji żarnej”, spisał się znakomicie. Kiedy tre postanowił odejść od strategii trzy- zbrojnych Unii Francuskiej nie bra- w nocy z 28 na 29 maja 1951 roku Viet mania się delty Rzeki Czerwonej i ude- kowało na frontach walk w Wietna- Minh wylądował na brzegach Rze- rzył na położone 60 km na zachód on mie po objęciu steru przez De Lattre’a. ki Dnia w wielu miejscach jednocze- Hanoi miasto Hoa Binh. Dla osiągnię- W Tonkinie z jego rozkazu zorganizo- śnie, Commando François udzieliło na- cia celu zaangażowano 16 batalionów wano aż 900 wzmocnionych pozycji tychmiastowego wsparcia oblężonemu piechoty, jeden Dinassaut oraz silne bojowych (!). De Lattre podkreślał na Ninh Binh. W trakcie wysadzania de- wsparcie lotnicze i artyleryjskie. Ogó- każdym kroku nowe „braterstwo bro- santu okręty Dinassaut dostały się pod łem w akcji wzięło udział 15 000 żoł- ni” francusko-wietnamskie i wzrasta- zmasowany ogień Viet Minh, prowa- nierzy CEFEO. Francuzi, po opanowa- jacą rolę armii Bao Daia, lojalnej wo- dzony przy użyciu dział bezodrzuto- niu Hoa Binh, umieścili tam znaczące bec Paryża. wych i dostarczonych przez Chińczy- siły - 5 batalionów w samym mieście, W marcu 1951 Viet Minh postano- ków granatników bazooka, zdobytych kolejne 5 na Rzece Czarnej wokół tere- wił uderzyć na Dong Trieu, wzdluż na Amerykanach w Korei. Za cenę nu akcji oraz 4 ze wsparciem pancer- delty Rzeki Czerwonej między Ha- ogromnych strat (w rannych i zabi- nym do kontrolowania nadbrzeżnych noi i wybrzeżem. Viet Minh zamierzał tych 75% stanu osobowego Comman- arterii komunikacyjnych. W grud- zwabić Francuzów w pułapkę. CEFEO do François), utrzymano Ninh Binh. niu 1951 roku Viet Minh przeszedł odpowiedziało masowymi bombardo- Kolejny Dinassaut zabezpieczył Yen do kontrofensywy, tym razem zakoń- waniami i skierowaniem jednego Di- Cu Ha, ostatecznie hamując ofensywę czonej sukcesem i ewakuacją CEFEO nassaut dla uwolnienia oblężonego Viet Minh. Francuzi wyciągneli z bi- z Hoa Binh, co nastąpiło 5 lutego 1952. garnizonu Dong Trieu. Po zaciętych twy wiele wniosków, na czele z prze- Francuzi ponieśli wysokie straty w lu- walkach w kwietniu 1950 roku Viet konaniem o wzmocnieniu Viet Minh dziach, dochodzące do 800 zabitych. Minh wycofał się. Francuzi zamierza- bronią, mogącą skutecznie uszkadzać Nie było już wtedy w Indochinach de li jednak iść za ciosem i na stałe oczy- i niszczyć okręty Dinassaut. Lattre’a, który po powrocie do Francji ścić teren walk. Zorganizowano w tym W czerwcu przyszła pora na rzecz- zmarł 11 stycznia 1952 na raka. celu dwie ofensywy, pod kryptonima- ny kontratak. Dinassaut, we współpra- Całość operacji ewakuacyjnej z Hoa mi Meduse i Reptile. Nie zakończyły się cy z lotnictwem morskim, zniszczy- Binh ukończono 22 lutego, po prze- one jednak znaczącym sukcesem CE- ły linię zaopatrzenia wroga na rzece transportowaniu także ludności cywil- FEO, jakim byłoby niewatpliwie znisz- Day, na północ od Ninh Binh. Z dniem nej, sprzyjającej Francuzom. Pomogło czenie znaczących sił ludzkich i zaso- 18 czerwca 1951 ostatecznie zażegna- w tym podręcznikowe wręcz wykona- bów sprzętu Viet Minhu. no zagrożenie utraty dwóch strategicz- nie 5-punktowego planu, którego naj- Kolejne duże starcie nastąpiło nych garnizonów, Ninh Binh i Yen Cu ważniejszym elementem było utrzy- w Ninh Binh (wspomniałem o tym Ha. Viet Minh wycofał się za cenę wy- manie przeprawy na Rzece Czarnej. przy opisie Commando Franço- sokich strat (1 159 zabitych, 154 wzię- Po Hoa Binh, „Flota Brunatnej is, przyp. aut.). W połowie maja Viet tych do niewoli i około 300 rannych). Wody” skupiła się już tylko na wła- Minh w Tonkinie postanowił uderzyć Poległych Francuzów i ich sojuszni- ściwych deltach Rzeki Czerwonej na nieco poniżej Hanoi, Przeprawiając ków było 107, w tym por. de Lattre, syn północy i Mekongu na południu kra- się przez rzekę Day i wylądować w po- dowódcy wojsk francuskich w Indo- ju. Zabawa w „kotka i myszkę” trwa- bliskim Yen Cu Ha. Dinassaut, wysła- chinach. ła w najlepsze szczególnie w Tonkinie. LCI (Large) „zakotwiczony” w zasadzce, na pokładzie obsługa produkowanego we Francji Gdziekolwiek dochodziło do eskalacji lekkiego karabinu maszynowego FM 24/29, 1952 rok. Fot. ECPA zbrojnych działań Viet Minh, tam po- jawiały się Dinassaut wsparte rozpo- znaniem lotniczym i pojasami pływa- jącymi M29 Crab oraz LVT-4 Alligator. Będące następstwem tego francuskie- go „rozpoznania ogniem” i prób okrą- żenia starcia, nigdy jednak nie zaowo- cowały znaczącymi stratami po stronie wietnamskiej, natomiast Francuzom coraz ciężej było uzupełnić jakiekol- wiek straty w ludziach. Kolejnym problemem była kwestio- nowana lojalność wobec Francji za- równo milicji sekt, jak i rozbudowy- wanej południowowietnamskiej Armii Narodowej, wspierającej CEFEO. Wy- znaczone do patrolowania rejonu Rów- niny Trzcin miejscowe oddziały po- mocnicze nie przeszkadzały zbytnio Viet Minh w rozbudowaniu obecno-

82 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Marynarka Brunatnej Wody”

Para łodzi LCVP na patrolu w delcie Mekongu, w najbardziej na południe wysuniętej prowincji Wietnamu - Ca Mau. Rok 1953. Fot. zbiory Gérarda Gariera ści antyfrancuskiej partyzantki tamże. się pozycją nie do obrony. Zaplanowa- Do 18 października cała droga RC 4 W tym samym czasie na środkowym no więc wycofanie garnizonów, po- weszła w posiadanie Viet Minh. Opusz- wybrzeżu, w Annamie, Francuzi prze- przez zorganizowanie odwrotu w kie- czono nawet w pośpiechu miasta i gar- prowadzili między inymi operację To- runku południowym, zaczynając od nizony znajdujące się z daleka od walk. ulouse, w celu opanowania miasta Qui Cao Bang. Akcje zaplanował pułkow- Cały północny Tonkin przeszedł we Nhon, bastionu Viet Minh na tamtym nik Charton, a główną siłą miały być władanie komunistów, łącząc region terenie. początkowo trzy bataliony, w tym eli- Viet Bac z chińską granicą. Dało to W końcu roku 1952, czyli tego roku tarny III Batalion 3. Pułku Piecho- nowe możliwości wsparcia Wietnam- walk „na wykończenie” przeciwnika, ty Cudzoziemskiej. Giap jednak miał czyków przez Chińską Republikę Ludo- CEFEO urosło do największych roz- czas zebrać siły w trudnym dla Fran- wą. Rachunek strat po stronie francu- miarów, 189 000 żołnierzy. W zimie cuzów terenie, za wszelką cenę chcąc skiej był przygnębiający. Poległo około 1952-53 doszło do lądowej bitwy o Na unicestwić wroga. Zgrupowano 36., 5 000 żołnierzy. Praktycznie do nogi San, która zdeterminowała późniejszą 88., 99., 165., 174., 175., 209. i 246. puł- wybito 2 bataliony Legii Cudzoziem- taktykę Francji w Indochinach, przy- ki Viet Minh. Wspierały te siły miej- skiej. Doliczyć do tego trzeba 2 000 ran- pieczętowując tym czasem tragiczny scowe oddziały pomocnicze oraz arty- nych, 1 300 ton sprzętu i wystarczająco koniec CEFEO. O tym mogą Państwo leria. Od strony Lang San maszerowała porzuconej broni i amunicji, żeby Viet przeczytać pod koniec artykułu. na północ francuska kolumna liczą- Minh mógł wyposażyć pełnoetatową ca około 3 500 żołnierzy, głównie Ma- regularną dywizję piechoty. Decydujące starcia – 4 rundy na lądzie rokańczyków. Prowadził ją pułkownik Francuzi zaczęli w końcu poważnie Nie sposób oddzielić tematu naszego Lapage. 18 września RC 4 została prze- traktować wroga, za cenę krwawej jat- artykułu od decydujących, jak się oka- połowiona przez Viet Minh, po zajęciu ki i niepotrzebnych strat. zało, działań na lądzie, które przesą- Dong Khe (ważny węzeł komunikacyj- dziły o ostatecznej porażce Francuzów ny). Rozbito doszczętnie elementy 3. Runda druga – Hoa Binh, w wojnie w Indochinach. Oczywiście Pułku Piechoty Cudzoziemskiej. Pró- październik 1951-luty 1952 brakuje nam miejsca na opis wszyst- bowano ratować sytuację zrzucając Z początkiem 1951 roku, Giap dys- kich bitew, nie będących też tematy- desant w postaci 1. Pułku Spadochro- ponował 5 kompletnymi dywizjami. ką magazynu „Okręty Wojenne”. Trze- niarzy Cudzoziemskiej pod That Khe. Dywizje o numerach 304., 308., 312., ba jednak wziąć pod uwagę, że nawet 1 października, mimo dramatycznej 316. i 320. dysponowały własną arty- w trakcie operacji lądowych, strate- sytuacji, Lapage wyruszył z That Khe, lerią i każda miała w składzie 12 peł- gicznymi celami było w dalszym ciągu zaś dwa dni później Charton opuścił nych batalionów piechoty. Uzbrojenie opanowanie terenów rzecznych oko- okolice Cao Bang. Porzucając sprzęt z tradycyjnych źródeł uzupełnił nowo- lic Hanoi na północy i delty Mekongu, ciężki, do 7 października elementy czesny amerykański sprzęt, zdobyty na na południu Indochin Francuskich. obydwu kolumn rozproszyły się w te- Amerykanach w Korei przez „ochotni- Warto zatem w telegraficznym skró- renie, wyznaczając grupom wielko- ków” chińskich. cie przedstawić cztery decydujące mo- ści plutonu punkt zbiórki w That Khe, Jedyny raz w historii konfliktu Giap menty całej kampanii. gdzie w międzyczasie wylądował 3. pospieszył się z atakiem. Do konwen- Pułk Spadochroniarzy Piechoty Mor- cjonalnych falowych szturmów na Li- Runda pierwsza – Route Coloniale 4, skiej. Do 10 października, atakowa- nię Lattre’a pod Vinh Yen, wysłał październik 1950 ni ze wszystkich stron Francuzi osta- w styczniu 1951 roku 308. i 312. dywi- Jesienią 1950 roku, dowództwo fran- tecznie ulegli panice, spadochroniarze zję. Po początkowych sukcesach nastą- cuskie zadecydowało, że strategicz- opuścili That Khe, ponosząc 90% stra- pił kontratak Francuzów. Zmasowa- na RC 4 (Droga Kolonialna nr 4), stała ty w ludziach. ne ataki lotnicze, w tym pierwszy raz

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 83 „Marynarka Brunatnej Wody”

Runda trzecia, Phu Doan & Na San - listopad 1952 W 1952 VM rozpoczął działania wzdłuż granicy laotańskiej, na tak zwanych Wzgórzach Tajskich. Giap skierował tam 3 dywizje. Nowo mia- nowany francuski głównodowodzą- cy generał Salan, w październiku 1952 podjął próbę odcięcia tego zgrupowa- nia VM od baz na północy Tonkinu. W kierunku północno-zachodnim od Delty, drogą RC 2 w stronę Phu Doan, uderzyło 30 000 Francuzów. Ofen- sywę określono kryptonimem „Lor- raine”. Zniszczono kilka ważnych baz VM, jednak Giap wytrzymał na- pięcie, umiejętnie broniąc korytarza o około 150 km szerokości, ostatecz- nie zmuszając Francuzów do wycofa- nia w połowie listopada. Wydawało się, że Francuzi definitywnie mogą bronić Kolonialna mapa Kochinchiny z roku 1934, zaznaczone granice kolonii, którą w trakcie Delty, dysponują też siłami umożliwia- I wojny indochińskiej Francuzi próbowali przekształcić w odrębne „marionetkowe pań- jącymi wypady poza umocniony rejon. stwo”, podległe Paryżowi. Doskonale widoczne położenie Kochinchiny w delcie rzeki Ciężko było im natomiast utrzymać ja- Mekong. Fot. zbiory Daniela Kowalczuka kiekolwiek tereny na dłużej. z użyciem napalmu, a także dostar- skierował do boju odbudowane woj- Tymczasem w rejonie Tajskich czone drogą powietrzną wzmocnienia sko, w tym elementy 304., 308. i 312. Wzgórz, Salan utworzył zaopatrywa- garnizonów, spowodowały wycofanie dywizji. Przez 4 miesiące trwało zaci- ny z powietrza obóz umocniony w Na się w nieładzie Viet Minh. Wojsko Gia- skanie pętli wokół wojsk francuskich. San. Cel - szachowanie dywizji VM pa pozostawiło około 6 000 zabitych. Ostatecznie widząc symptomy zbliża- znajdujących się w okolicy ciągła obec- Francuska kontrofensywa trwa- jącej się klęski, dowództwo nakazało nością wzmocnionej bazy elitarnych ła w najlepsze. W marcu 1951 pod wycofanie pododdziałów Legii Cudzo- oddziałów francuskich. Załogę Na San Mao Khe pobito 316 dywizję VM, ziemskiej z powrotem do rejonu Delty. stanowiło 10 batalionów, w tym III. a w kwietniu-maju aż trzy dywizje W lutym 1952 operacja zakończy- Batalion 3. Pułku i III. Batalion 5. Puł- (304., 308., 320.) poniosły wielkie stra- ła się. Niewiele osób z francuskiego ku Piechoty Cudzoziemskiej. ty nad rzeką Day. Giap odrobił lekcję sztabu zwróciło uwagę na nowe ele- Zawiódł Giapa wywiad. Do zdo- i w czerwcu, widząc niemożność zaję- menty taktyki VM. Giap próbował fa- bycia bastionu w Na San, utwierdzo- cia Delty Lattre’a, wycofał się w góry lowych ataków piechoty, wykorzysty- ny w raportach szpiegów z szeregów w celu przegrupowania sił. To z kolei wał zamaskowane stanowiska artylerii miejscowych oddziałów pomocni- spowodowało przypływ optymizmu przeciwlotniczej i rozpoznawał teren czych walczących po francuskiej we francuskim dowództwie. Postano- wzmocnionymi patrolami nocnymi. stronie, wyznaczył tylko 4 pułki. wiono ponownie wypuścić się za bez- Brzmi znajomo, znając historię bi- Wynikiem tej pospiesznej i nieprze- pieczny kordon wokół Delty. Za cel ob- twy pod Dien Bien Phu, która odbyła myślanej akcji VM była klęska, po- rano odległe od stanowisk francuskich się zaledwie w dwa lata później… niesiona podczas szturmów powta- o około 40 km Hoa Binh, po- Łódź patrolowa Vedette de Port o numerze bocznym CG1 na patrolu w okolicy Sajgonu, 1952. rzucone rok wcześniej. Znaj- Fot. Marius Bar, zbiory Gérarda Gariera dował się tam węzeł komuni- kacyjny Drogi Kolonialnej nr 6 (RC 6). W listopadzie 1951 roku kombinowaną akcją naziem- no-powietrznodesantową za- jęto Hoa-Binh, drogi wylo- towe do niego prowadzące, jak i część wzgórz dominu- jących nad okolicą. Użyto do akcji elementów praktycznie wszystkich oddziałów Legii Cudzoziemskiej dostępnych w Indochinach. Giap szybko

84 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE „Marynarka Brunatnej Wody”

LCG 9059 (eks U.S. Navy 111), z zamotowaną na pokładzie jedna za drugą parą przestarzałych haubic 77 mm (konstrukcji oryginalnie pochodzącej z 1896 roku). Fot. ECPA rzanych w okresie 23 listopada - 2 i niewyobrażalnych okrucieństw woj- nak znacznie wcześniej, bo w noc syl- grudnia 1952. ny totalnej. westrową 1953 roku. Francuzi wysunęli błędne wnio- Oddalone około 270 km od głów- Viet Minh pierwszą zaatakował ski. Zakładali od tej pory, że izolowa- nych baz francuskich w Delcie, na da- wysuniętą pozycję nazwaną Beatrice ne punkty oporu, zasilane odpowied- lekim północnym zachodzie Indochin (wszystkie francuskie „forty” w DBP nio z powietrza, mają szansę nie tylko Francuskich, znajdowało się zagubione otrzymały kody od imion rzekomych utrzymać się na zapleczu wroga, ale byłe japońskie lotnisko polowe w Dien kochanek dowódcy garnizonu, puł- także zadać mu ciężkie straty. Bien Phu. Odpowiednio ufortyfiko- kownika de Castries). 13 marca legio- wane i obsadzone, szachowałoby Viet niści z III/3. Batalionu DBLE zosta- Szach, mat – Dien Bien Phu, listopad Minh, korzystający z niekontrolowanej li tam otoczeni i tylko niewielu udało 1953 – maj 1954 przez Francję granicy z Laosem, w celu przebić się do głównych sił. W kolejnym roku jednak, politycy przerzutu broni i sprzętu z Chin. Następna w kolejce stała wysunię- zasiedli do stołu rokowań i paradok- Podbudowani sukcesem pod Na ta na północ Gabrielle. Upadła już 15 salnie najsłynniejsza i najważniejsza San, generałowie francuscy rozpoczę- marca. Przez następne 2 tygodnie VM bitwa całej wojny indochińskiej, Dien li masowy przerzut sił do Dien Bien atakował wybrane cele we francuskiej Bien Phu, odbyła się w warunkach Phu w listopadzie 1953 roku. Do 4 eli- bazie, nie będąc w stanie przypuścić praktycznej rezygnacji Francji z Indo- tarnych batalionów Legii Cudzoziem- generalnego szturmu na DBP. chin, a cała akcja miała tylko zapewnić skiej, dołączyły 4 północno-afrykań- Będące cały czas pod ostrzałem sa- lepszą pozycję przy negocjacjach poko- skie i dwa wietnamskie. Wyposażono moloty „Bearcat”, musiały zostać ewa- jowych. Nie dysponujemy tu miejscem te siły w 28 ciężkich dział polowych, 10 kuowane z lotniska polowego w środku wystarczającym dla dokładnego opisu doskonałych skądinąd czołgów M24 francuskiej strefy obronnej. 27 marca tego legendarnego starcia, do którego Chaffee oraz kilka samolotów myśliw- ostatnia transportowa DC-3 „Dakota” doszło na płaskowyżu przy laotańskiej sko-bombowych Grumman F8F „Be- odleciała zabierając rannych, pod cią- granicy. Postaram się jednak przedsta- arcat”. Szybko jednak okazało się, że głym ostrzałem artylerii przeciwlotni- wić zarys wydarzeń, które doprowa- codzienne zaopatrywanie odizolowa- czej VM. Od 30 marca do 6 kwietnia, dziły wieloletni krwawy konflikt do nych 10 000 żołnierzy było ponad siły główne uderzenia sił wietnamskich upokarzającego Francję końca. rozciągniętego w przyznanych zada- wyprowadzono w kierunku wschod- W „ostatniej dolinie” dochodziło niach lotnictwa francuskiego. nich pozycji Eliane i Dominique. Nie do niewyobrażalnych aktów heroizmu Wokół obozu zaciskała się śmiercio- obyło się bez próby zdobycia północ- z obydwu stron. Powrócono do znane- nośna pętla Viet Minh. Przetranspor- no-zachodniego przyczółka Huguette, go z Europy lat 1914-1918 impasu linii towane na barkach ludzi i za pomocą oraz leżącego na południowym zacho- frontu w okopach. Wielu weteranów mułów działa składano w zamasko- dzie Claudine. II Wojny Światowej po stronie fran- wanych jaskiniach wokół DBP, oraz Pozycje przechodziły z rak do rąk, cuskiej Legii Cudzoziemskiej, głównie w dżungli czasem o przysłowiowy rzut często wielokrotnie. W połowie kwiet- Niemców, znalazło grób w Dien Bien granatem od francuskiej bazy. W mar- nia nie było już zorganizowanych od- Phu. Po raz pierwszy „bosonoga” ar- cu 1954 roku Giap dysponował na działów francuskich w dolinie, jedynie mia „kulisów” pokonała uzbrojone po wzgórzach wokół DBP około 200 dzia- kombinowane grupy uderzeniowe (po- zęby wojsko europejskiego mocarstwa. łami kalibru 75 mm i większego, wy- dobne do niemieckich Kampfgruppen Dla generała Viet Minh Giapa był to borowym chińskim pułkiem prze- z końcowego okresu II wojny światowej). triumfalny początek wspaniałej karie- ciwlotniczym z 64 działami 37 mm W drugiej połowie kwietnia, pogar- ry, zakończonej pokonaniem najwięk- i ponad 50 000 armią w składzie 304., szająca się z powodu monsunów pogo- szej potęgi świata – USA. Do tego jed- 308., 312. i 316. dywizji. Bombardowa- da uniemożliwiła Francuzom jakiekol- nak brakowało jeszcze dwudziestu lat nie francuskiej załogi rozpoczęto jed- wiek zaopatrzenie oblężonych. Przez

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 85 „Marynarka Brunatnej Wody” kilkanaście dni zapanował pat, także zaginionych i wziętych do niewoli. Giap, który „wyrzucił” Francję z Indo- dlatego, że VM zanotował wielkie stra- W ciągu kilku tygodni po bitwie, Fran- chin. ty dochodzące do 8 000 zabitych i dwa cja zgodziła się wstępnie na warun- razy tyle rannych. ki genewskiej konferencji pokojowej, Wybrana bibliografia Ostatecznie resztki francuskich dzielącej Wietnam na komunistyczną Jim Mesko, Riverine – a Pictorial History of the Brown gniazd oporu zwyczajnie „wykurzo- północ i nacjonalistyczne południe. Water War in Vietnam. no” z kryjówek masowymi ataka- Jim Mesko, Armour in Vietnam – a Pictorial History. mi piechoty, w pierwszym tygodniu Memento Jim Mesko, Ground War – Vietnam vol.1 1945-1965. maja. Horror obejmował między in- Niestety, ciąg dalszy historii Indo- Alain Crosnier & Jean-Pierre Dubois, Bombardiers en nymi „rozstrzeliwanie” prowizorycz- chin po wycofaniu się Francuzów, Pique de L’Aeronautique Navale. nych francuskich pozycji obronnych nie przyniósł tak potrzebnego poko- Bernard B. Fall, Hell in a very small place – The Siege z dział ciężkiego kalibru, strzelają- ju. Interesy uwikłanych w zimną woj- of Dien Bien Phu. cych na wprost z bliskiej odległości. nę krajów komunistycznych i świata Martin Windrow, The Last Valley. 7 maja 1954 roku opór w głównym Zachodu spowodowały kolejne 20 lat Martin Window & Mike Chappell, French Foreign Le- obozie ostatecznie ustał. W nocy z 7 na wyniszczającej wojny, miliony zabitych gion since 1945. 8 maja próba przebicia się z DBP, pod- oraz niewyobrażalne zniszczenia. Martin Windrow & Wayne Braby, French Foreign Le- jęta przez zdesperowane pozostałości USA, nie wyciągając wniosków gion Paratroopers. oddziałów francuskich, zakończyła się z francuskiej klęski, przegrało potem Gordon L. Rottman, Army of the Republic of Vietnam kolejną daniną krwi. Jako ostatnie od- w Indochinach jedyną wojnę w swej 1955-1975. dały się pododdziały III/3. REI. historii. Nie była to porażka, lecz upo- Victor Flintham, Air wars and aircraft – a detailed re- Dien Bien Phu kosztowało Francję korzenie. Jeszcze raz „bosonoga” armia cord of air combat, 1945 to present. ostatecznie przegraną wojnę, 2 200 za- udowodniła, że zdeterminowana i wy- Jonathan Trigg, Hitler’s Gauls. bitych żołnierzy CEFEO, 1 700 zagi- szkolona partyzantka, zmotywowa- Michael Curtis, Verdict on Vichy. nionych (prawdopodobnie zabitych), na walką o własną wolność, jest w sta- Victor Croizat, Vietnam River Warfare 1945-1975. oraz około 6 500 rannych. Legia Cu- nie przełamać doskonale wyposażoną Józef Dyskant, Ko Chang 1941. dzoziemska poniosła największe straty, i uzbrojoną armię mocarstwa. Prowa- Bogusław Brodecki, Dien Bien Phu 1954. nawet do 7 000 żołnierzy w rannych, dził siły Viet Minh ten sam Nguyen Dwa okręty LSIL II w pełnym kodzie flagowym, sugerującym że fotografia została wykonana po zawieszeniu broni w 1954 roku, północ Wietnamu. Fot. ECPA

86 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Dakar (eks Totem) podczas szkolenia na wodach brytyj- Krzysztof Dąbrowski skich, listopad 1967 roku. Fot. zbiory Hartmuta Ehlersa Tekst

Izraelskie siły podwodne Druga generacja – okręty podwodne typu „T”

Wstęp, czyli „nowe” okręty podwodne Totem P 352 oraz Truncheon P 353, brała już udziału w działaniach bojo- dla Izraela które otrzymały nazwy i numery Le- wych, miast tego odbyła rejs wzdłuż Już po stosunkowo krótkim okre- viathan 75, Dakar 77 oraz Dolphin 791 australijskich wybrzeży odwiedzając sie służby jednostek typu „S” przydat- odpowiednio. Nim zostanie przedsta- między innymi Melbourne. ność okrętów podwodnych przesta- wiona ich służba pod banderą z Gwiaz- Drugą opisywaną jednostkę – To- ła budzić jakiekolwiek wątpliwości. dą Dawida godzi się wpierw pokrótce tem – zbudowała stocznia w Devon- Dla MW Izraela i całych jego sił zbroj- opisać same okręty. port (Devonport Dockyard). Położenie nych posiadania tego rodzaju jedno- stępki miało miejsce 22 październi- stek okazało się być celowe i potrzeb- Okręty typu „T” ka 1942 r., a wodowanie i wejście do ne. Zarazem oczywistym stało się też, Pierwszą z wymienionych na wstę- służby 28 września 1943 r. i 9 stycznia że okręty typu „S” długo już nie posłu- pie jednostek, to jest Turpin zbudo- 1945 r odpowiednio. Pierwszym do- żą. Z tej przyczyny kwestia wpierw ich wała stocznia w Chatham (Chatham wódcą okrętu został Lt. Cdr. M.B. St. uzupełnienia, a potem zastąpienia in- Dockyard). Dniem położenia stępki John. Po zakończeniu procesu szkole- nymi jednostkami stanęła na porząd- był 24 maja 1943 r., okręt wodowano nia i zgrywania załogi jednostka od- ku dziennym. Wynikłym przy tym 5 sierpnia tego samego roku, a wszedł była w dniach 8-19 kwietnia 1945 r. dylematem było, czy nabywać jednost- on do służby 18 grudnia 1944 r. Jego patrol na wodach norweskich, przy ki nowe, czy też już używane, a odpo- pierwszym dowódcą został Lt. J. S. Ste- czym nie doszło do kontaktu z wro- wiedź na to pytanie była wypadkową vens. Podczas szkolenia i zgrywania giem. Następnie okręt przez Gibral- możliwości finansowych i dostępno- załogi doszło do kolizji z innym okrę- tar, Maltę, Kanał Sueski i Aden skiero- ści okrętów podwodnych (względnie tem podwodnym – Sidon P 259 – lecz wano na wody australijskie. Operując woli ich sprzedaży do Izraela przez na szczęście uszkodzenia stosunkowo z Fremantle Totem wyszedł w dniu 13 inne państwa). Po raz drugi w stosun- szybko naprawiono w doku. Jednostka sierpnia 1945 r. na patrol bojowy, lecz kowo krótkim czasie okazało się, że odbyła pierwszy patrol bojowy na wo- już po dwóch dniach został odwoła- Wielka Brytania zarówno posiada jed- dach norweskich między 30 marca a 10 ny do bazy. Potem jeszcze okręt pływał nostki mogące stanowić spełnienie kwietnia 1945 r. bez kontaktu z nie- wzdłuż wybrzeży Australii okazjonal- izraelskich potrzeb i co równie ważne przyjacielem. Następnie, po niezbęd- nie zachodząc do portów, gdzie też był jest gotowa je sprzedać – były to okrę- nych przygotowaniach, okręt skiero- udostępniany zwiedzającym. ty podwodne typu „T” w ich zmoder- wano na Daleki Wschód. W dniu 12 Trzecim okrętem był również zbu- nizowanej wersji. Początkowo rozmo- czerwca 1945 okręt wyszedł z Devon- dowany przez stocznię w Devonport wy dotyczyły tylko dwóch jednostek, port, by via Gibraltar, Maltę, Kanał Su- (Devonport Dockyard) Truncheon. Po- lecz w ostatecznym rozrachunku Izra- eski i Aden przepłynąć do Fremantle łożenie stępki, wodowanie oraz wejście el nabył trzy. Tak więc Izrael zakupił w Australii, gdzie zawinął w dniu 31 do służby miała miejsce odpowiednio:

,wieloryb (ןָתָיוִל) w Wielkiej Brytanii trzy okręty pod- lipca 1945 r. Tymczasem wojna dobie- 1. Nazwy te oznaczają: Leviathan .delfin (ןיפלוד) miecznik i Dolphin (רקד) wodne typu „T”. Były to Turpin P 354, gała już końca i dlatego jednostka nie Dakar

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 87 Izraelskie siły podwodne

5 listopada 1942 r., 22 lutego 1944 r. nie do końca Drugiej Wojny Światowej wiem aż z 11 wyrzutni, z czego sześć i 25 maja 1945 r. Pierwszym dowódcą – w rzeczy samej z końcem wojny prze- dziobowych w kadłubie sztywnym, okrętu został Lt. Cdr. R. J. Clutterbuck. rwano prace przy okrętach znajdują- a poza kadłubem sztywnym dwie dzio- Jednostka nie zakończyła jeszcze pro- cych się w budowie i anulowano dalsze bowe, dwie na śródokręciu strzelające cesu szkolenia i zgrywania załogi gdy już zamówione ale jeszcze nie rozpo- w kierunku rufy oraz pojedyncza ru- wojna dobiegła końca. Mimo końca częte. Jednostki określano mianem pa- fowa. Jednostka ognia obejmowała sie- wojny jednostkę skierowano po osią- trol submarines, to jest patrolowych demnaście podwodnych pocisków, bo- gnieciu gotowości na Daleki Wschód. okrętów podwodnych. wiem dla sześciu wyrzutni dziobowych Wyszczególnione powyżej jednost- Podstawowe dane okrętów przedsta- w kadłubie sztywnym istniała moż- ki kontynuowały służbę po wojnie. wiały się następująco: wymiary kadłu- liwość przeładowania, natomiast po- Jako ciekawostkę warto odnotować, ba 84,28 m x 7,7 m x 3,89-4,45 m (dł. x zostałe w.t. takiej możliwości nie mia- że Turpin uległ w 1958 r. awarii siłow- szer. x zan.), wyporność nawodna oko- ły3. Uzbrojenie torpedowe uzupełniało ni i był holowany przez Atlantyk – ba- ło 1290 ton i ponad 1500 ton wypor- pojedyncze działo pokładowe kal. 102 gatela 5200 mil morskich – do Wielkiej ność podwodna. Opisywane jednostki mm („czterocalówka”) oraz lekka broń Brytanii. Godnym odnotowania jest miały konstrukcję spawaną (wczesne małokalibrowa. też, iż Turpin był ostatnim brytyjskim okręty typu „T” nitowaną), a ich głębo- okrętem podwodnym, który opuścił kość zanurzenia maksymalnego wy- Typ „T” – nowa rola w nowej aparycji Maltę w 1964 r. Prócz tego warto jesz- nosiła 107 m, przy czym za bezpieczną Po zakończenie Drugiej Wojny Świa- cze wspomnieć udział Totem w prze- uważano 90 m. towej nastał czas konfrontacji między glądzie koronacyjnym floty na re- Napęd okrętów składał się z silni- jej zwycięzcami, czyli tak zwana Zim- dzie Spithead w dniu 15 czerwca 1953 ków wysokoprężnych o mocy 2500 KM na Wojna. Dla brytyjskiej floty wiązało r. z okazji wstąpienia na tron Królowej do pływania nawodnego oraz silników się to z istotną reorientację jeśli chodzi Elżbiety II. O ile wiadomo cała trój- elektrycznych o mocy 1450 KM do pły- o stawiane zadania. W szczególności ka wchodziła w skład 5th Submarine wania podwodnego. Opisana siłownia okręty podwodne Royal Navy miały Division (5-tego Dywizjonu Okrętów pracowała na dwa wały. W położeniu teraz zwalczać swoje radzieckie odpo- Podwodnych) bazującego w Gosport. nawodnym jednostki rozwijały 15,5 wiedniki. Dla pozostałych w służbie4 węzłów zaś prędkość maksymalna pod jednostek typu „T” oznaczało to zmia- Typ „T” przed modernizacją wodą wynosiła 9 w. Zasięg okrętów wy- nę przeznaczenia z okrętów patrolo- Typ względnie klasa „T” obejmowa- nosił do 8000 mil morskich2 przy pręd- ła łącznie 55 okrętów. Jednostki zapro- kości ekonomicznej 10 węzłów; alterna- 2. 11 000 Mm z maks. zapasem 230 t. paliwa przy po- większonych zbiornikach. jektowano w latach 30-tych ubiegłego tywnie podawano też autonomiczność 3. 17 torped = (6 + 6 dziobowe w.t. w kadłubie sztyw- wieku celem zastąpienia kilku typów jednostek wynoszącą 42 dni. nym) + 5 x 1 torpedy w pozostałych wyrzutniach. 4. Z pośród tych, które przetrwały wojnę w służbie starszych okrętów podwodnych. Bu- Zasadnicze, torpedowe uzbrojenie pozostawiono tylko nowsze jednostki tej klasy, nato- dowano je w kilku grupach praktycz- okrętów było silne, składało się bo- miast starsze złomowano. Truncheon po modernizacji w porcie La Valetta na Malcie w 1956 roku. Uwagę zwraca pierwotny kształt kiosku po modernizacji, później został poszerzony w części dziobowej. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

88 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Leviathan (eks Turpin) w Portsmouth, 1967 rok. Fot. zbiory Hartmuta Ehlersa wych na myśliwskie (ang. hunter killer) ników elektrycznych dało wzrost pręd- Jako pierwszy do nowej ojczyzny mające dosłownie polować na radziec- kości podwodnej do 15 węzłów. popłynął Leviathan, w rzeczy samej kie okręty podwodne. Rzecz jasna taka Uzbrojenie okrętów składało się te- z uwagi na pogarszająca się sytuację na zmiana przeznaczenia wymagała prze- raz z sześciu wyrzutni torped w części Bliskim Wschodzie szkolenie jego za- budowy oraz modernizacji, którą obję- dziobowej z możliwością przeładow- łogi przerwano i w dniu 25 maja 1967 r. te zostały między innymi jednostki za- nia, co uznano za całkowicie wystar- okręt, którym dowodził kmdr ppor. kupione potem przez Izrael. czające, szczególnie, że dzięki nowym Zeev Almong, udał się w rejs do Izra- Zdemontowano działo pokłado- sensorom można je było o wiele bar- ela. Przy tym wydarzył się tragiczny we, wyrzutnie torped zainstalowa- dziej efektywnie wykorzystać. Co się wypadek gdy 27 maja, już po zapadnię- ne poza kadłubem sztywnym, jak też tyczy środków obserwacji technicznej, ciu zmroku, dwóch pracujących na po- inne wystające elementy. Pokład, ka- to obejmowały one radar, którego an- kładzie marynarzy Gershon Ben Yehu- dłub i kiosk otrzymały nowe opły- tena (podobnie jak „chrapy”) całko- da oraz Yaacov Tamir zostało zmytych wowe kształty zewnętrzne znacząco wicie chowała się w kiosku gdy nie był przez fale i utonęło. Morze oddało tyl- poprawiające charakterystyki hy- używany oraz sonar typu 187 w cha- ko ciało drugiego z wymienionych – drodynamiczne jednostek. Dokona- rakterystycznej opływce na dziobie. po trzech tygodniach znaleziono je na no też ingerencji w konstrukcje ka- irlandzkim wybrzeżu. Tymczasem Le- dłuba sztywnego poprzez dodanie Pod banderą Izraela viathan spieszył na wody ojczyste, lecz „wstawki” długości 3,7 m (Trunche- Jak napisano na wstępie Izrael nabył osiągnął je dopiero 12 czerwca 1967 r. on 6,1 m) zwiększającej przedział si- trzy okręty podwodne typu „T”: Tur- zawijając tego dnia do Hajfy, ale było to łowni dzięki czemu możliwe stało się pin P 354 przekazany w dniu 19 maja zbyt późno, by okręt mógł wziąć udział zainstalowanie dwóch dodatkowych 1967 r. nazwano Leviathan 75, Totem w „Wojnie Sześciodniowej”. silników elektrycznych – moc napę- P 352 przekazany 10 listopada 1967 r. Drugim okrętem podwodnym, któ- du podwodnego wzrosła do 2900 KM otrzymał nazwę Dakar 77, a przekaza- ry popłynął do Izraela był Dakar. Jed- – oraz czterech zespołów akumulato- ny 8 stycznia 1968 r. Truncheon P 353 nostka, którą dowodził kmdr ppor. rów. Jednostki otrzymały też „chrapy” nazwano Dolphin 79. Wszystkie jed- Yakov Raanan, wyszła z Portsmouth umożliwiające pływanie na głębokości nostki zostały gruntownie wyremon- w dniu 9 stycznia 1968 r. lecz nigdy nie peryskopowej z wykorzystaniem silni- towane, przy czym Leviathan i Da- dotarła do miejsca przeznaczenia ginąc ków spalinowych. Wszystkie te zmiany kar otrzymały przy tej okazji specjalne wraz z całą załogą, co będzie odrębnie spowodowały, że wyporność nawodna szyby w kiosku, przy pomocy których opisane poniżej. W tym miejscu, choć jednostek wzrosła do około 1500 ton, operatorzy sił specjalnych mogli je ła- przesądów nie należy krzewić, to jed- a podwodna do ok. 1700 t. Przy tym two opuszczać. Nim okręty przepły- nak warto wspomnieć o pewnej kwe- o ile prędkość nawodna zasadniczo nęły do Izraela wpierw konieczne było stii. Mianowicie, jak już wskazano po- nie zmieniła się, to bardziej opływo- przeszkolenie załóg, co miało miejsce wyżej, w brytyjskiej służbie okręt nosił we kształty oraz zwiększenie mocy sil- na szkockich wodach. nazwę Totem czyli totem. W rzeczy sa-

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 89 Izraelskie siły podwodne mej na przedniej ścianie kiosku jed- 1973 r., wycofano ze służby Leviathan Gdy Dakar w ustalonym czasie nie nostka nosiła totem będący darem (został potem zatopiony jako cel ćwi- nadawał dalszych radiogramów po- Indian z kanadyjskiego plemienia Co- czebny). „Kariera” okrętu siostrzane- czątkowo sądzono, że jest to spowo- wichan. Totem składa się ze stylizowa- go była niewiele dłuższa – Dolphin zo- dowane problemami z urządzeniami nych figur niedźwiedzia, orki i wień- stał wycofany ze służby w sierpniu 1975 łączności, następnie wielokrotnie pró- czącego całość Thunderbirda5. Jak r. Przez pewien czas jego kadłub wyko- bowano okręt wywołać, lecz w eterze długo okręt posiadał totem nic złego rzystywano jeszcze w charakterze pirsu, panowała cisza8, co nie wróżyło ni- nie miało mu się przytrafić – tak przy- a w 1977 r. złomowano. czego dobrego. W związku z zaistnia- najmniej uważali przesądni, a usunię- łą sytuacją Izraelskie okręty i statki cie totemu po przekazaniu jednostki Dakar zaginął oraz lotnictwo podęły we wschodniej Izraelowi wielu brytyjskich maryna- Opisawszy już pokrótce tak same części Morza Śródziemnego akcje po- rzy uznało za zły omen. Kończąc już okręty jak też ich służbę pod bande- szukiwawczą, do której dołączyły jed- z przesądami warto tylko jeszcze od- rą brytyjską i izraelską godzi się opisać nostki amerykańskie, brytyjskie, grec- notować, że totem z Totem, znajduje się najtragiczniejsze chyba i zarazem naj- kie, tureckie i libańskie. Jednak mimo obecnie w Muzeum Sił Podwodnych bardziej tajemnicze zdarzenie w histo- zakrojonych na szeroką skalę poszu- Królewskiej Marynarki (Royal Navy rii MW Izraela, a mianowicie zaginię- kiwań nie znaleziono jakiegokolwiek Submarine Museum) w Gosport, a To- cie okrętu podwodnego Dakar. śladu zaginionego okrętu. W dniu 31 tem bez totemu, czyli Dakar, spoczywa Jak już wspomniano powyżej Da- stycznia zagraniczni (nie izraelscy) wraz z całą załogą na dnie morza. kar, którym dowodził kmd ppor. uczestnicy akcji przerwali działania, Ostatni do Izraela popłynął Dolphin, Yakov Raanan, wyszedł z Portsmouth a w dniu 4 lutego uczynili to również którym dowodził kmdr ppor. Isra- w dniu 9 stycznia 1968 r. Na pokła- Izraelczycy. Jak już wspomniano po- el Leshem. Jednostka wyszła w mo- dzie znajdowało się 69 ludzi: 11 ofice- wyżej krótkotrwałą nadzieje, a potem rze ledwie kilka dni po tym, jak w swój rów oraz 58 podoficerów i marynarzy. bolesne rozczarowanie rodziną załogi ostatni rejs wypłynął Dakar. W rze- Zgodnie z zawczasu przyjęta procedu- Dakar dało zawiniecie do Hajfy w dniu czy samej Dolphin uczestniczył w bez- rą jednostka miała co 24 h podawać 5 lutego siostrzanego Delphin. Oficjal- owocnych poszukiwaniach zaginio- swoją pozycję, a co 6 h nadawać radio- nie Dakar został uznany za stracony nego okrętu siostrzanego. Ostatecznie gram kontrolny. Rankiem 15 stycznia w dniu 6 stycznia 1968 r., kiedy to ów- najnowszy izraelski okręt podwodny 1968 r. okręt zawinął do Gibraltaru, czesny minister obrony żydowskiego wszedł do Hajfy w dniu 5 lutego 1968 r. gdzie między innymi zamalowano he- państwa Moshe Dayan poinformował Ze względu na okoliczności zrezygno- brajskie napisy, a załoga miała krótki izraelski parlament o utracie okrętu wano z uroczystego powitania. Mimo odpoczynek na lądzie, bowiem przej- wraz z całą załoga. W związku z tym tego obecność nowego okrętu pod- ście przez Morze Śródziemne odby- ogłoszono żałobę narodową a człon- wodnego szybko stała się znana dając wać się miało bez zachodzenia do ków załogi okrętu uznano za zmarłych niektórym krótkotrwale złudną na- portów i to jeszcze w zanurzeniu z wy- zgodnie z przepisami Halachy9. dzieję, że oto odnalazł się Dakar6. Nie- korzystaniem „chrap”. mniej pięć rodzin mogło się cieszyć, Następnie jednostka kontynuował Zagadka na trzy dekady bowiem przed wypłynięciem w ostat- rejs regularnie nawiązując łączność. Tak więc okręt został stracony i zgi- ni rejs właśnie tylu ludzi z zaginionego W dniu 24 stycznia 1968 r. o godz. nęli wszyscy znajdujący się na jego po- okrętu odkomenderowano na Dolphin 06:10 Dakar nadał radiogram w któ- kładzie ludzie. To było pewne – w rze- i dzięki temu przeżyli. rym podawał swoją pozycję na 34o16’N czy samej była to jedyna pewna rzecz, Służba okrętów typu „T” w pewnym i 26o26’E – była to ostatnia znana po- bowiem jednostka zaginęła bez śladu sensie przypominała służbę jednostek zycja okrętu, – a krótko po północy wobec czego nie można było stwierdzić typu „S”. Mianowicie polegała ona na 25 stycznia nadał ostatni radiogram ani gdzie, ani z jakiej przyczyny doszło intensywnym szkoleniu jak też wyko- w ogóle. Potem już okręt zamilkł na za- do jej zatonięcia. nywaniu zadań quasi-bojowych takich wsze. Analizując nadawane przez jed- Na pierwszy, a zarazem przez długi jak rozpoznanie wzdłuż morskich wy- nostkę radiogramy dwie okoliczności czas jedyny, materialny ślad okrętu na- brzeży państw arabskich, ku czemu też zwróciły uwagę. Po pierwsze dowód- trafiano nieco ponad rok od jego utra- z racji możliwości skrytego działania ca okrętu chciał zawinąć do Hajfy 28 w zanurzeniu okręty podwodne dosko- stycznia, choć oryginalnie planowano, 5. Thunderbird – Ptak Grzmot względnie Ptak Grzmotu - jest to mitologiczne stworzenie występujące nale się nadawały. Nabyte jednostki nie że osiągnie port przeznaczenia 2 lute- w folklorze Indian północnoamerykańskich. były już w chwili zakupu nowe i nawet go i ostatecznie zgodzono się, by przy- 6. Nie wszystkim znany był fakt zakupu przez Izra- kilka lat aktywnej służby było dla nich był 29 stycznia, na ten dzień bowiem el trzech okrętów podwodnych, bowiem początkowo in- formowano o zaledwie dwóch. dużym obciążeniem. Gdy w 1973 r. do- udało by się przygotować uroczyste po- 7. Pewną wynikłą z tego korzyścią było to, że izrael- szło do kolejnej wojny arabsko-izrael- witanie jednostki. Po drugie dowód- skie kutry rakietowe mogły toczyć bitwy i potyczki ze swoimi arabskimi odpowiednikami jako „czyste” starcia skiej ani jeden z obydwu okrętów typu ca okrętu prosił w jednym z radiogra- sił nawodnych bez udziału okrętów podwodnych i z mi- „T” nie był zdolny do działań bojowych: mów o listę stacji radionawigacyjnych. nimalnym tylko udziałem lotnictwa (patrz też OW 100). 8. Jedynie w dniu 27 stycznia cypryjska stacja radio- Leviathan był już w takim stanie, że nie Dawało to podstawę do przypuszczeń, wa w Nikozji odebrał sygnał wysyłany automatycznie mógł się już bezpiecznie zanurzać, zaś że Dakar mógł płynąć innym kursem przez boje ratunkową okrętu i to już było wszystko. 9. Halacha jest to praktyczna wykładnia Prawa Moj- Dolphin był akurat poddawany prze- aniżeli planowano, choć ostatecznie żeszowego pokazująca stosowanie go w konkretnych sy- 7 glądowi w doku . Jeszcze tego samego, okazało się, że tak nie było. tuacjach życiowych.

90 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Izraelskie siły podwodne ty. Mianowicie w dniu 9 lutego 1969 kowych oraz sprzętu udostępnionego Wraz z cywilnymi specjalistami na r. arabski mieszkaniec Khan Yunis przez U.S. Navy niczego nie odnalezio- statkach znajdował się również zespół w Stefie Gazy znalazł duży pomarań- no. Można w tym miejscu tylko dodać, przedstawicieli amerykańskiej i izrael- czowy przedmiot, którym była jak się że podczas obydwu wojen światowych skiej floty. Założono przy tym, że po- okazało rufowa boja ratownicza okrę- wielokrotnie „dostrzegano peryskopy” szukiwania prowadzone będą wzdłuż tu podwodnego Dakar. Zasadnym jest i „topiono” okręty podwodne, których marszruty oryginalnie zaplanowanej w tym miejscu wyjaśnić, że okręt po- jak wykazywała późniejsza analiza na- dla zaginionego okrętu. siadał dwie takie boje, po jednej na wet nie mogło być w danym rejonie. Od strony technicznej poszukiwa- dziobie i rufie, a załoga mogła je zwol- Z drugiej strony, choć brak szczegóło- nia te prowadzono w ten sposób, że nic z wnętrza okrętu. Boja miała cylin- wych informacji, to jednak wiadomo, Flying Enterprise płynąc z niewiel- dryczny kształt, pomarańczowy ko- że izraelskie okręty podwodne prowa- ką prędkością holował sonar, który lor i była połączona z okrętem liną dziły działania rozpoznawcze na wo- utrzymywano około 200 m nad po- i kablem telefonicznym. Gdyby zało- dach państw arabskich, a zatem rów- ziomem morskiego dna. Wysiłki po- ga zmuszona była opuścić zanurzony nież Egiptu. Jest całkiem możliwym, szukujących zostały nagrodzone, gdy okręt lina pomagała w wyjściu na po- że przy takiej okazji egipskie jednostki w dniu 24 maja 1999 r. na dnie mor- wierzchnię. Natomiast gdyby załoga faktycznie zaatakowały izraelski okręt skim zlokalizowano obiekt mogą- pozostawała wewnątrz, to boja umoż- podwodny, lecz nawet jeśli tak było, to cy być wrakiem okrętu podwodnego. liwiała z nią kontakt za pośrednictwem atak ten okazał się bezskuteczny. Jednak natychmiastowe potwierdze- telefonu, w który była wyposażona. nie, czy istotnie tak jest, okazało się Prócz tego boja wskazywała miejsce Poszukiwania i odnalezienie niemożliwe z powodu pogorszenia gdzie jednostka osiadła na dnie, a do- Tym samym los okrętu nadal po- stanu morza. Dopiero gdy pozwoli- datkowo jeszcze dzięki wyposażeniu zostawał nieznany. Poszukiwania na ły na to warunki hydro-meteo w dniu w automatyczny nadajnik radiowy wy- egipskich wodach, jak też innych płyt- 28 maja z pokładu Argonaut opusz- syłała wezwanie o pomoc, które to wła- kich akwenach z dala od wytyczo- czono bezzałogowy pojazd podwod- śnie odebrała cypryjska stacja radiowa nej dla zaginionego okrętu trasy nie ny, by za pomocą kamer dokonać (vide przypis 8). przyniosły rezultatu. Wobec tego po- wzrokowej weryfikacji znalezionego Rzecz jasna boja poddana została stanowiono szukać Dakar na głębiach obiektu. Istotnie był to kadłub okrę- szczegółowym badaniom. W jej wnę- wschodniego Morza Śródziemnego. tu podwodnego zmodernizowanego trzu stwierdzono organizmy mor- Szczególnie obiecujące wydawały się typu „T”, lecz by mieć całkowitą pew- skie występujące na głębokości oko- poszukiwania w rejonie Wysp Egej- ność kuter rakietowy MW Izraela do- ło 350 m, co dało asumpt teorii, że na skich. Z wydatną amerykańską po- starczył na miejsce trzech byłych do- takiej właśnie głębokości okręt zato- mocą – U.S. Navy udostępniła ekspe- wódców izraelskich jednostek tego nął, a to z kolei oznaczało by, że nastą- rymentalną jednostkę głębokowodną typu, byli to kontradm. Raz, kmdr piło to w znacznej odległości od mar- NR 1 – znaleziono nawet na dnie „coś”, Amir i kmdr Keisari. Trójka starych szruty, którą winna była poruszać co kształtem przypominało okręt pod- podwodników zapoznała się ze zna- się jednostka, tam bowiem głęboko- wodny. Jednak późniejsza analiza wy- leziskiem i zgodnie potwierdziła, że ści były zdecydowanie większe. Wraz kazała, że najprawdopodobniej była jest to izraelski okręt podwodny typu z innymi poszlakami, o których była to tak ukształtowana formacja skalna, „T”, a więc Dakar – wreszcie, po po- już mowa (zapytanie o stacje radiona- a w każdym razie nie był to Dakar, któ- nad trzech dekadach od zatonięcia wigacyjne), zaczęto uważać, że Dakar rego odnaleziono gdzie indziej. okręt został znaleziony, była to nie- uległ zagładzie z dala od wyznaczonej Wielokrotne10 bezowocne próby od- zwykle ważna wiadomość dla rodzin dla niego trasy, co z kolei powodowa- nalezienia okrętu wywoływały roz- podwodników, izraelskiej floty i całe- ło, że paradoksalnie szukano jego wra- goryczenie, a zarazem podejrzenia, że go żydowskiego państwa. ku wszędzie, tylko nie tam, gdzie zgod- władze coś ukrywają. Przy tym spra- nie z planowanym kursem mógłby się wa zaginięcia jednostki cały czas po- Wrak znajdować. zostawała w Izraelu żywa. Kolejny raz Dakar spoczywa na głębokości 2900 Jeśli chodzi o niepewność i speku- spróbowano odnaleźć Dakar w 1999 r. m w odległości ok. 500 km od wybrze- lacje co do losów jednostki, to swoje W tym celu sięgnięto po usługi ame- ży Izraela niemal dokładnie na wy- dodali też Egipcjanie. Mianowicie od rykańskiej firmy „Nauticos”, która znaczonej marszrucie. Kadłub leży czasu do czasu w egipskiej prasie po- pochwalić się mogła rozległymi ko- z niewielkim przechyłem praktycz- jawiały się relacje o zatopieniu izra- neksjami umożliwiającymi dostęp do nie w jednym kawałku, tylko sama elskiego okrętu podwodnego raz to najnowocześniejszego sprzętu i najlep- rufa jest urwana leżąc tuż obok resz- u wybrzeży półwyspu Synaj albo też szych specjalistów. Amerykanie przy- ty kadłuba, odłamany jest również niedaleko od portu w Aleksandrii. stąpili do pracy korzystając z dwóch kiosk. Co ciekawe implozji uległa ru- Miała to być operacja przeprowadzo- wyczarterowanych cypryjskich stat- fowa cześć kadłuba, zaś dziobowa nie, na na bezpośredni rozkaz ówczesnego ków: Flying Enterprise i Argonaut. Na co sugerować może, że samo tonię- prezydenta Egiptu lub też przypadko- pierwszym z wymienionych zainstalo- cie jednostki spowodowało nagłe za- we spotkanie z podwodnym wrogiem. wano sonar holowany AMS-60, a dru-

Jednak mimo poszukiwań, w tym gi przenosił głębokowodny bezzałogo- 10. O ile wiadomo bezskutecznych prób, by znaleźć z udziałem egipskich oficerów łączni- wy pojazd podwodny REMORA 6000. Dakar było łącznie 25.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 91 Izraelskie siły podwodne lanie części dziobowej i skutkiem tego w okręt uderzył statek handlowy. Jak Upamiętnienie utrata pływalności. Okręt szedł na dno wiadomo Dakar szedł na głębokości Powiedzieć można, że w pewnym z wciąż szczelną rufą, która została do- peryskopowej korzystając z „chrap”, sensie ludzie żyją tak długo, jak długo piero zgnieciona po przekroczeniu głę- tym samym był tuż pod powierzch- zachowuje się o nich pamięć. W więk- bokości krytycznej – co przeżywali nią wody ale zarazem praktycznie szości miast i miejscowości Izraela znajdujący się tam ludzie lepiej na- niewidoczny. Nawet przy starannym Dakar i jego załoga są upamiętnie- wet nie myśleć – przy tej okazji zwol- pełnieniu wacht raczej nie zostałby ni ulicą, placem szkołą, parkiem lub niona została rufowa boja ratunko- dostrzeżony, a sama kolizja, szczegól- w inny podobny sposób. Najważniej- wa, jej transmisję odebrano na Cyprze, nie jeśli sprawcą byłaby duża jednost- szy pomnik znajduje się na cmenta- a znaleziono ją rok później na brzegu ka, nawet nie zostałaby specjalnie na rzu Har ha-Zikaron (pol. góra pamię- w Strefie Gazy. pokładzie statku odczuta. Ewentual- ci) niedaleko Jerozolimy, jego twórcą Tak więc po wielu latach i licznych ne uszkodzenia hipotetycznego stat- jest architekt David Brutzkus. Nato- próbach Dakar został wreszcie odnale- ku - sprawcy mogły ograniczyć się miast na samym wraku umieszczono ziony. Jednak ten fakt nie dawał jeszcze do pogiętych blach poszycia i zdar- plakietkę z anglojęzycznym napisem: odpowiedzi jak doszło do samej utra- tej farby, znowuż nic takiego, co nie „The men of INS DAKAR, never for- ty okrętu, czyli co spowodowało jego mogłoby powstać podczas normal- gotten” – pol.: ludzie (w sensie załoga) zatonięcie. Zasadniczo rysują się trzy nej eksploatacji jednostki (uderzenia okrętu izraelskiej marynarki Dakar, możliwości. czy otarcia o nadbrzeża portowe itp.). nigdy nie (zostaną) zapomniani. Pierwsza jest taka, że nastąpiła na- Rzecz jasna dla zanurzonego okrę- Sam wrak okrętu, który opisano gła utrata trymu, miał miejsce jakiś tu podwodnego kolizja powodująca powyżej, oraz doczesne szczątki zało- błąd załogi, do wnętrza niespodziewa- nagłe i gwałtowne wdarcie się wody gi na zawsze chyba pozostaną na dnie nie wdarła się woda – w każdym razie oznaczała katastrofę praktycznie bez morza, bowiem ich wydobycie uzna- jakiś czynnik spowodował, że jednost- możliwości ratunku. no za zbyt kosztowne i niepraktycz- ka naraz „dała nura” przez dziób, a sy- Wreszcie trzecia (druga „zewnętrz- ne. Niemniej duży fragment kiosku tuacji nie dało się opanować. Niestety na”) możliwość to zatopienie izrael- wraz z pomostem i prowadzącą nań wobec śmierci wszystkich osób znaj- skiej jednostki, przykładowo przez schodnią został z morskiego dna wy- dujących się na pokładzie nie jest moż- śledzący jej ruchy radziecki okręt pod- dobyty, a następnie ustawiony na te- liwym stwierdzić z całą pewnością co wodny. Jest to opcja bardzo atrakcyj- renie Muzeum Marynarki w Hajfie. działo się bezpośrednio przed zatonię- na, lecz zarazem brak na nią jakichkol- Tamże znajduje się również wielo- ciem okrętu, a więc czy jakieś leżące wiek dowodów, a jedyną poszlaką jest krotnie już wspominana boja ratun- po stronie samej jednostki lub jej za- ówczesna (mowa o 1968 r.) sytuacja kowa okrętu. łogi przyczyny spowodowały, że Dakar międzynarodowa. W szczególności uległ zagładzie. brak na dostępnych fotografiach wra- Zakończenie Druga, a zarazem pierwsza „ze- ku śladów eksplozji, trafienia torpedy Tym właściwie zakończyć można wnętrzna”, możliwość jest taka, że czy ewentualnie innych oznak, że Da- opowieść o izraelskich okrętach pod- kar został porażony jakąś bronią. Nie- wodnych typu „T” i tajemniczej utracie wątpliwie są to okoliczności znacząco jednego z nich. Dodać tylko warto, że zmniejszające prawdopodobieństwo tej nawet tragiczna utrata jednego z okrę- hipotezy. tów nie zahamowała dalszej rozbudo- Kończąc ten wątek zauważyć moż- wy izraelskich sił podwodnych, choć na, iż jest całkiem prawdopodob- miała też swój wpływ – o ile nazwy nym, że nie ujawniono wszystkiego, wycofanych jednostek „dziedziczone” co jest wiadome na temat przyczyn są przez nowe, to żaden kolejny izrael- utraty okrętu. Warto odnotować, że ski okręt podwodny nie otrzymał już gdy ogłoszono wiadomość o odnale- nazwy Dakar. zieniu okrętu podwodnego Dakar, to Dwie fotografie wraku. Na górnej widocz- brat jednego z oficerów pechowej jed- Bibliografia na osłona sonaru a na dolnej zejściówka nostki, a zarazem były dowódca MW Cocker M., Royal Navy submarines 1901 to the present, kiosku. Fot. zbiory Erica Wertheim'a Izraela adm. Michael Barkai popeł- London 1982. nił samobójstwo (zastrzelił się). Czy Mommsen Klaus, 60 Jahre Israelische Marine, Bernard miało to coś wspólnego z „brudny- & Graefe 2009. mi” tajemnicami mogącymi doty- Materiały ze zbiorów redakcji OW i autora. czyć okrętu – nie da się tego wyklu- czyć, lecz zarazem odnotować należy, iż adm. Barkai cierpiał na chorobę nowotworową, którą zdiagnozowa- 11. Jest też całkiem możliwe, że adm. Barkai uznał, że skoro dowiedział się już gdzie spoczywa jego brat, to no u niego w 1995 r. i brak perspek- sam może zakończyć życie nie czekając aż uczyni to bez- tyw powrotu do zdrowia mógł rów- litosna choroba – są to jednak tylko spekulacje. Niestety prawdziwe powodu swego czynu i ich ewentualny zwią- nie dobrze być powodem odebrania zek z jakimiś tajemnicami dotyczącymi Dakar izraelski 11 sobie życia . admirał na zawsze zabrał do grobu.

92 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Fregata Mecklenburg-Vorpommern typu „Brandenburg”, 18 marca 2016 roku. Roman Kochnowski Fot. zbiory Leo Van Ginderena Tekst

Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec Umowa poczdamska przewidywa- Narodowej Armii Ludowej NRD” (Se- Wspomniane wyżej układy pary- ła całkowitą demilitaryzację pokona- estreitkräfte der NVA der DDR), by skiej ograniczały jakościowo rozbudo- nych w II wojnie światowej Niemiec. w 1960 roku wprowadzić nową na- wę Bundesmarine. Marynarka RFN nie Jednak jej przestrzeganie okazało się zwę „Volksmarine” (Marynarka Lu- mogła posiadać okrętów o wyporności fikcją. Już bowiem w 1948 roku Zwią- dowa) nawiązując do tradycji zrewol- większej niż 3000 t standard. Oznaczało zek Radziecki utworzył we własnej stre- towanych marynarzy cesarskiej floty to, że flota zachodnioniemiecka ograni- fie okupacyjnej pierwsze oddziały tzw. z 1918 roku. Władze państwa wschod- czona została do okrętów wielkości co Skoszarowanej Policji Ludowej (Ka- nioniemieckiego miały bardzo duże najwyżej niszczyciela. Okręty podwod- sernierte Volkspolizei). U progu wojny ambicje dotyczące rozbudowy sił mor- ne RFN wolno było posiadać, ale ich koreańskiej osiągnęły one liczebność skich NRD. Przewidywano m.in. wcie- wyporność maksymalna sięgać mogła 100 000 oficerów i żołnierzy, obejmując lenie do służby 4 niszczycieli i kilkuna- 300 t w położeniu nawodnym, co po- także siły morskie (Volkspolizei-See)1. stu okrętów podwodnych. Ostatecznie zwalało na budowę jednostek o wyłącz- W odpowiedzi na terenie państwa za- jednak Volksmarine do końca swego nie przybrzeżnym charakterze. chodniego przystąpiono do rozbudo- istnienia pozostała flotą obrony wy- Ograniczenia te nie przeszkodziły wy federalnej straży granicznej (Bun- brzeża. Dopiero na przełomie lat 70. Republice Federalnej w budowie dość desgrenzschutz) stanowiących zalążek i 80. minionego stulecia jej skład zasi- silnej marynarki wojennej. sił zbrojnych RFN. Przystąpienie Bonn liły pierwsze pełnomorskie jednostki Posiadała ona u progu lat 70. liczną do tzw. układów paryskich w 1955 – mianowicie radzieckie fregaty typu flotyllę niszczycieli złożoną z klasycz- roku otworzyło drogę do pełnej remi- „Koni” w liczbie trzech okrętów. Floty nych niszczycieli typu „Hamburg” ro- litaryzacji państwa zachodnionieckie- podwodnej Volksmarine nigdy się nie dzimej budowy, wspartej 3 nowszymi go, a konsekwencją takiego rozwoju doczekała. Na wypadek konfliktu mię- jednostkami typu „Lütjens” będący- sytuacji było utworzenie Układu War- dzy Układem Warszawskim a NATO mi zaadaptowanymi dla potrzeb Bun- szawskiego przez ZSRR i jego satelitów flota NRD miała zabezpieczać własne desmarine niszczycielami rakietowy- wschodnioeuropejskich i pełna remili- wybrzeże i wspierać (w ograniczonym mi amerykańskiej budowy „Charles F. taryzacja NRD w marcu 1956 roku2. zakresie) radzieckie i polskie działania 1. T. Diederich, R. Wenzke, Die getarnte Armee.Ge- Siły zbrojne obu państw niemieckich na Półwyspie Jutlandzkim. Dowód- schichte der Kasernierte Volkspolizei der DDR 1952-1956. posiadały w swym składzie własne flo- cy radzieccy nie mieli – jak się wyda- Berlin 2003, s. 13-64. 2. F. Umbach, Das rote Bündnis.Entwicklung und Ze- ty. W RFN marynarka wojenna przy- je – pełnego zaufania do Volksmarine rfall des Warsschauer Paktes 1955-1991. Berlin 2005, s. jęła (nieoficjalnie) nazwę Bundesma- gdyby jej członkowie musieli walczyć 14 i n. 3. F. Minow, Die NVA und Volksmarine in den Vere- rine, w NRD początkowo określano ją z pobratymcami spod zachodnionie- inigten Streitkräften. Geheimnisse der Warschauer Ver- 3 suchą nazwą urzędową „Sił Morskich mieckiej bandery . tragsorganisation. Berlin 2011, s. 354 i n.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 93 Tekst

Niszczyciel rakietowy Mölders, weteran zachodnioniemieckiej Bundesmarine, w ujęciu z 12 czerwca 1998 roku. Fot. © Reinhard Kramer Adams”. Uzupełniały je liczne mniej- Przez większość okresu lat 1955– prokurowanych przez stronę zachod- sze jednostki jak ścigacze torpedo- 1989 okręty przynależne do flot obu nioniemiecką. Dopiero upadek muru we (później rakietowe), trałowce oraz państw niemieckich podczas spo- berlińskiego, 9 listopada 1989 roku okręty podwodne. Gdy na przełomie tkań na otwartym morzu traktowa- przyniósł zdecydowany przełom we lat 70. i 80. minionego stulecia Szwe- ły się wrogo. Aż do początku lat 70. wzajemnym postrzeganiu5. cja zrezygnowała z posiadania floty minionego wieku nie oddawały so- 4. .J. B. Sander-Nagashima, Die Bundesmarine 1950- pełnomorskiej, Bundesmarine stała się bie wzajemnie honorów wojskowych, 1972. Konzeption und Aufbau. München 2006, s. 383 i n. 5. I. Pfeiffer, Gegner wieder Willen. Konfrontation drugą po Flocie Bałtyckiej ZSRR siłą dochodziło też do różnego rodzaju von Volksmarine und Bundesmarine auf See. Berlin 2012, 4 morską na Bałtyku . prowokacji, w większości wypadków s. 106. Kuter (ścigacz) rakietowy Dommel typu „Tiger”, 9 czerwca 1998 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

94 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec

Zmiany polityczne z nim związa- miera Modrowa, którego ojciec był ofi- przejęte przez Bundeswehrę. Admirał ne miały wpływ na rolę Volksmari- cerem marynarki handlowej. Następ- Hoffmann nie szczędził trudu i energii, ne w ostatnich miesiącach istnienia cą Hoffmanna na stanowisku dowódcy by udowodnić, że także w nowych re- NRD. Oto bowiem w nowym refor- Volksmarine został zaledwie 45 letni aliach powinno znaleźć się na służbę matorskim rządzie premiera Modro- wiceadmirał Hendrik Born6. dla jego podkomendnych. wa powołanym po upadku Ericha Ho- Nowy minister i nominowani przez Gdy istniały jeszcze perspektywy neckera nowym ministrem obrony niego dowódcy rodzajów sił zbroj- przetrwania Układu Warszawskiego mianowany został dowódca Volksma- nych NVA opowiedzieli się całkowi- Hoffmann popierał generała Floriana rine wiceadmirał Theodor Hoffmann. cie za reformatorskim kursem nowych Siwickiego w jego propozycjach prze- Było to dużą niespodzianką, w Naro- władz. Dzięki energii admirała Hof- budowy struktury dowodzenia sojuszu. dowej Armii Ludowej było wielu ge- fmanna NVA nie uległa groźnej dla Późną wiosną 1990 roku zaproponował nerałów wyższych rangą i starszeń- zmian w NRD dekompozycji zacho- utworzenie wspólnej brygady złożonej stwem. Jednak nominacja Theodora wując jedność organizacyjną i zdolność z żołnierzy NVA i Wojska Polskiego na Hoffmana, który wraz z nominacją bojową. Miało to znaczenie albowiem wzór takiego samego związku taktycz- ministerialną otrzymał awans do stop- w kręgach partyjnego betonu skupio- nego francusko-zachodnioniemieckie- nia pełnego admirała w świetle zacho- nego wokół szefa STASI nie brakowa- go. Wiceadmirał Born, dowódca Volks- dzących zmian trudno byłoby uznać ło głosów za rozwiązaniem siłowym marine przygotował nawet pisemnie za całkowite zaskoczenie. Oficerowie mającym przywrócić z powrotem nie- projekt utworzenia wspólnego dywizjo- floty wschodnioniemieckiej z racji wi- ograniczoną dyktaturę SED. Admirał nu trałowców. Plan ten zyskał ponadto zyt kurtuazyjnych w obcych portach, Hoffmann zagroził wręcz, że Narodo- pełną aprobatę ministra Eppelmanna. także państw zachodnich mieli szer- wa Armia Ludowa przeciwstawi się siłą Jednak zarówno minister Siwicki jak sze horyzonty, większość z nich oprócz tego rodzaju próbom7. i prezydent RP gen. Wojciech Jaruzel- rosyjskiego władała biegle także języ- Postawa ta znalazła uznanie w oczach ski byli sceptyczni wobec tych planów. kiem angielskim. Admirał Hoffmann pierwszego, demokratycznie wybrane- I nie chodziło tu bynajmniej o jakie- utrzymujący na wybrzeżu dość bliskie go w marcu 1990 roku rządu NRD. No- kolwiek antyniemieckie uprzedzenia. kontakty z ludnością cywilną, anga- wym ministrem obrony został działacz Polski prezydent – wedle oceny Hof- żujący swych oficerów i marynarzy do demokratycznej opozycji Reiner Eppel- fmanna, był pewien, że w ponownie działań na rzecz lokalnych społeczno- mann, natomiast admirał Hoffmann zjednoczonych Niemczech dla NVA ści wokół garnizonów Volksmarine, objął nowo utworzoną funkcję dowód- miejsca nie będzie8. był postacią znaną i darzoną szacun- cy NVA. Zarówno on jak i jego współ- Polski prezydent nie mylił się. Ponie- kiem. W pierwszych dniach urzędo- pracownicy robili wszystko, by NVA waż ponowne zjednoczenie oznaczało wania w Berlinie nalegano na niego, by przetrwała coraz bliższą perspekty- przeszedł do korpusu generałów wojsk wę zjednoczenia obu państw niemiec- 6. Volksmarine der DDR…, s. 258 i n. 7. I. Pfeiffer, Gegner wieder Willen…, s. 50 lądowych, co zdecydowanie odmówił kich lub przynajmniej by jej kadry zo- 8. T. Hoffmann, Das Letzte Kommando. Ein Minister mając w tym względzie poparcie pre- stały zostały w przeważającej mierze erinnert sich. Berlin-Bonn-Herford 1993, s. 249-250 Jednostki Volksmarine w bazie Peende-Nord 10 października 1991 roku. Na pierwszym planie kutry rakietowe typu „Osa-I”, za nimi trałow- ce typu „Kondor-II”. Fot. © Hartmut Ehlers

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 95 Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec

Pozostaje zasługą admirałow Hoffmanna oraz Borna, że do jakichkolwiek dramatycznych ekscesów w ostatnich dniach istnienia NRD w Volksmari- ne nie doszło. 2 października 1990 r. na okrętach wschodnio- niemieckiej floty po raz ostat- ni opuszczono bandery wojenne NRD. Następnego dnia uroczy- ście podniesiono na nich bande- ry Bundesmarine. W szeregi ma- rynarki zjednoczonych Niemiec przyjęto ponad połowę stanu dawnej Volksmarine (8000 ma- rynarzy) i bardzo ograniczoną liczbę oficerów marynarki byłej NRD. Rozważano dalszą służbę jej byłego dowódcy wiceadmi- rała Hendrika Borna, który jed- nak ostatecznie został cywilnym doradca w nowo utworzonym dowództwie Marinekomman- Holownik Wustrow (eks Zander) był jedną z nielicznych jednostek Volksmarine, które zasiliły do-Ost z siedzibą w Rostocku. Deutsche Marine. Fot. © Reinhard Kramer Podlegały mu okręty i jednostki de facto wchłonięcie NRD przez RFN, wyraźnie do zrozumienia, że w szere- nadbrzeżne dawnej Volksmarine, któ- dla instytucji wschodnioniemieckich gach Bundeswehry znajdzie się miejsce re pozostawiono w służbie. W linii po- (w tym NVA) nie było miejsca w zjed- dla co najwyżej kilku tysięcy żołnierzy zostawiono 2 fregaty typu „Koni” (Hal- noczonych Niemczech. zawodowych NVA i to głównie służb le i Rostock) 2 korwety (po jednej typu Dowódca Volksmarine wiceadmirał tyłowych (lekarze, zbrojmistrze itp.). „Sassnitz” i „Tarantul”), 5 ścigaczy Born ostatecznie przekonał się o tym Dla Hoffmanna oraz pozostałych ofi- okrętów podwodnych oraz 6 trałow- podczas pierwszej wizyty w RFN, gdy cerów (pomijając tych, którzy nie wy- ców, a także 17 okrętów pomocniczych. 10 lipca 1990 roku gościł na pokładzie obrażali sobie służby w Bundeswehrze) Ponadto dowództwu temu podlegały flagowca Bundesmarine – niszczyciela był to szok i olbrzymie rozczarowanie. pułk ochrony wybrzeża oraz pułk arty- Lütjens w kilońskim porcie. Podejmu- Pojawiły się nawet desperackie pro- lerii rakietowej i jednostki logistyczne. jący gościa inspektor Bundesmarine pozycje wyjścia w morze i samozato- 9. J. B.Sander – Nagashima, Die Bundesmarine…, s. 9 wiceadmirał Hans Joachim Mann dał pienia okrętów spod bandery NRD . 472 i n. Fregata Rostock typu „Koni” w Portsmouth, 16 czerwca 1997 roku. W późniejszym okresie została zatopiona jako okręt-cel w Zatoce Biskajskiej. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

96 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec

Dowódcą tego zgrupowania został ad- szef sztabu flotylli fregat w Wilhelm- Sytuację zmienił dopiero wybuch mirał flotylli (Flotillenadmiral – naj- shaven, który w latach 2004-2005 do- wojny na Bałkanach na obszarze roz- niższy stopień admiralski w Bunde- wodził fregatą Mecklenburg-Vorpom- padającej się federacji jugosłowiańskiej. smarine) Otto Heinrich Ciliax10. mern w czasie jej służby na wodach W wyniku rozwoju sytuacji wokół Okręty wojenne zostały sukcesyw- Morza Czerwonego oraz w antypi- dawnej Jugosławii na kraje powsta- nie wycofane ze służby w latach 1991- rackich działaniach przy wodach tzw. łe w wyniku rozpadu federacji, a po- 1992. Po tym roku z dawnej Volks- rogu Afryki12. zostające z sobą w konflikcie zbrojnym marine pozostały już tylko jednostki Należy zwrócić uwagę, że w boń- nałożono sankcje. W celu ich prze- pomocnicze. Niektóre z nich przetrwa- skim ministerstwie obrony bezpośred- strzegania siły morskie paktu północ- ły do początku XXI wieku. nio po zjednoczeniu Niemiec panowa- noatlantyckiego rozpoczęły operację Jakkolwiek konieczność ogranicze- ła dezorientacja o do dalszego rozwoju „Sharp Guard”, która miała zapewnić nia liczebności sił zbrojnych RFN po sił zbrojnych. Początkowo planowano skuteczną blokadę morską wybrzeża zjednoczeniu wynikała z układu od- znaczne redukcje zarówno w składzie chorwackiego i czarnogórskiego unie- twarzającego państwową jedność Nie- osobowym jak i uzbrojeniu całej Bun- możliwiając przemyt broni i innych miec (tzw 2+4 – RFN i NRD z mocar- deswehry. Pilnie potrzebne były znacz- materiałów wojennych dla państw ob- stwami odpowiedzialnymi za Niemcy ne środki finansowe na szczeblu fede- jętych konfliktem. W działaniach tych jako całość – ZSRR, USA, Wielka Bry- ralnym wspierające gospodarki pięciu uczestniczyły m.in. niszczyciele rakie- tania i Francja), to jednak pozostaje „nowych krajów związkowych”, czyli towe Lütjens, Mölders i Rommel, a tak- kwestią sporną czy dość szybkie wy- dawną NRD. Ponadto wraz z rozpadem że okręt tej samej klasy starszego typu, cofanie fregat typu „Koni” oraz korwet Układu Warszawskiego i samego ZSRR mianowicie Bayern14. typu „Sassnitz”, okrętów (zwłaszcza wielu niemieckich polityków uwierzy- Rok 1995 zakończył ostatecznie kon- gdy idzie o korwety) nowoczesnych, ło w utopijną wizję amerykańskiego fu- solidację floty niemieckiej po ponow- o doskonałych parametrach było ra- turologa Francisa Fukuyamy o „końcu nym zjednoczeniu kraju. Tej daty po- cjonalnym posunięciem. Większość historii”. Część politycznego spektrum czynając zaczęto oficjalnie używać sprawnych okrętów sprzedano Indone- w RFN (głównie socjaldemokraci oraz nazwy „Deutsche Marine” (pol. Nie- zji oraz Wietnamowi11. Personel daw- Zieloni a także postkomunistyczna le- miecka Marynarka) jako oficjalnej na- nej Volksmarine zarówno wojskowy wica) domagała się radykalnych ogra- jak i cywilny był sukcesywnie zwalnia- niczeń wydatków na zbrojenia, a skraj- 10. M. Kämpf, 9 November 1990 (w:) „Marineforum” ny ze służby. Obecnie w służbie Deut- ne głosy wzywały nawet do częściowej 2009 r. nr. 11, s. 34 i n. Admirał flotylli Otto Heinrich Ci- liax jest synem admirała Otto Ciliaxa, który w czasie II sche Marine pozostaje już tylko kilku likwidacji niemieckich sił zbrojnych. wojny światowej wsławił się jako dowódca niemieckiego danych oficerów Volksmarine. Żaden Rząd federalny kanclerza Helmuta zespołu złożonego z 2 krążowników liniowych i 1 cięż- kiego,który przedarł się do Niemiec z Brestu przez kanał z nich nie doczekał się - jak dotychczas Kohla odmówił sojusznikom z NATO La Manche w lutym 1942 roku. admiralskiego awansu. Jednym z nie- militarnego zaangażowania podczas 11. „Marineforum” 1993 nr 10, s. 362-363. licznych, którzy w marynarce zjed- wojny z Irakiem jakkolwiek prowadzo- 12. „Badische Zeitung” z 23 stycznia 2016 r. 13. U. von Krause, Die Bundeswehr als Instrument der noczonych Niemiec doszli do odpo- no ją z mandatu ONZ, a USA propono- deutschen Außenpolitik. Wiesbaden 2013, s. 180-200. wiedzialnych stanowisk pozostaje na wały zaangażowanie okrętów Bunde- 14. G. Hoch, Die Flotte im neuen Einsatzspektrum 1994 bis 2002. (w:) Deutsche Marinen im Wandel .Vom dzień dzisiejszy komandor (niem. Ka- smarine wyłącznie w służbie eskortowej Symbol nationaler Einheit zum Instrument internatio- pitän zur See) Eckardt Menzel, obecnie czy logistycznej.13 naler Sicherheit. Hrsg W. Rahn, München 2005, s. 675. Kuter rakietowy Hyäne typu „Gepard”, 4 maja 2010 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 97 Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec zwy sił morskich RFN. Termin Bun- zagrożeniom o asymetrycznym cha- podwodnym. Tego rodzaju wymien- desmarine (nota bene nieoficjalny) rakterze15. ność określona została jako typ MEKO używany jest tylko w kontekście hi- Plan ten został najpierw przedłożony (niem. Mehrzweck Kombination – pl. storycznym w odniesieniu do lat 1955 ówczesnemu generalnemu inspektorowi kombinacja uniwersalna) i stanowi po- -1989/95. Zmiany w sytuacji między- Bundeswehry. Był nim – podówczas – mysł inżynierów i techników grupy narodowej zarówno na kontynencie paradoksalnie reprezentant marynarki Thyssen-Krupp Marine System stocz- europejskim jak i poza nim wymusiły admirał Dieter Wellershoff. Po uważnej ni Blohm & Voss z Hamburga. Został przemodelowanie roli i miejsca Bunde- lekturze memoriału swego kolegi i pod- on opracowany w latach 70. minionego swehry w polityce obronnej Republiki komendnego wiceadmirała Manna, na- stulecia początkowo z myślą o marynar- Federalnej Niemiec. Do historii bowiem pisał w raporcie odręczną uwagę, że na kach krajów III świata, których nie stać musiała przejść opracowana jeszcze taki program, a zwłaszcza na budowę ani na zakup ani na utrzymanie okrę- w 1986 roku strategia użycia Bundesma- nowych okrętów brak jest środków fi- tów o wyspecjalizowanych systemach rine w hipotetycznym konflikcie euro- nansowych. Kolejnym paradoksem było uzbrojenia. Prototypowym okrętem pejskim zakładającym wybuch wojny to, że ówczesny federalny minister obro- modułowym opracowanym wedle sys- między NATO a Układem Warszaw- ny Gerhard Stoltenberg uznał program temu MEKO była korweta dla nigeryj- skim. Po 1990 roku taki scenariusz prze- przedstawiony przez admirała Manna skiej floty Aradu, a następnie argentyń- stał być aktualny. Flota Bałtycka do- za realny i godny realizacji. Jak się oka- skie fregaty typu „Almirante Brown”, gorywającego Związku Radzieckiego zało z tej trójki rację miał generalny in- które w marynarce argentyńskiej(Ar- uległa redukcji. Jej większe okręty o ty- spektor admirał Dieter Wellershoff, któ- mada Republica Argentina) kwalifiko- powo oceanicznym charakterze prze- ry przewidział trudności finansowe wane są nawet jako niszczyciele. Dobre sunięto do Floty Północnej. W tej sytu- przy realizacji tego ambitnego progra- doświadczenia w eksploatacji tych okrę- acji już w 1991 roku ówczesny inspektor mu16. Komisja ds. Obrony Bundestagu tów skłoniły marynarki krajów NATO marynarki wiceadmirał Hans-Joachim wyrażając ogólną zgodę na przebudowę do zamówienia podobnych okrętów Mann opracował zarys programu „Ma- Deutsche Marine wedle koncepcji wice- przez Grecję (typ MEKO 200 HN), Por- rine 2005” dostosowujący flotę zjedno- admirała Manna, zastrzegła, że jego re- tugalię (typ MEKO 200 PN) oraz Tur- czonych Niemiec do nowych realiów alizacja uzależniona będzie od stanu fi- cję (typ 200 TN). Skłoniło to dowódz- polityczno-strategicznych. nansów na poziomie federacji, ponadto two Deutsche Marine ku sięgnięciu po Przewidywał on redukcję Deutsche deputowani mocno nalegali na to, by te sprawdzone doświadczenia w dodat- Marine niemal o połowę oraz budo- nowo budowane okręty miały na tyle ku rodzimego przemysłu17. wę nowych okrętów o bardziej uni- na ile to możliwe uniwersalny charakter, wersalnym charakterze. Pozostaje za- zwłaszcza by można było na nich mon- 15. H.J. Mann, Die Marine im konzeptionellen Um- bruch von 1990 bis 2003 (w:) Faszination See – 50 Jah- sługą admirała Manna fakt, że dość tować i demontować całe systemy uzbro- re Marine der Bundesrepublik Deutschland. Hrsg von S. dobrze przewidział charakter zagrożeń jenia, dzięki czemu np. okręty wielkości Hees und G Schulze-Wegener. Hamburg 2005, s. 280 i n. w przyszłości, wychodząc z założenia, korwety mogły służyć zamiennie jako 16. https://de.wikipedia.org/wiki/Bundesmarine, do- stęp z 24 stycznia 2016 r. że Deutsche Marine będzie angażowa- jednostki o wzmocnionym potencja- 17. K.O. Sadler, MEKO -Erfolgstory.Ideen-Glück-Er- na w walce przeciw piractwu i innym le przeciwlotniczym bądź np. przeciw- folge. Bonn-Berlin-Herford 2007, passim. Fregata rakietowa Karlsruhe typu „Bremen” w Kanale Kilońskim, 29 czerwca 2009 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

98 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Fregata rakietowa Sachsen typu „124” w Plymouth, 4 kwietnia 2012 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena Jednak wymiana przestarzałych okrę- wość bojową Deutsche Marine istnie- tomiast byłyby mało przydatne do in- tów na nowe jednostki została z powo- nie luk utrudniających realizację so- nych zadań, zwłaszcza w tzw. konflik- du lawinowo narastających kosztów juszniczych zobowiązań. Przyspieszyło tach asymetrycznych. ponownego zjednoczenia kraju wyha- to dyskusję na temat dalszego kierun- Dlatego też niemieckie minister- mowana pod koniec pierwszej połowy ku rozwoju floty niemieckiej. Najwięk- stwo obrony zadecydowało, że niszczy- lat 90. minionego wieku. Można wręcz sze kontrowersje w latach 90. budził ciele rakietowe typu „Lütjens” zosta- powiedzieć, że pod tym względem na- wybór następców niszczycieli rakie- ną zastąpione tańszymi w eksploatacji stąpiła stagnacja. Budowa nowych okrę- towych typu „Lütjens”. Wielu ofice- i bardziej uniwersalnymi fregatami tów postępowała opieszale, przestarza- rów Deutsche Marine opowiadało się typu „124”, które zresztą z powodze- łe jednostki – jak np. niszczyciele typu za budową w niemieckich stoczniach niem mogą wchodzić w skład dużych „Lütjens” utrzymywano w służbie dłu- następców w tej samej klasie okrętów. zespołów floty i pełnić niemal wszyst- żej, pomimo, że wszystkie trzy okręty Jednak prace studyjne prowadzone kie te same zadania jakie stawiane są miały ją zakończyć w 1998 roku. Osta- w tym kierunku prowadziły do wnio- niszczycielom. Tym niemniej opusz- tecznie wycofano w 1999 roku wyłącz- sku, że utrzymanie takiej klasy okrę- czenie bandery na ostatnim niszczy- nie niszczyciel Rommel, ostatni przed- tów z punktu widzenia zadań stawia- cielu Deutsche Marine z końcem 2002 stawiciel tego typu został wycofany nych przed Deutsche Marine będzie roku zamknęło pewien istotny roz- ze służby dopiero w 2003 roku, a więc nieopłacalne. Ewolucja bowiem nisz- dział w historii niemieckiej floty po pięć lat później niż pierwotnie plano- czycieli szła w kierunku zwiększe- 1955 roku19. wano. W drugiej połowie lat 90. sta- nia ich wyporności do 8000 t i więcej, Ostatecznie niszczyciele zostały za- gnacji w budowie nowych jednostek a także podejmowania zadań stawia- stąpione przez fregaty rakietowe typu towarzyszyły liczne dyskusje i spory co nych do niedawna krążownikom ra- „Sachsen” (pozostałe dwa okręty noszą do kształtu floty niemieckiej w przy- kietowym. Wynikało to m.in. z do- nazwy Hamburg i Hessen) wcielone do szłości. Skrajne głosy zwłaszcza na le- świadczeń doby wojny falklandzkiej służby w latach 2004-2006. Są to stosun- wicy i wśród Zielonych domagały się oraz działań w Zatoce Perskiej. Nisz- kowo duże okręty, ich wyporność stan- ograniczenia Deutsche Marine do flo- czyciele stały się się przede wszystkim dardowa sięga 6000 t, dorównują więc ty stricte defensywnej, przybrzeżnej okrętami na których spoczął główny wielkością lekkim krążownikom z lat na wspomniany wyżej wzór marynar- ciężar osłony dużych zgrupowań ude- II wojny światowej. Zakres wykonywa- ki szwedzkiej, której trzon już wówczas rzeniowych floty z lotniskowcami na nych przez te jednostki zadań jest bar- tworzyły niewielkie korwety rakietowe czele oraz zakrojonych na szeroką ska- dzo szeroki – od eskortowania dużych i małe okręty podwodne. Jednak takie lę działań desantowych. Najlepszym zespołów uderzeniowych poczynając na opinie spotykały się z krytyką sojusz- przykładem ewolucji tej klasy jed- akcjach humanitarnych kończąc. Na- ników krajów NATO. Ponadto inter- nostek są brytyjskie niszczyciele naj- pęd spalinowo-gazowy (CODAG) za- wencja NATO w Kosowie (1999 r.) oraz nowszej generacji typu „45”18. Okręty wybuch wojny NATO z terroryzmem tak wyposażone mogłyby służyć tylko 18. https://en.wikipedia.org/wiki/Type_45_destroy- er,dostęp z 24 stycznia 2016 roku islamskim po 11 września 2001 roku i wyłącznie celom reprezentacyjnym 19. J.R. Draxler, Von der Zerstörerflotille zur Einsatz- unaoczniły odpowiedzialnym za goto- w dużych zespołach flot NATO, na- flotille 2 (w:) „Marine Forum” 2008 r., nr 4.

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 99 Tekst

Zaopatrzeniowiec Berlin w Plymouth, 22 października 2015 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena pewnia znaczny zakres działania, za- • ratowanie oraz ewakuacja obywa- oraz analitycznym. Okręty dysponu- łoga jest o ok. 100 mniej liczna niż na teli niemieckich oraz krajów sojuszni- ją wyłącznie ograniczonymi środka- niszczycielach typu „Lütjens”20. czych z rejonów konfliktów zbrojnych mi bojowymi służącymi wyłącznie sa- Wydarzenia związane z 11 wrze- i obszarów katasrof naturalnych; moobronie (4 wielokalibrowe karabiny śnia 2001 roku oraz interwencja NATO • wspieranie przezwyciężania kata- maszynowe, ewentualnie podręczna w Afganistanie przyspieszyły dyskusję strof naturalnych i innych na obszarze wyrzutnia rakiet plot.). Na ich pokła- co do zadań stawianych Bundeswerze. RFN; dzie znajduje się lądowisko śmigłow- Znalazło to wyraz w opracowanych • partnerstwo i współpraca21. ców, każda jednostka wyposażona jest przez ówczesnego ministra obrony Tak wytyczone zadania zakłada- w dwie jednostki tego rodzaju typu RFN Petera Strucka tzw. politycznych ją udział sił morskich Niemiec w dale- „Sea King”22. wytycznych działaniach precyzują- kich operacjach zamorskich, a opera- Okręty te wraz ze wspomnianymi cych faktyczne i potencjalne czynniki cja u brzegów rogu Afryki w 1994 roku wyżej fregatami typu „124” stanowią zagrażające bezpieczeństwu zewnętrz- unaoczniła braki w logistyce, szczegól- dziś podstawowy komponent zespołu nemu Niemiec oraz ich interesom nie gdy idzie o jednostki zaopatrzenio- pełnomorskiego Deutsche Marine. w przestrzeni międzynarodowej. Stały we. W celu przezwyciężenia tego man- Orzeczenie Federalnego Trybunału się one podstawą do wytyczenia kon- kamentu w drugiej połowie lat 90. Konstytucyjnego w Karlsruhe otworzy- kretnych zadań dla Deutsche Marine. minionego stulecia zaprojektowano ło drogę do uczestnictwa Bundeswehry Towarzyszyła temu kampania medial- całkowicie nowe okręty wsparcia logi- w operacjach militarnych poza grani- na mająca skłonić niemiecką opinię stycznego typu „Berlin”. cami Niemiec a także obszarem funk- publiczną do zainteresowania się spra- Okręty te budowane od 1998 roku cjonowania NATO, co było poddawane wami obronności i przekonania jej do (obok prototypowej jednostki Ber- w wątpliwość przez postkomunistycz- stopniowego zwiększenia wydatków lin w służbie są jeszcze Frankfurt am ną lewicę oraz część partii Zielonych23. na ten cel w przyszłości. Opracowna- Main i Bonn) zostały wcielone w skład Od tego momentu Deutsche Marine ne podówczas wytyczne obowiązu- floty w latach 2001-2013. Ich wypor- uczestniczyła w kilku znaczących ope- ją zasadniczo niemiecką flotę po dzień ność wynosi 20 000 t standard i okrę- racjach wojskowych na różnych akwe- dzisiejszy. Do podstawowych zadań fe- ty te są w chwili obecnej największy- nach globu. Od 1994 po dzień dzisiej- deralnych sił zbrojnych (w tym także mi jednostkami Deutsche Marine. Na szy okręty niemieckie patrolują wody niemieckiej floty (należą: podkreślenie zasługuje ich niezwykle wokół Rogu Afryki zwalczając i pirac- • zapobieganie konfliktom zbrojnym uniwersalny zakres działania. Okrę- two i różnego rodzaju formy przemy- i lokalizacja zaistniałych ognisk wojny, ty te mogą być jednostkami sztabo- zwalczanie międzynarodowego terro- wymi, wspierać operacje zarówno 20. www.rk-marine-kiel.de/files/bundeswehr/fah- ryzmu oraz piractwa; desantowe jak i ewakuacyjne. Są jed- rzeuge/fregatte_f124.pdf, dostęp z 27 stycznia 2016 r. 21. www.archive.org/web/20070929102444/http:// • wsparcie dla zagrożonych agresją nocześnie pływającymi rezerwuara- www.marine.de, dostęp z 27 stycznia 2016 roku. partnerów z sojuszu północnoatlan- mi paliwa, amunicji, prowiantu oraz 22. „Marineforum” 2012 r. nr.6,s.20 i n. 23. H.J. Jopp, Die aktuellen sicherheitspolitischen Rah- tyckiego; medykamentów. Ostatni z serii Bonn menbedingungen der Bundesrepublik Deutschland unter • ochrona granic Niemiec oraz nie- można bardzo szybko przekształcić Berücksichtigung maritimer Abhängigkeiten (w:) Seestra- tegische Konzepte vom kaiserlichen Weltmachtsreben zu mieckich obywateli (w razie koniecz- w okręt sanitarny dyponujący bardzo Out-of-Area-Einsätzen dfer Deutschen Marine. Hrsg. ności także poza ich granicami); nowoczesnym centrum operacyjnym von. E. Opitz. Bremen 2004 s. 136 i n.

100 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Tekst

Okręt rozpoznawczy Alster typu „423” w Kilonii, 16 czerwca 2016 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena tu, także handel ludźmi. W operacje te konfliktem domowym Libii i Tunezji. czątku 2016 roku dokonują nalotów na zaangażowana jest od lat co najmniej Z krajów tych ewakuowano łącznie 450 pozycje tzw. państwa islamskiego na te- jedna z niemieckich fregat. Po oficjal- osób24. W roku 2015 niemieckie okręty renach Syrii oraz Iraku. nym zakończeniu wojny w Libanie patrolują wspólnie z jednostkami flo- Na uwagę zasługuje fakt, że od do- (2006 rok) niemieckie okręty działa- ty hiszpańskiej i marynarki włoskiej wódców niemieckich okrętów wymaga ją na mocy mandatu ONZ patrolowały Morze Śródziemne w celu zwalczania się (decydują o tym organa polityczne, wody przybrzeżne tego kraju. W skład przemytu ludzi z Afryki Północnej oraz przede wszystkim federalne minister- zespołu Deutsche Marine zaangażo- Bliskiego Wschodu na teren Unii Euro- stwo obrony w sposó nieformalny), by wanego w tę akcję wchodziły (do 2008 pejskiej. Skutki tych działań są – jak na tak dalece jak to tylko możliwe uni- roku) 2 fregaty, 4 duże ścigacze rakie- razie - dość mizerne. Najnowszą formą kać otwartego używania broni, nawet towe oraz 2 okręty zaopatrzeniowe. zaangażowania okrętów Deutsche Ma- w wypadku ewidentnego ataku. I tak Na przełomie lutego i marca 2011 roku rine w konflikt zbrojny jest udział nie- np. operująca (2002 rok) w pobliżu so- fregaty Brandenburg oraz Rheinland- mieckiej fregaty Augsburg w zespole malijskich wód terytorialnych fregata -Pfalz oraz okręt wsparcia logistycz- osłony francuskiego lotniskowca Char- Emden uczestnicząca w akcji zwalcza- nego Berlin uczestniczyły w ewakuacji les de Gaulle operującego w rejonie Za- obywateli niemieckich z ogarniętych toki Perskiej, którego samoloty od po- 24. „Kieler Nachrichten” z 8 marca 2011 roku, s. 1. Okręt podwodny U 33 typu „212A” w rejonie Kilonii, 9 września 2011 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 101 Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec nia piractwa, została ostrzelana z broni stagu, że optymalnym rozwiązaniem Wiele trudności przysparza także bu- maszynowej przez niezidentyfikowany byłaby budowa uniwersalnego okrętu, dowa nowych fregat typu „125” (okre- niewielki statek, a mimo to jej dowód- który dawałby sobie radę w specyficz- ślanych także jako typ „Baden-Würt- ca zawahał się z odpowiedzią ogniem nych warunkach akwenu Bałtyku, ale tenberg” od prototypu serii, pozostałe na ten ewidentny i niczym nie sprowo- jednocześnie mógłby służyć w warun- okręty to: Nordrhein-Westfalen, Sach- kowany akt agresji na otwartym mo- kach oceanicznych. Jednocześnie za- sen-Anhalt, oraz Rheinland-Pfalz). Mają rzu25. Tego rodzaju opieszałość wyni- łożenie wstępne projektu przewidywa- one zastąpić fregaty typu „Bremen”. Ich kająca zapewne z obaw przed reakcją ło, że wyporność standardową należy projekty powstały już w pierwszej de- czynników politycznych dowodzących utrzymać w granicach 1500 t. kadzie bieżącego stulecia, ale budo- Bundeswehrą może mieć w przyszłości Planowano budowę 8 jednostek, któ- wę rozpoczęto dopiero w 2011 roku ze fatalne konsekwencje. Taki stan rze- re miały tworzyć dwa dywizjony kor- względu na przewlekłą debatę w Bun- czy wytłumaczyć da się tylko w jeden wet po 4 jednostki typu „130” w każ- destagu nad sensem ich budowy. Stęp- sposób – balastem przeszłości doby dym z nich. Okręty te miały być kę pod pierwszy okręt położono dopie- II wojny światowej. Jest to zrozumia- stacjonowane w bazach bałtyckich (Ki- ro w 2011 roku, a prototyp ma wejść łe, jednak w skomplikowanej obec- lonia i Rostock) z opcją szybkiego ich do służby dopiero w lutym bądź mar- nej rzeczywistości międzynarodowej przerzucenia w razie potrzeby na Mo- cu 2017 roku. Czas budowy tej klasy można – a nawet trzeba stawiać sobie rze Północne przez Kanał Kiloński. okrętu jest w Niemczech bardzo długi pytanie o jakość morale bliskich so- Wstępne plany opracowano już w la- i przekracza znacznie okres powstawa- juszników Polski. tach 90. minionego stulecia, ale stępkę nia fregat nie tylko w stoczniach ame- Dyskusji na temat zadań Deutsche pod pierwszy okręt położono dopiero rykańskich czy brytyjskich ale także Marine na przyszłość towarzyszyła w 2004 roku a prototyp - Braunschwe- francuskich a nawet rosyjskich! Okręty powolna, a nawet opieszała wymiana ig wszedł do służby dopiero 4 lata póź- typu „Baden-Württenberg” mają wy- okrętów na jednostki nowej generacji. niej. Ostatecznie okręty wypierają aż porność standardową 7200 t, główne Paradoksalnie największe problemy 1800 t standard, a ich prędkość mak- uzbrojenie okręty stanowi 8 wyrzutni pojawiły się przy budowie okrętów symalna wynosi zaledwie 26 węzłów, rakiet klasy „woda-woda” typu RGM- średnie wielkości, mających stanowić zaś uzbrojenie główne skład się z 4 wy- 84 typu Harpoon oraz uniwersalne trzon sił marynarki wojennej Niemiec rzutni pocisków rakietowych typu RBS działo kalibru 127 mm. Hangar lot- na Bałtyku. Paradoks jest tym więk- - szwedzkiej firmy SAAB. Ostatecznie niczy może pomieścić dwa śmigłowce szy, że jeszcze za czasów Volksmari- zbudowano tylko 5 okrętów. W niemiec- „Sea-Lynx”. Fregata oprócz typowych ne stocznie NRD opracowały a nawet kiej flocie ze względu na liczne usterki zadań w swej klasie okrętu, tj. eskorto- zdążyły wdrożyć do produkcji korwety które towarzyszą ich eksploatacji zyska- wania dużych zgrupowań floty, może typu „Parchim” i „Sassnitz”. Nowe kor- ły miano tzw. białych słoni, a więc okrę- wspierać ogniem artylerii działania wety Deutsche Marine określane jako tów zawodnych, kosztownych w eksplo- desantowe. Jest zresztą gotowa do za- typ „130” (lub też jako typ „Braun- atacji i mało przydatnych26. Problemy te okrętowania kompanii (do 100 żołnie- schweig”) przewidziane były począt- rzucają inne światło na kwestie z prze- kowo do styku. Jednak urzędnicy fede- ciągającą się budową polskiej korwe- 25. „Wilhelmshavener Zeitung” z 30 listopada 2013 ralnego ministerstwa obrony doszli do ty typu „Gawron” bardzo zbliżoną r.,s.2 26. „Nowa Technika Wojskowa” 200 8 r., nr 5, s. 85- wniosku przekonując do tego pomy- w swej charakterystyce do okrętów typu 86. Por. także: www. de.wikipedia.org.klasse/130/korvet- słu członków komisji obrony Bunde- „Braunschweig”. te, dostęp z 29 stycznia 2016 r. Korweta rakietowa Erfurt typu „130” w Walsoorden, 28 stycznia 2013 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena

102 Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE Zbiornikowiec Rhön w bazie Wilhelmshaven, 27 marca 2017 roku. Fot. zbiory Leo Van Ginderena rzy) sił specjalnych oraz posiada małe ca inspektora marynarki, szef sztabu • 2 flotylla operacyjna w Wilhelm- pojazdy amfibijne umożliwiające do- marynarki. Poza tym we Flensburgu shaven, konanie niewielkich desantów. Przy- mieściło się dowództwo floty(Flotten- • dowództwo lotnictwa morskiego słowiową piętą achilesową tych bu- kommandio) na czele którego stał do- w Nordholz, dowanych dopiero jednostek jest ich wódca Floty (Flottenchef) oficer flago- • centrum szkolenia operacyjnego niewielka prędkość, mianowicie zaled- wy w randze wiceadmirała sprawujący w Neustadt (Schleswig-Holstein), wie 24 węzły27. dowództwo nad wszystkimi związka- • centrum kierowania rejsami okrę- Jak się wydaje, jednostce tej wyzna- mi taktycznymi jednostek pływają- tów w Hamburgu. czono zbyt wiele zadań (połączenie cych i brzegowych Deutsche Marine. Wydziałowi personalnemu i wy- roli eskortowca i desantowca to chyba W 2012 roku struktura Bundesweh- szkolenia podlegają: zbyt wiele jak na jeden kadłub) i moż- ry uległa zmianie. Przekształcenia • Akademia Marynarki w Mürwik, na mieć wątpliwości czy ta konstrukcja te objęły również Deutsche Marine. • Szkoła Podoficerska w Plön, będzie udanym okrętem. W miejsce sztabu marynarki oraz do- • Szkoła Sztuki Operacyjnej w Bre- Struktura organizacyjna Deutsche wództwa floty utworzono dowództwo merhaven, Marine podlegała w ciągu jej historii marynarki (Marinekommando) z sie- • Szkoła Techników Marynarki licznym zmianom. Na czele niemiec- dzibą w Rostocku. Na dzień dzisiejszy w Parow. kich sił morskich stoi – jak już wspo- (styczeń 2016 roku stanowisko inspek- Wydziałowi wsparcia logistycznego mniano – inspektor marynarki (In- tora marynarki pełni wiceadmirał An- podlega m wsparcia marynarki w Wil- spekteur der Marine) oficer flagowy dreas Krause. helmshaven, a Wydziałowi medyczno- w randze wiceadmirała, podległy ge- Dowództwo Marynarki dzieli się na -sanitarnemu Instytut medycyny mor- neralnemu inspektorowi Bundeswehry pięć podstawowych wydziałów, a mia- skiej i tropikalnej w Kronshagen30. (Generalinspekteur der Bundeswehr), nowicie: Obecnie w służbie Deutsche Mari- którym jest oficer w pełnej randze ge- • ds. operacyjnych, ne posiada 40 okrętów bojowych – 10 neralskiej (lub admiralskiej) podle- • ds. planowania, fregat, 5 korwet, 5 okrętów podwod- gły w czasie pokoju ministrowi obro- • ds. personalnych, wyszkolenia i or- nych, 4 duże ścigacze rakietowe, 13 tra- ny, natomiast w razie wybuchu wojny ganizacji, łowców oraz 3 duże jednostki wspar- kanclerzowi, gdyż zgodnie z niemiecką • ds. wsparcia logistycznego, cia logistycznego/desantowce. Skład ustawą zasadniczą na czas wojny obo- • ds. medyczno-sanitarnych. floty uzupełnia 16 okrętów pomocni- wiązki głownodowodzącego przejmuje Zrezygnowano z osobnego dowódz- czych. Lotnictwo morskie składa się szef rządu federalnego28. twa floty natomiast połączono funkcję dziś wyłącznie z śmigłowców, samolo- Do 2012 roku inspektor marynar- szefa sztabu marynarki z funkcją do- ki miał do dyspozycji sztab marynarki wódcy floty, stanowisko to pełni obec- 27. T. Becker, Class F 125 Frigate (w:) „European Se- 29 curity and Defence” 2011 r., nr 1, s. 60-65. (Führunsstab der Marine) w bońskiej nie wiceadmirał Rainer Brinkmann . 28. Art. 115 a-l. Por. Grundgesetz für die Bundesrepu- siedzibie ministerstwa obrony. Do gro- Wydziałowi operacyjnemu mary- blik Deutschland. Bonn 1992. 29. www.de.de.wkipedia/wiki/Marinekommando, na najbliższych współpracowników in- narki podlegają: dostęp z 30 stycznia 2016 r. spektora marynarki należeli – zastęp- • 1 flotylla operacyjna w Kilonii, 30. Ibidem

Nr 143 (3/2017) • OKRĘTY WOJENNE 103 Deutsche Marine. Flota Zjednoczonych Niemiec tów rozpoznawczych i ratowniczych. podoficerów oraz marynarzy. Od roku pływem imigrantów do Republiki Fe- Nie posiada już samolotów bojowych, 2001 w szeregach Bundeswehry słu- deralnej. Jest pewnym paradoksem, ostatnie maszyny typu Panavia „Tor- żyć mogą bez żadnych ograniczeń tak- że – patrząc na te kwestie z polskie- nado” zostały przekazane po rozwiąza- że kobiety. Fakt ten w pewnym stopniu go punktu widzenia, trudno nie od- niu w 2005 roku 2 dywizjonu lotnictwa łagodzi niedobór kadrowy w niemiec- czuwać niepokoju. Niemcy są bowiem morskiego (Marinefliegergeschwader kich siłąch zbrojnych także we flocie. naszym największym w bliskim sąsiedz- 2) federalnym siłom powietrznym. 13 lipca 2013 roku przeszedł do historii twie sojusznikiem w ramach paktu pół- Jak na możliwości ekonomiczne jako dzień szczególny w dziejach nie- nocnoatlantyckiego. Ich demilitaryza- współczesnych Niemiec Deutsche Ma- mieckiej floty. Po raz pierwszy dowód- cja nie służy naszemu bezpieczeństwu. rine jest małą flotą i wypada mizernie cą okrętu (niszczyciela min Homburg) Można mieć poważne wątpliwości czy na tle floty włoskiej (Marina Militare) została kobieta – kapitan marynarki w razie konfliktu z Rosją, siły morskie w skład której wchodzą 2 lotniskow- Inka von Puttkamer32. RFN byłyby w stanie udzielić Marynar- ce, 4 niszczyciele, 14 fregat, 6 okrętów Na Deutsche Marine, jak zresztą na ce Wojennej RP skutecznego wsparcia. podwodnych, a nawet na tle marynar- całe niemieckie siły zbrojne - głębokim Na dzień dzisiejszy Deutsche Marine ki hiszpańskiej (Armada Española po- cieniem kładą się pacyfistyczne poglądy przebudowywana jest z myślą o bliżej siada: lotniskowiec 11 fregat, 3 okręty sporej części niemieckiego społeczeń- nieokreślonych „operacjach stabiliza- podwodne, 4 korwety) i w niewielkim stwa. Obywatele niemieccy niechętnie cyjnych” na odległych akwenach. Nato- tylko stopniu góruje nad flotą grecką godzą się na zwiększanie nakładów na miast nie ma jasno określonej koncepcji (Πολεμικό Ναυτικό - 9 fregat, 11 okrę- cele wojskowe. Jeżeli nawet Bundestag jej funkcjonowania na obszarze Morza tów podwodnych, 17 dużych ściga- wyraża zgodę na udział niemieckich Bałtyckiego. I ten fakt napełniać musi czy rakietowych) i to tylko dlatego, że okrętów w takim bądź innym zespo- poważnym niepokojem. Tym bardziej, część okrętów greckich jest starsza od le sił międzynarodowych na obszarze że towarzyszom temu nieodpowie- jednostek Deutsche Marine. Do trud- konfliktu zbrojnego, wysuwane są żą- dzialne wypowiedzi niektórych polity- ności materiałowych z jakimi boryka dania by niemieckie jednostki i mary- ków polskich (jak np. byłego ministra się Deutsche Marine dochodzą jeszcze narze trzymani byli z dala od bezpo- finansów i wicepremiera Jana Vincen- kłopoty personalne. Deficyt kadr wy- średnich działań zbrojnych. Niektóre ta Rostowskiego) poddające w wątpli- nosi w niemieckiej marynarce 6 do 8%, siły polityczne działające we współcze- wość konieczność posiadania przez a gdy idzie o jednostki pływające sięga snych Niemczech, np. Zieloni, postko- Polskę marynarki wojennej. Tymcza- nawet 10%. Wprawdzie służba w ma- munistyczna lewica - najchętniej w ogó- sem w świetle przedstawionych wyżej rynarce jest stosunkowo dobrze płatna, le zlikwidowałyby siły zbrojne. Dlatego faktów rozwój sił morskich RP nabie- a żołnierze zawodowi korzystają z licz- też każdy kto domaga się zwiększenia ra w chwili obecnej szczególnego zna- nych przywilejów socjalnych ale duch wydatków na Bundeswehrę naraża się czenia o czym sprawujący władzę usta- pacyfizmu panujący we współczesnych na ostrą, czasami niewybredną krytykę. wodawczą oraz wykonawczą politycy Niemczech oraz niechęć do służby Sytuacji tej nie zmienia fakt zwiększa- polscy niezależnie od reprezentowanej w ruchu ciągłym skutecznie zniechęca jącego się napięcia w Europie (związa- opcji powinni pamiętać. przed wstępowaniem w szeregi floty31. ny z wojną na Ukrainie) ani też kon- 31. „Süddeutsche Zeitung” z 5 kwietnia 2014 r, s. 1. Na chwilę obecną (2016 rok) siły flikty na Bliskim Wschodzie czy kryzys 32. www.marine.forum.de, dostęp z 20 czerwca 2015 morskie RFN liczą 15 500 oficerów, związany z niekontrolowanym na- roku. POD NASZYM PATRONATEM

BURZA NAD MORZEM ŚRÓDZIEMNYM, tom 3 – DO OSTATNIEJ KROPLI PALIWA Oświęcim 2016, format B5, twarda oprawa, 519 stron, ilustracje, mapy, cena 70 zł

Trzeci tom, pięciotomowej syntezy wojny na Morzu Śródziemnym w latach 1939-1945. Osią przewodnią są z jednej strony walki w rejonie Półwyspu Bałkańskiego, w tym szczególnie na wodach adriatyckich, greckich i wokół Krety, a z drugiej operacje konwojowe prowadzone przez obie strony na tym akwenie. Uderzenie włoskiej armii i floty wojennej na Grecję w 1940 roku przyczyniło się do poszerzenia się konfliktu o kolejny region. Wal- ki na wodach greckich okazały się bardzo intensywne, choć tym razem największym przeciwnikiem dla alianc- kich okrętów wojennych stało się niemieckie lotnictwo. W efekcie tego nie udało się uniknąć strat, choćby w cza- sie operacji ewakuacji sił brytyjskich i greckich z portów południowej Grecji. Lądowanie na Krecie niemieckich spadochroniarzy przeszło do historii operacji bojowych drugiej wojny światowej. Jednak włoskie konwoje w stro- nę Krety także miały swój dramatyzm. Royal Navy starała się odizolować Kręte, tak by walki na wyspie nie zo- stały rozstrzygnięte w pierwszych dniach niemieckiej operacji. Jednak taka blokada wobec dominacji niemiec- kiego lotnictwa w tym rejonie Morza Śródziemnego nie była możliwa. Brytyjczycy musieli uznać swoją porażkę. Uzupełnieniem są operacje sił specjalnych, zarówno włoskich, jak też alianckich, które choć prowadzone w wielkiej tajemnicy, były ważnym fragmentem ówczesnej strategii. Ta wojna się nie kończy, ani w 1942 roku, ani w 1943 roku. Alianci co prawda jeszcze nie wygrali, to jednak ini- cjatywa jest już w ich ręku. Włoska flota wojenna jeszcze nie przegrała, ale zbiorniki z paliwem są powoli puste.