Fiets- En Wandelroute
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Fiets- en wandelroute... langs 20 monumenten en cultuurhistorische plaatsen in zuidwest Smallingerland Boornbergum - Kortehemmen De Wilgen - Smalle Ee Buitenstvallaat - De Veenhoop Routekaart omschrijving 01 Easterbuorren 50 - Boornbergum 11 Windmolen Herkules - De Veenhoop 02 Easterbuorren 52 - Boornbergum 12 Voetgangersbrug Slûswei - De Veenhoop 03 Boerestreek 13 - Kortehemmen 13 Wipbrêge - De Veenhoop 04 Boerestreek 8 - Kortehemmen 14 It Polderhûs - De Veenhoop 05 Easterbuorren 96 - Boornbergum 15 Drachtsterheawei 38 - De Veenhoop 06 Nijewei 16 - Boornbergum 16 Drachtsterheawei 40 - De Veenhoop 07 Buitenstvallaat - Drachten 17 Drachtsterheawei 98 - De Wilgen 08 Bisschopsgraven - Drachten 18 Westerbuorren 56 - Boornbergum 09 Kloosterheuvel - Smalle Ee 19 Westerbuorren 35 - Boornbergum 10 Haven - Smalle Ee 20 Westerbuorren 11 - Boornbergum Voorwoord Met trots presenteren wij hierbij de tracéfolder met fietsroute langs monumenten en cultuurhistorische plaatsen in zuidwest Smallingerland. De circa 20 kilometer lange fiets- en wandelroute leidt ons langs mooie oude locaties in de dorpen Boornbergum, Kortehemmen, Buitenstvallaat, De Wilgen, Smalle Ee en De Veenhoop. Op de informatieborden valt achtergrondinformatie te lezen over de monumenten en cultuurhistorische plaatsen in deze dorpen. De route met informatieborden is tot stand gekomen in goed overleg met de gemeente Smallingerland en Smelne’s Erfskip. De gemeente Smallingerland en provincie Fryslân hebben deze informatieborden gefinancierd. Onze dank gaat uit naar deze partijen. De monumenten en cultuurhistorische plaatsen moeten beleefbaar en herkenbaar worden. Deze beleefbaarheid en herkenbaarheid wordt vergroot door informatieborden te plaatsen, waarop de ontstaansgeschiedenis van het monument staat weergegeven. Monumentale panden, cultuurhistorische plaatsen en bomen maken deel uit van deze route. Wij wensen u veel fiets- en wandelplezier in zuidwest Smallingerland. Vereniging van Dorpsbelangen Boornbergum – Kortehemmen Plaatselijk Belang De Wilgen, Smalle Ee en Buitenstvallaat Plaatselijk Belang De Veenhoop Route omschrijving 1. Boornbergum, Easterbuorren 50 De pastorie bij de Gereformeerde Kerk is in 1894 gebouwd door aannemer K.A. Tolman uit Beetsterzwaag. Het woonhuis voor de predikant vormt met de naastgelegen kerk een architectonische eenheid. Na een grondige opknapbeurt van de pastorie, waarbij de verloren gegane elementen werden teruggebracht, kregen de kerk en de pastorie in 2005 de status van gemeentelijk monument. De restauratie bracht pronkstukjes van vroeger terug, zoals versieringen op de voorgevel, de baldakijn en de snijvoegen in het metselwerk. 2. Boornbergum, Easterbuorren 52 In 1911 werd de Gereformeerde kerk gebouwd door aannemer R.D. Beek uit Nijega voor de groeiende gereformeerde gemeente. Architect G.S. Kijlstra uit Drachten ontwierp het Godshuis in de Overgangsstijl. Het gebouw is opgetrokken uit schone baksteen, waarbij het gevarieerde metselwerk zorgt voor reliëf en vlakverdeling in de wanden. In de vensters met ronde bogen zitten glas-in- lood ramen. In de symmetrische voorgevel springt de ingangspartij met deur, gedenksteen, kroonlijst, ruit en toren naar voren. De vierkante toren is bekleed met leien en voorzien van een smalle spits. In 1984 werd de kerk verbouwd. Tot 2004 was de kerk een Gereformeerde kerk, daarna is het een Voortgezette Gereformeerde kerk geworden. 3. Kortehemmen, Boerestreek 13 De rechthoekige gotische kerk uit circa 1300 is gebouwd van kloosterstenen. In het metselwerk worden de spitse ramen fraai afgewisseld door spaarvelden met spitsbogen. In 1620 is de kerk verbouwd. Het stoffige rieten dak werd vervangen door een felbegeerd pannendak en binnen kwam er een preekstoel. Zowel de muur- ankers op de oostkant als de plaquette met het engeltje in de zuidmuur herinneren aan deze renovatie. In 2013 werd het kerkgebouw eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. 4. Kortehemmen, Boerestreek 8 Het bouwjaar van deze 19e eeuwse boerderij is onbekend. Naast het exterieur is ook het interieur van deze kop-rompboerderij bijzonder gaaf gebleven. De indeling van het voorhuis van de boerderij is vanaf de bouwtijd onveranderd: een woonkamer met twee bedsteden, kast en provisiekel- der. De vensters in de in gele baksteen opgetrokken gevels zijn merendeels zesruits. Het deel van de boerderij dat een woonfunctie heeft is met pannen gedekt en het bedrijfsgedeelte met riet. 5. Boornbergum, Easterbuorren 96 Dit woonhuis met bedrijfsgedeelte werd in 1930 gebouwd. Het is een typerend voorbeeld van de populaire bouwstijl tussen de beide Wereldoorlogen. Kenmerken daarvan zijn onder andere gevels met uitstekende vlakken en monumentale kappen. Het huis is in opdracht van Sj. A. Oosterwoud ontworpen door Bosma’s Architectenbureau. Het pand moest ruimte bieden aan de destijds pas opgerichte Coöperatieve Aan- en Verkoopvereniging Friesland (CAF) en kende een woon- gedeelte (rechts), kantoor (midden) en pakhuis/loods (links). Het is tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw in gebruik geweest als bedrijf. 6. Boornbergum, Nijewei 16 Deze prachtige bruine beuk is particulier bezit en is in de periode 1900 - 1910 aangeplant. Tijdens de registratie kende de boom een stamomtrek van 268 centimeter. 7. Drachten, Buitenstvallaat, sluiswachterswoning en sluis Het heropenen van de Drachtstervaart zal bij lange na niet zoveel handwerk verschaffen als het graven ervan in 1641. Honderden arbeiders hebben er toen voor gezorgd dat er binnen een jaar gevaren kon worden. Bovendien kon niet volstaan worden met alleen de vaart. In de monding ervan moest een schutsluis komen. Rond dit ‘Buitenstvallaat’ ontstond het gelijknamige buurtschap. In 1893 is een nieuwe schutsluis gebouwd. Hier overheen ligt een ophaal- of klapbrug voor voetgangers. De sluiswachterswoning, waarschijnlijk ook van 1893, heeft de voor sluiswachters- en tolgaarderswoningen zo karakteristieke voorsprong. Rechts ervan staat een schuur, met dubbele inrij deuren en een zolderluik, die mogelijk als schotbal- kenloods fungeerde. Sluis, brug en woning vormen samen met het buurtschap een prachtig, welhaast idyllisch ensemble. En dat niet alleen: het zijn zeldzame overblijfselen uit een tijd dat de Drachtster Compagnonsvaart zo ongeveer de levensader van Drachten was. Scheepsbouw van der Werff behoort tot de oudste bedrijven van Fryslân en is met name bekend om de bouw van snelle skûtsjes waarvan er nog vele in de vaart zijn. 8. Drachten, Bisschopsgraven, Poalsbrêge In 1672 was “de republiek” Nederland in oorlog met Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Smallingerland had hier weinig mee te maken, maar in dat jaar trok een leger van de bisschop van Münster door onze gemeente naar Leeuwarden. Op de Suameerderheide stond de Friese verdediger van Aylva klaar om de troepen terug te slaan. Dat lukt maar had tot gevolg dat plunderende groepen soldaten daarna verspreid door het hele gebied trokken. Bij de Poalsbrêge over de Drait kwam zo’n troep plunderaars. Ze werden opgewacht en er ontstonden gevechten. De drie graven op de Rúterpôlle zouden van de Münsterse soldaten van de bisschop zijn. In de volksmond werd gesproken over de “Bisschopsgraven”. 9. Smalle Ee, Kloosterheuvel De oorsprong heeft het te danken aan een Benedictijner Kloosterstichting die al vóór 1250 heeft plaatsgevonden. Het ‘Onser Lyewe Vrouwen Smel- geraconvent’ was een dubbelklooster. Er woonden en werkten mannen en vrouwen. Na 1400 is het nog steeds van de “Benedictijner orde, maar dan is het uitsluitend een vrouwen- klooster. In de 15de eeuw sluit het zich aan bij een hervormingsbeweging. De klooster- lingen zullen zich met de zielzorg van de dunbevolkte omgeving hebben bezig- gehouden. De plek was gekozen omdat er een tamelijk hoge, nog steeds zicht- bare zandrug lag tussen de venen. Met laagveen in het westen, hoogveen in het oosten, en bovendien gelegen nabij waterlopen. Het klooster heeft geleidelijk zijn grondbezit aan de oeverwallen uitgebreid en de kloosterlingen hebben zich mogelijk met de verveningen beziggehouden. Het klooster trok allerlei activiteiten aan. De groeiende nederzetting werd zelfs de hoofdplaats van Smallingerland. Smalle Ee werd een belangrijke marktplaats voor de wijde omgeving met een jaarmarkt op de donderdag na midvasten, twee à drie weken voor Pasen. In de 14de en 15de eeuw woonden de grietmannen in dit dorp. Nadat het klooster in 1580 moest sluiten, bleek er bijna 1200 ha aan grondbezit bij te horen. Het klooster werd afgebroken, maar archeologisch onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat de kloosterkerk een tufstenen, éénbeukig gebouw is geweest met een iets inspringend, rondgesloten koor. Van dit gewijde verleden is niets meer te merken. Er staat zelfs geen kerk meer. 10. Smalle Ee, Haven In het begin van de vorige eeuw lagen de skûtsjes te wachten in de haven van Smalle Ee om een kost- bare vracht wit zand, gegraven uit het oprijzend terrein rondom het dorp Smalle Ee, in hun buiken op te nemen. Dit zand werd op lorries getrokken en door paarden naar de haven gereden. In nog oudere tijden hadden beurtschippers hier een vaste aanlegplaats en was de haven één van de belangrijkste van Fryslân. Oorspronkelijk was de haven dan ook ruim vijf keer zo groot en stonden er meerdere panden rondom de haven. Tegenwoordig doet het nog altijd pittoreske haventje dienst als ligplaats voor diverse recreatieschepen. De antieke aankleding met keitjes en de oude hoge bomen geven het geheel een rustiek uiterlijk. 11. De Veenhoop, Windmolen Herkules Een schitterend gezicht, zoals deze windmolen met zijn machtige vlucht van