Landschaps- belevenissen Langs de 4 rivieren in Rivierenland Beleef de natuur en het landschap op en rond de oevers van , Dijle, Zenne en

MECHELEN - - SINT-KATELIJNE-WAVER - Rivierenroute 2013_Opmaak 1 26/07/13 13:35 Pagina 1

FORT VAN 12 18 10 DE DOEDERIJ 8

7 9 11 24 13 6 25 15 17 5 VOORWOORD 16

14 Landschapsbelevenissen is een fietsroute die je meeneemt langs de 4 rivieren die het landschap van , Willebroek, Sint-Katelijne-Waver 4 en Bonheiden doorkruisen. Nete, Dijle, Zenne en Rupel wijzen je de weg 25 doorheen hun valleien naar enkele mooie domeinen en parken, historische landschappen met oude hoeves, waardevolle broekbossen en verhalende dijken. Ontdek de groene plekjes in de Mechelse binnenstad en de bos- en 26 Vrouwvliet BO E natuurgebieden in Willebroek. Laat je meeslepen in de historische sfeer van RE het Zennegat en maak kennis met de geschiedenis van domein Roosendael. NK R I 19 J G Kom in het groentemuseum ‘t GROM te weten waarom sommige groenten S 3 T

R A

liever onder de grond groeien. Breng een bezoek aan BelOrta, de veiling A T in Sint-Katelijne-Waver. Ervaar een uniek stukje Vlaamse riviervallei in het grote fietslus Mechels Broek. Vergeet ook af en toe niet te stoppen om enkele smakelijke ingekorte lus A hoeveproducten te proeven. 1 23 20 ingekorte lus B 22 LIJDENBERGHOEVE De nummers op de kaart verwijzen naar bezienswaardigheden die fietsroute (autovrij) uitgelegd worden in de brochure. We beschrijven een grote lus en 21 fietsroute (onverhard) geven ook een aantal suggesties om deze in te korten. 2 fietsroute (onverhard en autovrij) Laat je leiden door de rivieren en beleef het landschap op je fiets! verbindingsroute of centrumverbinding route afwijkend fietsroutenetwerk te bezoeken, afwijkend van de fietsroute 59 fietsknooppunt 7 kilometeraanduiding

MET DANK AAN TOERISME PROVINCIE ANTWERPEN VZW NADRUK OF AANPASSING ONDER GELIJK WELKE VORM IS VERBODEN © TPA - © KAARTONTWERP SMETS & RUPPOL Rivierenroute 2013_Opmaak 1 14/08/13 11:25 Pagina 1

FORT VAN DUFFEL 12 18 10 DE DOEDERIJ 8

7 9 11 24 13 6 25 15 17 5 16

14 4

26

27 Vrouwvliet BO E RE

NK

R I 19 J G S 3 T

R

A

A T grote fietslus ingekorte lus A 1 20 ingekorte lus B 23 LIJDENBERGHOEVE 22 fietsroute (autovrij) 21 fietsroute (onverhard) 2 fietsroute (onverhard en autovrij) verbindingsroute of centrumverbinding route afwijkend fietsroutenetwerk te bezoeken, afwijkend van de fietsroute 59 fietsknooppunt 7 kilometeraanduiding

MET DANK AAN TOERISME PROVINCIE ANTWERPEN VZW NADRUK OF AANPASSING ONDER GELIJK WELKE VORM IS VERBODEN © TPA - © KAARTONTWERP SMETS & RUPPOL Oevers van de Zenne

Bij het beheer en de aanleg van parken wordt steeds rekening gehouden met GROTE FIETSLUS - de principes van harmonisch park- en groenbeheer. Voorbeeld hiervan is o.a. de Kruidtuin waarlangs de fietslus op het einde passeert. In de toekomst zullen er nog nieuwe parken bijkomen. 39,5 km Er wordt ook ruimte voor water gecreeërd. Zo herstelt Mechelen historische vlietjes en brengt, door het creeëren van o.a. het Dijlepad en vlonders, de bezoeker terug dichter bij het water. 1. Toerismehuis ‘De Gulden Arent’ Vanop de Grote Markt fiets je richting Ijzerleen. Je volgt deze straat steeds Het startpunt van deze fietstocht ligt in hartje Mechelen bij het toerismehuis rechtdoor over de Dijle en passeert de Guldenstraat en Hoogstraat tot je aan ‘De Gulden Arent’. de Brusselpoort uitkomt. Je steekt hier de drukke baan over en vervolgt je weg Meer informatie vind je op: www.toerismemechelen.be rechtdoor over de Plaisancebrug. Daar sla je voorbij ‘Hotel Het Gulden Anker’ de Ridder Dessainlaan in en volg je deze tot je in het Vrijbroekpark uitkomt.

2. Provinciaal Groendomein Vrijbroekpark

Het Vrijbroekpark is een randstedelijk groengebied van 50 ha gelegen ten Zuidwesten van Mechelen. Met zijn lange dreven en grote waterpartijen, heeft het park een bijzondere waarde voor de recreant. Ook de botanische

Grote Markt Mechelen

Natuur in de Mechelse binnenstad De Mechelse binnenstad zet in op groen en waterbeleving. Door middel van het ontwikkelen van grootschalige groenstructuren waar mogelijk en het strategisch inplanten van kleinschalige groenimpulsen verspreid over de stad wordt in Mechelen gestreefd naar een eindbeeld waarbij de stad een Knuppelpad Vrijbroekpark groene uitstraling krijgt.

4 5 Wandel- en fietsknooppuntennetwerk Zicht aan de Zenne op de kerk van Heffen

rozentuin is zeker een bezoekje waard en de avonturier kan het knuppelpad We bevinden ons nu op de oever van de Zenne die prachtig door het in het elzenbroekbos afstappen. landschap en de dorpskernen van Hombeek, Leest en Heffen kronkelt. De ligging aan het water speelde een grote rol bij het ontstaan van de In het Vrijbroekpark volg je even knooppunt 92 tot aan de verkeerstuin waar Zennedorpen. Na de winterse overstromingen bleef er een vruchtbare ook het bureau van Regionaal Landschap Rivierenland gelegen is. sliblaag achter als natuurlijke bemesting voor de zomerse hooilanden. In het najaar werden deze gebruikt als veeweiden. Ook nu nog zie je op de Wandelnetwerk Rivierenland oevers en valleien van de Zenne, op haar alluviale vlaktes en beemden het Regionaal Landschap Rivierenland ontwikkelde samen met enkele vee grazen. De lemige zandbodem van de hoger gelegen akkers en kouters partners een wandelknooppuntenkaart. Deze wandelkaart rijgt de houdt het water en voedingsstoffen lang vast en is daarom ideaal voor mooiste landschappen aan elkaar tot een netwerk van meer dan 300 vollegrondsgroenteteelt. km wandelpaden, verbonden door knooppunten. Je kan zo zelf je route uitstippelen en genieten van de zoetwatergetijderivieren Nete, Dijle, Zenne 3. Robbroek en Rupel die ook in deze fietsbrochure op de voorgrond staan. Meer informatie vind je op: www.rlrl.be Rechts van de Zennedijk, tussen knooppunt 92 en 90, ligt het natuurgebied het Robbroek. Het Robbroek is nog slechts een fractie van de uitgestrekte Fietsnetwerk Toerisme Provincie Antwerpen vochtige natuurgebieden in het Mechelse. In de middeleeuwen bestond Toerisme Provincie Antwerpen is een provinciale vzw die instaat voor de het landschap namelijk uit broekbossen, moerassen en hooilanden. Men voorbereiding, coördinatie en uitvoering van het bovenlokaal toeristisch ontwaterde het moeras met sloten en dwarssloten, trok de Zenne recht en beleid in de provincie Antwerpen. Analoog aan het wandelnetwerk hoopte de dijken op. De waterhuishouding in het Robbroek en de rest van ontwikkelde zij ook een fietsknooppuntennetwerk. De fietsroute van de Zennevallei veranderde hierdoor drastisch. In de jaren 1950-1960 plantte landschapsbelevenissen is een themalus op deze knooppunten. men in het Robbroek vooral populieren. Vanaf de jaren 1990 werden deze Meer informatie vind je op: www.tpa.be terug gekapt. De gallowayrunderen en konikpaarden houden nu al grazend de gevarieerde bloemrijke vegetatie in stand. Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: Meer informatie vind je op: www.natuurenbos.be www.routedokter.be

Fiets vervolgens de lindedreef ten einde en steek dan het brugje over en houd links aan tot je aan de Hombeeksesteenweg uitkomt. Daar sla je rechts af en volg je de grote baan tot onder de brug om vervolgens rechts de dijk op te fietsen. Vanaf hier kan je de fietsknooppunten volgen.

Fietsknooppunt 92 > 90 > 79 Zicht op het Robbroek

6 7 Het Broek Bommelaarshoeve

rietvelden. Het aandeel populieren zal nog verder verminderd worden Fietsknooppunt 78 > 52 zodat zich een grotere verscheidenheid aan planten- en boomsoorten van broekbossen en hooilanden kan ontwikkelen. Je fietst vanaf Heffen langs het domeinbos Het Broek en de water- Meer informatie vind je op: www.natuurenbos.be sportbaan richting de Dijle tegemoet. 6. Bommelaarshoeve 4. Ontmoetingscentrum De Kettinghe Voor een lekker tussendoortje kan je terecht op het melkveebedrijf van de In kader van de projecten ‘Pure Hubs’ en ‘Mechels Natuurlijk’ werd familie Weymiens. Ze verkopen er vers hoeveijs en lekkere desserten zoals in Heffen het multifunctioneel ontmoetingscentrum ‘De Kettinghe’ rijstpap, yoghurt, chocomousse en platte kaas met fruit. Op bestelling maken opgericht. Op deze locatie werd in ver vervlogen tijden de tol geheven bij ze ook ijstaarten voor alle gelegenheden. de voorbijvarende schepen. Meer informatie vind je op: www.mechelen.be/mechelsnatuurlijk De winkel is open van maandag tot vrijdag van 14u tot 18u, zaterdag van 10u tot 18u en zon- en feestdagen gesloten.

7. Oud gemeentehuis Heindonk

Het oud gemeentehuis in Heindonk, deelgemeente van Willebroek, is een beschermd monument. Oorspronkelijk was dit de kapel van het in 1486 gestichte augustinnenklooster Vredendaal. Na het vertrek van

De Kettinghe

5. Het Broek

Het Broek was een bijna ontoegankelijk gebied doordat het geregeld door de Rupel werd overstroomd. Het landschap veranderde sterk toen tussen 1100 en 1300 de rivier werd ingedijkt. Er ontstonden hooilanden en vloeibeemden. Rond 1920 werden de hooilanden massaal bebost Oud Gemeentehuis Heindonk met populier. Nu bestaat het gebied uit broekbossen, hooilanden en 8 9 Perceelsranden in beheerovereenkomst Stuifzandrug Heindonk

de kloosterlingen werd de kapel in 1856 verbouwd tot gemeentehuis, stuifzandgebieden zijn zeldzaam geworden in ons huidig landschap. In de gemeenteschool en onderwijzerswoning. Sinds 1976 wordt het gebruikt als loop van maart 2011 werd het ‘uitgebreid bosbeheerplan 2010-2030’ van ontmoetingscentrum. Willebroek goedgekeurd. De stuifzandrug is hier een onderdeel van. Voor het Meer informatie vind je op: www.onroerenderfgoed.be beheer wordt een beroep gedaan op Natuur- en Landschapszorg vzw met medewerking van de gemeentelijke milieu- en groendienst. Ook Regionaal Sla even links af voorbij het oud gemeentehuis en volg de Edmond Verheyden- Landschap Rivierenland voerde hier begin 2012 beheerwerken uit i.k.v. het straat tot over de beek ‘Hondenkotloop’. Fiets tot aan de splitsing en houd daar Provinciaal Plattelands-Ontwikkelingsplan ‘Plant van Hier’. Zo zijn er als proef even halt bij de landbouwgrond op je linkerkant. een aantal oude autochtone zomereikstoven in een houtkant gesnoeid om te zien hoe deze hierop reageren, wat goede resultaten opleverde. 8. Perceelsranden in beheerovereenkomst Meer informatie vind je op: www.willebroek.be

Je ziet nu een uitgestrekt landbouwperceel met opvallend brede Ingekorte fietslus A perceelsranden. Deze zijn in beheerovereenkomst bij de Vlaamse Even verderop komen we aan bij knooppunt 52. Voor een ingekorte route volg Landmaatschappij. Op die manier werkt de landbouwer mee aan het je de Dijle richting Zennegat en fietsknooppunt 94. Ga naar p. 26 voor een landschap. Door deze brede rand onbewerkt te laten, zorgt hij ervoor dat verdere toelichting bij de route. de aanliggende waterloop beschermd wordt tegen het afstromen van Voor de grote lus vervolg je je route richting knooppunt 51 bodemdeeltjes of mest- en sproeistoffen. Deze randen zorgen bovendien voor meer biodiversiteit en zijn zeer waardevol voor allerhande fauna en Fietsknooppunt 52 > 51 > 55 flora. Binnen het werkingsgebied van het regionaal landschap adviseert een bedrijfsplanner de landbouwers welke mogelijkheden er zijn voor We steken de Dijle over om vervolgens op de Netedijk te fietsen richting domein beheerovereenkomsten binnen hun bedrijf. Roosendael. Onderweg passeren we het erfgoedlandschap Battenbroek. Meer informatie vind je op: www.vlm.be 10. Erfgoedlandschap Battenbroek Keer terug naar het dorp en vervolg je route naar fietsknooppunt 52. Het Battenbroek ligt aan de monding van Nete en Dijle en vormt 9. Stuifzandrug Heindonk als erfgoedlandschap een geheel met het Zennegat. Talrijke kleine landschapselementen, kasteelparken en oude dijken dragen bij tot het De oude donk (stuifzandrug) van Heindonk is een restant van de talrijke schilderachtige karakter van het geheel. Samen met een unieke combinatie langgerekte landduinen en geïsoleerde stuifduinen die vroeger verspreid van hooi- en graasweiden, broekbossen, loofbossen en heel wat kleine in de Rupelvallei lagen, en die in de tussenijstijden ontstonden door landschapselementen getuigt dit landschap van een mooi verleden. verstuiving van zand rond de rivierzandbanken. De donk is gelegen Meer informatie vind je op: www.onroerenderfgoed.be in het valleigebied van de Rupel in de polder van Heindonk. Deze

10 11 Toegangspoort domein Roosendaal Retentiebekken Goorbosbeek

11. Domein Roosendael 12. Retentiebekken Goorbosbeek

Dit bijna 800 jaar oude domein van ca. 15 ha is onlosmakelijk verbonden met In samenwerking met de gemeente Sint-Katelijne-Waver werkte Provincie het landschap van de Grote Nete. Het eeuwenoude samenspel van natuur, Antwerpen een aantal maatregelen uit om het bewoonde gedeelte van landschapsinrichting en bouwkunst, maakt Roosendael vandaag tot een het stroomgebied van de Goorbosbeek–Dorpsbeek te vrijwaren van fascinerende belevenis. Het dankt zijn naam aan de cisterciënzerinnenabdij overstromingen. Zo is aan de monding van de Goorbosbeek in de Grote die hier, aan de Nete, omstreeks 1221 werd opgericht. Van die middeleeuwse Nete een retentiezone aangelegd. Bij extreme weersomstandigheden vestiging blijft vandaag, behalve enkele muurresten, bovengronds kan het teveel aan water worden opgevangen. Met extra steun van de nauwelijks iets over. Vlaamse overheid (Administratie Waterwegen en Zeewezen) plaatste men Kempens Landschap is een vzw die zich bezighoudt om via gerichte een permanente pompinstallatie. Zo kan bij hoog tij het water van de beek aankopen en beheer het natuur- en cultuurpatrimonium in de provincie naar de Grote Nete worden overgepompt. Ook natuur en recreatie hebben Antwerpen veilig te stellen. Zij ontfermde zich dan ook over dit domein. In hier een plaats gekregen. Het gebied is ecologisch ingericht en in beheer bij de eerste helft van de 19e eeuw werd het domein heraangelegd als Engelse Natuurpunt, en er is een nieuw fiets- en wandelpad aangelegd. landschapstuin. De vele sporen daarvan zijn nog te zien in bijvoorbeeld de Meer informatie vind je op: www.provant.be/waterlopen monumentale toegangspoort, de ijskelder, de slotgracht, bruggetjes en de perspectieven van het park. Fietsknooppunt > 65

Je kan hier in fietscafé ‘De Schuur’ ook terecht voor een hapje en een drankje We verlaten domein Roosendael, steken de Lange Zandstraat over en fietsen op hun kindvriendelijk terras in het groen. naar links richting het natuurgebied de Oude Spoorwegberm. Meer informatie vind je op: www.roosendael.be 13. Natuurgebied de Oude Spoorwegberm

Dit natuurgebied is een voormalige spoorwegbedding doorheen Elzenstraat, een gehucht van Sint-Katelijne-Waver, dat grotendeels is afgegraven en spontaan begroeid. Over een lengte van 500 m ligt de berm nog op de oorspronkelijke hoogte. Langsheen dit pad vinden we veel robinia terug. Deze bomen werden vroeger aangeplant om de grond van de bermen te verankeren met de wortels. Enkele open stukken zijn extra interessant door de arme bodem en kennen speciale flora met o.a. teunisbloem, moeraswalstro, verschillende soorten ooievaarsbek, wilde peen, muurbloemmosterd, Fietscafé ‘De Schuur’ rapunzelklokje en koningskaars. Meer info vind je op: www.mechelsrivierengebied.be

12 13 Oude Spoorwegberm Groentenmuseum ‘t GROM

15. Groentemuseum ‘t GROM en brasserie Midzeelhoeve Ingekorte fietslus B Na het avontuurlijk tochtje over de oude spoorwegberm, komen we aan bij We bevinden ons nu in Sint-Katelijne-Waver, in het kloppend hart van knooppunt 65. Voor een ingekorte route sla je hier af richting knooppunt de groentestreek. ’t Grom is het allereerste doemuseum rond groenten 98 en fiets je Kasteel Kauwendaal tegemoet. Ga naar p. 28 voor een verdere en tuinbouwerfgoed in Vlaanderen. Trek je stoutste schoenen aan en ga toelichting bij de route. op ontdekking onder de grond. Hoe groeien groenten en waar komen ze Vervolg je route voor de grote lus richting knooppunt 43. vandaan? Hoeveel groenten moet je elke dag eten? Luister naar groentesprookjes en kom meer te weten over de andere Fietsknooppunt 65 > 43 bewoners van de donkere wereld onder de grond. Je kan ook terecht in de prachtige tuinen, waar je je pas echt op ‘groentedomein’ bevindt. Wandel tussen de groentenbedden en ontdek de serres, het insectenhotel, de 14. Kasteel Zorgvliet bijenhal en het meteostation.

Kasteel Zorgvliet is gebouwd in neoclassicistische stijl en dateert van Gesloten op dinsdag en zaterdag het einde van de 18de of het begin van de 19de eeuw. Opvallende Meer informatie vind je op: www.tgrom.be eigenaars van Zorgvliet in de 20ste eeuw waren de gebroeders Bollekens, pioniersvliegtuigbouwers uit Antwerpen. Het kasteel is sinds 1987 beschermd als dorpsgezicht en landschap.

Midzeelhoeve Kasteel Zorgvliet

Van hartige en zoete pannenkoeken tot de heerlijke ijscoupes of een uitgebreide koffiekaart. Gelegen te midden van de prachtige site Midzelen en vlakbij ‘t GROM is de Midzeelhoeve de ideale plaats om te pauzeren.

Kasteel Zorgvliet Gesloten op dinsdag Meer informatie vind je op: www.midzeelhoeve.be 14 15 Fort Midzelen BelOrta

16. Pantserfort Midzelen tot in uw plaatselijke supermarkt en laat je de verkoopactiviteiten voor de veilingklok(ken) persoonlijk meemaken. Het pantserfort in ongewapend beton werd opgericht tussen 1906 en 1912. Het was het sterkst bewapende fort van de versterkte stelling Een bezoek kan je vastleggen via: [email protected] rond het Nationaal Reduit te Antwerpen. Tijdens de Kwade Week, de vier dagen durende beschietingen van de forten rond het Antwerpse, werd Als we bij fietsknooppunt 43 toekomen, wijken we even af van de route het fort van Sint-Katelijne-Waver het zwaarst getroffen. door knooppunt 91 te volgen richting De Doederij gelegen tussen Den Het fort werd na de Tweede Wereldoorlog gedeclasseerd en is vandaag Rooi en de Bredeheide. privé-eigendom. 18. De Doederij In de buurt van onze route zijn er nog andere forten gelegen rond Antwerpen: Fort van Walem, Fort van Duffel en Fort van Koningshooikt. De Doederij is een CSA-boerderij. Dit staat voor ‘Community Supported Agriculture’. Het is een vorm van duurzame landbouw waarbij landbouwer 17. BelOrta en consumenten zich verenigen. Door de jaarlijkse bijdrage van de leden is de landbouwer zeker van een eerlijk loon en kan hij werken in harmonie met De Mechelse regio is al sinds het einde van de negentiende eeuw het het land en op het ritme van de seizoenen. Van april tot januari wordt er belangrijkste productiegebied van groenten in België. In 1950 besloten wekelijks gezorgd voor een pakket met seizoensgebonden groenten, fruit en enkele producenten om in deze regio, meer bepaald in Sint-Katelijne- kruidenplantjes. Wie graag eens langskomt, geeft best een seintje om zeker Waver, het veilingwezen voor en door de producent op te starten. te zijn dat er iemand op het veld is. BelOrta is de grootste groenteveiling van Europa. De groenten van het Flandria-label staan voor topkwaliteit. Ook in het buitenland weet men dit te waarderen. Tweederde van de aanvoer is bestemd voor de export. Zo’n 2500 ledenproducenten, voornamelijk van in een straal van 50 km, zijn aangesloten bij de coöperatieve vennootschap.

Op BelOrta gonst het van de activiteit. Het personeel behandelt soms tot 3000 ton groenten per verkoopdag. Het loont dan ook de moeite om de grootste coöperatieve veiling van Europa te bezoeken. Een ervaren bedrijfsgids vertelt je meer over de geschiedenis van het veilingwezen en van BelOrta in het bijzonder, leert je hoe het veilingsysteem werkt, loodst je door het traject dat de groenten afleggen van bij de tuinder De Doederij

16 17 Afhaalmoment op de Doederij Blijdenberghoeve

De Doederij is nog steeds op zoek naar nieuwe leden. Heb je interesse? Neem Tegenwoordig kan je er terecht voor een vers ijsje, verschillende dan zeker een kijkje op de website. hoeveproducten en verse seizoensgroenten en -fruit. Meer informatie vind je op: www.doederij.be Maandag en woensdag: 13.30-19u; vrijdag, zaterdag en zondag: 10-12.30u Fietsknooppunt 43 > 44 > 46 en 13.30-19u; dinsdag en donderdag: gesloten Van 1 oktober tot 31 maart open tot 18u en langer open op warme zonnige We doorkruisen verder de groentestreek van Sint-Katelijne-Waver en zomeravonden. Meer informatie vind je op: www.blijdenberghoeve.be begeven ons naar de omgeving rond Zellaer. Keer terug naar knooppunt 46 en vervolg je route. 19. Boscomplex Zellaer Fietsknooppunt 46 > 64 > 57 Dit boscomplex is gelegen in de vallei van de Bruinbeek. De kastelen en hoeves (o.a. Kasteel Zellaer en de Blijdenberghoeve) getuigen van een rijk We verlaten de feeërieke sfeer van het bos en fietsen de laaggelegen landbouwverleden. Bepaalde boskernen dateren nog van voor 1775 en beemden van het Mechels Broek tegemoet. bevatten bijgevolg typische voorjaarsflora zoals bosanemoon en lelietje- van-dalen. Bosgroep Antwerpen Zuid werkt een beheervisie uit voor het 21. Mechels Broek hele gebied en stimuleert en ondersteunt boseigenaars binnen dit gebied om beheerwerken uit te vervoeren. Het Mechels Broek, gelegen net ten zuidoosten van Mechelen centrum, was Meer info op: www.bosgroepantwerpenzuid.webs.com vroeger een natuurlijk overstromingsgebied van de Dijle, en heeft sindsdien haar nat en open moeraskarakter bewaard. Eind jaren zestig werden twee 20. De Blijdenberghoeve grote zandwinningsputten gegraven voor de aanleg van de E19. Deze putten zijn nu twee grote en diepe vijvers, erg in trek als rust- en fourageerplek bij Deze hoeve uit 1550 dankt haar naam aan de Mechelse victorinen watervogels. In het voorjaar broeden blauwborst, rietzanger, wintertaling, van Bleydenberg. De hoeve is goed georiënteerd en beschermd tegen zomertaling en nog vele andere veeleisende vogels als porseleinhoen en oostenwind door een indrukwekkende schuur. Het type en de stand van deze roodborsttapuit in het Mechels Broek. In het najaar gebruiken visarenden, schuur, alsook de geweldige afmetingen, doen vermoeden dat de schuur kiekendieven en massa’s kleinere vogels het gebied als rustplaats tijdens de op een later tijdstip werd gebouwd. Ze heeft mogelijk dienst gedaan als trek. In de winter bevolken dan weer grote groepen eenden, zoals smient en tiendenschuur, een schuur waar de boeren een tienden van hun opbrengst kuifeend, de vijvers. De vele sloten die vroeger door landbouwers gegraven moesten achterlaten voor de landheer. Leuk weetje: tijdens de boerenkrijg in werden, zijn samen met de talrijke bomputten uit de Tweede Wereldoorlog 1798 werd de parochiekerk van Bonheiden door het Franse bewind gesloten. een ideale leefplek voor opmerkelijke water- en moerasplanten als De mis werd toen opgedragen in de schuur van de Bleydenberghoeve op een waterviolier, zwanebloem en pijlkruid, en voor amfibieën als groene kikker, houten koffer. kamsalamander, alpenwatersalamander en kleine watersalamander.

18 19 Mechels Broek

Verder is het gebied gekarakteriseerd door een afwisseling van open geïntegreerd in de natuur. De moeraszone komt naast natuurontwikkeling weidelandschappen, moerassige ruigtes, hooilanden en enkele bosjes. ook de veiligheid voor de zwemmers ten goede, door een duidelijke Meer informatie vind je op: www.natuurpunt.be afbakening van de toegelaten zwemzone. In meerdere opzichten werd dus een meerwaarde voor de Nekker gecreëerd. 22. Provinciaal Recreatiedomein De Nekker Meer informatie vind je op: www.provant.be/waterlopen

Het provinciale sport- en recreatiedomein De Nekker in Mechelen biedt heel 23. Kruidtuin wat troeven, maar is bovenal met zijn grote vijver van 30 ha een paradijs voor waterliefhebbers. Om de natuurlijke aantrekkingskracht van de vijver voor De Kruidtuin heeft een rijke cultuurgeschiedenis. De groene oase dient dieren, planten én recreanten nog te vergroten, nam Provincie Antwerpen sinds de middeleeuwen als tuin voor de commanderij van Pitzemburg. enkele (ecologische) herinrichtingsmaatregelen. De vijver overheerst Na de afschaffing van de ridderorde wordt in de 19e eeuw een Engelse het domein en biedt onder andere zwem- en visplezier in afgebakende landschapstuin aangelegd voor de leden van de elitaire Société Royale zones. Hij verbindt het recreatiedomein met natuurgebied het Mechels d’Horticulture. Broek. Door de aanleg van enkele bijkomende oevers en een moeraszone versterkte de provincie de intrinsieke natuurwaarde van de vijver. Langs de noordzijde werd achter de lage dijk een bijkomende natuurlijke oever (een zogenaamde “vooroever”) met zachte hellingen aangelegd, samen met een moeraszone, waar vissen en amfibieën gemakkelijk hun eitjes kunnen afzetten. De specifieke vegetatie die hierin kan ontstaan, zal ook een ideaal toevluchtsoord vormen voor zeldzame vogelsoorten zoals de kleine karekiet of bosrietzanger. Tegelijk werd de infrastructuur voor wandelaars en vissers aangepakt. Op de vooroever kregen de sportvissers een vaste stek, De Kruidtuin

Na de Eerste Wereldoorlog wordt het als stadspark opengesteld voor het publiek. Midden in de Kruidtuin staat het standbeeld van de bekende wetenschapper Rembert Dodoens. Hij schreef in de 16e eeuw het Cruydenboek, het allereerste werk over geneeskundige planten en kruiden. Vandaag is de Kruidtuin een gezellig, rustig park waar je kan genieten van het groen terwijl kinderen zich uitleven in de speeltuin. In ViaVia aan de ingang van de Kruidtuin kan je iets eten of drinken. ViaVia bevindt zich in het Molenhuis, een restant van het grootste watermolencomplex van de De Nekker Nederlanden in de 15de eeuw. Meer informatie vind je op: www.mechelen.be 20 21 Kanaal -Dijle Historische dijk

INGEKORTE LUS A

Fietsknooppunt 52 > 94 > 97 > 57

We volgen de Dijle en keren terug richting Mechelen. Onderweg passeren we langs het pittoreske Zennegat.

24. Historische dijk en wielen

Aan je rechterkant kronkelt de historische scheidingsdijk Heffen/Heindonk. Deze dijk vorm grotendeels de huidige gemeentegrens tussen Mechelen en Willebroek. Wat verderop getuigen enkele wielen, diepe plassen die ontstaan bij dijkbreuken, van de strijd van de mens tegen het water.

25. Het Zennegat en Sigmaplan Dijlemonding

Het Zennegat is de plaats waar de Zenne en het kanaal Leuven-Dijle in de Dijle vloeien, die op haar beurt enkele honderden meters verder samen met de Nete uitmondt in de Rupel. Het stukje Dijle tussen het Zennegat en de monding in de Rupel wordt in de volksmond de Koestaart genoemd. Zennegat De kracht van de natuur, het water en het historische dorpje geven het landschap aan het Zennegat een uniek karakter. Om de veiligheid in de regio te verhogen én de waardevolle getijdennatuur te herstellen is het Sigmaplan ontworpen. Tweemaal per dag zal het gebied lichtjes onder water staan. Bij extreem weer neemt het gebied zijn beschermende functie op en loopt het helemaal onder. We spreken ook van een gecontroleerd overstromingsgebied met gereduceerd getij. In het voorjaar van 2012 startten de terreinwerken van het Sigmaproject Dijlemonding in het deelgebied Zennegat. Meer informatie vind je op: www.sigmaplan.be

22 23 Kasteel Kauwendaal Jaagpad aan de oevers van de Vrouwvliet INGEKORTE LUS B

Fietsknooppunt 65 > 98 > 57

Door de bossen van Zorgvliet fietsen we langs Kasteel Kauwendaal naar de Vrouwvliet om deze oevers even te volgen. We fietsen onder de spoorweg door en komen uiteindelijk terecht bij De Nekker om ons zo terug richting centrum Mechelen te begeven.

26. Kasteel Kauwendaal

De eerste maal dat we de omschrijving “Heerlijkheid Cauwendael” met vermelding van een hoeve tegenkomen is in een akte van 1 oktober 1604. Het kasteel staat op een ellipsvormig beboomd domein met grote vijver en oostelijke dienstgebouwen, omringd door een slotgracht.

27. De Vrouwvliet

Na knooppunt 98 volgen we een stuk langs de oevers van de Vrouwvliet. Zij ontvangt het water van de in Begijnendijk ontspringende Boeimeerbeek, welke vanuit Bonheiden het Mechels grondgebied in loopt tot bij het Zicht op de kerk van het gehucht Pasbrug gehucht Pasbrug. Deze waterloop is een zijrivier van de Dijle. Een groot stuk van de Vrouwvliet kan men te voet afleggen of met de fiets op geasfalteerde en houten jaagpaden. Sinds 2013 is het mogelijk de Vrouwvliet tot aan de monding te volgen. In de stedenbouwkundige visie van Stad Mechelen is de Vrouwvliet opgenomen als een groene, noordelijke gordel om de stad. De waterloop en het aanwezige groen lokken dagelijks steeds mensen die de kalmte en het rustgevende karakter van de beek willen opzoeken. Meer informatie vind je op: www.mechelen.be

24 25 REGIONAAL LANDSCHAP COLOFON RIVIERENLAND Deze brochure is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw Regionaal Landschap Rivierenland strekt zich uit over 13 gemeenten in het met de steun van Provincie Antwerpen. zuid-westen van de provincie Antwerpen (Niel, Boom, , Willebroek, Mechelen, Duffel, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Lier, , Heist-op- Redactie: Regionaal Landschap Rivierenland vzw den-Berg, en ). De ‘blauwe draad’ doorheen het Rivierenland zijn de benedenlopen van de rivieren Dijle, Nete, Zenne en Rupel. Nergens Kaart: Smets en Ruppol anders in Vlaanderen vind je zulk een dicht rivierennet op zo’n klein gebied. Deze zoetwatergetijderivieren geven samen met de kleinere beekvalleien, Druk: Buroform Print & Graphics talloze waterplassen, uitgestrekte tuinbouw- en heidelandschappen en oude bossen vorm aan een unieke streek. Regionaal Landschap Foto’s: Charlotte De Wit, Elly Vaes, Katrien Proost, Onroerend Erfgoed, Herita, Rivierenland vzw wil dit waardevolle en afwisselende landschap helpen Provincie Antwerpen, fotografie James Van Leuven, De Doederij, Eddy Van behouden en herstellen. Samen met de ‘open- ruimtegebruikers’ (lokale Leuven, Stephane Mignon overheden en verenigingen voor natuurbehoud, toerisme, landbouw en jacht) en de inwoners van deze streek zetten we daarom projecten op rond Verantwoordelijke uitgever: Ankatrien Boulanger, Regionaal Land- landschapsherstel, natuurontwikkeling, natuureducatie en natuurgerichte schap Rivierenland vzw, Hombeeksesteenweg 264, 2800 Mechelen recreatie. Wettelijk depotnummer: D/2013/12.253/1 Regionaal Landschap Rivierenland vzw Vrijbroekpark - Hombeeksesteenweg 264 - 2800 Mechelen Deze publicatie is gedrukt op FSC-papier met vegetale inkten. 015 21 98 53 - [email protected] - www.rlrl.be

26 27 LANDSCHAPSBELEVENISSEN

‘Landschapsbelevenissen’ is een initiatief van Regionaal Landschap Rivierenland vzw in samenwerking met Kempens Landschap, Toerisme Rupelstreek-Vaartland, Boerenbond, Landelijke Gilden, Toerisme Provincie Antwerpen, Dienst Integraal Waterbeleid Provincie Antwerpen, Toerisme Mechelen, Stad Mechelen, Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, Rurant, Pure Hubs, Toerisme Sint-Katelijne- Waver, Gemeente Willebroek, Gemeente Bonheiden, Bosgroep Antwerpen Zuid en Natuurpunt. Dit initiatief kadert in een draagvlakverbredingsproject dat natuur en landbouw bij elkaar wil brengen rond het maken van een fietsroute met landschapsverhalen. Dit project wordt gefinancierd door Provincie Antwerpen.