Eindrapport strategisch project

‘Open ruimte in en om Mechelen’

Inhoudelijk luik

©Yves Adams (Vilda)

Periode juli ‘18– juni ’19

Contactgegevens projectcoördinator Myrtle Verhaeven Regionaal Landschap Rivierenland Hallestraat 6, 2800 Mechelen [email protected] tel: 015/21.98.53| M: 0468/31.39.70 1 Inhoudstafel 1 Inhoudstafel ...... 2

2 Afsluiting SP ORIOM 1.0 ...... 2

3 Aanleiding en situering ORIOM ...... 2

4 Uitgevoerde acties juli 2018 – juni 2019 ...... 12

5 Vooruitblik vervolgproject ORIOM 2.0 ...... 21

6 Projectfiches ...... 26

7 Bijlagen ...... 65

2 Afsluiting SP ORIOM 1.0

Op 1 juli 2016 ging het strategisch project ‘Open ruimte in en om Mechelen’ (ORIOM), toen nog onder de naam ‘Natuur in en rond Mechelen’, van start. Op drie jaar tijd evolueerde ORIOM snel van een bottom-up initiatief naar een intersectoraal gedragen project dat, door aan te takken op lopende gebiedsinitiatieven, een bovenlokale dynamiek en samenwerking op gang bracht. In projectperiode I resulteerde dit in een uitvoerige inventarisatie en gebiedsverkenning, een gezamenlijk visievormingsproces, de realisatie van quick-wins, en de voorbereiding van de eerste piloot- en hefboomacties gericht op de specifieke noden van de vier deelgebieden: Dijlevallei, Zenne- en Barebeekvallei, Nete- en Goorbosbeekvallei en stadsnabije boslandschappen Kauwendaal en Waverwoud. Deze dynamiek en realisaties binnen ORIOM werd gehonoreerd met een nieuwe erkenning als strategisch project.

Voorliggend eindrapport geeft een overzicht van de acties en realisaties van het derde en laatste projectjaar. Voor een overzicht van de eerste twee projectjaren verwijzen we naar vorige voortgangsrapporten. Maar vooral biedt dit rapport ook een doorkijk naar het vervolgproject, waar de focus zal liggen op (i) het consolideren van de gebiedsvisie in een toekomstbestendig samenwerkingsverband, (ii) de visie doorvertalen naar een overkoepelend actieprogramma, (iii) de opzet en uitvoer van (nieuwe) hefboomprojecten.

3 Aanleiding en situering ORIOM

3.1 Van Natuur naar Open ruimte

2

De open ruimte in en rond Mechelen kenmerkt zich door groene vallei- en broekgebieden, stadsnabije bossen, multifunctionele landbouw, nieuwe (snelle) fietspaden en andere recreatieve belevingstrajecten. Al deze waardevolle landschappen en elementen worden tot de scope van het strategisch project gerekend en strekken dus verder dan alleen natuur. Om die reden besliste de stuurgroep van 10/5/2017 om de oorspronkelijke projectnaam ‘Natuur in en rond Mechelen’ om te dopen naar ‘Open ruimte in en om Mechelen’ (ORIOM).

3.2 Aanleiding

Ondanks het mooie, diverse aanbod aan beleefbare open ruimte in de Mechelse regio, zijn veel van de waardevolle landschappen en belevingselementen eerder slecht gekend onder het brede publiek. Bestaande informatie over de verschillende gebieden zit versnipperd onder verschillende instanties (provincies, gemeenten, ANB, Natuurpunt…). Verder zijn niet alle gebieden degelijk ontsloten en riskeren bovendien sommige van deze gebieden ingekneld te raken door de hoge verstedelijkingsdruk.

Ondanks het mooie belevingsaanbod in de streek, is er dus nood aan meer promotie, het beter afstemmen van promotiekanalen, het beter verbinden en toegankelijker maken van de open landschappen en een geïntegreerd beleid en goede samenwerking om de verdere fragmentatie tegen te gaan. Verschillende gebiedsprojecten staan op til en de gemeenten Mechelen, Boortmeerbeek, Zemst,

Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden en nu ook Duffel bruisen van ambitie om hun grondgebied leefbaarder en aantrekkelijker te maken. Een ruim, doordacht en gedragen kader is nodig om deze opportuniteiten, knelpunten en zowel bestaande als nieuwe projecten te sturen en te ondersteunen.

Om deze uitdaging samen aan te pakken engageerden Regionaal Landschap Rivierenland, het Agentschap voor Natuur en Bos en Natuurpunt tot het schrijven van een projectvoorstel in kader van de zevende oproep voor subsidiëring van de projectcoördinatie van strategische projecten in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Eind december 2015 werd door Vlaams minister Joke Schauvliege en het toenmalige Ruimte Vlaanderen een subsidiebedrag van €240.000 goedgekeurd voor een periode van 3 jaar. Een projectcoördinator werd aangeworven en op 1 juli 2016 schoot het strategisch project uit de startblokken.

3.3 Doelstellingen

De vier rivieren Rupel, Nete, Zenne en Dijle, het kanaal Leuven-Dijle en bijrivieren zoals Barebeek, Vrouwvliet en Molenbeek bieden veel kansen om de pijnpunten in de streek op te lossen. Deze groenblauwe vingers dringen door tot diep in het bebouwd gebied en zijn uitgegroeid tot attractiepolen die belangrijk zijn voor zowel de ecologische als recreatieve verbondenheid van de open ruimte gebieden, ongeacht de ligging van eigendoms-, gemeente- en provinciegrenzen. Het project wenst deze groenblauwe infrastructuur als strategie te gebruiken om het aanwezige natuurpotentieel in een samenhangend netwerk en om te bouwen aan een regio met een sterke identiteit en grote(re) landschappelijke en ecologische kwaliteit.

Daarbij wil het project werk maken van de realisatie van volgende vier strategische doelstellingen:

1. Groenblauwe vingers als dynamische verbindingen tussen open ruimte en het stedelijk gebied bestendigen en versterken De valleien van de Nete, Zenne en Dijle en bijrivieren spelen binnen de gewenste ruimtelijke structuur een bepalende rol als groenblauwe, verbindende elementen tussen de stad, stadsrand en het buitengebied. Ze zijn belangrijk als zowel ecologische als toeristisch-recreatieve infrastructuur. De potenties bestaan enerzijds uit diverse bos –en natuurkernen (langsheen deze blauwe aders) in en rond de stad Mechelen, maar anderzijds ook uit de verbindingen van deze kernen. Hoge biologische waarden, waaronder Europese beschermde habitats en soorten, worden verzoend met recreatieve netwerken en een hoge belevingswaarde.

2. Hotspots van beleving als stapstenen in een attractief valleilandschap (of buitengebied) bundelen en promoten De plaatsen waar deze blauwgroene vingers het stedelijk gebied binnendringen, kunnen dienst doen als groene onthaalpoorten waarlangs bezoekers worden geleid. Deze onthaalpoorten kunnen de ontsluiting van de verschillende gebieden bevorderen door bv. informatie te bieden aan bezoekers over de streek, de stad/gemeente, het belevingsaanbod en mogelijke recreatieve routes. Ook kunnen hier belevings-, spel- of educatieve elementen te vinden zijn die de bezoekers prikkelen om de streek verder te verkennen. Groene onthaalpoorten kunnen ondergebracht worden in reeds bestaande of nieuwe bezoekerscentra, alsook strategisch gelegen horecazaken gelegen in de nabijheid van ecologische en cultuurhistorische bakens.

Het is bij de uitbouw van een groene poort van belang om de ecologische kwaliteiten van de diverse gebieden te respecteren en deze hiermee af te stemmen. Hiervoor zal gewerkt worden met een hiërarchie binnen de toegangspoorten, op maat van de beoogde recreatieve intensiteit. Ook wordt er gestreefd naar een eenduidige communicatie over de groene poorten, alsook over de gebieden waar ze toegang tot verlenen, en naar een uniforme uitstraling, met respect voor de identiteit van de terreinbeherende instanties of eigenaars.

4

3. Veerkrachtig recreatief medegebruik ontwikkelen in randstedelijke groengebieden over de gemeentegrenzen heen De open ruimte en ruimte voor natuur en groen is, vooral in de Vlaamse ruit, beperkt. Het is dus essentieel en vanzelfsprekend dat deze ruimte ten volle wordt benut en op een doordachte wijze één of meerdere functies krijgt toegewezen. Het behoud van de open ruimte is van fundamenteel belang voor de recreatie die inspeelt op de mogelijkheden die de ruimte biedt. De recreatieve functie is op die manier ook mee beheerder van de open ruimte. Dit gebeurt al dan niet via medegebruik van landbouw-, natuur- of bosgebieden, maar nooit ten koste van de (ecologische) hoofdfunctie.

4. Bovenlokaal draagvlak en streekinspiratie bevorderen De vierde doelstelling is een gevolg van de realisatie van voorgaande drie doelstellingen. Door de regio beleefbaar en herkenbaar te maken door een eenduidige communicatie en een uniforme uitstraling, wordt de regio helder in de hoofden en harten van mensen. De streek krijgt een identiteit en wordt als het ware een ‘merk’. Dit biedt heel wat kansen voor de regio op vlak van duurzame ecologische en toeristisch-economische ontwikkeling. De streek wordt bekend als een aantrekkelijke toeristische bestemming. Dit sterk streekmerk biedt inspiratie aan lokale ondernemers, welke op hun beurt ook kunnen bijdragen aan streekbranding door bepaalde producten of diensten passend binnen het streekverhaal aan te bieden.

3.4 Werkingsgebied

Het projectgebied ligt gespreid twee provincies (Antwerpen en Vlaams Brabant), zes gemeenten (Bonheiden, Boortmeerbeek, Duffel, Sint-Katelijne-Waver, Willebroek en Zemst) en stad Mechelen en krijgt hierdoor een uitgesproken bovenlokale dimensie. Deze streek rond de benedenlopen van de rivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel is uniek. De machtige waterlopen, in een lappendeken van weiden, bosjes, houtkanten en bomenrijen, vormen de bouwstenen van een waardevol landschap met grote aantrekkingskracht. Niet toevallig is deze streek dan ook een archeologische hotspot met relicten van onroerend erfgoed. Door de ligging in de Vlaamse Ruit wordt de open ruimte helaas steeds schaarser. Net die open ruimte midden in onze bijna volgebouwde regio, is van onschatbare waarde om er aangenaam te leven, te wonen en te werken.

Figuur 1: projectgebied ORIOM

Tijdens het strategisch project zal op vier deelgebieden worden gefocust: de Dijlevallei, de Zenne- en Barebeekvallei, stadsnabije bossen Kauwendaal en Waverwoud en als nieuwe deelgebied binnen ORIOM 2.0: Nete- en Goorbosbeekvallei. In het volgende hoofdstuk wordt bondig op de karakteristieken en noden van de individuele deelgebieden ingegaan.

Figuur 2: Wensbeeld projectgebied

6

3.4.1 De Dijlevallei verovert Mechelen opnieuw

Zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts van Mechelen zijn de natuurwaarden en waterbergingsfunctie reeds versterkt, onder meer dankzij de Sigmaprojecten Dijlemonding en Bovendijle, en inspanningen van Natuurpunt en ANB binnen hun vele natuurgebieden rond deze delen van de vallei. Het strategisch project kan bijdragen aan het verhogen van de belevingswaarde en de uitbouw van de recreatieve infrastructuur. Zo wordt de Dijlevallei niet alleen een natuurlandschap, maar groeit het ook uit tot een belevingslandschap.

Figuur 3: Dijlepad in Mechelen Figuur 4: Dijlevallei ter hoogte van Rijmenam

Ook zal er ingezet worden op het kwalitatief door Mechelen loodsen van de Dijle. De stad heeft al verscheidene projecten lopende om groen en het water terug een plek in de stad te geven en een deel van hun identiteit te maken. Als kers op de taart is sinds vrijdag 13 juli 2018 de binnen-Dijle ter hoogte van de Zandpoortvest in Mechelen terug opengelegd, waardoor de stad een groenblauwe poort rijker is.

Figuur 5: opengelegde Dijle (foto: Jan Smets)

Met het strategisch project willen we het groenblauwe netwerk in en rond de stad verder versterken, zodat Mechelen niet langer de indruk geeft een schijnbare barrière te zijn in de Dijlevallei, maar er net een onderdeel van uitmaakt.

3.4.2 Naar een samenhangende, continue en gevarieerde Zenne – en Barebeekvallei

In het aanvraagdossier van ‘Natuur in en rond Mechelen’ werden de Zennevallei en de Barebeekvallei als aparte deelgebieden beschouwd. Aangezien deze riviervalleien echter gelijkaardige knelpunten en potenties kennen, alsook gelijkaardige knelpunten, werden deze voor de verdere projectwerking samengevoegd tot één deelgebied: Zenne- en Barebeekvallei. De Zennevallei is in tegenstelling tot grote delen van de Dijlevallei nog zeer kwetsbaar voor verstedelijkingsdruk en versnippering. De continuïteit van de vallei is niet over de volledige lijn gegarandeerd: verschillende segmenten bestaan nog uit open landschappen, maar deze wordt plaatselijk sterk versmald tot zelfs doorsneden. Figuur 6: De Zenne

8

De Barebeekvallei is een nog relatief verborgen parel die een belangrijke potentiële verbinding vormt van de Zenne met Dijle. De vallei biedt veel potentieel, met het Bloso Domein Hofstade en het dierenpark Planckendael waar reeds waardevolle natuur wordt verweven met de recreatieve hoofdfunctie. Ook diverse gebieden met een waardevolle ecologische hoofdfunctie, zoals het Vriezenbroek, Dorent en Prinsenveld situeren zich in de nabijheid van de Barebeek. De vallei botst Figuur 7: De Barebeek echter op verschillende barrières (E19, spoorweg Weerde-Hofstade, Zemstsesteenweg, Tervuursesteenweg, Leuvense Vaart, Leuvensesteenweg, spoorweg Mechelen-Leuven) waardoor deze connectie niet meer duidelijk leesbaar is.

Over de jaren heen hebben diverse ingrepen (nieuwe waterzuiveringsinstallaties, een wandel- en fietsbrug, nieuwe fietssnelweg op de planning)…en planprocessen (RUP Zennevallei thv Zemst, Herziening GRS Zemst…) plaatsgevonden in de Zenne- en Barebeekvallei. Deze hebben potenties van de vallei binnen het groenblauw netwerk versterkt en helpen deze valleien terug op de kaart te zetten. Weinig van deze visies en projecten hebben echter een grensoverschrijdend karakter. De focus van het strategisch project komt dus te liggen op het vormen van een bovenlokale en gedragen visie en het op poten zetten van een sectoroverschrijdende samenwerking.

3.4.3 Het stadsnabij boslandschap Kauwendaal en Waverwoud

Zowel Kauwendaal als het Waverwoud bestaan uit eerder losstaande bosfragmenten, die echter een belangrijke plaats innemen binnen het groenblauw netwerk. Stad Mechelen, gemeente Sint-Katelijne- Waver, Natuurpunt en ANB hebben reeds lang de ambitie om deze bossnippers te bestendigen, aaneen te sluiten en verder ecologisch en recreatief in te richten.

Voor Kauwendaal was reeds in 2005 een uitgebreid inrichtingsplan opgesteld door Mens en Ruimte RV en de Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw, in opdracht van AMINAL in samenwerking met Mechelen en Sint-Katelijne-Waver. Dit rapport omvat een gedragen visie, concepten, inrichtingsschetsen en een uitgebreid actieplan voor de realisatie van het stadsbos. Mits een update door de betrokken partners kan er aan de slag worden gegaan met dit inrichtingsplan om een realisatietraject uit te stippelen en uit te voeren.

Verschillende restanten van het Waverwoud in Sint-Katelijne-Waver zijn ondertussen erkend als natuurgebied en de gemeente is reeds bezig met deze in te bedden in een landschapspark. Hier zal met het strategisch project voornamelijk worden ingezet op de aansluiting van het landschapspark op een bovenlokaal recreatief en ecologisch netwerk en op de oplossing van specifieke noden.

3.4.4 Nete- en Goorbosbeekvallei: Poort naar de Kempen Met de toetreding van gemeente Duffel tot de projectstructuur, wordt Nete- en Goorbosbeekvallei opgenomen als nieuw deelgebied. Versnippering, bouwdruk en watergevoeligheid zijn knelpunten in deze vallei. Er is nood aan een betere integratie van de Nete in het stedelijk weefsel. Het RUP Duffel-West biedt ontwikkelingsperspectieven voor glastuinbouw, open ruimte en natuur. Hoewel aangeduid als macrozone voor glastuinbouw binnen Sint-Katelijne-Waver, is er nog geen planologische uitspraak over Duffel-Oost. Samen met het Landinrichtingsproject Water+Land+Schap zoekt ORIOM naar integrale oplossingen voor deze uitdagingen.

Figuur 8: Nete- en Goorbosbeekvallei

3.5 Projectstructuur De projectstructuur voldoet aan volgende uitgangspunten:

- methodische aanpak (projectbureau, stuurgroep, werkgroepen, plan van aanpak)

- beslissingsgerichte en resultaatsgerichte samenwerking tussen de actoren (beslissers zitten samen in de stuurgroep die regelmatig samenkomt)

- duidelijke rol van de projectcoördinator die de projectregie voert samen met de 3 kernactoren Natuurpunt, ANB, RLRL; dit garandeert een sterke ‘bottom-up werking’

Drie lagen:

10

- de stuurgroep

- het projectbureau - de projectgroep (andere diensten, gemeenten, provincies, RWO, enz.) en de thematische werkgroepen (communicatie), werkgroepen per deelgebied (Zenne- en Barebeekvallei, stadsbos Kauwendaal) of werkgroepen voor concrete projecten (otter, kajak)

Figuur 9: Projectstructuur

- De projectcoördinator en twee deeltijdse projectmedewerkers staan in voor de dagelijkse werking van het strategisch project.

o Myrtle Verhaeven (1VTE) als projectcoördinator: zorgt voor de overkoepelende coördinatie en afstemming, stelt de planning en strategie op en geeft er uitvoering aan, plant en bewaakt het budget, volgt subsidies en projectvoorstellen op, zorgt voor

samenwerking en afstemming met partners…

o Maud Willemen (0,8 VTE) als projectmedewerker: doet de coördinatie van het deelproject kinderlussen en zorgt voor algemene ondersteuning van de projectcoördinator.

o Elly Vaes als (variabele VTE) als projectmedewerker: ondersteunt vooral projectmatig de dagelijkse werking door het uitvoeren en bundelen van gebiedsanalyses, verwerking van inventarisaties en de opmaak van kaartmateriaal.

- Het projectbureau: bestaat uit de kernactoren RLRL, ANB, NP en de projectcoördinator. Het projectbureau komt maandelijks samen en evalueert de dagelijkse werking van ORIOM. Strategieën en actieplannen, begroting, inhoudelijke voorbereiding van vergaderingen etc.

worden voorgelegd en besproken, waar nodig bijgestuurd, door het projectbureau. - De stuurgroep: bundelt de bestuurlijke en beleidsvertegenwoordigers van de verschillende betrokken instanties en komt 1 à 2 keer per jaar samen. Alle plannen, projecten en dossiers worden ter goedkeuring voorgelegd aan de stuurgroep. - De projectgroep: bundelt de ambtelijke vertegenwoordiging van de verschillende betrokken instanties. Ze geeft mee uitvoering aan beslissingen van de stuurgroep en zorgt voor het maximaal afstemmen en integreren van alle sectorale beleidsstructuren, plannen en projecten binnen de perimeter van ORIOM.

4 Uitgevoerde acties juli 2018 – juni 2019

4.1 Werkwijze Naast de algemene projectwerking en –coördinatie, dient er tijdens het project gewerkt te worden op verschillende tijdslijnen. Een eerste traject betreft het opbouwen van een bovenlokaal en gedragen beleids- en planningskader op lange termijn. Een tweede traject betreft het realiseren van quick-wins en terreinrealisaties op korte termijn. Ten derde werken we samen aan een gezamenlijke communicatie en draagvlak binnen de context van het promoten van de regio als een aantrekkelijke en groene leefomgeving met talrijke fiets- en wandelroutes langs unieke natuurgebieden en cultuurhistorische bezienswaardigheden. De coördinator als bruggenbouwer organiseert, bespreekt en stemt deze verschillende trajecten af om tot een (gedragen en uitvoerbaar) actieplan te komen.

4.2 Beknopt overzicht acties Hieronder wordt een beknopte omschrijving van de voornaamste acties gegeven van juli 2018 tot en met juni 2019. Deze worden gedetailleerder in de bijgevoegde projectfiches onder hoofdstuk 5 toegelicht.

4.2.1 Projectcoördinatie en communicatie ORIOM

De belangrijkste acties binnen de algemene projectwerking van ORIOM waren:

- Organisatie, verwerken en verslaggeving van vergaderingen, opstellen en uitvoeren van actieplannen van alle organen binnen de projectstructuur (projectbureau, stuurgroepen, werkgroepen, terugkoppelingsmomenten met departement Omgeving…) - Uitwerken van het vervolgtraject (beleids- en planningsspoor, hefboomprojecten, communicatiestrategie…) van ORIOM.

- Kennismakingsronde met de nieuwe gemeentebesturen

12

- Aanvragen van projectsubsidies (PDPO, Proeftuin Onthardingsprojecten, Endangered Landscapes)

- Opvolging van belangrijke processen en projecten binnen het werkingsgebied van ORIOM en terugkoppeling hieromtrent met de betreffende actoren (bv. GRUP afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen, Sigmaprojecten, stadsprojecten, gemeentelijke RUPs, uitrol Loket Onderhoud Buitengebied, werkgroep Kamsalamander en wandelnetwerk Brabantse Kouters, Nationaal Park Mechelen, Open ruimte in Zemst, Greenways Heritage…)

- Communicatie-acties (nieuwsbrief, facebook- en twitterberichten, infostanden op publieksevenementen zoals de Parkendag, Landschapsdag van RL Brabantse Kouters…)

- Voorstelling van ORIOM op het feestelijk leer- en netwerkmoment + artikel in publicatie ’10 jaar strategische projecten.

- Voorstelling ORIOM voor (nieuwe) projectpartners en instanties: gemeente Duffel, Natuurpunt Oude Spoorwegberm, landbouw- en milieuraden, regioraden Boerenbond…

- Bijwonen van diverse opleidingen, studiedagen en netwerkmomenten

4.2.2 Inventarisatie-oefening projectgebied De thematische infofiches (landschapsgenese, natuur en ecologie, landbouw…) vormen de finale neerslag van de inventarisatie binnen het gebiedstraject Zenne- en Barebeekvallei. In 2019 zal voor de overige deelgebieden (Dijlevallei, Nete- en Goorbosbeekvallei, Vrouwvlietvallei met bossen Kauwendaal en het Waverwoud) ook een inventarisatie doorlopen worden. Deze kadert in de expertenopdracht gefinancierd door Departement Omgeving, die zal worden uitgevoerd door ontwerpbureau OMGEVING. Een kaartenatlas zal als resultaat van deze oefening opgeleverd worden.

4.2.3 Verwervingsopportuniteiten opsporen, rapporteren en faciliteren Belangrijke acties door ORIOM waren:

- Organiseren van overleg tussen gemeente Zemst, Sociaal Huis Mechelen en Natuurpunt om een plan van aanpak af te spreken voor de aankoop van Prinsenveld (met behulp van de toegekende verwervingssubsidie) en de aangrenzende percelen aan de Vaartdijk.

- Faciliteren voorbereiding aankoop spoorwegbermen (NMBS-eigendommen) binnen stadsbos Kauwendaal o Organisatie en verslaggeving van overleg met NMBS, ANB, stad Mechelen, gemeente Sint-Katelijne-Waver en Natuurpunt voor verwerving van gronden t.h.v. de oude spoorwegbermen (14/11) o Opvolgen van de aanvraag tot vervreemding van NMBS en stroomlijnen van de offerteaanvragen van NMBS - Opvolgen van de aankoop van militair domein door ANB 4.2.4 Stadsbos Kauwendaal Rond het stadsbos Kauwendaal werkte ORIOM op verschillende sporen, met onder meer werkgroep Kauwendaal als platform:

- Planologische acties o Afstemming met Departement Omgeving over het GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’ in opmaak

o Opvolgen van het gemeentelijk RUP zonevreemde recreatie van Stad Mechelen, dat uitspraken doet over open ruimtes in de buurt van het stadsbos

- Acties m.b.t. verwervingen: o Opvolgen aankoop militair domein door ANB o Organisatie en verslaggeving van overleg met NMBS, ANB, stad Mechelen, gemeente Sint-Katelijne-Waver en Natuurpunt voor verwerving van gronden t.h.v. de oude spoorwegbermen (14/11) o Opvolgen van de aanvraag tot vervreemding van NMBS - Acties m.b.t. de opmaak van een beheerplan en toegankelijkheidsregeling voor het stadsbos o Overleg met ANB, Natuurpunt en Bosgroep Antwerpen-Zuid voor opmaak gezamenlijk beheerplan en beheerplan private boseigenaars)

o Opmaak toegankelijkheidsregeling voor het militair domein in gemeente Sint-Katelijne- door projectmedewerker Maud Willemen

4.2.5 Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei Met werkgroep Zenne- en Barebeekvallei werd doorheen 2018 een intensief visievormingstraject van 5 workshops doorlopen om te komen tot een gebiedsvisie voor dit deelgebied. Dit traject resulteerde in ontwerp-memorandum dat een visiekaart voor het open ruimte netwerk, analysekaarten van het recreatief en bebouwd netwerk, overkoepelende en concrete ambities, alsook mogelijke acties en instrumenten bevat. Op 19 november organiseerde de coördinator de laatste workshop om dit ontwerp- memorandum af te kloppen bij de betrokken gebiedsactoren en laatste aandachtspunten mee te nemen. Bijkomend ondernam de coördinator in de zomer en najaar van 2018 een heel uitgebreide bilaterale consultatieronde bij de verschillende projectpartners, zijnde de werkgroeppartners en andere diensten en raden - om kaarten en teksten te verfijnen. Het finale memorandum werd ingediend bij de nieuwe besturen en betrokken gebiedsactoren.

14

Figuur 9: Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei op fietstocht Figuur 10: Workshop 1

Ook diende de projectcoördinator samen met Regionaal Landschap Rivierenland, Brabantse Kouters en Dijleland het projectvoorstel ‘Masterplan open ruimte Zenne- en Barebeekvallei’ in op de eerste oproep ‘Proeftuinen Ontharding’. Met dit projectvoorstel werd beoogt voor twee deelgebieden binnen de Zenne- en Barebeekvallei de visie verder te concretiseren naar masterplanniveau. Dit projectvoorstel werd niet goedgekeurd.

4.2.6 Gebiedsvisie Dijle-, Nete-, Vrouwvliet-, Goorbosbeekvallei Departement Omgeving wenst sterk in te zetten op de Mechelse regio en mee aan de kar te trekken richting een sterkere interbestuurlijke samenwerking rond ruimtelijke thema’s. Om dit traject een duw in de rug te geven, financieren ze een expertenopdracht om een gebiedsvisie op te maken voor de Dijle-,

Nete-, Vrouwvliet en Goorbosbeekvallei. Deze gebiedsvisie zal aansluiten op het reeds uitgetekend open ruimte netwerk binnen de Zenne- en Barebeekvallei. De expertenopdracht werd gegund aan ontwerpbureau OMGEVING. De opmaak van het bestek, de gunning en de opstart van de expertenopdracht verliep in nauwe samenwerking met ORIOM.

De projectcoördinator bracht bestaande beleidsplannen- en visies, planprocessen, kaartmateriaal en andere documentatie samen voor OMGEVING en nodigde de relevante gebiedsactoren in dit deelgebied uit voor de workshops. De eerste workshop ging door op dinsdag 25/6 en kon rekenen op een groot aantal aanwezigen van verschillende instanties. De eerste collagekaart met een voorstel tot afbakening van deelgebieden werd besproken en de deelnemers werden bevraagd naar relevante projecten, plannen en ontwikkelingen die nog niet zijn meegenomen. Ook kan aanvullende info op de thematische kaarten worden aangeleverd. OMGEVING zal op basis hiervan een eerste visiekaart opleveren tegen de tweede workshop (26/9/2019), waar deze zal geëvalueerd worden. 4.2.7 Plan ‘Otter’ De otter wordt sinds 2012 terug waargenomen in Vlaanderen (in Broek De Naeyer in Willebroek) en biedt als paraplusoort1 veel opportuniteiten voor het versterken van het groenblauw netwerk. ORIOM wenst werk te maken van het structureel vergroten en verbinden van het leefgebied van de otter en werkt daarbij op twee sporen:

- een lange termijnspoor waarbij een overkoepelende aanpak wordt gehanteerd en wordt gewerkt rond beleid, globale ontsnippering, monitoring, soortbeschermingsplannen, samenwerking met WWF etc.

- een korte termijnspoor waarbij projectmatig (quick-wins) rond de otter wordt gewerkt en wordt ingezet op concrete terreinrealisaties.

Acties binnen het langetermijnsspoor:

- ORIOM zetelt in de vlaamse werkgroep Otter (opgericht op initiatief van WWF) en volgt daar alle beleidsontwikkelingen en mogelijke opportuniteiten rond de otter op. In de werkgroep zetelen ook WWF, Departement Omgeving, ANB, Natuurpunt, RLRL, RLSD en INBO.

- Ook nam de projectcoördinator deel aan een overleg met Departement Omgeving, ANB, AWV, RLSD en de coördinator van Rivierpark Scheldevallei voor mogelijke ontsnipperingsacties met betrekking tot de E19 en N16 in kader van het Vlaams meerjarenplan ontsnippering (in ontwikkeling).

©Lars Soerink ©Wegen en natuur NL

Figuur 10: Europese Otter Figuur 10: Voorbeeld ecoduiker met looprichel

Acties binnen het kortetermijnsspoor:

- De in mei 2018 aangevraagde Projectsubsidie Natuur voor de ottervriendelijke inrichting van Stuyvenbergbaan ter waarde van € 288.236,51 werd in oktober 2018 goedgekeurd. Vanaf 2019

1 Een paraplusoort is een soort waarvan de bescherming leidt tot bescherming van andere in de zelfde regio of hetzelfde ecosysteem voorkomende soorten. 16

zullen de werken van start gaan. De projectcoördinator leverde input aan de gemeente

Willebroek voor het bestek voor de ontwerpopdracht en volgt de aanbesteding op.

- Verder diende de projectcoördinator samen met gemeente Willebroek een projectvoorstel in op de oproep ‘Proeftuin Ontharding’ (oktober 2018) van Departement Omgeving. Dit voorstel omvatte de gedeeltelijke ontharding van de Stuyvenbergbaan om de autobaan fysiek af te scheiden van het fietspad en de ontharde strook met groen te beplanten. Dit projectvoorstel werd niet goedgekeurd. De gemeente en de projectcoördinator diende het herwerkt projectvoorstel in op de 2de oproep ‘Proeftuin Ontharding’ (mei 2019).

4.2.8 Bebossingspotenties projectgebied onderzoeken De projectcoördinator van ORIOM werkt binnen twee trajecten mee aan het onderzoeken van de bebossingspotenties binnen het projectgebied: het visievormingstraject van Zenne- en Barebeekvallei en het bebossingsproject van de Regionale Landschappen en Bosgroepen (zie projectfiche).

De projectcoördinator toetste tijdens de uitgebreide bilaterale consultatieronde in kader van de visie Zenne- en Barebeekvallei telkens de structuur ‘te behouden en te versterken’ boscomplexen af. Deze zones kunnen in een volgende fase verder onderzocht worden naar concrete bebossingspotenties, om dan later te kunnen worden doorvertaald naar effectieve bebossingsacties.

Een stagiaire diepte tijdens het voorjaar 2019 onder begeleiding van RLRL en ORIOM de kaart met zoekzones voor bebossing (zie bebossingsproject projectfiches) verder uit voor het grondgebied van

Mechelen. Ze voerde een uitgebreide GIS-analyse uit met screening van beleidsplannen en eigendomsstructuren en maakte op basis hiervan een bebossingspotentiekaart op. Deze resultaten werden aan de stadsdiensten en het kabinet gepresenteerd.

4.2.9 Kinderlussen ‘Samen op pad’

Het eerste jaar dat ‘Samen op Pad’ werd uitgerold (2017-2018), lag de focus voornamelijk op het bundelen en gezamenlijk promoten van bestaande kindvriendelijke wandellussen. Hieruit kwam de eerste ‘Samen op pad’-kaart voort. Met de aanwerving van projectmedewerker Maud Willemen voor de verdere coördinatie van dit deelproject kon Samen op pad voor het tweede jaar sinds de uitrol (en het laatste jaar van ORIOM) een volle spurt nemen.

In het tweede jaar van ‘Samen op Pad’ zagen onder coördinatie van de projectmedewerker verschillende nieuwe kinderlussen het daglicht. Op het moment van de afronding van ORIOM 1 zijn 17 lussen bewandelbaar. Als alle geplande lussen in de toekomst gerealiseerd worden, zal de teller op 24 wandel- en fietslussen staan. De meeste ‘Samen op Pad’-lussen werden ook voorzien van een herkenbare totempaal aan het startpunt. De kaart werd aangevuld met deze nieuwe lussen en kreeg een nieuwe look aangemeten. Op 10/6 werd de herwerkte ‘Samen op pad’-kaart feestelijk gelanceerd in natuurgebied de Mosterdpot in Duffel en werd de nieuwe lus ‘Curieuzeneuzemosterdpad’ geopend. In totaal kwamen 450 kleine en grote sympathisanten meevieren en haalde het event zelfs het VRT Journaal!

Figuur 11: Samen op Pad: kaart gelanceerd 2018(links) en kaart 2019 (rechts)

Bijkomend zette de projectmedewerker in samenwerking met de communicatiemedewerker van RLRL een grote communicatiecampagne op om ‘Samen op Pad’ bij het brede publiek te promoten. Ze ontwikkelden een ‘Samen op Pad’-label, dat als brandmerk op totempalen of andere kindvriendelijke wandel- en fietsroutes kan worden gezet en een infostand op kindermaat. Elke partner ontving een communicatiepakket (posters, postkaarten, placemats…) om in hun balies en kantoren te verdelen. In de zomer van 2019 zal een zomerwedstrijd lopen, waarbinnen via de #vandaagsamenoppad gezinnen hun Samen op Pad-ervaring kunnen delen en een gegidste wandeling kunnen winnen. Ook zal tijdens de zomer worden samengewerkt met jonge reporters, waarbij verschillende lussen tijdens een reportage in de kijker worden gezet. De kaart en de afzonderlijke wandelfiches zijn gratis te downloaden op www.rlrl.be/samen-op-pad.

4.2.10 Programma Water+Land+Schap Bij de lancering van de oproep voor watergebonden initiatieven binnen het programma Water+Land+Schap (WLS), verenigden ORIOM samen met onder meer POM Antwerpen, het Proefstation voor de Groenteteelt, Dienst Landbouw- en Plattelandsbeleid en Dienst Integraal Waterbeleid van provincie Antwerpen, Pidpa, RLRL, gemeente Duffel, Natuurpunt Oude Spoorwegberm… zich in een lokale gebiedscoalitie. Deze gebiedscoalitie schreef gezamenlijk het initiatief “Aqualitatieve Mechelse Groenteregio” (AMG) uit, diende deze in bij de VLM en werd één van de 14 geselecteerde projectvoorstellen. Tussen juli en december 2018 werkte de projectcoördinator mee samen met de andere initiatiefnemers aan de uitdieping van het projectvoorstel tot een voorstel landinrichtingsproject. Hiervoor woonde ze enkele

18 van de begeleidingsdagen die door het programmateam Water+Land+Schap werd georganiseerd bij, schreef ze aan mee aan de teksten en zorgde mee voor de opmaak van het kaartmateriaal voor het ‘onderzoek naar de opportuniteit en haalbaarheid van een landinrichtingsproject’ (OOH)-rapport.

Daarnaast werkte de projectcoördinator ook mee aan het PDPO-projectvoorstel ‘Aqualitatieve Mechelse groenteregio’, teneinde cofinanciering te kunnen bekomen voor de W+L+S personeels- en communicatiekosten. Hiervoor nam ze ook deel aan verschillende overlegmomenten met projectpartners ter voorbereiding van het PDPO-dossier: gemeente Sint-Katelijne-Waver, IGEMO, bilateraal met POM. In oktober werd het projectvoorstel met een subsidieaanvraag ter waarde van twv € 105.696,25 ingediend.

Het initiatief AMG schoot vanaf begin 2019 uit de startblokken. Op 10 april 2019 werd de officiële aftrap van het LIP gegeven door minister Koen Van den Heuvel in bijzijn van het programmateam en de gebiedscoalities. Het projectteam kwam verscheidene keren samen om het actieprogramma uit te werken richting de opstart van de eerste demonstratiemaatregelen en de communicatie hieromtrent. Het projectteam organiseerde een eerste voorstellingsmoment met de gemeenten die deel uitmaken de Mechelse Groenteregio.

4.2.11 Gobelin Gobelin is een onderzoeksproject tot doel heeft in kaart te brengen hoe het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen kan geoperationaliseerd worden en onderzoekt aan de hand van concrete cases hoe groenblauwe netwerken versterkt kunnen worden. Het project wordt uitgevoerd door INBO, UA, UHasselt en ontwerpbureau Endeavour in opdracht van Departement Omgeving. De cases focussen telkens op een streek waar een bepaald type landgebruik dominant is: de Getestreek (vnl. landbouwgebied), Infrabel-eigendommen (spoorwegen als lijninfrastructuur) en stedelijk gebied. De Mechelse binnenstad werd door het onderzoeksconsortium gekozen als case voor het stedelijk gebied, waardoor samenwerken met ORIOM, RLRL en de stadsdiensten een evidentie wordt. Deze case biedt de mogelijkheid om de visie ‘Zenne- en Barebeekvallei’, waar een ‘open ruimte pijl’ doorheen de Mechelse binnenstad is ingetekend, verder te concretiseren.

De projectcoördinator van ORIOM, de coördinator van RLRL en het Gobelin-onderzoeksteam organiseerden twee workshops in het voorjaar van 2019 met diverse stadsdiensten en Mechelaars met expertise in natuur en/of water. Voorafgaand aan de workshops werd ook verschillende keren voorbereidend overleg gepleegd en een plaatsbezoek ondernomen. De projectcoördinator begeleidde ook een stagiaire die via GIS een mapping uitvoerde van de huidige groenblauwe plekken in de stad en nieuwe stadprojecten en bijkomend ook een enquête opstelde voor de stadsdiensten. Tevens gaf ze een toelichting voor het college van Mechelen over dit project. 4.2.12 Ontwerpstudie Interior and Service Design Voor het schooljaar 2018-2019 stapt ORIOM mee als jurylid in de GIDE-opdracht. Deze opdracht kadert in een samenwerking tussen verschillende Europese scholen en omvat gemeenschappelijke ontwerpopdracht rond het thema ‘Flowing spaces’. Er werden ontwerpen voor vijf publieke ruimtes in Mechelen worden opgemaakt: Keerdok, Komet, Ontvoeringsplein, Sluis beneden-Dijle en Zennegat. ORIOM jureerde de ontwerpvoorstellen en bundelt deze voor toekomstige opportuniteiten.

4.2.13 Overzicht subsidieaanvragen en bijkomende middelen ORIOM zorgde mee voor de uitwerking en indiening van volgende projectvoorstellen:

Tabel 1: Overzicht ingediende subsidieaanvragen

Subsidieaanvraag Aangevraagd Status subsidiebedrag (€)

Natuurprojecten Bonheiden: kinderlus Weyneshof 9.153,70 Goedgekeurd

Oproep Water-Landschap: Aqualitatieve Mechelse Groenteregio 500.000,00 Goedgekeurd

PDPO: Aqualitatieve Mechelse Groenteregio 105.696,25 Goedgekeurd

PSN: optimalisatie leefgebied Otter 288.236,51 Goedgekeurd

Verwervingssubsidie strategische projecten: Kauwendaal en 500.000 Goedgekeurd Prinsenveld

Aanvraagdossier tweede projectperiode SP ORIOM 300.000 Goedgekeurd

Proeftuin ontharding: masterplan ‘open ruimte’ Zenne- en 191.114,29 Afgekeurd Barebeekvallei

Proeftuin ontharding: Stuyvenbergbaan Willebroek 142.580,98 Afgekeurd

Subsidiekorf Landbouw: kinderlus Hombeeks Plateau 10.000 Goedgekeurd

Proeftuin Ontharding 2e oproep: Stuyvenbergbaan Willebroek 198.490,22 In afwachting

Endangered Landscape Programme: Otterland 78.359 In afwachting

Totaal aangevraagd subsidiebedrag 2.323.630,95

Totaal goedgekeurd subsidiebedrag 1.713.086,46

Voor de uitvoer van specifieke opdrachten voor 1 partner werden bijkomende middelen verworven.

Opdracht Opdrachtgever Bedrag (incl. BTW) Opmaak toegankelijkheidsheidsregeling militair Gemeente Sint-Katelijne- € 4.356,00 domein Waver

Deze inkomsten zullen mee gebruikt worden oom de overbruggingsperiode tussen ORIOM 1.0 en 2.0 te financieren.

20

5 Vooruitblik vervolgproject ORIOM 2.0

ORIOM is één van de zes geselecteerde strategische projecten aan wie Vlaams minister Joke Schauvliege in kader van de 10de oproep (opnieuw) een subsidie van €300.000 toekende om gedurende drie jaar een projectcoördinatie op te zetten. Het vervolgproject van ORIOM wordt opgestart in de zomer van 2019. Onderstaand schema vat het voorziene procesverloop samen; ook nu wordt ingezet op een lange termijn beleids- en planningsspoor, een korte termijn hefboomprojectenspoor en een communicatiespoor (zie 4.1).

Communicatie

5.1 Beleids- en planningsspoor Dankzij de expertenopdracht gefinancierd door het Departement Omgeving om een visievormingstraject te doorlopen voor de Dijle-, Nete-, Vrouwvliet-, en Goorbosbeekvallei, zal een gebiedsdekkende visie op het open ruimte netwerk en een actieprogramma worden opgeleverd tegen november 2019. Deze visie en actieprogramma zijn de eerste producten richting de formalisering van de open ruimte ambities en het realiseren van een interbestuurlijke samenwerking. Het symposium dat op 22/11 zal worden georganiseerd (zie onder bij ‘Communicatiesspoor’) zal het platform zijn waarop de visie en het actieprogramma worden aangekondigd en waar de drie betrokken beleidsniveaus een charter ‘open ruimte’ ondertekenen. Dit charter is de eerste stap in de bekrachtiging van de visie en interbestuurlijke samenwerking.

In het verdere projectverloop zal samen met de stuurgroep worden uitgewerkt hoe de visie en actieprogramma worden doorvertaald en geoperationaliseerd naar concrete beleidsplannen en regionale acties. Tevens wordt uitgestippeld onder welke vorm een zelfstandige projectstructuur kan opgezet worden om deze vertaalslag te maken en de acties te coördineren. Deze zaken worden dan interbestuurlijke samenwerkingsovereenkomst verankerd. De vorm van afstemming van eigen ambities van de partners (‘Nationaal Park’ in Mechelen, ‘Open ruimte in Zemst’…) worden hier eveneens in ingebed.

5.2 Hefboomprojectensspoor

Hieronder wordt een opsomming en beknopte toelichting gegeven van de belangrijkste hefboomprojecten waarmee ORIOM 2.0 wordt aangevat.

 Opvolging planprocessen en grote ontwikkelingen: ORIOM bewaart het overzicht over de verschillende lopende en geplande planprocessen en projecten in het gebied en bewaakt de linken en afstemming met de eigen doelstellingen.

o RUPs: GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’, RUP kern Hofstade, RUP Ravenstein, RUP Spreeuwenhoek…

o Infrastructurele projecten: Afrittencomplex Mechelen-Noord, fly-over R6, fietsostade Mechelen-Brussel (F1), windmolens Mechelen, ontwikkeling Ragheno, Keerdok, glastuinbouwontwikkeling Euster, Sigmaprojecten, Brabantse Poort… o Europese projecten: LIFE Green Valleys, Interreg Water Resilient Cities en Cool Towns, COSME – greenway heritage, Interreg Cyclenet, Interreg ‘Recapture the fortress’…

o Open ruimte projecten: bebossing/boscompensatie, Open ruimte Corridor O.L.W.- Koningshooikt, landschapsbeheerplan Bruinbeekvallei… o Gebiedsgerichte werking: SP Groene Noordrand, SP Zuidrand, SP Rupelstreek, Vlaamse Rand, Itterbeekvallei…

 Ontsnippering: dit is een belangrijk horizontaal thema binnen ORIOM waar reeds binnen verschillende deelbieden en projecten rond wordt gewerkt (verwervingen Prinsenveld en Kauwendaal, onderhandelingen Vaartdijk en NMBS-gronden, otter, visie Zenne- en Barebeekvallei, least-cost model vleermuizen, Gobelin, project Kansenkavels…). Met onder andere een soortbeschermingsprogramma voor otter en een Vlaams meerjarenplan ontsnippering op de planning, kunnen veel ontsnipperingsopportuniteiten in het projectgebied de komende drie jaar gekoppeld worden aan de Vlaamse agenda.

22

 Stadsbos Kauwendaal: Met de toekenning van de verwervingssubsidie, de aankoop van het militair domein van ANB, de uitbreiding van het bos door aanplantingen en in beheernames en de opmaak van een toegankelijkheidsregeling, zijn belangrijke mijlpalen bereikt voor de ontwikkeling van het stadsbos. ORIOM blijft ook voor het vervolgproject de rol van neutrale procesbegeleider opnemen in dit deelgebied. Belangrijke volgende realisaties zijn de aankoop en herbestemming van de resterende bouwgronden in Kauwendaal, hieraan gekoppeld de vaststelling van het GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’, de verwervingen van de NMBS-percelen en de ecologische en recreatieve link versterken tussen Kauwendaal en het militair domein.

 Water+Land+Schap: De komende twee jaar zal de gebiedscoalitie AMG samen met de programmateam WLS een startevent organiseren, een oproep voor demonstratieprojecten lanceren en de geselecteerde demonstratieprojecten van A tot Z begeleiden. Binnen zo’n demonstratieproject wordt op maat van een gebied en eigendomssituatie maatregelen gekozen en ingezet om één of meerdere bedrijven en het landschap klimaatrobuuster te maken. Deze maatregels gaan van technologische investeringen (RainlevelR, innovatieve hemelwateropslag en hergebruik, peilgestuurde drainage…) tot landschappelijke ingrepen (via landinrichting of kleinschaligere ingrepen zoals aanleg van Wadi’s, bufferende elementen etc).

 Integraal Project Barebeek: Na de zomer van 2019 zal een Integraal Project Barebeek worden opgestart door de VMM in nauwe samenwerking met ORIOM. Dankzij de gebiedsgerichte werking binnen dit Integraal Project, kunnen grote stappen gezet worden richting een betere waterkwaliteit van de Barebeek.

 Kajak: ORIOM bekijkt samen met de Vlaamse Waterweg, Sport Vlaanderen, De Vlaamse kajak- en kanofederatie, Natuurpunt, New Moon Kajak en RLRL de mogelijkheden voor de opstart van een kano- en kajakroutenetwerk. Tijdens ORIOM 1.0 organiseerde de coördinator de eerste verkennende overlegmomenten. Binnen ORIOM 2.0 hopen we de eerste acties rond het wegwerken van de belangrijkste routeknelpunten te kunnen wegwerken.

 Projecten van de partners: Verschillende projectpartners hebben ambitieuze open ruimte projecten in de stellingen staan. Stad Mechelen ambieert de oprichting van een Nationaal Park, dat de groene eilanden in en rond de stad verbindt tot een samenhangend natuurgebied met

hoge belevingswaarde. Gemeente Zemst heeft recent het project ‘Open ruimte in Zemst’ (ORIZ) opgestart, dat tod doel heeft resterende open ruimte, natuurwaarden, landbouwgebieden, bossnippers en valleistructuren te beschermen en waar mogelijk te versterken en te verbinden. Hiervoor wordt een open ruimte visie opgemaakt en worden voorstellen geformuleerd voor concrete uitwerking op terrein. Hiervoor zal worden samengewerkt met het Team Vlaamse Bouwmeester. ORIOM zal als partner optreden in de projectstructuur van deze projecten, zodat een nauwe terugkoppeling en het samensporen van beide actieprogramma’s gegarandeerd

blijft.

5.3 Communicatiespoor

Het project ‘Kinderlussen’ was binnen ORIOM 1.0 het eerste grootschalig initiatief om het belevingsaanbod in de open ruimte te bundelen en dichter bij de mensen te brengen. Het doel voor het vervolgtraject is om deze doelgroep (gezinnen met kinderen) te verruimen naar elke bezoeker/recreant die de open ruimte wilt verkennen. Ook op de laatste stuurgroepvergadering (4/6/2019) werd aangegeven dat er nog meer communicatie en promotie van de streek mag worden ingezet. De gefinaliseerde gebiedsvisie en hefboomprojecten zoals het ‘Nationaal Park’ van de stad Mechelen kunnen mee het vehikel zijn om dit uit te rollen en hier een structurele intergemeentelijke samenwerking rond op te zetten.

De eerste geplande acties vanuit ORIOM zijn:

- De ontwikkeling van een promotiefilmpje ‘ontdek de open ruimte in en om Mechelen’, waarbij het belevingsaanbod, de natuur- en erfgoedwaarden en de riviervalleien in de kijker worden gezet.

- Het symposium ‘Dijle-Zennedag: groenblauwe netwerken in verstedelijkt gebied’ dat in samenwerking met onder meer VMM, maar ook andere projectpartners wordt georganiseerd

(datum: 22/11/2019)

5.4 Aansturing

5.4.1 Coördinatie De aansturing zal gebeuren vanuit het projectbureau en het coördinatieteam (Myrtle Verhaeven, Maud Willemen en Elly Vaes) en vanuit de stuurgroep. Evaluatie en bijsturing van de coördinatie gebeurt tevens op basis van regelmatige contactmomenten met Departement Omgeving. Na drie jaar zou er een zelfstandige projectstructuur op poten moeten staan die gefinancierd wordt door de verschillende partners. De uitwerking van de beste formule, op basis van elementen en acties die uit de gebiedsvisie komen, is een belangrijke actie binnen ORIOM 2.0.

Hoewel open ruimte de belangrijkste focus van ORIOM blijft, zal de verweving met harde thema’s (bebouwing, wonen, vervoersregio’s, energie…) in ORIOM 2.0 meer aandacht krijgen. Hiervoor zijn al eerste afspraken voor afstemming gemaakt met intercommunale IGEMO en provincie Antwerpen (directieoverleg). 24

5.4.2 Projectstructuur

Enkele wijzigingen worden doorgevoerd in de projectstructuur van ORIOM 2.0:

 Provincie Vlaams-Brabant treedt uit de stuurgroep, omwille van tijds- en personeelstekort om projecten die buiten hun coördinatie vallen structureel op te volgen. De stuurgroep keurde de door ORIOM voorgestelde kandidaten op 4/6 goed. Dit zullen Patrick Endels, coördinator van RLBK (plaatsvervanger: Jan Verroken, coördinator van RLD) en Maarten Sper, planontwerper bij VLM (plaatsvervanger Luc Vanderelst, projectleider Vlaams rand bij VLM) zijn.

 Gemeente Duffel, vertegenwoordigd door schepen Theo Boel, treedt toe tot de stuurgroep  Het projectbureau zal op basis van agenda worden uitgebreid met een projectpartner. Vaak zal dit provincie Antwerpen zijn, gezien de overlap in gebied, werking, projecten en thematiek.

 De projectgroep wordt niet langer structureel samengeroepen, maar alleen wanneer een bepaalde actie, ontwikkeling of thema globaal over het proejctgebied van ORIOM behandeld dient te worden. Dit was in de praktijk reeds het geval, maar dit wordt nu ook in de officiële projectstructuur zo vermeld.

Figuur 12: projectstructuur ORIOM 2.0

6 Projectfiches

6.1 Projectcoördinatie strategisch project ‘Open ruimte in en om Mechelen’

Titel Project Projectcoördinatie strategisch project ‘Open ruimte in en om Mechelen’ (SP ORIOM) Omschrijving Op 1 juli 2016 startte het strategisch project ‘Natuur in en rond Mechelen (nu: Open ruimte in en om Mechelen) en zo ook de projectcoördinator. De taken van de projectcoördinator, met ondersteuning van de projectmedewerker en het projectbureau, zijn als volgt:

- Opzetten van een duidelijke projectstructuur waarbij een goed evenwicht nagestreefd wordt tussen volledigheid (verschillende partners, betrokkenen) en werkbaarheid. - Als draaischrijf fungeren tussen de verschillende actoren, klimaat scheppen voor overleg en samenwerking en streven naar maximale win-winsituaties. - Analyseren van de ontwikkelingen, uitdagingen en de potenties in het projectgebied en dit doorvertalen naar een gedragen en geïntegreerd actieprogramma. - Acties voorbereiden en opvolgen die nodig zijn om het actieprogramma te realiseren en ervoor zorgen dat deze kwaliteitsvol worden uitgevoerd. - Zoeken naar subsidiekanalen en projectmiddelen voor de uitvoer van specifieke acties. - Regelmatig rapporteren aan het projectbureau, aan de projectpartners en aan Departement Omgeving.

Timing Doorlopend (juli 2016-juni 2019) Doorlopen Acties (juli ’18-dec ’19) Algemene coördinatie - Voorbereiding en verslaggeving van maandelijks projectbureauvergaderingen - Geregelde terugkoppelingsmomenten met projectmedewerkers

26

- Uitwerken van het vervolgtraject (beleids- en planningsspoor, hefboomprojecten, communicatiestrategie…) van ORIOM. - Kennismakingsronde met de nieuwe gemeentebesturen in het voorjaar van 2019

Overlegmomenten binnen projectstructuur - Zie individuele projectfiches - Least Cost ontsnipperingsmodel vleermuizen (INBO en ANB) - Ontsnippering E19 en N16 met INBO, ANB, RLSD en rivierpark Scheldevallei(7/6) - Overleg onthaalpoorten TPA en TPVL en RLRL (18/1) - Overleg VMM ikv opstart integraal project Barebeek

Coördinatie projecten - Zie overige projectfiches

Organisatie en/of deelname overleg- en netwerkmomenten - Terreinbezoek NP, NP Mechels Rivierengebied, Stad Mechelen, Vlaamse Waterweg en stad Mechelen: ontwikkeling rolstoelenpad Barebeekvallei (12/7) - Overleg met Regionaal Landschap Brabantse Kouters: overleg toelichting stand van zaken loket onderhoud buitengebied in Zemst (12/12) - Overleg nieuwe glastuinbouwontwikkeling Euster (7/11) - Bilaterale afstemmingsmomenten met collega-projectcoördinatoren (Groene Noordrand en Rivierpark Scheldevallei) en projectpartners - Overleg ANB mbt Nationaal Park Mechelen en afstemming Groene Noordrand en ORIOM (18/10)

Voorbereiding en indienen subsidieaanvragen - Uitwerken en indienen ‘Aqualitatieve Mechelse Groenteregio’ als PDPO-project voor cofinanciering personeels- en communicatiekosten - Proeftuin Onthardingsprojecten o Deelname infomoment toelichting subsidievoorwaarden (10/10) o Uitwerken (oktober-november) en indienen (9/11) coalitievormend projectvoorstel ‘masterplan open ruimte Zenne- en Barebeekvallei’ twv subsidiebedrag €142.580,98 – AFGEKEURD o Uitwerken (oktober-november) en indienen quickwin projectvoorstel (9/11) ‘ontharding Stuyvenbergbaan’ ism gemeente Willebroek twv €191.114,29– AFGEKEURD o Nieuwe indiening proeftuin ontharding Stuyvenbergbaan o Endangered landscape: Proposal Otterland

Planningsprocessen en projecten - Opvolging en input geven planningsprocessen (GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’, RUP kern Hofstade, RUP Ravenstein…) - Nota Ruimte Antwerpen en Vlaams-Brabant: overleg met Diensten Ruimtelijke Planning mbt traject en mogelijke pilootprojecten - Opstart gemeentelijk project ‘Open ruimte in Zemst’ - Werkgroep Brabantse Kouters: ontwikkeling wandelnetwerk ‘Brabantse Kouters’ (trekker: Regionaal Landschap Groene Corridor) - Uitrol Loket Onderhoud Buitengebied - Terreinrealisaties van partners binnen projectgebied (openleggen Dijle thv Zandpoortvest, nieuwe parken, renovatie Otter-beverpad, nieuwe trap aan Zennedijk thv den Battelaer, nieuwe natuurlooppaden etc.) - Uitwerken expertenopdracht finalisatie gebiedsvisie ORIOM - Workshops ‘Toerisme transformeert’ door Toerisme Vlaanderen (22/3 en 2/4) - Opstart Integraal Project Barebeek ism VMM - Onderzoeksproject Gobelin case Mechelse Binnenstad door INBO en UA - Onderzoeksproject sanering Fabrieksloop Willebroek in opdracht van OVAM (29/4) - Open ruimte corridor Sint-Katelijne-Waver tot Koningshooikt

Rapportages - Halfjaarlijkse voortgangsrapporten voor Departement Omgeving + jaaroverleg (24/09) + terugkoppelingsoverleg expertenopdracht (13/12) - Jaarverslagen en Algemene Vergadering Regionaal Landschap Rivierenland - Zesmaandelijkse gemeenterapportage Regionaal Landschap Rivierenland

Communicatie - Voorstelling ORIOM op feestelijk netwerkmoment ’10 jaar strategische projecten’ en artikel in publicatie ’10 jaar strategische projecten’ - Voorstelling stand van zaken strategisch project bij de partnerinstanties - Verslagen binnen projectstructuur doorsturen - Op regelmatige basis Facebook- en Twitterberichten uitsturen - Viermaandelijkse nieuwsbrief uitsturen - Artikel Plandag 2019 ism Gerard Stalenhoef (DO) en Sabine Caremans (SP Zuidrand) - Evenementen (zie projectfiches) - Start organisatie Symposium ‘Dijle-Zennedag’ ism VMM - Start opdracht kortfilm ‘ontdek de open ruimte in en om Mechelen’

Meevolgen studiedagen en netwerkmomenten - Begeleidingsdag 3: voorbereiding OOH-rapport Water-Land-Schap (5/9) - Provinciale Landschapsdag Rupelstreek (25/9)

28

- Leernetwerk Landbouw en Nationale Parken (27/9) - Staten-Regionaal Rivierenland 2: regionale samenwerking en streekbeleid (1/12) - Infosessie Proeftuin Onthardingsprojecten (10/10) - Lezing en Debatavond Urban by Nature (18/10) - Trefdag strategisch projectcoördinatoren Vlaams-Brabant (30/11) - Lezing Jesper Pagh – Integrated planning in Copenhagen (22/10) - Symposium: is Vlaanderen klaar voor zijn wilde jaren (1/2) - Symposium Ecosysteemdiensten Workshop (4/2) - Werkbezoeken Nationaal Park Hoge Kempen (26/1 en 5/2) - Symposium Demer en Laak (15/3) - Themabijeenkomst jongerenbetrokkenheid in nationale Parken, door Europarc low Countries (27/03) - Plandag 2019 (23/5) - Interreg PROWATER workshop (14/6)

Opleidingen - Volgen van regelmatige coachingsessies door Guy Vloebergh (senior ruimtelijke planner bij ontwerpbureau OMGEVING) - VRP Masterclass Kernversterking (okt-nov 2018) - Opleiding Kind en Samenleving (2/10) - 5-daags congres: transition towards sustainable cities – Barcelona (22/10-26/10) - Opleiding GIS provincie Antwerpen (19/3, 21/3 en 26/3) - Lerend netwerk projectcoördinatoren door Departement Omgeving (4/4) - VRP LAB-dag: groenblauwe klimaatoplossingen (27/5 en 20/6)

Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers Coördinator (1VTE): Myrtle Verhaeven Medewerker (0,8 VTE): Medewerker Maud Willemen Medewerker (variabele VTE): Elly Vaes

Initiatiefnemers - Ankatrien Boulanger van Regionaal Landschap Rivierenland - Rosan Heremans van Natuurpunt beheer vzw - Wim De Maeyer van het Agentschap voor Natuur en Bos

Partners - Vlaamse administraties: departement Omgeving, ANB, Vlaamse Waterweg, VMM, Departement Landbouw en Visserij, Sport Vlaanderen, Onroerend Erfgoed - Provincie Antwerpen en Vlaams-Brabant, provinciale ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen - Stad Mechelen, gemeenten Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Willebroek, Zemst en Boortmeerbeek - Natuurpunt en lokale afdelingen (Mechels Rivierengebied, Zemst en Boortmeerbeek) - Boerenbond, Landelijke Gilden en Algemeen Boerensyndicaat - Regionale Landschappen Rivierenland, Groene Corridor en Dijleland - Polderbesturen Battenbroek en Willebroek en Watering der Barebeek - Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Provincie Vlaams-Brabant, Toerisme Scheldeland en Toerisme Rupelstreek - … Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving (80%) - Cofinanciering projectaanvragers RLRL, NP, ANB (20%)

Extra middelen: - Opmaak toegankelijkheidsregeling door Maud Willemen Publicaties - Eerste nieuwsbrief ORIOM maart 2018 - Voortgangsrapporten Randvoorwaarden / Status - ORIOM 1.0 afgelopen - Vervolgproject ORIOM (juli ’19-juni’22) goedgekeurd Beelden

30

Figuur 13: Artikel ORIOM in publicatie '10 jaar strategische projecten'

Figuur 14: Feestelijk leer- en netwerkmoment '10 jaar strategische projecten'

6.2 Inventarisatie-oefening projectgebied

Titel Project Inventarisatie-oefening projectgebied Omschrijving Sinds de start van het project loopt ook een inventarisatie-oefening. De projectcoördinator pleegt in kader hiervan bilateraal of gezamenlijk overleg met de verschillende partners betrokken in de projectstructuur. Op kaarten van hun werkingsgebied duiden de partners lopende en geplande planprocessen aan, lopende en geplande projecten, bestaande en mogelijke ecologische en recreatieve verbindingen en mogelijke onthaalpoorten, gewenste en ongewenste evoluties, opportuniteiten en knelpunten. Tegelijk worden verdere afspraken gemaakt voor het doorgeven van meer achtergrondinformatie (bv. grafische plannen, GIS bestanden met exacte contouren…). Timing - 2016-2017: Bilaterale inventarisatie-overlegmomenten met projectpartners (provincie, gemeenten, Vlaamse administraties…) - Mei 2017: Startoverleg werkgroep Zenne- en Barebeekvallei met inventarisatie lopende projecten in Zenne- en Barebeekvallei - Mei-September 2017: Inventarisatie van rust- en speelplekken langsheen de rivieren door vrijwilliger - December 2017-Januari 2018: Gedetailleerde inventarisatie van Zenne- en Barebeekvallei en verwerking naar finale infofiches door projectmedewerker en ontwerpbureau OMGEVING - Maart-Mei 2018: nieuwe inventarisatieronde projecten bij de projectpartners in kader van opmaak ORIOM - November-december 2018: Opmaak bestek expertenopdracht opmaak gebiedsvisie, met daarin een luik inventarisaties - April 2019: Opstart expertenopdracht opmaak gebiedsvisie

Doorlopen acties juli ’18 – juni ‘19 - November-december 2018: Opmaak bestek expertenopdracht samen met Departement Omgeving , met daarin een luik inventarisaties

32

- April – juni 2019: Bundelen kaartmateriaal en gebiedsdocumentatie voor gebiedsvisie ‘Dijle-, Nete-, Goorbosbeek-, en Vrouwvlietvallei’

Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers Projectcoördinator: Myrtle Verhaeven Projectmedewerker (variabele VTE): Elly Vaes Ondersteuning van studiebureau OMGEVING binnen procesbegeleidingsopdracht

Partners Alle projectpartners

Overlegorgaan Werkgroepen, stuurgroep, bilateraal overleg Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving (80%) - Cofinanciering projectaanvragers (20%) Publicaties - Thematische infofiches (Landschapsgenese, Natuur en ecologie, Landbouw, Erfgoed, Water, Recreatie-mobiliteit) Randvoorwaarden / Status - Inventarisatie Zenne- en Barebeekvallei afgerond - Nieuwe expertenopdracht met opmaak gebiedsvisie + thematische infofiches Dijle-Nete- Vrouwvliet-Goorbosbeekvallei aanbesteed en in uitvoering

6.3 Verwervingsopportuniteiten opsporen, rapporteren en faciliteren

Titel Project Verwervingsopportuniteiten opsporen, rapporteren en faciliteren Omschrijving De projectcoördinator en –medewerkers staan met de partners op de uitkijk voor aankoopopportuniteiten en aanvullende subsidiekanalen om het groenblauw netwerk uit te breiden en waar mogelijk de aankoop faciliteren. Timing - Doorlopend op de uitkijk - Okt ’18: Goedkeuring aanvraag verwervingssubsidies Kauwendaal en Prinsenveld

Doorlopen acties juli ’18 – juni ’19 - Faciliteren voorbereiding aankoop spoorwegbermen (NMBS-eigendommen) binnen stadsbos Kauwendaal . Organisatie vergadering NMBS-ANB-Natuurpunt-Stad Mechelen-gemeente Sint- Katelijne-Waver voor verwerving gronden NMBS (14/11) . Opvolging dossier aanvraag tot vervreemding van NMBS

- Traject verwerving percelen Kauwendaal en Prinsenveld

. Organisatie vergadering NMBS-ANB-Natuurpunt-Stad Mechelen-gemeente Sint- Katelijne-Waver voor verwerving gronden NMBS (14/11) . Opvolging dossier aanvraag tot vervreemding van NMBS

Trekker, partners en overlegorgaan Trekker Projectcoördinator en projectbureau SP ORIOM

Overlegorgaan Stuurgroep, werkgroepen, bilateraal overleg Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - 80% financiering Departement Omgeving - 20% financiering Projectaanvragers Aangevraagd subsidiebedrag: Kauwendaal: €462.631 Prinsenveld: €37.369 Publicaties / Randvoorwaarden / Status

34

- Aanvraag strategische verwervingssubsidie voor Prinsenveld in Zemst en Kauwendaal in Mechelen goedgekeurd

6.4 Stadsbos Kauwendaal

Titel Project Stadsbos Kauwendaal Omschrijving De doelstelling voor dit deelgebied is om de losstaande bosfragmenten te bestendigen, aaneen te sluiten, verder ecologisch en recreatief in te richten en in een goed afgestemd beheer te gieten.

Hiervoor wordt op verschillende sporen gewerkt: - Afstemming met de werkgroep Kauwendaal en Departement Omgeving over het GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’ in opmaak - Acties mbt verwervingen : militair domein, eigendommen van NMBS en Woonpunt Mechelen - Acties mbt de opmaak beheerplan en toegankelijkheidsregeling voor het stadsbos - Acties mbt inrichtingen en beheerswerken binnen het stadsbos - Acties mbt ecologische en recreatieve verbindingen met de omgeving

Timing 2016-2019 Doorlopen acties juli ’18-juli ‘19 Planologische acties - Opvolging GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen’ - Opvolging GRUP ‘zonevreemde recreatie’

Acties mbt verwervingen - Organisatie van overleg met NMBS, ANB, stad Mechelen, gemeente Sint-Katelijne-Waver en Natuurpunt voor verwerving van gronden t.h.v. de oude spoorwegbermen (14/11) - Opvolgen aankoop door ANB van militair domein

Opmaak beheerplan en toegankelijkheidsregeling voor stadsbos - Overleg met ANB, Natuurpunt en Bosgroep Antwerpen-Zuid voor opmaak gezamenlijk beheerplan en beheerplan private boseigenaars) - Opmaak toegankelijkheidsregeling voor het militair domein in gemeente Sint-Katelijne-Waver door projectmedewerker Maud Willemen. (opmaak ontwerp, startvergadering 1/4 en terreinopmeting)

Inrichtingen en beheerwerken binnen het stadsbos - Organisatie en uitvoering door Natuurpunt en ANB op hun percelen

Trekker, partners en overlegorgaan Trekker Projectcoördinator SP ORIOM Partners - Stad Mechelen en gemeente Sint-Katelijne-Waver - Natuurpunt en Agentschap voor Natuur- en Bos - Indien overleg over GRUP: Departement Omgeving Overlegorgaan - Werkgroep Kauwendaal en bilateraal overleg met de werkgroeppartners en andere betrokkenen. Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - 80% financiering Departement Omgeving - 20% financiering RLRL, NP en ANB Publicaties

Randvoorwaarden Volgende verwervingsacties afhankelijk van GRUP ‘afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen Status  Lopend  Verwervingssubsidie twv €500.000 voor stadsbos Kauwendaal en Prinsenveld goedgekeurd Beelden

36

6.5 Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei

Titel Project Visievormingstraject Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei Omschrijving Eén van de doelstellingen van het strategisch project ORIOM is om een geïntegreerde, bovenlokale en bovenal gedragen visie uit te werken voor de Zenne- en Barebeekvallei. Deze riviervalleien vormen een belangrijke groenblauwe ader tussen Mechelen en Brussel. Deze functie is dankzij verschillende planprocessen en ingrepen over de jaren alleen maar toegenomen, maar er is nog nood aan een overkoepelend kader dat gericht sturing kan geven aan nieuwe initiatieven binnen de Zenne- en Barebeekvallei.

Om deze visie en bijbehorend actieprogramma te ontwikkelen, werd werkgroep Zenne- en Barebeekvallei opgestart. Met deze werkgroep werd doorheen 2018 een visievormingstraject doorlopen, bestaande uit 5 workshops, waaruit algemene leidende principes, visie- en analysekaarten, ambities en mogelijke acties voortkwamen. Bijkomend werden de verschillende betrokken instanties, zijnde de werkgroeppartners en andere diensten en raden – bilateraal geconsulteerd om kaarten en teksten te verfijnen. Deze worden gebundeld in een memorandum, dat bij de nieuwe provincie- en gemeentebesturen zal worden ingediend. Timing - Mei-augustus 2017: Opstart werkgroep en terreinbezoek - juli 2017-januari 2018: Voorbereiding visievormingstraject (workshopsreeks) - Februari-April 2018: Workshopreeks - Juli-Oktober 2018: Herwerken structuurschetsen en actieprogramma, deze bilateraal bespreken en verfijnen tot gedragen visiedocument, opmaak memorandum - Oktober 2018: uitwerken en indienen ‘Masterplan Open Ruimte‘ binnen oproep ‘Proeftuin Ontharding’ - November 2018: Finale workshop met werkgroep voor afkloppen memorandum - November-December 2018: Finale herwerkingen memorandum - Januari 2019: Indiening memorandum bij besturen en partners

Doorlopen acties juli ’18-juni ‘19 Workshop - Voorbereiden (presentaties, kaarten, materiaal, briefing, uitnodigingen…), begeleiden en verwerken (verslagen, kaarten en infofiches herwerken, bijkomend opzoekwerk…) laatste workshop met procesbegeleider Iris Steen.

Memorandum - Opmaak memorandum met visie- en analysekaarten, collages en teksten (oktober-december) - Bilaterale overlegmomenten met betrokken instanties voor inhoudelijke bespreking memorandum en uitrol actieprogramma: ANB, VMM, Vlaamse Waterweg, Departement Landbouw en Visserij, Mechelen, Willebroek, Zemst, Boortmeerbeek, Regioraad Boerenbond, Landbouwadviesraad Mechelen, Gecoro-milieuraad-landbouwraad-toerismeraad Zemst, milieuraad Boortmeerbeek, provincie Antwerpen dienst Ruimtelijke Planning, Natuurpunt afdeling Mechels Rivierengebied en afdeling Zemst, RLBK en RLD…(augustus-december)

Opstart en opvolging hefboomprojecten uit visievormingstraject - Uitwerken en indienen projectvoorstel ‘masterplan open ruimte in Zenne- en Berebeekvallei’ binnen oproep ‘Proeftuin Ontharding’ ism RLRL, RLBK en RLD – AFGEKEURD - Overleg gemeentelijk project Open ruimte in Zemst (ORIZ) (21/8) - Opstart Integraal project Barebeek met VMM (11/1)

Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers - Projectcoördinator en –medewerker, projectbureau SP ORIOM - Ontwerpbureau Omgeving binnen de algemene procesbegeleidingsopdracht voor het SP - Iris Steen, procesbegeleider van organisaties - Team rapportering en Advisering van INBO

Partners - Departement Omgeving, ANB, Vlaamse Waterweg, Agentschap Onroerend Erfgoed, Sport Vlaanderen, Vlaamse milieumaatschappij - Provincie Antwerpen en Vlaams-Brabant - Stad Mechelen, gemeente Zemst en gemeente Willebroek - Polderbestuur van Willebroek en Battenbroek en Watering der Barebeek - Natuurpunt en vrijwilligersafdelingen - Boerenbond en Landelijke Gilden en individuele landbouwers - Toeristische verenigingen Toerisme Scheldeland en Rupelstreek

38

Overlegorgaan - Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei - Vlaamse, provinciale en gemeentelijke administraties - Gecoro’s, gemeentelijke milieuraden en landbouwraden, regioraad Boerenbond… Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving (80%) - Cofinanciering projectaanvragers (20%) Publicaties Intern binnen de werkgroep: - Thematische infofiches met beschrijving projectgebied (Landschapsgenese, Natuur en ecologie, Landbouw, Water, Erfgoed, Recreatie en mobiliteit) - Verslagen workshops - Structuurschetsen Extern - Memorandum met visie- en analysekaarten Randvoorwaarden / Status - De doelstelling van de werkgroep is behaald, dus de werkgroep wordt opgeheven - Het memorandum is ingediend (januari 2019) Beelden

Figuur 15: Workshop Zenne- en Barebeekvallei 19/11

Figuur 16: Collagebeeld concept waterberging

Figuur 17: Visiekaart open ruimte netwerk

40

6.6 Gebiedsvisie Dijle-, Nete-, Vrouwvliet-, en Goorbosbeekvallei

Titel Project Gebiedsvisie Dijle-, Nete-, Vrouwvliet-, en Goorbosbeekvallei Omschrijving Het visievormingstraject ‘Zenne- en Barebeekvallei’ dat in 2017-2019 liep met de betreffende werkgroep resulteerde in een gebiedsvisie met een ruimtelijke toekomstperspectief voor dit deelgebied. Departement Omgeving trekt mee aan de kar richting intergemeentelijke samenwerking en financiert een expertenopdracht voor andere kant van het werkingsgebied, zijnde de Dijle-, Nete-, Vrouwvliet- en Goorbosbeekvallei. De expertenopdracht werd gegund aan ontwerpbureau OMGEVING.

Timing November-december 2018: Opmaak bestek expertenopdracht ism Departement Omgeving Maart 2019: Gunning expertenopdracht April – Oktober: looptijd expertenopdracht 25/6 en 26/9: workshops met de werkgroep

Doorlopen acties juli ’18-juni ‘19 November-december 2018: Opmaak bestek expertenopdracht ism Departement Omgeving

Gunningsoverleg (22/3/’19)

Maart – mei ‘19 Bundelen bestaande visies, plannen, kaarten en documentatie voor OMGEVING

Voorbereidende overlegmomenten - Opstartvergadering expertenopdracht (2/4) - Tussentijds overleg + voorbereiding workshop (6/5) - Toelichting traject gebiedsvisie op stuurgroep ORIOM (4/6)

Workshops - Voorbereiding en begeleiding eerste workshop (26/6) 1. Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers - ORIOM en Departement Omgeving - Ontwerpbureau OMGEVING

Partners - Vlaamse administraties: Departement Omgeving, de Vlaamse Waterweg, VMM, ANB, Departement Landbouw en Visserij, Agentschap Onroerend Erfgoed - Provincie Antwerpen en POM Antwerpen - Stad Mechelen en gemeenten Sint-Katelijne-Waver, Duffel en Bonheiden - Natuurpuntafdelingen Mechels Rivierengebied en Oude Spoorweg - Boerenbond en Landelijke gilden

2. Financiering Opmaak gebiedsvisie door bureau OMGEVING - Financiering expertenopdracht door Departement Omgeving

Opvolging vanuit de loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving (80%) - Cofinanciering projectaanvragers (20%)

3. Publicaties / 4. Randvoorwaarden / 5. Status - Eerste collagekaart met bestaande visies en plannen en atlas thematische kaarten opgemaakt - Eerste workshop afgerond 6. Beelden 7.

42

6.7 Plan Otter

Titel Project Plan Otter Omschrijving De otter wordt sinds 2012 terug in Vlaanderen waargenomen en stilaan komt een dynamiek op gang om deze soort een boost te geven. ORIOM surft mee met deze dynamiek en werkt mee aan initiatieven om informatie en ideeën rond otter te bundelen en projecten die het leefgebied structureel wensen te vergroten op te volgen en op te zetten.

Daarbij wordt op twee sporen gewerkt: - een lange termijnspoor waarbij een overkoepelende aanpak wordt gehanteerd en wordt gewerkt rond beleid, globale ontsnippering, monitoring, soortbeschermingsplannen etc. - een korte termijnspoor waarbij projectmatig (quick-wins) rond de otter wordt gewerkt en wordt ingezet op concrete terreinrealisaties. Timing 2017 Opstart regionale werkgroep Otter met ANB, Sport Vlaanderen, Natuurpunt, POM Antwerpen, Provincie Antwerpen, gemeente Willebroek, Polder van Willebroek en RLRL

2018 - Aanvraag en goedkeuring Projectsubsidie Natuur (PSN) ‘Stuyvenbergbaan’ - Camervallen in Biezenweiden plaatsen - Opstart ‘Vlaamse’ werkgroep Otter - Opmaak, indiening en goedkeuring projectvoorstel ‘Stuyvenbergbaan’ als Proeftuin Ontharding 2019 - Opmaak indiening projectvoorstel ‘Stuyvenbergbaan’ als Proeftuin Ontharding - Opmaak indiening projectvoorstel ‘Otterland’ ikv ‘Endangered Landscapes Programme’ - Onderzoeken ontsnipperingsmogelijkheden

Doorlopen acties juli ’18 – juli ‘19 Vlaamse werkgroep Otter - Deelname aan overleg met WWF, Departement Omgeving, ANB, Natuurpunt, RLRL, RLSD en INBO (19/11): otter in Vlaanderen en opportuniteiten rond beleid en projecten

Goedkeuring PSN ter waarde van € 288.236,51 Volgende maatregelen kunnen met de subsidie worden gecofinancierd: - 2 droge ecotunnels en amfibietunnel - Ecoraster met terugkeervoorzieningen - Wildroosters - Wadi - Uitstapplaatsen aan de oevers van de Zwarte Beek De opmaak van de uitvoeringsplannen en –ontwerpen zit in aanbesteding

Aangevraagde projectmiddelen: proeftuin Onthardingsproject - Deelname infomoment toelichting subsidievoorwaarden (10/10) - Uitwerken (oktober-november) en indienen quickwin projectvoorstel (9/11) ‘ontharding Stuyvenbergbaan’ ism gemeente Willebroek twv €191.114,29 - Herwerkt projectvoorstel ‘Stuyvenbergbaan’ twv €183,965, 13 ingediend binnen de 2de oproep ‘Proeftuin Ontharding’ op 15/5

Samenwerking WWF - Uitwerken en indienen projectvoorstel ‘Otterland’ binnen het ‘Endangered Landscapes Programme’ van Cambridge University - Uitzetten cameravallen rond de Zwarte Beek in Willebroek met WWF, Natuurpunt en de polder van Willebroek

Ontsnippering - Overleg Departement Omgeving, ANB, AWV, Rivierpark Scheldevallei en RLSD rond ontsnipperingsmogelijkheden thv de E19 en N16.

Trekker, partners en overlegorgaan Trekker Regionaal Landschap Rivierenland en projectcoördinator SP ORIOM Partners - ANB, AWV, INBO - WWF

44

- Provincie Antwerpen (groendomeinen en dienst integraal waterbeleid) - Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen - Centrumverantwoordelijke Hazewinkel (Sport Vlaanderen) - Gemeente Willebroek - Polder van Willebroek - Natuurpunt

Overlegorgaan Werkgroep Otter

Bilateraal overleg ikv ontsnippering Financiering Loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving(80%) - Cofinanciering projectaanvragers (20%)

Werking van Regionaal Landschap Rivierenland - Wordt gefinancierd binnen het kader van de Samenwerkingsovereenkomst 2017 – 2019 tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse provincies (Regionale Landschappen en Bosgroepen

Terreinrealisatie: ottervriendelijke inrichting Stuyvenbergbaan thv Willebroek - 80% via PSN-subsidiëring: € 288.236,51 - 20% door gemeente Willebroek: € 71.809,13

Publicaties Nvt Randvoorwaarden Nvt Status - PSN-dossier goedgekeurd, opmaak plannen en uitvoer werken in aanbesteding - Eerste projectvoorstel Proeftuin Ontharding Stuyvenbergbaan afgekeurd, nieuw projectvoorstel ingediend op de tweede oproep - Projectvoorstel ‘Otterland’ ingediend binnen het ‘Endangered Landscape Programme’

6.8 Bebossing

Titel Project Onderzoeken bebossingspotenties binnen projectgebied Omschrijving Twee trajecten zijn lopende omtrent het onderzoeken van bebossingspotenties binnen het projectgebied:

Visievormingstraject Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei (ikv het strategisch project ORIOM) Sinds 2018 is vanuit het strategisch project ORIOM een visievormingstraject opgestart, waarbinnen een integrale, ruimtelijke visie voor de open en bebouwde ruimte in de Zenne- en Barebeekvallei wordt uitgewerkt. Daaraan gekoppeld ontwikkelt de werkgroep een actieprogramma om deze visie te realiseren. Deze werkgroep verenigt verschillende overheidsniveaus (Vlaams, provinciaal, gemeentelijk) en sectoren (natuur, landbouw, toerisme-recreatie, water, erfgoed…) om tot een gedragen, toekomstbestendige visie en plan van aanpak te komen. - De boscomplexen die we wensen te behouden en te versterken worden binnen dit traject mee onder de loep genomen.

Bebossingsproject Regionale Landschappen en Bosgroepen: - Voor de opdracht bosuitbreiding binnen de samenwerkingsovereenkomst tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse provincies voorziet deze overeenkomst in de realisatie van een concreet doel: 150 hectare (30 ha per provincie) nieuw bos tegen 2022. - De realisatie ervan wordt gekoppeld aan een projectplan met te onderzoeken locaties voor bebossing en aan de ontwikkeling van een lokaal draagvlak (individueel benaderen van eigenaars/beheerders/ pachters/openbare besturen, communicatie, overleg, voorstellen uitwerken en terugkoppelen, beheerplannen en vergunningsaanvragen voorbereiden, etc.). - Op vraag van gemeenten voert RLRL ism de BG een meer diepgaande analyse uit van mogelijks te bebossen percelen op hun grondgebied.

Timing

46

Visievormingstraject Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei

- Februari – april ‘18: Workshopreeks met de werkgroep om de bouwstenen van de visie uit te werken. - Mei-december ‘18: Opmaak memorandum met gedragen visie en actieprogramma - Januari ’19 - ….: Start uitvoeringsacties, met daarin mogelijks ook bebossingsacties

Bebossingsproject Regionale Landschappen en Bosgroepen De overeenkomst loopt van 2017 tot en met 2019 met een optie op verlenging tot en met 2022.

Doorlopen en geplande acties juli 2018 – juni 2019 Visievormingstraject Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei Diverse overlegmomenten over de visiekaarten vonden plaats met daarin de ‘te behouden en te versterken’ boscomplexen in de Zenne- en Barebeekvallei.

Bebossingsproject Regionale Landschappen en Bosgroepen Dit luik wordt getrokken in het projectgebied van ORIOM door RLRL, de acties binnen periode juli- december 18 zijn opgenomen in het jaarverslag van RLRL

Bebossingspotentie Mechelen Stagiaire Nele Gerits voerde in het voorjaar van 2019 een diepgaande GIS- en beleid- en eigendomsanalyse uit van percelen waar nog boscompensatiemogelijkheden zijn (mits toestemming van de eigenaar) voor de Stad Mechelen. Deze resultaten aan diverse stadsdiensten gepresenteerd (9/5).

Trekker, partners en overlegorgaan Visievormingstraject Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei Strategisch project ORIOM

Bebossingsproject Regionale Landschappen en Bosgroepen Op Vlaams niveau Trekkers - Vlaams overleg Regionale Landschappen - Koepel van Vlaamse Bosgroepen - Vereniging Vlaamse Provincies Partners - INBO

Op niveau van het projectgebied van het strategisch project: Trekkers Regionale Landschap Rivierenland, Brabantse Kouter en Dijleland, Bosgroep Antwerpen-Zuid, en SP ORIOM

Toekomstige partners Gemeenten, particulieren, Natuurpunt… Financiering Loon- en werkingsmiddelen ORIOM - 80% financiering Departement Omgeving - 20% financiering RLRL, NP, ANB

Werking van Regionaal Landschap Rivierenland - Wordt gefinancierd binnen het kader van de Samenwerkingsovereenkomst 2017 – 2019 tussen het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse provincies (Regionale Landschappen en Bosgroepen) Randvoorwaarden / Status - Het visievormingstraject Zenne- en Barebeekvallei is afgerond - Het Bebossingsprojecten van RL’n en BG’n loopt nog - De stageopdracht rond bebossingspotenties van Mechelen is afgerond o In de toekomst wordt bekeken voor welke gemeenten deze oefening wordt gedaan. Dit zal dan worden uitgevoerd door RLRL

6.9 Project kinderlussen ‘Samen op pad'

Titel Project Kinderlussen ‘Samen op pad’

48

Omschrijving Momenteel is het wandel- en fietsaanbod in en rond de open ruimte op maat van kinderen eerder beperkt en niet zo goed gekend. Vanuit het strategisch project ‘Open ruimte in en om Mechelen’ (ORIOM) is daarom het project ‘Kinderlussen in en om Mechelen’ opgestart, met als doel bestaande kindvriendelijke wandel- en fietslussen te ontwikkelen en te promoten. Op vrijdag 29 juni 2018 werd een wandelkaart ‘Samen op pad’, die de kinderlussen bundelt, voor de eerste keer gelanceerd en digitaal ter beschikking gesteld. Diverse partners werden doorheen het voorjaar van 2018 ondersteund bij de realisatie van een kinderlus.

Vanaf de zomer van 2018 zijn bestaande en nieuwe partners gecontacteerd met de vraag of er nog bijkomende lussen in de pijplijn waren. Daaruit zijn plaatsbezoeken en enkele concrete nieuwe kinderlusprojecten gevolgd. Vanaf het najaar van 2018 tot het voorjaar van 2019 werd ondersteuning geboden bij verscheidene partners voor subsidieopmaak en ontwerp van nieuwe lussen. In totaal resulteerde dit in de realisatie van 3 extra lussen en de opstart van overleg voor realisatie van nog minstens 5 extra kinderlussen. Lussen liggen verspreid over het ganse werkingsgebied en zijn herkenbaar door het ‘Samen op pad’ label, dat in teken van dit project werd ontwikkeld, en de totempalen die bij de start van een heel deel lussen werd geplaatst. Gelijktijdig is de digitale ‘Samen op pad’ kaart herzien. De nieuwe versie is op 10 juni feestelijk ingehuldigd.

Website: www.rlrl.be/samen-op-pad

Timing: - Juni-oktober 2017: voorbereidende fase (aftoetsen projectidee bij partners, opmaak eerste ontwerp-kaart…) - November 2017: Goedkeuring project door stuurgroep - November-juni 2017: Bundelen bestaande kinderlussen en opmaken wandelkaart ‘Samen op pad’ met kinderlussen - Zomer 2018: Promotie kinderlussenkaart - Juli 2018 – December 2018: Screening van bestaande lussen en rondgang bij partners en uitrol van 11 nieuwe kinderlusprojecten - Januari 2019-Juni 2019: Realisatie en ondersteuning bij nieuwe kinderlussen (3 effectief gerealiseerd tegen juni 2019, 8 worden verder gerealiseerd later in 2019, 2020 en 2021) + vernieuwing van de kinderlussenkaart. Realisatie van ‘Samen op pad’ label voor de streek. - Juni 2019: Bestendigen van het ‘Samen op pad’ project.

Doorlopen acties juli 18-juli 19 Juli-november 2018: - Communicatie van ‘Samen op pad’ kaart via afgesproken kanalen. - Rondgang partners voor opstart nieuwe lussen. - Evaluatie bestaande kinderlussen. - Coördinatie en ondersteuning (ontwerp, subsidieaanvraag, …) bij opstart van 11 nieuwe kinderlusprojecten. Hiervan zullen er in 2019 minimum 6 gerealiseerd worden. - Bijsturen website i.f.v. gebruiksgemak.

November 2018 – mei 2019 - Coördinatie van de ontwikkeling van een communicatiecampagne (ontwerp totem, label, infostand en een basis communicatiepakket voor projectpartners) - Aanstellen van een leverancier van totempalen ter herkenning van de ‘Samen op pad’ lussen. - Redactie van wandelkaart en bijhorend drukmateriaal (postkaart, placemats, posters) - Realisatie van een uitgewerkte ‘Samen op pad’ infostand met reuzemascottes en spelletjes. - Herwerken webpagina ‘Samen op pad’ inclusief interactieve kaart (focus op gebruiksvriendelijkheid, aanvulbaarheid en groeien, doelgroep jonge gezinnen) - Coördinatie en ondersteuning van partners bij ontwerp van nieuwe kinderlussen - Herorganisatie van de werkgroepen: Opsplitsing in WG communicatie en WG kinderlussen - Voorbereiding en begeleiding van de 2 werkgroepen die betrekking hebben op de kinderlussen.

Juni 2019 - Feestelijke lancering van de herwerkte ‘Samen op pad’ kaart op 10/06 in Mosterdpot te Duffel. In totaal kwamen 450 geïnteresseerden een kijkje nemen. - Opvolging communicatiecampagne intern en bij projectpartners (verdeling van het communicatiepakket, coördinatie zomercampagne met jonge reporters en fotowedstrijd, partners aanzetten tot promoten van ‘Samen op pad’) - Bestendigen van Samen op pad.

8. Trekker, partners en overlegorgaan Trekker en coördinatie - Projectcoördinator en projectbureau ORIOM - Vanaf mei 2018: Projectmedewerker ORIOM (0,8 VTE)

Werkgroep communicatie en kinderlussen: Om praktische redenen werd de vroegere werkgroep (WG) communicatie opgesplitst in twee groepen. Er is nu een WG communicatie en een WG kinderlussen. De eerste WG communicatie focust specifiek op de communicatie van de kinderlussen bij het grotere publiek (wandelkaart, digitale ontsluiting…), maar zal ook overkoepelend nadenken over een eenduidige communicatie over het belevingsaanbod in de regio. De tweede werkgroep kinderlussen focust op de (terrein)realisatie van de kinderlussen.

50

In beide werkgroepen zetelen medewerkers van - Stad Mechelen, gemeenten Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Zemst en Boortmeerbeek, Duffel - Provincie Antwerpen - Provincie Vlaams-Brabant - ANB - Sport Vlaanderen - Natuurpunt vzw en afdelingen - Kempens Landschap vzw - Toerisme Rupelstreek en Toerisme Provincie Antwerpen - Speelplein Weyneshof vzw - Regionaal Landschap Rivierenland, Groene Corridor en Dijleland - Lokale partners Hombeeks Plateau en ’t Schom

9. Financiering - 80% van de projectmiddelen vanuit 3 de projectpartners - 20% van de projectmiddelen vanuit Dep. Omgeving - Financiering door ORIOM voorzien in 2019 (+/- 5500 euro?) : Basispakket communicatie, grafische vormgeving, coördinatie realisatie en communicatie kaart en lussen, coördinatie webpagina, Organisatie lanceringsmoment, ondersteuning bij subsidiedossiers. - Financiering door projectpartners: Totempaal met label bij elke lus, infobord ‘Samen op pad’, communicatie langs eigen kanalen (volgens afspraken werkgroep), realisatie en beheer van de lus.

10. Publicaties en communicatie Wandelkaart ‘Samen op pad’ - Kaart en fiches te vinden op https://www.rlrl.be/samen-op-pad - Postkaarten met ‘Samen op pad’-kaart om uit te delen op evenementen - Placemats voor in kindvriendelijke horecazaken nabij kinderlussen. - Kaart op posterformaat voor promotie in bezoekerscentra, toeristische balies, …

Krant - Het Laatste Nieuws 30/6/2018 : artikel lancering wandelkaart ‘Samen op pad’ - Gazet van Antwerpen 02/07/2018: artikel lancering wandelkaart ‘Samen op pad’ - Gazet van Antwerpen 11/06/2019: artikel lancering wandelkaart ‘Samen op pad’

Nieuws - VRT journaal 10/06, 19u (https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/het-journaal/2019/het-journaal-het- journaal-19u-20190610 ) - RTV nieuws 10/06, 18u (https://www.rtv.be/artikels/kinderen-ontdekken-duffels- curieuzeneuzemosterdpad-a69500 )

Tijdschriften/gemeentebladen: - Landschapskrant Regionaal landschap Rivierenland, editie december 2018. - Advertenties: Landschapskrant Regionaal Landschap Rivierenland editie lente-zomer 2019, De Nieuwe Maan (gemeenteblad Mechelen) editie juni 2019, Zomerpocket Rupelstreek editie 2019.

Sociale media - Facebook-, Instagram en twitterberichten door ORIOM, ANB, Natuurpunt, Regionaal Landschap Rivierenland en de meeste andere betrokken partners. - Mei 2019: Lancering eigen Facebookpagina (incl. campagne): 440 volgers. - Mei 2019: Lancering eigen Instagrampagina: 34 volgers. - 10 juni 2019: Lancering fotowedstrijd zomer 2019 en Hashtag #vandaagsamenoppad

Promotie op evenementen - 27/05/2018: Speeldag in ’t groen, Grote Markt, Mechelen - 01/07/2018: Parkendag, Kauwendaal, Mechelen - 07/10/2018: Curieuzeneuzemosterdpot, Mosterdpot, Duffel - 7/04/2019: International Beverdag, t GROM, Sint-Katelijne-Waver - 12/05/2019: Landschapsdag, Schranshoeve, Zemst - 18/05/2019: Opening Wilgernis, Vrijbroekpark, Mechelen - 30/06/2019: Ottertrotterfestival, Tivolipark, Mechelen - Juni 2019: Realisatie van een volledig nieuwe infostand

11. Randvoorwaarden - Realisatie en beheer lussen mogelijk mits financiering projectpartners - Communicatie via eigen kanalen en kanalen van de projectpartners

12. Status - Lancering van de herziene ‘Samen op pad’ kaart (met daarop 16 gerealiseerde lussen). - Communicatiecampagne via diverse kanalen: social media (Facebook, Instagram), lokale evenementen (Landschapsdag in Zemst, Opening Wilgernis, Ottertrotterfestival), lokale jonge reporters, zomerfotowedstrijd - Opvolging van de uitrol van 8 reeds ‘opgestarte’ lussen in realisatie. - Continue evaluatie van de ‘Samen op pad’ kaart en lussen.

52

13. Beelden

Plaatsing van de totempalen

Het ‘Samen op pad’ label voor een kindvriendelijk wandelaanbod in de Mechelse regio.

Mascottes op kinderformaat – deel van de infostand (Foto Koen Fasseur voor provincie Antwerpen)

Onthulling van de hernieuwde ‘Samen op pad’ kaart (Foto Koen Fasseur voor provincie Antwerpen)

De vernieuwde kinderlussenkaart

54

6.10 Programma Water+Land+Schap

Titel Project Programma Water+Land+Schap: Mechelse Aqualitatieve Groenteregio Omschrijving De Vlaamse Overheid heeft in oktober 2017 de oproep Water-Land-Schap gelanceerd, een oproep met subsidiemogelijkheden om watergebonden uitdagingen samen aan te pakken via een landinrichtingsproject (spoor 1). Landbouwers, bedrijven, dorpsbewoners, water- en landschapsbeheerders die de handen in elkaar willen slaan, konden een projectvoorstel indienen om samen uitdagingen zoals droogte, overstromingen, waterkwaliteit efficiënter aan te pakken.

Het geselecteerde project “Aqualitatieve Mechelse Groenteregio” zal uitdagingen zoals droogte, wateroverlast en waterkwaliteit bedrijfsoverschrijdend en gebiedsgericht aanpakken met een lokale gebiedscoalitie. Het project heeft de ambitie om samen met land- en tuinbouwers innovatieve en concrete pilootprojecten uit te rollen in functie van:  minder overstromings- en droogtegevoeligheid en een betere waterkwaliteit.  minder grondwaterafhankelijkheid en meer toegang tot alternatieve waterbronnen;  een optimaler en efficiënter ruimtegebruik en een betere landschappelijke kwaliteit.

Hiertoe zullen verschillende acties op touw gezet worden. Er worden 2 concrete pilootprojecten Water uitgewerkt in acties RainlevelR, Hemelwater+, Slimme Drainages. Daarnaast worden er 2 pilootprojecten opgezet in actie Win-Winlandinrichting incl. Kleinschalige initiatieven. Met communicatie en events zorgen we voor een breder maatschappelijk draagvlak voor professionele land- en tuinbouw in de Mechelse Groenteregio.

Timing 2019-2029: Uitvoeringstermijn Programma Water+Land+Schap (WLS)

2018: Uitwerken projectvoorstel Aqualitatieve Mechelse Groenteregio (AMG) - 1/3/2018: Indiening projectvoorstel AMG. - Mei – oktober 2018: Opmaak ‘Onderzoek naar de opportuniteit en haalbaarheid van landinrichtingsproject’. - Augustus – oktober 2018: voorbereiding en indienen aanvraagdossier PDPO-subsidie AMG voor aanvullende personeels- en communicatiekosten.

2019: Uitrol WLS - Opstart projectteam AMG en eerste communicatieronde bij gemeenten - 10/4/2019: Officiële goedkeuring Landinrichtingsproject WLS

Uitvoering eerste acties: 2019-2021 - Opstart studies: waterbeschikbaarheidskaarten en impact maatregelen WLS - Opstart demonstratieprojecten - Opstart projectstructuur WLS (planbegeleidingsgroep, stuurgroep AMG en actieteams)

Doorlopen acties juli ’18 – juni ‘19 Mei oktober 2018: Uitwerken initiatief tot LIR - Bijwonen en verslaggeving opstartvergadering gebiedscoalitie 6/7 - Bijwonen 3de begeleidingsdag W-L-S (5/9) - Uitschrijven teksten en opmaak kaartmateriaal voor rapport ‘Onderzoek naar de opportuniteit en haalbaarheid van een landinrichtingsproject’ (deadline november)

Augustus – oktober 2018: Uitwerken PDPO-projectvoorstel voor cofinanciering personeelskosten W- L-S - Deelname verschillende overlegmomenten met projectpartners ter voorbereiding van het PDPO-dossier: gemeente Sint-Katelijne-Waver, IGEMO, bilateraal met POM…(augustus- september) - Uitwerken (september) en indienen PDPO-projectvoorstel ‘Aqualitatieve Mechelse Groenteregio’ voor een subsidiebedrag twv € 105.696,25 (1/10)

Januari-juni 2019: Opstart Projectteam en uitwerken actieprogramma

56

- Vergaderingen projectteam voor opstellen en uitrollen actieprogramma (15/1, 28/2, 2/5, 9/5, 7/6, 19/6) - Voorstelling project voor partnergemeenten (10/5)

10 april: Deelname officiële lancering Landinrichtingsproject Water+Land+Schap

Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers (gebiedscoalitie) - Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen (POM) - Dienst Landbouw & Plattelandsbeleid Provincie Antwerpen (DLP) - Proefstation voor de groenteteelt vzw (PSKW) - Strategisch Project Open Ruimte in en om Mechelen (SP ORIOM) - Dienst Integraal Waterbeleid Provincie Antwerpen (DIW) - Pidpa - Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL)

Partners - WaterLink - Gemeente Duffel - Stad Lier en gemeenten Sint-Katelijne-Waver, Rumst, Kontich, Putte en Berlaar (Nog te betrekken) - Natuurpunt Oude Spoorwegberm - Tuinbouwbedrijf Sibon in Duffel (Nog te betrekken) - Boerenbond (Nog te bevestigen)

Financiering Subsidiemogelijkheden Water-Land-Schap: budget €500.000 - 70% voor het uitvoeren van studies (extern of intern) in voorbereiding van een landinrichtingsplan. - 50% voor het uitvoeren van een kleinschalig uitvoeringsinitiatief

Na de goedkeuring van een inrichtingsplan - 70% voor de uitvoering van werken - 50% voor dienstenovereenkomsten of beheerovereenkomsten op maat in opdracht van een gemeente of Provincie - 70% voor de opmaak van een onderhoudplan/beheerplan - 50% voor grondverwerving

Cofinanciering: - Personeelskosten via PDPO-project (in voorbereiding) - Personeelskost PSKW mogelijks in te brengen onder andere projecten (H2020 project Fertinnowa, DPLV demonstratieproject SOS Spuistroom…) - Landschapsanimator RLRL voor landschappelijke integratie van ingrepen en investeringen - Grondverwerving: mogelijks combineerbaar met verwervingssubsidie strategische projecten (mits goedkeuring verlenging ORIOM) Publicaties - Rapport “Onderzoek naar de opportuniteit en de haalbaarheid van een landinrichtingsproject” Randvoorwaarden Cofinanciering maatregelen afhankelijk van toetreding partnergemeenten Status - Bestek voor water- en impactstudies in opmaak - Opstellen reglement en communicatie omtrent oproep voor demonstratieprojecten in voorbereiding Beelden Visualisatie acties

58

Figuur 18: Officiële aftrap Landinrichtingsproject Water+Land+Schap

6.11 Gobelin

1. Titel Project Gobelin 2. Omschrijving Gobelin is een onderzoeksproject van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, UAntwerpen en Departement Omgeving, in samenwerking met UHAsselt, ontwerpbureau Endeavour, RLRL en het strategisch project ORIOM. Het project heeft tot doel om te onderzoeken hoe het Vlaams beleid rond groenblauwe netwerken (cfr. Witboek en strategische visie BRV) kan geoperationaliseerd worden.

Aan de hand van drie cases zal Gobelin zich buigen over de opportuniteiten voor de versterking en uitbreiding van groenblauwe netwerken (GBN) in gebieden waar telkens een ander type landgebruik dominant is. De eerste case is de Getestreek, waar landbouw het dominante landgebruik betreft. De tweede case gebeurt is samenwerking met Infrabel, waarbij de spoorweglijnen als lijninfrastructuren en mogelijke ecologische verbindingen onder de loep worden genomen. Als derde case is de Mechelse binnenstad gekozen, om GBN-potenties in een historisch stadscentrum te onderzoeken. Het onderzoekstraject zal bestaan uit een voorafgaande GBN-mapping en een vragenlijst (max. 15 min), twee workshops met diverse stadsdiensten en experten uit het Mechelse, en ten slotte ontwerpend onderzoek.

3. Timing Februari – juni 2019: voorbereiding en uitwerking case Mechelen Mei-Juni 2019: Workshops met Mechelse stadsdiensten en experten Juni-September 2019: Verwerking onderzoeksresultaten

4. Doorlopen acties Voorbereiding en uitwerking case Mechelen (februari – juni 2019) - Voorbereidende overlegmomenten met Gobelinteam (12/2, 27/3) - Voorbereideinde overlegmomenten met de stad + toelichting college (14/2, 26/4 en 6/5) - Terreinverkenning Mechelse binnenstad (15/5) - Mapping aanwezige groene en blauwe elementen en stadsprojecten (maart-april)

Workshops

60

- Workshop 1: Functies GBN, frictiepunten en oplossingen, participatiestrategie en selectie case - Workshop 2: Vroegere stadsprojecten en nieuwe ontwerpvoorstellen evalueren

5. Trekker, partners en overlegorgaan Trekker - Gobelinteam: INBO, UA, UHasselt, Endeavour en Departement Omgeving - Case Mechelse binnenstad: ORIOM & RLRL Partners - Mechelse stadsdiensten - Experten ruimtelijke ordening, milieu, natuur, toerisme en duurzame verenigingen uit de stad 6. Financiering Opvolging vanuit de loon- en werkingsmiddelen vanuit ORIOM: - Projectsubsidie Departement Omgeving(80%) - Cofinanciering projectaanvragers (20%)

7. Publicaties / 8. Randvoorwaarden / 9. Status De twee workshop zijn afgerond, de laatste wordt nog verwerkt. de laatste is in verwerking 10. Beelden

Figuur 19: Workshop 1

Figuur 20: Workshop 2

62

6.12 Ontwerpstudie Interior and Service Design

Titel Project Ontwerpstudie natuurbelevingscentrum Blaasveldbroek en GIDE- opdracht 11. Omschrijving De 3de-bachelorstudenten van de richting ‘Interieur en service Design van Thomas More’ Mechelen ontwerpen in kader van hun bachelorproef een natuurbelevingscentrum als ‘onthaalpoort’ voor de natuurgebieden in de regio. Het Scheyvaertshof in Blaasveldbroek fungeert als case-study. Omwille van de knappe ontwerpen aan het einde van schooljaar 2016-2017, wordt de opdracht hernomen voor het schooljaar 2017-2018. Nu onderzoeken de studenten ook de pop-upmogelijkheden en geleidingselementen die de link versterken tussen de stad en het Scheyvaertshof in de ontwerpopdracht.

Voor het schooljaar 2018-2019 stapt ORIOM mee als jurylid in de GIDE-opdracht. Deze opdracht kadert in een samenwerking met verschillende Europese scholen en omvat gemeenschappelijke ontwerpopdracht rond het thema ‘Flowing spaces’. Er zullen ontwerpen voor vijf locaties in Mechelen worden opgemaakt: Keerdok, Komet, Ontvoeringsplein, Sluis beneden-Dijle en Zennegat 12. Timing Voor zowel schooljaar 2016-2017 als 2017-2018 September: Start vooronderzoek van de studenten Februari: presentatie resultaten vooronderzoeken en start ontwerpen Juni: presentatie eindwerk en publieke eindtentoonstelling

Schooljaar 2018-2018 Najaar ’18: uitwerken opdracht Januari ’19: Jurering resultaten opdracht: banners 13. Doorlopen acties  Voorbereidend overleg inhoud opdracht 23/8  Opmaak presentatie toelichting locatie Zennegat 14. Trekker, partners en overlegorgaan Trekkers  Projectcoördinator en projectbureau SP ORIOM  Thomas More  GIDE: stad Mechelen en Vlaamse Waterweg als medejuryleden 15. Financiering Opvolging vanuit de personeels- en werkingsmiddelen vanuit het strategisch project 16. Publicaties Presentaties en banners met finale ontwerpen van de studenten (kunnen op vraag bezorgd worden) 17. Randvoorwaarden / 18. Status GIDE-opdracht 2018-2019: lopende

64

7 Bijlagen

7.1 Afkortingen AMG Aqualitatieve Mechelse Groenteregio ANB Agentschap voor Natuur en Bos INBO Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek LIP Landinrichtingsproject RLBK Regionaal Landschap Brabantse Kouters RLD Regionaal Landschap Dijleland RLRL Regionaal Landschap Rivierenland RLSD Regionaal Landschap Schelde-Durme UA Universiteit Antwerpen UHasselt Universiteit Hasselt VMM Vlaamse Milieumaatschappij VLM Vlaamse Landmaatschappij WLS Water+Land+Schap

7.2 Samenstelling stuurgroep

Functie Naam Instantie Plaatsvervanger binnen SP Voorzitter Guy Vloebergh Omgeving CVBA Leden Michel Van Ombergen Departement Landbouw en Visserij Yves Marcipont Kurt Duerinckx Vlaamse Milieumaatschappij Maarten Van Aert Sander Belmans De Vlaamse Waterweg NV Hans De Preter Gerard Stalenhoef Departement Omgeving Jana Van Hoyweghen Departement Omgeving Jan De Haes Gedeputeerde Provincie Antwerpen Marieke Gruwez Tom Dehaene Gedeputeerde Provincie Vlaams-Brabant Nele Tierens Patrick Princen Schepen Mechelen Koen Anciaux Schepen Mechelen Mieke Van den Brande Schepen Bonheiden Karin Derua Burgemeester Boortmeerbeek Maaike Bradt Schepen Willebroek Michel Baert Burgemeester Boortmeerbeek Joris De Pauw Schepen Sint-Katelijne-Waver Sven Verrelst Schepen Sint-Katelijne-Waver Theo Boel Schepen Duffel Joeri Van den Brande Schepen Zemst Dirk Van Roey Schepen Zemst Eric Claeys Algemeen Boerensyndicaat Evi Van Camp Boerenbond Marc Van Praet Landelijke Gilden Bert Delanoeije Natuurpunt Mechels Rivierengebied Projectbureau Rosan Heremans Natuurpunt Wim De Maeyer Agentschap voor Natuur en Bos Ankatrien Boulanger Regionaal Landschap Rivierenland Maud Willemen Medewerker ORIOM Myrtle Verhaeven Coördinator ORIOM

7.3 Samenstelling projectgroep

Naam Functie Instantie Plaatsvervanger Yves Marcipont Departement Landbouw Sam Van Vlierberghe en Visserij Sofie Duytschaever Erfgoedconsulent Agentschap Onroerend Eline Buyle Landschappen erfgoed Katrien Piessens Bekkencoördinator Dijle- Vlaamse Zennebekken milieumaatschappij

Karolien Van Medewerker Passende Agentschap voor Natuur Kerckhove Beoordelingen en Bos Katrin Goyvaerts Expert gebiedsgerichte werking Agentschap voor Natuur en Bos Wim Van Asschot Relatiebeheerder Departement Omgeving Nele Tierens Dienst mobiliteit Provincie Vlaams- Brabant, Marieke Gruwez Diensthoofd gebiedsgericht Provincie Antwerpen, beleid Gaston Maes Diensthoofd toeristisch beleid Toerisme Provincie Antwerpen Cynthia Berardocco Milieuambtenaar Bonheiden Thomas Pluymers Martine De Stedenbouwkundig ambtenaar Bonheiden Ann Vluymans Wandeleer Fons Van Dam Diensthoofd Natuur- en Mechelen Kristof Verrelst groenontwikkeling Paul Boënne Diensthoofd toerisme Mechelen Klara Van den Eynde Lindsay Rinckhout Dienst ruimtelijke ordening en Zemst stedenbouw Rony Sanchez Milieudienst Zemst Bob Dumez Milieudienst Willebroek Michel Jacobs diensthoofd Sint-Katelijne-Waver Karla De Smet vergunningen en beleidsondersteuning

66

Jan Pluys Stedenbouwkundig ambtenaar Sint-Katelijne-Waver Kristof Michiels Bert De Keyser Vertegenwoordiger Boerenbond Eric Claeys Directeur Algemeen Boerensyndicaat Dirk Verreth Bestuurslid Polderbestuur Pieter Van Beersel Battenbroek Johan Teughels Dijkgraaf Polder van Willebroek Lies Staes Medewerker educatie- Regionaal Landschap Patrick Endels participatie-communicatie) Groene corridor Jan Verroken Coördinator Regionaal Landschap Dijleland Marilou Dubois Regiocoördinator Toerisme Scheldeland Sara Palmaers Marcel De Prins Bestuurslid Natuurpuntafdeling Zemst Joost De Wyspelaere Bestuurslid Natuurpuntafdeling Mechels Rivierengebied kern Bonheiden Etienne Larock Bestuurslid Natuurpuntafdeling Mechels Rivierengebied Mechelen en Willebroek Jan Wijgerde Beheerder Natuurpuntafdeling Mechels Rivierengebied kern Sint-Katelijne- Waver En het projectbureau van het strategisch project

7.4 Samenstelling werkgroep Kauwendaal Servaas De Vries Schepen Sint-Katelijne-Waver Stefan Den Hartog Beheerteam Natuurpunt Michel Jacobs Dienst vergunningen en Bram Van Dyck Ruimtelijke planner beleidsondersteuning Sint- Mechelen Katelijne-Waver Jan Pluys Stedenbouwkundig ambtenaar Bert Delanoeije Dienst beheer Natuurpunt Sint-Katelijne-Waver Wouter Huygens Boswachter ANB Rosan Heremans Planningsconsulent Natuurpunt Fons Van Dam Natuur- en groenontwikkeling Wim De Maeyer Regiobeheerder ANB Mechelen Kristof Verrelst Natuur- en groenontwikkeling Myrtle Verhaeven Coördinator “Natuur in en Mechelen rond Mechelen”

7.5 Samenstelling werkgroep Communicatie

An Wouters Communicatieverantwoordelijke – Marilou Dubois Toerisme Scheldeland Agentschap voor Natuur en Bos Sander Belmans Projectingenieur – De Vlaamse Karin De Mulder Toerisme Rupelstreek Waterweg Sandra Verschueren Stafmedewerker lokaal cultuurbeleid Veerle Roelants Toerismecoördinator – en toerisme Sint-Katelijne-Waver Els Van Zele Content Manager - Mechelen Dorien De Vries Dienst Evenementen - Willebroek Marieke Gruwez Diensthoofd gebiedsgericht beleid- Rosan Heremans Consulent planning - Provincie Antwerpen Natuurpunt Gaston Maes TPA Toerisme en Beleid –Provincie Ankatrien Coördinator - Regionaal Antwerpen Boulanger Landschap Rivierenland Mon Schepers Gepensioneerd docent Thomas More Bart Vermylen Medewerker – multivrijwilliger communicatie - Regionaal Landschap Rivierenland Liesbet Cleynhens Diensthoofd beleving - Natuurpunt Myrtle Verhaeven Coördinator “Natuur in en rond Mechelen”

7.6 Samenstelling werkgroep Zenne- en Barebeekvallei

Naam Functie Instantie Sofie Duytschaever/ Jan Van Erfgoedconsulent Landschappen Agentschap Onroerend erfgoed Ormelingen Katrien Piessens/Tom De Bie Bekkencoördinator Dijle-Zennebekken Vlaamse Milieumaatschappij Sander Belmans Projectingenieur De Vlaamse Waterweg nv Wim De Maeyer Regiobeheerder Agentschap voor Natuur en Bos Kris Mertens Promotiedienst Antwerpen Sport Vlaanderen Nico Motton Promotiedienst Vlaams-Brabant Sport Vlaanderen Kurt Lobbestael Verantwoordelijke domein Hazewinkel Sport Vlaanderen Ingrid Beuls Dienst milieu en klimaat Provincie Vlaams-Brabant Ragna Van den Bergh Dienst Toerisme Provincie Vlaams-Brabant Marieke Gruwez Diensthoofd gebiedsgericht beleid Provincie Antwerpen Lieve Stoops Directeur groendomeinen Provincie Antwerpen Hilde Pelgrims Dienst ruimtelijke planning Provincie Antwerpen Maaike Bradt Schepen Milieu Willebroek Dirk Van Roey Schepen Recreatie, toerisme Zemst Fons Van Dam Diensthoofd Natuur- en Groenontwikkeling Mechelen Anabel Ghekiere Diensthoofd Natuur- en Groenontwikkeling Mechelen Mie Van Damme Ruimtelijke planner Mechelen Isabelle Neyskens Beheer Openbaar Domein Mechelen Lindsay Rinckhout Dienst ruimtelijke ordening en stedenbouw Zemst Rony Sanchez Milieudienst Zemst Caroline Boers Ruimtelijke planner Zemst

68

Liesbeth Vandenbroucke Deskundige Omgeving landbouw Zemst Bob Dumez Milieudienst Willebroek Marilou Dubois Regiocoördinator Toerisme Scheldeland Karin Demulder Toeristisch coördinator Toerisme Rupelstreek Kathleen Vanderheyden Coördinator Bosgroep Antwerpen-Zuid Etienne Larock Bestuurslid Natuurpunt Mechels Rivierengebied Patrick Van Herp Bestuurslid Natuurpunt Mechels Rivierengebied Wim Candries Bestuurslid Natuurpunt Mechels Rivierengebied Guy Laurrijssens Consulent Planning Natuurpunt Marcel De Prins Bestuurslid Natuurpunt Zemst Evi Van Camp Regioconsulent Boerenbond Mark Loozen Bestuurslid Landelijke gilde Hofstade David Van Noyen Bestuurslid Landelijke gilde Hofstade Koen Van Haesendonk Bestuurslid Boerenbond Hofstade Wim Solie Gebiedsgerichte werking RLGC Lies Staes Medewerker recreatie RLGC Johan Teughels Dijkgraaf Polder van Willebroek Dirk Verreth Dijkgraaf Polder Battenbroek Alfons Creynen Voorzitter Watering der Barebeek François Verbruggen Voorzitter WBE Zennevallei Ankatrien Boulanger Coördinator RLRL Myrtle Verhaeven Projectcoördinator SP ORIOM Elly Vaes Projectmedewerker SP ORIOM RLRL

7.7 Samenstelling werkgroep Otter

Naam Functie en instantie Maaike Bradt Schepen Leefmilieu van Willebroek Bob Dumez Milieuambtenaar Willebroek Koen Van Den Berge Onderzoeker INBO Marleen Moelants Landschap en Natuur AWV Kurt Lobbestael Domein Hazewinkel Sport Vlaanderen Johan Blondelle Domein Hazewinkel Sport Vlaanderen Eduard Muysom Polder Willebroek Johan Teughels Polder Willebroek Kristijn Swinnen Natuurpunt studie Hans De Schryver Projectleider ANB Hans Van Praet Boswachter ANB Dirk Cleiren Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen

Bart Cauwenberghe Zoogdierenspecialist provincie Antwerpen

Ankatrien Boulanger Coördinator Regionaal Landschap Rivierenland Myrtle Verhaeven SP “Open ruimte in en rond Mechelen” 7.8 Samenstelling werkgroep gebiedsvisie Dijle-, Nete-, Vrouwvliet-, en Goorbosbeekvallei

Naam Functie Instantie Gerard Stalenhoef Gebiedsontwikkeling, omgevingsplanning en Departement Omgeving projecten Jana Van Hoyweghen Gebiedsontwikkeling, omgevingsplanning en Departement Omgeving projecten Aukje De Haan Erfgoedconsulent Landschappen Agentschap Onroerend erfgoed Katrien Piessens/Tom De Bie Bekkencoördinator Dijle-Zennebekken Vlaamse Milieumaatschappij Sander Belmans Projectingenieur De Vlaamse Waterweg nv Hans De Schryver Gebiedscoördinator Agentschap voor Natuur en Bos Marieke Gruwez Diensthoofd gebiedsgericht beleid Provincie Antwerpen Lieve Stoops Directeur groendomeinen Provincie Antwerpen Stan Verdonck Expert Glastuinbouw POM Antwerpen Colette De Smet Adviseur Glastuinbouw Provincie Antwerpen Jan De Beuckeleer Districtsverantwoordelijke Dijle Provincie Antwerpen Gilles Facon Directeur Toerisme provincie Antwerpen Patrick Princen Schepen Mechelen Kristof Verrelst Consulent Natuur- en Groenontwikkeling Mechelen Bram Van Dyck Ruimtelijke planner Mechelen Mie Van Damme Ruimtelijke planner Mechelen Josiane Verstraeten Productontwikkeling Mechelen Cynthia Berardocco Dienst Omgeving - milieu Bonheiden Jan Broes Schepen Sint-Katelijne-Waver Bart Van der Auwera Diensthoofd vergunningen en Sint-Katelijne-Waver beleidsondersteuning Tim Calluy Dienst Omgeving Duffel Tom Andries Natuurpunt Mechels Rivierengebied Bestuurslid Jan Wijgerde Natuurpunt Mechels Rivierengebied Bestuurslid Tony Van Den Broeck Natuurpunt Mechels Rivierengebied Beheerder Johan Asselberghs Natuurpunt Oude Spoorweg Werner Van Hoof Teammanager Gebiedsontwikkeling IGEMO Evi Van Camp Regioconsulent Boerenbond Elly Vaes Medewerker gebiedsgerichte werking RLRL Ankatrien Boulanger Coördinator RLRL Rosan Heremans Consulent planning Natuurpunt Wim De Maeyer Regiobeheerder Agentschap voor Natuur en Bos Maud Willemen Projectmedewerker SP ORIOM Myrtle Verhaeven Projectcoördinator SP ORIOM SP ORIOM

70