Goranboy Rayonu Ərazisində Hörümçəklərin (Arachnida, Araneae) Öyrənilməsinə Dair
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 71, №2, səh. 85-90 (2016) Goranboy Rayonu Ərazisində Hörümçəklərin (Arachnida, Araneae) Öyrənilməsinə Dair Ş.İ. Xasayeva*, E.F. Hüseynov AMEA Zoologiya İnstitutu, A.Abasov küç., 1128 döngə, 504 mərhəllə, Bakı AZ1073, Azərbaycan; *E-mail: [email protected], [email protected] Məqalə 2015-ci ildə Goranboy rayonu ərazisində aparılan tədqiqatların nəticələri əsasında hazırlanıb. Toplanılmış materialların tədqiqi zamanı 13 fəsilə, 22 cinsə aid 24 növ hörümçək aşkar edilmişdir. Bunlardan 1 fəsilə (Phrurolithidae Banks, 1892), 2 cins (Alopecosa Simon, 1885; Phrurolithus C.L.Koch, 1839) və 5 növ (Phrurolithus festivus (C.L.Koch, 1835); Alopecosa cuneata (Clerck, 1757); Steatoda albomaculata (De Geer, 1778); Theridion melanurum Hahn, 1831; Titanoeca veteranica Herman, 1879) Gəncə-Qazax bölgəsi üçün ilk dəfə qeyd olunub. Açar sözlər: Gəncə-Qazax bölgəsi, hörümçək, növ, cins, fəsilə GİRİŞ üsullardan istifadə olunmuşdur. Bütün tapılan ma- teriallar 75%-li etil spirtində fiksasiya edilib, Goranboy rayonu Kiçik Qafqazın şimal-şərq etiketlənmişdir. Materialın təyin edilməsi NİKON ətəklərində, Gəncə-Qazax düzənliyinin cənub-şərq SMZ 1270 mikroskopu vasitəsilə yetkin fərdlər kənarında yerləşir. Rayonunun səthi şimal-şərqdə üzrə aparılmışdır. Növlərin təyin olunması siste- düzənlik, cənub-qərbdə isə dağlıqdır şimala doğru matikası əsasən Avropanın hörümçəklər faunası alçalan dağlıq və düzənlikdir. Cənub və cənub-qərb vasitəsilə, dünyada yayılması isə Platnikin dün- hissəsini Murovdağ silsiləsinin şimal yamacları, yanın hörümçəkləri kataloquna əsaslanaraq veril- şimalını Mingəçevir su anbarının sahili boyunca mişdir (http://www.araneae.unibe.ch; http://research. yerləşən Bozdağ əhatə edir. Korçay yasaqlığının bir amnh.org/iz/spiders/catalog_15.0/index.html). hissəsi rayon ərazisindədir. Goranboy rayonunun təbii şəraitindəki müxtə- liflik özünü iqlim dəyişkənliyində də biruzə verir: NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ yüksək dağlıq tundra iqlimi, qışı quraq keçən soyuq iqlim, qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim, yayı isti 2015-ci ilə qədər Goranboy rayonu ərazisində keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi. Dağətəyi və heç bir araxnoloji tədqiqat işi aparılmamışdır. Bunu dağlıq zonada qış nisbətən sərt, yay isə sərin keçir. nəzərə alaraq 2015-ci ildən etibarən Goranboy ra- İqlimi mülayim isti və quru subtropikdir. Orta tem- yonu ərazisində tədqiqatlar aparırırq. İlk tədqiqatla- peratur yanvarda – 1,5°C-dən – 1°C-yədək, iyulda rımızı rayonun şimalında Mingəçevir su anbarının 22°C-dən 26,5°C-yədəkdir. İllik yağıntı 300-600 sahili boyunca yerləşən Bozdağda aparmışıq. Top- mm-dir. Çayları (Kürək, Goran, Korçay) Kür höv- ladığımız araxnoloji materialların tədqiqi zamanı 13 zəsinə aiddir. Şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi torpaqları fəsilə, 22 cinsə aid 24 növ hörümçək aşkar edilmiş- var. Əsas bitki örtüyü yovşanlı və yovşanlı-şoran- dir. Bunlardan 1 fəsilə (Phrurolithidae Banks, 1892), otulu yarımsəhra tiplidir (Məmmədov və b., 2012). 2 cins (Alopecosa Simon, 1885; Phrurolithus C.L.Koch, 1839) və 5 növ (Phrurolithus festivus (C.L.Koch, 1835); Alopecosa cuneata (Clerck, MATERİAL VƏ METODLAR 1757); Steatoda albomaculata (De Geer, 1778); Theridion melanurum Hahn, 1831; Titanoeca Material 2015-ci ildə Goranboy rayonunun ət- veteranica Herman, 1879) Gəncə-Qazax bölgəsi raf kənd və qəsəbələrinin ərazisindən toplanmışdır. üçün ilk dəfə qeyd olunub. 100-ə yaxın araxnoloji nümunə götürülmüşdür. Həmin növlər aşağıda verilmişdir: Tədqiqat zamanı materialın yığılması ümumi qəbul Fəsilə: Araneidae Simon, 1895 olunmuş metodika ilə - vizual axtarma və əl (ma- Mangora O. P.-Cambridge, 1889 nual) ilə toplama yolu ilə aparılmışdır. Hörümçəklər Mangora acalypha (Walckenaer, 1802) yaşaya bilən bütün yerlər diqqətlə nəzərdən keçiril- Material: 6 ♀♀, Goranboy. Bozdağ, mişdir. Bundan başqa nümunələrin toplanmasında 12.05.2015. Hüseynov E.F. çətir, entomoloji tor, eksqauster, tələlərdən, bot- Azərbaycanda yayılması: Qusar, Gəncə, robiont hörümçəklərin yuvalardan çıxarılması və s. Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub 85 Xasayeva və Hüseynov hissəsində, Muğan düzündə, Lənkəran təbii vila- Altıağac və Ağstafada qeyd olunub (Дунин,1984; yətində, İsmayıllıda, Şərurda, Göygöl Milli Par- Guseinov, 1999; Marusik et al., 2004; Нуруева, kında və Ağstafada qeyd olunub. (Вержбицкий, 2011; Гусейнов, Хасаева, 2013; Xasayeva, 2015). 1902; Xаритонов, 1936; Дунин, 1984; Дунин, Dünyada yayılması: Holarktik növdür. 1989; Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004; Xasayeva, 2014; Cins: Tibellus Simon, 1875 Xasayeva, 2015). Tibellus oblongus (Walckenaer, 1802) Dünyada yayılması: Palearktik növdür. Material: 1♀, Goranboy. Bozdağ, 12.05.2015. Hüseynov E.F. Fəsilə: Phrurolithidae Banks, 1892 Azərbaycanda yayılması: Gəncədə, Şəki- Phrurolithus C.L.Koch, 1839 Zaqatala bölgəsində, Abşeron yarımadasında, Phrurolithus festivus (C.L.Koch, 1835) Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzün- Material: 1♂, Goranboy. Bozdağ, 12.05.2015. də, Lənkəran təbii vilayətində, Qobustanda və Hüseynov E.F. Ağstafada qeyd olunub (Xаритонов,1936; Атаки- Azərbaycanda yayılması: Böyük Qafqazın шиев, 1969; Guseinov, 1999; Нуруева, 2011; cənub hissəsində, Abşeron yarımadasında, İsma- Xasayeva, 2015) yıllıda, Şahbuzda və Şamaxıda yayılıb (Дунин, Dünyada yayılması: Holarktik növdür. 1989; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004; Гусейнов, 2008). Fəsilə: Pholcidae C.L.Koch, 1851 Dünyada yayılması: Palearktik növdür. Holocnemus Berland, 1942 Qeyd: Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni Holocnemus pluchei (Scopoli, 1763) fəsilədir. Material: 6♂♂, 6♀♀, Goranboy. Bozdağ, 12.05.2015. Hüseynov E.F; 4 ♀♀, Goranboy. Fəsilə: Oxyopidae Thorell, 1870 Bozdağ, 12.05.2015.Əliyev X.Ə. Oxyopes Latreille, 1804 Azərbaycanda yayılması: Növ Qobustan Oxyopes heterophtalmus (Latreille, 1804) ərazisində və Ağstafada qeyd olunub (Нуруева, Material: 1♀, Goranboy. Bozdağ, 12.05.2015. 2011; Xasayeva, 2015). Hüseynov E.F. Dünyada yayılması: Aralıq dənizi ətrafı, di- Azərbaycanda yayılması: Ağstafa, Qusar, gər yerlərə də introduksiya olunub. Gəncə, Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Lənkəran Təbii Vilayətində, İs- Fəsilə: Salticidae Blackwall, 1841 mayıllıda, Şərurda, Xızı, Altıağac və Göygöl Milli Cyrba Simon, 1876 Parkında qeyd olunub. (Kulczynski 1895; Xasaye- Cyrba algerina (Lucas, 1846) va, 2015; Вержбицкий, 1902; Харитонов, 1936; Material: 2 juv, 2♀♀, Goranboy. Bozdağ, Дунин, 1984; Дунин, 1989; Guseinov,1999; Hü- 12.05.2015. Hüseynov E.F. seynov və b., 2003; Marusik et al., 2004; Гусейнов, Azərbaycanda yayılması: Neftçala, Xanlar, 2013; Xasayeva, 2014). Abşeron yarımadası, Böyük Qafqazın cənub ya- Dünyada yayılması: Palearktik növdür. macları, Lerik, Siyəzən, Ağdaş, Qobustan, Xızı, Salyan, Şərur və Ağstafada rast gəlinib (Дунин, Fəsilə: Lycosidae Sundevall, 1883 1979; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Logunov, 2001; Alopecosa Simon, 1885 Aлиева, 2010; Marusik et al., 2004; Xasayeva, Alopecosa cuneata (Clerck, 1757) 2015). Material: 2♂♂, Goranboy, Bozdağ, Dünyada yayılması: Aralıq dənizindən Mər- 20.08.2015, X.Əliyev. kəzi Asiyaya qədər yayılıb. Azərbaycanda yayılması: Lənkəran Təbii Vilayətində rast gəlinib (Guseinov, 1999). Cins: Phlegra Simon, 1876 Dünyada yayılması: Palearkrik növdür. Phlegra bresnieri (Lucas, 1848) Qeyd: Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir. Material: 1♂, Goranboy, 20.08.2015, X.Əliyev. Fəsilə: Philodromidae Thorell, 1870 Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımada- Thanatus C.L.Koch, 1837 sı, Siyəzən, Qobustan, Ağdaş, Şərur, Qobustan və Thanatus vulgaris (Simon, 1870) Goranboyda rast gəlinib (Дунин, 1984; Logunov, Material: 2♂♂, Goranboy. Bozdağ, 1996; Marusik et al., 2004; Aлиева, 2010; Xasa- 12.05.2015. Hüseynov E.F. yeva, 2016). Azərbaycanda yayılması: Azərbaycanda Ab- Dünyada yayılması: Aralıq dənizindən Mər- şeron yarımadasında, Muğan düzündə, Lənkəran kəzi Asiyaya qədər yayılıb (Məmmədov və b., təbii vilayətində, Şərur, Şahbuz, Qobustan, Xızı, 2012). 86 Goranboy Rayonu Ərazisində Hörümçəklərin Cins: Philaeus Thorell, 1869 yamacları, Muğan düzü, Lənkəran Təbii Vilayəti, Philaeus chrysops (Poda, 1761) İsmayıllı,Şərurda, Şamaxıda, Qobustanda, Xızı və Material: 2♀♀, Goranboy. Bozdağ, Altıağacda rast gəlinib (Kulczynski, 1895; Харито- 12.05.2015. Hüseynov E.F. нов, 1936; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Мамедов, Azərbaycanda yayılması: Lənkəran, Abşe- 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Maru- ron yarımadası, Böyük Qafqazın cənub yamacları, sik et al., 2004; Гусейнов, 2008; Гусейнов, 2013). Muğan düzü, İsmayıllı, Xaçmaz, Şamaxı, Şuşa, Dünyada yayılması: Holarktika. Qax, Balakən, Ağdaş, Göygöl, Lerik, Neftçala, Lənkəran təii vilayəti, Xaçmaz, Qax, Balakən, Şə- Cins: Steatoda Sundevall, 1833 rur, Şahbuz, Göygöl Milli Parkında, Ağstafada və Steatoda albomaculata (De Geer, 1778) Qarayazı Dövlət Təbiət Qoruğunda rast gəlinib Material: 2♀♀, Goranboy, Bozdağ, (L.Koch, 1878; Дунин, 1979; Дунин, 1984; Ду- 12.05.2015, E.Hüseynov. нин, 1989; Мамедов, 1992; Logunov, 2001; Maru- Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımada- sik et al., 2004; Aлиева, 2010; Xasayeva, 2014). sı, Böyük Qafqazın cənub yamacları, Muğan düzü, Dünyada yayılması: Palearktik növdür Lənkəran Təbii Vilayəti, İsmayıllı, Şərurda və Şa- (Məmmədov və b., 2012). maxıda rast gəlinib (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., Cins: Salticus Latreille, 1804 2003; Marusik et al., 2004; Гусейнов, 2008). Salticus tricinctus (C.L.Koch, 1846) Dünyada yayılması: Kosmopolit növdür. Material: 1♂, Goranboy, Bozdağ, 12.05.2015, Qeyd: Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni E.Hüseynov.