O'zbekistonda Davlat Va Mahalliy Boshqaruv Tarixi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA 'LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG'BEK NOMIDAGI O ‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI O‘ZBEKISTON TARIXI KAFEDRASI BAHODIR ESHOV O‘ZBEKISTONDA DAVLAT VA MAHALLIY BOSHQARUV TARIXI Toshkent 2014 1 bo‘lgan yosh avlodni tarbiyalashda, ularga Vatan tuyg‘usini yanada teranroq anglashda, milliy g‘urur va iftixor, vatanparvarlik tuyg‘ularini singdirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz Prezidenti Islom SO‘Z BOSHI Karimov ta’kidlaganidek, «o‘z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q»1. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Vatan tarixining barkamol Ushbu o‘quv qo‘llanmasi Vatanimiz tarixining qadimgi tosh davridan insonni shakllantirishdagi o‘rniga yuksak baho berib: «Tarixga murojaat boshlab, hozirgi kunigacha bo‘lgan ulkan davrni o‘z ichiga oladi. qilar ekanmiz, bu xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Mavzularni yoritish jarayonida muammolarning tub mohiyati, tarixiy- Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan xalqning madaniy jarayonlarning asoslari, omillari va rivojlanishi, sabablari, kelajagi ham bo‘lmaydi»1, – degan edi. oqibatlari va natijalari sharhiga e’tibor berildi. Shuningdek, mualliflar O‘zbekiston tarixini xolisona va haqqoniy o‘rganish masalasiga Vatanimiz hududida bo‘lib o‘tgan tarixiy-madaniy, ijtimoiy-siyosiy va yurtboshimiz asarlarida alohida urg‘u berib, o‘zbek xalqi davlatchiligi iqtisodiy jarayonlar haqida xolisona xulosalar chiqarishga intilganlar. tarixidagi boy an’analarni tadqiq etish masalasi dolzarb muammo tarzida Mualliflar tarixiy manbalar, ilmiy tadqiqotlar va tariximizga oid ta’kidlanadi2. Shu bois Prezident Islom Karimovning tashabbusi bilan 2012- adabiyotlarni o‘rganish asosida, boy va sermazmun uzoq va mashaqqatli yil 27-yanvarda «O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim tariximizni sodda va tushunarli tarzda yetkazishga harakat qildilar. Albatta, vazirligi huzurida O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha jamoatchilik ushbu qo‘llanmada bayon qilingan tarixiy davrlar, voqyealar, bosqichlar kengashini tashkil etish to‘g‘risida» qaror qabul qilindi3. hamda sanalar hozirgi mustaqillik davri nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilgan Haqiqatan ham, Vatan tarixini chuqur o‘rganish, tadqiq etish, uning va xolis baho berilgan. Biroq ularni yoritishda o‘quvchi-kitobxonlarda boy va sermazmun sahifalariga bugungi kun nuqtai nazaridan atroflicha muayyan takliflar, fikr-mulohazalar tug‘ilishi mumkin. Kitobni yanada xolisona baho berish davr talabidir. Chunki tarixni o‘rganmay, barkamol mukammal holga keltirish, to‘ldirish hamda fundamental darajada avlodni shakllantirib bo‘lmaydi. takomillashtirish yuzasidan fikrlar bo‘lsa, bajonu dil qabul qilamiz. Vatan tushunchasi tarixiy xotira, tarixiy ong zamirida shakllanadi. Vatan tuyg‘usi esa yoshlik davridan vujudga kelib, ildiz otib, takomillashib boradi. Ushbu tuyg‘uning takomili o‘rta va oliy ta’lim muassasalaridagi gumanitar ta’lim, eng avvalo, Vatan tarixini o‘rganish orqali mustah- kamlanadi. O‘zbekiston tarixi nihoyatda uzoq yo‘lni bosib o‘tgan. Mamlakati- mizni g‘oyat murakkab va mashaqqatli hayot sinovlariga dosh berib bugun- gi istiqlolga erishuvida yuz minglab Vatandoshlarimizning ulkan hissasi borligini e’tirof etmoq joizdir. Qolaversa, eng qadimgi davrlardan boshlab jahon sivilizatsiyasi o‘choqlaridan biri hisoblangan yurtimizda mahalliy xalqlarga xos mislsiz tarixiy-madaniy jarayonlar bo‘lib o‘tgan. O‘lkamiz hududlari dunyo tamadduni tarixiy taraqqiyotida o‘chmas iz qoldirgan olimu fuzalolar, davlat arboblari, buyuk sarkardalar bilan haqli ravishda faxrlansak arziydi. Chunki O‘zbekiston tarixi kelajagimiz bunyodkorlari 1 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. – Т., 1992, – Б. 71. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. – Т., 2011. – Б. 165-166. 3 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – 2012. – 5-сон. 1 Каримов И. А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т., 2008. – Б.4. 3 4 Mustaqillik sharofati bilan ajdodlarimizning ilmiy, axloqiy va diniy bilimlari, asrlar davomida turli sohalarda to‘plagan boy tajribasi, qarashlari, milliy qadriyatlarini to‘liq o‘rganish, ularni O‘zbekiston mustaqilligini I bob mustahkamlash, demokratik huquqiy davlat qurish, mamlakatimizni buyuk O‘ZBEKISTON TARIXI FANINING PREDMETI, davlatlar qatoriga ko‘tarish, xalq farovonligini yuksaltirishdek olijanob NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI VA AHAMIYATI maqsadga xizmat qildirish muqaddas burchimizdir. Ikkinchidan, O‘zbekiston tarixini fan sifatida o‘qitib, ijtimoiy jarayonlarni chuqur tahlil qilish orqali rivojlanish qonuniyatlari, sabab va 1-§. O‘zbekiston tarixi fanining predmeti va vazifalari oqibatlarini aniqlash va tushuntirib berish bilan yoshlarning ilmiy dunyoqa- rashini shakllantirish, intellektual qobiliyatini yuksaltirish maqsadlariga O‘zbekiston tarixini o‘rganish bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb erishiladi. Tarixiy jarayonlarning tasodifiy, o‘zaro bog‘lanmagan emas, etmoqda. Chunki huquqiy-demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini aksincha, muayyan rivojlanish qonuniyatiga, mantig‘iga ega hodisalar shakllantirish vazifasini faqat o‘z Vatani tarixini yaxshi bilgan, qalbida unga ekanligini tushunib yetgan ongli inson aldanmaydi. Zero, u har bir narsani xizmat qilishni muqaddas burch ekanligini his qilgan, ijtimoiy faol aql va mantiq tarozisiga solib ko‘radi va to‘g‘ri xulosa chiqara oladi. fuqarolarni tarbiyalash orqali hal etish mumkin. Shuning uchun ham, Uchinchidan, O‘zbekiston tarixi millatimizning o‘zligini anglashiga O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning tashabbusi bilan Vatanimiz salmoqli hissa qo‘shadi. Aynan O‘zbekiston tarixini o‘rganish jarayonida tarixi va madaniyatini ta’lim-tarbiya tizimining barcha muassasalarida xalqimizning o‘zligini anglashga bo‘lgan ehtiyoji to‘laroq ta’minlanadi. o‘rganish muhim siyosiy vazifa sifatida belgilandi1. Prezident Islom Karimovning ta’kidlashicha: «Yurtimizni yangi bosqichga, «Tarix» so‘zi, aslida, arabcha bo‘lib, o‘zbek tilida «voqyealar, o‘tmish yangi yuksak marraga olib chiqmoqchi ekanmiz, bunda bizga yorug‘ g‘oya haqida aniq hikoya qilish» ma’nosini anglatadi. kerak. Bu g‘oyaning zamirida xalqimizning o‘zligini anglash yotadi. 1 O‘zbekiston tarixi jahon tarixining tarkibiy qismi bo‘lib, o‘z predmeti Haqqoniy tarixni bilmasdan turib esa o‘zlikni anglash mumkin emas» . va vazifalariga ega. O‘zbekiston tarixi fanining predmeti eng qadimgi To‘rtinchidan, mustaqil davlatimizning kishilik jamiyati tarixiy zamonlardan bugungi kungacha xalqimiz hayotida kechayotgan ijtimoiy, taraqqiyotida o‘zini oqlagan insonparvar demokratik rivojlanish yo‘lini siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ma’naviy jarayonlarning yuzaga kelishi, tanlashi, turli siyosiy partiyalar, harakatlar va birlashmalar faoliyatida ishtirok etayotgan fuqarolarning davlatimizning barqaror rivojlanishi uchun rivojlanishi va inqirozga uchrashi qonuniyatlarini o‘rganishdan iborat. siyosiy ongi va madaniyati yuksak darajada bo‘lishi talab etiladi. Boshqacha aytganda, O‘zbekiston tarixi ajdodlarimiz hayoti bilan bog‘liq O‘zbekiston tarixi fani jahondagi ilg‘or demokratik kuchlarning, voqyealar rivojining mantig‘i, sabab va oqibatlarini, asrlar davomida davlatlarning tajribalarini umumlashtirish asosida fuqarolarning siyosiy to‘plangan tajriba hamda saboqlarni o‘rganadi. madaniyatni shakllantirish orqali, ularni boshqarish ishlarida ishtirok O‘zbekiston tarixini o‘rganish zarurati quyidagilardan kelib chiqadi. etishida xatoga yo‘l qo‘ymaslik uchun yo‘l-yo‘riqlarini ko‘rsatib berish kabi Birinchidan, bugungi kunda O‘zbekiston hududida istiqomat qila- bir qator siyosiy-amaliy vazifalarni ham bajaradi. yotgan xalqlarning tarixi uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Tarixiy manbalar, Beshinchidan, tarix ijtimoiy fan sifatida barkamol avlodni tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodi namunalari yurtimiz jahon tamadduni beshiklaridan biri dolzarb ahamiyatga ega. Yurtboshimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, «Tarix bo‘lganini ko‘rsatadi. Bu qadimiy va tabarruk zamindan buyuk allomalar, millatning haqiqiy tarbiyachisiga aylanib bormoqda. Buyuk ajdodlarimizning fozilu fuzalolar, olimu ulamolar, siyosatchi va sarkardalar yetishib chiqqan. ishlari va jasoratlari tarixiy xotiramizni jonlantirib, yangi fuqarolik ongini Diniy va dunyoviy ilmlar yaratilgan va sayqal topgan. Miloddan avvalgi va shakllantirmoqda. Axloqiy tarbiya va ibrat manbaiga aylanmoqda»2. undan keyingi davrlarda bunyod etilgan inshootlar, osori-atiqalar, bu zaminda dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, me’morchilik va shaharsozlik san’ati rivoj topganidan dalolat beradi. 1 Каримов И. А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т. 7. – Т., 1999. – Б. 137–153. 1 Qarang:: Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т.3. – Т., 1996. 2 Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т.6. – Т., 1998. – – Б. 38. Б.127. 5 6 2-§. O‘zbekiston tarixini o‘rganishning ilmiy-nazariy uchun yagona iqtisodiy va ma’naviy makon bo‘lib kelgan. Mazkur ulkan va uslubiy asoslari hududda yashovchi urug‘, qabila, qavm, elatlar etnik jihatdan o‘zaro ta’sir va aloqada bo‘lgan. Shu sababli, O‘zbekiston tarixini qo‘shni mamlakatlar Tarixni o‘rganishning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari deganda tarixi bilan bog‘liq va bir xalqni ikkinchisiga qarama-qarshi qo‘ymagan voqyea, hodisa, jarayonlarni, tarixiy shaxslarning faoliyatini to‘g‘ri, haqqo- holda o‘rganish kerak. niy yoritish, xolisona tahlil qilishning umume’tirof etilgan, shuningdek Obyektivlik. Tarixiy voqyealarni o‘rganishning ushbu asosiy qoidasi xususiy qonun-qoidalari va uslublari majmui tushuniladi. butun borliqning, har bir tarixiy