Muzea Kościelne Wobec Nowych Wyzwań
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MUZEA KO MUZEA Ś CIELNE WOBECNOWYCHWYZWA GŁÓWNYM ZADANIEM MUZEÓW KOŚCIELNYCH JEST NIE TYLKO GROMADZENIE, PRZECHOWYWANIE I EKSPONOWANIE DZIEDZICTWA HISTORYCZNO- -ARTYSTYCZNEGO, ALE NADE WSZYSTKO ICH FUNKCJA PASTORALNA, TJ. OŻYWIANIE WIARY I KRZEWIENIE KULTURY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ. ABY TE ZADANIA MUZEA KOŚCIELNE MOGŁY OWOCNIE WYPEŁNIAĆ, I PRZEZ TO STAĆ SIĘ Ń SKUTECZNYM NARZĘDZIEM KOŚCIOŁA W JEGO MISJI EWANGELIZACYJNEJ, MUZEA KOŚCIELNE POWINNY BYĆ ODPOWIEDNIO DOWARTOŚCIOWANE. KONIECZNE SĄ ZATEM: OKREŚLENIE ICH STATUSU W RELACJI DO PRAWA PAŃSTWOWEGO, ODPOWIEDNIE WOBEC NOWYCH WYZWAŃ URZĄDZENIE, ZASTOSOWANIE NOWYCH TECHNOLOGII W EKSPOZYCJI, INWENTARYZACJA I DOKUMENTACJA ZBIORÓW, KSZTAŁCENIE KADR, PROMOCJA, EDUKACJA I DOFINANSOWANIE. REALIZACJI TYCH POSTULATÓW W PRAKTYCE NIECH PRZYŚWIECAJĄ SŁOWA KARD. FRANCESCO MARCHISANO (1929–2014), WIELCE ZASŁUŻONEGO TEORETYKA W DZIEDZINIE TROSKI O DOBRA KULTUROWE KOŚCIOŁA: „CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY W TAKIM WYMIARZE PLANUJE PRZYSZŁOŚĆ, W JAKIM KORZYSTA Z PRZESZŁOŚCI. W TAKIEJ MIERZE, W JAKIEJ 012 WIERZĄCY ODNAJDUJE WŁASNĄ HISTORIĘ, KORZYSTA ZE SZTUKI, ŚWIĘCIE ŻYJE, W TAKIEJ OGŁASZA, ŻE DEUS OMNIA IN OMNIBUS”. MUZEA KOŚCIELNE WOBEC NOWYCH WYZWAŃ Pod redakcją naukową s. Natanaeli Wiesławy Błażejczyk, Piotra Majewskiego Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów 12 MUZEA KOŚCIELNE WOBEC NOWYCH WYZWAŃ Pod redakcją naukową s. Natanaeli Wiesławy Błażejczyk, Piotra Majewskiego Materiały konferencji zorganizowanej w dniach 18–20 października 2017 r. przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Radę ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Konferencji Episkopatu Polski przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod patronatem honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy oraz Jego Ekscelencji Księdza Arcybiskupa Stanisława Gądeckiego Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Warszawa 2019 SPIS TREŚ CI SŁOWO WPROWADZAJĄCE Jarosław Sellin, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 13 Biskup Michał Janocha, Rada ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Konferencji Episkopatu Polski 17 WYKŁAD INAUGURACYJNY Andrea Spiriti 25 Collezioni e musei sacri a Milano: dal IV al XXI secolo MUZEA KOŚCIELNE ZA GRANICĄ Renata Kutera Zdravkovska 49 Dom Pamięci Matki Teresy w Skopje Štěpán Sittek 61 Muzeum Archidiecezjalne w Ołomuńcu – przykład dobrej współpracy Kościoła i państwa Martin Motyčka 73 Diecézní muzeum v Brně – první instituce svého druhu v České republice po roce 1989 – exkurz do historie a pohled do budoucnosti Ludmila Packová 87 ′The Healing of the Blind′: A pastoral educational program for children in the Diocesan Museum in Brno Birutė Valečkaitė 97 The Church Heritage Museum in Vilnius Krzysztof Szebla 105 Dzieje Muzeum Archidiecezji Lwowskiej i jego „dzisiaj” MUZEA KOŚCIELNE W POLSCE – PRÓBA DIAGNOZY Piotr Paweł Maniurka 115 Prawna ochrona zabytków kościelnych. Problemy dóbr kultury w świetle norm kościelnych Piotr Stec 129 Muzea kościelne z perspektywy prawa państwowego Beata Skrzydlewska 133 Problemy i wyzwania muzealnictwa kościelnego w Polsce. Historia i współczesność Joanna Grzonkowska 147 Status muzeów „prywatnych” w świetle obowiązującej ustawy o muzeach Michał Niezabitowski 157 Muzeum. Między misją a rynkiem MUZEA KOŚCIELNE W POLSCE – STUDIA PRZYPADKÓW s. Natanaela Wiesława Błażejczyk, Tomasz Grabowski 167 Muzealnictwo i kolekcjonerstwo Koś cioła rzymskokatolickiego w Polsce. Przegląd zbiorów Jacek Pietruszka 215 Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach – Dom Świętego Urszula Stępień 227 Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu – muzeum „muzealne” Piotr Pasek 247 Muzeum Parafi alne w Grybowie na tle muzealnictwa kościelnego diecezji tarnowskiej Aleksandra Pudelska 289 Sytuacja muzealników w muzeach kościelnych na przykładzie Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu Eugeniusz Zawałeń 301 Prezentacja zbiorów cerkiewnych greckokatolickiej archidiecezji przemysko-warszawskiej Jacek Macyszyn 311 Muzeum Ordynariatu Polowego. Historia i tradycja polskiego duszpasterstwa wojskowego Ewa Korpysz 337 Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, historia i współczesność. Dwa lata działalności w nowej siedzibie (2015–2017) Barbara Piotrowska 355 Historia i działalność Muzeum Diecezjalnego w Płocku Wacław Umiński 375 Zbiory misyjne w Muzeum Historyczno-Misyjnym Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie o. Jan Stanisław Rudziński OSPPE 393 Korony Matki Bożej w zbiorach sztuki klasztoru jasnogórskiego. 300-lecie Królowania Maryi w Narodzie Polskim Helena Hryszko, Jerzy Żmudziński 407 O potrzebie utworzenia muzeum tekstylnych paramentów liturgicznych w klasztorze oo. Paulinów na Jasnej Górze Marek Wojnarowski 431 Tekstylia w zbiorach kościelnych – przechowywanie, inwentaryzacja, konserwacja i ekspozycja Tomasz Grabowski 445 Historia powstania Muzeum Diecezjalnego w Łomży Piotr Paweł Maniurka 455 Muzeum Diecezjalne w Opolu z perspektywy minionych 30 lat Wincenty Pytlik 459 Historia i działalność Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie KOMUNIKATY Dorota Janiszewska-Jakubiak 467 Ochrona zabytków sakralnych za granicą. Działalność Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Mariusz Czuba 491 Zabytki sakralne na liście Pomników Historii Maria Czaputowicz, Jan Edmund Kowalski 501 Miejsce instytucji muzealnych w Programie „Niepodległa” Alicja de Rosset 511 Digitalizacja zbiorów muzeów kościelnych Piotr Jacek Jamski 515 Projekt naukowy Corpus Campanarum Poloniae Olgierd Jakubowski 529 Instrumenty wspierające bezpieczeństwo zbiorów kościelnych. Krajowy wykaz zabytków skradzionych – przykłady zastosowania Adam Grajewski 543 Problematyka zagrożeń i zwalczania przestępczości przeciwko zabytkom sakralnym w Polsce s. Natanaela Wiesława Błażejczyk 549 Diagnoza stanu polskiego muzealnictwa kościelnego Andrzej Rusak 557 W trosce o muzea i skarbce kościelne s. Natanaela Wiesława Błażejczyk 561 Muzealnictwo Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Konkluzje i perspektywy 11 SŁOWO WPROWADZAJĄCE JAROSŁAW SELLIN BISKUP MICHAŁ JANOCHA SEKRETARZ STANU PRZEWODNICZĄCY RADY W MINISTERSTWIE KULTURY DS. KULTURY I OCHRONY I DZIEDZICTWA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NARODOWEGO KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI 13 Wielce Szanowni Państwo, Drodzy Goście, Uczestnicy konferencji Muzea kościel- ne wobec nowych wyzwań. Czuję się zaszczycony, mogąc otwierać pierwszą w najnowszej historii polskiego muzealnictwa konferencję poświęconą muzeom Kościoła rzymskokatolickiego w Pol- sce, zatytułowaną Muzea kościelne wobec nowych wyzwań, która zgromadziła przed- stawicieli z ponad stu muzeów diecezjalnych oraz zakonnych, działających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, oraz liczne grono gości zagranicznych reprezentujących pokrewne instytucje, w szczególności z krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Wypada wyrazić szczególną wdzięczność Prezydentowi Rzeczypospolitej, Panu Andrzejowi Dudzie, który objął konferencję honorowym patronatem, oraz współorgani- zatorom wydarzenia: Radzie ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturalnego Konferen- cji Episkopatu Polski oraz Narodowemu Instytutowi Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, instytucji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, współrealizującej to znaczące dla polskiego muzealnictwa zadanie przy fi nansowym zaangażowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzealnictwo i kolekcjonerstwo związane z Kościołem rzymskokatolickim w Polsce należy postrzegać w procesie długiego trwania kultury (by odwołać się do sformułowa- nia Fernanda Braudela) w wielorakich jego wymiarach: aksjologicznym, estetycznym, państwowotwórczym. Ten ostatni godzien jest podkreślenia w szczególności w kon- tekście nierzadkich w dziejach Polski czasów braku państwowości lub też jej niesuwe- rennego statusu. Zbiory muzeów kościelnych, skala ich różnorodności, nie odbiegają w wymiarze wartości dziedzictwa materialnego i niematerialnego od kolekcji muzeów publicznych, państwowych i samorządowych instytucji kultury. Spotykamy w nich bo- wiem niezmierną paletę ludzkich, acz doświadczonych Bożą iskrą świadectw geniu- szu człowieka oraz kreatywnych zdolności Natury: malarstwa, rzeźby, sztuki użytkowej z rzadkimi przykładami wotywnego złotnictwa, ale również bogate zbiory archiwaliów i starych druków. Pamięć o doświadczeniu przeszłości otwiera drogę do diagnozy stanu dnia dzi- siejszego i ku zawartym w tytule konferencji wyzwaniom. Składają się na ową dia- gnozę z jednej strony studium problemów związanych z systemem funkcjonowania 14 muzealnictwa kościelnego w Polsce (ochrona prawna zabytków kościelnych, status muzeów kościelnych w świetle obowiązującej ustawy o muzeach, by wskazać na przykłady), z drugiej zaś – liczne studia przypadków, detaliczny przegląd muzeów ko- ścielnych w Polsce oraz ich zagranicznych odpowiedników, zgromadzonych w nich zbiorów, prowadzonej działalności, realizowanych inwestycji. Powstała w ten sposób panorama polskiego muzealnictwa kościelnego, także w formie trwałej, dokumentacyj- nej publikacji, jest jednym z najcenniejszych owoców konferencji. Opisując realia dnia dzisiejszego, nie sposób nie zwrócić uwagi na wiele przykła- dów dobrej współpracy między instytucjami Państwa Polskiego a instytucjami Kościo- ła rzymskokatolickiego na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i narodowego, dla której to współpracy ramę prawnomiędzynarodową stanowi konkordat zawarty między Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską: inwestycje realizowane ze środków zwa- nych europejskimi i norweskimi, projekty fi nansowane z programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Wieloletniego Programu Rządowego „Niepodległa”, zabytki sakralne