¶y{Z¶Z Ymam UNION DHARA AZwH«$‘{UH$m OwbmB© - {gV§~a 2018 July - September, 2018 àH$meZ {V{W : 14.11. 2018

Contents · n[aÑí¶ 3 · ‘mohZ-X-ìhmBQ> Q>mBJa 48

· gwñdmJV‘²-Ab{dXm 4 · ½dm{b¶a H$m qg{Y¶m KamZm 49 ‘hmà~§YH$ (‘m. g§.) · g§nmXH$s¶ 5 · B§Xm¡a Ho$ 춧OZ 50-51 ~«Ooída e‘m© · ‘hmà~§YH$ H$s ~mV 6 · amï´>r¶ CÚmZ : H$mÝhm 52 General Manager (HR) · H$mì¶Ymam 7 · Ralamandala wildlife 53 Brajeshwar Sharma · gm{h˶ OJV go... 8-9 · em¡¶© ñ‘maH$ 54 g§nmXH$ · AJ«Ur ~¢H$ 55 S>m°. gwb^m H$moao · MP at a glance 10-11 Editor · ‘ܶ àXoe ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ 12-13 · ~YmB©/h‘| Jd© h¢/ sportingly Yours 56 Dr. Sulabha Kore · ‘.à.EH$ Eo{Vhm{gH$ {nQ>mam 14-15 · {eIa H$s Amoa/ew^‘ñVw... 57 g§nmXH$s¶ gbmhH$ma · B§Xm¡a/O~bnwa 16-17 A{dZme Hw$‘ma qgh · Face in UBI crowd 58-59 · ardm/½dm{b¶a 18-19 Ho$. nr. AmMm¶© · Legally speaking 60-61 {ZVoe a§OZ · Art & crafts in the heart amOoe Hw$‘ma · {Xì¶m§J {dÚmb¶/ of 20-21 gX²Jwé ZoÌ {M{H$Ëgmb¶ 62-63 Editorial Advisors · ‘ܶ àXoe Ho$ CÚmoJ 22 · Ordnance factory/¶y{ZH$m°n©/ Avinash Kumar Singh · à^mV ‘y{V© 64-65 K. P. Acharya A’$s‘ H$s IoVr 23 Nitesh Ranjan · Social status of MP/$‘hÿ 24-25 · ‘. à. {dÚwV ‘§S>b 66

Rajesh Kumar · ‘.à. Ho$ H«$m§{VH$mar 26-27 · A‘¥Vbmb doJS>/Ab§H$ma Ádobg© 67

· Religious hue of M.P. 28-29 · nwañH$ma Ed§ gå‘mZ 68 Printed and published by Dr. Sulabha Kore on behalf of Union Bank of India and · ‘.à. Ho$ ‘hÎdnyU© g§J«hmb¶ 30-31 · g‘mMma Xe©Z 69-77 printed at JAYANT PRINTERY LLP · Retired but not tired 78-79 352-54, Murlidhar Temple Compound, · ‘m§ Z‘©Xm/AmoaN>m 32-33 Near Thakurdwar Post Office, · ‘.à. H$m {Xb XoImo/IOwamhmo 34-35 · MD/ED Club/Champions 80 J.S.S. Road, Mumbai-400002. and published at Union Bank Bhavan, · ~a‘mZ/M§~b Ho$ ~rhS>/ · qhXr {Xdg CËgd, 2018 81 239, Vidhan Bhavan Marg, ndm¶m 36-37 · OTS Negotiator 82-83 Nariman Point, Mumbai-400021. · H${dVm go gmjmËH$ma... 38-39 · gmoba nm°da ßbm§Q>/qgJam¡br 84 Editor - Dr. Sulabha Kore E-mail : [email protected] · B§Xm¡a H$s nma§n[aH$ gm{S>¶m± 40-41 · ½dm{b¶a H$m {H$bm 85

Our Address : Union Dhara, · ‘.à. ‘yb OZOm{V¶m±/~mK 42-43 · hoëW Q>rßg/MaH$ H$m H$moZm 86 11th Floor, Union Bank Bhavan, · · Contest No.147 239, Vidhan Bhavan Marg, ~m§YdJT> 44-45 AmnH$s nmVr/ 87 Nariman Point, Mumbai - 400 021. · ‘ܶ àXoe H$m g§JrV 46-47 · Back Cover 88 E-mail : [email protected] Bg n{ÌH$m ‘| 춳V {dMmam| go à~§YZ H$m gh‘V hmoZm A{Zdm¶© Zht h¡. Mob. No. 9820468919 Designed and Printed at JAYANT PRINTERY L.L.P., Mumbai-400002. Tel.: 22896595 / 22896545 / 22896590 n[aÑí¶ PERSPECTIVE

{ච¶y{Z¶ZmBQ²g, Dear Unionites, eVmãXr df© H$s hm{X©H$ ew^H$m‘ZmE±! Centenary Year Greetings to all! ‘wPo ¶h ~VmVo hþE A˶§V Iwer hmo ahr h¡ {H$ h‘mar J¥h-n{ÌH$m "¶y{Z¶Z Ymam' I am happy to share with you that our in-house magazine ‘Union H$m ¶h A§H$ ~ohX ZdmoÝ‘ofr {df¶ H$mo boH$a àH$m{eV hmo ahm h¡. h‘mar ¶y{Z¶Z Dhara’ has come up with a very innovative topic for this edition. Ymam Q>r‘ Zo joÌ’$b H$s Ñ{ï> go ^maV Ho$ Xÿgao g~go ~‹S>o amÁ¶, ‘ܶàXoe H$mo Our Union Dhara team has put-in lot of efforts to bring the 3600 view of India’s second largest state by area, . g^r Ñ{ï>H$moUm| go XoIZo H$m gamhZr¶ à¶mg {H$¶m h¡. H¥${f Ed§ I{ZO g§nXm go The state, being among the richest in mineral deposits and g‘¥Õ ¶h amÁ¶, 75 {‘{b¶Z {Zdm{g¶m| Ho$ gmW OZg§»¶m H$s Ñ{ï> go nm§Mdm agriculture, is the fifth largest in terms of population with over Á¶ h¡. Hw$b joÌ’$b H$m 30% ^mJ dZm| go AmÀN>m{XV hmoZo Ho$ H$maU ¶h àXoe 75 million residents. The state is also naturally blessed with over àmH¥${VH$ Ñ{ï> go ^r A˶{YH$ g‘¥Õ h¡. ¶hm± H$B© Eo{Vhm{gH$ Yamoha h¢, Omo 30% forest area. There are several historical treasures, which Bgo AmXe© n¶©Q>Z ñWb ~ZmVo h¢. Bgr{bE ‘ܶàXoe amÁ¶ H$mo "AVwë¶ ^maV make it an ideal tourist destination. The state of M.P. is rightly H$m {Xb' H$hm J¶m h¡. given a title of "The heart of Incredible INDIA". àXoe go CƒV‘ O‘mam{e¶m| Ho$ MbVo, ‘ܶàXoe H$mo nma§n[aH$ ê$n go ~¢qH$J Madhya Pradesh has been traditionally known as resource CÚmoJ Ho$ EH$ g§gmYZ H|$Ð Ho$ ê$n ‘| OmZm OmVm h¡. hmbm{H$ ~‹S>r Vrd« J{V centre for banking industry with high deposits mobilization from the state. This reputation, however, is changing for better, as the go Am¡ÚmoJrH$aU H$mo ñdrH$ma H$aZo Ho$ H$maU A~ CgH$s ¶h N>{d ~Xb state embraces industrialization at a fast pace. Union Bank of ahr h¡. 29 ‘B©, 1962 H$mo O~bnwa (H¢$Q>moZ‘|Q>, ‘w»¶ emIm) ‘| AnZr India has a valued relationship with people of M.P. since 1962 nhbr emIm ImobZo Ho$ gmW hr ‘ܶàXoe Ho$ bmoJm| Ho$ gmW ¶y{Z¶Z ~¢H$ when the Bank opened its first branch at (Cantonment, Am°’$ B§{S>¶m Ho$ ~‹S>o ‘Ywa g§~§Y aho h¢. V~ go boH$a AmO VH$ {dH${gV Main Branch) on May 29th. We have since grown to have a hmoVo hþE, h‘mao nm±M joÌr¶ H$m¶m©b¶m| (^monmb, B§Xm¡a, O~bnwa, ½dm{b¶a network of 288 branches and 602 ATMs presently administered Am¡a ardm) Ho$ àemg{ZH$ Xm¶ao ‘| 288 emImAm| Ho$ gmW 602 EQ>rE‘ h¢. with 5 Regional Offices (, , Jabalpur, and {Og‘| ‘ܶàXoe amÁ¶ H$m {gV§~a 2018 H$s g‘m{á na ~¢H$ H$m {‘{lV Rewa). The Bank had a business mix of Rs 39755 crore as end September, 2018 in the state of Madhya Pradesh; w/w deposit H$mamo~ma é. 39755 H$amo‹S> VWm O‘m Ed§ A{J«‘ H«$‘e… é. 25109 H$amo‹S> Ed§ and credit outstanding was Rs 25109 crore and Rs 14644 crore é. 14644 H$amo‹S> h¡. ‘wPo ~ohX Iwer h¡ {H$ Amn h‘mar J¥hn{ÌH$m Ho$ ‘mܶ‘ respectively. I am happy that we are covering such a wonderful go BVZo AØþV amÁ¶ H$s ¶mÌm H$aZo Om aho h¢. state through our house journal. "¶y{Z¶Z Ymam' Ho$ joÌr¶ {deofm§H$m| H$mo h‘oem hr g^r dJ© Ho$ nmR>H$m| Ed§ H$‘©Mm[a¶m| Tropical issues of Union Dhara always acquired high praise from H$m ^mar à{VgmX {‘bm h¡. O¡gm {H$ Amn OmZVo h¢, ‘ܶàXoe AnZo Eo{Vhm{gH$, all readers and employees. As you are aware, MP is a miraculous, ^m¡Jmo{bH$, gm§ñH¥${VH$ Am¡a nma§n[aH$ IµOmZm| Ho$ gmW ^maV H$m EH$ M‘ËH$mar Am¡a incredible state of India having its own historical, geographical, AVwë¶ amÁ¶ h¡. AnZo Bg {deofm§H$ Ho$ gmW ¶y{Z¶Z Ymam Zo ‘ܶàXoe Ho$ bJ^J cultural and traditional treasures. Union Dhara tried its best to cover all aspects of MP through this special issue and I am sure g^r nhbwAm| H$mo em{‘b H$aZo H$m ^anya à¶mg {H$¶m h¡ Am¡a ‘wPo {dœmg h¡ {H$ you will love this. ¶h A§H$ AmnH$mo ~ohX ng§X AmEJm. We have stepped into our Centenary Year. Our Bank has planned h‘ AnZo eVmãXr df© ‘| àdoe H$a aho h¢. amï´> H$s godm ‘| àma§{^H$ gm¡ dfm] H$mo a series of initiatives to commemorate our journey through first ¶mX H$aVo hþE, h‘mao ~¢H$ Zo H$B© ZE àñVmdm| H$s ûm§¥Ibm noe H$aZo H$s ¶moOZm 100 years of service to the Nation. I urge each and every Unionite ~ZmB© h¡. ‘¢ à˶oH$ ¶y{Z¶ZmBQ> go AZwamoY H$ê$§Jm {H$ do Bg Adga H$m Cn¶moJ to use this opportunity to connect with people, maximize the bmoJm| go Ow‹S>Zo, bmoJm| Ho$ ~rM AnZr CnpñW{V H$m Xm¶am ~‹T>mZo Ed§ ~¢H$ H$s effect of our outreach, and enhance our brand perception. Let ~«m§S> B‘oO H$m {dñVma H$aZo ‘| H$a|. AmB¶o, AnZo Bg eVmãXr df© ‘| h‘ AnZo us build on this momentum to improve our business & financials ì¶dgm¶ Am¡a Am{W©H$ d¥{Õ H$s J{V H$mo Am¡a VoO H$a|. in our Centenary Year. ew^H$m‘ZmAm| Ho$ gmW! With best regards,

(amO{H$aZ a¡ Or.) (Rajkiran Rai G.) ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 3 gwñdmJV‘²

Shri Gopal Singh Gusain has assumed charge as Executive Director of our Bank on 20.09.2018. Shri Gopal Singh Gusain, aged 56 years, is a Science graduate from Garhwal University and is an Associate Member of Institute of Cost & Management Accountants of India and Indian Institute of Bankers. He also holds Diploma in Treasury, Investment and Risk Management. As a career banker with the Punjab National Bank (PNB), Shri Gusain has exposure of 24 years of working in field as well as administrative Offices. He has worked in Credit and Risk Management function extensively. He has held various positions such as Chief Executive of Hongkong Operations, Group Chief Risk Officer, Group Compliance Officer and General Manager Recovery, General Manager Corporate Credit. He was a core member of the team which developed Risk Models & Systems of PNB and also developed concept of Large Corporate Credit structure. He was involved in developing Centralized Loan Processing System and was over looking Enhanced Access & Service Excellence (EASE) implementation in PNB for credit related actions. He has active interest in trekking.

Ab{dXm

Shri VINOD KATHURIA, Executive Director, retired from the services of our Bank on 31.07.2018 on attaining the age of superannuation. A grand function was organized on the day to bid a fond farewell to Shri Kathuria. In his parting message, Shri Kathuria expressed, "I find a sense of pride, satisfaction and joy of being able to positively contribute to lives of numerous customers, colleagues, friends and family. I feel blessed to have served in all facets of banking. I am especially indebted to Unionites for accepting me in the Union Bank family from day one with a distinctive warmth and love, which I will treasure in depth of my heart. I found great camaraderie in my colleagues in the Board, who together make a formidable team that promises to take our Bank to greater heights. CËgmh O¡gm ~b Zht. {Zamem O¡gm H$moB© amoJ Zht. Union Bank is a story of hope and determination amidst adversity. While many others wilted under challenge from new generation private sector banks, we adapted, and thrived well, growing from being 10th largest to be 5th largest nationalised bank by assets. My experience as a banker has convinced me that there is no dearth of business anywhere but speed is the essence. A banker must see business even while he walks on the street. Union Plus is another product of our Bank with immense potential since traders are backbone of the economy." Taking a cue from his life philosophy 'Work Hard, Party Harder', he reiterated, "there need not be trade-off in work and life; if you give your undivided attention to work while you are in office, you can enjoy quality time with your friends and family at home. We must organize our work in a way that it brings meaning to our life and not take it away from us. I wish you all very happy and fulfilling life." Union Dhara wishes him a very happy and active retirement!

4 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 XmoñVm| Dear friends, hmb hr ‘| h‘mao ‘ܶàXoe amÁ¶ H$mo CÎmamI§S> amÁ¶ Ho$ gmW "gmhgr n¶©Q>Z Our Madhya Pradesh state has recently won the award for the hoVw CËH¥$ï> amÁ¶' nwañH$ma go gå‘m{ZV {H$¶m J¶m. gM H$hm Om¶ Vmo ¶h ‘Best State for Adventure Tourism’ alongwith Uttarakhand. amÁ¶ AVwë¶ ^maV H$m öX¶ h¡ Am¡a ¶{X ‘wPo nyN>m Om¶ Vmo ¶{X Bg amÁ¶ go This State is really the heart of incredible India and believe me AmnH$mo Am¡a aËZm| H$mo àmá H$aZm h¡ ¶m A{YH$ OmZH$mar boZr h¡ Vmo AmnH$mo this is where you have to dive deep to get more jewels. As you go deeper and into details the various destinations increase in Am¡a JhamB© ‘| CVaZo H$s Oê$aV h¡. O¡go hr Amn Bg amÁ¶ H$s JhamB© ‘| number. This state is home to cultural and spiritual heritage CVaVo h¢, H$B© ZE J§Vì¶m| H$s g§»¶m ~‹T>Vr h¡. AnZo Ag§»¶ ñ‘maH$m|, H$arZo with innumerable monuments, intricately carved temples, go Vameo JE ‘§{Xam|, ñVynm|, {H$bm| Am¡a ‘hbm| Ho$ gmW ¶h amÁ¶ gm§ñH¥${VH$ stupas, forts and palaces. The state is having three UNESCO Am¡a Ym{‘©H$ Yamoham| H$m Ka ~Z MwH$m h¡. ¶h amÁ¶ VrZ ¶yZoñH$mo {dœ World Heritages i.e. Sanchi, Bhimbethaka and Khajurao and Yamoham| AWm©V gm§Mr, ^r‘~oQ>H$m Am¡a IOwamhmo Ho$ gmW-gmW, {demb nd©V also this state is having mighty mountain ranges, rivers and ûm§¥IbmAm|, Z{X¶m| Am¡a KZo O§Jbm| go ^anya h¡, ¶hm± ^maV Ho$ {H$gr ^r H$moZo verdant forests and is easily approachable from any nook & go AmgmZr go nhþ§Mm Om gH$Vm h¡. corner of India. Bg ‘hËdnyU© amÁ¶ H$mo àñVwV H$aVo hþE ¶y{Z¶Z Ymam H$mo ~ohX Iwer hmo ahr Union Dhara is happy to project this important state as it also h¡ Š¶m|{H$ ¶h amÁ¶ AnZo ~¢H$ Ho$ H$mamo~ma ‘| ^r ‘hËdnyU© Am¡a C„oIZr¶ plays very significant and important role in Bank’s business. ^y{‘H$m {Z^mVm h¡. ha EH$ Ñ{ï> go gånÞ ¶h amÁ¶ Amn g^r H$mo {Z{üV Rich in every aspect this state will definetly attract all of you. ê$n go AmH¥$ï> H$aoJm. Friends, I am aware that we Bankers are first dedicated to our role as a Banker and then fulfilling our other responsibilities XmoñVm|, ‘¢ OmZVr hÿ± {H$ h‘ ~¢H$a, ~¢H$a Ho$ ê$n ‘| AnZr Cg ^y{‘H$m H$mo and as and when we find some spare time, we prsue our nhbo g‘{n©V hmoVo h¢ Am¡a ~mX ‘| Aݶ {µOå‘oXm[a¶m| H$mo nyam H$aZo Ho$ nümV, hobbies etc. and being our contributors you have done a great O~ ^r, O¡gm ^r Wmo‹S>m gm g‘¶ {‘bVm h¡, h‘ AnZo em¡H$ Ho$ ~mao ‘| gmoMVo job to make this issue of Union Dhara very special with your h¢ Am¡a ‘wPo Iwer h¡ {H$ h‘mao ¶moJXmZH$Vm©Am| Ho$ ê$n ‘| Amn g~ Zo Bg A§H$ contribution. H$mo {d{eï> ~ZmZo ‘| AnZm A‘yë¶ ¶moJXmZ {X¶m h¡. I am thankful to our Madhya Pradesh Team under the leadership lr ¶moJ|Ð qgh, joÌ ‘hmà~§YH$ ^monmb {OÝhm|Zo g^r g§~pÝYV ¶moJXmZH$Vm©Am| of Mr Yogendra Singh, Field General Manager who has played H$mo ào[aV H$aZo ‘| ~hþV ‘hËdnyU© ^y{‘H$m {Z^mB© h¡, CZHo$ ZoV¥Ëd ‘| H$m‘ H$aZo a very vital role to persuade all concerned to contribute and dmbr ‘ܶàXoe Q>r‘ Ho$ à{V ‘¢ AnZo Am^ma àH$Q> H$aVr hÿ±. ‘wPo Bg ~mV thus cover all possible aspects of Madhya Pradesh. I am happy H$s Iwer h¡ {H$ ‘oao g§dmXXmVm- gwlr CnmgZm {gag¡¶m, gwlr {Z{Y gmoZr, that my correspondents Ms. Upasana Sirsaiya, Ms Nidhi Soni, gd©lr AmZ§X Hw$‘ma, F${f e§H$a Mm¡Yar, ApIboe Hw$‘ma qgh Ed§ A{n©V Mr. Anand Kumar singh, Mr. Rushishankar Chaudhari, Mr. akhilesh Kumar and Mr. Arpit Jain played their roles actively O¡Z Zo g{H«$¶ ê$n go Bg A§H$ hoVw ¶moJXmZ {X¶m h¡. to bring out this issue extreamly well. A~ ¶h {deofm§H$, AmnHo$ hmW ‘| h¡ Am¡a ‘wPo Bg A§H$ Ho$ ~mao ‘| AmnH$s Now that the issue is in your hand, I am waiting for your à{V{H«$¶m Am¡a am¶ H$m B§VOma ahoJm. reactions and opinion regarding this issue. eVmãXr df© Ho$ CËgd H$s hm{X©H$ ew^H$m‘ZmAm| Ho$ gmW! Happy Centenary Celebration. AmnH$s, Yours truly,

S>m°. gwb^m H$moao Dr. Sulabha Kore

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 5 ‘hmà~§YH$, ^monmb H$s ~mV...

ï´>{nVm ‘hmË‘m Jm§Yr Ho$ Amerdm©X go àXÎm h‘mam ߶mam ~¢H$ ñdU© O¶§Vr df© ‘| àdoe H$a ahm h¡, Bg Jm¡adembr CnbpãY Ho$ Adga na, ‘¢ ^monmb A§Mbam H$s Amoa go {ච¶y{Z¶ZmBQ²g Ed§ à~wÕ nmR>H$m| H$m A{^Z§XZ H$aVo hþE ~YmB© Ed§ ew^H$m‘ZmE§ ào{fV H$aVm hÿ±. erf© à~§YZ Ed§ ¶y{Z¶Z Ymam Ho$ g§nmXH$ ‘ÊS>b Ho$ à{V ‘ܶàXoe Ho$ ¶y{Z¶ZmBQ²g H$s Amoa go {deof Am^ma 춺$ H$aVo hþE ‘wPo A{V àgÞVm hmo ahr h¡ {H$ AmnHo$ Ûmam ~¢H$ Ho$ eVmãXr df© ‘| "‘ܶàXoe {deofm§H$' àH$m{eV H$aZo Ho$ {bE ghf© ñdrH¥${V àXmZ H$s JB©. ‘ܶàXoe ^maV JUamÁ¶ Ho$ ‘ܶ ‘| pñWV hmoZo Ho$ gmW-gmW AZoH$ AgmYmaU {d{dYVmAm|, gm§ñH¥${VH$, Z¡g{J©H$, OZOmVr¶, dݶ Ord, bmoH$g§JrV, em¡¶© JmWm Am{X go n[anyU© h¡. àXoe ‘| nXñW ha ¶y{Z¶ZmBQ> gmWr Omoerbm Ed§ H$m¶© gånmXZ Ho$ Cƒ ‘mZH$ àmá H$aZo hoVw H${Q>~Õ h¡, n[aUm‘ñdê$n {dÎmr¶ df© 2017-18 ‘| ^monmb A§Mb H$mo "µOmoZ Am°’$ X B©¶a' Ho$ gå‘mZ go ZdmOm J¶m. ‘¢ Bg AZyR>r Q>r‘ H$m CËgmh dY©Z H$aVo hþE AnZm Am^ma 춺$ H$aVm hÿ±. gmW hr Mmby {dÎmr¶ df© Ed§ AmZo dmbo g‘¶ ‘| ^r C„oIZr¶ H$m¶© {ZînmXZ hoVw hm{X©H$ ew^H$m‘ZmE± ^r XoVm hÿ±. ‘wPo {dœmg h¡ {H$ ¶y{Z¶Z Ymam H$m "‘ܶàXoe {deofm§H$' A{ÛVr¶ hmoJm VWm A§H$ ‘| g‘m{hV {d{^Þ aMZmE± AmnH$mo amo‘m§{MV Vmo H$a|Jr hr gmW hr n‹T>Zo H$m AmZ§X ^r XoJr. Vmo AmBE, AmZ§X CR>mBE, ‘ܶàXoe H$s gm§ñH¥${VH$, gm{hp˶H$, em¡¶© JmWmAm|, dݶ Ord, B{Vhmg, ‘mݶVmE±, Yamoha, Xe©Zr¶ ñWb, Iob OJV, gm‘m{OH$, Am¡Úmo{JH$ {dH$mg go g§~pÝYV {d{^Þ àñVw{V¶m| H$m! Bg {deofm§H$ Ho$ g^r àñVwVH$Vm©Am| Ed§ aMZmH$mam| H$s àñVwV aMZmAm|, KQ>ZmAm| Ed§ àñVw{V¶m| hoVw hm{X©H$ Am^ma Ed§ ew^H$m‘ZmE±. EH$ ~ma nwZ: ñdU© O¶§Vr df© Ed§ AmJm‘r ndm], ˶m¡hmam| Ed§ Mmby {dÎmr¶ df© ‘| C„oIZr¶ CnbpãY H$s àm{á hoVw µToam| ew^H$m‘ZmE§. A§V ‘| ໶mV gm{h˶H$ma Ed§ {dH«$‘ {dœ{dÚmb¶ C‚m¡Z Ho$ nyd© Hw$bn{V gm{h˶ AHo$S>‘r, nÙlr, nÙ ^yfU O¡go Jm¡adembr nwañH$mam| go gå‘m{ZV AmXaUr¶ S>m°. {ed‘§Jb qgh "gw‘Z' H$s àoaUmXm¶r H${dVm Omo {H$ ñdU© O¶§Vr df© ‘| h‘| ào[aV H$aVr ahoJr, AmnH$mo g‘{n©V H$aVo hþE ‘¢ h{f©V hÿ±.

J{V à~b n¡am| ‘| ^ar OrdZ AnyU© {bE hþE ‘¢ nyU©Vm H$s ImoO ‘| ’$H$V ¶h OmZVm {’$a Š¶m| ahÿ± Xa-Xa I‹S>m nmVm H$^r ImoVm H$^r Xa-Xa ^Q>H$Vm hr ahm Omo {‘Q> J¶m dh Or J¶m O~ AmO ‘oao gm‘Zo Amem {Zamem go {Kam, à˶oH$ nJ na Hw$N> Z Hw$N> ‘y§XH$a nbH|$ ghO h¡ amñVm BVZm n‹S>m h±gVm H$^r, amoVm H$^r Xmo Ky§Q> h±gH$a nr J¶m amoµSm AQ>H$Vm hr ahm O~ VH$ Z ‘§{Ob nm gHy±$, J{V-‘{V Z hmo AdéÕ, gwYm- {‘{lV Jab, {Zamem Š¶m| ‘wPo? V~ VH$ Z ‘wPo {dam‘ h¡, BgH$m ܶmZ AmR>mo ¶m‘ h¡, dh gm{H$¶m H$m Om‘ h¡, OrdZ Bgr H$m Zm‘ h¡, MbZm h‘mam H$m‘ h¡ & MbZm h‘mam H$m‘ h¡& MbZm h‘mam H$m‘ h¡& MbZm h‘mam H$m‘ h¡& Hw$N> H$h {b¶m, Hw$N> gwZ {b¶m Bg {dfX {dœ-àhma ‘| gmW ‘| MbVo aho Hw$N> ~moP AnZm ~§Q> J¶m {H$gH$mo Zht ~hZm n‹S>m Hw$N> ~rM hr go {’$a JE AÀN>m hþAm, Vw‘ {‘b JB© gwI-XþI h‘mar hr Vah, J{V Z OrdZ H$s éH$s Hw$N> amñVm hr H$Q> J¶m {H$gH$mo Zht ghZm n‹S>m Omo {Ja JE gmo {Ja JE Š¶m amh ‘| n[aM¶ H$hÿ±, {’$a ì¶W© Š¶m| H$hVm {’$ê$±, aho ha X‘, amhr h‘mam Zm‘ h¡, ‘wP na {dYmVm dm‘ h¡, Cgr H$s g’$bVm A{^am‘ h¡, MbZm h‘mam H$m‘ h¡& MbZm h‘mam H$m‘ h¡ & MbZm h‘mam H$m‘ h¡&

hm{X©H$ ew^oÀN>m Ed§ gmXa, AmnH$m

(¶moJ|Ð qgh) 6 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 H$mì¶Ymam

gwHy$Z go ^am h¡ ¶o ImVm AHo$bo

Jm±d ‘oao Zm‘ hr go Senility O~ go Jm±d go eha hþAm hÿ± Of late my neurons have withered, Delitescent, There is something amiss Wmo‹S>m IË‘, Wmo‹S>m µµµµT>oa hþAm hÿ± Deep in the grey matter. VoOñdr àm¡‹T> ‘{hbm, No more adroit, no more fine, Ow‹S>m H$ht Vmo H$ht ~o‘ob hþAm hÿ± I keep on foraging for bliss >µµµµTbm H$ht Vmo H$ht ‘Z H$m eoa hþAm hÿ± Xrn ñV§^ H$s Vah, In my opaque stack of ordeals. ~¡R>r Wt, ‘oao gm‘Zo, ZH$br CZ ˜we~wAm| Ho$ ~rM EH$ J«mhH$ H$s Vah& Albeit I blame AmO ^r {‘Å>r H$s ‘hH$ hr ^mVr h¡ The unsolicited free radicals Infatuated with 'culpable homicide' gmoMy± Omo qOXJr H$s {H$µ’$m¶V| Zm‘m§H$Z Ho$ {bE nyN>m, Allegedly pivoting my cells, Vmo AmI| ^a AmVr h¢. amoµO‘am© H$s Vah, Š¶m Hw$N> Z KQ>m hmoJm, I discern, never should I, for It's my due, I err, alas! I am human. eha éH$Vm W‘Vm gmoMVm Zht H$^r CÎma gwZ AM§{^V, Omo YmaUm,hþB© Bg Vah, ‘yH$ lmoVm H$s Vah& {H$ {dídmg Zht,{H$gr na, Bg{bE H$m‘¶m~ h¡ Eogm g~ H$hVo h¢ Distorted, my mind map goes deviant, AkmV ^¶ H$s Vah& Perfidious, it part ways with semantics, na Jm§dm| go hr Vmo gmao eha gm§go boVo h¢ ‘oao {gdm,Zm‘ {H$gr H$m, And the biological clock keeps Eogr {H$VZr hr ~oMm[a¶m§, Ticking down within Omo eha hmo JE hmo nyao Vw‘ Vmo gwZmo Z hmo,{H$gr Vah, With my resiliency on the wane gw§Xa Vmo bJmoJo AmB©Zo ‘| ~hþV {gdm Zm~m{bH$ nmoVo Ho$, {gbo hm|R>, Or^ H$s Vah, Deriding convalescence. na ImoIbm gm µO‘ra hmoJm ‘¢,hÿ±,An[a{MV H$s Vah& {N>nm¶o ~¡R>r h¢,XX© H$s ImZ|, gwá Ádmbm‘wIr H$s Vah& Hold on! I gesticulate to etymology, eha ‘| Z hmoJr O‘rZ Vwåhmar For I know it's no more affable, H$mo{ee Z N>mo‹S>r ‘¢Zo, As I deeply condemn my incapacity Z Amg‘mZ Vwåhmam hmoJm {µOÔr ~mbH$ H$s Vah, EH$ gX© Amh {ZH$br, To neutralize the oxidative stress CO‹S>o go Hw$N> ‘§Oa hm|Jo nmoVo H$m A{^^mdH$ ‘| Zm‘, H$mohao ‘| ^mn H$s Vah, With my stolid antioxidants, And take pride of being self possessed. hmWm| ‘| I§Oa hm|Jo {H$gr Ame§H$m H$s Vah& {g’©$ ‘wPo hr {XIr, ^r‹S> hmoJr BVZr {H$ IwX ^r Imo OmAmoJo {H$gr ½bm{Z H$s Vah& With no one to turn to Zht,Zht,Zht,Zht, I am an over engineered robot. emoa Ho$ gÞmQ>m| Ho$ ~rM ¶o {H$g g‘mO ‘| h¢ h‘, Yet I whine to drugs in vain, Zht {H$gr ^r Vah, It's a replica of my artificial intelligence, IwX H$mo ^r Z gwZ nmAmoJo ImVm ‘oao Zm‘ hr go hmo, A{^emn H$s Vah, A manmade defunct soul, O~ ^a Om¶o {Xb Bg MH$mMm¢Y go Am¡a H$moB© Zht,{H$gr Vah& {H$ AYmª{J{Z¶m§, Engineered into an enteric coating, EH$mH$s ¶moÕm H$s Vah& And conceivably dies in the gut of homo Vmo Mbo AmZm Jm±d sapien. Ohm± N>mo‹S>m Wm gmW Vw‘Zo CgH$m XoI H$a,Ñ‹T> A{dídmg, {H$gr K¥Um H$s Vah, g‘mO na Vmo Š¶m hmo hr, It occurs to me that dht amh VH$Vm {‘boJm Jm±d gh‘ J¶m,‘Z ‘oam, {dídmg,An[a{MV H$s Vah, The storm never abates, Yr‘m Oê$a h¡ ¶o Jm±d It'll subside and die down only in the grave. {H$gr emdH$ H$s Vah& H$moB© [aíVm,n[aM¶ ^r Zht, Oh ages, how dare you addle my brain! na gwHy$Z go ^am h¡ ¶o Jm±d. Ny>V Ho$ amoJ H$s Vah& I yearn to play theatrics ever more In the extravagant spectacle of life. {bO{bOm gm hmo J¶m ‘Z, AJo¶ nX H$s Vah, àm¶píMV ‘| PwH$ J¶m ga, {H$gr e‘©gma H$s Vah&

gwa{^ AJ«dmb amhþb Jwám Drisya Saseendran jo.H$m., ^monmb ^monmb ‘w»¶ emIm R.O., Trivandrum

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 7 gm{h˶ OJV go...

bmoH$ MoVZm Ho$ ‘hmZm¶H$ [ed ‘§Jb qgh "gw‘Z'

OrdZ ‘| {H$VZm gyZmnZ, nW {ZO©Z h¡ EH$mH$s h¡ & ‘| n¡a ngma ahr Wr. gm{h˶ OJV ‘| Ca ‘| {‘Q>Zo H$m Am¶moOZ, gm‘Zo àb¶ H$s Pm§H$s h¡ & N>m¶mdmX H$m ~mob~mbm Wm Vmo gmW hr ¶m¡dZ ‘| ‘Ywa C‘§Jo h¢ Hw$N> ~MnZ h¡ ZmXmZr h¡& àJ{VdmXr H${dVm AnZo ZE Am¶m‘ ^r ‘oao aghrZ H$nmobm| na Hw$N>-Hw$N> nr‹S>m H$m nmZr h¡ & {bI ahr Wr. Eogo ‘| CZHo$ eãX ^maV Z CÒmam| go ñd¶§ H$m gm{h˶ OJV ‘| H$s Xem na CZHo$ ‘Z H$s nr‹S>m Hw$N> Bg n[aM¶ XoZo dmbo EH$ ‘hmZ H${d, H$mì¶ Vah ~¶mZ H$aVo h¢, MoVZmB Ho$ gm§ñH¥${VH$ nwéf, lr {ed ‘§Jb qgh AmnZo g‘mO ¶m gm{h˶ Ho$ {H$gr ^r dmX Omo XÿY-XÿY H$h VµS>n JE, XmZo-XmZo H$mo Vag ‘ao H$mo ‘hËd Z XoH$a ‘mZdVm Ho$ {dH$mg Ho$ {bE "gw‘Z' H$m ‘hmH$mb H$s ZJar C‚m¡Z ‘| 27 bm{R>¶m§ Jmo{b¶m§ Omo Im¶r, do Kmd ^r V~ VH$ ~Zo aho Zdå~a 2002 H$mo XohmdgZ hþAm. A{Zdm¶© VËdm| H$mo AnZr H${dVm Ho$ ^mdm| ‘| CZ g~H$m ~Xbm boZo H$mo A~, ~mh| ’$‹S>H$ ahr ‘oar ñWmZ {X¶m. qhXr H$mì¶ ‘| n[adV©Z Ho$ gmW- OÝ‘^y{‘ MwZZm B§gmZ Ho$ de ‘| Zht, {H$ÝVw bmo AmO ~O CR>r aU^oar & gmW gw‘ZOr H$s H${dVmE§ ^r n[ad{V©V hmoVr H$‘©^y{‘ Š¶m hmoJr, BgH$m MwZmd B©œa Zo {H$gr ^r H${d H$m AnZo CÝ‘wº$ ^md ‘| ahH$a, aht naÝVw ¶h n[adV©Z CZHo$ ^mdm| H$m Zht, ì¶{º$ Ho$ hmWm| hr gm¢n aIm h¡. Bg C{º$ OZmH«$moe Ho$ AmdoJ, g§doJ ‘| ~hZo go ñd¶§ H$mo CZHo$ {eën H$m Wm. H$s qµOXm {‘gmb Wo, h‘mao bmoH$ MoVZm Ho$ amoH$H$a, AnZo ^md Am¡a {dMma OZMoVZm Ho$ ‘hmZm¶H$, AmYw{ZH$ H${dVm Ho$ gyÌYma, ‘mÌ 23 df© H$s C‘« ‘| gZ 1939 ‘| CZH$m dmVmdaU ‘| àH$Q> H$aZm AmgmZ Zht hmoVm. ñd. lr {ed‘§Jb qgh "gw‘Z'. CÎmaàXoe Ho$ nhbm H$mì¶ g§J«h "{h„mob' àH$m{eV hþAm, CÞmd {Obo ‘| 05 AJñV 1915 H$mo OÝ‘| na§Vw lr gw‘Z Or Eogo H${d¶m| H$s loUr ‘| {Og‘| CÝhm|Zo ¶wdmdñWm Ho$ ‘mZ{gH$ dmVmdaU naÝVw AnZm gånyU© H$m춑¶ OrdZ ‘. à. ‘yY©Ý¶ ñWmZ na {dam{OV h¢, Omo BZ g~go nao H$mo AnZo MmVw{X©H$ ì¶má àmH¥${VH$ n[adoe go Ho$ ½dm{b¶a eha Ed§ Xodm| H$s ZJar C‚m¡Z ‘| ahH$a {Zînj ê$n go VËH$mbrZ n[apñW{V¶m| Omo‹S>H$a àñVwV {H$¶m. ì¶VrV {H$¶m. do C‚m¡Z ‘| ~OVr ‘pÝXam| H$s H$m dU©Z AnZr H${dVmAm| Ho$ ‘mܶ‘ go H$aVo CZHo$ gZ 1942 ‘| àH$m{eV Xÿgao H$mì¶ K§{Q>¶m| ‘| Eogo a‘ JE {H$ ‘ܶàXoe Ho$ hr nyV h¢, V^r Vmo CÝh| OZ-MoVZm H$m H${d H$hm g§J«h "OrdZ Ho$ JmZ' ‘| H$mën{ZH$ ì¶mo‘ H$s ‘mZo OmZo bJo. Ohm± ^r ‘ܶ àXoe Ho$ gm{h˶ OmVm h¡. EH$ Eogm H${d Omo OZVm H$s dmUr ^mdZmAm| Ed§ àU¶ gå~ÝYr A{^ì¶{º$¶m| H$m H$s MMm© hmoVr h¡, CZH$m Zm‘ gdm}n[a h¡. ‘| OZVm H$s AZw^y{V¶m| H$mo OZ-OZ Ho$ {bE OrdZ H$s dmñV{dH$VmAm| Ho$ gmW g§Kf© H$mo J«mø ^mfm ‘| ‘wIa H$aVm h¡. gw‘ZOr H$s ha VËH$mbrZ àYmZ‘§Ìr H${d öX¶, lr AQ>b COmJa {H$¶m J¶m h¡. H${dVm {H$gr ^r XbJV à{V~ÕVm go ‘wº$ {~hmar ~mOno¶r Zo CZH$s ‘¥Ë¶w na lÕm§O{b CZHo$ Hw$N> Aݶ H$mì¶ g§J«h "¶wJ Ho$ JmZ' A{n©V H$aVo hþE H$hm Wm {H$ "gw‘Z' Or h¡. H${dVm ‘| ¶WmW© H$s AZw^y{V Ho$ H$maU (1945), "àb¶ gO©Z' (1950), "{dÝܶ Z Ho$db qhXr H$mì¶ OJV Ho$ B{Vhmg ‘| hr A{hÝXr A§Mbm| ‘| ^r CZH$s H${dVm Ho$ {h‘mb¶' (1960) àH$m{eV hþE Omo {H$ geº$ hñVmja h¢ A{nVw VËH$mbrZ g‘¶ H$s àe§gH$ gd©Ì XoIo Om gH$Vo h¢. Cg g‘¶ Ho$ OZ ‘mZg Ho$ ~rM gw‘ZOr H$s gm‘y{hH$ MoVZm Ho$ g§ajH$ ^r h¢.'' AQ>b Or gw‘ZOr gm{h˶ Ho$ ‘‘© Ho$ gƒo nmaIr Wo, bmoH${à¶Vm Ho$ ZE Am¶m‘ {bIZo ‘| ghm¶H$ Zo ñd¶§ EH$ H${d hmoVo hþE {H$gr Aݶ H${d Vmo gmW hr H${d Ho$ AZwê$n hr ‘ñVr Am¡a hþE. gyaO Ho$ àH$me Ho$ g‘mZ X¡Xr߶‘mZ H$s H${dVmAm| H$m JmZ {H$¶m Vmo do Ho$db {ed ’$¸$µS>nZ Ho$ ñdm‘r ^r ! naÝVw CZHo$ Bg CZH$m gmVdm§ H$mì¶ g§J«h "{‘Q²>Q>r H$s ~mamV' ‘§Jb qgh "gw‘Z' hr Wo. H${d AZwê$n ñd^md Ho$ gmW-gmW ñd^md CZH$s H$mbO¶r aMZm ~Z J¶m. gZ 1972 H$s Z‘«Vm, ‘YwaVm, gr‘mAm| ‘| ahZo dmbr ‘| CÝhm|Zo AnZo Bgr H$mì¶ g§J«h Ho$ gmW Z¶r lr {ed‘§Jb qgh "gw‘Z' Or EH$ Eogo g‘¶ H${dVm Ho$ joÌ ‘| nXmn©U {H$¶m. Ho$ dmMH$ h¢, O~ g‘mO Ed§ gm{h˶ {ZV Eo{hH$ AmH$m§jm, CZHo$ OrdZ H$s ‘¶m©{XV ZE ê$nm| ‘| àH$Q> hmo ahm Wm, namYrZVm go AmMma g§{hVm, AÝV‘w©Ir ì¶{º$Ëd Ho$ ñdm‘r CZHo$ ñd¶§ Ho$ eãXm| ‘| ""A^r Vmo H${dVm Ho$ ‘w{º$ nmZo Ho$ {bE H$ht H«$m§{VH$mar {dMmaYmam hmoH$a {H$gr ^r ‘h{’$b ‘| ‘m¡Z YmaU H$a Z Am¶m‘ hr ~Xbo h¢, A~ H${d Ho$ Am¶m‘ Wr, Vmo H$ht bmoJ Jm±Yrdm{XVm Ho$ XrdmZo Wo. ~¡R>Zo H$s CZH$s àH¥${V, {H$gr ^r Aݶ H${d ^r ~Xb|Jo. gm¡a‘§S>b H$s {dO¶ Ho$ gmW- gmå¶dmX H$s bha Omoam| na Wr Omo {H$ MrZ Ho$ {bE AZwH$aUr¶ Ed§ OZ ‘mZg Ho$ {bE gmW gO©H$ H$mo Z¶r ~mahI‹S>r ^r Vmo grIZr Ed§ ê$g H$s gr‘mAm| H$m A{VH«$‘U H$a ^maV àe§gZr¶ h¡. hmoJr.'' 8 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 {Z‘©‘ Hw$åhma H$s Wmnr go, "Myg H$a {OgH$mo {ZMmo‹S>m, àmܶmnH$ Ho$ gmW-gmW àemg{ZH$ H$m¶m] Ho$ {H$VZo ê$nm| ‘| Hw$Q>r {nQ>r aº$ ^r {OgH$m Z N>mo‹S>m dh {bE h{g¶m§ hWm¡‹S>m, X~md Zo ‘wPo {dÛmZ ~ZZo go amoH$ {X¶m. ha ~ma {~Ioa J¶r {H$ÝVw, H$a MwH$m h¡ eof ’o$Z H$s H$sb >µµµµTrbr AmO gm‘m{OH$ MoVZm Ho$ H${d, EH$ namYrZ g‘mO {‘Q>²Q>r {’$a ^r Zht {‘Q>r gwZ aho hmo, H«$mpÝV H$s AmdmO'& ‘| OÝ‘| Am¡a ñdVÝÌVm Ho$ {bE g§Kf© H$m 1961 go 1970 VH$ H$s CZH$s A{YH$m§e gw‘ZOr H$m H$mì¶, H$ënZm bmoH$ ‘| {dMaU {hñgm ~Z nmZo go d§{MV ah OmE Eogm ^bm aMZmE± Bg ~mV H$m à‘mU h¢ {H$ àemgZ ‘| Zht H$aZm MmhVm, dh ¶WmW© H$mo n[ab{jV H¡$go hmoVm? Jm§YrdmXr {dMmaYmam go AmoVàmoV ‘wñV¡Xr go AnZm H$V©ì¶ {Zdm©h H$aVo hþE ^r do H$aVo hþE gmå¶dmXr {dMmaYmamAm| go AmoVàmoV H${d öX¶, MÝÐeoIa AmOmX Ho$ ^r gh¶moJr gm{h˶ Ho$ à{V H$‘©{Zð> ~Zo aho. Jm§YrOr Ho$ am‘amÁ¶ H$mo H$ënZmAm| go ~mha ~Zo. EH$ ~ma do MÝÐ eoIa AmOmX Ho$ H$hZo bm hH$sH$V H$s Xþ{Z¶m go é~é H$amZm MmhVm na EH$ [admëda {X„r bo Am¶o Wo, {OgHo$ ‘¢ Am¡a {H$gr go Zht ñd¶§ go d§{MV hÿ± {bE CZHo$ pIbm’$ dma§Q> ^r Omar hþAm Wm. Vw‘ H$hm± gåhmbmoJo ‘oar {~IaVr WmVr & h¡. ‘mZdVmdmX CZH$m {ච{df¶ h¡. ‘mZdVmdmX H$s H¡$gr ^r ì¶m»¶m H$s OmE CÝh| CZHo$ gm{hp˶H$ H$m¶© joÌ ‘| ¶moJXmZ gZ 1980 ‘| àH$m{eV gmVd| H$mì¶ g§J«h Ho$ {bE gm{h˶ AH$mX‘r AdmS>©, gmo{d¶V "dmUr H$s ì¶Wm' ‘| CÝhm|Zo ‘wº$ N>§X H$m à¶moJ gw‘ZOr Ho$ ì¶{º$Ëd Ed§ H¥${VËd XmoZm| ‘| dh Ord§V hmo CR>Vr h¡. b¢S> Zohê$ nwañH$ma VWm 1974 ‘| nÙlr go H$a AnZr CÝ‘wº$ e¡br H$m n[aM¶ {X¶m. gå‘m{ZV {H$¶m J¶m. gZ 1999 ‘| ^maV CZH$m A§{V‘ H$mì¶ g§J«h gZ 1991 ‘| "H$Q>o CZH$s H${dVmAm| Zo Am‘ AmX‘r Ho$ OrdZ, gaH$ma Zo CZHo$ gm{h˶ Ho$ joÌ ‘| A^yVnyd© A§JyR>m| H$s dÝXdma|' àH$m{eV hþAm. "{OÝXJr H$ê$U H«§$XZ H$mo ߶ma Am¡a Xþbma go ghbm¶m ¶moJXmZ H$mo XoIVo hþE CÝh| "nÙ ^yfU' go Am¡a ‘m¡V Ho$ XñVmdoO' H$mo AnZo OrdZ Ho$ h¡. gm{h˶ Ed§ g§ñH¥${V H$m g§J‘ nyU© H«$mpÝV gå‘m{ZV {H$¶m. gZ 1993 ‘| {eIa gå‘mZ AZw^dm| go g§Om¶m h¡ Vmo "{‘Å>r H$s ~mamV' ‘| Ho$ gmW gw‘Z Or H$s H${dVmAm| ‘| ‘wI[aV Ed§ ^maV ^maVr AdmS>© go ^r Bg ¶WmW©dmXr AmnHo$ Xme©{ZH$ {MÝVZ H$s PbH$ h‘| àmá hmoVm h¡. H${d H$s H${dVmAm| H$m gå‘mZ {H$¶m J¶m. hmoVr h¡. gw‘ZOr Zo AnZm OrdZ AܶmnH$ Ho$ ê$n ‘| ¶WmW©dmX H$mo gm{h˶ Am¡a g‘mO go Omo‹S>Vo gw‘ZOr H${d öX¶ Ho$ hmoVo hþE ^r VËH$mbrZ Ama§^ {H$¶m, AܶmnZ Ho$ gmW Jr{V H$mì¶ hþE gm{h˶ Ho$ Z¶o Am¶m‘ aMZo H$mo boH$a ¶wJ go H$X‘ go H$X‘ {‘bmH$a MbZo dmbo bmoJm| na AZwg§YmZ H$a S>r. {bQ>. H$s Cnm{Y br. CÝhm|Zo H$hm {H$ ""¶WmW©dmX AnZo hr T>§J go ‘| go Wo. CZH$m gm‘m{OH$ Ed§ Am{W©H$ {MÝVZ S>m°. gw‘Z H$m H$‘© joÌ ‘ybV: ‘ܶ àXoe hr g‘Pm Om gH$Vm h¡. CgH$s H$moB© gmd©^m¡{‘H$ CÝht Ho$ eãXm| ‘| Hw$N> Bg àH$ma PbH$Vm h¡. ahm! do ½dm{b¶a Ho$ {dŠQ>mo[a¶m H$mboO ‘| qhXr ¶m gmd©H$m{bH$ n[a^mfm Zht aMr Om gH$Vr. ""h‘mar Am{W©H$ n[apñW{V¶m| H$m à^md nhbo Ho$ ì¶m»¶mVm aho. {’$a ‘mYd ‘hm{dÚmb¶, Jar~r ~oH$mar Xÿa Z hmoJr Vmo gm{h˶ Ho$ Am¶m‘m| h‘mar ^md MoVZm na n‹S>Vm h¡ Am¡a ^md MoVZm C‚m¡Z Ho$ àmMm¶© Ed§ ~mX ‘| Hw$bn{V ~Zo. H$m g§doXZ H¡$go ì¶mnH$ ~Z nm¶oJm? ZE AmH$me H$m gm‘{OH$ MoVZm go CVZm hr A{d{N>Þ Bg nX na 1968 go 1978 VH$ {damO‘mZ H$mo AmqbJZ H$aZo H$s {dh²dbVm Z hmoJr Vmo gå~ÝY h¡, {OVZm ì¶{º$ Am¡a g‘mO H$m! aho. VËnümV AnZr ‘¥Ë¶w VH$ do H$m{bXmg ¶WmW© AnZo hmW-n¡a H¡$go ngmaoJm? ¶h Ádb§V Am¡a {’$a Cgr gm‘m{OH$ MoVZm H$s {H«$¶m Am¡a AH$mX‘r, C‚m¡Z Ho$ H$m¶©H$mar Aܶj ~Zo aho. g˶ h¡ {H$ AmO H${d H$ënZm go ~mOr ‘ma bo à{V{H«$¶m h‘mao gmao dmVmdaU VWm amOZ¡{VH$ J¶m h¡. Bgr{bE A~ gm{h˶ H$ënd¥j Ho$ ZrMo AܶmnZ Ho$ A{V[aº$ ^r do {d{^Þ gm{hp˶H$ OrdZ H$mo à^m{dV H$aVr h¡. ¶hm± VH$ {H$ ~¡R>H$a Zht {bIm Om gH$Vm.'' g§ñWmAm| go Ow‹S>o aho, {OZ‘| à‘wIVm go do CÎma dh h‘mar ‘yb^yV Am{W©H$ n[apñW{V¶m| H$mo àXoe qhXr g§ñWmZ, bIZD$ Ho$ Cn {ZXoeH$ ‘ܶ àXoe H$m ¶h bmb A~ h‘mao ~rM Zht ^r n[ad{V©V H$a XoVr h¡.'' CZH$m ¶h dº$ì¶ aho. ^maVr¶ XÿVmdmg H$mR>‘m§Sy> Ho$ gmpÝZܶ h¡, naÝVw CZH$s aMZmE§, OrdZ H$s H${R>Z Xem©Vm h¡ {H$ H${dVm‘¶ OrdZ hmoZo Ho$ CnamÝV ‘| 1956 go 1961 VH$ do dhm± Ho$ gm{h˶ n[apñWV¶m| ‘| AmemAm| H$m XrnH$ ~ZH$a ^r CZH$m AnZo Am§V[aH$ ^mdm| na g§gma H$o OJ‘JmVr h¢. O~ ^r Qy>Q>H$a {~IaZo H$mo hmo, go g§~Õ aho Ed§ BgHo$ gmW hr dh 1977- gmW Vmb go Vmb {‘bmZo H$m nyU© {Z¶ÝÌU Wm. Vmo gw‘ZOr H$s H$moB© ^r H${dVm Eogr àVrV 78 Ho$ Xm¡amZ ^maVr¶ {dœ{dÚmb¶rZ g§K Ho$ hmoVr h¡ ‘mZmo EH$ ‘m± Zo AnZo Am§Mb ‘| h‘| CZH$s H${dVmE± AŠga gmå¶dmXr {dMmam| go Aܶj aho. AmoVàmoV ZOa AmVr h¢ naÝVw CZH$s amOZ¡{VH$ g‘oQ> {b¶m hmo ¶m {nVm AnZo hmWm| go Wm‘ MoVZm ‘| amï´>^{º$ hr Cƒ ñWmZ nmVr h¡. CZH$s CZHo$ gm{h˶ H$s ‘yb CnbpãY h¡ {H$ do h‘| {Zamem go Amem Ho$ COmbm| H$s Amoa boH$a H${dVmAm| ‘| emo{fV dJ© Ho$ {bE ghmZw^y{V Ed§ gm{h˶ H$mo ~moP Zht ~ZmVo. ¶WmW© H$m {MÌU Om ahm hmo. A§Yoao ‘| amñVm {XImZo H$s AØþV emofH$ dJ© Ho$ {bE AmH«$moe gmµ’$ PbH$Vm h¡. H$aVo hþE ^r do ~‹S>r ghOVm go Cgo àñVwV j‘Vmdmbm H$mì¶ {Z‘m©UH$Vm©, CZHo$ O¡gm H${d {dabm hr hmoVm h¡. uuu CZH$m ‘mZZm h¡ ""dV©‘mZ ¶wJ ‘| Omo Ag§Vmof H$aVo h¢. Ed§ jmo^ H$s ^mdZm nZn ahr h¡, CgH$m ‘yb CZH$s gm‘m{OH$ MoVZm {eIa na hmoVo hþE ^r H$maU h¡ YZ H$m Ag‘mZ {dVaU.'' do emo{fV do ñd¶§ H$mo ZJʶ ‘mZH$a MbVo h¢. do H$hVo h¢ dJ© Ho$ {bE H«$mpÝV H$m AmJmO H$aVo hþE AnZr {H$ ‘¢ {dÛmZ Zht ~Z nm¶m, {dÛÎmm H$s Xohar àkm AJ«dmb H${dVm ‘| {bIVo h¢ {H$: ^a Ny> nm¶m hÿ±. E‘ nr ZJa emIm, ^monmb

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 9 MADHYA PRADESH AT A GLANCE Denwa, Wainganga and Vardhan rivers. i.e. 2017, 2016 and 2015. w The Eastern Plateau : It is called Madhya Pradesh is also rich in culture and Baghelkhand Plateau in . tourism. Tourism sites like Khajuraho, Madhya Pradesh is inhabited by 46 Bhimbaithika and Sanchi have been recognized as world heritage centers. he geographical position of a tribes, the largest number of tribes in Kanha, Bandhavgarh, Pench, Panna Tcountry or a state goes a long way in India. The following Main tribes of M.P. impacting the course of historical events are Bhil Tribe – Largest Tribe of M.P., and Shivpuri are famous tiger reserves and also its economic development. It Gond Tribe – Second Largest Tribe of and have various other animals, also. also influences the outlook of its citizens M.P. (India's Largest), Baiga Tribe- Third , Amarkantak and Tamia are and their behaviour. Madhya Pradesh largest Tribe of M.P., Kol Tribe- Main some other major tourism destinations occupying geographically the central Tribe of Austric Race, Saharia Tribe- of the State. Tourism department has position in the country is veritably the Declared Special Backward Tribe of also taken initiative to promote tourism heart of India. M.P., Korku Tribe – Branch of Munda or using various islands in the state like Kolerian Race, Bharia Tribe – Extremely Hanuwantiya, Madhya Dweep and Madhya Pradesh lies between latitude Backward tribe and Agaria Tribe – Most Sailani islands. of 2106'and 26054'N and longitude Primitive Tribe of M.P. thus considered National Parks - The Nature 740 and 82047'E. The State is bounded special backward Tribe. by the Upper Gangetic plains in the Madhya Pradesh is home to several north, the Godavari valley in the south, Of the total workforce, 69.8% workers National Parks viz. Bandhavgarh, Kanha, the plains of Gujarat in the west, and were dependent on agriculture Satpura, Sanjay, Madhav, Van Vihar plateau of Bundelkhand & Chhattisgarh {cultivators (31.18%) and agricultural national parks including Plant in the east. The State is traversed by the labourers (38.62%)}. Skills of marginal Fossils National Park, Panna National Vindhya, Satpura and Maikal hill ranges workers need to be improved in Park, Pench National Park and National running from east to west. The highest the State to generate sustainable Chambal Sanctuary. point is at Dhupgarh (1350 meter) near employment opportunities.MP has There are 10 national parks and 25 Pachmarhi in . higher percentage of rural population wildlife sanctuaries in Madhya Pradesh. Most of the State has an elevation of dependent on agriculture (85.6%) Apart from tiger, the national parks between 305 to 610 m above MSL. as compared to 72.3% in rural India, in Madhya Pradesh have animals like In general, the State stretches across with female cultivators and female Leopard, Gaur, Chital, Sambar, Nilgai, a geographically elevated position. agricultural labourers higher at 38% Chinkara, Barking Deer, Barasingha, Based on its topography, the state can and 52.7%. Samber Deer, Wild Boar, Monkey, be divided into the following natural The State is home to several premier Peacock, etc. regions:- national institutes like AIIMS, IIT, IIM, w The Plateau of Malwa : Western NIFT, NID, NLIU, IIITM and CIPET. Also, The Natural Preserves Region of Madhya Pradesh. it is home to 45 Universities including There are also a number of nature Central, State and Private universities. w The Plateau of Central India : Lower preserves, including Pachmarhi, Abundant Technical and Skilled basin of Chambal river. Amarkantak, Bagh Caves, Bhedaghat, Manpower is available in the state to Bori Wildlife Sanctuary, Kuno-Palpur w The Plateau of Bundelkhand : It lies support the industries. Wildlife Sanctuary, Narwar, Chambal to the east of the Central India Plateau and Narsinghgarh. and in northeast surrounded by the Tourism in Madhya Pradesh has been Rewa – Panna plateau. an attraction of India because of its THE HISTORICAL & RELIGIOUS PLACES location in the centre of the country. It w The Plateau of Rewa and Panna : This has been home to the cultural heritage is also known as Vindhyan plateau. of , Buddhism, Jainism etc. One of Hinduism's seven sacred cities, w The Narmada-Sone Valley : It is Innumerable monuments, exquisitely Ujjain boasts a wealth of cultural drained by the Narmada and Sone carved temples, stupas, forts & palaces heritage, largely in the form of temples. rivers. are dotted all over the state. Madhya Situated on the banks of the Shipra w The Satpura and Maikal Region : Pradesh has won Best Tourism State River, the city dates back to 600 BC and The region is drained by Tawa, Johila, National award for 3 consecutive years was once the residence of Ashoka. It 10 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 was also the political and commercial of fine sculptures and exceptional worked diligently over the past decade hub of central India and the capital of architectural skill, making them one of to develop the state as an industrial the ancient Avanti Kingdom. Ujjain's the UNESCO World Heritage Sites in hub and promote it as a potential spiritual charm is undeniable. The India. investment destination. famous poet, Kalidas, described it as Based on their geographical location, The state government has made an 'The town fallen from Heaven to bring the temples are categorised into three investment of more than $15.4 billion Heaven to Earth'. The many temples groups: Eastern, Western and Southern. in support infrastructure in the last five give you glimpses of a glorious past. Beautiful, intricate and expressive, the years. Over the last decade Madhya AMARKANTAK sculptures of the Khajuraho temples Pradesh has witnessed a radical transformation in terms of economic Situated at an altitude of 1000 m, will leave you in awe and wonder. and social development. Amarkantak is a well frequented Hindu SANCHI w Pithampur (Indore)-Madhya Pradesh pilgrimages enter that is popularly The town of Sanchi is synonymous has India's first green-field SEZ in known as 'Teerthraj' - 'the king of with Buddhist Stupas - hemispherical Pithampur which covers total area of pilgrimages'. The Amarkantak region structures typically containing relics 1,114 hectares and is located 35 km has a rich natural heritage. It is the of the Buddha or his followers. The from the city of Indore. A total of 50 meeting point of the Vindhya and the Stupas of Sanchi were constructed industrial units have been established Satpura Ranges, with the Maikal Hills on the orders of Emperor Ashoka to in Pithampur. Total investment made being the fulcrum. Three rivers - the preserve and spread the Buddhist in Pithampur SEZ is approximately Rs holy Narmada, the Sone and the Johila philosophy. Sanchi has been protecting 41,900 million, export business done - emerge here. The forests surrounding these beautiful and sacred architectural till last year from the SEZ was appro- Amarkantak have a rich variety of wonders, just the way these wonders ximately Rs 123,000 million and total plants with medicinal properties, which have been safeguarding ancient history employment generated is around make it extremely significant from an and art of the Mauryan period. ecological point of view. 16,000. The numerous stupas, temples, w Apart from Pithampur SEZ state has 4 OMKARESHWAR monasteries and an Ashokan pillar have IT SEZ, one Government's Crystal IT Park It can only be termed as a blessing, been the focus of interest and awe in Indore and three private operated by Lords and mother nature, that for global audiences as well. In fact, SEZs - Infosys, TCS and Impetus, all in Omkareshwar, the sacred island, is UNESCO has given the status of 'World Indore. One more multi-purpose SEZ is shaped like Om - the holiest symbol Heritage Site' to the Mahastupa. of Hinduism. Not surprising then that proposed in Chhindwara. PANCHMARHI this serene town is also one of the 12 Infrastructure Development Situated at 1100 m, Pachmarhi, Jyotirlinga shrines in India. Pilgrims in Madhya Pradesh government has popularly known as 'Satpura ki Rani' unimaginable numbers visit the shrine worked diligently to make investments (Queen of Satpura), sits beautifully, every year, seeking the blessings of Lord for improvement of industrial infras- embellished by nature and history, Shiva. tructure in the state. This has resulted amidst the . Legend says in development of industrial corridors Omkareshwar is adorned with lofty the Pandava brothers visited Pachmarhi such as Bhopal-Indore, Bhopal-Bina, hills, between which the river Narmada during their exile.This beautiful region Jabalpur-Katni-Satni-Singrauli, Morena- forms a serene pool. Above this pool in the hills was discovered by Captain Gwalior- Shivpuri-Guna and various runs a cantilever type bridge which James Forsyth in 1857. This most sector specific parks in the state. further enhances the scenic beauty of popular hill station of Madhya Pradesh Some of the major infrastructure this island. is a treasure with ancient caves of the development projects under taken by KHAJURAHO Buddhist era residing in harmony with government are Japanese Industrial serene waterfalls. Khajuraho is one of the most popular Township, Pithampur, SEFEAN Industrial tourist spots in Madhya Pradesh. It is The state is leader in textile manufa- Township, Pithampur, Plastic Park in famous for its ancient temples that cturing, automobiles, food processing, Tamot and Gwalior, Industrial Areas in depict some of the finest art in the engineering and agriculture equipment Kiratpur, Mohasa, Shivpuri and Sitapur, world. manufacturing. The peaceful Vikram Udyogpuri, Ujjain and Smart Built between 950-1050 AD by the manpower of the State is an added Industrial Park, Padora, Shivpuri. uuu Chandela Dynasty, these temples depict advantage for industrial development. various forms like meditation, spiritual All the above mentioned factors pave teachings, kinship, wrestling, royalty the way for Madhya Pradesh to become and most significantly, erotic art. The a developed state. R K Jaglan FGMO Bhopal temples consist of stunning displays Madhya Pradesh government has ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 11 ‘ܶ àXoe ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ aV Ho$ ‘ܶ ‘| pñWV ^maV H$m {Xb bVm ‘§JoeH$a, Amem ^mogbo, Cfm ‘§JoeH$a ‘| AnZm ‘hËdnyU© ¶moJXmZ àXmZ H$aVr h¢. H$hbmZo dmbm "‘ܶ àXoe' dZgånXm d öX¶ZmW ‘§JoeH$a H$m n[adma BÝXm¡a go hr ‘ܶ àXoe, Am¡Úmo{JH$ Ho$ÝÐ {OZHo$ ‘w»¶mb¶ ^mHo$ gmW-gmW àmH¥${VH$ gwÝXaVm H$mo AnZo h¡. ñda H$mo{H$bm bVm ‘§JoeH$a Zo ^maV ‘| ^monmb, BÝXm¡a, ½dm{b¶a, O~bnwa, C‚m¡Z, ‘| g‘m{hV {H$E hþE Hw$b 3,08,252 dJ© hr Zht, ^maV Ho$ ~mha ^r AnZo ñda Ed§ ardm Ed§ gmJa {Obm| ‘| pñWV h¢ Omo 7 ^mJm| {H$bmo‘rQ>a ‘| ’¡$bm h¡. Xoe Ho$ àmMrZV‘ àXoem| H$bm H$m naM‘ ’$hamH$a g§JrV H$m ñd{U©‘ ‘| {d^m{OV h¡. ‘ܶ àXoe ‘w»¶V… H¥${f ‘| go EH$ ‘ܶ àXoe H$m OÝ‘ 01 Zdå~a Aܶm¶ {bIZo Ho$ gmW AnZm Ed§ ‘ܶ àXoe AmYm[aV àXoe h¡ Am¡a àXoe H$s AW© ì¶dñWm 1956 H$mo, ^maV H$s ñdV§ÌVm Ho$ Cnam§V hþAm. Ho$ I§S>dm d BÝXm¡a H$m Zm‘ B{Vhmg ‘| A‘a H$m ‘w»¶ òmoV H¥${f Am¶ h¡ VWm àXoe Ho$ df© 2012 H$s OZJUZm Ho$ AZwgma ‘ܶ àXoe H$a {X¶m h¡. A{^Z¶ Ho$ joÌ ‘| AnZr H$bm 74.73% ì¶{º$¶m| H$s Am¶ H¥${f g¥{OV Am¶ H$s Hw$b Am~mXr bJ^J gmV H$amo‹S> V¢Vrg H$s YmH$ ñWm{nV H$aZo dmbr ‘ehÿa A{^ZoÌr h¡. ‘ܶ àXoe Ho$ Hw$b ^y-^mJ H$m 49% bmI go A{YH$ h¡ Am¡a df© 2011 Ho$ AZwgma O¶m ^mXþar C’©$ O¶m ~ƒZ, {’$ë‘ "emobo' joÌ’$b H¥${f hoVw CnO Ho$ {bE à¶moJ {H$¶m e¡{jH$ ñVa 69.32% h¡ VWm {nN>bo EH$ Ho$ à{gÕ hmñ¶ H$bmH$ma OJXrn (gya‘m OmVm h¡. ¶hm± H$s ^y{‘ nWarbr d H¥${f ¶mo½¶ XeH$ Ho$ Xm¡amZ e¡{jH$ ñVa ‘| 6.9% H$s d¥{Ô ^monmbr), {H«$Ho$Q> Ho$ ‘hmZV‘ H$ámZm| ‘| ew‘ma {‘{lV ^y{‘ h¡ VWm Iar’$, a~r Ed§ Om¶X XO© hþB© h¡. Zdm~ ‘§gya Abr ImZ nQ>m¡Xr, AW©emó ‘| ’$gbm|/‘m¡g‘ H$s CnO H$s OmZo dmbr ‘w»¶ ‘ܶ àXoe embrZVm, ì¶dhma Hw$ebVm Ed§ AnZr YmH$ aIZo dmbo Ed§ ^maVr¶ [aµOd© ~¢H$ ’$gb| J|hÿ±, YmZ, ‘¸$m, MZm, JÞm, gagm|, {‘bZgma àd¥{Îm H$s A{ÛVr¶ {‘gmb h¡. Ho$ nyd© JdZ©a lr aKwam‘ amOZ VWm ^maV H$m Aaha, ‘y§J, C‹S>X, gmo¶m~rZ, Ádma, ‘y±J’$br, ^maV Ho$ ñdÀN>V‘ eham| ‘| BÝXm¡a àW‘ ñWmZ gd©loð> g§{dYmZ {bIZo H$m Jm¡ad àmá H$aZo H$m°Q>Z Am{X h¢. ‘ܶ àXoe H$mo df© 1984 ‘| na O~{H$ Xÿgao ñWmZ na ^monmb Xoe {dXoe dmbo "^maV aËZ' S>m°. ^r‘amd A§~oµS>H$a O¡gr ¶y{Z¶Z H$m~m©BS> H$ånZr ‘| hþB© J¡g [agmd Ho$ ‘| ‘ܶ àXoe H$m naM‘ ’$hamZo Ho$ gmW hr {dœ à{gÕ ‘hmZ {d^y{V¶m± ‘ܶ àXoe H$s H$maU EH$ ^¶mZH$ ÌmgXr H$m {eH$ma hmoZm Zm‘ amoeZ H$a aho h¡. ‘ܶ àXoe, Xoe Ho$ n{dÌ Yam go h¢ Am¡a ‘ܶ àXoe H$mo BZ na n‹S>m Wm {OgH$m gm‘Zm ¶hm± Ho$ {Zdm{g¶m| Ûmam nm±M à‘wI amÁ¶m| AWm©V CÎma àXoe, ‘hmamï´>, gX¡d Jd© Ed§ ZmµO ahoJm. BZHo$ A{V[aº$ Am¡a H$‹S>r BÀN>m e{º$ Ho$ gmW {H$¶m J¶m. amOñWmZ, JwOamV Ed§ N>VrgJ‹T> H$s gr‘mAm| ^r ~hþV go {dœ ໶mV Zm‘ h¢ Omo ‘ܶ àXoe ‘ܶ àXoe Ho$ Mm¡‘wIr Ed§ gVV {dH$mg ‘| go Ow‹S>m hþAm h¡. N>ÎmrgJ‹T> amÁ¶ H$mo AnZo Ho$ Jm¡ad H$mo ~‹T>mVo h¢ Am¡a ‘ܶ àXoe H$mo {OZ ~¢H$m| Ûmam {Za§Va AJ«Ur Ed§ à^mdr ¶moJXmZ A§e go 01 Zdå~a 2000 go ApñVËd ‘| na A{^‘mZ h¡. ¶{X CZ g^r H$mo ¶hm± na Ho$ gmW ‘hËdnyU© ^y{‘H$m {Z^m¶r Om ahr bmZo H$m Jm¡ad ^r ‘ܶ àXoe H$mo hr h¡. 51 {bIm Om¶ Vmo OJh d g‘¶ {Z{üV hr H$‘ h¡. àXoe Ho$ {dH$mg H$s {µOå‘oXmar H$m ‘w»¶ {Obm| H$mo AnZo AmJmoe ‘| g‘oQ>o ‘ܶ àXoe, n‹S> Om§EJo. Xm{¶Ëd àXoe Ho$ 7 AJ«Ur ~¢H$m| H«$‘e: ¶y{Z¶Z Eo{Vhm{gH$ d Ym{‘©H$ {damgV Ho$ ‘m‘bo ‘| ‘ܶ àXoe Ho$ Hw$b joÌ’$b H$m bJ^J ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m, g|Q´>b ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m, {H$gr ^r Aݶ àXoe H$s VwbZm ‘| AmJo h¡, 30.89% ^mJ Am{Xdmgr joÌ Ho$ ê$n ‘| ñQ>oQ> ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m, Bbmhm~mX ~¢H$, {OgH$s Jdmhr ½dm{b¶a, amOJ‹T>, Q>rH$‘J‹T>, h¡ O~{H$ 76,429 dJ© {H$bmo ‘rQ>a bJ^J n§Om~ ZoeZb ~¢H$, ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m d ~¢H$ {ednwar, ‘wa¡Zm, C‚m¡Z, N>Vanwa, ~oVyb, BÝXm¡a, 24.79% ^y-^mJ dZ gånXm Ho$ ê$n ‘| h¡. Am°’$ ~‹S>m¡Xm na h¡. g‘Ýd¶H$, amÁ¶ ñVar¶ {N>ÝXdmS>m B˶m{X {µObo XoVo h¢. C‚m¡Z {Obo H$mÝhm ZoeZb nmH©$, ~m§YdJ‹T>, gVnw‹S>m, ~¢H$g© g{‘{V, ‘.à. H$m CÎmaXm{¶Ëd g|Q´>b H$m ‘§{Xa ‘hm§H$mboœa Ed§ {eàm ZXr, Yma ‘mYd ZoeZb nmH©$, g§O¶ ZoeZb nmH©$, dZ ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m Ûmam g’$bVm nyd©H$ {Zd©hZ OZnX pñWV Am|H$maoœa ‘§{Xa d ‘m§S>d {H$bm, {dhma ZoeZb nmH©$, n|M ZoeZb nmH©$ Am{X {H$¶m Om ahm h¡, BZ AJ«Ur ~¢H$m| Ho$ Abmdm Xodmg pñWV amOH$s¶ qàqQ>J àog, ‘ܶ àXoe Hw$N> ‘ܶ àXoe Ho$ à‘wI dZ joÌ h¢ Ohm± gmd©O{ZH$ joÌ Ho$ Aݶ g‘ñV ~¢H$, {ZOr Ed§ H$s nhMmZ Ho$ {bE AnZm {deof ñWmZ aIVo g^r àH$ma Ho$ Ord/OÝVw Ed§ new nm¶o OmVo H$mo-Am°nao{Q>d ~¢H$ g{hV Hw$b 49 ~¢H$, àXoe h¢. gm§ñH¥${VH$ Yamoha Ho$ ê$n ‘| Jm¶Z, JrV, h¢. dZjoÌ Ho$ ‘m‘bo ‘| ‘ܶ àXoe H$m ñWmZ ‘| AnZr 7279 emImAm|, 9554 EQ>rE‘ d g§JrV Am¡a A{^Z¶ Ho$ joÌ ‘| I§S>dm H$mo ^maV ‘| àW‘ h¡. ‘ܶ àXoe H$s à{gÕ Z‘©Xm, 10347 ~¢H$ {‘Ì Ho$ gmW H$m¶©aV h¢. 7279 emohaV H$s ~wb§{X¶m| na nhMmZ {XbmZo dmbo {eàm, ~oVdm, M§~b O¡gr à‘wI Z{X¶m| g{hV emImAm| ‘| go 2681 J«m‘rU, 2307 AY©- ~§YwAm| AWm©V AemoH$ Hw$‘ma, {H$emoa Hw$‘ma Aݶ N>moQ>r ~‹S>r Hw$b 41 Z{X¶m± àdm{hV hmoVr ehar d 2291 emImE± ehar joÌm| ‘| pñWV h¢. d AZyn Hw$‘ma Ho$ gmW gwam| H$s g‘«mkr gwlr h¢ Omo {H$ nrZo ¶mo½¶ Ed§ IoVr Ho$ Ob à¶moJ {OZH$s gH$b O‘mam{e¶m± `3,65,43,228 12 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 d gH$b A{J«‘ `27,292,392 h¡ Ed§ àXoe {XZm§H$ 25 AŠQy>~a 1964 H$m F$U-O‘mZwnmV 74.69% h¡ Omo {H$ H$mo ¶y{Z¶Z ~¢H$ H$s àW‘ [aµOd© ~¢H$ Ho$ {ZYm©[aV ‘mZH$ ñVa go H$ht emIm ^monmb (‘w»¶) Ed§ A{YH$ h¡. àmW{‘H$Vm àmá joÌ A{J«‘ ‘| joÌr¶ H$m¶m©b¶, O~bnwa `17,508,310, H¥${f joÌ `99,39,329, H$mo àW‘ joÌr¶ H$m¶m©b¶ gyú‘ Ed§ bKw CÚmoJ joÌ A{J«‘ Ho A§VJ©V ñWm{nV hmoZo H$m Jm¡ad àmá `52,51,824 {dÎm nmofU {H$¶m J¶m h¡. h¡. A§Mbr¶ H$m¶m©b¶ H$mo BZ {dÎmr¶ g§ñWmAm| Ho$ A{V[aº$ J¡a-~¢qH$J ‘ܶ àXoe ‘| 1980 ‘| {dÎmr¶ g§ñWmZm| EZ~rE’$gr, ‘mBH«$mo {dÎm ñWm{nV {H$¶m J¶m Am¡a g§ñWmZ, no‘|Q> ~¢H$ d nmoñQ> Am°{’$g ^r dV©‘mZ ‘| Aaoam {hëg, g{H«$¶Vm nyd©H$ H$m¶© H$a aho h¢ VWm àXoe ^monmb pñWV ZdrZ n[aga Ama.Eg. nm§S>o, Or.Eg. nS>mbH$a d Eg.Ho$. Ho$ {dH$mg Am¡a ñdamoOJma CËnÞ H$aZo ‘| ‘| {XZm§H$ 14 ‘mM© 2006 go EH$ hr n[aga/ ‘mohnmÌm Ûmam ‘hËdnyU© d gamhZr¶ ¶moJXmZ gamhZr¶ ^y{‘H$m {Z^m aho h¢. ñWmZ na joÌ ‘hmà~§YH$ H$m¶m©b¶, joÌr¶ {X¶m J¶m h¡. H$m¶m©b¶, A§Mbr¶ boIm narjm H$m¶m©b¶, ‘ܶ àXoe ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ BpÊS>¶m AnZr dV©‘mZ A§Mb à‘wI d joÌ ‘hmà~§YH$ lr A§Mbr¶ gVH©$Vm {d^mJ, Aaoam {hëg ¶moJoÝÐ qgh H$s {X. 09 ‘B© 2017 H$mo hþB© g{H«$¶ gh^m{JVm Am¡a CnpñW{V Ho$ gmW àXoe emIm, godm emIm, H$a|gr MoñQ>, ¶yEbnr, Ho$ {dH$mg ‘| AJ«Ur ^y{‘H$m Ho$ gmW ‘hËdnyU© nXñWr Ho$ ~mX ^monmb A§Mb Ho$ H$mamo~ma AmYma godm Ho$ÝÐ Ed§ ñQ>m’$ à{ejU Ho$ÝÐ, AnZo Z¶o Am¶m‘ ñWm{nV H$aVo hþ¶o {ZV ZB© ¶moJXmZ àXmZ H$a ahm h¡ Am¡a A§Mb à‘wI lr ^monmb Iy~gyaV dmVmdaU ‘| pñWV h¡, ZdrZ ¶moJoÝÐ qgh Ho$ ZoV¥Ëd ‘| gVV AJ«ga d VËna D$§MmB¶m| H$s Amoa gVV AJ«ga h¡ Ed§ Z¶o ^dZ/n[aga H$m CX²KmQ>Z VËH$mbrZ Aܶj H$s{V©‘mZ ñWm{nV H$a ahm h¡. Bg H$m¶© ‘| h¡. àXoe ‘| h‘mao ~¢H$ H$s 91 J«m‘rU, 82 Ed§ à~§Y {ZXoeH$, lr Ho$. Mo[a¶Z dJug, AY©-ehar, 53 ehar d 62 ‘oQ´>mo emImAm| H$m¶©H$mar {ZXoeH$, lr Ho$. aËZmH$a hoJ‹S>o Ed§ Cn-A§Mb à‘wI lr Ama.Ho$. OJbmZ Ûmam Ho$ gmW Hw$b 288 emImE± d 669 EQ>rE‘ A§Mb à‘wI, ^monmb lr Ho$. Ama. {dO¶oÝÐ H$s nyam gh¶moJ àXmZ {H$¶m Om ahm h¡. A§Mb VWm 533 ~¢H$ {‘Ì, 04 godm emIm, 05 Jm¡ad‘¶r CnpñW{V ‘| {H$¶m J¶m. Ho$ AYrZ H$m¶©aV à˶oH$ ñQ>m’$ gXñ¶ AnZr H$a|gr MoñQ>, 04 ¶yEbnr, 02 {‘S>-H$m°nm}aoQ>, nyU© bJZ Ed§ {Zð>m Ho$ gmW H$m¶© hoVw Ñ‹T>- 02 ¶y{Z¶Z g‘¥{Õ Ho$ÝÐ, 05 joÌr¶ H$m¶m©b¶ ‘ܶ àXoe H$mo gdmaZo Am¡a g’$b ~ZmZo g§H$ën h¢. ‘| ‘ܶ àXoe ‘| nXñW A§Mb à‘wI lr H«$‘e: ^monmb, ½dm{b¶a, O~bnwa, BÝXm¡a ‘ܶ àXoe ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m H$m d ardm H$m ‘O~yV ZoQ>dH©$ godmaV h¡ VWm ~r.nr. AJ«dmb, E.gr. gwbo, EM.Ho$. Ym‘, E‘.E‘. A‘bgmXdmbm, Eg.nr. am°¶, H$mamo~mar A§eXmZ VWm ‘ܶ àXoe ‘| H$m¶©aV ‘ܶ àXoe Ho$ 3 OZnXm| H«$‘e: ardm, grYr ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ joÌr¶ H$m¶m©b¶m| H$s H$m¶© Ed§ qgJam¡br ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ AJ«Ur ~¢H$ H$s Ama. d|H$Q>a‘Ur, ~r.dr. ‘y{V©, E‘. ‘rZmjr àJ{V H$s EH$ PbH$ Am§H$‹S>m| Ho$ ‘mܶ‘ go ^y{‘H$m ‘| H$m¶© H$a ahm h¡ VWm BZ {Obm| H$mo gw§Xa‘, Eg.EZ. qgh, dr.Ho$. T>tJam, Ho$. {dH${gV H$aZo, Am{W©H$ ê$n go ‘O~yVr àXmZ Ama. {dO¶oÝÐ, ~r. damàgmX, Eg. am‘Z, àñVwV H$s Om ahr h¡: H$aZo, ñdamoOJma Ho$ Adga àXmZ H$aZo g{hV gm‘m{OH$ CËWmZ Ed§ {dH$mg ‘| gOJVm go godmaV h¡. ¶y{Z¶Z ~¢H$ H$mo Am~§{Q>V Cnamoº$ g^r AJ«Ur OZnXm| ‘| ~¢H$ Ûmam ñWm{nV J«m‘rU ñd-amoOJma à{ejU g§ñWmZ Ama- goQ>r, {dÎmr¶ gmjaVm Ho$ÝÐ E’$Ebgrgr, CËH¥$ï> H$m¶©-{ZînmXZ H$a aho h¢ Am¡a Bg H$m¶© H$mo ‘ܶ àXoe ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ H$m¶©aV 2473 ¶y{ZZmBQ²g Ûmam AnZo nyao Omoe-Iamoe Ed§ D$Om© Ho$ gmW g§nm{XV {H$¶m Om ahm h¡. ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ûmam ‘ܶ àXoe ‘| AnZr {d{eï> nhMmZ Ho$ gmW Z Ho$db àmW{‘H$Vm àmá joÌ A{J«‘, H¥${f joÌ, E‘EgE‘B© joÌ Ho$ A§VJ©V C„oIZr¶ {dÎm nmofU {H$¶m Om ahm h¡ ~pëH$ {dÎmr¶ g‘mdoeZ Ho$ A§VJ©V ^r à^mdr uuu d gamhZr¶ H$m¶© H$aZo Ho$ gmW-gmW J«m‘ ñdamO A{^¶mZ 1 Ed§ 2 ‘| Am~§{Q>V {H$E JE bú¶m| H$s ny{V©, CnbpãY ¶Wmg‘¶ H$s ‘moVrbmb d‘m© JB© h¡. ‘ܶ àXoe H$s amOYmZr ^monmb ‘| E’$.Or.E‘.Amo, ^monmb ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 13 ‘ܶ àXoe EH$ Eo{Vhm{gH$ {nQ>mam

ܶ àXoe AO~ h¡, g~go JO~! H$B© à{gÕ Jm¶H$ VmZgoZ H$m ‘H$~am Ed§ CZH$s ‘~ma h‘Zo Bg Vah H$s ~mV gwZr hmoJr à{gÕ B‘br Ho$ no‹S> H$s n{Îm¶m±, {MV ‘§{Xa naÝVw h‘Zo ~g Bgo gwZH$a hr N>mo‹S> {X¶m. XoIm ‘mZqgh hdobr, O¡Z ^JdmZ nmœ©ZmW H$s OmE Vmo Mmho gm‘m{OH$ {^ÞVm hmo ¶m Am{W©H$ nËWa ‘| CËH$sU© Jmonm§Mb nd©V à{V‘mE§ h‘mam n[aÑí¶, Mmho g§ñH¥${V hmo ¶m Eo{Vhm{gH$ ‘Z ‘moh boVr h¢. {damgV, ¶h H$hZm JbV Zht hmoJm {H$ "{hÝXþñVmZ H$m {Xb' gM ‘| "{hÝXþñVmZ H$s Wmo‹S>m Xÿa Mb| Vmo ~wÝXobm| H$s emZ, AmoaN>m Ed§ OmZ' h¡. h‘mam ¶hm± Ho$ÝÐ {~ÝXþ B{Vhmg h¡ X{V¶m ‘| {XImB© n‹S>Vr h¡. ‘wJb Ed§ amOnyV Am¡a h‘ Bg {nQ>mao H$mo Imob|Jo Am¡a OmZ|Jo {H$ ñWmn˶ e¡br H$m {‘lU h‘ gmV ‘§{Obm ‘ܶàXoe {H$VZm JO~ h¡. dra qgh ‘hb ‘| XoIVo h¢. dht gmoZ{Jar H$s ‘§{Xa ûm§¥Ibm na AmgmZr go ¶H$sZ hr Zht hmo Mmho Omo ^r H$maU ahm hmo, O¡go ^m¡Jmo{bH$ nmVm. ¶h bKw d¥§XmdZ nwñVH$mb¶m| go Á¶mXm AdpñW{V ¶m n[an¹$ amOZ¡{VH$ ZoV¥Ëd, H$hm{Z¶m± {bE hþE h¡. Eogo hr XoI| Vmo amOgr Am{W©H$ gånÞVm ¶m gm§ñH¥${VH$ {^ÞVm ¶m AmoaN>m, Ohm± ~oVdm Ho$ VQ> na bú‘rZmam¶U Am¡a ^r H$moB©. B{Vhmg ‘| ‘ܶ àXoe H$m EH$ ‘§{Xa, amOm am‘ H$m ‘§{Xa Am¡a amO ‘hb CZ AZyR>m ñWmZ ahm h¡. BgH$s Eo{Vhm{gH$ {damgV| na O‘t hþB© ¶mXm| H$s Yyb H$mo PQ>H$ H$a AmO H$moB© Mma-nm±M gm¡ Zht ~pëH$ H$B© hOmam| ^r VmOm H$a aho h¢. gmb nwamZr h¡. nmfmUH$mb go boH$a AmO Ho$ g‘H$mbrZ ¶wJ VH$ H$B© Vah H$s Yamoha| IOwamhmo Ho$ a‘Ur¶ O¡Z Ed§ {hÝXÿ ‘§{Xa gmao h‘mao nmg ‘m¡OyX h¢ Omo namH«$‘, ~{bXmZ, {dœ ‘| H$bm H$s CÞ{V H$m EH$ Z‘yZm h¡. em¡¶©, n[an¹$Vm Ed§ loð>Vm H$s {Zem{Z¶m§ h¢. M§Xobm| Ûmam {Z{‘©V BZ ‘§{Xam| ‘| AmܶmpË‘H$ Vmo M{bE, BÝht AZyR>r Zm¶m~ Yamoham| H$s {ejm, AnZmnZ, à^wËd Zo Bgo ¶yZoñH$mo ‘| EH$ ¶mÌm ‘| h‘ ‘ܶ àXoe H$mo Q>Q>mobVo h¢. à{V{ð>V ñWmZ {Xbm¶m h¡. Mmho dh OJXå~m ‘§{Xa hmo ¶m bú‘U ¶m H§$Xm[a¶m ‘hmXod, ‘ܶ àXoe ^maV H$m Xÿgam ~‹S>m àXoe h¡. AJa {MÌJwá ‘§{Xa, Mm¡gR> ¶mo{JZr, ~«åhm‘§{Xa, BgHo$ AVrV ‘| Pm§H$m OmE Vmo Må~b g§^mJ nmœ©ZmW ‘§{Xa hmo ¶m ‘V§Joœa g^r H$s AZyR>r, Ed§ ½dm{b¶a H$s AZmoIr XmñVm h¢, n{ü‘ O{Q>b Ed§ ‘m{‘©H$ ‘y{V©H$bm AmnH$mo AM§^o ‘| ‘| OmVo-OmVo H$B© Eo{Vhm{gH$ [a¶mgV| Am¡a S>mb XoJr. AnZo nm¡am{UH$ Jm¡ad Ed§ àmH¥${VH$ CZgo Ow‹S>r ¶mXm| H$mo ~¶m§ H$aVr ~‹S>r-~‹S>r gw§XaVm Ho$ {bE à{gÕ Y‘©{Zð> {MÌHy$Q> B‘maV|, ‘ܶ ‘| ^monmb amÁ¶ Vmo nyd© ‘| AbJ H$m‘X{Jar nhm‹S>, am‘ KmQ>, JwáJmoXmdar, N>mn N>mo‹S>Vo hþE, gm§ñH¥${VH$ {^ÞVm Xem©Vo hþE OmZH$s Hw§$S> B˶m{X lÕm Am¡a B{Vhmg go OZOmVr¶ amOKamZo h¢ Omo A~ Xÿa H$ht Imo Omo‹S>Vm h¡. JE go bJVo h¢. g’o$X eoam| H$m ‘¡XmZ H$hm OmZo dmbm gå‘mohH$ h‘ BgH$s ewê$AmV H$aVo h¢, VmZgoZ ZJar ardm, amOgr Jm¡ad ‘| {bnQ>m JmoqdXJ‹T> ‘hb ¶m Jmonm§Mb go {Ogo AmO ½dm{b¶a H$hm Am¡a H$moR>a ‘| pñWV ~m¡Õ ñVyn EH$ {Zambr OmVm h¡. EH$ ¶eñdr B{Vhmg H$m eha, ¶hm± Pm§H$s àXmZ H$aVm h¡. nmg hr pñWV {ÌHy$Q> ‘m¡OyX "nyd© H$m {O~«mëQ>a' ½dm{b¶a H$m {H$bm, nhm‹S>r ‘| emaXm‘mVm H$m ‘§{Xa Am¡a Jmobm‘R>

14 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 ‘§{Xa H$bMwar d§e H$s H$bmË‘H$Vm H$mo àX{e©V Ohm§ ~mXb‘hb, ~Îmrgr ~mCbr, H$moeH$ H$aVm h¡. 2000 gmb nwamZm {dbwá {JÕm| ‘hb, ehOmXr H$m amoOm, M§Xoar {H$bm B˶m{X H$m Ka, {H$bm ~m§YdJ‹T>, ‘mZd {Z{‘©V Jw’$mE§ em§{V go AnZr JmWm Jm aho h¢. Ed§ CZ‘| nËWa H$bm Ed§ {ebmboI, 65 ’w$Q> {Zð>m Ho$ ˶m¡hma C‚m¡Z ‘| gm§ñH¥${VH$ Yamoham| bå~r {dîUw ^JdmZ H$s eof em¶r ‘y{V©, ¶hm± H$s ~hþVm¶V XoIH$a ‘Z M{H$V hmo CR>Vm h¡. Ho$ Eo{Vhm{gH$ Ed§ nm¡am{UH$ ‘hËd H$mo Xem©Vr {hÝXþAm| Ho$ gmV nmdZ eham| ‘| go EH$ C‚m¡Z, h¢. VrW©amO A‘aH§$Q>H$ ‘| Ho$edZmam¶U ‘§{Xa, ‘§{Xam| Ho$ Abmdm B{Vhmg H$m ^r ‘hËdnyU© nmVmboœa ‘hmXod ‘§{Xa, lr¶§Ì ‘§{Xa, B˶m{X J‹T> ahm h¡. ¶h ha g‘¶ g‘«mQ> AemoH$ H$m Ka ‘§{Xa| dmñVwH$bm H$s emZ h¢. Ed§ ‘ܶ ^maV H$m amOZ¡{VH$ Ed§ dm{UpÁ¶H$ dht g§ñH$maYmZr O~bnwa nhþ§MVo hr h‘ XoIVo Ho$ÝÐ ahm h¡. {dH«$‘ ‘hb, ha{g{Õ ‘§{Xa, h¢ {H$ 1000 df© nwamZm ‘XZ‘hb {H$bm, ~{VH$ H$bm, doY embm, Jmonmb ‘§{Xa B˶m{X 50 df© nwamZr {ngZhmar H$s ‘{‹T>¶m, à{gÕ àmMrZ go g‘H$mbrZ B{Vhmg H$s JmWm H$hVo {Vbdmam KmQ>, Ohm§ ‘hmË‘m Jm§Yr H$s ApñW¶m| h¢. H$m {dgO©Z {H$¶m J¶m Wm Ed§ amZr XþJm©dVr nmg hr pñWV gmobhdt gXr go AmO VH$ H$s ¶mX ‘| ~Zm H$bMwar H$bm g§J«hmb¶ ^mfm Am¡a AZmoIr nhMmZ h¡. BgHo$ Abmdm dm{UpÁ¶H$ Ho$ÝÐ, B§Xm¡a eha ‘amR>mAm| H$s H$B© Eogr OJoh§ ^r h¢ Omo I§S>ha hmo MwH$s h¢ {dñ‘¶H$mar emhr B{Vhmg H$mo g§OmoE hþE h¢. e{º$ H$m àXe©Z H$aVm h¡. Ohm± bmb~mJ bo{H$Z EH$ g‘¶ P§H$mam| go Jy±O CR>Vr Wr Am¡a Xmo eham| H$s EH$ H$hmZr Am¡a Prbm| H$m eha ‘hb, H$m±M ‘§{Xa, amOdm‹S>m, B˶m{X eha A~ O§Jbm| ‘| Nw>nr hþB© h¡, {OZH$s nhMmZ ^monmb AnZo ‘| hr h‘| AZwaº$ H$a XoVm h¡. ‘| {~Iao hþE h¢. CËH¥$ï> H$n‹S>o ‘| ~wZm hþAm CVZr Zht hmo nmB© h¡. H$B© ‘yb amOHw$b Am¡a Zdm~m| H$s ~oJ‘m| H$m amO h‘| ‘moVr ‘pñOX, B{Vhmg ‘hoœa ‘| {‘bVm h¡, Ohm± MH$mMm¢Y CZgo Ow‹S>r ¶mX| O¡go qgJam¡br pñWV ‘m‹S>m Jm¡ha‘hb, ‘pñOXm| H$m g‘«mQ> VmOwb‘pñOX, H$a XoZo dmbr aMZmE§ Am¡a gw§Xa ‘§{Xam| H$s Jw’$mE§, qdܶ nhm‹S>r ‘| ~mK {~hma Jw’$mE§, gXa ‘§{Ob Am{X go nVm MbVm h¡. ¶hm± H$s {Z{Y AmË‘m em§V H$a XoVr h¡. A{hë¶m~mB© H$m {JÞmoa J‹T> H$m {H$bm {ghmoa, Xenwa {H$bm Oar Am¡a OaXmoOr H$s H$marJar Vmo ^maV Ho$ {H$bm, Z‘©Xm KmQ>, ApIboœa ‘§{Xa B˶m{X ‘§Xgm¡a, JmohX H$m {H$bm q^S>, Zada H$m ^m¡Jmo{bH$ g§Ho$VH$ ~Z MwHo$ h¢. hmoëH$a ‘amR>mAm| H$s draJmWm gwZm aho h¢. {H$bm, AO¶J‹T> H$m {H$bm, qgJwaJ‹T> X‘moh X{jU ^maV H$m Ûma lÕo¶ Eo{Vhm{gH$ eha ^maV H$s g~go nwamZr H$bm XrKm© ^r‘~oQ>H$m B˶m{X ^r h¢. ~wahmZnwa AnZr gm‘[aH$ AdpñW{V Ho$ H$maU ‘| h‘mam àdoe hmoVm h¡, Ohm± 760 MÅ>mZm| A§V ‘| ¶hr H$hm Om gH$Vm h¡ {H$ AVwë¶ B{Vhmg H$m Ho$ÝÐ {~ÝXþ ahm Am¡a ‘wJbm| H$s H$s N>V[a¶m§ H$ar~ 30 hOma df© àmMrZ ^maV H$m AVwë¶ ‘ܶàXoe, {damgVm| go ^am ~mXemhV H$m ‘ܶàXoe ‘| Z‘yZm h¡. AH$~a nwamVmpËdH$ IOmZm h¡. {’$a dh Mmho damh hþAm h¡ Am¡a Bg {nQ>mao H$mo {OVZm ImobVo Ûmam ~Zdm¶r J¶r Om‘m ‘pñOX, VmO‘hb H$s MÅ>mZ hmo ¶m newdm{Q>H$m MÅ>mZ ¶m Aݶ H$moB©! OmE±Jo, CVZo AOy~o ~mha AmVo ah|Jo. EH$ VO© na emhr {H$bo ‘| {MÌH$mar, Agra J‹T> à~moYZ H$m amñVm gm±Mr H$s Amoa OmVm h¡, n¶©Q>Z Ho$ em¡H$sZ ¶mÌr H$s h¡{g¶V go ‘¢ BVZm H$m {H$bm, XaJmh-E-hH$s‘r, {eH$ma Ka, Ohm± pñWV ~m¡Õ ñVyn, àYmZ߶mbm- EH$ hr H$hÿ§Jm {H$ "{hÝXþñVmZ H$m {Xb XoImo-dmh AmhÿImZm, Hw§$S>r ^§S>mam B˶m{X h‘| ~MnZ H$o EH$b nËWa go H$Q>m hþAm {demb H$Q>moam ^B©¶m'! uuu B{Vhmg H$s {H$Vm~m| ‘| bo OmVo h¢. {Og‘| ^moOZ EH${ÌV hmoVm Wm. AZw¶m{¶¶m| H$s à{V‘mE±, CX¶{Jar H$s Jw’$mE± gm§ñH¥${VH$ Bg àH$ma h‘ XoIVo h¢ {H$ H¡$go CÎma go X{jU àJ{V H$m Z‘yZm h¡. aoe‘r g§~§Ym| Ho$ gmW Am¡a nya~ go n{ü‘ VH$ ‘ܶàXoe B{Vhmg H$s A§Ho$e nwadma {demb B{Vhmg h‘| M§Xoar go àmá hmoVm h¡, Ymam ‘| Sy>~m hþAm h¡. BgH$s EH$ AbJ hr S>Jm emIm

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 15 h‘mam eha B§Xm¡a

ñWm{nV {H$¶m J¶m Wm. gZ {edmOr amd ñHy$b, A{hë¶ml‘, Egnr 1733 ‘| ~mOramd noedm Zo Am°{’$g, N>Ìr~mJ, AmoëS> ‘o{S>H$b H$m°boO, "B§Xm¡a' ‘ëhma amd H$mo nwañH$ma AmQ>© ñHy$b, hmoëH$a H$m°boO, Xodr A{hë¶m ܶàXoe amÁ¶ ‘|, OZg§»¶m H$s Ñ{ï> go ñdê$n {X¶m Wm. CÝhm|Zo B§Xm¡a {dœ{dÚmb¶, E‘.dm¶ AñnVmb, ‘m{UH$ ‘B§Xm¡a g~go ~‹S>m eha h¡. dmñVd ‘| B§Xm¡a H$s àm{á g{hV hmoëH$a amOd§e H$s Ztd aIr ~mJ, gwI{Zdmg, ’y$Q>rH$moR>r, XþJm©Xodr ‘§{Xa, ‘ܶ àXoe H$s dm{UpÁ¶H$ amOYmZr h¡. Bgo Am¡a B§Xm¡a H$mo AnZr amOYmZr ~ZmB©. ‘ëhma B‘m‘~mS>m, JUoe ‘§S>b, ~jr~mJ, IOamZm àXoe H$m "{ejm h~' ^r H$hm Om gH$Vm h¡. amd hmoëH$a H$s ‘¥Ë¶w Ho$ Cnam§V, ‘hmamZr ‘§{Xa, H$m§M ‘§{Xa, lr F${Õ {g{Õ {MÝVm‘Z ¶h EH$ Eogm eha h¡, Ohm± AmB©.AmB©.E‘. A{hë¶m ~mB© H$m emgZH$mb (1756-1795 JUoe ‘§{Xa, Hw$åhma ‘moh„m, OyZm B§Xm¡a Am{X (^maVr¶ à~§Y g§ñWmZ) Ed§ AmB©.AmB©.Q>r. B©.) g~go g‘¥Õ Am¡a g’$b ‘mZm OmVm h¡. BÝXm¡a H$s à‘wI Yamoha| h¢. (^maVr¶ àm¡Úmo{JH$s g§ñWmZ) EH$ gmW pñWV 1818 go B§Xm¡a {~«{Q>e emgZ Ho$ AYrZ Am B§Xm¡a ‘| 10 ‘B© 2013 go "AmB© ~g' Ho$ h¢. 730 dJ© {H$bmo‘rQ>a ‘| ’¡$bm hþAm ¶h J¶m. ‘mܶ‘ go a¡{nS> Q´>m§{OQ> àUmbr H$s ewéAmV àXoe H$m g~go KZr Am~mXr dmbm eha AmµOmXr Ho$ ~mX, 1948 ‘| ‘ܶ ^maV H$m H$s J¶r, {OgHo$ ‘mܶ‘ go dmVmZwHy${bV ~gm| ^r h¡. df© 2011 H$s OZJUZm Ho$ AZwgma JR>Z hþAm Am¡a B§Xm¡a H$mo amÁ¶ H$s J«rî‘H$mbrZ H$s godmE§ Am‘ OZVm H$mo CnbãY H$am¶r Om 1,994,397 H$s Am~mXrdmbm eha h¡ B§Xm¡a! amOYmZr ~Zm¶m J¶m. 1 Zdå~a 1956 ‘| ahr h¢. "AmB© ~g' Ho$ ‘mܶ‘ go, B§Xm¡a Ho$ H$B© ^maV H$m g~go nwamZm eo¶a ~mµOma "‘ܶàXoe ‘ܶ àXoe Ho$ JR>Z Ho$ gmW hr ‘ܶ àXoe H$s Xe©Zr¶ ñWbm| H$s g¡a H$s Om gH$Vr h¡. AQ>b ñQ>m°H$ EŠñM|O' B§Xm¡a ‘| hr pñWV h¡. ¶hm± H$m amOYmZr ^bo hr ^monmb ~Zm¶r J¶r {H$ÝVw {~hmar dmOno¶r joÌr¶ nmH©$ ^r BÝht ‘| go EH$ AMb g§n{Îm ~mµOma, ‘ܶ ^maV H$m g~go ‘ܶ àXoe H$s dm{UpÁ¶H$ amOYmZr AmO ^r h¡. BgHo$ gmW hr H$‘bm Zohê$ g§J«hmb¶ Am¡a ‘h§Jm ~mµOma h¡. B§Xm¡a hr h¡. B§Xm¡a H$s Obdm¶w H$s ~mV H$a| B§Xm¡a H$m {M{‹S>¶m Ka ^r XoIZo bm¶H$ OJhm| B§Xm¡a eha ‘| 7000 go µÁ¶mXm N>moQ>o-~‹S>o CÚmoJ Vmo ¶hm± ‘w»¶ ê$n go 3 AbJ-AbJ ‘m¡g‘ ‘| go EH$ h¡. dht {gZo‘m Ho$ XrdmZm| Ho$ {bE h¢. B§Xm¡a H$m EH$ ‘hËdnyU© Am¡Úmo{JH$ joÌ h¡-J‘u, dfm© Am¡a erV F$Vw. ¶hm± H$mbr {‘Å>r ^r ¶hm± H$B© {gZo‘m Ka ‘m¡OyX h¡. h¡ nrW‘nwa. Ohm± 400 go A{YH$ CÚmoJ h¢, H$s ~hþVm¶V h¡. OZg§»¶m Ho$ {bhmO go B§Xm¡a {ejm Ho$ joÌ ‘| B§Xm¡a g~go à{gÕ eham| ‘| {Og‘| go bJ^J 100 go A{YH$ A§Vam©ï´>r¶ {Obo ‘| 80% Am~mXr qhXþAm| H$s h¡. eof Y‘© go EH$ h¡. AmB©.AmB©.E‘. Am¡a AmB©.AmB©.Q>r. gh¶moJ àmá CÚmoJ h¢. ¶hm± à‘wI ‘mb {dVaU Ho$ bmoJm| ‘| ‘wgb‘mZ, O¡Z, {gŠI, B©gmB©, Ho$ gmW hr gmoeb dH©$ B§Xm¡a ñHy$b (ISSW) H|$Ð Am¡a ì¶mnm[aH$ ‘§{S>¶m± h¢. H¥${f joÌ ‘| ~m¡Õ Am¡a Aݶ Y‘m] Ho$ bmoJ ¶hm± ahVo h¢. gm‘m{OH$ {dkmZ Ho$ joÌ ‘| EH$ ñHy$b h¡ Omo B§Xm¡a Johÿ±, ‘y§J’$br Am¡a gmo¶m~rZ H$m à‘wI B§Xm¡a H$s gmjaVm Xa 87.38% h¡. {hÝXr B§Xm¡a XmoZm| {ejm Am¡a AZwg§YmZ Ho$ joÌ ‘| H$m¶© CËnmXH$ h¡. B§Xm¡a ‘| Z‘H$sZ H$m ^r EH$ ~‹S>m H$s Am{YH$m[aH$ ^mfm h¡. H$aVm h¡. ¶h g§ñWmZ, df© 1951 go noeoda ~mµOma h¡. B§Xm¡a Am¡a CgHo$ Amg-nmg ~hþV gmao à‘wI gm‘m{OH$ H$m¶©H$Vm©Am| H$mo à{ejU àXmZ gaH$ma H$s ñ‘mQ>© {gQ>r {‘eZ ‘| {OZ 100 Xe©Zr¶ ñWb O¡go-amO~m‹S>m, {ed{dbmg H$a ahm h¡. BgHo$ gmW hr, Xodr A{hë¶m eham| H$mo ñ‘mQ>© {gQ>r Ho$ ê$n ‘| {dH${gV {H$¶m n¡bog, bmb~mJ, ‘ëhma Aml‘, ‘ܶ^maV {dœ{dÚmb¶¶, Omo S>r E dr dr (nyd© ‘| "B§Xm¡a OmZm h¡, B§Xm¡a CZ‘| go EH$ h¡. df© 2016 Ed§ {hÝXr gm{h˶ g{‘{V, Jmonmb ‘§{Xa, {dœ{dÚmb¶' Ho$ ê$n ‘| OmZm OmVm Wm) Ho$ 2017 Ho$ ñdÀN> gd}jU Ho$ A§VJ©V B§Xm¡a ‘hmbú‘r ‘§{Xa, ~m§Ho${~hmar ‘§{Xa, OZab ê$n ‘| H$B© Am°naoqQ>J H$m°boOm| Ho$ gmW B§Xm¡a ‘| bJmVma àW‘ ñWmZ na ahm h¡. bmB~«oar, Am‹S>m ~mOma, {~OmgZ ‘mVm ‘pÝXa, EH$ {dœ{dÚmb¶ Ho$ ê$n ‘| pñWV h¡. ¶h eha B{Vhmg H$m éI H$a| Vmo, AR>mahdt gXr Ho$ AÞnyUm© Xodr ‘pÝXa, ¶ed§V {Zdmg, O‘tXma Ho$ ^rVa Vj{ebm n[aga (^§daHw$Am§ Mm¡amho ‘ܶ ‘|, B§Xm¡a H$mo ‘ëhma amd hmoëH$a Ûmam ~mµS>m, ha{gÕr ‘§{Xa, n§‹T>arZmW, Q>mCZ hm°b, Ho$ nmg) ‘| EH$ Am¡a adtÐZmW Q>¡Jmoa amoS>, 16 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 B§Xm¡a ‘| pñWV h¡. {dœ{dÚmb¶ g{hV H$B© ^mJ ¶hm± {H«$¶merb h¢ O¡go B§ñQ>rQ>çyQ> Am°’$ g§ñH$ma Ymar ‘¡ZoO‘|Q> ñQ>S>rO (AmB©E‘Eg), g§JUH$ {dkmZ Ed§ gyMZm àm¡Úmo{JH$s H$m {dÚmb¶ (SCSIT), O~bnwa H$mZyZ Ho$ ñHy$b (EgAmoEb), B§ñQ>rQ>çyQ> Am°’$ B§Or{Z¶[a¨J E§S> Q>oŠZmobm°Or (AmB©B©Q>r), e¡{jH$ ‘ëQ>r‘r{S>¶m [agM© g|Q>a (EMRC), ì¶mdgm{¶H$ Aܶ¶Z Ho$ B§Q>aZoeZb B§ñQ>rQ>çyQ> (AmB©AmB©nrEg), ’$m‘}gr ñHy$b, D$Om© Am¡a n¶m©daU Aܶ¶Z Ho$ ñHy$b-E‘ Q>oH$ Ho$ {bE ~bnwa ^maV Ho$ ‘ܶàXoe amÁ¶ ‘| O~bnwa {ejm Ho$ joÌ ‘| ^r H$m’$s AmJo àmB‘a ñHy$bm| ‘| go EH (D$Om© à~§YZ), pñWV EH$ à{gÕ Eo{Vhm{gH$ eha h¡. O~bnwa ‘| 5 {dœ{dÚmb¶ h¢-amZr nÌH$m[aVm Ho$ ñHy$b, B˶m{X. B§Xm¡a ‘| ‘hmË‘m 367O dJ© {H$.‘r. ‘| ’¡$bm h¡. O~bnwa H$mo XþJm©dVr {dœ{dÚmb¶, Odmha bmb Zohê$ Jm§Yr ñ‘maH$ {M{H$Ëgm ‘hm{dÚmb¶ pñWV h¡. "g§ñH$ma Ymar' ^r H$hm OmVm h¡. ¶h g§km H¥${f {dœ{dÚmb¶, ‘h{f© ‘hoe ¶moJr d¡{XH$ {dœ{dÚmb¶, ‘. à Am¶w{d©kmZ B§Xm¡a H$o Amg-nmg H$s à{gÕ OJhm| ‘| ‘hoœa AmMm¶© {dZmo~m ^mdo Ûmam Xr J¶r Wr. ¶hm± ha Y‘© Am¡a Om{V Ho$ bmoJ ahVo h¢. O¡go {hÝXÿ, {dœ{dÚmb¶, ZmZmOr Xoe‘wI new{M{H$Ëgm h¡, Omo ‘hoœa ‘hmXod Ho$ ‘§{Xa Am¡a hmW ‘wpñb‘, {gŠI, B©gmB©, O¡Z, ~§Jmbr, nmagr {dkmZ {dœ{dÚmb¶! ‘ܶàXoe Ho$ H$B© Jm±d, H$aKm CÚmoJ Ho$ {bE OmZm OmVm h¡. ‘m§Sy> B˶m{X. O~bnwa eha H$s {deofVm H$s ~mV N>moQ>o eham| go Nm>Ì O~bnwa AmH$a {ejm J«hU AnZo Eo{Vhm{gH$ ‘hbm| Ho$ {bE OmZm OmVm H$a| Vmo Bgo "hmQ>© Am°’$ B§{S>¶m' ^r H$hm OmVm H$aVo h¢ VWm OrdZ ‘| AnZo bú¶m| H$mo àmá h¡. nmVmbnmZr, grVbm ‘mVm, {Q>ZMm ‘| gw§Xa h¡. H$H©$ aoIm O~bnwa eha go hmoH$a JwOaVr H$aVo h¢. PaZo pñWV h¢. h¡. ¶hm± ha Y‘©, Om{V Ho$ bmoJ AnZr ^mfmE± O~bnwa g§^mJ ‘| nm§M H$m¶m©b¶m| H$m ~mobVo h¢ na O~bnwa H$s ‘w»¶ ^mfm {hÝXr h¡. ‘w»¶mb¶ pñWV h¡. ‘ܶàXoe {dÚwV ‘ÊS>b Iob Hy$X ‘| ^r B§Xm¡a {H$gr ~‹S>o eha go nrN>o H$m¶m©b¶, ‘ܶàXoe hmB© H$moQ>©, n{ü‘ ‘ܶ Zht h¡. {H«$Ho$Q> eha H$m g~go bmoH${චIob BgHo$ Abmdm ~wÝXobI§S>r Am¡a O~bnw[a¶m ^r ~mobr OmVr h¡. aob H$m ‘w»¶ H$m¶m©b¶, ^maVr¶ Wb goZm Ho$ h¡. B§Xm¡a ‘ܶ àXoe {H«$Ho$Q> g§K (MPC) Am¡a 5 amÁ¶m| H$m ‘w»¶ H$m¶m©b¶, TFRI (Tropical {H«$Ho$Q> Ho$ {bE hmoëH$a {H«$Ho$Q> ñQ>o{S>¶‘ à{gÕ O~bnwa H$m empãXH$ AW© MÅ>mZm| H$m eha h¡. forest Research Institute). O~bnwa H$mo O~bnwa-O~mB© (MÅ>mZ) + nwa (eha). "~mB©' h¡. B§Xm¡a eha ‘|, {d{^Þ Iobm| H$mo àmoËgm{hV "{S>’|$g Am‘m©‘|Q> ‘¡Ý¶y’o$ŠM[a¨J h~' ‘Vb~ Aa¡{~H$ VWm "nwa' g§ñH¥$V eãX h¡. O~bnwa H$aZo hoVw {d{^Þ Šb~ Ed§ ñQ>o{S>¶‘ pñWV h¢. goZm Ho$ h{W¶ma ~ZmZo H$m H|$Ð ^r H$hm OmVm H$m àmMrZ Zm‘ "O~brnwa‘' hþAm H$aVm Wm. h¡. ¶hm± ^maVr¶ Wb goZm H$o 3 H$ma˜mZo Or B§Xm¡a H$s ~mV ImZ-nmZ Ho$ ~J¡a ˜Ë‘ hmo hr Š¶mo{H$ BgH$m g§~§Y ‘h{f© O~mbr go h¡ Omo gr Eµ’$ (JZ H¡$[aO ’o$ŠQ´>r), nrBH$b ’¡$ŠQ´>r Zht gH$Vr. dmñVd ‘| B§Xm¡a MQ>moam| H$m eha O~bnwa ‘| {Zdmg H$aVo Wo. O~bnwa H$s EH$ VWm Am§{S>©Z|g ’¡$ŠQ´>r pñWV h¡. h¡. B§Xm¡a H$m nmohm-Obo~r, H$Mm¡ar, g‘mogo, nhm‹S>r na ‘XZ ‘hb {H$bm pñWV h¡ Omo 1100 O~bnwa eha ‘| amZr XþJm©dVr H$m {H$bm, noQ>rg, ‘mbnwE B˶m{X nyao Xoe ‘| à{gÕ h¢. B©gdr ‘| amOm ‘XZ qgh Ûmam ~Zdm¶m J¶m ^o‹S>mKmQ>, ~maJr S>¡‘, {Ìnwa gw§Xar ‘§{Xa, {ed nwamZm Jm¢S> {H$bm h¡. Bgo Vmbm| (Vmbm~) H$m ¶hm± H$s à{gÕ XþH$mZm| ‘| N>ßnZ XþH$mZ, Jwé ‘§{Xa Omo H$MZma {gQ>r ‘| pñWV h¢. Sw>‘Zm ZoMa eha ^r H$hm OmVm h¡. ¶hm± pñWV amZrVmb, H¥$nm, Zo‘m H$s JµOH$ Am¡a Hw$ë’$s, Omoer Ho$ Xhr nmH©$, Jwáoœa ‘§{Xa Am{X à{gÕ ñWb h¡. ^daVmb, hZw‘mZ Vmb, hmWrVmb, ‘‹T>rVmb O~bnwa Zo ^maV H$mo AZoH$ H$bmH$ma {X¶o h¢. ~‹S>o, a{d Aënmhma Ho$ 춧OZ, Eogo AZ{JZV B˶m{X Jm¡‹S> amOmAm| Ûmam {Z{‘©V {H$E JE h¢. 춧OZm| H$s XþH$mZ| ¶hm± ‘m¡OyX h¢. Z‘H$sZ Vmo gm{h˶ joÌ ‘| JmoqdX Xmg, ^dmZr àgmX {‘lm, ¶hm§ H$B© àmMrZ ‘§{Xa ^r h¢, {OZ‘| go EH$ gw^Ðm Hw$‘mar Mm¡hmZ Ed§ h[ae§H$a nagmB© O¡go eha H$s aJ-aJ ‘| ~gm h¡. B§Xm¡a H$m Z‘H$sZ ^o‹S>mKmQ> ‘| pñWV Mm¡gR> ¶mo{JZr ‘§{Xa h¡ Ohm§ à{gÕ gm{h˶H$ma O~bnwa H$o B{Vhmg Ho$ nÝZm| nyao ^maV ‘| à{gÕ h¡. dmñVd ‘| B§Xm¡a AnZo àmMrZ MÅ>mZm| go ~ZmB© JB© H$bmH¥${V¶m± h¢. na gwemo{^V h¢. O~bnwa EH$ Eogm gw§Xa Am¡a Amn ‘| EH$ g§nyU© eha h¡, A{Ve¶mo{º$ H$s Bg eha go hmoH$a n{dÌ Z‘©Xm ZXr JwOaVr h¡. à{gÕ eha h¡ Omo bmoJm| H$mo CZH$s g§ñH¥${V ~mV Zht {H$ Bgo {‘Zr ~m°å~o H$hm OmVm h¡. ¶hm± ‘m± Z‘©Xm Ho$ VQ> na Xmo à{gÕ KmQ> h¢, go Omo‹S>Vm h¡ Am¡a Amng ‘| ^mB©Mmam {gImVm Vmo Eogm h¡, ‘oam eha B§Xm¡a. uuu ½dmarKmQ> Ed§ ^o‹S>mKmQ>! ½dmarKmQ> ‘| à{V{XZ h¡. uuu em‘ 7.30 ~Oo ‘m± Z‘©Xm H$s ‘hm AmaVr H$m Am¶moOZ {H$¶m OmVm h¡ VWm ^oS>mKmQ> AnZo Xrnmbr bmoYr Abm¡{H$H$ gw§Xa g§J‘a‘a Ho$ H$maU à{gÕ h¡. am±Pr I‘[a¶m emIm, amOoe Hw$‘ma O~bnwa jo.H$m. B§Xm¡a ^o‹S>mKmQ> Ho$ hr g‘rn Yw§AmYma pñWV h¡.

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 17 ardm joÌ

~mobr Ed§ ^mfm ¶hm§ H$s à‘wI ~mobr ~Kobr Ed§ ~wÝXobr h¡. Vwbgr g§J«hmb¶, am‘dZ gVZm, df© 1978 ‘| ñWm{nV am‘‘mohZ g§J«hmb¶ ^maV Ho$ nwamVËd V©‘mZ d¡{œH$ ‘mZ{MÌ ‘| O~ H$^r ^r H¥${f, newnmbZ, dZmonO Ho$ gmW-gmW Adeofm| H$o g§H$bZ ‘| Vrgam ñWmZ aIVm h¡. dg’o$X eoa H$m {OH«$ hmoVm h¡ Vmo g^r dݶ I{ZO AmYm[aV CÚmoJ, n¶©Q>Z VWm bKw JwáH$mbrZ à{V‘mAm| H$m AZyR>m g§H$bZ Am¡a Ord go g§~§Y aIZo dmbo àH¥${V ào{‘¶m| H$m Ed§ Hw$Q>ra CÚmoJ h¢. ¶hm§ H$s à‘wI ’$gbm| àXe©Z ¶hm§ hþAm h¡. ¶hm§ bJ^J 250 {bpIV ܶmZ ^maV df© Ho$ ‘ܶ àm§V Ho$ {Og gr‘mdVu ‘| YmZ, gmo¶m~rZ, ‘¸$m, Ádma Am{X Iar’$ J«§Wm| Ho$ ^§S>ma, {Og‘| 67 g{MÌ hñV {bpIV {Obo H$s Amoa OmVm h¡, Cgo bmoJ "ardm' Ho$ ‘| VWm Johÿ§, MZm, gagm|, Am{X a~r ‘| h¢. J«§W ^r h¢. BgHo$ A{V[aº$ Xoer-{dXoer Ed§ Zm‘ go g§~mo{YV H$aVo h¢. Š¶m|{H$ df© 1951 joÌ ‘| Odmhabmb Zohê$ H¥${f {dœ{dÚmb¶ go Xoe Ho$ {dÛmZm| Am¡a ‘hmnwéfm| {dMmaH$m| Ho$ ‘| ardm [a¶mgV Ho$ A§{V‘ ‘hmamOm lr ‘mVªS> gå~Õ g§ñWmE§ H¥${f VH$ZrH$s Ho$ àMma-àgma hñVmja H$m AZyR>m g§J«h ^r ¶hm§ h¡. qgh Zo {eH$ma Ho$ Xm¡amZ ñWmZr¶ JmoqdXJ‹T> ‘| g§b¾ h¢. df© 1988 ‘| ñWm{nV nÞm g§J«hmb¶ ‘| Jwá, Ho$ O§Jbm| ‘| Ydb Ho$gar emdH$ XoIm Am¡a AZoH$ àH$ma Ho$ I{ZO bdU O¡go {H$ MyZm CgH$m {eH$ma H$aZo Ho$ ~OmE Cgo JmoX {b¶m M§Xob Ed§ H$bMwar H$mb H$s nmfmU à{V‘mE§ nËWa go {g{bH$m nËWa, gmon ñQ>moZ (Q>mH$), àX{e©V h¢. ¶hm§ na Mm§Xr Am¡a Vm§~o Ho$ {g¸$m| Am¡a g’o$X eoa Ho$ ê$n ‘| BgHo$ d§eO H$mo g§nyU© H$mo¶bm, hram VWm Am¡Úmo{JH$ VËd O¡go {dœ ‘| àgm[aV {H$¶m. H$m g§H$bZ ~hþV h¡. ’$mñ’o$Q> Eg~ogQ>g, Ho$ëgmBQ> B˶m{X ~hþVm¶V qdܶ nd©V‘mbm Ho$ ‘ܶ ‘| Z¡g{J©H$ gm¢X¶© Ho$ dV©‘mZ ‘| ardm joÌ Ho$ A§VJ©V ardm, grYr, ‘| h¢, {OgHo$ MbVo ¶hm§ gr‘|Q> CÚmoJ ‘| H$B© {bE a‘UrH$ n¶©Q>Z ñWb {MÌHy$Q> h¡, {Og‘| qgJam¡br, gVZm, ehS>mob, AZynnwa, C‘[a¶m H$m°nm}aoQ> O¡go {àÁ‘ gr‘|Q>, {~abm gr‘|Q>, à‘wI h¡ H$m‘X{J[a nd©V VWm CgHo$ n[aH«$‘U VWm nÞm {Obo AmVo h¢, Omo {H$ qdܶ nd©V AëQ´>mQ>oH$, Oonr gr‘|Q> Am¡a [abm¶§g gr‘|Q> nW ‘| pñWV ‘§{Xa, gVr AZwgwB¶m, bú‘U loUr go gr‘m~Õ h¢. àH¥${V Zo O§Jb, nhm‹S>, ’¡$ŠQ´>r h¢. nhm‹S>r, hZw‘mZ Ymam VWm Jwá JmoXmdar Am{X. ‘¡XmZ, I{ZO-g§nXm, dݶOrd, Z{X¶m§, PaZo H$mo¶bo H$s àMwaVm Ho$ H$maU EZgrEb, Eñgma, Am{X g^r CÝ‘wº$ öX¶ go {X¶m h¡. Omo{H$ VmZgoZ: AH$~a Ho$ ZdaËZm| ‘| go EH$ g§JrVk. ñWmZr¶ bmoJm| Ho$ OrdZ ¶mnZ Ho$ gmYZ h¢. Oo nr Ho$ Am{X ^r joÌ H$s AW©ì¶dñWm ‘| ~ra~b: AH$~a Ho$ ZdaËZm| ‘| go EH$ ! BZH$m ¶moJXmZ Xo aho h¢. ardm àmMrZ H$mb go hr ì¶mnm[aH$ ê$n go OÝ‘ grYr {Obo ‘| hþAm. ardm [a¶mgV Ho$ ‘hËdnyU© h¡ Š¶m|{H$ ¶h CÎma ^maV Ho$ ^maVdf© H$m g~go ~‹S>m gmoba nmda ßbm§Q>, ~mU amOm am‘M§Ð Zo AH$~a H$mo ^|Q> ñdê$n BÝh| ‘hËdnyU© A§Jm| O¡go H$m¡em§~r, à¶mJ, dmamUgr, gmJa, Q>m|g Ob n[a¶moOZm Ho$ hmBS´>moBbopŠQ´>H$ àXmZ {H$¶m Wm. nmQ>{bnwÌ, ‘JY, B§ÐàñW Am{X H$mo n{ü‘r nmda ßbm§Q> VWm qgJam¡br {Obo ‘| AZoH$ gdm©{YH$ ~mKm| Ho$ KZËd dmbm ~m§YdJ‹T> Am¡a X{jU ^maV H$mo Omo‹S>Zo H$m ‘mܶ‘ ahm. W‘©b nmda ßbm§Q> h¢. amï´>r¶ CÚmZ Am¡a ~m§YdJ‹T> H$m {H$bm ¶ht h¡. ~Kob emgH$m| go nyd© ¶h joÌ M§Xob H$bMwar bKw Ed§ Hw$Q>ra CÚmoJm| ‘| {MÌm§H$Z, {ebmboI, AZynnwa {Obo Ho$ A‘aH§$Q>H$ go ‘ܶ àXoe H$s Ed§ à{Vhma emgH$m| Ho$ AYrZ Wm. {eën H$bm Ho$ gmW gwnmar Ho$ pIbm¡Zo, ‘y{V©¶m§ OrdZ Xm{¶Zr Z‘©Xm ZXr H$m CÒ‘ hmoVm h¡. ^m¡Jmo{bH$ {dñVma C„oIZr¶ h¢. ardm [a¶mgV Ho$ ‘hmamOm Jwbm~ qgh Zo ardm joÌ H$r CÎma {Xem ‘| {ZH$Q>V‘ amÁ¶ CÎma g§ñH¥${V gd©àW‘ qhXr H$mo amO^mfm H$m XOm© àXmZ àXoe H$s gr‘m H$mo ñne© H$aVo hþE gVZm Ed§ ardm Ho$ ahZ-ghZ, doe^yfm ‘| àH¥${V VWm {H$¶m Wm. BÝh| AmYw{ZH$ emgZ nÕ{V Ho$ ardm {Obo h¢, X{jU ‘| ehS>mob, C‘[a¶m Ed§ g‘¥Õ B{Vhmg H$s PbH$ {‘bVr h¡ Omo Bgo àUoVm Ho$ ê$n ‘| ^r OmZm OmVm h¡. AZynnwa {Obo h¢ Omo {H$ {ZH$Q>dVu ‘hmH$m¡eb Aݶ n‹S>mo{g¶m| go {^Þ ~ZmVo h¢. ~g§V n§M‘r ‘ܶ àXoe H$m BH$bm¡Vm {Obm ardm h¡ Ohm§ àm§V Ho$ qS>S>moar, O~bnwa Ed§ H$Q>Zr {Obo go Am¡a {edam{Ì Ho$ ˶mohma ‘| ardm ‘| ‘hm‘¥Ë¶w§O¶ {g{bH$m g¢S> àMwa ‘mÌm ‘| CnbãY h¡ VWm bJo h¢. nyd© H$s Amoa grYr Am¡a qgJam¡br (24 ‘§{Xa ‘| ‘obm bJVm h¡ Omo {H$ joÌ H$m à‘wI ‘ܶ àXoe H$m EH$‘mÌ g¡{ZH$ ñHy$b ^r ardm ‘B©, 2018) {Obo h¢, O~{H$ n{ü‘ ‘| nÞm Ym{‘©H$ ‘obm h¡. ‘| hr pñWV h¡. uuu {Obm (hram| H$s IXmZ|) h¡ Omo {H$ gmJa Ed§ Bg joÌ ‘| AdYoe àVmn qgh {dœ{dÚmb¶, N>Vanwa {Obo H$mo ñne© H$aVm h¡. ‘hmË‘m Jm§Yr {MÌHy$Q> J«m‘rU {dœ{dÚmb¶, AW©ì¶dñWm lr am‘^ÐmMm¶© {dH$bm§J {dœ{dÚmb¶ {ejm Xod|Ð ewŠb ardm joÌ H$s AW©ì¶dñWm ‘| à‘wI ê$n go joÌ ‘| ¶moJXmZ Xo aho h¢. jo.H$m., ardm 18 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 Eo{Vhm{gH$ eha ½dm{b¶a {b¶a EH$ Eo{Vhm{gH$ eha h¡ hþAm. 12 ’$adar 1794 H$mo ‘hmXOr H$m ½dm{OgZo H$B© XmñVmZo AnZo AmJmoe Xohm§V, ‘amR>m gm‘«mÁ¶ Ho$ {bE Xþ^m©½¶ Am¡a ‘| g‘oQ> aIr h¢. ½dm{b¶a eha H$mo AZ{JZV B©ñQ> B§{S>¶m H§$nZr Ho$ {bE gm¡^m½¶ boH$a {eën Am¡a ghóm| df© nwamZm B{Vhmg ¶mX h¡. Am¶m. ‘hmXOr qg{Y¶m H$m Zm‘ ½dm{b¶a nyd© ‘| Bg ñWmZ H$mo JmonmMb nd©V, Jmon{J[a, Ho$ B{Vhmg ‘| A‘a ahoJm. 1857 ‘| Pm§gr Jmonm{Ð ¶m Jmo‘m§V Zm‘m| go OmZm OmVm Wm. H$s amZr bú‘r~mB© Zo ½dm{b¶a Ho$ B{Vhmg CgH$s J§Jm O‘wZr VhOr~ d goHw$ba {‘OmO B{VhmgH$ma ’$[aíVm H$m H$WZ h¡ {H$ BgH$s ‘| AØþV namH«$‘ H$m n[aM¶ {X¶m Am¡a ¶hm§ H$m n[aM¶ XoVm h¡. H$hVo h¢, N>Ìn{V {edmOr ñWmnZm ‘mbdm Ho$ amOm ‘mb M§Ð Zo H$s draJ{V nmB©. amZr bú‘r~mB© H$s g‘m{Y ‘hmamO Am¡a§JOo~ H$s H¡$X go {ZH$b H$a ^mJo Wr. qH$dX§{V¶m| Am¡a X§V H$WmAm| Ho$ AZwgma ½dm{b¶a ‘| pñWV h¡. Wo Vmo ¶hm§ XaJmh »dmOm ImZyZ H$s {demb ½dm{b¶a H$s ñWmnZm H$m lo¶ H$N>dmh Z¥n{V Jw’$m ‘| Hw$N> Xoa {N>no Wo. ¶hm§ nÙm {dÚmb¶ ½dm{b¶a ‘| AmYw{ZH$ {ejm H$m gyÌnmV> 1840 amOm gyaO goZ H$mo {X¶m J¶m h¡. bmoJm| H$s go emhr Vm{O¶m CR>Vm Wm. ’y$b~mJ H$s dmñVw B©gdr go hþAm 1897 ‘| qg{Y¶m gaH$ma Zo ‘mݶVm h¡ {H$ Z¥n{V gyaO goZ AmIoQ> Ho$ {bE dñVwV… g‘mdoer g§ñH¥${V H$s n[aMm¶H$ h¡, Vmbr‘ Ho$ {bE AbJ qg{Y¶m ñHy$b H$s Ztd BYa Am¶m Vmo ^Q>H$ J¶m. {gÕ ½dm{bnm Zo {Og‘| {W¶mogmo{’$H$b bm°O, ‘§{Xa, ‘pñOX aIr. ½dm{b¶a ‘| {ejm Am¡a OZ gw{dYmAm| nmZr ‘m§JZo na gyaO goZ H$mo nmZr {nbm¶m Am¡a JwéÛmao H$m ‘ob h¡. ½dm{b¶a H$m Xþ^m©½¶ h¡ Ho$ àgma H$m lo¶ ‘hmamO ‘mYdamd qg{Y¶m Am¡a H¥$Vk amOm Zo g§V ½dm{bnm Ho$ AmXoe na {H$ CgHo$ nmg Ob òmoV Zht h¢. ¶hr dOh h¡ dhm§ {H$bo H$m {Z‘m©U H$am¶m Am¡a gyaO Hw§$S> H$mo OmVm h¡. do AmYw{ZH$ gmoM Ho$ XÿaXeu {H$ CgHo$ {‘OmO ‘| VabVm Zht h¡. qg{Y¶m Zm‘ go gamoda H$m {dñVma {H$¶m. A{YH$m§e amOnwéf Wo. ‘hmamO qg{Y¶m Zo nwamVËd amOKamZo Ho$ dV©‘mZ H$U©Yma Á¶mo{Vam{X˶ B{VhmgH$ma ½dm{b¶a H$s ñWmnZm H$mo g§V {d^mJ H$s ñWmnZm gZ 1913 ‘| H$s. CZHo$ qg{Y¶m H$m hmoZm ½dm{b¶a dm{g¶m| H$mo Jm¡ad ½dm{bnm go Omo‹S>Vo h¢. ½dm{b¶a Zo àmMrZ Am¡a CÎmam{YH$m[a¶m|, OrdmOramd qg{Y¶m Am¡a H$s ~mV go ^a XoVm h¡. ‘ܶ ¶wJ ‘| AZoH$ amOd§em| Am¡a gëVZVm| H$m ‘mYdamd qg{Y¶m Zo CZHo$ Ûmam amoeZ Bg na§nam H$mo Am¡a AmJo ~‹T>m¶m. OrdmOr amd Zo ‘hmamZr ½dm{b¶a Ho$ ‘moXH$ ~hþV à{gÕ h¢. ~hmXþam CËWmZ-nVZ XoIm h¡. 12 dt gXr Ho$ A§V go Ho$ bÈz> AQ>b Or H$mo ~ohX ng§X Wo. ¶hm§ ewê$ hmoVr h¡, ½dm{b¶a Ho$ AmH«$m§V hmoZo H$s JOam amOo qg{Y¶m H$s ñ‘¥{V ‘| ‘o{S>H$b H$m°boO H$s Ztd aIr, {OgH$m CX²KmQ>Z 1948 H$s ~o‹S>B© Am¡a JµOH$ ^r ‘ehÿa h¢. ½dm{b¶a Xþ^m©½¶ JmWm. ‘mZqgh 1486-1517 Ho$ H$mb H$m ‘hmamO ~m‹S>m AnZr Eo{Vhm{gH$ B‘maVm| ‘| ½dm{b¶a XþJ© Zo {dñV¥V ê$n nm¶m. ‘moVr ‘| gaXma d„^^mB© nQ>ob Zo {H$¶m. qg{Y¶m KamZo H$s OmJê$H$Vm H$s dOh go hr ½dm{b¶a Ho$ {bE {d»¶mV h¡. ¶hm§ {dŠQ>mo[a¶m ‘mH}$Q> Prb g‘oV AZoH$ gamodam|, Prbm| H$m {Z‘m©U ({~«{Q>e), ñQ>oQ> ~¢H$ ^dZ (J«rH$), Q>mD$Z hþAm Am¡a g§JrV ‘| ½dm{b¶a H$s »¶m{V BVZr ‘| ñHy$b-H$m°boO, ZJa nm{bH$m aobdo ñQ´>rQ> bmBQ> VWm ZJam| ‘| ‘yb^yV gw{dYmAm| H$mo hm°b (’«|$M Ed§ BQ>br) H$s H$bmH$mar h¡, Omo ’¡$b JB© {H$ "AmB©Z-E-AH$~ar' ‘| d{U©V AmnH$mo bíH$a Ho$ A§Xa XoIZo H$mo {‘bVr h¡. ~mXemh AH$~a Ho$ Xa~ma Ho$ N>ÎmrgJwUr bm¶m J¶m. 1851 ‘| O¶mOramd qg{Y¶m Ho$ Jm¶H$m| ‘| go g§JrV g‘«mQ> VmZgoZ g{hV 16 H$mb ‘| [a¶mgV H$s Amoa go gmám{hH$ AI~ma {X„r-^monmb ‘w»¶ ‘mJ© na CnpñWV hmoZo Ho$ Jm¶H$ ½dm{b¶a KamZo Ho$ Wo. O~ VH$ amOm "½dm{b¶a' H$m àH$meZ {H$¶m J¶m, Omo AmO ~mdOyX ½dm{b¶a eha H$m {OVZm {dH$mg hmoZm ‘mZ qgh Or{dV aho ½dm{b¶a H$m {H$bm "‘ܶ àXoe g§Xoe' ‘| n[ad{V©V hmoH$a {Z¶{‘V Mm{hE Wm CVZm Zht hþAm h¡. ^bo hr ½dm{b¶a AOo¶ ahm. 26 {gV§~a 1528 H$mo eh§emh àH$m{eV hmo ahm h¡. AmOmXr nyd© ‘ܶàXoe H$s amOYmZr Ho$ Vm¡a na ~m~a ½dm{b¶a Am¶m Am¡a 1542 ‘| eoa emh ½dm{b¶a H$m g§ñH¥$V, An^«§e Am¡a I‹S>r ~mobr OmZm OmVm Wm. na§Vw AmOmXr Ho$ Cnam§V go A~ VH$ AmYw{ZH$Vm Ho$ {dH$mg ‘| ½dm{b¶a gwar ¶hm§ AmZo H$mo ~mܶ hþAm. ‘wJb H$mb Ho$ gm{h˶ ‘| ‘w»¶ ¶moJXmZ ahm h¡. ¶hm§ O¡Z {nN>‹S> J¶m h¡. {’$a ^r ¶h eha B{Vhmg, ‘| ½dm{b¶a Bñbm‘r {ejm H$m à{V{ð>V H|$Ð gm{h˶ H$s g‘¥Õ na§nam ^r ahr h¡. AmYw{ZH$ {ejm, g§JrV Ho$ joÌ ‘| AnZr nhMmZ ~ZmE ~ZH$a C^am VWm ½dm{b¶a ‘| gy’$s g§àXm¶ ^r CXÿ© Ho$ {dH$mg ‘| ’¡$¶mO ½dm{b¶ar H$m ¶moJXmZ hþE h¡ Am¡a AmYw{ZH$Vm Ed§ VH$ZrH$ H$s Amoa Iy~ ’$bm-’y$bm. ½dm{b¶a gy’$s g§V ‘mohå‘X Ah‘ h¡. ‘wÁVa I¡am~mXr, Om{Zgma A»Va, AJ«ga h¡. uuu Jm¡g H$m {R>H$mZm ahm, Ohm§ Jm¶H$ VmZgoZ Zo OmdoX A»Va, {ZXm ’$mObr, dH$ma {gÔrH$s g§JrV H$s {ejm nmB© Wr. go boH$a Cfm IÞm H$m ½dm{b¶a H$s ‘mQ>r go 18dt gXr ‘| ½dm{b¶a Ho$ Zgr~ Zo H$adQ> [aíVm h¡. ¶h [aíVm AQ>b {~hmar dmOnoB© Am¡a ~Xbr Am¡a ‘amR>m| H$m CËH$f© hþAm. ‘hmXOr {ed‘§Jb qgh "gw‘Z' H$mo ^r AnZr n[a{Y ‘| gmodZ goZJwám qg{Y¶m Ho$ H$mb ‘| ½dm{b¶a ~hþV g‘¥Õembr g‘oQ>Vm h¡. ½dm{b¶a ‘| Eogm ~hþV Hw$N> h¡ Omo jo. H$m., ½dm{b¶a ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 19 ART & CRAFTS N THE HEART OF INDIA

Bamboo And Cane : Utility Meets Art Folk Paintings : Heritage Oozing From beaded necklaces, huge ear droplets, The Fingertips blingy nose rings along with heavy rom the rural plateaus of Madhya metallic bangles in arms and feet. The Pradesh emerges the exquisite The Infamous Folk Paintings of Madhya F ornaments are intricately designed and Bamboo and Cane art work. The tribal Pradesh portray the Pre Historic made out of sheer love for different communities of Gond, Baiga and Korku times with all of its social and cultural textures and colours. render such deft artisans that transform idiosyncrasies. One finds a myriad of the abundantly available Bamboo and techniques moving from one region You can find these ornaments : a Cane (mainly in regions of Shahdol, to the other. For example the Chiteras combination of ingenious artwork and Balaghat, Mandla and Seoni.) into of Bundelkhand etch their artwork natural raw material such as straw functional artefacts such as Agricultural through their bare fingers whereas and wax in the regions of Tikamgarh, implements, Fishing Traps, Baskets and Mandana are exquisite wall and floor Sheopur-Kalan, Jhabua, and Malwa and many more such viable work. paintings prevalent in the Malwa, Nimar. Nimar and Tanwargarh regions, and Carpets : Art That Will Sweep You Off the Bhilala tribals paint Myths in their Paper Mache : From Scrap To Ingenuity Your Feet infamous Pithora paintings. The Infamous Paper Mache craft form manifests itself from the cities of Ujjain, Ever since the Mughals bequeathed Metal Craft : Beacon Of Prosperity And their carpet making skills to the artisans Skill Gwalior, Bhopal and Ratlam of Madhya of Gwalior, these carpets have become Pradesh. The Simple yet Fascinating art the voice of the rural craftsmen. The The Unique Metal craft of Madhya form dates back to the ancient times immaculate weaves and the bright Pradesh leaves a mark on every and brings to life dissimilar kinds of very colours take you into the astounding onlooker's conscience. The skilled well crafted birds with the artisans using world of beautiful patterns and intricate craftsmen seem to have put life in the natural colours and Mache to create designs that no art lover would dare to deftly created artwork. Creative designs immaculate replicas of living birds. miss. This beautiful blend can be found are curved into metals and shaped Terracotta : Shades Of Baked Earth in Gwalior, Shahdol and Mandla. into figurines, ornamental boxes and decorative statuettes. Away from the muddling of the modern Durries : Pamper Your Floors Bundelkhand Region, Tikamgarh civilization, the potteries modelled by The flat carpets woven with thick Districts, Rajgarh and Sarguja are the craftsmen of Bastar are striking Cotton are cardinal accessories to a major center for metal work in Madhya and favoured by the stark contrast of Central Indian household. These hail Pradesh. simplicity and a realisation of the deep from the rural homes of Sironj, Jhabua, values of life by the rural folk. The Rajgarh and Jabalpur manufactured by Ornament Craft : A Bond With Nature splendid Terracotta works mark the the nimble hands of the rural women. If you have laid eyes on a tribal girl then very initial attempts of artisanship by Available in an array of different motifs you are familiar with the immense joy the human civilization. These articles from Floral to Human these Durries and the spirit of merriment it kindles in vary in colours and figures available in appeal to the pragmatic appearance of a person even if you aren't the one who Pink, Brown, Red to Light and Dark Grey a household. has been adorned with those gorgeous and the figures shaped into animals

20 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 like elephants, birds, serpents and Arts and Craft but also for its intricate and Tikamgarh specialize in decorative horses. Bundelkhand and Rajgarh are craftsmanship of the Zari Work. The pieces of work like human statues and the famed regions for manufacturing of artisanship has been prevalent for over animals. these ceramic crafts. Three Hundred Years and inherits the Stuffed Toys : Dexterity Packed In Skin Textile Weaving And Printing : Culture same exquisite charm and grandeur of Woven Into Threads the glorious days of the emperors who The stuffed toys in Madhya Pradesh are proved to be the patrons of Art and skilfully crafted with much expertise Madhya Pradesh has been a reigning Architecture in the region. manufacturer of Textile weaving ever and perfection. This art form is usually since Seventh Century BC to Second Apart from Bhopal the art is widely practiced in a hereditary way. These Century BC. The rich culture of the state practised in Gwalior and Indore. well crafted, leather made- wild horses, flows in its delicate yet royal variety of Tie And Die : Ingrained Hues Of camels, tigers etc. can be easily found weaves like the celebrated Chanderi, Tradition in the large emporiums in the state. Maheshwari and the Kosa Silk. The You can find this form of art majorly The art of tying and dyeing of fabric Chanderi is prominently woven in the prevalent in the commercial capital of , consists of intricately is known as Bandhani or Bandhej the state, Indore. woven borders and fine motifs, in Madhya Pradesh. This delicate The Maheshwari saris are woven in technique represents the earliest forms Jute Work : Tantalizing Fibres Maheshwar which lies on the banks of designing and patterning. Parts of The natural colour and course texture of and the beautiful the fabric are tied with thread or twined weaves are mainly characterised by into minute knots and then dipped into of Jute maintains its unique identity its simplicity weaved on Cotton and dye. The popular motifs include the and charm .From decorative items like Silk fabrics. Tussar silk also known as dotted pattern that is created by chains baskets, table mats, hanging lamps Kosa silk are woven by the Devangan of grain on the body of the fabric with and flower vases to functional items Community of Madhya Pradesh. The detailed designs on the borders. Birds, such as hammocks, swings, purses and major weaving centres lie in Rajgarh and flowers, several shapes are popular footwear; Jute solves all the purposes. Champa districts of Madhya Pradesh. motifs. As it is the second cheapest textile If we talk about printing, Batik is a Mandsaur produces excellent Bandhej. fibre, it is widely used for packaging process in which the fabric is painted Tarapur and Umedpura are the main agricultural and industrial products. with molten wax and then dyed in cold centres whereas Bhairongarh near Major jute work is prevalent in places dyes. You can also find dress material, Ujjain is a smaller centre. Skilled like Bhopal, Gwalior, Indore and Raipur. bed sheets, lungis and duppattas in craftsmen of Indore and Ujjain are also Madhya Pradesh apart from saris. There Wood Craft : Glory Sculpted In Timber are numerous designs and colours producing exquisite samples of Tie and available in Batik and they are famous dye. Pillya, a woman's upper garment The beautiful works of woodcraft can for their contrast colour schemes. is made in the Bandhani style and is a predominantly be noticed in various Bhairavgarh became the hub of Batik specialty of Jawad. parts of the wood art in architecture. printing in Madhya Pradesh, when Stone Carving : Testimony Of Masonic It is a traditional art form of the state. craftsmen from Gujarat and Rajasthan Brilliance It truly exhibits a person's ingenuity migrated here during the reign of the and efficiency when you see them One of the oldest forms of art and Mughals, around 400 years ago. Batik transforming a simple log of wood is done on a large scale in Indore and crafts of Madhya Pradesh, meticulously into an extraordinary object of art. Bherongarh. done Stone carving can be prominently seen almost all throughout the state. The intricately embellished wooden Another fascinating print is the Spectacular monuments in Gwalior ceilings, doors and the meticulously traditional Hand Block Print or Bagh and Orchha, erotic stone sculptures carved motifs and patterns are worth Print which derives its name from the of Khajuraho and Vidisha's rock-cut noticing. place where it is manufactured, Bagh, temples, every region of this state has Madhya Pradesh. Bagh uses natural This scrupulous craftsmanship indicates got its distinct and unique style. The colours and generally has attractive the rich traditional culture and heritage old structures prove the prevalence geometric and floral compositions and of the Heart of the nation! uuu motifs. of stone carvings during the historical times. The region of Bastar creates Zari Work : Grandeur Of The Heart Of memorial stone pillars as well as India statues of gods and goddesses of the The capital city of Madhya Pradesh is tribal communities. Jaal work is the Ashishkumar Patel not only famous for its rich legacy of specialty of Gwalior whereas; Jabalpur FGMO, Bhopal

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 21 ܶàXoe, ^maV H$m Xÿgam g~go ~‹S>m amÁ¶ h¡, Omo àmH¥${VH$ g§gmYZm|, ñdmñ϶H$a dmVmdaU‘ Am¡a CnOmD$ H¥${f dmVmdaU pñW{V¶m| go g§nÞ h¡. {nN>bo Hw$N> dfm] ‘| ^maVr¶ AW©ì¶dñWm ‘| H$m’$s ~Xbmd Am¶m h¡. ~mOma H$s VmH$Vm| Zo Am¡Úmo{JH$ joÌm| ‘| {Zdoe àdmh H$mo {ZX}{eV H$aZm ewê$ H$a {X¶m h¡. Am{W©H$ {dH$mg Ho$ {bE Am¡Úmo{JH$ {dH$mg ‘| {Zdoe ~µµµµTmZm, ‘ܶàXoe Ho$ {bE à‘wI H|${ÐV joÌm| ‘ܶ àXoe Ho$ CÚmoJ ‘| go EH$ h¡. Ádma A{YH$ hmoVm h¡. Aݶ µ’$gbm| ‘| Abgr, amï´>r¶ Am°Q>mo‘mo{Q>d narjU, AZwg§YmZ VWm ‘ܶ àXoe amÁ¶ amOñWmZ Am¡a CÎma àXoe Ho$ {Vb, JÞm Am¡a nhm‹S>r joÌm| ‘| CJm¶m OmZo {dH$mg n[a¶moOZm H$mo ‘§Oyar Xo Xr h¡. amÁ¶ ‘| gmW {‘bH$a "M§~b' amÁ¶ H$s CÎmar gr‘m dmbm Ádma-~mOam à‘wI h¡. amÁ¶ Aµ’$s‘, gmd©O{ZH$ joÌ Ho$ à‘wI CÚmoJ h¡ - ^monmb ‘| ~ZmVm h¡. BgH$s KmQ>r H$s ^y{‘ D$~‹S> - Im~‹S> ‘§Xgm¡a {µObo ‘| Am¡a ‘m[aOwAmZm, X{jUr- "^maV h¡dr BbopŠQ´>H$ëg {b.', hmoe§Jm~mX ‘| h¡. ‘ܶ àXoe H$s {‘Å>r H$mo Xmo ^mJm| ‘| ~m±Q>m n{ü‘r Im§S>dm {µObo ‘|, H$m CËnmXH$ amÁ¶ h¡. "{gŠ¶mo[aQ>r nona {‘b', Xodmg ‘| ZmoQ> N>mnZo H$m Om gH$Vm h¡- ‘ܶ àXoe ‘| new nmbZ Am¡a Hw$¸w$Q> nmbZ ^r àog, ZonmZJa ‘| A˜~mar H$mµJµO H$s {‘b Am¡a 1. H$mbr {‘Å>r- ¶h ‘mbdm Ho$ nR>ma Ho$ X{jUr ‘hÎdnyU© h¢. Zr‘M H$s AëH$mQ>bm°¶S> ’¡$ŠQ´>r. ^mJ, Z‘©Xm KmQ>r Am¡a gVnw‹S>m Ho$ Hw$N> ^mJm| ‘ܶàXoe ‘| CÚmoJ H$m’$s hX VH$ àmH¥${VH$ JV df© amÁ¶ ‘| gr‘|Q> H$m CËnmXZ 12.49 ‘| {‘bVr h¡. Bg‘| {MH$Zr {‘Å>r H$m Hw$N> A§e g§gmYZm| na {Z^©a h¡. ¶hm§ MyZm nËWa, H$mo¶bm, bmI ‘¡{Q´>H$ Q>Z hþAm. ahVm h¡, ^mar dfm© ¶m ~m‹T> Ho$ nmZr go qgMmB© {VbhZ, Xmb|, ~m°ŠgmBQ>, bm¡h A¶ñH$, hram, go H$mbr {‘Å>r ObmdéÕ hmo OmVr h¡. ^maV gaH$ma, B§Xm¡a ‘| {deof Am{W©H$ joÌ Vm§~m A¶ñH$, ‘¢JZrO A¶ñH$, am°H$ ’$m°ñ’o$Q>, ñWm{nV H$a ahr h¡. g‘J« Am{W©H$ {dH$mg Zr{V 2. bmb-nrbr {‘Å>r- Bg‘| Hw$N> ‘mÌm ~mby {g{bH$m, gmo¶m, H$nmg Am¡a Aݶ àmH¥${VH$ bmJy H$a à˶j {dXoer {Zdoe H$mo àmoËgmm{hV H$s ahVr h¡. ¶h eof ‘ܶ àXoe ‘| nmB© OmVr h¡. g§nXm àMwa ‘mÌm ‘| h¡. amÁ¶ ‘| H$n‹S>m, gr‘|Q>, {H$¶m Om ahm h¡. amÁ¶ Zo {Zdoe H$mo AmH${f©V H¥${f amÁ¶ H$s AW©ì¶dñWm H$m ‘w»¶ AmYma BñnmV, ImÚ àg§ñH$aU, Am°Q>mo‘mo~mBb Am¡a H$aZo Ho$ {bE AmH$f©H$ Ny>Q> XoZo Ho$ {bE h¡. amÁ¶ H$s 74.73 à{VeV Am~mXr J«m‘rU Am°Q>mo H$ånmoZ|Q>, ’$m‘m© Am¡a Am°pßQ>H$b ’$mB~a Am¡Úmo{JH$ àmoËgmhZ Zr{V H$s KmofUm H$s h¡. joÌm| ‘| ahVr h¡ Am¡a IoVr na hr {Z^©a h¡. O¡go joÌm| Ho$ {bE EH$ ‘O~yV Am¡Úmo{JH$ Ztd A~ VH$ CÚmoJ bJmZo H$s BÀN>m Om{ha H$aZo amÁ¶ H$s bJ^J 51 à{VeV µO‘rZ IoVr ¶mo½¶ ~Zr hþB© h¡. amÁ¶ ‘| {Zdoe H$mo AmH${f©V H$aZo dmbo 5200 H$amoS> én¶o Ho$ {Zdoe àñVmd àmá h¡. Johÿ±, Mmdb, XbhZ O¡gr à‘wI µ’$gbm| Ho$ {bE ‘ܶàXoe g§gmYZm| go g‘¥Õ amÁ¶ h¡. hþE h¢. H$m CËnmXZ ^r AÀN>m hmoVm h¡. 20 {µObm| ‘| àJ{Verb Zr{V¶m| Am¡a g{H«$¶ Cnm¶m| Ho$ ‘mܶ‘ "amï´>r¶ ~mJdmZr {‘eZ' {H«$¶mpÝdV {H$¶m J¶m go gaH$ma bJmVma H$mamo~mar ‘mhm¡b ‘| gwYma gmJa {µObo Ho$ ~rZm ‘| H$mµ’$s g‘¶ go b§{~V h¡. ~mµJdmZr Am¡a ImÚ àg§ñH$aU {d^mJ Zm‘ H$a ahr h¡. ‘ܶàXoe Ho$ g§gmYZm| Am¡a {Zdoe 10,300 H$amo‹S> én¶o H$s bmJV dmbr Amo‘mZ go AbJ {d^mJ H$m JR>Z {H$¶m J¶m h¡. Ho$ Adgam| Ho$ ~mao ‘| {ZdoeH$m| ‘| OmJê$H$Vm ~rZm VobemoYH$ n[a¶moOZm V¡¶ma h¡. H¥${f ¶mo½¶ ^y{‘ M§~b, ‘mbdm H$m nR>ma Am¡a n¡Xm H$aZo Ho$ {bE amÁ¶ gaH$ma amï´>r¶ Am¡a amÁ¶ gaH$ma Zo gyMZm àm¡Úmo{JH$s Ho$ joÌ ‘| aodm Ho$ nR>ma ‘| {‘bVr h¢. ZXr Ûmam ~hmH$a A§Vaamï´>r¶ {ZdoeH$m| H$s g§Jmoð>r H$m Am¶moOZ {ZOr {Zdoe H$mo ~‹T>mdm XoZo Ho$ {bE EH$ ZB© bmB© JB© Obmo‹T> {‘Å>r go >µµµµTH$s Z‘©Xm KmQ>r H$aVr h¡. AnZo g§gmYZm| H$m {ddoH$nyU© Cn¶moJ gyMZm àm¡Úmo{JH$s Zr{V bmJy H$s h¡. CnOmD$ BbmµH$m h¡. ‘ܶ àXoe H$s H¥${f H$s Am¡a {ZdoeH$m| Ho$ {bE EH$ gw{dYmOZH$ ‘ܶ àXoe ‘| {ZåZ ñVa H$m H$mo¶bm àMwa ‘mÌm {deofVm H¥${f H$s naånamJV nÕ{V H$m Cn¶moJ dmVmdaU ~ZmZo na ܶmZ XoVo hþE, ‘ܶàXoe ‘| hmoVm h¡, Omo {~Obr CËnmXZ Ho$ AZwHy$b h¡. h¡. H¥${f ¶mo½¶ ^y{‘ H$m Ho$db 15 à{VeV ^mJ ~hþV OëX hr Am¡Úmo{JH$ g‘wXm¶ Ho$ {bE g~go nZ {~Obr CËnmXZ H$s ^r ¶hm± Anma j‘Vm hr qg{MV h¡, amÁ¶ H$s H¥${f dfm© na {Z^©a ng§XrXm J§Vì¶ ~ZZo H$s Cå‘rX aIVm h¡. h¡. ¶hm± amÁ¶ ‘| df© 2005-2006 ‘| {dÚwV h¡ Am¡a ~hþYm H¥$fH$m| H$mo gyIo d bmb-nrbr ‘ܶ àXoe Zo BboŠQ´>m°{ZŠg, Xÿag§Mma, ‘moQ>a CËnmXZ H$s Hw$b ñWm{nV j‘Vm 7934.85 {‘Å>r Ho$ H$maU Z‘r H$s H$‘ ‘mÌm H$m gm‘Zm dmhZm|, gyMZm àm¡Úmo{JH$s Am{X Cƒ VH$ZrH$s ‘oJmdmQ> Wr. ¶hm± 902.5 ‘oJmdmQ> {~Obr H$aZm n‹S>Vm h¡. ‘ܶ àXoe ‘| hmoZo dmbr qgMmB© CÚmoJm| Ho$ joÌ ‘| àdoe H$a {b¶m h¡. Xÿag§Mma CËnmXZ j‘Vm Ho$ AmR> nZ{~Obr H|$Ð h¡. amÁ¶ ‘w»¶V… Zham|, Hw$Am|, Jm±dm| Ho$ Vmbm~m| Am¡a àUm{b¶m| Ho$ {bE ¶h amÁ¶ Am°pßQ>H$b ’$mB~a Ho$ 51,806 ‘| go 50,475 Jm§dm| ‘| {~Obr Prbm| go hmoVr h¡. H$m CËnmXH$ H$a ahm h¡. B§Xm¡a Ho$ nmg nrV‘nwa nhþ§M MwH$s h¡. uuu à‘wI µ’$gb| Mmdb, Johÿ±, Ádma, XbhZ (MZm, ‘| ~S>r g§»¶m ‘| ‘moQ>a dmhZ CÚmoJ ñWm[nV go‘ Am¡a ‘gya O¡gr ’${b¶m±) Am¡a ‘y±J’$br hþE h¢. nrV‘nwa ‘| OëX hr EH$ ‘mbdmhH$ h¢. A{YH$ dfm© dmbo joÌ ‘| ‘w»¶V… Mmdb {d‘mZ n[aga ñWm{nV {H$¶m Om ahm h¡. ‘Zrf Hw$‘ma {‘lm CJm¶m OmVm h¡. n{ü‘r ‘ܶ àXoe ‘| Johÿ± Am¡a ^maV gaH$ma Zo Yma {µObo Ho$ nrV‘nwa ‘| EH$ E’$.Or.E‘.Amo.^monmb 22 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 YmaUV: h‘ {Ogo "H$mbm gmoZm' nmoñVmoXmZm ¶m IgIg Ho$ ê$n ‘| OmZm OmVm H$h B§{JV H$aVo h¢, dh ^yJ^© go h¡. ¶h na§namJV ‘gmbo Am¡a ñdmñ϶dY©H$ Ho$ {‘bZodmbmgm H$mo¶bm nËWa h¡. {H$ÝVw O~ h‘ ê$n ‘| H$m‘ AmVm h¡. ~rO {ZH$mbZo Ho$ ~mX CnO H$s ~mV H$aVo h¢ Vmo H$mbm gmoZm go ~Mo S>moS>o Ho$ {N>bHo$ H$mo Myam ~Zm H$a ~oMm A{^àm¶ A’$s‘ go {H$¶m OmVm h¡. A’$s‘ A’$s‘ OmVm h¡ Omo hëHo$ Zeo Ho$ H$m‘ AmVm h¡. BgH$m H$m Cn¶moJ Xdm Am¡a Zem XmoZm| Ho$ {bE {H$¶m Zem H$aZo dmbo bmoJ Bg S>moS>m Myam H$mo nmZr ‘| OmVm h¡. H$s {^Jmo H$a aIVo h¢ Am¡a Cgo N>mZ H$a nrVo h¢. Xoe ‘| na§namJV ê$n go A’$s‘ H$s IoVr A’$s‘ Ho$db Zem ¶m Xdm Zht h¡. BgZo ‘mbdm-‘odm‹S> ~oëQ> ‘| H$s OmVr h¡. ¶h ~oëQ> AnZr CnpñW{V ‘odm‹S>-‘mbdm H$s gmPr X{jUr amOñWmZ Ho$ {MÎmm¡‹S>J‹T>, àVmnJ‹T>, IoVr gm§ñH¥${VH$-gm‘m{OH$ n[adoe na ^r XO© H$moQ>m Am¡a Pmbmdm‹S> {Obm| H$amB© h¡. Bg nyao A§Mb ‘| VWm n{ü‘r ‘ܶàXoe Ho$ ‘oh‘mZm| Ho$ AmZo na CÝh| Zr‘M Ed§ ‘§Xgm¡a {Obm| ‘| gå‘mZ H$m àVrH$ A’$s‘ ’¡$bm hþAm h¡. hmbm§{H$ A~ Kwbm Ob "H$gw§~m' nrZo Ho$ Bgo CÎmaàXoe VWm PmaI§S> {bE {X¶m OmVm ahm h¡. nwamZo ‘| ^r CJm¶m OmZo bJm h¡, O‘mZo ‘| ¶mÌm ~‹S>r hr H$ï>àX na§Vw CËnmXZ VWm JwUdÎmm H$s Am¡a WH$mD$ hmoVr Wr. H$gw§~m Ñ{ï> go n{ü‘r ‘ܶ àXoe ‘| ‘| {‘bo A’$s‘ go ¶mÌm H$s CËnm{XV A’$s‘ H$mo gd©loð> WH$mZ d eara H$m XX© XmoZm| Xÿa ‘mZm OmVm h¡. hmo OmVm Wm. R>§S> Ho$ {XZm| ‘| ^maV ‘| A’$s‘ H$m CËnmXZ A’$s‘ Ho$ nm¡Yo Ho$ H$mo‘b nÎmm| A˶{YH$ {Z¶§{ÌV h¡. Bg H$mo ^mOr Ho$ ê$n ‘| ñWmZr¶ Am¡fYr¶ CnO Ho$ CËnmXZ ~mOma ‘| ~oMm OmVm h¡, {Ogo Ho$ {bE ZmaH$mo{Q>Šg {d^mJ bmoJ ~‹S>o Mmd go ImVo h¢. go bmBgoÝg boZo dmbo bJ^J Z Ho$db A’$s‘ ~pëH$ nmoñVm Vrg hOma {H$gmZ AnZr CnO H$s V¶ gaH$mar ‘mÌm go A{YH$ CnO H$s Am¡a S>moS>m Myam H$m ^r {^ÝZ àH$ma go à¶moJ H$s nyd©{ZYm©[aV V¶ ‘mÌm gaH$ma H$mo ~oMVo VñH$ar S´>½g ~ZmZo Ho$ {bE hmoVr h¡, {OgHo$ hmoVm h¡. IgIg H$m ‘gmbo Ho$ ê$n ‘| à¶moJ h¢, {Ogo Zr‘M (‘ܶ àXoe) Am¡a JmµOrnwa H$maU hr A’$s‘ H$mo H$mbm gmoZm H$hm OmZo Vmo hmoVm hr h¡, BgH$m hbwdm ^r ~Zm¶m OmVm (CÎma àXoe) ‘| AdpñWV gaH$mar A’$s‘ bJm h¡. Ohm± A’$s‘ VñH$am| go {ZnQ>Zm h¡. Bgo ~‹S>m ñdmñ϶dY©H$ d ‘oYm ~‹T>mZo dmbm Ed§ AëH$mobmBS> H$maImZm| (Government ñWmZr¶ àemgZ Ho$ {bE EH$ ~‹S>r MwZm¡Vr ahr ‘mZm OmVm h¡. IgIg H$mo erVbVm àXmZ Opium and lkaloid Factories) ‘| h¡, AmOH$b ZŠgbr O¡go g§J{R>V Anam{Y¶m| àg§ñH$aU Ho$ {b¶o ^oOm OmVm h¡. BgH$m H$s ZOa ^r Bggo hmoZo dmbr H$mbr H$‘mB© na H$aZo dmbm ^r ‘mZm OmVm h¡ Am¡a Bgr{bE Bgo BñVo‘mb Zeo H$s bV Nw>‹S>mZo dmbr (E§Q>r n‹S>Zo bJr h¡. J‘u ‘| {nE OmZo dmbo Xoer "R>§S>mB©' ‘| A{Zdm¶© ê$n go S>mbm OmVm h¡. Bggo ~ZZo dmbr ñdm{Xï> S´>J E{S>ŠeZ) XdmAm|, gXu-Im±gr Am¡a XX© A’$s‘ H$m nm¡Ym ‘Vb~ nmoñVm AWm©V nm°nr S>moS>m ~’$s© ¶m nmoñVm {‘R>mB© ~hþV àM{bV h¡. {ZdmaH$ XdmAm| ‘| hmoVm h¡. (Poppy) ‘ybV: ^y‘ܶ gmJar¶ XoeO nm¡Ym ImgH$a Zr‘M Ho$ "nmoñVmo {‘R>mB©' Zo AnZm EH$ XaAgb A’$s‘ ‘| 12% VH$ ‘m°{’©$Z h¡. BgH$m d¡km{ZH$ Zm‘ n¡noda gmo‘{Z’o$a‘ h¡. ‘w»¶ ê$n go ^maV, MrZ, E{e¶m ‘mBZa, ~«m§S> B‘oO ~Zm {b¶m h¡ Am¡a BgH$s Xÿa-Xÿa (morphine) nm¶m OmVm h¡ Am¡a Bgr ‘m°{’©$Z VH$ ‘m§J ahVr h¡. BVZm hr Zht, {MÎmm¡‹S>J‹T>- go hoamoBZ (heroin) Zm‘ H$m S´>J ~ZVm h¡, Vw{H©$ñVmZ Am{X Xoem| ‘| IoVr {H$E OmZo dmbo Bg nm¡Yo H$mo ^maV ‘| R>§S> Ho$ ewéAmV AWm©V Zr‘M-B§Xm¡a hmB©do na MbZo dmbo A{YH$m§e {Ogo Zeo ‘| ì¶mnH$ Vm¡a na BñVo‘mb {H$¶m Q´>H$ MmbH$ AnZr WH$mZ {‘Q>mZo Am¡a ñ’y${V© OmVm h¡. Bg hoamoBZ H$mo g~go nhbo 1898 Aºy$~a-Zd§~a ‘| bJm¶m OmVm h¡. ~rO ~moZo nmZo Ho$ {bE S>moS>m Myamdmbr Mm¶ nrZm ng§X ‘| O‘©Zr H$s ~m¶a ’$m‘m©ñ¶y{Q>H$b H§$nZr Zo Ho$ Xmo ‘hrZo ~mX IoVm| ‘| nm°nr Ho$ Iy~gyaV uuu ~Zm¶m Wm Am¡a Q>r~r amoJ H$s Xdm Am¡a ‘m°{’©$Z ’y$bm| H$s MmXa {~N> OmVr h¡. {’$a ¶o ’y$b ’$b H$aVo h¢. H$s bV Nw>‹S>mZo dmbo XdmB© Ho$ ê$n ‘| ~oMm Wm. ¶m S>moS>o H$m AmH$ma J«hU H$a boVo h¢, {OZ‘| ‘m°{’©$Z Ho$ Abmdm ¶h H$moS>oZ (codeine) Am¡a Mram bJmZo go {ZH$bo XÿY (latex) H$mo gwImH$a à{V^y ~ZOu ~¡Z (baine) O¡go AëH$mobmBS> (alkaloids) A’$s‘ V¡¶ma {H$¶m OmVm h¡. XÿY {ZH$bZo C‚m¡Z ŠbñQ>a, H$m ^r òmoV h¡. Om{ha gr ~mV h¡ {H$ A’$s‘ Ho$ ~mX S>moS>o ‘| ~rO ~ZVo h¢ {Ogo nmoñVm, B§Xm¡a ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 23 great extent from the people of other states. Ghotul is a custom followed by SOCIAL STATUSThe yearly of calendar MADHYA of the state of the young PRADESH boys and girls of the Muria Madhya Pradesh is featured with tribe. This custom is mainly followed he state of Madhya Pradesh located innumerable fairs and festivals. These by the unmarried boys and girls where Tin the central part of the country events portray the vibrant culture is mostly inhabited by different tribal they all gather in a particular place after and enthusiasm of the people of the sunset. This place has a group of huts communities. Apart from them, the state. The state celebrates festivals where various activities like teaching state's population mainly comprises originating from mythology, festivals to of people belonging to the religions mark a particular season, festivals held of moral values, good conduct and of Hindu, Muslims, Jains and Parsis. in memory of a local God or a native discipline takes place. This custom of Among them, form the majority. hero. Some of these festivals even take Ghotul has helped the people of Muria Some of the most popular tribal the art and culture of the tribes up to tribe to be shaped into morally good groups residing in the state are Baigas, the national market. During festive person However, most commonly the Bhilals, Bhils, Gonds, Halba, Kamaras, seasons, most of the populations of people of Madhya Pradesh follow the Kols, Korkens, Murias, Oraons and the Madhya Pradesh dress in colourful traditional customs similar to that of Sahariya. Among these tribes, Bhils native attire along with paradigmatic the Hindu rituals. Every year there is a are said to be a group of hunters and ornaments. Music and the folk songs fair cum festival known as Bhagoria in warriors. Most of the Oraons have have contributed a lot towards the which people are allowed to chose their distinctive culture of the state. The converted to the religion of Christianity. spouse. After, choosing their spouse most famous music of the people is Though they used to be seminomads and if both the boy and girl are willing in the earlier ages, but now almost the Relo folk song of Maria and Muria to get married then they elope from the everyone has settled down with their tribes and it is usually sung at the time chosen occupation. In order to earn of departing of the dear ones and these house and when they come back, they livelihood, they involve themselves are popularly known as Leha song, are accepted as husband and wife. in varied activities. Agriculture is the very common in the Jagdalpur region Dhoti forms the traditional costume of Madhya Pradesh. Dhankul songs main occupation of the Panikas and of the men folk and the headgear or the Khaiwas. The amalgamation of and chait Parah are also popular in the the turban popularly known as Safa is the varied tradition of the different state. Flute and harmonium are used a distinct feature of the men. Safa or groups has made the culture of the extensively by the musicians. Dance state vibrant and multi-dimensional. Be plays a prominent role among the tribal the head cloth is generally prevalent it music and dance or art and craft the population like Lota and Phag. At the in the eastern region and the Pega or state has it all. time of wedding a special dance known the turban is preferred by the people as Gaur is performed by the people. living in the western parts of the state. This state is said to have the highest The people are also known for their stilt In addition, the men's attire is also flavours of culture and tradition. The dance. Another notable feature adding constituted by a white or black jacket culture there, mainly, is a harmonious to the culture of the people is their art blend of Buddhists, Christians, Hindus, called Bandi or Mirzai usually worn by work which is of unique charm and also men living in Budelkhand and Malwa. Jains, Muslims and Sikhs along with the proves how hardworking the craftsmen The myriad colours of this traditional varied tribal groups. Influenced by tribal are. culture, the different socio-cultural costume gives the men a radiant and activities portray the lifestyle as well as The customs and traditions of the dignified appearance. Tribal men are the rich tradition of the place. people of Madhya Pradesh vary to a usually seen in a langot when they are at

24 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 work but during any public appearance or on occasions they are seen with short-sized Dhotis. Lehenga and Choli along with an additional strip of cloth called Orni or Lugra which is worn around the head and shoulders forms the most common attire of the women. But Sarees also are common among the ladies due to modernization. They also adorn themselves with traditional ornaments. ‘hÿ H$s "ñ‘moqH$J' Wheat, Jowar and maize form the most staple food of the people of Madhya Xm¡a {Obo H$s EH$ Vhgrb h¡ ‘hÿ, {OgH$mo H$aZo dmbr ñWmZr¶ H$marJa ‘{hbmAm| VWm Pradesh. Vegetables and protein rich B§A±J«oOr ^mfm ‘| MHOW - "{‘{bQ´>r XþH$mZXmam| H$m H$hZm h¡ {H$ CZHo$ Ûmam ~ZmE lentils like arhar Dal is a must in their hoS¹$mQ>a Am°’$ dm°a' AWm©V {H$gr ^r ¶wÕ Ho$ JE ñ‘moqH$J S´o>g Xoe hr Zht, {dXoem| ‘| ^r daily meal. Wheat cakes popularly g‘¶ ^maVr¶ goZm H$m ‘w»¶mb¶ H$hm OmVm {Z¶m©V {H$E OmVo h¢. BZ g^r H$bmH$mam| H$s known as bafla is a traditional food of h¡. dV©‘mZ ‘| Bgo S>m°. A§~oS>H$a H$s OÝ‘ñWbr ¶h H$bm bwá hmoZo H$s H$Jma na h¡. ñ‘moqH$J the people where they dip it in ghee hmoZo Ho$ H$maU df© 2003 go "S>m°. A§~oS>H$a Ho$ H$m¶© H$mo H$aZo dmbr H$marJa ‘{hbmAm| and eat with peppery lentil broth. The ZJa' Ho$ Zm‘ go OmZm OmVm h¡. ¶h H$ñ~m H$s g§»¶m {XZ à{V{XZ KQ>Vr Om ahr h¡, people of Madhya Pradesh have sweet B§Xm¡a eha Ho$ X{jU-n{ü‘ ‘| AmJam ‘w§~B© BgH$m ‘w»¶ H$maU Bg H$m¶© H$mo H$aZo ‘| tooth which is very clearly reflected in their food habits. Popular sweet amoS> na ~gm h¡, {OgH$s Hw$b Am~mXr bJ^J bJZo dmbm A˶{YH$ g‘¶ Ed§ {‘bZo dmbr delicacies are Jalebi, Kusli and cashew 85,000 h¡ VWm ‘w»¶V: ~mobr OmZo dmbr ‘OXÿar/‘ohZVmZm H$m dm{O~ Z hmoZm ¶m H$‘ burfi. A meal is not full for them without ^mfm {hÝXr h¡. ¶y§ Vmo ¶h eha (H$ñ~m), hmoZm h¡. desserts and traditional mithais. Heavy ‘ybV: g¡{ZH$ N>mdZr Ho$ H$maU hr Xoe ^a ‘| ñ‘moqH$J H$bm Ho$ A{V[aº$ ¶{X Amn Bg eha meals are also accompanied by fruits à{gÕ h¡, {Og‘| ^maVr¶ Wb goZm Ho$ g^r Ho$ gm§Kr ñQ´>rQ> H$m éI H$a|Jo Vmo nmE§Jo {H$ like Mangoes, Watermelons, Custard, A{YH$m[a¶m| Ho$ {bE AnZo OrdZH$mb ‘| Apples, Bananas, Papayas and Guavas. ¶hm± na Hw$N> XþH$mZo h¢, {OZ‘| {d{^Þ àH$ma EH$ ~ma {H$gr Z {H$gr H$mog© Ho$ {bE AmZm H$s n|qQ>J h¡. O~ Amn BZHo$ nmg OmH$a Bg The people living in the wetter south A{Zdm¶© h¡. ^maVr¶ goZm Ho$ g^r Cƒ nXm| na and east prefer Rice and Fish. The H$bmH$mar H$mo g‘P|Jo Vmo Amn nmE§Jo {H$ ¶h people of Bhopal are generally known ahZo dmbo gmd©H$m{bH$ à{gÕ H$‘m§S>am| ‘| go Ho$Zdmg n|qQ>J Ûmam CHo$ar JB© H$bmH¥${V¶m± h¢. for their spicy dishes made of meat and ’$sëS> ‘me©b go‘ hmoa‘wgOr ’«$m‘Or O‘eoXOr BZHo$ H$bmH$ma AmnHo$ Ûmam Xr J¶r, AmnHo$ fish like Rogan Josh, Korma, Keema, ‘mZoH$em° Omo {H$ "go‘ ~hmXþa' Ho$ Zm‘ go ¶m AmnHo$ n[adma, {‘Ì, Am{X H$s hþ~hÿ Biryani Pilaf and Kababs. à{gÕ h¢ Am¡a Omo 1971 ‘| ^maV nm{H$ñVmZ Vñdra AmnH$mo ~ZmH$a XoVo h¢. Agriculture and cattle farming are the ¶wÕ Ho$ Xm¡amZ ^maVr¶ goZm Ho$ à‘wI Wo, Ûmam main occupations of the people of ^r ‘hÿ ‘| AnZm godmH$mb ì¶VrV {H$¶m J¶m ImZ-nmZ Ho$ {bE à{gÕ B§Xm¡a eha Ho$ H$ar~ Madhya Pradesh. The major source of h¡. ¶hm± na goZm Ho$ {d{^Þ XâVa O¡go Bݵ’|$Q´>r hmoZo Ho$ H$maU ‘hÿ ‘| ^r ImZ-nmZ H$s CÎm‘ income for the people comes from the ñHy$b, Am‘u dm°a H$m°boO, E‘ gr Q>r B© Am{X ì¶dñWm AmnH$mo ^§darbmb {‘R>mB©dmbm, rearing of livestock. Apart from the main g§ñWmZ h¢. O¶am‘ ‘mbr {‘R>mB©dmbo H$s {‘R>mB© Ed§ e§H$a agriculture practices livestock farming H$Mmoar dmbo H$s H$Mmoar, ZQ>amO hmoQ>b, amR>moa is also a subsidiary occupation. Some of Bg H$ñ~o H$s EH$ Aݶ Im{g¶V ¶h h¡ {H$ goddmbo H$s Z‘H$sZ H$mo ¶hm± AmZo dmbo g^r the other commercial crops grown are ñ‘moqH$J H$marJar, Ho$Zdmg n|qQ>J Ho$ {bE ^r bmoJ ¶mX aIVo h¢. ‘hÿ eha Ho$ Amgnmg cotton, sugarcane and some oil seeds ¶h H$ñ~m OmZm OmVm h¡. àmH¥${VH$ gw§XaVm go A{^^yV H$a XoZo dmbo like sesame. The people of Madhya Pradesh also cultivate Jowar (Sorghum), ‘hÿ H$s ñ‘moqH$J H$bm, {Og‘| {d{^Þ a§Jm| H$B© ñWmZ h¢, O¡go nmVmb nmZr, dmMy nm°B§Q> Ho$ Rice, Wheat and some varieties of Ho$ YmJm| VWm EH$ {d{eï> {H$ñ‘ H$s gwB© Ho$ PaZo, ~oaN>m, Mmoab Ho$ Vmbm~, ‘hÿ go I§S>dm coarse millets. However, most of the ‘mܶ‘ go H$n‹S>o Ho$ EH$ Qw>H$‹S>o na EH$ AZyR>r H$s Amoa OmVo ‘¡XmZm| Ed§ nhm‹S>m| Ho$ ~rM go Mdhaya Pradesh people lead an easy H$marJar go ’y$b n{Îm¶m± CHo$ar OmVr h¢ VWm ¶h JwOaVo hþE àmH¥${VH$ gw§XaVm H$m ZOmam AnZo and slow paced life. uuu H$m¶© nyam hmoZo na Bg H$n‹S>o Ho$ Qw>H$‹S>o H$mo ZmBQ> Amn ‘| AVwbZr¶ h¡. uuu JmCZ, ZmBQ> gyQ> VWm gbdma gyQ> na Omo‹S>H$a BñVo‘mb {H$¶m OmVm h¡ {Ogo ñ‘moqH$J H$hm Ashutosh Pandey OmVm h¡. ¶h H$m¶© em¶X hr ^maV ‘| {H$gr AO¶ bmohao FGMO, Bhopal Aݶ OJh na {H$¶m OmVm hmoJm. Bg H$m¶© H$mo jo.H$m., B§Xm¡a

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 25 ‘ܶ àXoe, H«$m§{VEd§ H«$m§{VH$mar nZr Cƒ g‘¥Õ na§nam Ho$ gmW hr ‘ܶ ZÝhr gr H$b‘ Z Vmo {bI gH$Vr h¡ Am¡a Z hr A§J«oOm| Ho$ ~Zo ~ZmE {H$bo ‘| hr g|Y bJ AàXoe H$m B{Vhmg àmMrZH$mb go hr h‘mar {dMma j‘Vm CZHo$ ˶mJ Ed§ ~{bXmZ J¶r. ‘ܶ àXoe go ^maVr¶ amï´>r¶ H«$m§{V H$s {d{dYVm nyU© Ed§ Jm¡adembr ahm h¡. Ohm± EH$ Ho$ qMVZ ‘| g‘W© h¡. {’$a ^r AnZo nyd©Om| Ho$ ¶h nhbr Amhw{V Wr. 20 OyZ 1857 H$mo Amoa dram§JZm ‘hmamZr XþJm©dVr h¢ Vmo Xÿgar H$s{V©JmZ H$mo h‘ AnZo öX¶ ‘| g§OmoE aIZo {ednwar ‘| g¡{ZH$ {dÐmoh hþAm. A§J«oOm| H$mo Amoa gwemgZ Ed§ Hy$Q>Zr{VH$ MmVw¶© H$m n[aM¶ Ho$ {bE ¶hm± na CZHo$ {df¶ ‘| Hw$N> H$hZo H$m OmZ ~MmH$a ^mJZm n‹S>m. XoVr amZr A{hë¶m ~mB© hmoëH$a Zo ^r emgZ A{V gyú‘ à¶mg ^a H$a aho h¢. AmB¶o, OmZVo ‘hmamZr XþJm©dVr Ho$ d§eO H«$m§{VH$mar {H$¶m h¡. ¶{X ~mV Cggo AmJo AWm©V A§J«oOm| h¢ ‘ܶ àXoe Ho$ Hw$N> à‘wI H«$m§{V ñWb Ed§ J‹S>m‘§S>bm ‘| emgZ H$a ahr ‘hmamZr XþJm©dVr Ho$ {déÕ hþE ¶wÕ H$s hmo V~ ^r h‘ nmVo h¢ {H$ H«$m§{VH$m[a¶m| Ho$ {df¶ ‘|- Ho$ d§eO e§H$a emh VWm CZHo$ nwÌ aKwZmW ‘ܶ àXoe Ho$ dram| Ed§ dram§JZmAm| Zo ñdV§ÌVm A§J«oOm| Ho$ {H$bo ‘| g~go nhbr g|Y emh Zo ^r H«$m§{V ‘| gpå‘{bV hmoH$a g¡Ý¶ Ho$ ¶k ‘| AnZr A^yVnyd© Amhÿ{V XoH$a Bg ~¡aH$nwa H$s KQ>Zm H$m g‘mMma ^maVdf© H$s g§JR>Z Ama§^ {H$¶m. R>oR> O§Jbm| go ‘hmamZr joÌ H$mo X¡Xr߶‘mZ ~ZmH$a H«$m§{V Ho$ AmH$me g‘ñV A§J«oOr N>md{Z¶m| ‘| ’¡$b MwH$m Wm, {dŠQ>mo[a¶m H$mo MwZm¡Vr àñVwV H$s J¶r. A~ ‘| ñWm{nV H$a {X¶m h¡. qH$Vw 10 ‘B© H$mo ‘oaR> ‘| hþB© H«$m§{VH$mar KQ>Zm Vmo A§J«oOm| Zo AnZr g§nyU© VmH$V Pm|H$H$a ¶{X h‘ 1857 H$s H«$m§{V H$s ~mV H$a| Vmo nmVo Zo 3 OyZ H$mo ‘ܶ àXoe Ho$ Zr‘M ZJa ‘| pñWV amOm e§H$a emh Ed§ aKwZmW emh H$mo {JaâVma h¢ {H$ Bg H«$m§{V ‘| g{H«$¶ H«$m§{V H$s bha H$m A§J«oOr N>mdZr VH$ AnZm à^md ñWm{nV H$a {b¶m. CZ na A{^¶moJ MbmZo H$m ZmQ>H$ X{jUr N>moa ‘ܶ àXoe hr Wm. ‘oaR> Ed§ {X„r {H$¶m. Bg {XZ Zr‘M H$s A§J«oOr goZm ‘| A§J«oOm| Zo Iy~ aMm Am¡a A§V ‘| amOÐmohr Kmo{fV H$s KQ>ZmAm| Zo ‘ܶ àXoe VH$ AnZr Ádmbm H$m¶©aV ^maVr¶ n¡Xb g¡{ZH$ Ed§ Kw‹S>gdmam| Zo H$a amOm Ed§ amOHw$‘ma H$mo Vmonm| Ho$ ‘w§h na H$mo YYH$m {X¶m Am¡a EH$ ‘mh go ^r H$‘ H«$m§{V H$m {~Jyb ’y±$H$ {X¶m. gmh~m| go ~§Jbo ~m§Y H$a CZH$s h˶m H$a Xr J¶r. Bg OKݶ g‘¶ ‘| ñdV§ÌVm H$s Bg nhbr ‘emb H$s bm¡ Imbr H$admH$a CÝh| ^mJZo na ‘O~ya {H$¶m h˶mH$m§S> Zo ñWmZr¶ OZVm Ho$ ‘Z ‘| Ed§ ‘ܶ àXoe H$mo ñne© H$a J¶r. Bg bm¡ Zo g‘yMo J¶m. {dO¶r goZm {X„r VH$ Om nhþ§Mr Wr A§J«oOm| H$s ~mdZdt ao{O‘|Q> ‘| CWb-nwWb àXoe H$mo AnZo VoO go àH$m{eV {H$¶m Am¡a Am¡a ~mXemh H$s ghm¶Vm H$aZo hoVw VËna Wr ‘Mm Xr. ao{O‘|Q> Zo {dÐmoh H$a {X¶m. ‘mbdm, ~w§XobI§S>, Jm|S>dmZm, M§~b B˶m{X qH$Vw Xþ^m©½¶de {gV§~a Ho$ AmVo-AmVo {X„r BÝXm¡a H$m {dÐmoh g^r ñWmZm| na H«$m§{V H$s Ádmbm àÁÁd{bV ‘| H«$m§{V H$m X‘Z hmo J¶m. Bggo AmJo 14 1 OwbmB© H$mo gmXV Im± Ed§ ^mJraW Ho$ ZoV¥Ëd hmo J¶r. àXoe ‘| H«$m§{V H$s AbI OJmB© Vm˶m OyZ H$mo ½dm{b¶a Ho$ {ZH$Q> ‘wama N>mdZr ‘| ‘| BÝXm¡a H$s hmoëH$a goZm Zo A§J«oOm| Ho$ {déÕ Q>mono Ed§ ZmZm gmh~ noedm Ho$ H«$m§{V XÿVm| Zo! ^r {dÐmoh hmo J¶m. ‘wama Ho$ {dÐmo{h¶m| Zo ‘w§~B© {dÐmoh H$a {X¶m. hm±bm{H BÝXm¡a Ho$ hmoëH$a CÝhm|Zo BÝXm¡a, ½dm{b¶a, ^monmb, grhmoa, AmJam ‘mJ© H$mo ~§X H$a {X¶m {Oggo A§J«oOm| amOm H$s Bg {dÐmoh Ho$ à{V H$moB© gh‘{V Zht gmJa, O~bnwa, Yma Am{X g^r ñWmZm| na H$mo ghm¶Vm àmá Z hmo gH$s. ½dm{b¶a Zaoe Wr. {’$a ^r {dÐmo{h¶m| Zo AØþV gmhg Ed§ ^«‘U H$a A§J«oOm| Ûmam {H$¶o Om aho A˶mMma ~hþV ^¶^rV hþE VWm AnZo n[adma H$mo CÝhm|Zo em¡¶© H$m n[aM¶ XoVo hþE A§J«oOr goZm Ho$ N>¸o$ Ho$ ~mao ‘| OZ gm‘mݶ H$mo OmJê$H$ {H$¶m AmJam ^oO {X¶m. ‘hmH$m¡eb ‘| ^r g¡{ZH$ Nw>‹S>m {X¶o. CÝh| hma H$m gm‘Zm H$aZm n‹S>m. VWm CÝh| ¶h g§~b àXmZ {H$¶m {H$ H«$m§{V {dÐmoh H$s bha ì¶má hþB© VWm 18 OyZ H$mo A§J«oOm| H$m `13 bmI H$m IOmZm byQ> {b¶m H$m amñVm ñdmYrZVm H$m gƒm ‘mJ© h¡. Bg EH$ {gnmhr Zo A§J«oO A{YH$mar na àmUKmVH$ J¶m. ‘hÿ ‘| ^r Bgr {XZ {dÐmoh hþAm. BÝXm¡a na MbZm à˶oH$ amï´> ^º$ H$m na‘ H$V©ì¶ h¡. h‘bm {H$¶m. eoI a‘OmZ Ho$ à^mdr ZoV¥Ëd Ed§ ‘hÿ ‘| H$B© A§J«oO A{YH$m[a¶m| H$mo ‘m¡V Ho$ d¡go Vmo H«$m§{VH$m[a¶m| H$s draJmWmAm| H$mo h‘mar ‘| gaH$mar goZm Zo {dÐmoh H$a {X¶m. Bg Vah KmQ> CVma {X¶m J¶m. 26 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 A‘Poam Ho$ amOm amUm ^º$mda qgh Vmo‹S>H$a A§J«oOm| H$mo ^Jm {X¶m VWm dhm§ na EH$ H$s EH$ gmhg nyU© H$hmZr H$hr OmVr h¡. ¶hm± AXå¶ gmhg Ed§ draVm H$m n[aM¶ XoZo dmbo ñdV§Ì gaH$ma H$s ñWmnZm H$s Omo 2 dfm] VH$ ~Zm ehrX ñ‘maH$ A§J«oOr H«y$aVm H$s H$bB© H«$m§{VH$m[a¶m| ‘| amUm ~º$mda qgh Or H$m Zm‘ ~Zr ahr. BgHo$ nümV A§J«oOm| H$s EH$ {demb ImobVm h¡. grhmoa Ho$ Mm§X‘mar Zm‘H$ ñWmZ ~hþV AmXa Ho$ gmW {b¶m OmVm h¡. do ‘ܶ goZm Zo nwZ… ‘§S>boœa na H$ãOm H$a {b¶m. na ¶h ñ‘maH$ ñWm{nV {H$¶m J¶m h¡, Ohm± na àXoe Ho$ Yma {Obo Ho$ A‘Poam Zm‘H$ [a¶mgV H«$m§{VH$m[a¶m| H$mo ’$m±gr {X¶o OmZo na ^r‘m {ZhËWo 356 H«$m§{VH$m[a¶m| H$mo OZdar 1858 Ho$ amOm Wo. bo{H$Z H«$m§{V ‘| gpå‘{bV hmoH$a Zm¶H$ Ho$ ZoV¥Ëd ‘| Am{Xdm{g¶m| Zo g§J{R>V H$mo EH$ gmW Jmobr ‘mar J¶r Wr. Cg g‘¶ A§J«oOm| Ho$ {déÕ H$B© b‹S>mB©¶m| ‘| CÝhm|Zo OrV hmoH$a EH$ ~‹S>m {dÐmoh {H$¶m Omo AmgmZr go grhmoa A§J«oOm| H$s ao{O‘|Q> Wr VWm OZab hm{gb H$s. Eo{Vhm{gH$ gyÌ ~VmVo h¢ {H$ X~m¶m Z Om gH$m. øyamoO Zo Bg ~~©a h˶mH$m§S> H$mo A§Om‘ {X¶m Wm. H«$m§{VH$m[a¶m| Ho$ hmW-n¡a O§Oram| go ~m§Yo CÝhm|Zo A§J«oOm| H$s Xmo N>md{Z¶m| H$mo ÜdñV H$a Q>§{Q>¶m ‘m‘m {X¶m Wm. amUm ~º$mda qgh Or H$mo Vm˶m J¶o VWm CÝh| no‹S>m| go bQ>H$m¶m J¶m. VËnümV Q>mono VWm ^r‘m Zm¶H$ H$m g‘W©Z àmá Wm. ‘ܶ àXoe Ho$ {Z‘m‹S> joÌ ‘| Q>§{Q>¶m ^rb CZ g^r H$mo Jmo{b¶m| go ^yZ {X¶m J¶m. H$s H$Wm AmO ^r {H$gr qH$dX§{V H$s ^m±{V A§V ‘| Aݶ H«$m§{VH$m[a¶m| H$s hr ^m±{V CÝh| dra M§ÐeoIa AmOmX ^r BÝXm¡a Ho$ {g¶mJ§O ‘¡XmZ ‘| Ad¡Ym{ZH$ àM{bV h¡. ‘rQ>a JoO H$s aobdo bmBZ go O~ ’$m±gr Xo Xr J¶r. Š¶m|{H$ ’$m±gr na bQ>H$m¶o BÝXm¡a go I§S>dm OmVo h¢ Vmo "nmVmb nmZr' M§Ð eoIa AmOmX H$m ~MnZ ‘ܶ àXoe Ho$ OmZo na añgr Qy>Q> MwH$s Wr VWm H$mZyZ Ed§ Zm‘H$ ñWmZ na Q´>oZ Cg ‘hmZ H«$m§{VH$mar H$mo OZOm{V ~mhÿë¶ joÌ ^m~am ‘| {~Vm. A~ ¶h ‘mZdr¶ ‘yë¶m| Ho$ AmYma na CÝh| nwZ… ’$m±gr Z‘Z H$aZo Ho$ {bE amoH$ Xr OmVr h¡. Q>§{Q>¶m ZJa M§ÐeoIa AmOmX Ho$ Zm‘ go OmZm OmVm h¡. Zht Xr Om gH$Vr Wr. bo{H$Z amUm Ho$ àVmn ‘m‘m H$mo "A§J«oOm| H$m AmV§H$' ¶m "^maV H$m Am{Xdmgr ~mbH$m| Ho$ gmW M§ÐeoIa AmOmX go K~amB© hþB© A§J«oOr gaH$ma Zo ‘moQ>r añgr am°{~Z hþS>' H$hm OmVm h¡. ^maV Ho$ am°{~Z Zo YZwf MbmH$a AMyH$ {ZemZm bJmZo H$s ‘§JdmH$a CÝh| {’$a go ’$m±gr Xr. amUm ~º$mda hþS> H$s Cnm{Y Vmo CÝh| ݶy¶mH©$ Q>mBåg Zo hr H$bm grIr Vmo H$mer go g§ñH¥$V H$s {dÚm ^r qgh H$m ehmXV {Xdg AmO ^r ‘mbdm joÌ ‘| Xr Wr. H«$m§{VH$mar Q>§{Q>¶m ^rb H$s ¶ht na àmá H$s. BVZm hr Zht, do AmOrdZ AmOmX ~hþV Jm¡ad nyU© T>§J go ‘Zm¶m OmVm h¡. g‘m{Y ~Zr hþB© h¡. do Jar~m| Ho$ ‘grhm Wo VWm ahH$a A§J«oOm| go bmohm boVo aho. Bbmhm~mX Ho$ 1857 go 1890 VH$ H«$m§{VH$mar J{V{d{Y¶m| Aë’«o$S> nmH©$ ‘| do A§J«oOm| go b‹S>Vo hþE AnZr amZr Ad§Vr ~mB© go g§~Õ aho. CÝh| H$B© ~ma ~§Xr ~Zm¶m J¶m, hr Jmobr go draJ{V H$mo àmá hþE. am‘J‹T> H$s amZr Ad§Vr ~mB© Zo ^r AnZo amÁ¶ qH$Vw {OgHo$ öX¶ ‘| H«$m§{V ê$nr dO« ^ma hmo, H$mo A§J«oOm| Ûmam h‹S>n {b¶o OmZo Ho$ nümV AnZr ‘ܶ àXoe H$m B{Vhmg H«$m§{VH$mar J{V{d{Y¶m| gIr {JaYmar ~mB© VWm nwÌ Ho$ gmW {‘bH$a Š¶m Cgo H$moB© H$mamdmg ~§Xr ~Zm gH$Vm h¡? go ^am n‹S>m h¡. AmO Amdí¶H$Vm Bg ~mV A§J«oOm| go ^rfU g§Kf© {H$¶m. A§J«oO goZmn{V YmoIo go A§J«oOm| Zo CÝh| ~§Xr ~Zm {b¶m VWm H$s h¡ {H$ h‘ AnZr ‘mQ>r ‘| ‘hH$Vr H«$m§{V dmS>©Z nam{OV hmoH$a ^mJ J¶m. amZr Zo AnZr O~bnwa bo OmH$a CÝh| ’$m±gr Xo Xr. Q>§{Q>¶m H$s Cg gwJ§Y H$mo AZw^d H$a Xoe^{º$ Ed§ [a¶mgV na A{YH$ma H$a A§J«oO VhgrbXma ‘m‘m na H$B© H${dVmE§ d nwñVH|$ {bIr J¶r ñdm{^‘mZ H$s Ádmbm H$mo Am¡a VoO H$a|. uuu H$mo ‘m¡V Ho$ KmQ> CVma {X¶m. {Xg§~a 1857 h¢. BVZm hr Zht 2012 ‘| CZ Ho$ OrdZ na VH$ amZr H$m emgZ ~Zm ahm. VËnümV A§J«oO EH$ {’$ë‘ ^r ~Z MwH$s h¡. goZmn{V dmS>©Z nwZ… g§J{R>V goZm boH$a Am EH$ gmW 356 ehrX A{n©V O¡Z J¶m. A~ nwZ… VrZ ‘mh VH$ ^¶mdh g§Kf© BÝXm¡a go ^monmb OmVo g‘¶ amñVo ‘| grhmoa ñQ>m’$ à{ejU Ho$ÝÐ, hþAm {Og‘| amZr Zo Aà{V‘ gmhg H$m n[aM¶ eha n‹S>Vm h¡. ¶hm± na gZ² 1857 H$s H«$m§{V ^monmb {X¶m. A§J«oOm| Zo AnZr pñW{V R>rH$ Z nmH$a ardm Ho$ amOm go ghm¶Vm boH$a amZr H$mo {H$bo ‘| Koa {b¶m. b§~o g‘¶ VH$ {Kao ahZo na amZr H$mo {H$bm N>mo‹S>Zm n‹S>m. ‘¡XmZ d O§Jb ‘| grYm g§Kf© hþAm. amZr H$s N>moQ>r gr goZm Zo AXå¶ gmhg H$m n[aM¶ {X¶m, qH$Vw namO¶ H$m gm‘Zm H$aZm n‹S>m. AnZr ghm{¶H$m go H$Q>ma H$mo grZo ‘| CVmaH$a amZr Zo draJ{V àmá H$s. CZH$s ghm{¶H$m Zo ^r Eogm hr {H$¶m. ñdV§Ì gaH$ma H$s ñWmnZm ‘ܶ àXoe Ho$ ‘§S>boœa ‘| H«$m§{VH$m[a¶m| Zo Oob ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 27 Religious Hue of Madhya Pradesh

adhya Pradesh is not only famous There are many names & tags that he the image of Nandi, the vehicle of Lord Mfor its abundant natural beauty owns, one of them regarding him as Shiva. The idol of Nagchandreshwar with natural landscapes and waterfalls the 'Lord of Death', the one who has on the third storey is open for darshan and heritage sites, but also has many the control over birth and death, which only on the day of Nag Panchami. The religious places under its fold, to which is why he is most adorable amongst temple has five levels, one of which the people not only from India but also Hinduism, he rules over whole universe, is underground. The temple itself giving 'Moksha' to Living being. Millions from foreign countries visit to unravel is located in a spacious courtyard of visitors around the world come here surrounded by massive walls near a the mysteries that are in store in its fold. at Mahashivaratri. lake. The shikhar or the spire is adorned MP has many temples and religious Mahakaleshwar Jyotirlinga is a Hindu with sculptural finery. Brass lamps light places which have their own temple dedicated to Lord Shiva and one the way to the underground sanctum. It importance; we shall try to give the of the twelve Jyotirlingas, shrines which is believed that prasada (holy offering) reader an overview of the same. are said to be the most sacred abodes offered here to the deity can bere- of Lord Shiva. It is located in the ancient offered unlike all other shrines. Omkareshwar in Madhya Pradesh is city of Ujjain. The temple is situated on a sacred island of Lord Shiva, called The shrine is revered as one of the 18 the side of the Rudra Sagar lake. The Maha Shakti Peeth. Mandhata or Shivapuri, situated 78 presiding deity, Lord Shiva in the lingam km from Indore, on the banks of holy form is believed to be Swayambhu, Shakti Peethas are shrines that are Narmada River, very popular as it is one deriving currents of power (Shakti) from believed to have enshrined with the of the 12 Jyotirlingas in the country within itself as against the other images presence of Shakti due to the falling of which are considered very sacred by and lingams that are ritually established body parts of the corpse of Sati Devi, the Hindus. and invested with mantra-shak. when Lord Shiva carried it. Each of the 51 Shakti peethas have shrines for Here Mamaleshwar Temple is the The idol of Mahakaleshwar is known Shakti and Kalabhairava. The Upper Lip actual place where devotees can find to be dakshinamukhi, which means of Sati Devi is said to have fallen here Jyotirlinga. The eternal god, Lord Shiva that it is facing the south. This is a and the Shakti is called as Mahakali. is being worshiped most in Hinduism, unique feature, upheld by the tantric shivnetra tradition to be found only Bhasma Aarti at Mahakaleshwar known to be a God of destruction. The in Mahakaleshwar among the 12 One of the most important rituals of island got a shape of “OM' by the two Jyotirlingas. The idol of Omkareshwar Mahakaleshwar is Bhasma Aarti. The lofty hills, divided by a valleys, 'OM' Mahadev is consecrated in the sanctum temple opens in the morning at 4 AM which is a sacred Hindu symbol, also above the Mahakal shrine. The images with a special aarti – the one of its known to be a sound which given the of Ganesh, Parvati and Karttikeya are kind Bhasma Aarti – where the aarti is birth to this whole universe and living installed in the west, north and east of performed with sacred ash – Bhasma. being. the sanctum sanctorum. To the south is Since ancient times, this bhasma used

28 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 to be the fresh and burning hot ash by a chain of temples and is venerated The Ram Raja Temple is a temple in from a funeral pyre, since Lord Shiva today as the holy embodiment of . Orchha. It is a sacred Hindu pilgrimage is believed to live in and enjoy the Lord Rama is also known as Kamadnathji and receives devotees in large numbers atmosphere of a cremation ground. which literally means fulfiller of all regularly and is also commonly known However, now, the temple has changed wishes. There is a 5 km Parikrama Path as Orchha Temple. The annual domestic its ways in keeping with modern times around the Kamadgiri Mountain. tourist number is around 650,000 and and the aarti is now performed with Janaki Kund the foreign tourist number is around bhasma made with cow dung, what Janaki Kund is situated upstream of the 25,000. The daily number of visitors to we call Vibhooti. Anyone who wishes Ramghat where it is believed that the temple range from 1500 to 3000 and to participate in the Bhasmarti has to bathed in the crystal clear waters of on certain important Hindu festivals like book in advance, which can be done Mandakini river during the years of her the , , online also from various websites. exile with Rama. Shivratri, Ram Navami, and Vivaha Panchami the number of Chitrakoot Dham: Chitrakoot is a town Sati Anasuya ashrama which lies in the historical Chitrakoot devotees who throng to Orchha range Sati Anasuya ashrama is located further in thousands. In India this is the only region, which is divided between the upstream, 16 km from the town, set present-day Indian states of Madhya temple where Lord Ram is worshiped as amidst thick forests that round to the a king and that too in a palace. Pradesh and Uttar Pradesh. The side melody of birdsong all day. It was here which is in Uttar Pradesh is called that Atri muni, his wife Anasuya and In the temple Raja Ram is accompanied Karwi whereas on the side of MP it is is their three sons (who were the three by Sita (on the left), brother Laxman called Jankikund. People gather here on incarnations of Brahma, Vishnu and (on the right), Maharaj Sugreev and each Amavasya. Somwati Amavasyas, Mahesh), lived and are said to have Narsingh Bhagwan (on the right). Deepawali, Sharad-Poornima, Makar meditated. Maa is also present in the darbaar Sankrantiand Ramanavami are Gupt-Godavari: on the right side. Hanumaan ji and special occasions for such gatherings Jamwant ji are praying just below Sita. and celebrations. It attracts crowds Gupt-Godavari is situated at a distance The speciality of this temple is that Lord throughout the year including above of 18 km from town. Here is a pair Ram has a sword in his right hand and a occasions and for Free Eye Hospital of caves, one high and wide with an shield in the other. Shri Ram is sitting in Camps. Noted 'Ayurvedic' and 'Yoga' entrance through which one can barely centres like 'Arogyadham' are located pass, and the other long and narrow Padmasan. in Chitrakoot. with a stream of water running along Sanchi Stupas: Sanchi is another place its base. It is believed that Rama and Chitrakoot's spiritual legacy stretches in Madhya Pradesh which is about 48 held court in latter cave, kms from Bhopal which is a Budhist back to legendary ages: It was in these which has two natural throne-like rocks. deep forests that Ram, Sita and his complex famous for its great stupas brother Lakshman spent a few months Maihar is a town with municipality in on a hilltop in near of their fourteen years of banishment; . Maihar is known for the Bhopal, originally commissioned by the great sage Atri, Sati Anusuya, temple of the revered mother goddess Samrat Ashoka in the 3rd Century Dattatreya, Maharshi Markandeya, Sharda situated on Trikuta hill. BC. The tourism department of MP has developed greenery around the Valmiki and various other sages, seers, Maa Sharda Devi Temple : Maihar structure and the complex is kept clean devotees and thinkers meditated; and city is known for the Maa Sharda devi and immaculate. here the principal trinity of the Hindu temple (around of 502 A.D.), situated at pantheon, Brahma, Vishnu and Shiva, the top of Trikoota hill which is around There are other famous monuments, took their incarnations. 5 km from the railway station. There are temples, Gurdwaras and Mosques It is said that all the gods and goddesses 1063 steps to reach the top of the hill. in different cities of MP which are of came to Chitrakoot when Rama Along with stairs,there is ropeway for historical relevance and have their own performed the Shraddha ceremony of convenience of the pilgrims developed charm and religious beliefs, adding the his father to partake of the shuddhi. government authorities. belief of “MP gazab hai.” uuu Ramghat Gola Math Temple : This temple is The ghats that line the Mandakini river dedicated to Lord Shiva. This east facing are called Ramghat. During the exile Pancharathi temple is built in Nagara period Rama, Lakshmana and Sita took style and has been built during Kalchuri B. S. Matharu bath here and are believed to have period (10th – 11th century A.D.). It is FGMO, Bhopal appeared before the poet Tulsidas. said that this temple was built in one fortnight only. Kamadgiri Kamadgiri, the original hitrakuta, is a Art Ichol: Developed recently in 2014, Avinash Vani this fantastic art work gallery is a must place of prime religious significance. A R.O. Jabalpur forested hill, it is skirted all along its base visit in Maihar.

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 29 amï´>r¶ Xÿag§Mma g§J«hmb¶ : ‘ܶ àXoe Ho$ ‘hËdnyU© g§J«hmb¶ Hw$b b§~mB© 30 ‘rb Wr. AŠVy~a 1856 Zm‘ ES>dS>© g§J«hmb¶ Wm. ¶h g§J«hmb¶ ‘| nhbm Q>obrJ«m’$ EŠQ> bmJy hþAm Wm. AOm¶~Ka Ho$ Zm‘ go OmZm OmVm Wm Omo {H$ nmb eha ‘| AZyR>m g§J«hmb¶ ‘m¡OyX g§J«hmb¶ ‘| gZ 1837 H$s ‘mg©, 1882 H$s dV©‘mZ ‘| H|$Ðr¶ J«§Wmb¶ ^dZ Ho$ Zm‘ go OmZm ^moh¡ Omo Xÿag§Mma g§J«hmb¶ Ho$ Zm‘ go ‘¡JZoQ>mo H$moS>©bog 101 Ord§V ê$n ‘| àX{e©V OmVm h¡. ñdV§ÌVm Ho$ nümV Bg g§J«hmb¶ H$mo OmZm OmVm h¡. ¶h Xoe H$m EH$ ‘mÌ Xÿag§Mma {H$¶o J¶o h¢. g§J«hmb¶ ‘| AZoH$ CnH$aUm| ~mUJ§Jm pñWV nwamZo ^dZ ‘| ñWm{nV {H$¶m g§J«hmb¶ h¡. BgH$m CX²KmQ>Z 18 AJñV Ho$ Abmdm Abm‘© n¡Zb-1996, ‘mH$m} J¶m. AnZo ZE ^dZ ‘| g§J«hmb¶ 2 Zd§~a 1995 ‘| hþAm Wm, bo{H$Z Am‘ OZVm Ho$ {bE Zr [agrda-1942, ao{S>¶mo Q´>m§g‘rQ>a-1946 2005 H$mo ñWmZm§V[aV hþAm {OgH$m CX²KmQ>Z Bgo 18 AJñV 1996 H$mo Imobm J¶m. Xoe ‘| Ho$ Abmdm {d{^Þ àH$ma Ho$ Qy>ëg, Q>oñQ>a, VmËH$m{bH$ ‘w»¶‘§Ìr, ‘ܶàXoe Ûmam {H$¶m O~ go Xÿag§Mma VH$ZrH$ H$m Cn¶moJ ewê$ hþAm ~¡Q>ar, bmBZ gm‘J«r, g§J«hmb¶ ‘|o àX{e©V h¢. J¶m. Bg ^dZ ‘| 17 dr{WH$mE± h¢ Omo {H$ V~ go boH$a A~ VH$ CgZo àJ{V Ho$ H$B© MaU J«m‘mo’$moZ, {e‘bm H$s Jm|J~ob,19dt eVmãXr AbJ-AbJ {df¶m| na ~Zr hþB© h¢. Wr‘, nma {H$E h¢. eha ‘| pñWV amï´>r¶ Xÿag§Mma H$m nrgrAmo ~yW, n|Sw>b‘ Šbm°H$ 1990 Am{X àmJ¡{Vhm{gH$ Ordmí‘, CËI{ZV gm‘J«r, YmVw g§J«hmb¶ CgHo$ CX²^d, B{Vhmg Am¡a {dH$mg ghO hr Xe©H$m| H$mo AmH${f©V H$aZo dmbr à{V‘m, A{^boI, à{V‘m, am°¶b H$boŠeZ ¶mÌm H$mo Xem©Vm h¡. hmoe§Jm~mX ‘mJ© na S>mH$ nwamVZ gm‘J«r h¡. BZ‘| go J«m‘mo’$moZ 1940, VWm Q>oŠgQ>mBb, nm§Sw>{b{n, bKw a§J {MÌm, ^dZ H$s N>R>r ‘§{Ob na Bgo ~Zm¶m J¶m h¡. n|Sw>b‘ Šbm°H$ 1960, 1917 H$m gr dr a‘Z ‘wÐm, Aó-eó, ~mK Jw’$m ‘ܶH$mbrZ Ho$ H$‘ao H$m n§Im, ¶hm± Mmby hmbV ‘| àX{e©V XñVmdoµO XrKm© VWm Xþb©^ dmÚ ¶§Ì XrKm© h¡. Bgo ñWm{nV H$aZo H$m CÔoí¶ N>mÌm| H$mo emoY H$m¶© Wr‘ drWr AWm©V gma drWr ‘| B©gm nyd© H$s ‘| ‘XX Ho$ gmW {dñV¥V OmZH$mar ‘wh¡¶m H$amZm h¢. Xÿag§Mma CnH$aUm| Ho$ Abmdm g§J«hmb¶ ‘| nwamZr {d{OqQ>J ~wH$, H$mbm‘mO, a{OñQ>a, {ÛVr¶ eVmãXr go boH$a 13dt eVmãXr VH$ h¡. ¶hm§ na df© 1850 go dV©‘mZ VH$ {Z{‘©V H$s H$bmH¥${V¶m± àX{e©V H$s J¶r h¢. g^r Q>obr’$moZ CnH$aUm| H$mo aIm J¶m h¡ Am¡a nwamZo {g¸o$, ‘¡S>b, Q´>m°’$s Am{X ^r gwa{jV Amü¶©OZH$ ~mV ¶h h¡ {H$ g^r Mmby pñW{V aIo JE h¢. ^maV ^dZ ¶h ‘ܶàXoe ‘| pñWV EH$ {d{dY H$bm, ‘| h¢. ¶hm§ {d{^Þ àH$ma Ho$ Q>obr’$moZ CnH$aUm| amÁ¶ g§J«hmb¶ ^monmb Ho$ Abmdm {d{^Þ Xoem| Ûmam g‘¶-g‘¶ na gm§ñH¥${VH$ H|$Ð Ed§ g§J«hmb¶ h¡. Bg‘| H$bm XrKm© (AmQ²>©g J¡bar), b{bV H$bm g§J«h, àH$m{eV {H$E OmZo dmbr S>mH$ {Q>H$Q>|, {g¸o$, BÝS>moa/AmCQ>S>moa Am°{S>Q>mo[a¶‘, [ahg©b ê$‘, Om{b¶mdmbm§ ~mJ H$s B©Q>| VWm à{gÕ aU^y{‘ ^maVr¶ H${dVmAm| H$m nwñVH$mb¶ Am{X hëXrKmQ>r H$m nËWa ^r àX{e©V {H$¶m J¶m H$B© MrO| em{‘b h¢. BÝh| ê$nm§H$a, a§J‘§S>b, h¡. ¶hm§ àdoe Ho$ {bE H$moB© ewëH$ Zht {b¶m dmJW© Am¡a AZhX O¡go Zm‘m| go OmZm OmVm OmVm h¡. AmO H$m ~«m°S>~¢S> Am¡a ‘mo~mBb ¶wJ h¡. í¶m‘bm nhm{‹S>¶m| na pñWV Bg ^dZ H$mo {H$g àH$ma AnZm amñVm V¶ H$aVm hþAm Am¶m à{gÕ dmñVwH$ma Mmëg© H$mo[a¶m Zo {S>µOmBZ h¡, BgH$m AZw‘mZ g§J«hmb¶ ‘| aIo CnH$aUm| amÁ¶ g§J«hmb¶ ^monmb H$m CX²KmQ>Z 2 Zd§~a {H$¶m Wm. Bg ^dZ Ho$ gyÌYma Mmëg© H$mo[a¶m go bJm¶m Om gH$Vm h¡. g§J«hmb¶ ‘| àX{e©V 2005 H$mo ‘ܶàXoe Ho$ ‘w»¶‘§Ìr Zo {H$¶m Wm. H$m H$hZm h¡-¶h H$bm H|$Ð EH$ ~hþV hr gw§Xa Xÿag§Mma CnH$aUm| H$m g§J«hU Xoe d {dXoe go ¶h í¶m‘bm {hëg na pñWV h¡. g§J«hmb¶ H$m ñWmZ na pñWV h¡, nmZr na PwH$m hþAm EH$ {H$¶m J¶m h¡. g‘¶ àmV:10.30 ~Oo go gm¶§ 5.30 ~Oo nR>ma Ohm§ go Vmbm~ Am¡a Eo{Vhm{gH$ eha g§J«hmb¶ ‘| Xoe H$s nhbr Q>obrJ«m’$ bmBZ VH$ h¡ VWm ¶h à˶oH$ gmo‘dma Ed§ emgH$s¶ {XImB© XoVm h¡. H$s OmZH$mar ^r aIr hþB© h¡. ¶h bmBZ 5 AdH$me Ho$ {XZ ~§X ahVm h¡. amÁ¶ g§J«hmb¶, ^maV ^dZ Ho$ nm±M A§J h¢. BZ‘| go ê$nm§H$a A³Qy>~a 1851 H$mo A§J«oOm| Zo H$mobH$mVm ^monmb H$s ñWmnZm df© 1909 ‘| Zdm~ b{bV H$bm g§J«hmb¶ h¡, "a§J‘§S>b' H$m d S>m¶‘§S> hm~©a Ho$ ~rM S>mbr Wr. BgH$s gwëVmZOhm§ ~oJ‘ Zo H$s Wr, nyd© ‘| {OgH$m g§~§Y a§J‘§M go h¡, "dmJW©' H${dVmAm| H$m H|$Ð

30 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 h¡, "AZhX' emór¶ Am¡a bmoH$ g§JrV H$m H|$Ð h¡. BgHo$ A§Xa AZoH$ àXe©Zr H$j h¢. àW‘ {MÌm|, ‘y{V©¶m| H$m àXe©Z {H$¶m J¶m h¡. gmW h¡ O~{H$ "N>{d' {gZo‘m go Ow‹S>r J{V{d{Y¶m| H$j ‘| ‘mZd OrdZ Ho$ {dH$mg H$s H$hmZr hr g‘¶-g‘¶ na ¶hm§ na H$B© gm§ñH¥${VH$ Ho$ {bE h¡. ^maV ^dZ AnZr H$bm go Ow‹S>r H$mo MaU~Õ ê$n go Xem©Zo Ho$ {bE ‘m°S>bm| d Am¶moOZ, H$m¶©embmE± H$s OmVr h¢ {Oggo J{V{d{Y¶m| Ho$ gmW hr AnZr ñWmn˶ H$bm ñHo$Mm| H$m ghmam {b¶m J¶m h¡. Xoe Ho$ {d{^Þ bmoJm| H$mo Am{Xdmgr g‘mO H$s ‘mݶVmAm|, Am¡a àmH¥${VH$ Ñí¶m| Ho$ {bE ^r ‘ehÿa h¡. ^mJm| go OwQ>m¶o JE gmú¶m| H$mo ^r ¶hm± aIm H$bm, g§ñH¥${V Ho$ ~mao ‘| OmZH$mar {‘b gHo$. BgH$s EH$ Im{g¶V ¶h ^r h¡ {H$ Bgo {H$gr J¶m h¡. AbJ-AbJ joÌm| Ho$ n[aYmZ, gmO ¶hm± na ‘ܶàXoe H$s à‘wI OZOm{V¶m± O¡go ^r EH$ ñWmZ go nyam Zht XoIm Om gH$Vm h¡. g‚mm, Am^yfU, g§JrV Ho$ CnH$aU, nma§n[aH$ Jm|S>, qOH$m, ^rb VWm BZH$s H$B© Cn Om{V¶m± H$bm, hñV{eën, {eH$ma, ‘N>br nH$S>Zo Ho$ O¡go {^bmbm nÅ>r, {b¶m ~maobm Ed§ amR>r¶m Ho$ BpÝXam Jm§Yr amï´>r¶ ‘mZd g§J«hmb¶ CnH$aU, H¥${f CnH$aU, Am¡µOma d VH$ZrH$s gmW-gmW H$moaHy$ CnpñWV h¢. newnmbZ, H$VmB© d ~wZmB© Ho$ CnH$aU, ¶hm§ àX{e©V g^r H$bmH¥${V¶m± Am{Xdm{g¶m| ‘Zmoa§OZ, CZH$s H$bm go Ow‹S>o Z‘yZo go ^r Ûmam ~ZmB© J¶r h¢. Bg g§J«hmb¶ H$m CÔoí¶ n[aM¶ hmoVm h¡. ¶h g§J«hmb¶ 21 ‘mM© 1977 OZOmVr¶ OrdZ e¡br H$mo g‘PZm Am¡a Cgo ‘| ZB© {X„r Ho$ ~hmdbnwa hmCg ‘| Imobm J¶m Am‘ OZVm VH$ nhþ§MmZm h¡. {H$ÝVw {X„r ‘| n¶m©á O‘rZ d ñWmZ Ho$ A^md joÌr¶ àmH¥${VH$ {dkmZ g§J«hmb¶ ^monmb ‘| Bgo df© 1979 ‘| ^monmb ‘| bm¶m J¶m. ¶hm± pñWV Xÿgam g§J«hmb¶, amÁ¶ Am{Xdmgr ¶h nhbm AmonZ E¶a å¶y{O¶‘ h¡. 200 EH$‹S> g§J«hmb¶ Ho$ Zm‘ go OmZm OmVm h¡. ¶h ^r ‘| ’¡$bm ¶h E{e¶m H$m g~go ~‹S>m å¶y{O¶‘ í¶m‘bm nhm‹S>r na pñWV h¡ Am¡a Am{X‘ Om{V h¡, ¶h Or{dV g§ñH¥${V H$mo g§a{jV, g§J«{hV AZwg§YmZ H|$Ð Ho$ n[aga ‘| h¡. ‘ܶàXoe Ho$ H$a ahm h¡. {Og OJh na ‘mZd g§J«hmb¶ ~Zm Am{Xdm{g¶m| Ho$ OZOrdZ d CZH$s g§ñH¥${V Ho$ h¡, dhm§ VrZ hOma gmb nwamZo e¡b {MÌ ^r h¢. g§ajU Ho$ CÔoí¶ go Bg g§ñWmZ H$s ñWmnZm Eogm ‘mZm OmVm h¡ {H$ VrZ hOma gmb nhbo 1954 ‘| qN>Xdm‹S>m ‘| H$a Xr J¶r Wr {H$ÝVw dhm± pñWV Jw’$mAm| ‘| Hw$N> bmoJ ahVo Wo. 200 ¶h amï´>r¶ àmH¥${VH$ {dkmZ g§J«hmb¶ H$s Ho$ÝÐr¶ g§ñWmZ ‘| BgH$s Cn¶mo{JVm H$mo XoIVo EH$‹S> joÌ’$b ‘| ñWm{nV ¶h g§J«hmb¶ Xmo EH$ emIm h¡. ¶h n¶m©daU {ejm H$m EH$ hþE 1965 ‘| Bgo qN>Xdm‹S>m go ^monmb ‘| ^mJm| ‘| h¡, EH$ ^mJ Iwbo Amg‘mZ Ho$ ZrMo h¡ AZm¡nMm[aH$ H|$Ð h¡, {OgH$m ‘w»¶ CÔoí¶ ñWmZm§V[aV H$a {X¶m J¶m. ~mø XrKm©Am|, {d{^Þ Am§V[aH$ J{V{d{Y¶m| Am¡a Xÿgam EH$ ^ì¶ ^dZ ‘| ‘wº$mH$me àXe©Zr Ho$ ‘mܶ‘ go bmoJm| H$mo n¶m©daU g§ajU Ho$ ‘| ^maV H$s {d{dYVm H$mo Xem©¶m J¶m h¡. ‘ܶàXoe OZOmVr¶ g§J«hmb¶ à{V OmJê$H$ H$aZm h¡. ¶h ^monmb ‘| n¶m©daU Bgo {h‘mb¶r, VQ>r¶, ao{JñVmZr d OZOmVr¶ n[aga ‘| pñWV h¡. Bg g§J«hmb¶ H$m CX²KmQ>Z {Zdmg Ho$ AZwgma dJuH¥$V H$a àX{e©V {H$¶m df© 29 {gV§~a 1997 H$mo ^maV gaH$ma Ho$ J¶m h¡. ‘ܶ ^maV H$s OZOm{V¶m| H$mo ^r VËH$mbrZ n¶m©daU Ed§ dZ ‘§Ìr g¡’w$ÔrZ gmoµO n¶m©á ñWmZ {‘bm h¡. {OZHo$ AZyR>o ahZ-ghZ Ûmam {H$¶m J¶m Wm. Bg H$m¶©H«$‘ H$s AܶjVm H$mo ¶hm± na XoIm Om gH$Vm h¡. Am{Xdm{g¶m| Ho$ ‘ܶàXoe Ho$ VËH$mbrZ ‘w»¶‘§Ìr {Xp½dO¶ Amdmgr ~V©Z, agmoB©, H$m‘H$mO Ho$ CnH$aU, qgh Zo H$s Wr. ¶h g§J«hmb¶ ‘ܶàXoe H$s AÞ ^§S>ma VWm n[adoe H$mo, hñV{eënm|, Xodr hr Zht daZ² ‘ܶ ^maV H$s O¡d {d{dYVm XodVmAm| H$s ‘y{V©¶m| Am¡a ñ‘¥{V {MÝhm| go ¶hm§ ‘ܶàXoe OZOmVr¶ g§J«hmb¶, í¶m‘bm Ed§ Amgnmg CnpñWV O{Q>b àmH¥${VH$ VmZo gOm¶m J¶m h¡. ~ñVa-Xehao H$m aW ^r {hëg ^monmb ‘| pñWV h¡, BgH$m bmoH$mn©U ~mZo H$mo g‘PZo H$m Adga àXmZ H$aVm h¡ ¶hm± àX{e©V h¡, Omo Am{Xdm{g¶m| Am¡a CZHo$ uuu ^maV Ho$ amï´>n{V lr àU~ ‘wIOu Zo {H$¶m . amOn[adma H$s na§nam H$m EH$ ^mJ h¡. Wm. ¶h g§J«hmb¶ ‘ܶàXoe emgZ, g§ñH¥${V ^rVar g§J«hmb¶ ^dZ {demb h¡, {OgH$m {d^mJ Ûmam g§Mm{bV hmoVm h¡. Bg g§J«hmb¶ ñWmn˶ AZyR>m h¡. ¶h g§J«hmb¶ µTmbXma ^y{‘ ‘| ‘ܶàXoe Ho$ OZOmVr¶ g‘yhm| H$s H$bm, na 10 hOma dJ© ‘rQ>a Ho$ joÌ’$b ‘| ’¡$bm g§ñH¥${V, na§nam Am¡a OrdZ Cn¶moJr {eën, CnmgZm {gag¡¶m jo.H$m., ^monmb

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 31 ‘m± Z‘©Xm

‘©Xm, ¶y§ Vmo H$hZo H$mo EH$ ZXr ‘mÌ h¡ Eogo daXmZ àmá {H$¶o Omo {H$ Aݶ {H$gr ZXr H$s emXr Ho$ {bE KmofUm H$s {H$ CZH$s ~oQ>r Zna§Vw ‘ܶ àXoe ‘| BgHo$ {demb ¶moJXmZ Am¡a VrW© Ho$ nmg Zht h¡-àb¶ ‘| ^r ‘oam Zme Ho$ {bE Omo amOHw$‘ma Jwb~H$mdbr Ho$ ’y$b Ho$ H$maU Bgo ‘mVm H$m XOm© ^r àmßV hþAm h¡. Z hmo, ‘¢ {dœ ‘| EH$‘mÌ nmn-Zm{eZr ZXr Ho$ bmEJm, CgHo$ gmW Z‘©Xm H$m {ddmh hmoJm. Z‘©Xm ZXr H$m CX²J‘ ‘ܶ àXoe Ho$ AZynnwa én ‘| à{gÕ ahÿ§. ‘oam ha nmfmU (Z‘©Xoœa) gmoZ^Ð ¶h ’y$b bo AmE Am¡a CZH$m {ddmh {Obo ‘| qdܶmMb Am¡a gVnw‹S>m nd©V lo{U¶m| {edqbJ Ho$ ê$n ‘| {~Zm àmU-à{Vð>m Ho$ V¶ hmo J¶m. XmoZm| H$s emXr ‘| Hw$N> {XZm| Ho$ nydu g§{YñWb na pñWV A‘aH§$Q>H$ Ho$ ny{OV hmo. {dœ ‘| ha {ed-‘§{Xa ‘| Bgr {Xì¶ H$m g‘¶ Wm. Z‘©Xm gmoZ^Ð go H$^r {‘br Z‘©Xm Hw§$S> go hþAm h¡. Bg joÌ go AmJo Aa~ ZXr Ho$ Z‘©Xoœa {edqbJ {damO‘mZ h¢. lr Zht Wt. CÝhm|Zo AnZr Xmgr Ow{hbm Ho$ hmWm| gmJa ‘| AnZo g§J‘ VH$, Z‘©Xm CÎma ‘| qdܶ Z‘©Xoœa {edqbJ {~Zm àmU à{Vð>m Ho$ ny{OV gmoZ^Ð Ho$ {bE EH$ g§Xoe ^oOm. Ow{hbm Zo n{Å>¶m| Am¡a X{jU ‘| gVnw‹S>m a|O Ho$ ~rM VrZ h¢. Z‘©Xm Ho$ VQ> na {ed-nmd©Vr g{hV g^r Z‘©Xm go amOHw$‘mar Ho$ dó Am¡a Am^yfU ‘m§Jo g§H$sU© Km{Q>¶m| ‘| àdoe H$aVr h¡. Bg ZXr XodVm {Zdmg H$a|. Am¡a Cgo nhZH$a dh gmoZ^Ð go {‘bZo Mbr Ho$ {H$Zmao Obmo‹T> {‘Å>r, Jm§R>Xma MyZm nËWa g^r XodVmAm| Am¡a F${f ‘w{Z¶m| ¶Wm JUoe, JBª. gmoZ^Ð Zo Ow{hbm H$mo hr amOHw$‘mar g‘P Am¡a aoV H$s ~Oar go nQ>o hþE h¢. Bg ZXr H$m{V©Ho$¶, am‘, bú‘U, hZw‘mZ Am{X Zo Z‘©Xm {b¶m. Ow{hbm H$s {Z¶V ^r S>J‘Jm JB© Am¡a H$s bå~mB© bJ^J 1310 {H$bmo‘rQ>a h¡. ¶h VQ> na hr Vnñ¶m H$aHo$ {g{Õ¶m± àmá H$s. dh gmoZ^Ð H$m àU¶ {ZdoXZ Rw>H$am Zht nmB©. ZXr n{ü‘ H$s Va’$ OmH$a Iå~mV H$s Im‹S>r {Xì¶ ZXr Z‘©Xm Ho$ X{jU VQ> na gy¶© Vnñ¶m H$m’$s g‘¶ ~rVm, Ow{hbm Zht AmB©, Vmo Z‘©Xm (Aa~ gmJa) ‘| {JaVr h¡. Ûmam Am{X˶oœa VrW© ñWm{nV h¡. Bg VrW© ‘| Ho$ g~« H$m ~m§Y Qy>Q> J¶m. dh IwX gmoZ^Ð go {‘bZo Mb n‹S>t. dhm§ OmH$a XoIm Vmo Ow{hbm g‘yMo {dœ ‘| Z‘©Xm {Xì¶ d ahñ¶‘¶r ZXr AH$mb n‹S>Zo na F${f¶m| Ûmam Vnñ¶m H$s J¶r Am¡a gmoZ^Ð H$mo EH$ gmW nm¶m. Bggo ZmamO h¡. BgH$s ‘{h‘m H$m dU©Z Mmam| doXm| H$s Wr. CZH$s Vnñ¶m go àgÞ hmoH$a {Xì¶ ZXr hmoH$a dh CëQ>r {Xem ‘| Mb n‹S>t. CgHo$ ~mX ì¶m»¶m ‘| lr {dîUw Ho$ AdVma doXì¶mg Or Z‘©Xm 12 df© H$s H$ݶm Ho$ ê$n ‘| àH$Q> hmo JB© go Z‘©Xm ~§Jmb gmJa H$s ~Om¶ Aa~ gmJa ‘| Zo ñH$ÝX nwamU Ho$ aodmI§‹S> ‘| {H$¶m h¡. Bg ZXr Am¡a F${f¶m| Zo Z‘©Xm H$s ñVw{V H$s. V~ Z‘©Xm OmH$a {‘b JBª. H$m àmH$Q>ç hr, {dîUw Ûmam AdVmam| ‘| {H$E F${f¶m| go ~mobr {H$ "‘oao (Z‘©Xm Ho$) VQ> na amjg-dY Ho$ àm¶{üV Ho$ {bE A‘aH$ÊQ>H$ XohYmar gX²Jwê$ go Xrjm boH$a Vnñ¶m H$aZo na EH$ Aݶ H$hmZr Ho$ AZwgma gmoZ^Ð ZXr H$mo Ho$ ‘¡H$b nd©V na H¥$nm gmJa ^JdmZ e§H$a hr à^w {ed H$s nyU© H¥$nm àmá hmoVr h¡. Bg ZX (ZXr H$m nwéf ê$n) H$hm OmVm h¡. XmoZm| Ho$ Ûmam 12 df© H$s {Xì¶ H$ݶm Ho$ ê$n ‘| {H$¶m Am{X˶oœa VrW© na ‘oam Aml‘ AnZo ^º$m| H$m Ka nmg Wo. A‘aH§$Q>H$ H$s nhm{S>µ¶m| ‘| XmoZm| J¶m. ‘hm ê$ndVr hmoZo Ho$ H$maU {dîUw Am{X AZwð>mZ H$aVm h¡.' H$m ~MnZ ~rVm. XmoZm| {H$emoa hþE Vmo bJmd XodVmAm| Zo Bg H$ݶm H$m Zm‘H$aU Z‘©Xm Z‘©Xm ZXr H$mo boH$a EH$ Zht ~pëH$ H$B© bmoH$ Am¡a ~‹T>m. XmoZm| Zo gmW OrZo H$s H$g‘| ImB©, {H$¶m. Bg {Xì¶ H$ݶm Z‘©Xm Zo CÎma dm{hZr H$WmE§ àM{bV h¢. EH$ H$hmZr Ho$ AZwgma bo{H$Z AMmZH$ XmoZm| Ho$ OrdZ ‘| Ow{hbm J§Jm Ho$ VQ> na H$mer Ho$ n§MH«$moer joÌ ‘| Z‘©Xm ZXr H$mo aodm Ho$ Zm‘ go ^r OmZm OmVm Am JB©. Ow{hbm Z‘©Xm H$s gIr Wr. gmoZ^Ð 100000 dfm] VH$ Vnñ¶m H$aHo$ à^w {ed go h¡ Omo amOm ‘¡Ib H$s nwÌr Wt. CÝhm|Zo Z‘©Xm Ow{hbm Ho$ ào‘ ‘| n‹S> J¶m. Z‘©Xm H$mo ¶h

32 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 nVm Mbm Vmo CÝhm|Zo gmoZ^Ð H$mo g‘PmZo H$s H$mo{ee H$s bo{H$Z gmoZ^Ð Zht ‘mZm. Bggo AmoaN>m ZmamO hmoH$a Z‘©Xm Xÿgar {Xem ‘| Mb n‹S>r $ ënZmE§, B{Vhmg Ho$ nÝZo, amo‘m§M Am¡a Am¡a h‘oem Hw§$dmar ahZo H$s H$g‘ ImB©. H$hm em§{V, H$ht na CnbãY h¡ Vmo dh OmVm h¡ {H$ Bgr{bE g^r à‘wI Z{X¶m§ ~§Jmb AmoaN>mH ‘|! H$s Im‹S>r ‘| {‘bVr h¢, bo{H$Z Z‘©Xm Aa~ dV©‘mZ ‘| AmoaN>m ‘ܶàXoe H$m EH$ N>moQ>m-gm gmJa ‘| {‘bVr h¡. H$ñ~m h¡ na JwOao O‘mZo ‘| ¶h ~w§Xob gm‘«mÁ¶ am‘m¶U, ‘hm^maV VWm Aݶ nadVu J«§Wm| ‘| H$m J‹T> hþAm H$aVm Wm. ~oVdm ZXr Ho$ VQ> na Bg ZXr Ho$ {df¶ ‘| AZoH$ C„oI h¢. {dœ ‘| ~gm hþAm ¶h ñWb ‘Zmoa‘ Ñí¶m| Am¡a Xe©Zr¶ Z‘©Xm hr EH$ Eogr ZXr h¡ {OgH$s n[aH«$‘m H$s ñWmZm| go ^am n‹S>m h¡. H$b-H$b H$aVr ~oVdm OmVr h¡ Am¡a nwamUm| Ho$ AZwgma Ohm± J§Jm ‘| ZXr BgHo$ AmH$f©U H$mo Am¡a ~‹T>mVr h¡. AmoaN>m ñZmZ H$aZo go Omo ’$b {‘bVm h¡, Z‘©Xm Ho$ Pm±gr go bJ^J AmYo K§Q>o H$s Xÿar na pñWV h¡. amOm am‘ ‘§{Xa - {Z{d©dmX ê$n go ¶h ‘§{Xa Xe©Z ‘mÌ go hr Cg ’$b H$s àm{á hmoVr h¡. Ohm§Jra ‘hb - ¶h gdm©{YH$ ^ì¶ B‘maV AmoaN>m H$s nhMmZ h¡, ¶hm§ ^JdmZ am‘ H$mo Z‘©Xm ZXr nyao ^maV H$s à‘wI Z{X¶m| ‘| go ‘mZr OmVr h¡ Š¶m|{H$ ~mXemh Ohm§Jra Ho$ amOm H$s Vah nyOm OmVm h¡. BgH$m B{Vhmg EH$ hr h¡ Omo nyd© go n{ü‘ H$s Amoa ~hVr h¡. {g’©$ EH$ {XZ Ho$ ¶mÌm Ho$ {bE Bgo ~Zm¶m 8dt eVmãXr go ewê$ hmoVm h¡, O~ JwO©a à{Vhma ¶h ZXr J§Jm Ho$ g‘mZ nyOZr¶ h¡. Z‘©Xm gd©Ì J¶m Wm. ¶hm± H$s N>V/Xrdmam| na ’«o$ñH$mo n|qQ>J g‘«mQ> {‘{ha ^moO Zo BgH$s ñWmnZm H$s Wr. nwʶ‘¶r ZXr ~VmB© JB© h¡ VWm BgHo$ CX²^d go H$bm XoIZo ¶mo½¶ h¡. Mhÿ§ Amoa ~oVdm ZXr Ed§ boH$a g§J‘ VH$ Xg H$amo‹S> VrW© h¢. àmH¥${VH$ N>Q>m ’¡$br hþB© h¡. ~w§Xobm| Am¡a ‘wJb Bg OJh H$s nhbr Am¡a g~go amoMH$ H$hmZr emgH$ H$s XmoñVr H$s ¶h {ZemZr AmoaN>m H$m EH$ ‘§{Xa H$s h¡. MVw^w©O ‘§{Xa ~ZZo go nhbo nwʶm H$ZIbo J§Jm Hw$éjoÌo gañdVr. ‘w»¶ AmH$f©U h¡. VrZ ‘§{µObm ¶h ‘hb am‘ H$s ‘y{V© H$mo Hw$N> g‘¶ Ho$ {bE ‘hb ‘| J«m‘o dm ¶{X dmaʶo nwʶm gd©Ì Z‘©Xm && Ohm±Jra Ho$ ñdmJV ‘| amOm ~raqgh Xod Zo ñWm{nV {H$¶m J¶m Wm. bo{H$Z ‘§{Xa ~ZZo Ho$ Z‘©Xm g§J‘ ¶mdX² ¶mdƒm‘aH$ÊQ>H$‘². ~Zdm¶m Wm. dmñVwH$mar H$s Ñ{ï> go ¶h AnZo ~mX H$moB© ^r Cg ‘y{V© H$mo CgHo$ ñWmZ go {hbm VÌmÝVao ‘hmamO VrW©H$moQ>çmo Xe pñWVm: && O‘mZo H$m CËH¥$ï> CXmhaU h¡. Zht nm¶m. Bgo B©œa H$m M‘ËH$ma ‘mZVo hþE {dîUwnwamU ‘| H$hm J¶m h¡ {H$ ¶{X H$moB© amV ¶m am‘ àdrU H$m ‘hb - ¶y§ Vmo ¶h ‘hb ‘hb H$mo hr ‘§{Xa H$m ê$n Xo {X¶m J¶m Am¡a {XZ ‘| ¶m O~ {H$gr H$mo AÝYH$manyU© ñWmZ ‘| VwbZmË‘H$ ê$n ‘| H$m’$s N>moQ>m h¡ na§Vw ~w§Xobm BgH$m Zm‘ aIm J¶m-amOm am‘ ‘§{Xa. am‘ OmZm hmo V~ àmV:H$mb "Z‘©Xm H$mo Z‘ñH$ma, Xa~ma H$s Xmgr am¶ àdrU H$s {H$dX§{V¶m± Bgo Zd‘r na ¶hm hOmam| lÕmbw BH$Æ>m hmoVo h¢. am{Ì ‘| Z‘©Xm H$mo Z‘ñH$ma! ho Z‘©Xm, Vwåh| ‘hËdnyU© ~ZmVr h¢. ¶h ‘hb amOm B§Ð‘{U H$s [ada a¡pâQ>§J - ‘ܶàXoe n¶©Q>Z {d^mJ Ûmam Z‘ñH$ma; ‘wPo {dfYa gm±nm| go ~MmAm|' Bg Iy~gyaV Jm{¶H$m àdrUam¶ H$s ¶mX ‘| ~Zdm¶m ~oVdm ZXr na [ada a¡pâQ>§J H$s ì¶dñWm h¡. ‘ÝÌ H$m On H$aHo$ MbVm h¡ Vmo Cgo gm±nm| H$m J¶m Wm. dh EH$ H$d{¶Ìr Am¡a g§JrVk Wr. ZXr H$mo OmZZo Am¡a BgHo$ {H$Zmao Ho$ Ord ^¶ Zht hmoVm. Hy$‘© nwamU Ed§ ‘Ëñ¶ nwamU ‘| ‘wJb g‘«mQ> AH$~a H$mo O~ CZH$s gw§XaVm Ho$ ~mao ‘| nVm Mbm Vmo CÝh| {X„r bmZo H$m AmXoe Eogm H$hm J¶m h¡ {H$ Omo A{¾ ¶m Ob ‘| àdoe OÝVwAm| H$mo XoIZo H$m ¶h amo‘m§MH$ VarH$m h¡. {X¶m J¶m. B§Ð‘{U Ho$ à{V àdrU Ho$ gƒo ào‘ H$aHo$ ¶m Cndmg H$aHo$ Z‘©Xm Ho$ {H$gr VrW© H$mo XoIH$a AH$~a Zo CÝh| dmng AmoaN>m ^oO gmC§S> Ed§ bmBQ> emo - ‘ܶàXoe n¶©Q>Z Ûmam na ¶m A‘aH$ÊQ>H$ na àmU ˶mJVm h¡ Vmo dh {X¶m. ¶h Xmo ‘§{µObm ‘hb àmH¥${VH$ ~JrMm| g§Mm{bV ¶h H$m¶©H«$‘ O¡go JwOao O‘mZo H$mo nwZ: Bg g§gma ‘| Zht AmVm AWm©V Cgo g^r Am¡a no‹S>-nm¡Ym| go {Kam h¡. AmnH$s Am±Im| Ho$ gm‘Zo gM ~Zm XoVm h¡. ¶mo{Z¶m| go ‘w{º$ {‘b OmVr h¢. ‘m± Ho$ g‘mZ ¶hm§ Eo{Vhm{gH$ KQ>ZmAm| H$mo ‘OoXma T>§J go Bg ‘§{Xa H$m {Z‘m©U AmoaN>m nyOZr¶ Bg ZXr H$m ^maV ‘| hmoZm Jm¡ad H$s MVw^w©O ‘§{Xa - H$s amZr Zo A¶moܶm go bmB© ^JdmZ am‘ H$s AmnH$mo gwZm¶m Ed§ {XIm¶m OmVm h¡. qhXr Ed§ ~mV h¡. Bg{bE Z‘©Xm H$mo OrdZXm{¶Zr ^r ‘y{V© H$s ñWmnZm Ho$ {bE H$adm¶m Wm. ¶h A§J«oµOr XmoZm| ^mfmAm| ‘| Bg emo H$mo {XIm¶m H$hVo h¢. uuu O§Jbm| go {Kam hþAm h¡. OmVm h¡. uuu N>{̶m§ - ~w§Xobm amOn[adma Ho$ dram| H$s ñ‘¥{V ‘| BZ N>{̶m| H$m {Z‘m©U {H$¶m J¶m h¡. n¶©Q>H$m| AéUHw$‘ma H$s gw{dYm Ho$ {bE g^r OJhm| na JmBS> H$s F$Mm ‘OoOr jo.H$m., O~bnwa gw{dYm ^r CnbãY ahVr h¡. jo.‘.à.H$m.,^monmb

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 33 ‘ܶ àXoe H$m {Xb XoImo... {^¶m B§Xmoar H$s ZµOa go, OramdZ ‘ma Ho$.... nmg g‘¶ hmo Am¡a nmg ‘| god na‘b hmo, Vmo {ZH$b gH$Vo h¢ ~‹S>m JUnVr, {~OmgZ ‘mVm, ZmW amoS> H$m H$m±M ‘§{Xa, BñH$m°Z ‘§{Xa ‘| H¥$îU H$m gm¡ÝX¶© XoIZo, bmb~mJ Ho$ nmg d¡îUmo Xodr ‘§{Xa. Zm‘ B§Xm¡a h¡ na {^¶m, Amn AmCQ>S>moa Oê$a OmB¶oJm, ¶hm± AmH$a! Ky‘Vo Km‘Vo Oê$a {ZH$b OmBEJm I§S>dm amoS> na! Ohm§ na ~mXb Am¡a Iy~gyaV h[a¶mbr hmW ’¡$bmE AmnH$m B§VµOma H$a aho h¢. Vmbm~m| Am¡a PaZm| go {JaVm nmZr AmnH$mo Hw$N> nb Xþ{Z¶m ^ybZo na {dde XþñVmZ Ho$ {Xb ‘ܶ àXoe Ho$ n{ü‘ ‘| Jm‹S>Zo Ho$ ~mX ‘amR>m gm‘«mÁ¶ Ho$ ‘ëhma amd H$a XoJm. BgHo$ gmW {‘bZo dmbo H$mo¶bo H$s ~gm MQ>moam| H$m eha B§Xm¡a! Ohm± bmoJ hmoëH$a H$mo ¶hm± H$m gy~oXma ~Zm¶m {’$a CZZo qh Am§M na grHo$ ^wÅ>o, Z‘H$ {‘Mu ‘ma Ho$! nVm nyN>Zo na AmnH$mo Ka VH$ N>mo‹S> AmZo H$mo hr Vmo AnZo B§Xm¡a H$s BñWmnZm H$s. {OgH$m ñdmX AmnH$mo Ka VH$ N>moµS>Zo OmEJm. V¡¶ma ahVo h¢. ~g gmh~ CgHo$ {bE AmnH$mo B{Vhmg n‹T>Vo-n‹T>Vo AJa AmnH$m ‘mWm ^Þm EH$ Va’$ Am|H$maoœa Á¶mo{V{bªJ Am¡a Xÿgar H$^r H$^ma EH$ H$qQ>J Mm¶ H$s OwJm‹S> H$aZr J¶m hmo Vmo AmnH$mo Oê$aV h¡ EH$ ßboQ> ~ohVarZ Va’$ ~m~m ‘hmH$mb Am¡a amñVo ‘| h[a¶mbr n‹S> gH$Vr h¡. dmo Š¶m h¡ {H$ ¶hm± Ho$ bmoJm| H$m nmoho Obo~r H$s.. OramdZ ‘ma Ho$. {OgHo$ {bE dm{X¶m±, nhm‹S>, PaZo AmnH$mo {S>{OQ>b Xþ{Z¶m Imbr noQ> Z {X‘mJ MbVm h¡, Z Ow~mZ. AmnH$mo Z {X‘mJ MbmZm h¡ Z noa. ¶h Vmo ha go [a¶b Xþ{Z¶m ‘| Oê$a ItM bmE±Jo. ’$moQy> Ho$ Vmo AmB¶o gmh~, {bE MbVo h¢ AmnH$mo ‘m± Mmoamho na Q´>m{’$H$ {g¾b go ^r nhbo ZµOa {bE AnZo-AnZo Ho$‘am Oê$a aI boZm {Z Vmo A{hë¶m H$s nmdZ ZJar B§Xm¡a, {^¶m B§Xmoar Ho$ AmZo dmbr MrO h¡. ~mX ‘| ‘V Ho$Zm {H$ nhbo ~Vm¶m {Z. gmW. Vmo Amn A~ VH$ g‘P hr JE hm|Jo {H$ Vmo Amn B§Xm¡a Am¶| Vmo Wmo‹S>m g‘¶ {ZH$mbH$a Ky‘Zo Ho$ M¸$a ‘| AmnH$mo ~VmZm hr ^yb J¶m ¶hm± ^¡¶m Zht "{^¶m' hmoVm h¡ Am¡a ¶hm± MmoQ> Am¡a ^yIo noQ> hr AmBEJm Š¶y§{H$ ¶hm± Ho$ bmoJ {H$ AnZm B§Xm¡a ‘ܶ àXoe H$s Am¡Úmo{JH$ bJVr Zht h¡, ¶hm± Vmo "MmoQ> hmo OmVr h¡'. ¶hm± ‘oO~mZr Am¡a ‘oh‘mZ ZdmOr Ho$ {bE h‘oem amOYmZr h¡ Am¡a ¶hm± Ho$ àrW‘nwa ‘| 1500 ~Îmr {~Obr H$s Zht, {X‘mJ H$s Jwb hmoVr h¡ V¡¶ma ahVo h¢, {’$a Mmho dmo AmnH$m ñdmJV go Á¶mXm EgE‘B© h¢ Am¡a ¶h 3000 EH$‹S> Am¡a bmoJ ^md H$aVo Zht, ^md ImVo h¢. Š¶m hmo ¶m {H«$Ho$Q> ‘¡M. ‘¡M go ¶mX Am¶m AnZo go Á¶mXm ‘| ’¡$bm h¡ Am¡a AnZm {H«$ñQ>b hþAm? ga ^Þm J¶m. ghdmJ {^¶m, hm±, dhr Q>oñQ> ‘¡M ‘| 309 aZ AmB©Q>r nmH©$ 5.5 bmI ñ¹o$¶a ’$sQ> ‘| ’¡$bm K~amBE Zht OZm~, nyam eha Ky‘Vo OmB¶o R>moH$Zo dmbo, CÝhm|Zo ¶ht Vmo R>moHo$ h¢ eVH$ no, h¡. {‘Zr ~m°å~o Ho$ Zm‘ go ‘ehÿa AnZm B§Xm¡a, Amn ^r g‘P OmE§Jo, EH$ Z§~a OJmo H$s EH$ eVH$. Aao AnZo hmoëH$a ñQ>o{S>¶‘ ‘| eha Ho$ dmo A§J«oOr ‘| Š¶m H$hVo h¢ Z... EÁ¶yHo$eZ Z§~a ^mfm Zr, bmoJhmoZ H$m ߶ma! bmoJ ~mJ ~rMm| ~rM. h~ h¡. AmB©AmB©Q>r Am¡a AmB©AmB©E‘ EH$ gmW ¶m{Z ^r‹S> ^‹S>mHo$ Ho$ {hgm~ go ^r B§Xm¡a ‘ܶ Ky‘Zo {’$aZo Ho$ {bE AJa Amn BYa Jm‹S>r AnZo ¶hm± hr Vmo Mmby hþE Wo g~go nhbo ! àXoe H$m EH$ Z§~a eha h¡ ¶m{Z {H$ g~go Kw‘mE h¢ Vmo ^mB©gm~ Amn "lr JUoe' H$[aEJm hm±, nyao ^maV H$m nhbm eha ¶hm± µµµµT>mB©gmo go Á¶mXm OZg§»¶m dmbm Am¡a ¶hm± 34 bmI go ‘§{Xam| Ho$ eha ‘| IOamZm Ho$ lr JUoe go! Á¶mXm H$m°boO h¢ Š¶m|{H$, n‹T>oJm B§{S>¶m, V^r ^r Á¶mXm MQ>moao ahVo h¢. ¶hm± Ho$ JUoeOr OrVZo µ’o$‘g h¢ CVZo hr Vmo ~µµµµToJm B§{S>¶m, Q>r dr ‘| gwZm hr hmoJm Z B{Vhmg Ho$ em¡H$sZ bmoJm| H$mo ~Vm X| {^¶m {H$ µ’o$‘g h¡ ¶hm± Ho$ bÈz> ‘moVrMya dmbo! {’$a Amn AmnZo! ¶o OJmo 16dr§ gXr go X{jU Am¡a {X„r Ho$ {ZH$b gH$Vo h¢ ~Oa§J ~br go {‘bZo aUOrV d¡go Q>r dr go ¶mX Am¶m. Q>r dr ‘| {XIZo dmbr ~rM {~µOZg g|Q>a Ho$ Oogo H$m‘ H$a [a h¡ Am¡a hZw‘mZ na Am¡a AmVo-AmVo AÞnyUm© ‘mVmOr AnZr VmB©, hm±, dmo bmoH$g^m ‘| gmBb|Q>- O~ noedm ~mOramd àW‘ Zo ‘mbdm ‘| P§S>o Ho$ Xe©Z Vmo ~ZVo h¢. BgHo$ Abmdm ^r AmnHo$ gmBb|Q> ~mobZo dmbr ñnrH$a gw{‘Ìm ‘hmOZ

34 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 AnZo ¶ht H$s Vmo h¢ Am¡a amhV B§Xmoar gm~ Am¡a dmo {’$b‘ dmbo Mwb~wb nm§S>o gb‘mZ ImZ Or. {’$a AnZo amhþb Ð{d‹S> {H«$Ho$Q> dmbo, ¶ht Vmo noXm hþE h¢ ¶ma! H$B© Zm‘ h¢ AnZo B§Xmo[a¶m| Ho$! Eogo hr Wmo‹S>r {Z h¡ H$B© Vmo H$‘mb h¡, ¶hm± Ho$ nmoho Obo~r ‘|! Amn S>m§g Ho$ emoH$sZ h¢? Aaao! S>m§g Šbmg Om°BZ {Z H$amE§Jo AmnH$mo. dmo Vmo Bg{bE, {H$ AmnZo ‘yZ dm°H$ gwZ aIm hmoJm. dmo ¶hm± hmoVm h¡ amoS> no, Q´>m{’$H$ Ho$ ~rMm|-~rM, Q´>o{’$H$ nw{bg Ho$ Ûmam. AnZo hmB© H$moQ>© Mm¡amho na B§Xmoar qgK‘ aUOrV qgh Ho$ Ûmam. {OgHo$ MM} µ’$m°aoZ H$s ݶyµO VH$ h¡, Š¶m ¶H$sZ Zht hmoVm? Aao ^¡¶m ¶y-Q>çy~ H$a br{O¶o. Am¡a ¶y-Q>çy~ Eo{Vhm{gH$ H$a hr aho h¢ Vmo AmnH$mo ~Vm XoVm hÿ± {H$ ¶hm± "IOwamhmo' Q´>o{’$H$ nw{bg S>m§g H$aVr Am¡a amo~moQ> Q´>o{’$H$ Owamhmo ^maV Ho$ ‘ܶàXoe Ho$ {hÝXÿ h¡. ‘w»¶ ‘§{Xa Ho$ Ûma na aW na gdma gy¶© g§^mb boVo h¢. {dœmg {Z hmoVm Z, hm±, ¶o IAm¡a O¡Z ‘§{Xam| H$m {‘bm-Owbm g‘yh Xod H$s gw§Xa à{V‘m h¡! ‘§{Xa H$s ~mhar Xrdmam| ^maV hr h¡. B§Xm¡a ‘| h¡ amo~moQ> Mm¡amhm, Eogo hr h¡. IOwamhmo ^r ¶wZoñH$mo dëS>© ho[aQ>oO gmB©Q> na g¡H$‹S>m| ‘y{V©¶m± O‹S>r h¢. ‘y{V©¶m± ~hþV hr Wmo‹S>r {Z Zå~a dZ h¡ AnZm B§Xm¡a. ‘| em{‘b h¡. IOwamhmo ‘§{Xa AnZr ZmJam gw§Xa d ‘Z‘mohH$ h¢ Omo {H$ AX^yV h¢. BZ‘| ¶hm± H$m {H$g ^r ^moV µ’o$‘g h¡. Z Or ’«|$M AmH¥${V Am¡a H$bmË‘H$ H$bmH¥${V H$m‘moÎmoOH$ go A{YH$Va ‘y{V©¶m± Z¥Ë¶, g§JrV, XodXmgr, dmbm Zht, ImZo dmbm! Or hm±, ^wÅ>o H$m {H$g. ‘y{V©¶m| Ho$ {bE à{gÕ h¡, IOwamhmo ‘§{Xam| H$m Vm§{ÌH$ H$s ‘y{V©¶m± h¢ Omo ~ohX gw§Xa h¢. Am¡a ‘m¡g‘ R>§S>m hmo Vmo Jam‹Sz> ~ZVo h¢. {OamdZ {Z‘m©U 950 Am¡a 1050 B©. ‘| M§Xob gm‘«mÁ¶ IOwamhmo ‘§{Xam| H$m {Z‘m©U Hw§$S>brXma O{Q>b VoO H$a Ho$. na Amn ñnrS> VoO ‘V aIZm, ‘| hþAm Wm. aMZm Ho$ AmH$ma ‘| {H$¶m J¶m h¡. IwOamhmo Zht Vmo nw{bg MmbmZ H$mQ>o Z H$mQ>o, bmoJ VoO IOwamhmo ‘| A^r H$ar~ 20 ‘§{Xa h¢. ¶hm± na ‘§{Xa Ho$ A§Xa Ho$ H$‘ao EH$ Xÿgao go Ow‹S>o hþ¶o Mb [a¶m h¡ ~mobH$a amñVm Oê$a H$mQ> OmE§Jo. H§$X[a¶m ‘hmXod H$m ‘§{Xa h¡ Omo H$m‘ {ejm Ho$ h¢. {IS>{H$¶m§ Eogr h¢ {H$ H$‘am| H$s pI‹S>{H$¶m| AnZo nmg Vmo B§Xm¡a Ho$ ^an„o {H$ñgo ^ao h¢. H$^r ‘m¡H$m bJm Vmo gwZmE±Jo ~mdm AmnH$mo {bE ‘ehÿa h¡. g§^dV… H$ÝXam Ho$ g‘mZ àVrV go gyaO H$s amoeZr nyao ‘§{Xa ‘| ’¡$b gHo$ Am¡a ‘oJµOrZ Ho$ ~hmZo hr! eãXm| go H$bH$mar H$aZo hmoVo BgHo$ àdoe Ûma Ho$ H$maU BgH$m Zm‘ bmoJ ^r ‘§{Xa H$mo XoIH$a AmH${f©V hm|. Ho$ M¸$a ‘o ^moV OJmo Koam JB© Am¡a AmnH$m "H§$X[a¶m ‘hmXod ‘§{Xa' n‹S>m. ¶h IOyamhmo H$m ‘§{Xa H$m Zm‘ IOwamhmo Bg{bE n‹S>m Š¶m|{H$ Á¶mXm g‘¶ bo {b¶m Vmo Am¡a ‘rQ>a hmo OmE§Jo. g~go {demb VWm {dH${gV ‘§{Xa h¡. 117 ¶hm± IOya Ho$ no‹S>m| H$m {demb ~JrMm Wm. ’w$Q> D$§Mm, bJ^J BVZm hr b§~m VWm 66 Vmo Mb| {^¶m AmO Ho$ {hgm~ go ^moV n§Mm¶V àmMrZ H$mb ‘| IOwamhmo ‘| ‘§{Xa H$s g§»¶m ’w$Q> Mm¡‹S>m. Bg ‘§{Xa H$s ~mhar Xrdmam| na Jm br. AmZm {’$a ’w$g©V go Vmo AnZ XmoE H$s 85 Wr bo{H$Z àmH¥${VH$ AmnXmAm| Ho$ H$maU 646 ‘y{V©¶m± h¢ Vmo A§Xa ^r 226 ‘y{V©¶m± pñWV XmoE Mb|Jo nyam B§Xm¡a Ky‘Zo Am¡a {^¶m H$s Va’$ ~hþV go ‘§{Xa Zï> hmo MwHo$ h¢, {Og H$maU go Mm¶ ZmíVm ’«$s. h¢. BVZr ‘y{V©¶m± em¶X Aݶ {H$gr ‘§{Xa ‘| A~ Ho$db 20 ‘§{Xa hr ~Mo h¢, 20dt gXr Zht h¢. IOwamhmo ‘| Am¡a ^r ~hþV go ‘§{Xa Mbmo ~‹S>o {ZnQ>mAmo Amn H$s H$m‘, ‘| IOwamhmo Ho$ ‘§{Xa H$mo nwZ… ImoOm J¶m Wm. AnZ Vmo MbVo h¢... {^¶m am‘! am‘! h¢ {OZH$s ~mhar Xrdmam| na gwa-gw§Xar, Za- uuu {H$Þa, Xodr-XodVmAm| d ào‘r ¶wJb Am{X gw§Xa IOwamhmo ‘§{Xa ‘| ‘ܶH$mbrZ ‘{hbmAm| Ho$ ê$nm| ‘| A§{H$V h¢. ¶hm± na pñWV bú‘U ‘§{Xa OrdZ H$mo nma§n[aH$ VarHo$ go {M{ÌV {H$¶m h¡, {OgH$m {Z‘m©U 930 B©. ‘| amOm ¶emod‘©Z J¶m h¡. IOwamhmo ‘| Xoe Am¡a {dXoe go H$m’$s Ûmam H$adm¶m J¶m Wm. n§Mm¶VZ e¡br ‘| ~Zo g§»¶m ‘| bmoJ Ky‘Zo AmVo h¢ Ed§ H$bm H$mo AmbmoH$ Mm¡hmZ jo.H$m.B§Xm¡a Bg ‘§{Xa Ho$ Mmam| H$moZm| na EH$ Cn ‘§{Xa ~Zm {ZhmaVo WH$Vo Zht h¢. uuu

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 35 ~«÷m H$s Vnmo^y{‘ ~a‘mZ a‘mZ, H$aobr go 15 {H$.‘r H$s Xÿar na ñdU© nd©V na pñWV ~«÷m H$s VnmoñWbr pñWV h¡. ~a‘mZ H$mo "~«÷m H$s Vnmo^y{‘' Xrnoœa ‘hmXod ‘§{Xa ‘| ^JdmZ {ed H$m Ho$~ ê$n ‘| OmZm OmVm h¡. H$hVo h¢ {H$ ¶hm± na A{^foH$ H$aZo go ‘ZmoH$m‘Zm nyar hmoVr h¡. ~«÷mOr Ûmam Z‘©Xm VQ> Ho$ gm¢X¶© go A{^^yV damh ê$n - ¶hm± na am‘ bú‘U H$m EH$ hmoH$a Vnñ¶m H$s J¶r Wr Ed§ ¶k {H$¶m J¶m ‘§{Xa h¡, {OgHo$ gm‘Zo EH$ ~‹S>o nËWa na Wm, {Og H$maU go Bgo "~«÷m H$s ^y{‘' H$hm AVrV Am¡a ^{dî¶ H$mo {M{ÌV {H$¶m J¶m h¡, OmVm h¡. ¶h gw§Xa d n{dÌ ñWmZ h¡. ¶hm§ {Ogo {dîUw Ho$ AdVma Ho$ ê$n ‘| OmZm OmVm Z‘©Xm H$b-H$b H$a ~hVr h¡. Z‘©Xm ZXr Ho$ h¡. ¶h ^r H$hm OmVm h¡ {H$ BgHo$ ZrMo go M§~b Ho$ ~rh‹S> {H$Zmao ~Zm ¶h KmQ> Zaqghnwa n¶©Q>Z ñWbm| ‘| dhr ì¶{º$ {ZH$b gH$Vm h¡ {OgHo$ Ûmam nmn go EH$ h¡. ~a‘mZ ~«÷m H$s ¶k embm, hmWr Z {H$E J¶o hm|, AݶWm ì¶{º$ {ZH$bVo g‘¶ ~b Ho$ ~rh‹S>, M§~b joÌ H$s EH$ {deof XadmOm Ed§ ~mah ê$n ¶hm§ Ho$ AmH$f©U h¢. ’§$g OmVm h¡. àmH¥${VH$ Am¡a gm§ñH¥${VH$ nhMmZ h¡. ‘H$a g§H«$m§{V Am¡a ~g§V n§M‘r Ho$ Adga na M§ M§~b H$s Km{Q>¶m| ‘| {‘Å>r Ho$ H$Q>md Ho$ H$maU ¶h ñWmZ, g§JrV Am¡a a§Jm| go Ord§V hmo CR>Vm {ngZhmar ‘§{Xa - ¶hm§ g{X¶m| nwamZm ‘§{Xa, h¡. Z‘©Xm ZXr Ho$ {H$Zmao ~a‘mZ ‘obo Ho$ VhV {ngZhmar ‘§{Xa Ho$ Zm‘ go OmZm OmVm h¡. b§~o g‘¶ go D$§Mo {‘Å>r Ho$ Q>rbm| ¶m ~rh‹S>m| H$m {d{^Þ n¥ð> ^y{‘¶m| Am¡a ar{V [admO go Ow‹S>o H$hVo h¢ {H$ EH$ d¥Õ ‘{hbm Ûmam AmQ>m nrg {Z‘m©U hþAm h¡. BZ ~rh‹S>m| Ho$ H$maU {‘Å>r H$s bmoJm| H$m g§J‘ H$ar~ EH$ ‘hrZo VH$ MbVm nrg H$a Bg ‘§{Xa H$mo ~Zm¶m J¶m Wm. CnOmD$ j‘Vm g‘má hmoVr h¡ VWm EH$ KmQ>r h¡. Bg ‘obo ‘| nyao ^maV go bmoJm| H$m AmZm ~a‘mZ ‘obm| Zo ‘yë¶m| d naånamAm| Ho$ g{X¶m| H$m OÝ‘ hmoVm h¡ Omo {H$ Bg joÌ ‘| H$Q>md H$s hmoVm h¡, Omo ¶hm§ ‘w»¶ AmH$f©U H$m H|$Ð h¡. H$m g’$a nyam {H$¶m h¡. ¶h ‘obm AmR> g{X¶m| EH$ {deof ì¶dñWm h¡. H$m n‹S>md nma H$a MwH$m h¡. gyaO Hw§$S> - gVYmam Ho$ nmg hr gyaO Hw§$S> h¡. BZ ~rh‹S>m| ‘| AmgmZr go {N>nm Om gH$Vm h¡ gyaO Hw§$S> Ho$ ~mao ‘| H$hm OmVm h¡ {H$ ì¶{º$ Z‘©Xm Ho$ à{V lÕm àH$Q> H$aZo Ho$ {bE na§nam VWm Bg {deofVm Ho$ H$maU ¶h joÌ b§~o g‘¶ H$mo {H$gr ^r àH$ma H$m M‘© amoJ, Hw$ð> amoJ H$m JrV "~~w{b¶m' {g’©$ Zaqghnwa {Obo ‘| hr VH$ Xñ¶wAm| H$s eaU ñWbr ahm h¡. ¶h {ZO©Z hmo, ¶hm± na ñZmZ H$aZo go BZ amoJm| go ‘w{º$ Jm¶m OmVm h¡. ~a‘mZ ‘obo ‘| ñdmñ϶, H¥${f, {‘bVr h¡. dZ, bmoH$ ñdmñ϶, ¶mpÝÌH$s ‘{hbm Ed§ ~mb joÌ S>mHw$Am| H$s g‘ñ¶m Ho$ H$maU b§~o g‘¶ gVYmam - gVYmam ‘| ‘m± Z‘©Xm H$m AØþV {dH$mg, CÚmoJ, aoe‘, ‘Ëñ¶nmbZ g‘oV H$B© VH$ Hw$»¶mV ahm h¡. àmH¥${VH$ gm¡ÝX¶© XoIZo H$mo {‘bVm h¡. Bggo {d^mJm| H$s àXe©{Z¶m| H$m H|$Ð h¡. ‘obo ‘| M§~b ZXr Am¡a Bggo CËnÞ ~rh‹S> ha gmb AmJo Hw$N> hr Xÿar na ~Zo Hw§$S> ^r lÕmbwAm| Ho$ gH©$g, Pybo, ‘m¡V H$m Hw§$Am, ‘rZm ~mµOma, ~m‹T> Am¡a H$Q>md Ho$ H$maU ~‹T> aho h¢ na§Vw {bE AmñWm H$m H|$Ð h¢. Am{X Zo ^r bmoJm| H$mo AnZr Amoa AmH${f©V A~ BZ ~rh‹S>m| Ho$ ’¡$bmd H$mo amoH$Zo Ho$ {bE {H$¶m h¡. ¶h ‘obm H$ar~ >µµµµTmB© gm¡ hoŠQ>¶oa joÌ gVYmam Ho$ AmJo ~a‘mZ Ho$ ~rM AOw©Z Hw§$S>, {deof à¶mg {H$E Om aho h¢. Xñ¶w g‘ñ¶m ^r gyaO Hw§$S> Am¡a ^yV Hw§$S> g{hV Hw$b nm±M Hw§$S> ‘| bJVm h¡. Bg‘| H$n‹S>o, Ooda, ’$ZuMa, ~V©Z, A~ bJ^J g‘má hmo MwH$s h¡. bo{H$Z ¶h h¢. H$hm OmVm h¡ {H$ gVYmam ‘| EH$ amV nm§M {H$amZm, {‘R>mB¶m±, BboŠQ´>m°{ZH$, BbopŠQ´>H$ nm§S>dm| Zo ‘m± Z‘©Xm H$s Ymam H$mo ~m§YZo H$m CËnmX, M‘‹S>o go ~Zr dñVwE§ B˶m{X ‘obo H$s ~rh‹S> AmO ‘wa¡Zm-q^S> joÌ H$s EH$ {deof à¶mg {H$¶m Wm, na do Ag’$b aho. ~mX ‘| emo^m ~µµµµTmVo h¢. uuu gm§ñH¥${VH$ nhMmZ h¢. CÝhm|Zo ^r ‘m± Z‘©Xm ‘¡¶m H$s ‘{h‘m H$mo g‘Pm AmO gaH$mar à¶mgm| go g^r Xñ¶w AmË‘ Am¡a CZHo$ AmJo ZV‘ñVH$ hþE. g‘n©U H$a MwHo$ h¢ VWm CZH$m nwZdm©g ^r Xrnoœa ‘§{Xa - Eogm H$hm OmVm h¡ {H$ gyaO amHo$e gmoZr jo.H$m.,O~bnwa {H$¶m Om MwH$m h¡. ‘¥Xm AZwg§YmZ {d^mJ Ûmam Hw§$S> ‘| ñZmZ H$a ¶hm± Ho$ Ob go ~a‘mZ Ho$ 36 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 Imo¶m hþAm àmMrZ ZJa "ndm¶m'

M§~b Ho$ ~rh‹S> {b¶a {Obo H$s ^rVadma Vhgrb ‘| ½dmS>~am go 25 {H$bmo‘rQ>a Xÿa ndm¶m {‘Å>r Ho$ jaU H$mo amoH$Zo Ho$ {bE {deof à¶mg J«m‘ pñWV h¡. nwamVËd{dXm|, bmoH$ ‘mݶVmAm| {H$E Om aho h¢. Am¡a nm¡am{UH$ Am»¶mZm| Ho$ AZwgma ndm¶m hr àmMrZ nÙmdVr ZJa h¡. ¶h Vrgar eVmãXr ‘| AmO ~rh‹S> joÌm| H$mo IoVr ¶mo½¶ ~Zm¶m Om ahm ZmJd§er amOmAm| H$s amOYmZr Wr. ^d^y{V H$s h¡. gagm| H$s IoVr M§~b g§^mJ H$s g‘¥{Õ à{gÕ aMZm "‘mbVr ‘mYd' ‘| ^r Bg ñWmZ H$m Am¶m‘ ~Z ahr h¡. Xoe ‘| AmO gagm| H$m C„oI {‘bVm h¡. H$s g~go Á¶mXm n¡Xmdma Bgr joÌ ‘| hmo ahr ¶hm± nwamVËd IwXmB© Ho$ Xm¡amZ ¶j ‘{U^Ð H$s h¡. e{ZMam ‘§{Xa ^r Bg joÌ H$s EH$ {deof à{V‘m, ZmJ d§er amOmAm| H$s ‘wÐmE± VWm ^¾ J¶m Wm. ¶h AmO ‘amR>m Ed§ ‘wµJb ñWmn˶ gm§ñH¥${VH$ Am¡a Ym{‘©H$ Yamoha h¡. ‘y{V© Adeof àmá hþE h¢, Omo {H$ ½dm{b¶a Ho$ H$bm H$m Z‘yZm h¡. Z{X¶m| Ho$ g§J‘ ñWb na M§~b Ho$ ~rh‹S> AmO ^r nwamZo g‘¶ Ho$ ^¶ JwOar ‘hb g§J«hmb¶ ‘| g§a{jV h¡. ndm¶m CR>o YwE± Ho$ H$maU ¶h ñWmZ Yw‘oœa Ho$ Zm‘ Am¡a g‘ñ¶m H$s ¶mX VmOm H$aVo h¢. BZ ~rh‹S>m| ½dm{b¶a joÌ H$m àmMrZV‘ nwamVmpËdH$ ñWb go à{gÕ hþAm. ¶hm± Mmam| Ym‘m| H$s ¶mÌm Ho$ H$m ’¡$bmd A~ W‘ ahm h¡. bo{H$Z M§~b Am¡a h¡. ¶h ñWmZ ½dm{b¶a H$s Eo{Vhm{gH$ Am¡a ~mX ¶mÌm Am¡a Xe©Z H$m {deof Ym{‘©H$ ‘hËd CgH$s ghm¶H$ Z{X¶m| ‘| ¶o AmO ^r {deof gm§ñH¥${VH$ Yamoha h¡. ndm¶m ‘| dV©‘mZ ‘| h¡. ¶h ñWmZ M‘ËH$m[aH$ Am¡a {d{eï> ‘mZm ê$n go XoIo Om gH$Vo h¢ Am¡a ¶h Bg joÌ H$s BªQ>m| H$m EH$ ^¾ ‘§{Xa/‘hb Ho$ Adeof XoIo J¶m h¡. ^m¡Jmo{bH$ Am¡a gm§ñH¥${VH$ n¥ð>^y{‘ H$m {d{eï> Om gH$Vo h¢. ¶h ñWmZ AmO n¶©Q>H$m| Am¡a nÙmdVr ZJa H$m d¡^d Am¡a ZmJd§e H$m d¡^d Am¶m‘ h¡. nwamVËd{dXm| Ho$ {bE EH$ {deof emoY Am¡a AmO ^r ndm¶m Ho$ ^¾ Adeofm| Am¡a IwXmB© AmH$f©U H$m H|$Ð h¡. BgH$s ^m¡Jmo{bH$ pñW{V Ho$ Xm¡amZ XoIo Om gH$Vo h¢. M§~b H$s KmQ>r EH$ àmMrZV‘ ì¶dñWm Am¡a qgY Am¡a nmd©Vr Z{X¶m| Ho$ g§J‘ na pñWV h¡. {damgV h¡. ¶h Bg joÌ H$s gm§ñH¥${VH$ nhMmZ AmO ¶h ñWmZ EH$ N>moQ>o go Jm±d ‘| VãXrb ndm¶m Ho$ g‘rn bmoH$ AmñWm H$m H|$Ð Yw‘oœa ^r h¡. BZ ~rh‹S>m| Ho$ H$maU n¶©Q>Z Ho$ {dH$mg hmo J¶m h¡. àmMrZ d¡^d H$s PbH$ Am¡a ‘§{Xa h¡. Bg ‘§{Xa H$m {Z‘m©U ZmJd§er amOmAm| H$s Bg joÌ ‘| Agr‘ g§^mdZmE± h¢. K{‹S>¶mb Zd{dݶmg d emoY Bg ñWb na AmgmZr go Ûmam H$mb{ච‘§{Xa Ho$ Zm‘ go {H$¶m J¶m g§ajU joÌ d M§~b ZXr KmQ>r Bg ì¶dñWm {H$E Om gH$Vo h¢. uuu Wm. ¶h qgY g§J‘ ñWb na pñWV Ym{‘©H$ H$mo Zd Am¶m‘ àXmZ H$a aho h¢. M§~b joÌ H$m ‘hËd H$m ñWb h¡. Yw‘oœa ‘§{Xa H$m nwZ{Z©‘m©U {dH$mg BZ ~rh‹S>m| Ho$ CnOmD$nZ Am¡a n¶©Q>Z AmoaN>m Ho$ amOmAm| Ûmam {H$¶m J¶m Wm VWm Am{X˶ a‘U qgh g§^mdZmAm| Ho$ gmW Ow‹S>m hþAm h¡. uuu A§V ‘| qg{Y¶m amOKamZo Ûmam Zd{Z‘m©U {H$¶m jo.H$m., ½dm{b¶a

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 37 H${dVm go gmjmËH$ma

S>m°. a‘oeM§Ð emh

‘oeMÝÐ emh, {hÝXr Ho$ Hw$N> CZ {JZo MwZo h¢,'' ¶h ~mV H$hVo hþE H${d H$s dh N>moQ>r VmËH$m{bH$, j{UH$ Zht hmoVr h¡. H${dVm Ho$ aboIH$m| ‘| go EH$ h¢, {OÝhm|Zo gm{h˶ gr, N>ahar H$m¶m Am¡a Am§I| AnZo Amn ‘| gmW hr ^mfm H$s JhamB¶m| H$m nVm MbVm H$s bJ^J ha {dYm H$mo AnZr gO©ZmË‘H$Vm ‘JZ {XIVr h¢. h‘mao gm‘Zo gmoµ’o$ na {H$gr h¡. H${dVm ‘| hr ha eãX Z¶m hmo OmVm H$s Yma Xr. gm{h˶ H$s EH$ ^r Eogr {dYm ^r A{^{Zdoe Ho$ {~Zm ~¡R>r ¶h ep»g¶V h¡, AݶWm OrdZ ‘| ~mgrnZ Vmo Am‘ h¡.' Zht {Og‘| CÝhm|Zo ¶moJXmZ {X¶m Zht h¡. ¶hr H${dVm Ho$ ~mao ‘| ~mV H$aVo hþE IwX go ~mV {g’©$ H${dVm Ho$ ~mao ‘| a‘oeMÝÐ Or H$m ¶h Zht, CÝhm|Zo ¶mÌmd¥Îm, S>m¶ar Am¡a nÌboIZ H$aZo bJVr h¡. dº$ì¶ ¶m{Z H${dVm Ho$ à{V CZH$s JhamB© ^r {H$¶m h¡. gm{h˶ OJV ‘| CZH$s N>{d "àoaUm H$m H$moB© ^r jU, AmVm h¡ H${dVm ^ar MmhV H$m àVrH$! 9 H${dVm g§J«h, EH$ Eogo ~w{ÕOrdr H$s h¡ Omo {d{dY {dYmAm| Ho$ eãXm| Ho$ gmW! ^mfm Ho$ Aj¶ H$moe 11 Cnݶmg, 8 H$hmZr g§J«h, {Z~§Y g§J«h, H$s ì¶mnH$ ^y{‘H$m Ho$ g§X^© ‘| gm{h˶ Ho$ go g‘Po-~yPo, {O¶o-~yPo H$s A{^ì¶{º$ h¡ AmbmoMZm, b{bV, ZmQ>H$ boIZ-gm{h˶ àým| Am¡a AnZr g¥OZerbVm H$mo g‘PZo, H${dVm, ì¶{º$JV ‘V, {X‘mJ O~ gm‘y{hH$ H$m Eogm H$moB© ^r joÌ Zht h¡ Ohm§ emhOr aMZo H$m à¶mg H$aVm h¡. e{º$¶m| go Q>H$amVm h¡, O~ ì¶{º$JV Zo ‘wgm{’$ar Zht H$s hmo. bo{H$Z ~mdOyX a‘oeMÝÐ Or H$s aMZmË‘H$Vm nhbo g§doXZmAm| H$s Q>H$amhQ> hmoVr h¡, O~ gmao BgHo$, H${dVmAm| Ho$ à{V CZH$s Omo gmoM H${dVmAm| Ho$ ‘mܶ‘ go àH$Q> hþB©. AnZr àý, {OZHo$ CÎma AmgmZ Zht hmoVo h¢, CZH$s Am¡a A{^ì¶{º$ h¡, dh AZyR>r Am¡a Jhar h¡. OrdZmZw^y{V¶m| H$mo g‘PZo Ho$ {bE ^rVar Jy§O, AZwJy§O CR>Vr h¡, O~ h‘ nyar {damgV, S>m°. a‘oeMÝÐ emh Ho$ gmW h‘mar ~mVMrV Am¡a ~mhar AamOH$Vm go OyPVo hþE VWm AnZo nwaIm| go g§dmX ñWm{nV H$aVo h¢', O~ Ho$ Hw$N> A§e : BZ g~Ho$ ~rM g§VwbZ àmá H$aZo Ho$ {bE eãX, dmŠ¶ H$‘mVo h¢, V~ ^mfm ^r AmnHo$ H${dVm Ho$ ~mao ‘| BVZr JhamB© go ~mV hr ¶h H${d H${dVm {bIVm h¡ "Š¶m| {bIVo gmW-gmW H${dVm H$aVr h¡, AmnHo$ AZw^d àý: H$a AmnZo EH$ Z¶r Xþ{Z¶m h‘mao g‘j Imob hmo Amn H${dVm?' H${d H$m ¶h àý, ñd¶§ H$m ‘‘© g‘PmVr h¡ Am¡a Amn H${dVm {bIVo Ho$ {bE h¡. ""AmOH$b H$s H${dVm H$mZm| h¢. ¶hr dOh h¡ {H$ H${dVm {bIZo H$m AbJ Xr h¡. ¶h ~hþV J§^ra Am¡a JhZ ~mV h¡ Ho$ {bE hmoVr h¡, H$mZm| Ho$ amñVo dh ‘‘© ‘| AmZ§X AmVm h¡. g~go Jm‹T>m Amgd H${dVm ‘| bo{H$Z Bg VH$ nhþ±MZo dmbm e»g {H$g àdoe H$aVr h¡, O~ Amn {O¶o, ^moJo H$m àH$Q> hmoVm h¡. ^mfm H$s g~go Jhar, CËH$Q> ‘mhm¡b go Am¶m h¡, ¶h h‘ OmZZm MmhVo h¢. H$‘© {bIZm MmhVo h¢, O~ Amn XþI H$m A{^ì¶{º$, AmdmO Am¡a Jy§O h¡, H${dVm! CÎma: 16-17 dt eVmãXr Ho$ CWb-nwWb ‘‘© OmZZm MmhVo h¢, Amn H${dVm {bIVo H${dVm {bIZo Ho$ ~mX {‘bZodmbr amhV dmbo ‘mhm¡b ‘| h‘mao nwaIo amOñWmZ d

38 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 JwOamV go CÎmamI§S> Ho$ Aë‘mo‹S>m ‘| Am¶o. CÎma: Zht, Q>rMa Vmo h‘ Wo {’$a ñHy$b Ho$ d¡go {bIZo n‹T>Zo H$s H$moB© na§nam h‘mao Ka ~Om¶ H$m°boO ‘| n‹T>mZo bJo. "dS>©ñdW©' ‘| Zht Wr. EH$ XþH$mZ Wr, bmoJ aÔr ~oMH$a Ho$ gmW gmjmËH$ma hþAm-A§J«oOr go E‘E OmVo Wo. Cg aÔr ‘| Cnݶmg, H$hm{Z¶m± {‘b H$aZm V¶ {H$¶m. AmJam ¶y{Zd{g©Q>r go àW‘ OmVr Wt, gmo¶o hþE g§ñH$mam| H$mo OJm¶m H$aVr ñWmZ àmá hþAm Am¡a J§O Sw§>S>dmam H$m°boO Wt. CZ {XZm| ‘§{Xam| ‘| H$Wm dmMH$ hmoVm Wm, ‘| boŠMaa{en ^r {‘b J¶r. EH$ nR>mZ h‘Zo CZgo H$WmE§ ^r gwZr. ‘¢Zo 16 {Z~§Ym| go dht na XmoñVr hþB© Am¡a A‘ra Iwgamo go H$s nhbr {H$Vm~ n‹T>r. Ka ‘| nm[adm[aH$ ^r gmjmËH$ma hþAm. nhbo H$hm{Z¶m§ N>nr, qhXþ J¥hñWr H$m ‘mhm¡b Wm. {nVm 7dt VH$ {bIH$a n¡gm {‘bVm h¡, Bg ~mV H$m nVm V~ nµµµµT>o hþE Wo. Jar~r Zo Vmo ewê$ go gmW {X¶m Mbm O~ {H$gr n{ÌH$m go H$hmZr N>nZo na 15-20 én¶m| H$m ‘ZrAmS>©a {‘bm. 1960- Wm. {nVmOr-XmXmOr go {gVma Am¡a g§JrV Ho$ 61 ‘| O~ h‘r{X¶m H$m°boO ‘| {Z¶w{º$ hþB© g§ñH$ma {‘bo. ‘¢ gwZH$a amJ nhMmZ gH$Vm V~ ^monmb AmZm hþAm. dhm§ go ñWmZm§VaU ~obm' ‘| ¶h boIZ ‘oam gmW XoVm ahVm h¡. ‘¢ hÿ§. g§JrV Am¡a H${dVm H$m H$ar~r g§~§Y na grYr ‘| ^r 7-8 gmb {~VmE. nQ>Zm ‘| {bIVm ahVm hÿ±, {bIVm ahÿ±Jm. h¡. Zm¡Q>§H$s Ho$ Xb, ~«O‘§S>b go ~«O H$s aho {’$a dmng EMAmoS>r Ho$ ê$n ‘| h‘r{X¶m brbmE§ ‘oao ~MnZ H$m {hñgm Wo. {h‘mb¶ àý: dV©‘mZ n[adoe H$mo Amn H¡$go n[a^m{fV Am¶o. bo{H$Z J‘u H$s Nw>{Å>¶m| ‘| h‘ ha gmb H$a|Jo. H$m gm{Þܶ haX‘ ahm. {Ìeyb, Z§XmXodr H$s AnZr {damgV na bm¡Q>Vo aho. Mmo{Q>¶m§ pI‹S>H$s go {XIm¶r XoVr Wt. ñHy$b Ho$ CÎma: ¶h ‘yë¶ g§H«$‘U H$m ¶wJ h¡, gmao AmnH$s nm[adm[aH$ ¶mÌm Ho$ ~mao ‘| g‘¶ go hr "gmám{hH$ Aë‘mo‹S>m' ‘| H${dVm àý: ApñWaVm H$m Xm¡a h¡. ~§Ym ~±Ym¶m {dœmg, Wmo‹S>m ~VmB¶o... N>nZo bJr Wr. Jar~r Wr, g~ Vah Ho$ bmoJ YmaUmE§ H$‘Omoa n‹S> J¶r h¢. n[adV©Z Wo, bo{H$Z qµOXm{Xbr H$m ‘mhm¡b Wm. Mma CÎma: ‘oar nËZr ¶m{Z gm{hp˶H$ dra|вHw$‘ma Amdí¶H$ h¡. Š¶m|{H$ H$moB© MrO ¶WmdV Zht ^mB©¶m| ‘| h‘ g~go ~‹S>o Wo. g§¶wº$ n[adma O¡Z Or H$s ~µS>r ~oQ>r Á¶moËñZm {‘bZ. H${d, h¡. h‘ ^r ha XeH$ ‘| Z¶m AdVma boVo Wm. ^ao ~mµOma ‘| h‘mam Ka Wm. ha Vah H$s H$hmZrH$ma VWm ‘{hbmAm| Ho$ {bE H$m¶© h¢, h‘mam ì¶{º$Ëd ~XbVm ahVm h¡. ‘mZd AmdmO| dhm§ AmVr ahVr Wr. Kam| H$s N>V| H$aZodmbr geº$ ‘{hbm Wr. h‘mam Xmån˶ g‘mO ^r ~XbVm OmVm h¡. h‘mao g‘mO ‘| n‹T>Zo H$m g§ñH$ma d¡go H$^r nw»Vm Zht EH$ Xÿgao go Ow‹S>r hþB© Wr bo{H$Z h‘| Vmo Kmoa OrdZ ~‹S>m hr gwI‘¶ Am¡a ~ohVarZ ~rVm. CgHo$ OmZo Ho$ ~mX A~ EH$ AHo$bmnZ Vmo ahm bo{H$Z A~ Vmo ¶h {~bHw$b {JaVm Om EH$m§V H$m Zem Wm, {ZñVãYVm H$m Zem Wm. Am¶m h¡ bo{H$Z ‘oar Xmo ~o{Q>¶m§ h¢, Omo ‘oam ahm h¡. {ejm ‘| {JamdQ>, e¡{jH$ ‘mZX§S>m| ‘| dh Zohê$ ¶wJ Wm. Ka go gm¶§g ‘| n‹T>mB© Ho$ g§~b ~ZH$a C^ar h¢. {ga¡{‘H$ H$bmH$ma {JamdQ> H$m ¶h Xm¡a h¡. ‘mݶVmAm| Ho$ ~XbZo {bE ~mܶ {H$¶m J¶m. B§Q>a gm¶Ýg go {Obo Ho$ ê$n ‘| e§nm emh ~‹S>m Zm‘ h¡ VWm ‘oar H$m ¶h g‘¶ h¡. A§YmYw§Y ~‹T>Vr OZg§»¶m ‘| àW‘ Am¶o V~ é.60/- nwañH$ma ñdê$n Xÿgar ~oQ>r amOyb emh {’$ë‘ B§ñQ>rQ>çyQ>, nwUo Am¡a AnojmE§... g‘mO ~Xb ahm h¡.... {‘bo. Bbmhm~mX ‘| ~rEggr H$aZo Ho$ nümV go {ZX}eZ H$m {S>ßbmo‘m boH$a Am¶r h¡. dh g‘mO ~Xb ahm h¡. E‘Eggr H$aZm Wm, bo{H$Z Am±I| Iam~ hmoZo H${dVmE§ {bIVr h¡. Cgo kmZnrR> H$m ¶wdm ¶h ~mV IwX go H$hVo hþE a‘oeMÝÐ Or gmoµ’o$ H$s dOh go n‹T>mB© N>moµS>H$a XohmV ‘| é.60/- boIH$ nwañH$ma ^r {‘bm h¡. na hr AnZo Amn ‘| Jw‘ hmo OmVo h¢. CZH$s Ho$ ‘m{gH$ doVZ na ñHy$b Q>rMa ~Z J¶o. d¡go àý: Amn A§J«oOr Ho$ àmo’o$ga aho h¢, AmnZo Am±Im| ‘| V¡aVr Cg XX© H$s aoIm go h‘ dm{H$’$ {’${OŠg ‘| ñnoebm¶OoeZ H$aZo H$s BÀN>m AZwdmX H$m¶© ^r {H$¶m h¡. gm{h˶ AH$mX‘r Vmo h¢ bo{H$Z dh AHo$bonZ H$m XX© h¡, g‘mO Wr bo{H$Z ñd¶§ H$mo C^ma Zht nm aho Wo. Eogo nwañH$ma, nÙlr O¡go AZoH$ AdmS>m]/nwañH$mam| go gm{h˶ H$s {dV¥îUm H$m XX© h¡ ¶m {’$a ‘| d¥§XmdZ Ho$ Aml‘ go A§J«oOr gmYy Mbo go AmnH$mo ZdmOm J¶m h¡, Eogo ‘| Amn qµOXJr {JaVo g‘mO ‘yë¶m| H$m XX© h¡, Bg ~mV H$mo J¶o Am¡a OmVo g‘¶ AnZr g^r {H$Vm~| ~¡J H$mo H¡$go boVo h¢? g‘PZm H${R>Z Wm. bo{H$Z XX© go hr H${dVm ^a^a H$a g~H$mo Xo J¶o. CZ‘| go EH$ ~¡J OÝ‘ boVr h¡, ¶h ~mV CVZr hr g˶ Am¡a h‘mao ñHy$b H$mo àmá hþAm. ‘¢Zo "hobZ Ho$ba' CÎma: gM H$hÿ§ Vmo h‘mao ~MnZ H$m n[adoe ghr h¡. {dXm boVo g‘¶ a‘oeMÝÐ emh Or {H$VZm ^r OO©a ahm hmo, {H$VZm ^r H$mo Cgr ‘| go EH$ {H$Vm~ ‘| n‹T>m, 'hoboZ H$s Bg ‘wÐm Zo h‘| ^r gmoMZo Ho$ {bE ‘O~ya VH$brµ’$Xoh ahm hmo, bo{H$Z OrdZ Ho$ ha Ho$ba' Zo ‘wPo ào[aV {H$¶m. gm{h˶ go ‘oar {H$¶m Wm. uuu ‘mo‹S> na H$moB© Z H$moB© ì¶{º$ {‘bVm J¶m dh nhbr ‘wbmµH$mV Wr. {OgZo h‘| ào[aV {H$¶m, h‘| gamhm. gmW àý: gm¶§g H$s n‹T>mB©, Q>rMa Am¡a {’$a ‘| h‘mao boIZ Zo, h‘mao H${R>Z g‘¶ ‘| gm{h˶ go ZOXr{H$¶m§-¶h g’$a ^r WmoµS>m h‘| haX‘ Koa {b¶m. {’$a dh H${dVm hmo, S>m°. gwb^m H$moao AbJ ahm, brH$ go hQ>H$a...... ? Cnݶmg hmo ¶m H$hmZr. AmO ^r Bg "gm±P H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶, ‘wå~B© ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 39 B§Xm¡a joÌ H$s nma§n[aH$ gm{‹S>¶m±

‹S>r' go h‘mam [aíVm AbJ-AbJ {‘bVm h¡. ¶k, hdZ Ed§ nyOm (^JdmZ H$s "gmhmoVm h¡. O¡go O~-O~ gm‹S>r H$m AmamYZm) ¶m {H$gr ^r {deof ˶m¡hma Ho$ ‘m¡Ho$ Zm‘ AmVm h¡, ‘wPo "‘m±' H$s ¶mX AmVr h¡. na ^r "gm‹S>r' nhZZo H$m A˶{YH$ ‘hËd Cg gm‹S>r ‘| "q^Or' ‘m± H$s Iwe~y ¶mX AmVr ~Vm¶m J¶m h¡, Bgr{bE àmMrZ B{Vhmg ‘| h¡. ‘oao OrdZ ‘| ‘m± Ho$ ApñVËd go Ow‹S>r h¡ gm‹S>r H$mo nËZr Ho$ {bE {deof Ed§ ew^ n[aYmZ gm‹S>r. "gm‹S>r' EH$ Mra ‘mÌ Zht, H$^r Z¶r ‘mZm J¶m h¡. Zdobr XþëhZ H$m Ky±KQ> h¡ "gm‹S>r', Vmo H$^r nm¡am{UH$ H$mb go dV©‘mZ H$mb VH$, àM{bV ‘m± H$s ‘‘Vm H$m Am±Mb h¡ "gm‹S>r'. Zmar H$m ¶h ^maVr¶ n[aYmZ {^Þ-{^Þ n[adV©Z H$mo gƒm ûm¥§Jma H$hr OmZo dmbr "gm‹S>r'. Zmar Ho$ g§Omo¶o hþE h¡. gdm©{YH$ bå~m ¶h ^maVr¶ gå‘mZ H$m H$maU h¡ "gm‹S>r', Vmo H$ht Mra ^maV Ho$ Aݶ eham| go ~wZH$am| Ho$ n[admam| H$mo n[aYmZ nm¡am{UH$ J«ÝW ‘hm^maV Ho$ g‘¶ go ¶hm± bmH$a ~gm¶m. CÝhm|Zo ~wZH$am| H$s H$bm haU H$m {eH$ma hmoVr "gm‹S>r'. Ðm¡nXr H$mo Mra hr ór H$s AmË‘ajm H$m àVrH$ ‘mZm J¶m h¡. haU go ~MmZo ñd¶§ lr H¥$îU H$m Amerdm©X H$mo àmoËgmhZ {X¶m Am¡a ‘mhoœar gm{‹S>¶m| H$mo ~Zr "gm‹S>r'. ‘Ja Mra haU Vmo V~ ^r hmoVo h¢, ^maV ‘| {^Þ-{^Þ ^m¡Jmo{bH$ pñW{V¶m| Ed§ {dœ ñVa VH$ nhþ±Mm¶m. Ohm± gm{‹S>¶m± Zht nhZr OmVr. My§{H$ g‘ñ¶m {d{^Þ ñWmZm| Ho$ AZwgma gm‹S>r Ho$ ^r AZoH$ Eogr ‘mݶVm h¡ {H$ A{hë¶m~mB© hmoëH$a àH$ma hmoVo h¢. ¶{X Ho$db ‘ܶ àXoe H$s ~mV Ho$ {deof AmJ«h na ~wZH$am| Ûmam ‘mhoœar H$s OmE Am¡a ‘ܶ àXoe ‘| ^r Ho$db B§Xm¡a joÌ gm{‹S>¶m|, Aݶ dóm|, ‘hoœa {µH$bo H$s Xrdmam| H$s ~mV H$s OmE Vmo ‘mhoœar gm{‹S>¶m±, ~mK na {S>µOmBZ ~ZmZo H$s na§nam àM{bV hþB©. qàQ> H$s gm{‹S>¶m± ‘hËdnyU© h¢. ‘mhoœar gm{‹S>¶m| H$s na§nam H$mo Or{dV aIZo Ho$ ‘mhoœar gm{‹S>¶m± {bE VWm Bg H$bm Ho$ {dH$mg Ho$ {bE B§Xm¡a ‘hoœa eha, ‘ܶ àXoe Ho$ IaJmoZ {Obo ‘| amÁ¶ Ho$ A§{V‘ emgH$ ‘hmamOm ¶ed§Vamd pñWV h¡. ¶hm± {ó¶m| Ûmam gdm©{YH$ nhZr hmoëH$a Ho$ BH$bm¡Vo nwÌ ¶wdamO [aMS>© Zo "aodm OmZo dmbr ‘mhoœar gm{‹S>¶m± A˶{YH$ à{gÕ gmogmBQ>r' Zm‘H$ EH$ g§ñWm H$m {Z‘m©U {H$¶m h¢. àmMrZ g‘¶ ‘| ¶h gm{‹S>¶m± Ho$db gyVr Omo AmO ^r ‘hoœa {µH$bo ‘| hr ‘hoœar gm{‹S>¶m| H$n‹S>o go hr {Z{‘©V H$s OmVr Wt, naÝVw g‘¶ H$m {Z‘m©U H$aVr h¢. dó H$s Zht ‘mZ{gH$Vm H$s h¡. ~hahmb ~agm| Ho$ gmW-gmW Bg H$bm ‘| ’¡$eZ Ho$ AZwgma gm‹S>r ‘| à¶wº$ gm‘J«r Ed§ CgH$s JwUdÎmm Ho$ go na§nam H$m ÜdO bhamVr "gm‹S>r'. gm‹S>r H$mo n[adV©Z AmVm J¶m. ‘mhoœar gm‹S>r hWH$aKo AmYma na ‘mhoœar gm{‹S>¶m| H$mo dJuH¥$V {H$¶m P‘obm H$hZo dmbr ha Am¡aV H$mo ^r Xmo nb Ho$ na EH$-EH$ YmJm ~wZH$a ~ZmB© OmVr h¡. A~ Om gH$Vm h¡. Bgr AmYma na BZH$s H$s‘V ^r {bE amoH$ boVr, "EH$ gw§Xa gm‹S>r'. gm‹S>r h‘mar ‘mhoœar gm{‹S>¶m| ‘| gyVr gm{‹S>¶m| Ho$ A{V[aº$ {ZYm©[aV hmoVr h¡. {OVZm A{YH$ aoe‘ CVZr {damgV H$s {ZemZr h¡. Eogr ‘mݶVm h¡ {H$, Cƒ JwUdÎmm dmbr aoe‘r gm{‹S>¶m± ^r ~ZmB© A{YH$ H$s‘V. O¡go Zr‘ aoe‘r ‘| 50 à{VeV Zmar H$s gmXJr Am¡a embrZVm H$m n[aMmbH$ OmZo bJr h¢. bJ^J 250 df© nwamZr ‘mhoœar aoe‘ VWm 50 à{VeV AÀN>m gyV hmoVm h¡, hmoVr h¡ "gm‹S>r'. gm{‹S>¶m| H$m ¶h B{Vhmg A‘a h¡. ‘hoœa ‘| gZ O~{H$ Hw$N> ‘mhoœar gm{‹S>¶m± ewÕ aoe‘ go ^r àmMrZ ^maVr¶ J«§Wm| Ed§ doXm| ‘| "gm‹S>r' eãX 1767 ‘| Hw$Q>ra CÚmoJ H$s ñWmnZm hmoëH$a d§e ~Zm¶r OmVr h¢. H$VmZ gm‹S>r ‘| 100 à{VeV H$m {deof ‘hËd ~VmVo hþE dU©Z {H$¶m J¶m H$s ‘hmZ emgH$ Xodr A{hë¶m~mB© hmoëH$a Zo ewÕ aoe‘, H$‹S>H$ H$n‹S>m à¶wº$ hmoVm h¡. gm‹S>r h¡. gd©àW‘ ¶Owd}X ‘| gm‹S>r eãX H$m C„oI H$admB© Wr. A{hë¶m~mB© hmoëH$a Zo JwOamV Ed§ ‘| Mm¡‹S>mB© ‘| n{Å>¶m§ hmoZo na 75 à{VeV aoe‘ 40 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 ~ZmE a§Jm| go {^Þ-{^Þ AmH¥${V¶m| H$s N>nmB© H$s OmVr h¡. {’$a Bgo ~hVo nmZr ‘| H$B© ~ma Ymo¶m OmVm h¡, Am¡a Yyn ‘| gwIm¶m OmVm h¡. Ywbo hþE H$n‹S>o H$mo {dMbr¶ H$hm OmVm h¡, {Ogo ^Å>r ‘| J‘© nmZr ‘|, A{bµO[aZ Am¡a Ymd‹S>r Ho$ ’y$bm| Ho$ gmW bJ^J 4 K§Q>m| VH$ C~mbm OmVm h¡. {’$a Bgr ûm§¥Ibm ‘|, H$B© Am¡a àmH¥${VH$ nXmWm] O¡go Z‘H$, g§Myam, Aa§S>r Ho$ Vob ‘| {^JmoH$a, Bgo BgHo$ dmñV{dH$ ñdê$n Ed§ 25 à{VeV AÀN>m gyV à¶moJ ‘| bm¶m ‘| bm¶m OmVm h¡. OmVm h¡. {Q>í¶y gm‹S>r aoe‘, gyV Ed§ Oar go Yma {Obo Ho$ ~mK ‘| ~go Bñ‘mBb IÌr Bg ~Zr hmoVr h¡. ‘{g©S>mBñS> MoŠg gm‹S>r ‘| 50 joÌ Ho$ ~‹S>o Am¡a à{V{ð>V H$marJa h¢, {OÝhm|Zo à{VeV aoe‘, 50 à{VeV AÀN>m gyV à¶moJ Bg joÌ Ho$ 80 à{VeV Am{Xdm{g¶m| H$mo ‘| AmVm h¡. ãbm°H$ {àqQ>J hoVw à{e{jV H$a, Bg H$mamo~ma ~mK qàQ> H$s gm{‹S>¶m± Ed§ S´o>g ‘{Q>[a¶b go Omo‹S>m h¡. ~mK Am¡a ‘mhoœar gm{‹S>¶m± dmñVd ‘| B§Xm¡a joÌ H$s g‘¥Õ H$bmH$mar Am¡a ‘ܶ B§Xm¡a joÌ Ho$ Yma {Obo ‘| pñWV ñWmZ h¡ àXoe Ho$ hWH$aKm CÚmoJ H$s emZ h¢. ¶o dht "~mK' Omo {H$ ~mK ZXr Ho$ VQ> na pñWV h¡. Iy~gyaV, a§J {~a§Jr gm{‹S>¶m± h¢, {OÝh| Z Ho$db ¶hm± H$s gyVr Am¡a aoí‘r gm{‹S>¶m| Am¡a ’o${~«H$ ^maVr¶ H$n‹S>m ~mµOma ~pëH$ {dXoer H$n‹S>m na àmH¥${VH$ a§Jm| go ~Zo Om‘rVr¶ Am¡a ~ob- ~mµOma ‘| {Z¶m©V H$a, ~‹S>o ì¶mnmar H$amo‹S>m| H$m ~yQ>m| H$s AmH¥${V¶m| go H$bmH$mar H$s OmVr ‘wZm’$m H$‘mVo h¢, {H$ÝVw BZ Iy~gyaV gm{‹S>¶m| h¡, {Ogo ~mK qàQ> H$hm OmVm h¡. ~mK qàQ²g H$s H$marJar ‘| {Z{hV h¡ H$B© H$bmH$mam|, H$mo gm‘mZ ^m¡Jmo{bH$ g§Ho$V (n§OrH$aU Ed§ H$marJam| H$s AWH$ ‘ohZV Am¡a g‘n©U, Omo g§ajU) A{Y{Z¶‘ (OrAmB© EŠQ>) 1999 Ho$ ñd¶§ ghÿ{b¶Vm| go nao, ~oa§J OrdZ OrZo H$mo A§VJ©V, ‘ܶ àXoe Ho$ ~mK qàQ²g Ho$ Zm‘ go ~mܶ h¢. BZ‘| go A{YH$m§e H$mo AnZr ‘ohZV n¡Q>|Q> {S>OmBZ Am¡a Q´>oS>‘mH©$ ‘hm{Z¶§ÌH$ Ûmam H$m dm{O~ ‘ohZVmZm Zht {X¶m OmVm h¡, Am¡a df© 2008 ‘| n¡Q>|Q> {H$¶m J¶m h¡. {Za§Va à¶mgm| Ho$ ~mdOyX ¶o H$marJa Jar~r, 1962 ‘| ‘wpñb‘ IÌr g§àXm¶ ‘Zmda go ~mK ~r‘mar, A‘mZdr¶ n[apñW{V¶m| ‘| H$m‘ H$aZo ñWmZ§J‘Z Ho$ Xm¡amZ, H$n‹S>m| na H$bmH$mar H$s Am¡a ghÿ{b¶V {dhrZ OrdZ OrZo H$mo {dde ¶h H$bm AnZo gmW bmE Wo. ãbm°H$ qàqQ>J h¢. Yma {Obo ‘| ~mK ‘| AnZo àdmg Ho$ Xm¡amZ H$s ¶h H$bm Omo do AnZo gmW bm¶o, ñWmZr¶ ‘¢Zo nm¶m {H$ A{YH$m§e H$marJa Q>r.~r. amoJ Amdí¶H$VmAm| Ho$ AZwgma Cg‘| n[adV©Z go nr{‹S>V h¢. a§J-{~a§Jr gm{‹S>¶m| Ho$ Iy~gyaV {H$¶m J¶m. Bg H$bm ‘|, gyVr AWdm aoe‘ g§gma H$mo aMZo dmbo BZ g¥OZH$Vm©Am| H$m H$m H$n‹S>m H$m‘ ‘| bm¶m OmVm h¡, {Og na AnZm g§gma A§YH$ma‘¶ Am¡a VH$br’$Xo¶ h¡. àmH¥${VH$ nXmWm] O¡go bmoho H$s O§H$, {’$Q>H$‹S>r, BZ H$bmH$mam| H$mo AnZr ‘ohZV Am¡a g‘n©U A{bµOm[aZ, Aݶ àmH¥${VH$ dZñn{V¶m| go H$m dmñV{dH$ nm[aVmo{fH$ {X¶m OmZm h‘mar {µOå‘oXmar h¡. BZ H$marJam| Am¡a H$bmH$mam| H$m g§ajU hr dmñVd ‘| Bg nma§n[aH$ H$bm H$m g§ajU h¡. uuu

{Z{Y gmoZr jo.H$m., B§Xm¡a

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 41 ‘ܶ àXoe H$s ‘yb OZOm{V¶m± ܶ àXoe, Xoe H$m gdm©{YH$ OZOm{V ‘OZg§»¶m dmbm amÁ¶ h¡. ‘ܶ àXoe ‘| bJ^J 47 OZOm{V¶m± {Zdmg H$aVr h¢. 2011 H$s OZJUZm Ho$ AZwgma ‘ܶ àXoe H$s Cn Om{V¶m± AmJ[a¶m, naYmZ, ZJmaMr ‘| AZwgy{MV OZOm{V¶m| H$s OZg§»¶m VWm Amogm Hw$‘ma h¢. Bg OZOm{V Ho$ à‘wI 1,53,16,784 h¡, Omo Hw$b OZg§»¶m H$s XodVm XþëhmXod d XÿY bm¡Q>mdm àM{bV 21.1% h¡. gh[a¶m, ~¡Jm d ^m[a¶m ‘ܶ {ddmh àWm h¡. M§~b joÌ H$s gh[a¶m OZOm{V ‘ܶ àXoe H$s EH$ {nN>‹S>r OZOm{V h¡. gh[a¶m eãX H$s àXoe H$s {deof {nN>‹S>r OZOm{V¶m± h¢. ^maVr¶ ~¡Jm OZOm{V ‘§S>bm, grYr, ehS>mob, CËn{Îm g + h[a¶m go hþB© h¡, {OgH$m AW© h¡ g§{dYmZ Ho$ AZwÀN>oX 366(25) Ho$ AZwgma AZynnwa, VWm qN>Xdm‹S>m {Obm| ‘| {Zdmg H$aVr "eoa Ho$ gmW' nmagr ^mfm ‘| gha H$m AW© h¡ OZOm{V go VmËn¶© CZ OZOmVr¶ g‘wXm¶ ¶m h¡. Bg OZOm{V Ho$ à‘wI XodVm ~y‹T>m Xod d OZOmVr¶ g‘wXm¶m| Ho$ A§em| ¶m g‘yhm| go h¡ Omo "O§Jb' My§{H$ ¶o bmoJ O§Jbm| ‘| {Zdmg H$aVo d¥j gmO h¢. ¶h OZOm{V ñWmZm§V[aV H¥${f h¢, AV… BÝh| "gh[a¶m' H$hm OmVm h¡. g§{dYmZ Ho$ AZwÀN>oX 342 Ho$ VhV AZwgy{MV H$aVr h¡, {Ogo ~odma H$hVo h¢ Š¶m|{H$ Bg Om{V OZOm{V¶m| Ho$ ê$n ‘| ‘mZo JE h¢. ^maV H$s H$s ‘mݶVm h¡ {H$ hb MbmZo go n¥Ïdr H$mo gh[a¶m OZOm{V Ho$ bmoJ àXoe Ho$ CÎma- g§gX {H$gr OZOmVr¶ g‘wXm¶ ¶m A§e H$mo ZwH$gmZ hmoVm h¡. n{ü‘ joÌ {deofH$a JwZm, ½dm{b¶a, ‘wa¡Zm, AZwgy{MV Om{V¶m| H$s gyMr go {ZH$mb gH$Vr {ednwar, {d{Xem, am¶goZ d ~wÝXobIÊS> ‘| h¡ ¶m Cg‘| Omo‹S> gH$Vr h¡. H$moaHy$ OZOm{V ‘ܶ àXoe Ho$ hmoe§Jm~mX, {Zdmg H$aVo h¢. bo{H$Z BgH$m A{YH$V‘ haXm, ~¡Vyb, I§S>dm VWm qN>Xdm‹S>m {Obm| ‘| g§MaU ½dm{b¶a g§^mJ ‘| h¡. Bg OZOm{V Ho$ ‘ܶ àXoe H$s OZOm{V¶m§ àmoQ>mo Am°ñQ´>obm¶S> {Zdmg H$aVr h¡. Bg OZOm{V H$s CnOm{V¶m± bmoJm| H$m H$X ‘ܶ‘ d ËdMm H$m a§J gm§dbm àOm{V H$m à{V{Z{YËd H$aVr h¢. ‘ܶ àXoe Zhmbm, ~dmar, ~moS>mo¶m h¢. ¶h {hÝXÿ Xodr hmoVm h¡. ‘{XamnmZ A˶{YH$ H$aZo Ho$ H$maU Ho$ VrZ ~‹S>o OZOm{V g‘yh ^rb, Jm¢S> Ed§ XodVmAm| H$s nyOm H$aVo h¢. Bg OZOm{V ‘| hR> emar[aH$ ê$n go Xþ~©b hmo aho h¢. gh[a¶m nwéf ~¡Jm h¢. {ddmh àWm àM{bV h¡. YmoVr, a§JrZ H$‘rµO Ed§ gm’$m ~m§YVo h¢ O~{H$ OZOm{V AbramOnwa, Yma, aVbm‘ ^rb H$mob OZOm{V ‘ܶ àXoe Ho$ ardm, O~bnwa, ‘{hbmE§ KmKam, Mmobr, gbwJm, bh§Jm, {Obm| ‘| {Zdmg H$aVr h¢. BZH$s Cn g§^mJ ‘| {Zdmg H$aVr h¡. Bg OZOm{V ‘| bwJ‹S>m, Am{X nhZVr h¢. ór d nwéf XmoZm| OZOm{V¶m± {^bmbm, ~aobm, nQ>{b¶m h¢. BZHo$ Á¶mXm amOZr{VH$ OmJê$H$Vm nmB© OmVr h¡. Am^yfU {චhmoVo h¢. {ó¶m± AnZo eara na à‘wI XodVm amOm n§W VWm ^Jmo[a¶m h¢. gmW Q>¡Qy> JwXdmVr h¢. BZH$s n§Mm¶V "Jmohr¶' H$hbmVr h¡. Bg Om{V hr ^Jmo[a¶m hmQ> BZH$m à‘wI CËgd h¡ Omo H$s Cn Om{V amo{h¶m Ed§ am¡R>ob h¢. gh[a¶m g‘Vb ‘¡XmZm| ‘| g‘yh ~ZmH$a ahVo hmobr Ho$ g‘¶ ‘Zm¶m OmVm h¡. ¶h OZOm{V h¢, {Ogo ghaZm H$hVo h¢, {Og‘| H$B© bmoJm| Ho$ nmaYr OZOm{V ‘ܶ àXoe Ho$ grhmoa, am¶goZ ‘w»¶ ê$n go ‘ܶ àXoe Ho$ Pm~wAm joÌ ‘| ‘H$mZ hmoVo h¢. BZ ‘H$mZm| Ho$ ‘ܶ ~§Jbm hmoVm ‘| {Zdmg H$aVr h¡. ¶h OZOm{V AmIoQ> Ûmam nm¶r OmVr h¡. BZH$m ‘H$mZ "Hy$' d ~pñV¶m§ h¡, {OgH$m gm‘wXm{¶H$ ^dZ Ho$ ê$n ‘| Cn¶moJ AnZm OrdZ ¶mnZ H$aVr h¡. Bg{bE Bg "’$më¶m' H$hbmVr h¢. {H$¶m OmVm h¡. gh[a¶m Ho$ à˶oH$ n[adma OZOm{V H$mo AmIoQ>H$ nmaYr H$hm OmVm h¡. Jm¢S> OZOm{V H$m {Zdmg joÌ Z‘©Xm ZXr Ho$ H$m ‘wpI¶m hmoVm h¡, {Ogo "nQ>ob' H$hm OmVm XmoZm| Amoa gVnw‹S>m d qdܶmMb nd©V lo{U¶m| n{ZH$m OZOm{V ‘ܶ àXoe Ho$ grYr, ehS>mob h¡, Omo d§emZwJV hmoVm h¡. ¶h "{nV¥gÎmmH$' Ho$ ‘ܶ h¡. BZHo$ à‘wI {Obo ~mbmKmQ>, ‘| {Zdmg H$aVr h¡. ¶h OZOm{V H$~ra n§Wr OZOm{V hmoVr h¡ VWm n[adma H$m ~wOwJ© ì¶{º$ ‘§S>bm, O~bnwa Am¡a {gdZr h¢. Jm¢S> OZOm{V H$hbmVr h¡. ‘wpI¶m hmoVm h¡. 42 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 gh[a¶m OZOm{V H$m Y‘© na AQy>Q> {dœmg hmoVm h¡ VWm OmXy, Q>moZm, Q>moQ>H$m na {dœmg H$aVo h¢. ¶h OZOm{V {hÝXÿ Y‘© go à^m{dV ~mK h¡ VWm {hÝXy Xodr-XodVmAm| H$s nyOm H$aVr K' ‘ܶàXoe Ho$ Yma {Obo ‘| pñWV EH$ N>moQ>m gm H$ñ~m h¡. Am{Xdmgr BbmµHo$ ‘| h¡. {hÝXy nd© d ˶mohma ¶Wm Xeham, {Xdmbr, "~mpñWV hmoZo Ho$ ~mdOyX ~mK nyao àXoe ‘| H$m’$s à{gÕ h¡. BgHo$ Xmo H$maU h¢-nhbm ¶h hmobr, ajm~§YZ Ed§ ZdamÌr H$mo ~‹S>o CËgd Ho$ {H$ ~mK go Hw$N> {H$bmo‘rQ>a H$s Xÿar na pñWV h¡, ~mK H$s Jw§’$mE§. ¶o Jw§’$mE§ B{VhmgH$mam| Ho$ gmW ‘ZmVr h¡. AZwgma Mm¡Wt go N>R>dt gXr H$s h¢. ¶h Jw§’$mE± ~m¡Õ Jw§’$mE§ h¢ {Ogo ~m¡Õ {^jwH$m| Ûmam ~Zm¶m J¶m Wm. Jw§’$mE± H$m’$s nwamZr h¢ VWm dhm± nmg hr EH$ ~hVo nmZr H$m ómoV h¡ ¶m{Z {H$ EH$ Bg OZOm{V H$s AW©ì¶dñWm H$m ‘w»¶ N>moQ>r-gr ZXr, Ohm± ~m[ae Ho$ ‘m¡g‘ ‘| nmZr ahVm h¡. ¶hm± EH$ H$m’$s ~‹S>m ñVyn ^r h¡. BZ AmYma H¥${f, ‘OXÿar Ed§ dZm| H$m g§J«h h¡. H$m’$s nwamZr Jw§’$mAm| H$s XoI^mb H$s {Oå‘oXmar nwamVËd {d^mJ Ûmam CR>m¶r Om ahr h¡ Š¶m|{H$ ݶyZV‘ Amdí¶H$Vm Ho$ gmW OrdZ-¶mnZ ¶o amï´>r¶ Yamoha h¢. {OgHo$ H$maU ¶h H$m’$s AÀN>r pñW{V ‘| ‘m¡OyX h¢. H$aZo dmbr ¶h OZOm{V newnmbZ, H§$X‘yb d ~mK H$s N>nmB© Ho$ {bE ~mK à{gÕ h¡. ¶h ~mK {àÝQ> Ho$ Zm‘ go à{gÕ h¡ VWm Xoe-{dXoe ’$b EH${ÌV H$a VWm ‘Ëñ¶ AmIoQ>Z H$a Wmo‹S>o ~hþV g§gmYZ OwQ>m nmVr h¡. gh[a¶m OZOm{V ‘| {ddmh Ho$ {Z¶‘ A˶§V H$R>moa hmoVo h¢. ¶o bmoJ g‘JmoÌr {ddmh Zht H$aVo h¢. BZ‘| VbmH$ Ed§ {dYdm {ddmh H$mo ‘mݶVm h¡. {hÝXy Y‘© go à^m{dV hmoZo Ho$ H$maU {hÝXy ‘mݶVm Ho$ AZwgma {ddmh H$aVo h¢. BZH$s H$bm d g§ñH¥${V H$s AnZr {deofVmE± h¢. BZHo$ JrV, H$WmE±, nho{b¶m§ d H$hmdV| bmoH$ g§ñH¥${V H$s n[aMm¶H$ h¢. AV… dZm| H$s H$Q>mB©, Jar~r, A{ejm, Am{X Ho$ H$maU ¶h OZOm{V ‘ܶ àXoe H$s A{V {nN>‹S>r OZOm{V¶m| ‘| go EH$ h¡. ^m[a¶m OZOm{V ‘ܶàXoe Ho$ nmVmbH$moQ> joÌ ‘| {Zdmg H$aVr h¡ Ohm§ qN>Xdm‹S>m à‘wI h¡. gZ 1981 H$s OZJUZm ‘| nmVmbH$moQ> Ho$ ^m[a¶m O§J{b¶m| Ho$ O§Jbr Zm‘ go g§~mo{YV ‘| MmXam|, gm‹S>r VWm Aݶ H$n‹S>m| na N>no hþE ê$n ‘| CnbãY h¡. ~mK {àÝQ> H$mo dZñn{V¶m| {H$¶m J¶m Wm. ^m[a¶m eãX H$m dmñV{dH$ Ho$ a§Jm| go V¡¶ma {H$¶m OmVm h¡. {Oggo gµ’o$X a§J Ho$ H$n‹S>m| na gw§Xa AmH¥${V¶m± ~Zm¶r AW© "AkmV' hmoVm h¡. OmVr h¢. ~mK {àÝQ> ~ZmZo H$m H$m¶© H$aZo dmbo Hw$N> H$bmH$ma, {dœ^a ‘| à{gÕ h¢, {Og‘| lr ‘mohå‘X ¶wgw’$ IÌr VWm ‘mohå‘X {~bmb IÌr OmZo ‘mZo Zm‘ h¢. OZOm{V Eogo ‘mZd g‘yh h¢ Omo {dH$mg Ho$ ~mK H$m Zm‘ ~mK n‹S>Zo H$m ^r EH$ H$maU h¡, ¶hm± H$s Jw§’$mAm| Ho$ ~mao ‘| H$hm OmVm h¡ {H$ gmonmZ ‘| g~go {ZMbo nm¶XmZ na h¢. Bg ~mK ¶hm± ahm H$aVo Wo. Bg{bE Bg H$ñ~o H$m Zm‘, ~mK n‹S>m Omo{H$ A~ ‘ܶàXoe H$m EH$ H$maU BZ OZOm{V¶m| Ho$ CËWmZ Ho$ {bE Ho$ÝÐ d ‘hËdnyU© A§J ~Z J¶m h¡. {Og Vah ~mK O§Jb H$m amOm h¡, Cgr Vah ~mK ^r AnZr H$bm amÁ¶ gaH$mam| Ûmam AZoH$ H$m¶©H«$‘ d ¶moOZmE§ H$m amOm h¡. gmW hr ¶h ^r ~Vm X| {H$ ¶hm± ~mK go bJ^J 20 {H$bmo‘rQ>a H$s Xÿar na MbmB© Om ahr h¢ Vm{H$ BÝh| {dH$mg H$s ‘w»¶ pñWV Q>m§S>m H$ñ~o ‘|, ¶y{Z¶Z ~¢H$ H$s Q>m§S>m emIm hr EH$ ‘mÌ ~¢H$ emIm h¡, Omo 30 dfm] Ymam ‘| bm¶m Om gHo$ {Oggo AmYw{ZH$Vm Ho$ go bJmVma Amg-nmg Ho$ Am{Xdmgr BbmµH$m| ‘| ~¢qH$J gw{dYmAm| H$m bm^ nhþ±Mm ahr h¡. gmW-gmW BZH$s bmoH$ d g§ñH¥${V H$mo gwa{jV . uuu aIm Om gHo$. gmW hr BÝh| g§d¡Ym{ZH$ g§ajU ^r àmá h¡. uuu A§H$sV JwßVm jo.H$m.B§Xm¡a ‘mZqgh amR>m¡S> jo.H$m., ½dm{b¶a

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 43

^maVr¶ emór¶ g§JrV Ho$ gmW-gmW, J«m‘rU bmoH$ g§JrV Am¡a OZOmVr¶ Ym{‘©H$ g§JrV H$m AØþV {‘lU h¡. na§namZwgma ‘ܶàXoe H$m emór¶ g§JrV Ohm§ g‘¥Õ amOmAm| Ho$ Xa~ma ‘| {dH${gV hþAm, dht bmoH$ g§JrV H$m CØd Am¡a {dH$mg ‘ܶàXoe Ho$ O§Jbm| Am¡a Jm§dm| ‘| hþAm h¡. d¡go Vmo ‘ܶàXoe Ho$ à˶oH$ H$U H$s AnZr Üd{Z h¡, na§Vw BgHo$ "½dm{b¶a' Am¡a "B§Xm¡a' KamZo, {d{eï> C„oI H$s ‘m§J H$aVo h¢. ½dm{b¶a KamZm AnZr "emór¶ e¡br' ‘| {d{eï> nhMmZ aIVm h¡, Ohm§ ~¡Oy ~mdam Am¡a VmZgoZ Ho$ à{VÛ§{XVm H$s Jy§O AmO ^r dhm± gwZZo dmbm| H$mo gwZmB© XoVr h¡. ‘ܶàXoe Ho$ amOm ‘mZqgh Z {g’©$ EH$ loð> g§JrVào‘r Wo, {OÝhm|Zo ñd¶§ JwOar Vmo‹S>r, JwOar ‘ܶàXoe H$m ‘ëhma VWm ‘§Jb JwOar O¡go amJ {dH${gV g§JrV {H$E Wo ~pëH$ do ~¡Oy ~mdam Am¡a VmZgoZ go aVr Ho$ g‘ñV OrdYm[a¶m| go "‘Zwî¶' {H$¶m J¶m JrV g§JrV h¡. na§Vw H$m{bXmg Z¥Ë¶ boH$a, ~Šgy, ‘h‘yX Am¡a bmohm§J Am{X H$s YBg{bE hr {^Þ h¡, Š¶m|{H$ CgH$s ^yI H$s AZwnpñW{V H$mo ñdrH$ma Zht H$aVo, CÝhm|Zo à{VÛ§{XVm Ho$ a{gH$ ^r aho h¢. H$hVo h¢ amOm Am¡a ߶mg H$m g§~§Y {g’©$ "noQ>' VH$ Z hmoH$a, Jm¶Z, dmXZ Am¡a Z¥Ë¶ H$bmAm| Ho$ g‘yh H$mo Cggo ~hþV D$na h¡. "g˶, {ed Am¡a gw§Xa' hr "g§JrV' ‘mZm h¡. hmbm§{H$ VrZm| H$bmAm| H$s CgH$s Bgr ¶mÌm Zo "H$bm Am¡a g§JrV' H$m AnZm ñdV§Ì ApñVËd h¡. ^maVr¶ g§JrV H$mo OÝ‘ {X¶m. H$hVo h¢ g§JrV, ‘Zwî¶ Am¡a H$mo ‘w»¶V… Xmo ê$nm| ‘| ~m§Q>H$a XoIm OmVm h¡- àH¥${V Ho$ ahñ¶‘¶r gå~ÝYm| H$s A{^ì¶{º$ qhXþñVmZr g§JrV Am¡a H$Zm©Q>H$s g§JrV. ‘moQ>o H$m ‘m¡{bH$ AmYma h¡. Eogm Zht h¡ {H$ Z{X¶m| Vm¡a na H$hm Om¶ Vmo CÎma ^maVr¶ g§JrV Am¡a H$s H$b-H$b, PaZm| H$m N>b-N>b, ~y§Xm| H$s X{jU ^maVr¶ g§JrV. g§JrV H$mo g‘PZo ‘| Q>n-Q>n, n{Îm¶m| H$s gagamhQ>, ~mXbm| H$s qhXþñVmZ H$m {Xb H$ho OmZo dmbo "‘ܶàXoe' J‹S>J‹S>mhQ> Am{X nhbo Zht Wo, bo{H$Z Bgo H$s ^r ¶mÌm ~‹S>r amoMH$ ahr h¡. gwZZo-~wZZo H$s g‘P ~hþV ~mX ‘| Am¶r. KamZm, Jwé VWm {eî¶ Ho$ g§¶moJ go ~ZVm h¡. g§JrV H$mo g‘PZo ‘| qhXþñVmZ H$m {Xb H$ho ¶h Jwé na§nam emó VWm H$bm XmoZm| Ho$ {bE ‘mZqgh Zo hr AnZo Xa~ma ‘| "g§JrV g§K' OmZo dmbo "‘ܶàXoe' H$s ^r ¶mÌm ~‹S>r amoMH$ Amdí¶H$ ‘mZr JB© h¡. emó AWdm H$bm Ho$ H$s ñWmnZm H$a Y«wnX nÕ{V H$mo nwZOu{dV ahr h¡. gyú‘ A§Jm| H$m J«hU V~ VH$ g§^d Zht O~ {H$¶m Wm. VH$ ¶mo½¶ Jwé go {ejm Z br OmE. {dÚm dhr g¥{ï> Ho$ àmaå^ go hr g§JrV ‘m¡OyX ahm h¡. ¶hm± ^maVr¶ emór¶ g§JrV ‘| "B§Xm¡a' KamZo H$m g’$b hmoVr h¡ Omo ghr ê$n go grIr OmVr VH$ ‘mZm OmVm h¡ {H$ ¶h "g¥{ï>' ^r "Üd{Z' AnZm {d{eï> ¶moJXmZ h¡. CñVmX Am{‘a Im± Zo h¡. {dÚm ¶m H$bm H$s g’$bVm ‘| {OVZm Am¡a "à{VÜd{Z' H$m hr n[aUm‘ h¡. {’$a ^r Bg KamZo H$s ñWmnZm H$s Wr. CñVmX Am{‘a ¶moJXmZ {eî¶m| H$m hmoVm h¡ CVZm hr ¶moJXmZ ¶{X BgH$s {ejm H$s ~mV H$a| Vmo ^aV‘wZr H$m Im± H$mo AãXþb dm{hX ImZ, A‘Z Abr AmMm¶© H$m ^r. Hw$N> {deof n[apñW{V¶m| ‘| "ZmQ>çemó' hr dh nhbm J«§W h¡ {Og‘| g§JrV ImZ, aO~ Abr ImZ Am¡a AãXþb H$ar‘ H$m {dfX {ddoMZ {H$¶m J¶m h¡. ‘mݶVm h¡ {H$ hr {H$gr KamZo H$m OÝ‘ hmoVm h¡ Am¡a Cg ImZ H$m {ZMmo‹S> ‘mZm OmVm h¡. CñVmX Am{‘a g~go nhbo Am{XJwé "~«åhm' Zo "gañdVr' H$mo g‘¶ dh AnZo ^{dî¶ H$s H$ënZm Zht H$a Im± Zo BZ Mmam| H$s e¡br H$m g‘Ýd¶ H$aVo g§JrV H$s {ejm Xr, {’$a "gañdVr' go "ZmaX' nmVm. H$^r-H$^r AZOmZo ‘| hr Jm¶H$- hþE, B§Xm¡a KamZo H$mo {dH${gV {H$¶m. B§Xm¡a H$mo Am¡a "ZmaX' go "^aV' Zo {ejm J«hU H$s. dmXH$ AnZo-AnZo KamZm| H$m {Z‘m©U H$aVo h¢ KamZo H$m {db§{~V Vmb, VmZ Am¡a ‘oéIÊS> g§JrV eãX H$m AW© H$B© àH$ma go {b¶m OmVm Am¡a AnZo OrdZH$mb ‘| CÝh| H$moB© g§Ho$V Zht g§aMZm, H«$‘e… AãXþb dm{hX ImZ, aO~ h¡, bo{H$Z g~go àM{bV ê$n ‘|, g§JrV H$m {‘bVm {H$ AmJo MbH$a CZHo$ KamZm| H$mo BVZr Abr ImZ Ed§ A‘Z Abr ImZ H$s ¶mX AW© h¡- BgHo$ VrZm| A§Jm| Jm¶Z, dmXZ Am¡a »¶m{V {‘boJr. ½dm{b¶a Am¡a B§Xm¡a KamZm| H$m {XbmVo h¢. CñVmX Am{‘a Im± Ho$ {eî¶m| ‘| Z¥Ë¶ H$m g§J‘. Hw$N> bmoJ ¶h ^r ‘mZVo h¢ {H$ OÝ‘ ^r Hw$N> Eogm hr h¡. à‘wI h¢-n§{S>V A‘aZmW, e§H$abmb {‘lm, gå¶H$ àH$ma go gwa, Vmb, b¶ Ho$ gmW àñVwV ‘ܶàXoe H$m g§JrV ~ohX AZyR>m h¡. ¶hm± H§$H$Zm ~¡ZOu, nydu ‘wIOu Am{X. Yr‘r Vmb 46 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 Ho$ amJm| H$m {dH$mg, YwZm| na {deof µOmoa, H$U ½dm{b¶a H$s »¶mb Jm¶H$s gd©loð> ‘mZZo ~ZmE aIVr h¡. Vmb Ed§ AVrV, AZmJV ñdam| H$m Cn¶moJ, EH$ hr VmZ ‘| H$B© b¶m| H$m Ho$ Xmo {deof H$maU h¢. àW‘ H$maU BgH$s {H«$¶mE§ ½dm{b¶a KamZo H$s {deofVm h¡. Cn¶moJ, EH$ hr VmZ ‘| H$B© Vmbm| H$m {‘lU ‘w»¶ {deofVmE§ Am¡a {ÛVr¶ BgH$s d¥hX 4. amJ {dñVma H$aVo g‘¶ {Vamo^md- Am{X B§Xm¡a KamZo H$s Hw$N> à‘wI {deofVmE± h¢. Am¡a emZXma {eî¶ naånam. BZ Xmo H$maUm| Ho$ Am{d^m©d Xem©Zo H$mo ½dm{b¶a KamZo ‘| {ZfoY B§Xm¡a KamZo Ho$ à‘wI hñVmja h¢-Am{‘a Im±, A{V[aº$ EH$ Am¡a ‘hËdnyU© H$maU h¡. dh ‘mZm h¡. ½dm{b¶a KamZo ‘| amJ ewÕVm na n§{S>V A‘aZmW, lrH$m§V ~mH$ao, JmoHw$ëVmogdr h¡ KamZm Am¡a Jm¶H$s H$m gå~ÝY. naånam, A{YH$ Omoa {X¶m OmVm h¡. ‘hmamO, A{OV qgh n|Q>b, ‘h|Ð Q>moHo$, qgh KamZm Am¡a Jm¶H$s ¶o VrZ gr{‹T>¶m§ Am¡a VrZ {dlm‘-ñWmZ h¢, {OÝh| nma H$a Ho$ hr h‘ 5. ½dm{b¶a KamZo H$s naånam ‘| A{YH$Va ~§Yw, H§$H$Zm ~¡ZOu, ‘wZra ImZ, am‘Zmam¶U, Jm¶H$ àM{bV amJ hr JmVo h¢. gwëVmZ ImZ, em§{V e‘m©, ~bXodamO d‘m©, g§JrV Ho$ nd©V {eIa na nhþ§MVo h¢. am‘ZrH$ qgh Ed§ A{OV Hw$‘ma Xmg Am{X. ½dm{b¶a KamZo H$s naånamJV Jm¶H$s H$mo hÔÿ 6. ½dm{b¶a KamZo H$s Jm¶H$s A˶§V gab Im§, hñgy Im§, ZËWy Im§ Zo nyU©V: AmË‘gmV Am¡a ñnï>Vm {bE hþE h¡ Am¡a Bg{bE g‘PZo ~mV H$a| "½dm{b¶a' KamZo H$s Vmo ½dm{b¶a ‘| AmgmZ h¡. àmMrZ H$mb go g§JrV H$m H|$Ð ahm h¡. ¶h {H$¶m Wm. hñgy Im§ H$m Jbm ‘Ywa Ed§ nVbm gy’$s g§V ‘mohå‘X Jm¡g H$m {R>H$mZm ahm h¡, Wm hr, ~hþV D$§Mo ñda ‘| {’$aZo dmbm Wm. g§¶‘, emo^m, ‘¶m©Xm, ^mar ^aH$‘nZ, ¶o ^r Ohm§ Jm¶H$ VmZgoZ Zo g§JrV H$s {ejm nmB© hÔÿ Im§ H$m Jbm Z {deof ~‹S>m, Z nVbm ½dm{b¶a »¶mb Jm¶H$s H$s {deofVmE§ h¢. Wr. ½dm{b¶a H$mo VmZgoZ H$s ZJar Ho$ Zm‘ go Wm. CZH$m Jbm J§^ra Wm. ZËWy Im§ H$m Jbm lmoVm BgH$s bmJ-S>mQ>, BgHo$ Voda Am¡a BgHo$ ^r OmZm OmVm h¡. ^maVr¶ g§JrV H$s na§nam ‘| ‹T>mbo ñda ‘| Jy§OZo dmbm, dOZXma Wm. AnZr AmË‘-gå‘mZ Ho$ H$bmË‘H$ àXe©Z go ~hþV ½dm{b¶a KamZo H$m ñWmZ A{ÛVr¶ h¡. ½dm{b¶a -AnZr AmdmO Ho$ AZwgma hr haoH$ Zo ~‹S>o à^m{dV hmoVo h¢. ¶hr H$maU h¡ {H$ AmO ^r H$m KamZm Y«wnX, Y‘ma, »¶mb, Q>ßnm, Rw>‘ar, ‘hå‘X Im§ H$s Jm¶H$s Ho$ EH$ EH$ A§J H$mo ½dm{b¶a H$s »¶mb Jm¶H$s CgHo$ JwUm| Ho$ gmܶ {H$¶m Wm. H$maU EH$ gd©loð>, J§^ra, emZXma »¶mb hÔÿ Im§, hñgy Im§, ZËWy Im§ H$s {eî¶ naånam Jm¶H$s ‘mZr OmVr h¡ {OgHo$ {bE h‘ ‘ahÿ‘ ^r ~hþV ~‹S>r Wr. BZ VrZm| ‘| go hñgy Im§ Zo hÔÿ Im§, hñgy Im§, VWm ZËWy Im§ Ho$ gX¡d ½dm{b¶a ‘| AnZr {eî¶ naånam H$mo ~‹T>m¶m F$Ur ah|Jo. {OZ‘| ~m~m Xr{jV, dmgwXod ~wAm Omoer, ½dm{b¶a H$m g§ñH¥$V, An^«§e, Am¡a I‹S>r XodVr ~wAm nam§Ono, Jwbo B‘m‘ Im§ Am{X. ~mobr Ho$ gm{h˶ ‘| ‘w»¶ ¶moJXmZ ahm h¡. ¶hm§ BZ‘| dmgwXod ~wAm Omoer Zo ½dm{b¶a naånam O¡Z gm{h˶ H$s g‘¥Õ na§nam ahr h¡. AmYw{ZH$ H$mo AnZo {eî¶ ~mbH¥$îU ~wAm BMbH$a§OrH$a CXÿ© Ho$ {dH$mg ‘| ’¡$¶mO ½dm{b¶ar H$m ¶moJXmZ Ûmam ‘hmamï´> ‘| àMm[aV {H$¶m. à{gÕ g§JrVk Ah‘ h¡. ‘wÁVa I¡am~mXr, Om{Zgma A»Va, n§. {dîUy {XJå~a nbwñH$a AmnHo$ hr {eî¶ OmdoX A»Va, {ZXm ’$mObr, dH$ma {gÔrH$s Wo. CÝhm|Zo ½dm{b¶a naånam H$mo ‘hmamï´> ‘| hr go boH$a Cfm IÞm H$m ½dm{b¶a H$s ‘mQ>r go Zht A{nVw gånyU© ^maVdf© ‘| àgm[aV {H$¶m, [aíVm h¡. ¶h [aíVm AQ>b {~hmar dmOnoB© Am¡a XmXam, JOb, VamZm, {ÌdmQ>, MVwa§J e¡{b¶m| Omo AmO ^r {dÚ‘mZ h¡. ½dm{b¶a KamZo H$s {ed‘§Jb qgh gw‘Z H$mo ^r AnZr n[a{Y ‘| Ho$ {bE »¶mV h¡. ½dm{b¶a KamZo Zo bmoH$ YwZm|, g§JrV naånam ‘| CñVmX {Zgma hþg¡Z Im§ gmh~ g‘oQ>Vm h¡. ½dm{b¶a ‘| Eogm ~hþV Hw$N> h¡ Omo Šbm{gH$s ê$nm| Am¡a nma§n[aH$ {d{^ÞVmAm| Ho$ Zo ½dm{b¶a naånam H$mo ½dm{b¶a ‘| hr {eî¶ CgH$s J§Jm O‘wZr VhOr~ d goHw$ba {‘OmO ‘ob go g§JrV H$m AZyR>m H$moe àñVwV {H$¶m h¡. naånam Ûmam Or{dV aIm h¡. H$m n[aM¶ XoVm h¡. d¡go Vmo ¶h gånyU© g¥{ï> hÔÿ Im§, hñgy Im§ Am¡a ZËWy Im§ H$s Jm¶Z g§JrV OJV ‘| gX¡d ¶h àíZ CR>Vm h¡ {H$ hr {ed Am¡a e{º$ Ho$ g§J‘ H$m AZhX ZmX e¡br H$mo h‘ ½dm{b¶a KamZo H$s Jm¶H$s H$hVo »¶mb Jm¶Z H$s naånam ‘| ½dm{b¶a KamZm hr h¡, na§Vw ^maV Am¡a {deofH$a BgH$m {Xb H$ho h¢. BgH$mo n[a‘m{O©V Am¡a {Z‘m©U H$aZo ‘| gd©loð> Š¶m| h¡? BgH$m H$maU h¡ CgH$s Hw$N> OmZo dmbo "‘ܶàXoe' ‘| g§JrV H$s ¶h ñda CÝh| naånam Am¡a KamZo Ho$ {gÕm§Vm| H$m hr {deofVmE§, Omo Bgo g§JrV na§nam ‘| A{ÛVr¶ bhar AnZo {d{eï> ê$n ‘| hr à{VÜd{ZV hmoVr uuu ghmam boZm n‹S>m. bIZD$ Ho$ Jwbm‘ agyb ~ZmVr h¢. h¡. Ho$ naånamJV g§JrV H$m AZwgaU H$aHo$ 1. ½dm{b¶a »¶mb Jm¶Z e¡br H$s gd©àW‘ ZËWZ nra~»e Zo ½dm{b¶a g§JrV naånam H$mo {deofVm h¡ Y«wdnX Jm¶Z e¡br H$s ‘m¡{bH$Vm ñWm{nV {H$¶m. AÀN>o {eî¶ hr Jwê$ naånam ‘ZmoO Hw$‘ma Ho$ AmYma na »¶mb H$s ~§{Xe àñVwV H$aZm. ¶y{Z¶Z Ymam H$mo dmñV{dH$ ê$n ‘| gwa{jV aIZo ‘| g‘W© hmoVo h¢ Am¡a Eogo {eî¶ H$mo V¡¶ma H$aZo H$s 2. Xÿgar {deofVm h¡ »¶mb H$s ~§{Xe Ho$ AÀN>o AmMm¶© go Anojm hmoVr h¡. {dÚmXmZ AZwgma hr Iwbr AmdmO ‘| AmH$ma ‘| Ambmn H$aZo dmbo Jwê$ Am¡a à{V^membr {eî¶ Ho$ hmoZo H$s àñVw{V. AmZ§X Hw$‘ma na hr "g§àXm¶' ¶m "KamZo' H$m OÝ‘ hmoVm h¡. 3. ½dm{b¶a KamZo H$s Jm¶H$s b¶ go EH$ê$nVm jo.H$m. ½dm{b¶a ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 47 ‘mohZ : X ìhmBQ> Q>mBJa KobI§S>, ~Kob gm‘«mÁ¶, ~Kobr ^mfm 4 ~ƒm| Ho$ gmW XoIr JB© h¡ ~Am¡a ‘mohZ, ¶o g^r AnZo Amn ‘| AZyR>o {Og‘| go 1 gµ’o$X a§J H$m h¡. h¢, Am¡a BZ g^r AZyR>o, A{ÛVr¶, AZwn‘ AJbo {XZ go Cgo nH$‹S>Zo Ho$ Am¡a {dbjUVm Ho$ ^§S>ma AmnH$mo ardm ‘| {bE EH$ gKZ ImoO A{^¶mZ àmá hmo gH$Vo h¢. gµ’o$X eoam| H$s YaVr ardm, Mbm¶m J¶m, {Og‘| S´>‘, Q´>§noQ> {Ogo {dœ Ho$ g^r gµ’o$X eoam| H$m CÒ‘ ñWb Am{X ~OmZo go boH$a em°Q>© ‘mZm OmVm h¡ Ed§ "‘mohZ' Eogm Zm‘, {OgHo$ ’$m¶a VH$ {H$E JE Wo. Bg ‘mohZ H$s nwÌr amYm go ‘mohZ H$m ‘oQ> H$am¶m ‘mܶ‘ go AmO h‘| eoam| H$s gw§XaV‘ àOm{V ImoO Ho$ Xm¡amZ ‘hmamO lr ‘mVªS> qghOr Zo {Oggo Mma gµ’o$X a§J Ho$ emdH$ àmá hþE AWm©V gµ’o$X eoam| H$mo XoIZo H$m gm¡^m½¶ àmá AnZo A{V{W¶m| Ho$ gmW Cg eoaZr Ed§ CgHo$ {OZH$m Zm‘ H«$‘e… amOm, amZr, ‘mo{hZr Am¡a hþAm h¡. ‘mohZ-X J«oQ> ìhmBQ> am°¶b ~§Jmb Xmo ~ƒm| H$m {eH$ma {H$¶m na§Vw gµ’o$X a§J gwHo$er aIm J¶m. amOm Am¡a amZr H$mo {X„r Q>mBJa, go Amn g^r H$m gmjmËH$ma H$amZo H$m ~ƒm CÝh| àmá Zht hþAm. CZHo$ n§Om| Ho$ {M{‹S>¶mKa O~{H$ ‘mo{hZr H$mo EH$ A‘ra go nhbo AmnH$mo gµ’o$X eoam| Ho$ ~mao ‘| g§{já {ZemZ H$m nrN>m H$aVo hþE do Cg ñWmZ na O‘©Z-A‘o[aH$Z H$mo Xo {X¶m J¶m Wm Am¡a OmZH$mar àXmZ H$aZm Mmhÿ±Jm. nhþ±Mo Ohm± eoaZr Ûmam ~ƒm| Ho$ ^moOZ Ho$ {bE gwHo$er H$mo JmoqdXJ‹T> Ho$ ‘hb ‘| hr ‘mohZ Ho$ EH$ {eH$ma {H$¶m J¶m Wm Ed§ AnZr ^yI ‘mohZ go ^r H$B© df© nhbo {dœ Ed§ ^maV ‘| gmW N>mo‹S> {X¶m J¶m Vm{H$ Am¡a ^r gµ’o$X a§J {‘Q>mZo Ho$ {bE dh gµ’o$X N>moQ>m ~ƒm Cg gµ’o$X eoam| H$mo XoIm J¶m h¡ Ed§ CZH$m {eH$ma Ho$ eoa àmá hmo gH|$. Bg àH$ma go Xþ{Z¶m^a OJh na ‘m¡OyX g§H$ar Jw’$m ‘| Kwgm hþAm Wm. ^r {H$¶m J¶m h¡. "AH$~aZm‘m' ‘| ½dm{b¶a Ho$ {M{‹S>¶mKam| Ed§ A{^ajm ‘| aIo JE g^r ‘hmamOm Ûmam Cgo nH$‹S>Zo Ho$ {bE bH$‹S>r Ho$ Amg-nmg 2 gµ’o$X eoam| H$mo 1561 ‘| gµ’o$X eoa ‘mohZ Ho$ hr ~«rS> h¢. XoIo OmZo H$m {OH«$ h¡, BgHo$ Abmdm Ag‘, Ho$ EH$ qnOao H$m {Z‘m©U H$a Cg‘| nrZo hoVw gµ’o$X eoam| H$mo Xþ{Z¶m ^a ‘| CgH$s gw§XaVm CÎmaàXoe, {~hma, C‹S>rgm, PmaI§S>, ‘ܶ- nmZr H$m à~§Y {H$¶m J¶m Ed§ Cgo Cg g§H$ar Ed§ Xþb©^Vm Ho$ H$maU CÝh| H¡$X ‘| hr aIm àXoe Ho$ H$B© ñWmZm| na gµ’o$X eoam| H$mo XoIm Jw§’$m Ho$ XadmOo na aI {X¶m J¶m. dh gµ’o$X OmVm h¡. eoam| H$s àOm{V ‘| Ho$db 0.01% J¶m Ed§ CZH$m {eH$ma {H$¶m J¶m Wm. nyd© a§J H$m N>moQ>m ~ƒm O~ nmZr nrZo hoVw Cg gµ’o$X a§J Ho$ h¢. ZoeZb {OAmoJ«m{’$H$ M¡Zb ‘| eoam| H$m {eH$ma Am‘ ~mV Wr Ed§ {eH$ma qnOao ‘| Am¶m Vmo Cgo nH$‹S> {b¶m J¶m. Ûmam ^r 1970 ‘| J«oQ> µOy Am°’$ X dëS>© H$s Ho$ Cnam§V CZH$m [aH$m°S>© aIZo hoVw Bgo bm°J Cgo nH$‹S>Zo Ho$ ~mX ‘hmamO Cgo AnZo 150 ~yH$ ‘| XO© {H$¶m OmVm Wm, Bg H$maU go H$‘am| Ho$ ‘hb ‘| bo AmE Ed§ Cgo EH$ ~‹S>o ûm§¥Ibm ‘| "boO|S> Am°’$ ‘mohZ' Zm‘ go ‘mohZ h‘| BZHo$ {eH$ma H$s OmZH$mar àmá hmo nmB© go hm°b ‘| aIm J¶m Ohm± go VrZ {XZm| Ho$ H$s H$hmZr H$m àgmaU {H$¶m J¶m Wm. 1970 h¡. Bgr H«$‘ ‘| 1920 go 1930 Ho$ ~rM ~mX dh ^mJ {ZH$bm. Cgo nwZ… nH$‹S>Zo hoVw ‘| hr ‘mohZ Ûmam 20 df© H$s AdñWm ‘| {g’©$ {~hma ‘| hr 15 go A{YH$ gµ’o$X eoam| A{^¶mZ Mbm¶m J¶m {OgHo$ Xm¡amZ CgHo$ AmIar gm§g br JB© Ed§ CgH$m {hÝXÿ ar{V H$m {eH$ma {H$¶m J¶m Wm. {Xg§~a 1915 ‘| gmW H$B© qhgH$ P‹S>n hþB© Am¡a dh nH$‹S>m [admO Ho$ VhV A§{V‘ g§ñH$ma {H$¶m J¶m. AWm©V ‘mohZ Ho$ nH$‹S>o OmZo go 36 gmb nyd© J¶m {OgHo$ Cnam§V Cgo nwZ… Cg hm°b H$s ‘mohZ Ho$ gå‘mZ ‘| ‘ܶàXoe emgZ Ûmam ardm [a¶mgV Ho$ ‘hmamOm lr Jwbm~ qgh Or ‘aå‘V H$amH$a VmC‘« aIm J¶m. ardm Ho$ nmg hr ‘wHw§$Xnwa {M{‹S>¶mKa Ed§ ìhmBQ> Q>mBJa g’$mar H$m {Z‘m©U H$am¶m J¶m Ûmam EH$ gµ’o$X eoa H$mo nH$‹S>m J¶m Wm Omo Bg eoa H$m Zm‘ ‘hmamO Ûmam "‘mohZ' aIm h¡, Ohm± H$B© gµ’o$X eoa AnZo Z{Zhmb ‘| bJ^J 2 df© H$s Am¶w H$m Wm. Bgo ‘hmamOm J¶m, {Ogo dV©‘mZ ‘| {dœ ‘| {OVZo ^r gµ’o$X Iob-Hy$X aho h¢. ‘mohZ A§{V‘ gµ’o$X eoa Wm Zo 5 dfm] VH$ AnZo ‘hb ‘| H¡$X H$a aIm eoa h¢ CZH$m OZH$ ‘mZm OmVm h¡. CgH$s Omo {H$ O§Jbm| ‘| OÝ‘m Bg{bE dh dmñVd Ed§ BgHo$ Cnam§V CgH$s Imb H$mo qH$J Om°O© gw§XaVm Am¡a gµ’o$X a§J Ho$ eoam| H$mo nmZo Ho$ ‘| EH$ boO|S> Wm. uuu H$mo ^maV H$s dµ’$mXmar Ho$ g~yV Ho$ Vm¡a na {bE ‘hmamOm Ûmam ‘mohZ H$mo AnZo JmoqdXJ‹T> ^oOm J¶m Wm. pñWV ‘hb ‘| EH$ eoaZr, {OgH$m Zm‘ ~oJ‘ ‘B© 1951 ‘| ardm Ho$ ‘hmamO lr ‘mVªS> Wm Ho$ gmW ‘mohZ H$mo ‘oQ> H$am¶m, {Oggo qgh Or O§Jbm| ‘| {eH$ma H$a aho Wo, {Og Mma emdH$ hþE na§Vw do g^r ^yao a§J Ho$ Wo. ‘h|Ð lrdmñVd Xm¡amZ CÝh| gyMZm {‘br H$s EH$ eoaZr AnZo nwZ… CÝhmoZ| BZ Mmam| ‘| go EH$ eoaZr AWm©V jo.H$m. ardm

48 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 ½dm{b¶a H$m qg{Y¶m KamZm {Y¶m n[adma EH$ Eogm amOKamZm Bg XþIX g‘mMma H$mo gwZ H$a ‘hmXOr ~pëH$ qgh¡, {OgZo ‘wµJbm| Ho$ emgZ go boH$a qg{Y¶m Zo goZm g{hV {X„r H$s Va’$ Hy$M AnZo- 1857 H$m ~JmdV H$mb ^r XoIm h¡. 1947 H$s Am¡a H$Xra~»e H$mo ~§Xr ~ZmH$a ~mXemh AnZo Ho$ ~mX ~oeH$ qhXþñVmZ ‘| amOemhr H$mo ˜Ë‘ H$mo Nw>‹S>m {b¶m. H$Xra~»e H$mo ~mXemh Ho$ gm‘«mÁ¶ H$aHo$ bmoH$V§Ì H$mo bmJy H$a {X¶m J¶m, na hdmbo H$a Ho$ ‘hmXOr qg{Y¶m bm¡Q> JE. BgHo$ H$mo ~MmZo BgHo$ ~mdOyX AmO ^r H$B© amOn[adma AnZm ~mX ~mXemh Zo H$Xra~»e H$mo H¡$X H$aHo$ Ho$ {bE ApñVËd ~Zm¶o hþE h¢, {OZ‘| go Hw$N> amOZr{V VrZ ‘hrZo VH$ CgHo$ eara H$m ha A§J H$mQ> b‹S> aho ‘| g{H«$¶ hmo JE, Vmo Hw$N> g‘mO godm ‘| bJ H$a noQ>r ‘| ~§X H$aZo H$s gOm gwZmB©. O~{H$ Wo. BgHo$ JE. Eogo hr amOn[admam| ‘| go EH$ h¡ ½dm{b¶a H$Xra~»e Ho$ n[adma dmbm| Zo ^mJ H$a ‘amR>m| {bE H$m qg{Y¶m n[adma. {OgH$s amOZ¡{VH$ n¡R> H$s eaU br. {~«{Q>e amOñWmZ go boH$a ‘ܶ àXoe Am¡a ‘hmamï´> gaH$ma Zo VH$ ’¡$br hþB© h¡. qg{Y¶m n[adma Ho$ B{Vhmg ‘hmXOr qg{Y¶m H$s ¶o ‘XX EH$ Hy$Q>Zr{VH$ O¶mOramd qg{Y¶m H$mo Om°O© H$s Cnm{Y Xr, H$s O‹S>| ‘wµJbH$mb go Ow‹S>r hþB© h¢. Mmb H$s Vah ^r H$m‘ H$a JB© Am¡a ‘wµJb amOñWmZ Ho$ amOnyVm| H$mo N>mo‹S> H$a ‘hmamï´> Ho$ Omo B§½b¢S> Ho$ amOm H$m Zm‘ Wm. B{Vhmg H$s ‘mZ|, Vmo IwX ‘wµJb ^r qg{Y¶m ‘amR>m| H$s Vaµ’$ AnZm ܶmZ bJmZo bJo. 1947 ‘| ^maV Ho$ AmµOmX hmoZo Ho$ ~mX n[adma Ho$ F$Ur aho h¢. 1857 Ho$ ~mX O~ qg{Y¶m n[adma Ho$ gXñ¶m| Zo AnZr-AnZr ~hmXþaemh µO’$a H$s ‘m¡V Ho$ ~mX ‘wµJb 1857 go nhbo ^r O~ qg{Y¶m amOKamZo na H$‘Omoa hmoZo bJo, Vmo Am¡a§JµOo~ Ho$ nanmoVo A§J«oOm| Zo AnZm A{YH$ma H$a {b¶m, V~ ^r BÀN>m Am¡a Z¡{VH$Vm Ho$ AmYma na AbJ- emh Amb‘Jra {ÛVr¶ Ho$ Jwbm‘ H$Xra~»e Bg n[adma Zo hma Zht ‘mZr. 1843 AmVo- AbJ nm{Q©>¶m| H$mo MwZm Am¡a CZH$m {hñgm amo{h„m Zo ~mXemh go ~JmdV H$a Xr Am¡a {X„r AmVo qg{Y¶m Zo 3 ~ma A§J«oOm| Ho$ {˜bmµ’$ ~Z JE. BgHo$ ~mdOyX dmo AnZr Hy$Q>Zr{V go Ho$ bmb {H$bo na H$ãOm H$a {b¶m. ¶wÕ H$s KmofUm H$s, hmbm§{H$ CÝh| Agbr AnZm amOn[adma ~MmZo ‘| H$m‘¶m~ aho. ‘Ja H$Xra~»e ¶ht Zht éH$m. emhr ˜µOmZm H$m‘¶m~r 1843 ‘| ‘hmamï´> Ho$ gh¶mo{J¶m| H$s dV©‘mZ ‘| Á¶mo{Vam{X˶ qg{Y¶m, qg{Y¶m byQ>Zo Ho$ ~mX CgZo ~mXemh H$s Am§I| ’$mo‹S> ‘XX go {‘br. n[adma Ho$ ‘w»¶ d§eO Ho$ ê$n ‘| ½dm{b¶a Xt Am¡a ‘{hbmAm| H$mo ~§Xr ~Zm H$a CZHo$ 1857 ‘| O¶mOramd qg{Y¶m AnZo gm‘«mÁ¶ {Obo ‘| ñWm{nV h¢. uuu gmW ~bmËH$ma {H$¶m. H$Xra~»e Ho$ µOwë‘m| H$mo ~MmZo Ho$ {bE A§J«oOm| H$s ‘XX H$aZo Ho$ H$m Iob bJmVma 3 ‘hrZo, V~ VH$ Mbm, O~ {bE {dde Wo. ¶hm§ O¶mOramd qg{Y¶m H$ht VH$ {H$ ¶o ˜~a ½dm{b¶a Ho$ ‘hmXOr qg{Y¶m go ^r µJbV ‘mby‘ Zht hmoVo, Š¶m|{H$ Cg g‘¶ {h‘m§ew nmQ>H$a VH$ Zht nhþ§Mr. Xoe Ho$ bJ^J g^r KamZo qhXþñVmZ H$mo Zht, jo.H$m., ½dm{b¶a ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 49 춧OZ

‘w±h ‘| nmZr bo AmE±Jo B§Xm¡a Ho$ 춧OZ aV H$m öX¶ ñWb h¡, ‘ܶ àXoe Am¡a {‘b OmEJr, na Bg‘| ^r Hw$N> ñWmZm|/XþH$mZm| ‘ܶ àXoe H$s ì¶mdgm{¶H$ amOYmZr H$m Zm‘ MbVm h¡ O¡go àem§V/a{d Aënmhma/ ^mh¡ B§Xm¡a, Omo AmO gmao Xoe ‘|, ñdÀN>Vm ‘| O¡Z {‘R>mB© ^§S>ma (OoE‘~r) Am{X. Cgr Vah à{g{Õ hm{gb H$a MwH$s h¡. B§Xm¡a, nhbo go PÞmQ>oXma (VrIo) ImZo Ho$ em¡H$sZ bmoJm| ‘| nyao Xoe ‘| AnZo ImZ-nmZ Am¡a ñdmX Ho$ {bE Cgb-nmohm ~hþV bmoH${චh¡. H$B© bmoJm| Zo OmZm OmVm h¡. ^moOZ Vmo ‘Zwî¶ H$s ‘yb^yV Obo~r ‘| ‘hmaW hm{gb H$a aIr h¡, O¡go Amdí¶H$Vm h¡. A‘y‘Z h‘mao Xoe ‘| ha àXoe gam’$m H$s ‘mdo H$s ‘moQ>r Obo~r/O¡Z {‘R>mB© H$o ^moOZ H$s AnZr hr g§ñH¥${V Am¡a {deofVm ^§S>ma H$s Ho$ga H$s Obo~r. h¡. ^maVr¶ AnZr ^moOZ {à¶Vm Ho$ H$maU ¶y± Vmo Ja‘ g‘mogo, H$Mm¡ar nyao {XZ, nyao eha AbJ ZOa Am OmVo h¢. B§Xm¡ar bmoJm| H$m ñdmX ‘| CnbãY ahVo h¢ na Bg‘| ^r ha ñWmZ ào‘ AZyR>m hr h¡, MQ>nQ>o/‘rR>o ñdm{Xï> ^moOZ Ho$ g‘mogo, H$Mm¡ar H$m AnZm ñdmX h¡. ^bm Ho$ {bE {H$VZr ^r Xÿar V¶ H$a gH$Vo h¢. Bg dht Amby, dht ‘y§J H$s Xmb na amO~‹S>m Ho$ eha ‘| ì¶mnmar ^r dht {Q>H$ nmVo h¢ {OÝhm|Zo, H$moZo dmbo Ho$ g‘mogo H$m ñdmX {nN>bo 70 bmoJm| H$s ZãO H$mo nhMmZ H$a AnZo CËnmX ‘| gmbm| go Zht ~Xbm h¡. "{dO¶ MmQ> hmCg' Cg ñdmX H$m g‘mdoe H$a {b¶m h¡. gmW hr, H$s ‘Q>a H$s H$Mm¡ar, Amby no{Q>g H$m AnZm Omo ñdmX EH$ H$s XþH$mZ H$m h¡ dmo ñdmX Xÿgar ñdmX h¡. H$Mm¡ar ‘y§J H$s Xmb H$s, ‘Q>a H$s, XþH$mZ ‘| Zht {‘boJm. ¶m ¶y± H$h| {H$, ñdmX ^wÅ>o H$s Ed§ Amby H$s-O¡go Mmho {‘b OmEJr H$s ‘hmaW hm{gb H$a, AnZr {d{eï> nhMmZ na AbJ-AbJ XþH$mZ H$m AbJ ñdmX h¡. ~Zm H$a bmoJm| Ho$ {Xbm| ‘| amO H$a aho h¢. bmb ~mëQ>r H$s H$Mm¡ar, a{d Aënmhma H$s B§Xm¡a hr EH$ Eogm eha h¡, Ohm± ha nha ‘| H$Mm¡ar, H$moR>ar ‘mH}$Q> H$s H$Mm¡ar-ha H$Mm¡ar AmnH$s jwYm V¥{á H$s Om gH$Vr h¡. Mmho {XZ H$m AnZm AbJ ñdmX h¡. H$m H$moB© nha hmo ¶m amV H$m. Am‘Vm¡a na em‘ H$s MmQ> Mm¡nmQ>r Ho$ {bE H$moQ>© Ho$ nmg H$s bmoJ {XZ Ho$ àW‘ nha H$m Ama§^ nmohm Obo~r Jbr/Q>mda Mm¡amhm/{dîUwnwar amoS> Am¡a N>ßnZ Ho$ gmW H$aVo h¢, ~hþV gñVm, ghO CnbãY XþH$mZ g~go ‘w»¶ h¢. Om°Zr hm°Q> S>mJ, {dO¶ ZmíVm h¡ nmohm Obo~r! BgH$s Jy±O A{‘Vm^ MmQ> hmCg, O¡Z {‘R>mB© ^§S>ma Am¡a AZoH$ N>moQ>r ~ƒZOr Zo AnZo gdm©{YH$ bmoH${චemo ~‹S>r XþH$mZo h¢. AJa AmnH$mo nmd^mOr ImZm "H$m¡Z ~ZoJm H$amo‹S>n{V' ‘| Jw§Om¶‘mZ H$a Xr ng§X h¡ Vmo YoZw ‘mH}$Q> H$s AJ«dmb ñdrQ²g h¡. hmbm§{H$ nmohm-Obo~r nyao eha ‘| AmnH$mo Ho$ gm‘Zo H$s nmd^mOr H$mo Oê$a ¶mX apIE. {M‘Z ~mJ Ho$ ’$m’$‹S>o H$‹S>r H$m AnZm hr ñdmX h¡. amV H$mo AmR> ~Oo Ho$ ~mX bJZo dmbo gam’$m ~mOma H$s Vmo emo^m hr {Zambr hmoVr h¡. Omo ^r B§Xm¡a AmVm h¡ EH$ ~ma gam’o$ Ho$ ñdm{Xï> 춧OZ H$m AmZ§X boZo H$m bmo^ g§daU Zht H$a nmVm, R>§S> Ho$ {XZm| ‘| {‘bZo dmbo Ja‘m-Ja‘ 50 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 "JamSw>' H$m MQ>nQ>m ñdmX R>§S> H$mo Xÿa ^Jm XoVm A§JyaXmZo, ‘Ywa‘ ñdrQ²g, {‘lr H$s {‘R>mB¶m±, h¡. gam’$m ~mOma Ohm± {XZ ‘| Omoer Ho$ Xhr ^wÅ>o Ho$ bÈz>, gam’$m Ho$ ‘mbnyE, n¥ÏdrbmoH$ d‹S>o/^wÅ>o H$m {H$g Am¡a ZmJmoar H$s "{eH§$Or' Am¡a amOh§g Ho$ Xmb ~m’$bo H$s Wmbr. Ho$H$ H$m AmH$f©U hmoVm h¡. ¶y± ^r AJa AmnZo B§Xm¡a E§S> H«$mâQ>, {g‘r, gobo{~«{Q>, µ’¢$Q>ogr Ho$ Ho$H$ AmH$a BZ XmoZm| H$m AmZ§X Zht {b¶m Vmo {’$a ˶m¡hmam| H$m ñdmX ~‹T>mZo ‘| g~go D$na h¢. AmnH$m B§Xm¡a OmZm gmW©H$ Zht hþAm. bñgr B§Xm¡a AnZo doO hr Zht ~pëH$ ZmZdoO ImZo Am¡a {eH§$Or d¡go Vmo g^r OJh {‘bVr h¢ na Ho$ {bE ^r OmZm OmVm h¡. dht AmBgH«$s‘/ ZmJmoar H$s {eH§$Or EH$ ~ma nrZo Ho$ ~mX CgHo$ bñgr/Á¶yg/~’© H$m Jmobm/AmBgH«$s‘ gmoS>m ñdmX H$mo Amn H$^r Zht ^yb gH$Vo. Am¡a g~go ‘hËdnyU© nmZ! ImZm ImZo Ho$ ~mX BZ g~go ~‹T>H$a B§Xm¡a OmZm OmVm h¡, AnZr nmZ ImZo Ho$ em¡H$sZ Xmo Mma Xg {H$bmo‘rQ>a gm¡ go ^r A{YH$ Vah Ho$ Z‘H$sZ Ho$ {bE, H$m M¸$a bJm boZo ‘| H$moB© naoemZr AZw^d gXr god, aVbm‘r god, bm¢J H$s god, bhgwZ Zht H$aVo. B§Xm¡a ‘| ‘ëhmaJ§O joÌ ‘| gmJa H$s god go boH$a PÞmQ> god VH$ IÅ>o ‘rR>o Á¶yg g|Q>a AnZo {d{^Þ Á¶yg hr Zht daZ new {‘ŠñMa go boH$a MQ>nQ>o B§Xm¡ar {‘ŠñMa VH$ ào‘ Ho$ {bE ^r à{gÕ h¡. AZ{JZV ñdmX Ho$ AZ{JZV {‘ŠñMa, Aݶ B§Xm¡a ‘| EH$ àWm Am‘ hmo JB© h¡. a{ddma H$s {^Þ-{^Þ àH$ma Ho$ Z‘H$sZ ‘| go Amn AnZo em‘ A{YH$Va bmoJ amV H$m ImZm ~mha hr ñdmX Ho$ AZwgma MI H$a MwZmd H$a gH$Vo h¢. ImVo h¢ Am¡a g^r hmoQ>bm|, aoñQ>moa|Q>m| ‘| doqQ>J àH$me/aVZ/AJ«dmb/AnZm ñdrQ²g/‘h|Ð/ MbVr h¡. Mmho {’$a eha Ho$ ~mha Ho$ µµµµTm~o hm| O¡Z {‘R>mB© ^§S>ma/hm°Q> {Mßg/ZH$mo‹S>m/{‘lr ¶m eha Ho$ ~rM ~gr hmoQ>b|, g^r Ho$ ImZo H$s ~‹S>o Zm‘MrZ Z‘H$sZ dmbm| H$s AZoH$ XþH$mZ| AbJ-AbJ nhMmZ h¡. B§Xm¡a EH$ Eogm eha h¢, Omo Ja‘m-Ja‘ Z‘H$sZ H$s H$µTmB© XþH$mZ h¡ Omo AmnH$mo ImZo H$m AmZ§X boZm grIm XoVm Ho$ ~mha bJm H$a AmnH$mo VmOm Z‘H$sZ ImZo h¡. ImZm {g’©$ noQ> ^aZo Ho$ {bE Zht Im¶m OmVm Ho$ {bE ~mܶ H$a XoVo h¢. Amn VmOm god H$s ~pëH$ ¶h ñdmX H$s Cg Xþ{Z¶m ‘| bo OmVm h¡ Iwe~y go ~M H$a {ZH$b hr Zht gH$Vo. ¶hr Ohm± go bm¡Q>Zm Zm‘w‘{H$Z hr Zht ‘wpíH$b ^r Zht, H$moR>ar ‘mH}$Q> Ho$ "grHo$ ^wÅ>o', "’«y$Q> MmQ>' h¡. uuu H$m AnZm ‘Om h¡. gm~wXmZm pIM‹S>r/gm~wXmZo Ho$ ~‹S>o ImZo Ho$ {bE {H$gr d«V ¶m Cndmg H$s Oê$aV Zht h¡. Q>mda Mm¡amhm, qgYr H$m°bmoZr Ho$ Xmb nH$dmZ, E ~r amoS> Ho$ ‘y§J Ho$ ^{OE apí‘ ~mbm Jwám ^r H$m’$s à{gÕ h¢. jo.H$m., B§Xm¡a Z‘H$sZ H$s hr Vah {‘R>mB© ImZo ‘| Amn H¡$go nrN>o ah gH$Vo h¢? JrVm ^dZ Ho$ agJw„o, ‘amo{R>¶m Ho$ Ja‘ {gHo$ ‘mdo Ho$ no‹S>o, amO~m‹S>m Mm¡amhm Ho$ Ho$e[a¶m no‹S>o, erVb Am¡a Zo‘m H$s JµOH$, gm±R>m ~mOma H$s ’o$Zr/‘ŠIZ ~‹S>o/ Koda, AJ«dmb ñdrQ²g H$s {‘R>mB¶m± Am¡a amOñWmZr bÈz>, ‘bmB© Koda, AÞnyUm© Ho$

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 51 {bE A^¶maʶ 15 Aºy$~a go Iwb OmVm h¡ ‘ܶ àXoe H$m nhbm amï´>r¶ CÚmZ VWm 30 OyZ Ho$ H$ar~ ‘mZgyZ Ho$ AmJ‘Z Ho$ gmW ~§X hmoVm h¢. bmoJ ~mK Am¡a O§Jb Ho$ Aݶ Ord O§VwAm| H$mo XoIZo d àH¥${V H$m AmZÝX boZo Ho$ {bE ¶hm± AmVo h¢ Am¡a BgHo$ H$mÝhm {bE g~go AÀN>m VarH$m h¡ {Oßgr g’$mar. h ^maV H$m EH$ à‘wI amï´>r¶ CÚmZ H$mÝhm E{e¶m Ho$ g~go gwaå¶ Am¡a Iy~gyaV EH$ {Oßgr ‘| 6 bmoJm| H$mo ^«‘U H$s AZw‘{V ¶h¡. ‘ܶ àXoe AnZo amï´>r¶ nmH$m] Am¡a dݶOrd [aOdm] ‘| go EH$ h¡. Q>mBJam| H$m Xr OmVr {Oggo do àH¥${V H$m AmZ§X bo gHo$ O§Jbm| Ho$ {bE à{gÕ h¡. ¶hm§ H$s àmH¥${VH$ ¶h Xoe na^jr Am¡a {eH$ma XmoZm| Ho$ {bE Am¡a CZHo$ àmH¥${VH$ Ka ‘| O§Jbr OmZdam| H$mo gwÝXaVm Am¡a H$mÝhm, n¶©Q>H$m| Ho$ ~rM h‘oem AmXe© OJh h¡. ¶hm§ H$s g~go ~‹S>r {deofVm XoI gH$Vo h¢. Iwbo Kmg H$m ‘¡XmZ h¡, Ohm§ H$mbm {haZ, hr AmH$f©U H$m Ho$ÝÐ ahr h¡. H$mÝhm eãX g’$mar ^«‘U 2 ^mJm| ‘| gw~h Am¡a Xmonha ~mahqghm, gm§^a Am¡a MrVb H$mo EH$ gmW H$Zhma go ~Zm h¡ {OgH$m ñWmZr¶ ^mfm ‘| H$mo X¡{ZH$ Am¶mo{OV H$s OmVr h¡, ~wYdma H$mo XoIm Om gH$Vm h¡. ~m§g Am¡a Q>rH$ Ho$ d¥j AW© {MH$Zr {‘Å>r h¡. ¶hm§ nmB© OmZo dmbr em‘ Ho$ g‘¶ A^¶maʶ n¶©Q>Z Ho$ {bE ~§X BgH$s gwÝXaVm H$mo Am¡a ~µTm XoVo h¢. {‘Å>r Ho$ Zm‘ go hr Bg ñWmZ H$m Zm‘ H$mÝhm ahVm h¡. g’$mar H$m AmZ§X CR>mZo Ho$ {bE n‹S>m. BgHo$ Abmdm EH$ ñWmZr¶ ‘mݶVm ¶h B{Vhmg Ho$ nhby àdoe na{‘Q> ~wH$ {H$¶m OmZm Amdí¶H$ h¡. ahr h¡ {H$ O§Jb Ho$ g‘rn Jm§d ‘| EH$ {gÕ ¶h CÚmZ ‘§S>bm Am¡a ~mbmKmQ> XmoZm| {Obm| àdoe na{‘Q> AnZo Qy>a Am°naoQ>a ¶m Amdmg MPONLINE H$s nwéf ahVo Wo. {OZH$m Zm‘ H$mÝdm Wm. H$hm Ho$ ~rM ‘| AmVm h¡. Bg CÚmZ H$mo 1879 àXmVm Ho$ ‘mܶ‘ go ¶m grYo do~gmBQ> go ~wH$ {H$¶m Om gH$Vm h¡. O§Jb OmVm h¡ {H$ CÝht Ho$ Zm‘ na H$mÝhm Zm‘ n‹S>m. ‘| Ama{jV dZ VWm 1933 ‘| dݶOrd A^¶maʶ Kmo{fV {H$¶m J¶m Am¡a ¶h 1973 Am¡a OmZdam| H$mo g‘PZo ‘| ‘XX hoVw àdoe H$mÝhm Ord OÝVwAm| Ho$ g§ajU Ho$ {bE ‘| Bgo amï´>r¶ CÚmZ Kmo{fV {H$¶m J¶m. ‘¡H$b Ûma na dZ {d^mJ Ûmam EH$ JmBS> {X¶m OmVm {d»¶mV h¡. ¶h AbJ-AbJ àOm{V¶m| Ho$ H$s nhm‹S>r ‘| pñWV H$mÝhm amï´>r¶ CÚmZ bJ^J h¡. ¶hm§ g’$mar Mma OmoZ ‘| hmoVr h¡ H$mÝhm, newAm| H$m Ka h¡. ê$S>¶mS>© {H$nqbJ H$s à{gÕ 940 dJ© {H$.‘r. ‘| ’¡$bm hþAm h¡. AJa ¶hm± {H$gbr, gahr VWm ‘w¸$s. {H$Vm~ Am¡a Ymamdm{hH$ O§Jb ~wH$ H$s ^r H$mnwam BbmH$m Omo‹S>m OmE Vmo BgH$m Hw$b joÌ Orn g’$mar gw~h Am¡a Xmonha H$mo àXmZ H$s àoaUm Bgr ñWmZ go br JB© Wr. nwñVH$ ‘| 1945 {H$.‘r. hmo OmVm h¡. H$mÝhm joÌ ~¡Jm OmVr h¡. Orn ‘ܶ àXoe n¶©Q>Z {dH$mg d{U©V ¶h ñWmZ ‘moJbr, ~Jram, eoaImZ Am¡a Jm|S> Am{Xdm{g¶m| H$m {Zdmg ahm h¡. H$m¶m©b¶ go {H$amE na br Om gH$Vr h¡. H¡$ån Am{X nmÌm| H$m {Zdmg ñWb h¡. ¶h joÌ Kmo‹S>o H$mÝhm Ho$ O§Jbm| H$m ñWmZr¶ bmoH$ JmWm ‘| ‘| ê$H$Zo dmbm| H$mo AnZm dmhZ Am¡a JmBS> bo Ho$ n¡am| Ho$ AmH$ma H$m h¡ Am¡a ¶h h[aV joÌ H$B© OJh, ‘w»¶V… {eH$ma Ed§ {eH$m[a¶m| H$s OmZo H$s AZw‘{V h¡. gVnw‹S>m H$s nhm{‹S>¶m| go {Kam hþAm h¡. 1879- H$hm{Z¶m| ‘| C„oI AmVm h¡. bngr H$~« Zm‘H$ ~mKm| H$mo ZOXrH$ go XoIZo Ho$ {bE n¶©Q>H$m| H$mo 1910 B©gdr VH$ ¶h joÌ A§J«Om| Ho$ {eH$ma ñWmZ ‘| bngr Zm‘H$ {eH$mar H$m ñ‘maH$ h¡ hmWr H$s gdmar H$s gw{dYm Xr JB© h¡. BgHo$ H$m ñWb Wm. new n{j¶m| H$mo g§a{jV {H$¶m {OgHo$ {bE H$hm OmVm h¡ {H$ dh ~hþV ‘hmZ {bE grQ> H$s ~wqH$J H$aZr hmoVr h¡. BZH$s J¶m h¡. bJ^J {dbwá hmo MwH$s ~mahqghm H$s {eH$mar Wm. godmE§ gw~h Ho$ g‘¶ àmá H$s Om gH$Vr h¢. àOm{V¶m§ ¶hm§ Ho$ dmVmdaU ‘| XoIZo H$mo {‘b H$mÝhm ZoeZb nmH©$ Am¡a Q>mBJa [aOd© O§Jbm| ~mahqgJm H$mÝhm H$m à{V{Z{YËd H$aVr OmVr h¢. Ho$ amOm-~mK Ho$ {bE à{gÕ h¡. n¶©Q>Z Ho$ h¡ Am¡a ¶hm§ ~hþV à{gÕ h¡. H${R>Z µO‘rZr

52 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 n[apñW{V¶m| ‘| ahZo dmbm ¶h A{ÛVr¶ OmZda Q>rH$ Am¡a ~m§gm| go {Kao hþE {demb Kmg Ho$ Ralamandal ‘¡XmZm| Ho$ ~rM ~go hþE h¢. ~rg gmb nhbo Wildlife Sanctuary go ~mahqgJm {dbwá hmoZo H$s H$Jma na Wo. f we search for the must visit place in as Passeriformes can be found to be IIndia, then Indore holds its position a dominant species while 9 species bo{H$Z Hw$N> Cnm¶m| H$mo AnZmH$a CÝh| ~Mm on apogee. It is a must visit weekend of Raptors were recorded at the {b¶m J¶m. {Xgå~a ‘mh Ho$ A§V go OZdar Ho$ gate way from Bhopal, not just to visit sanctuary. Apart from these bird ‘ܶ VH$ ~mahqgJm| H$m àOZZ H$mb ahVm h¡. its historical places but because of its species, and patched with grasslands natural significance. Even though Indore covered with rich forests, it is home Bg Ad{Y ‘| BÝh| ~ohVa Am¡a ZµOXrH$ go XoIm is famous for its royal places and other to animals such as leopard, blue bull, Om gH$Vm h¡. ~mahqgJm nmE OmZo dmbm ¶h ancient buildings, it is still a weekend barking deer, sambar and Jarak. Teak, ^maV H$m EH$‘mÌ ñWmZ h¡. destination for the nature lovers and eucalyptus, Sajan and bamboo are the photographers to frame the beauty of its main trees found here in Ralamandal. H$mÝhm g§J«hmb¶ ‘| H$mÝhm H$m àmH¥${VH$ lakes and natural surroundings, spread A hunting hut is found and believed to in the form of forests, green vegetation be built by the holder's state in the year B{Vhmg g§{MV h¡. ¶h g§J«hmb¶ ¶hm§ Ho$ and rich wildlife. Wildlife traditionally 1905 which has now been transformed emZXma Q>mBJa [aOd© H$m Ñí¶ àñVwV H$aVm means undomesticated animals species into an the information centre. One h¡. BgHo$ Abmdm ¶h g§J«hmb¶ H$mÝhm H$s but now a day wildlife includes all the of the main attractions in this wildlife plants, fungi and organisms that grow sanctuary is the chitals. Chital also ê$naoIm, joÌ H$m dU©Z Am¡a ¶hm§ Ho$ dݶOrdm| or live in a wild place. known as spotted Deer or axis deer are the main attraction in this forest family ‘| nmB© OmZo dmbr {d{dYVmAm| Ho$ {df¶ ‘| Ralamandal wildlife sanctuary is of Ralamandal. Chital lives in grasslands OmZH$mar àXmZ H$aVm h¡. located in the heart of Madhya and forest in this sanctuary and stands Pradesh, Indore. Established in 1981 to 90 to 95 inches at the shoulder. Its H$mÝhm ‘| Eogo AZoH$ Ord OÝVw {‘b OmE§Jo Omo conserve the natural beauty arena, this spotted coat is reddish brown from the sanctuary is a home of 100 species of Xþb©^ h¢. nmH©$ Ho$ nyd© H$moZo ‘| nm¶m OmZo dmbm upper and white in the below. The male plants and animals which comprise of ^o{‹S>¶m, {MÝH$mam, ^maVr¶ n|Jmo{bZ, g‘Vb chital has branches usually three-tined several endangered and rare species. antlers up to 100 cm long. The perfect ‘¡XmZm| ‘| ahZo dmbm ^maVr¶ D$X{~bmd Am¡a It is one of the oldest sanctuaries timing to visit the sanctuary is during in Madhya Pradesh built by Holker ^maV ‘| nmB© OmZo dmbr bKw {~„r O¡gr Xþb©^ winter because it is during winter that estate. Ralamandal wildlife sanctuary the weather becomes, pleasant and newAm| H$s àOm{V¶m| H$mo ¶hm§ XoIm Om gH$Vm h¡. is situated 20 km from Indore city with the natural view will increase the heart a spread over 5 square kilometers and ~m‘Zr XmXa, ¶h nmH©$ H$m g~go Iy~gyaV beat as if we are in heaven. acts as a green lung to Indore. A total ñWmZ h¡. ¶hm§ H$m ‘Z‘mohH$ gy¶m©ñV n¶©Q>H$m| of 76 species of beautiful birds have Indore is filled with rich historic culture H$mo ~a~g AnZr Amoa ItM boVm h¡. KZo Am¡a been recorded in Ralamandal wildlife but in no ways Indore is less established Mmam| Va’$ ’¡$bo H$mÝhm Ho$ O§Jb H$m {dh§J‘ sanctuary. These species comes from 39 on its own conservation of flora and different families. From these species, fauna. Tourists get the opportunity to ZOmam ¶hm§ go XoIm Om gH$Vm h¡. Bg ñWmZ it is found that 64 species are resident see the country's wildlife in its national Ho$ Mmam| Amoa {haU, Jm¡a, gm§^a Am¡a Mm¡qghm and 12 species can be seen in winter parks and Ralamandal in Indore is a live H$mo XoIm Om gH$Vm h¡. uuu only as they are winter visitors. Under example of the diversity of its wild life endangered category, Egyptian vulture and much of its fauna. uuu places themselves strongly while alexandrine parakeet can be found to be in near threatened category in ar{V Ralamandal. Vikram Gupta R.O., Indore jo.H$m.,O~bnwa The forest system is well balanced

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 53 em¡¶© ñ‘maH$ Omo ^am Zht hmo ^mdm| go, {Og‘| ~hVr ag Yma Zht nhbo 10 OwbmB© 2008. ‘m¡H$m Wm ^maVr¶ dh öX¶ Zht h¡ nËWa h¡ {Og‘| ñdXoe H$m ߶ma Zht goZm Ho$ H$Z©b ‘weamZ H$s O¶§{V na g§Jmoð>r. d¡Ý¶y Wm, {X„r H$m B§{S>¶m ho{~Q>oQ> g|Q>a. dhm§ {WbreaU Jwá Ûmam a{MV ¶h n§{º$ Bg àm§JU Ho$ AZw^d Ho$ ~mX n¶©Q>H$ EH$ Aݶ boI H$mo EH$X‘ C{MV ê$n go ~¶mZ VËH$mbrZ Mr’$ Am‘u ñQ>m’$ OZab XrnH$ ‘¡ H$nya ‘m¡OyX Wo. ‘wÔm Wm, ^maVr¶ goZm Ho$ Am±JZ ‘| nhþ±MVo h¢. Bgo d¥j H$m AmH$ma XoH$a H$aVr h¡. Eogo hr Jm¡ad Ed§ Jd© H$s AZw^y{V ¶wÕ H$s {d^r{fH$m go AmhV YaVr H$mo Xem©¶m H$amVm, em¡¶© ñ‘maH$ Ed§ ñdV§ÌVm goZm{Z¶m| à{V ¶wdm AmH${f©V Š¶m| Zht hmoVo? gdmb Ho$ Odm~ ‘| OZab XrnH$ H$nya ~mobo, Amn bmoJ J¶m h¡. Ag‘Vb YamVb Am¡a H$mbo a§J Ho$ H$mo eV eV Z‘Z H$aVm dmVmdaU AmnH$mo n[adoe go ¶h Xþ…I H$s AZw^y{V H$amVm h¡. EH$ AbJ hr Xþ{Z¶m ‘| bo OmVm h¡. {H$ñgo, hr ~VmB¶o {H$ goZm H$mo Am‘ AmX‘r Am¡a H$hm{Z¶m| ‘| AmnZo em¡¶© JmWmE± ~hþV gwZr ¶wdmAm| Ho$ ~rM AmH$f©U H$m ‘wÔm ~ZmE aIZo ‘¥Ë¶w-‘¥Ë¶w H$s ^¶mdhVm H$mo Xem©Zo Ho$ {bE hm|Jr na H$^r em¡¶© JmWm H$mo Ord§V ‘hgyg Ho$ {bE {H$¶m hr Š¶m J¶m h¡? Om±~mO g¡{ZH$m| EH$ dJm©H$ma N>moQ>o H$j H$m {Z‘m©U {H$¶m J¶m H$aZo H$m ‘m¡H$m Zht {‘bm hmoJm, ^monmb ‘| H$s em¡¶© JmWmE± ehmXV Ho$ dº$ Vmo ¶mX ahVr h¡, Omo nyar Vah A§YH$ma‘¶ Am¡a H$mbm h¡. pñWV em¡¶© ñ‘maH$ AmnH$mo ¶h ‘m¡H$m àXmZ h¢, CgHo$ ~mX {H$VZo bmoJ ¶mX aIVo h¢? Š¶m| Bg‘| go EH$ ~marH$ N>oX Ho$ ‘mܶ‘ go àH$me H$aVm h¡. Zht goZm Am¡a g¡{ZH$m| H$s JmWm H$mo Am‘ H$s {H$aU àdoe H$aoJr. {XZ Ho$ g‘¶ àmH¥${VH$ AmX‘r Ho$ ~rM ‘| ghoOm OmVm h¡? Š¶m| Zht àH$me Am¡a amV ‘| ’$mB~a Am°pßQ>Šg bmBQ> go {XZm§H$ 14 Aºy$å~a 2016 H$mo ‘mZZr¶ CËg{O©V àH$me H$s ~marH$ aoIm, ‘¥Ë¶w Ho$ ~mX àYmZ‘§Ìr lr Za|Ð ‘moXr Or Zo AnZo hmWm| go CZH$s ehmXV H$mo A‘a H$aZo H$m à¶mg hmoVm ^monmb ‘| pñWV ¶wÕ ñ‘maH$-em¡¶© ñ‘maH$ H$m h¡? Am‘u Mr’$ Ho$ V‘m‘ gdmbm| Ho$ Odm~ ‘| Xoh ˶mJ H$aVr AmË‘m H$s n[aMm¶H$ hmoJr CÓmQ>Z H$a Xoe H$mo g‘{n©V {X¶m. ^monmb Ho$ ‘ܶàXoe Ho$ ‘w»¶‘§Ìr {edamO qgh Mm¡hmZ Zo ‘aUmonam§V OrdZ - eara Zœa h¡ Am¡a AmË‘m ‘ܶ ‘| Aaoam {hëg pñWV em¡¶© ñ‘maH$, ^maV EobmZ {H$¶m {H$ ‘ܶàXoe ‘| Om~m§O g¡{ZH$m| AOa-A‘a h¡. OrdZ Ho$ Abm¡{H$H$ Am¡a gaH$ma Ûmam ñWm{nV {H$¶m J¶m h¡. 12 EH$‹S> H$s ¶mX ‘| em¡¶© ñ‘maH$ ~Zm¶m OmEJm. dh emœV g˶ H$s AZw^y{V H$mo Ord§V ~ZmZo Ho$ ‘| ’¡$bo Bg ñ‘maH$ ‘| OZVm Ho$ {bE nmH©$ Ed§ EobmZ A~ ^monmb ‘| dmñV{dH$Vm Ho$ ê$n ‘| {bE ñ‘maH$ n[aga ‘| 2 go 3 ‘rQ>a D$§Mr A‘a ehrXm| H$s ¶wÕ Ed§ em¡¶© JmWmAm| H$mo V¡¶ma hmo MwH$m h¡ {Ogo Amn bmoJ em¡¶© ñ‘maH$ YmVw H$s N>‹S>m| H$mo goZm H$s Qw>H${‹S>¶m| H$s Vah g‘{n©V ñ‘maH$ ^r ~ZmE JE h¢. Ho$ ê$n ‘| XoI aho h¢. gwì¶dpñWV ê$n go ñWm{nV {H$¶m J¶m h¡. em¡¶© ñ‘maH$ Ho$ {Z‘m©U hoVw Am{H©$Q>oŠQ> Ho$ {bE ¶h ehrX H$s amï´> godm go ào[aV OrdZ ¶mÌm BZ N>‹S>m| Ho$ D$nar {gam| na ’$mB~a Am°pßQ>Šg amï´>r¶ ñVa H$s à{V¶mo{JVm Am¶mo{OV H$s J¶r H$m ê$nm¶Z h¡. Bg‘| OrdZ-‘¥Ë¶w, ¶wÕ-em§{V, bmBQ> Ho$ àH$me nw§O amV Ho$ A§Yoao ‘| OJ‘Jm Wr. Bg‘o Xoe Ho$ OmZo ‘mZo Am{H©$Q>oŠQ²g ‘| ‘moj-CËgJ© O¡go H${R>Z AZw^dm| H$mo gab CR>Vo h¢. YmVw Am¡a N>‹S> Ho$ AmYma na {~N>r go {d{^Þ MaUm| Ho$ ~mX CƒñVar¶ Á¶yar Zo Am¡a ghO VarHo$ go àX{e©V H$aZo Ho$ {bE nmZr H$s MmXa em§{V VWm n{dÌVm H$m àVrH$ h¡. gd©loð> Am{H©$Q>oŠQ> H$mo em¡¶© ñ‘maH$ Ho$ àmoOoŠQ> AmH$ma, a§J-ê$n, gm‘J«r, VH$ZrH$ H$m amoMH$ E§nr {WEQ>a - em¡¶© ñ‘maH$ ‘| AmonZ E[a¶m ‘| Ho$ {bE MwZm Wm. ¶h eya dram| H$s ¶mX ‘| VmZm-~mZm ~wZm J¶m h¡. Eånr{W¶oQ>a H$m {Z‘m©U {H$¶m J¶m h¡. Bg‘| H$moB© ‘o‘mo[a¶b Zht ~pëH$ ‘§{Xa ~Zm¶m J¶m A‘yV© ê$nH$ma A^dZ - em¡¶© ñ‘maH$ 1000 Xe©H$m| Ho$ ~¡R>Zo H$s ì¶dñWm h¡, ¶hm§ h¡. em¡¶© ñ‘maH$ Eogm ‘§{Xa h¡, Ohm§ bmoJ {g’©$ dmñVwH$bm H$s Ñ{ï> go ^dZ Zht, ~pëH$ gm§ñH¥${VH$ H$m¶©H«$‘m| H$m Am¶moOZ {H$¶m OmVm h¡. ’y$b M‹T>mZo Zht AmE§, ~pëH$ µ’$m¡{O¶m| Ho$ A^dZ h¡. Xrdma, N>V, a§J-ê$n Am¡a AmH$ma g§J«hmb¶ - em¡¶© ñ‘maH$ ‘| EH$ g§J«hmb¶ ~{bXmZ H$mo ¶mX H$a| Am¡a ‘hgyg H$a|. em¡¶© hmoVo hþE ^r ¶h ^dZ Zht h¡, ~pëH$ Bgo H$m ^r {Z‘m©U {H$¶m J¶m h¡. ¶hm§ goZm Am¡a ñ‘maH$ H$mo {S>µOmBZ H$aZo dmbr Am{H©$Q>oŠQ> A‘yV© ê$nmH$ma "A^dZ' H$hZm Á¶mXm R>rH$ g¡{ZH$m| go g§~pÝYV n|qQ>½g Am¡a Am°ãOoŠQ²g Ho$ ’$‘© "¶ygrOo Am{H©$Q>¡ŠMa E§S> EZdm¶a‘|Q>' H$s ahoJm. Aaoam {hëg H$s ^m¡Jmo{bH$ {deofVmAm|, O[a¶o ã¶y{Q>{’$Ho$eZ H$m {Oå‘m g§ñH¥${V {d^mJ ‘wpI¶m emoZm O¡Z Ho$ ¶h eãX h¢. em¡¶© ñ‘maH$ CVma-M‹T>md, MÅ>mZm| Ho$ ~rM OrdZ H$m CËgd H$mo gm¢nm J¶m h¡. H$s Im{g¶V ¶h ahr h¡ {H$ dh Xoe Ho$ {Xb ‘ZmVo d¥jm| H$m àVrH$m| Ho$ ê$n ‘| em¡¶© ñ‘maH$ ‘| ~Zm¶m J¶m h¡. emoZm H$hVr h¢. ""h‘ Zht em¡¶© ñ‘maH$ amï´> H$s godm ‘| OrdZ ~{bXmZ Ho$ ê$nm§H$Z ‘| ~Iy~r Cn¶moJ {H$¶m J¶m h¡. H$aZo dmbo ehrXm| H$s ñ‘¥{V ‘| {dZ‘« lÕm§O{b MmhVo Wo {H$ H$moB© ¶hm§ {g’©$ ’y$b aIZo Ho$ ñ‘maH$ Ho$ {d{^Þ MaU {bE AmE. h‘ MmhVo Wo {H$ ha H$moB© O~ ¶hm§ h¡. ¶h g^r H$mo {Za§Va àoaUm XoJm Am¡a A‘a àdoe àm§JU - ñ‘maH$ ‘| àdoe H$aVo hr {‘Å>r ehrXm| H$s ñ‘¥{V H$mo gX¡d Ord§V ~ZmE aIoJm. AmE Vmo CgHo$ ‘Z ‘| goZm Ho$ à{V lÕm n¡Xm uuu hmo.'' ’$m¡Or Ho$ OrdZ, ¶wÕ, ‘¥Ë¶w Am¡a CgHo$ Ho$ a§J H$s Kmg bJr gr{‹T>¶m| go ~Zm Mm¡H$moa ~mX H$s AmemAm| na ܶmZ Ho$pÝÐV H$a BgH$m Iwbm Am±JZ ‘Z H$mo EH$ gwIX Am¡a n{dÌ {S>µOmBZ V¡¶ma {H$¶m J¶m h¡. dmVmdaU H$m AZw^d XoJm. ¶h n¥Ïdr na ‘mZd Om{V Ho$ dmg Ho$ àVrH$ Ho$ ê$n ‘| ñWm{nV h¡ . JwéVoO qgh em¡¶© ñ‘maH$ H$mo ~ZmE OmZo H$m H$maU Hw$N>oH$ jo.H$m., ^monmb gmb nhbo H$s ~mV h¡... R>rH$ AmR> gmb ¶wÕ H$m a§J‘§M - Mm¡H$moa Am±JZ dmbo àdoe 54 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 AJ«Ur ~¢H$ H$V©ì¶m| H$m {Zd©hZ

969 ‘| JmS>{Jb H$‘oQ>r H$s g§ñVw{V na ha {Obo ‘| EH$ brS> ~¢H$ H$s J«m‘rU A§Mb ‘| amoOJma nyaH$ H$m¶©H«$‘ Ûmam ^r bmoJm| H$mo AnZr Am¶ AdYmaUm H$mo ‘yV© ê$n XoZo Ho$ {bE Zar‘Z H$‘oQ>r Ûmam ~VbmB© JB© ~‹T>mZo VWm n[adma Ho$ g^r bmoJm| H$mo AmOr{dH$m {‘eZ go Omo‹S>Zo Ho$ {bE 1Am¡nMm[aH$Vm Ho$ AZwgma brS> ~¢H$ ¶moOZm H$mo bmJy {H$¶m J¶m. J«m‘rU ñdamoOJma à{ejU g§ñWmZ Ûmam gmW©H$ à¶mg {H$E Om aho h¢, ‘ܶ àXoe Ho$ A§VJ©V-ardm, grYr d qgJam¡br ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ {dÎmr¶ df© 2017-18 ‘| ardm ‘| 181 H$m¶©H«$‘m| Ho$ O[aE 4923 H$mo, B§{S>¶m AJ«Ur ~¢H$ Ho$ ê$n ‘| H$m¶©aV h¡. grYr ‘| 128 H$m¶©H«$‘m| Ûmam 3604 H$mo VWm qgJam¡br ‘| 124 H$m¶©H«$‘m| brS> ~¢H$, {Obm ñVa na F$U ¶moOZm ~ZmZo, {d{eï> H$m¶©H«$‘ ‘| Xÿgao Ûmam 3530 H$mo à{e{jV {H$¶m J¶m. ~¢H$ H$m gh¶moJ boZo VWm {Z{üV H$m¶©H«$‘m| Ho$ {bE F$U OwQ>mZo ‘| g^r {dÎmr¶ gmjaVm H|$Ð Ûmam ^r AJ«Ur {Obm à~ÝYH$ Ho$ gh¶moJ go à˶oH$ {dÎmr¶ g§ñWmZm| ‘| g‘Ýd¶ H$aZo H$m à¶mg H$aVm h¡. {Obo ‘| {dÎmr¶ gmjaVm Ho$ {d{^Þ H$m¶©H«$‘ Mbm¶o Om aho h¢, Omo bmoJm| ¶Ú{n g^r brS> ~¢H$ go g§~pÝYV {Obm| go {Obo H$s g‘ñ¶mAm| H$m H$mo OmZH$mar àXmZ H$a AnZo H$m¶m] H$mo {Zînm{XV H$aZo ‘| ‘XXJma g‘mYmZ H$aZo H$s Anojm ahVr h¡. {H$ÝVw Hw$N> Aݶ {df¶ ^r brS> ~¢H$ gm{~V hmo aho h¢. go h‘oem OmJéH$Vm d {ZJamZr H$s Anojm aIVo h¢. BgHo$ A{V[aº$ AJ«Ur {Obm ~¢H$, gVH©$Vm, ñdÀN>Vm OmJê$H$Vm O¡go àmW{‘H$Vm joÌ d g‘mO H$ë¶mU : {d§Ü¶ joÌ H¥${f àYmZ joÌ h¡, H¥${f Aݶ H$m¶©H«$‘ ^r g‘¶-g‘¶ na Am¶mo{OV H$aVo ahVo h¢. Cƒ {ejm joÌ H$mo ~‹T>mdm XoZo Ho$ CÔoí¶ go {d{^Þ ¶moOZmE§ H$m¶m©pÝdV H$s Om ahr go àñVm{dV gm‘m{OH$ ~Xbmd H$o ‘ÔoZOa AJ«Ur ~¢H$ {d{^Þ H¢$n h¢. Ûmam {ejm F$U CnbãY H$admZo hoVw {d{^Þ {dÎmr¶ g§ñWmZm| Ho$ gmW g‘mO H$ë¶mU: Xoe Ho$ {H$gmZ AW©ì¶dñWm H$s ar‹T> h¢, CZHo$ H$ë¶mU gm‘§Oñ¶ ñWm{nV H$aVm h¡, {Oggo g^r H$mo g‘mZ d Cƒ {ejm àmá ‘| AZoH$ ¶moOZmE§ g‘¶ g‘¶ na bmJy hmoVr ahVr h¢, {Og‘| gmV H$aZo ‘| ‘XX {‘bVr h¡. {~ÝXþAm| H$s aUZr{V ~ZmB© J¶r h¡. gaH$ma H$m bú¶ df© 2022 VH$ "n|eZ AmnHo$ Ûma' ¶moOZm : ~¢H$m| ‘| H$m¶©aV ~rgr Ho$ ‘mܶ‘ go n|eZ {H$gmZm| H$s Am¶ H$mo XmoJwZm H$aZm h¡. ^moJr, ~wOwJ© d Aghm¶ bmoJm| H$mo CZHo$ Ka na n|eZ CnbãY H$admZo H$s gaH$mar F$U ¶moOZmAm| H$m H$m¶m©Ýd¶Z : àXoe ‘| bmJy {d{^Þ gaH$mar ¶moOZm EgEb~rgr Ho$ ZoV¥Ëd ‘| bmJy H$s J¶r h¡, {OgH$m, {Obo ñVa na F$U ¶moOZmAm| ‘| ‘w»¶V… Am{W©H$ H$ë¶mU ¶moOZm, ‘w»¶ ‘§Ìr ñdamoOJma g§MmbZ AJ«Ur ~¢H$ H$a ahm h¡. ardm Ho$ Hw$b 300 ‘| go 79, grYr Ho$ ¶moOZm, ¶wdm CÚ‘r amoOJma ¶moOZm Ed§ H¥$fH$ CÚ‘r amoOJma ¶moOZm 142 ‘| go 57 VWm qgJam¡br Ho$ 154 ‘| go 53 ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ ~rgr h¢. g§Mm{bV hmo ahr h¢. {Obo ‘| brS> ~¢H$ {d{^Þ {dÎmr¶ g§ñWmAm| Ho$ gmW ^maV gaH$ma Ûmam eV à{VeV {dÎmr¶ g‘mdoeZ H$m bú¶ àmá H$aZo Ho$ g‘Ýd¶ H$a BgHo$ g’$b Am¶moOZ hoVw à¶mgaV h¡. CÔoí¶ go Xÿa JE bmoJm| H$mo nwZ: ¶moOZm go Omo‹S>Zo Ho$ {bE "J«m‘ ñdamoOJma ñd¶§ ghm¶Vm g‘yh : ardm ‘| 11,800, grYr ‘| 1875 d qgJam¡br ¶moOZm' AJ«Ur ~¢H$ Ho$ ‘mܶ‘ go àmaå^ H$s J¶r. ‘| Hw$b 3270 EgEMOr g§Mm{bV h¢. ‘{hbm ge{º$H$aU Ho$ A§VJ©V ^maV Ho$ àYmZ‘§Ìr Ûmam 15 AJñV 2014 H$mo Kmo{fV "OZ YZ ¶moOZm' g‘mO ‘| ~Xbmd d AmË‘{Z^©aVm H$m EH$ Z¶m Am¶m‘ ñWm{nV hmo ahm H$m CÔoí¶ ~¢qH$J n|eZ Am¡a ~r‘m ¶moOZm Ho$ O[a¶o H$‘µOmoa dJm] H$m h¡. AmOr{dH$m Am¡a Am{W©H$ AmË‘{Z^©aVm Ho$ VhV brS> ~¢H$ Zo AJ«Ur {dÎmr¶ g‘mdoeZ H$aZo Ho$ CÔoí¶ go H¥${f Ho$ à˶j d Aà˶j F$U Ûmam ^y{‘H$m {Z^mVo hþE g‘mO ‘| Zmar e{º$ H$s AmË‘{Z^©aVm hoVw {deof {dÎmr¶ ghm¶Vm àXmZ H$a Jmdm| Ho$ Mm¡Va’$m {dH$mg Ho$ {bE "àYmZ ‘§Ìr à¶mg {H$E. AmXe© Jm±d ¶moOZm' Ho$ A§VJ©V ardm Ho$ 4, grYr Ho$ 1 VWm qgJam¡br Ho$ Bg {Xem ‘| g‘mO Ho$ dm§{N>V V~H$m| Ho$ {bE ñdamoOJma go Ow‹S>o Adga 3 M¶{ZV Jmdm| Ho$ {dH$mg hoVw {deof à¶mg {H$E JE h¢. V¡¶ma {H$E Om aho h¢. Bg {Z¶moOZ Ho$ VhV AmË‘{Z^©aVm go Ow‹S>o à{ejU, g‘¶-g‘¶ na ^maV gaH$ma, [aOd© ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m, Zm~mS>© H$s gbmh, {ZX}eZ na ’$moH$g {H$¶m Om ahm h¡. XoIaoI ‘| g§Mm{bV brS> ~¢H$ {d{^Þ H¥${f d àmW{‘H$Vm àmá joÌ H$s CÚ{‘Vm {dH$mg : Zd ^maV {Z‘m©U Ho$ {bE Xoe ‘| gm‘m{OH$ ê$n go F$U ¶moOZmAm| Ho$ ‘mܶ‘ go {H$gmZm| H$mo H¥${f qgMmB© godm ¶moOZm, {nN>‹S>o Am¡a hm{e¶o na ‘m¡OyX bmoJm| Ho$ ~rM CÚ{‘Vm g§~§Yr j‘VmAm| H$mo {H$gmZ H«o${S>Q> H$mS>© d Aݶ H¥${f F$U Ho$ ‘mܶ‘ go Am¶ ~‹T>mZo Ho$ {bE ~‹T>mdm XoH$a gm‘m{OH$ d Am{W©H$ ‘moMm] na ~hþAm¶m‘r àJ{V hm{gb à{V~Õ h¡, {d{^Þ CÚ{‘Vm {dH$mg H$m¶©H«$‘m| Ûmam A{V[aº$ amoOJma d H$s Om gH$Vr h¡. gH$mamË‘H$ H$maJa h{W¶ma Ho$ Vm¡a na CÚ{‘Vm {dH$mg AmOr{dH$m Ho$ Adga CËnÞ H$am ahm h¡. gmW hr, {dÎmr¶ g‘mdoeZ Ûmam H$m à¶moJ {H$¶m Om gH$Vm h¡. ~¢qH$J, n|eZ d ~r‘m Ho$ O[a¶o g‘mO Ho$ H$‘Omoa, {nN>‹S>o dJm] H$m {dÎmr¶ {dÎmr¶ g‘mdoeZ : g‘mZVmdmXr g‘mO H$s ñWmnZm gw{Z{üV H$aZo Ho$ g‘mdoeZ H$a g‘mO Ho$ A§{V‘ ì¶{º$ VH$ {dH$mg Ho$ ZE Am¶m‘ nhþ§MmZo {bE H|$Ð gaH$ma Zo {dÎmr¶ g‘mdoeZ H$mo ‘w»¶ àmW{‘H$Vm ~Zm¶m h¡ H$mo à{V~Õ h¡. uuu Š¶m|{H$ ^maV H$s AmYr OZg§»¶m Am{W©H$ ñVa na H$‘µOmoa h¡. {dÎmr¶ g‘mdoeZ dh à{H«$¶m h¡ {OgHo$ A§VJ©V gñVr Xam| d CXmaVmnyU© eVm] na g‘m¶mo{OV d n¶m©á F$U gw{dYm CnbãY H$admB© OmVr h¡. {dÎmr¶ g‘mdoeZ Ho$ àW‘ MaU ‘| g^r H$mo ~¢H$ ‘| ImVo IwbdmH$a ~¢qH$J H$s aí‘oÝÐ Hw$‘ma gŠgoZm ‘w»¶ Ymam go Omo‹S>Zo H$m à¶mg {H$¶m J¶m. jo.H$m.ardm ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 55 ~YmB©

Hw$‘mar ‘Zñdr, gwnwÌr lr CX¶ AJ«haH$a, Hw$‘mar Am§Mb, gwnwÌr lr‘Vr ‘wñH$mZ Joam, ghm¶H$ à~§YH$, ~moB©ga emIm, EgS>ãë¶yAmo-~r, H$moZ emIm, ‘hmamï´> Zo ‘w§~B© ~moS>© H$s 10dt H$jm H$s ‘hmamï´> Zo ‘w§~B© ~moS>© H$s 10dt H$jm H$s narjm ‘| 90.80% A§H$ A{O©V {H$E. narjm ‘| 97.8% A§H$ A{O©V {H$E.

Hw$‘mar AZwîH$m, gwnwÌr lr‘Vr gwOmVm amd, Hw$‘ma Amo‘ gmoZr, gwnwÌ lr ‘wHw$b d‘m©, emIm à~§YH$, ½dmarKmQ> emIm, d[að> à~§YH$, E{bg {~«O emIm, O~bnwa Zo 12dt H$jm H$s narjm ‘| Ah‘Xm~mX Zo gr~rEgB© ~moS>© H$s 10dt 93.40% A§H$ A{O©V {H$E. H$jm H$s narjm ‘| 94% A§H$ A{O©V {H$E.

Hw$‘ma {à¶m§ew a§OZ, gwnwÌ lr H$‘boe Hw$‘ma Hw$‘mar gm{ZH$m, gwnwÌr gwlr ‘oKZm gVre {‘lm, ‘w»¶ à~§YH$, joÌr¶ H$m¶m©b¶, nmQ>rb, grQ>rAmo, joÌr¶ H$m¶m©b¶, JmoaInwa Zo gr~rEgB© ~moS>© H$s 10dt H$jm H$s narjm ‘| H§$߶yQ>a EßbrHo$eZ ‘| 100% ‘w§~B© (X{jU) Zo ‘w§~B© ~moS>© H$s 10dt H$jm A§H$m| H$s narjm ‘| 94% A§H$ A{O©V {H$E. H$s narjm ‘| 81.20% A§H$ A{O©V {H$E.

Sportingly Yours Hw$‘mar E‘. M§XZm, gwnwÌr lr E‘. amOy, emIm à~§YH$, AZ§Vnwa emIm, Am§Y«àXoe Zo ~moS>© Am°’$ B§Q>a{‘{S>EQ> EÁ¶yHo$eZ, Am§Y« àXoe H$s B§Q>a{‘{S>EQ> npãbH$ narjm ({dkmZ) ‘| 97.4% A§H$ A{O©V {H$E.

Smt. Kamala Balasubramanian, Asst. Manager, Forex Dept., M.S. Marg Branch, Mumbai has secured win prize in the 'Carrom Competition' h‘| Jd© h¢ held in Mumbai by 'Deaf Carrom Association', Mumbai. As a token of appreciation, she bagged a cash prize of `3750

Mr Anish George, Sr. Manager, CAG (Customer Aquisition Group), Central Office for receiving award from Mr A G Das, ED, PFRDA for Brand Ambassador APY Campaign - (BEST BRANCH HEAD) among all Public / Pvt Sector Banks Pan India, observed by PFRDA from 22.05.2017 to 15.07.2017 during his tenure as Branch Manager, Thrikkakara branch, RO Ernakulam.

h‘mao joÌr¶ H$m¶m©b¶, nQ>Zm H$s gJwZm ‘mo‹S> 30.06.2018 H$mo ~¢qH$J bmoH$nmb H$m¶m©b¶, XohamXÿZ emIm Ho$ Eg.S>ãë¶y.Amo (E) lr a‘oe qgh Zo H$s dm{f©H$ g‘m{á na h‘mao ~¢H$ go g§~§{YV {eH$m¶Vm| na Amdí¶H$ H$ma©dmB© H$aVo hþE {eH$m¶Vm| H$s g§»¶m "eyݶ' H$aZo AnZr B©‘mZXmar H$m n[aM¶ XoVo hþE J«mhH$ Ûmam Ho$ ’$bñdê$n ZmoS>b A{YH$mar lr {dH«$‘ qgh Mm¡hmZ H$mo lr ^ybde A{YH$ O‘m H$s hþB© `50,000/- H$s EM.Eg. pIVm¡{b¶m, ^maVr¶ [aµOd© ~¢H$, ~¢qH$J bmoH$nmb, am{e J«mhH$m| H$mo bm¡Q>m Xr. CÎmamI§S> Ed§ n{ü‘r CÎma àXoe Ûmam àe§gm nÌ Omar {H$¶m J¶m.

56 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 {eIa H$s Amoa...

Cƒ H$m¶©nmbH$ doVZ‘mZ VII ‘| nXmoÝZ{V na hm{X©H$ ~YmB© !!

lr OJ‘mohZ qgh lr àdrU e‘m© Cƒ H$m¶©nmbH$ doVZ‘mZ VI ‘| nXmoÝZ{V na hm{X©H$ ~YmB© !!

lr A{œZr Hw$‘ma narS>m lr Jmon ~§Yw {ÌnmR>r lr ‘ZmoO Hw$‘ma

lr A{Zb Hw$‘ma qgh Mm¡hZ lr ZdZrV Hw$‘ma lr Ho$. Eg. AZ§V h‘ AmnHo$ ZoV¥Ëd ‘| ~¢H$ Ho$ CÁÁdb ^{dî¶ H$s H$m‘Zm H$aVo h¢. ew^‘ñVw

lr a{dHw$‘ma JwßVm lr AmB©. nr. ¶mXd lr Oo. EZ. eoR> ‘hmà~§YH$ Cn ‘hmà~§YH$ Cn ‘hmà~§YH$ h‘ AmnHo$ gwIX Ed§ g{H«$¶ godm{Zd¥Îm OrdZ H$s H$m‘Zm H$aVo h¢. ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 57 Face In The Union Bank Crowd MR. VINOD KUMAR MATHUR Basketing his Goals

Friends, we all get mesmarised by the speed and swiftnees in the moves of those giant basketball heroes of US Team. Very sure, they come and conquer the ground as basketball emperors!! While we daydream about this game, one of our colleagues is bitten by this basketball bug. He is Mr. VINOD KUMAR MATHUR, Senior Manager from R.O., Jabalpur. This science graduate with MBA qualification, joined our Bank in 2006 as a Probationary Officer. His latent talent of this game was discovered by his school coach at the age of 13 years and then on steadily nurturing his skills, he not only participated in the tourneys at inter-school, college, university, district, zonal, state level and finally national championship (both junior & senior) but also felt his presence there by earning accolades for himself and his team. He was adjudged the Best Player at the age of 13 only and also represented his state MP in 1992- 93. He also bagged titles 'Best Scorer', 'Captain of MP Basketball Team'. His ardent love for the game doesn't keep him away from the basketball arena and now he has just changed his role from a player to coach, imparting the knowledge to his disciples. Currently, he is the state referee and aspires to become a one of international repute. He also desires to pursue 'Sports Management Course' in near future. He strongly believes in 'Discipline is very import to achieve success' and humbly claims' Support and motivation made me a good player'. He is determined to achieve his goals. He dedicates all his success to his family, coach and school-his all time inspirations. Here, in this short dialogue with Mrs. Supriya Nadkarni, this passionate basketball player reveals his journey in basketball arena from an amateur to established player to coach & referee to our readers.

• Brief us about this game its origin National Basketball Association During his service period, we lived at and spread over the world, particularly (NBA), established in 1946, grew to a various places and one amongst it was with reference to India. multibillion-dollar enterprise by the end Jabalpur in M.P. There I got admission asketball is a team sport - two teams of the century, and basketball became in St. Gabriel’s Higher Secondary School Bof five active players each trying to an integral part of American culture. in 9th class. I used to visit school every score points against one another by Then U.S. soldiers brought basketball to evening just to see various sports played throwing a ball through a 10 feet high Europe during World War I, and it soon over there. One day keenly observing hoop (the ‘basket’) under organised became a worldwide sport. The highest my passion towards basketball, school’s rules. It is played both indoors and international Governing body is FIBA basketball coach Shri Kuldeep Singh Brar ('Vishwamitra awardee and an outdoors. It involves a lot of shooting, (Federation of international Basketball international coach) enquired about my dribbling, passing, rebounding, defence association). height and date of birth and invited me and much more. It teaches you about In India, the game of basketball being a good team player and can be a to play basketball. That was the golden started its journey in 1930 when it day of my life! great social sport. It builds endurance, was played for the first time. The first improves balance and coordination, • Who is your 'guru'? What role does a Indian National Championsip for men coach play in developing one's game? develops concentration and self- was conducted in 1934 in New Delhi. discipline and builds up muscle. Above What difference had you felt while The Basketball Federation of India all, it is a great way to stay fit. training under international coach? (BFI) controls the game in India. India Mr. Kuldeep Singh Brar, the International The game of basketball, as it is known joined FIBA in 1936 and is currently Coach, Vishwamitra Awardee (the today, was created by Dr. James ranked 62nd. Indian Basketball team highest coach award of Madhya Naismith, an instructor in the YMCA participated in Asian games 25 times, Pradesh Govt) is my 'Guru'. He is the Training College (now Springfield While in 1980, India made its debut in first coach in India who bagged the gold College) at Springfield, Massachusetts this event at the Olympics, it bagged 3 in December 1891, to condition young medal in International basketball event gold and 1 silver medal in South Asian i.e. Children of Asia Games. Coach is athletes during cold months. It consisted Games. of peach baskets and a soccer style ball. very important in developing the skills, The early games were rough and crude • How did your Basketball regime technique, discipline, moral boosting. and hence in 1892 he published 13 begin? I am lucky to be trained always under rules for the new game. The American My father was an ex-serviceman. international coach. Major difference 58 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 is that international coach will teach culture and is associated with education. stretch your joints and muscles before you the required international standard All the high schools and universities you hit the court. Make it a point to of games and this will take you to the organize sports or we can say that stretch and cool down after a game as highest level. these schools and colleges are sports well. It is important to have plenty of • Tell us your daily regime. professional factories that continuously fluids on hand so that you can rehydrate produce players of international repute. your body at regular intervals. My daily regime in the morning of about And another thing is that the market of 2-3 hrs includes running, conditioning, • Are you basically an aggressive or professional sports in USA is approx. gym and stretching while stretching and a defensive player? What are your $70 billion and all major sports teams playing basketball for about 2 hrs in the favourite shots? are operated by franchisees. One can evening regularly. I am a aggressive player. I used to take choose sports as a good career in USA pivot and jump shots & rebounds too. • Basketball demands the best reflexes therefore they are dominating. The and physical fitness of a player. Your sports awareness, their food, physique • Your idols in the field? opinion? and coaching have placed them at the The stalwarts - Mr. Dannis Rodman, the Yes, this game demands the best reflexes top. American professional basketball player and fitness. It can be achieved through • In your opinion where do our players who was nicknamed "The Worm", is discipline, prompt and rigorous practice, lag behind - in skill/ stamina/ technique/ famous for his fierce defensive and rebounding abilities; Mr. Michael strong fundamentals of sports, learning training? Any remedies. specific responsibility & your role in the Jordan famous for his initials MJ is I feel our players lag behind in technique, game, staying healthy, obeying your too an American former professional skill and in strength. The better remedy coach's instructions. Never be a blamer basketball player and regarded as the for improvement includes teaching of but remain supportive and sporting. NBA's greatest all-time player and fundamentals at the age of 8-10 years Your diet along with yoga, exercises, Mr. Hanumaan Singh, a noted former at school level itself, imparting training meditation, discipline and dedication basketball player from India & the under international standard coaches. mould you into a good player. Arjuna Awardee are my idols. Money has to be pumped in the game • What has Basketball taught you that • How does your friends/family and various basketball league matches carries over into the other areas of members/colleagues help you in your should be organised on the basis of IPL. basketball endeavours? your life? • During a tourney, how is the Without family's support, it was not Discipline, quick decision, team sprit are environment-does it help in raising the my lifelines of the game that are equally possible for me to play. I think games standard of the game? require a lot of motivation and support. important and useful in day-to-day life. Environment here is always sporting, My family always supported me by • How one can become a basketball healthy. Though during the match sufficing my financial needs in sports referee? there is rivalry, but after the match, and also inculcated in me the habit to both teams mix up. Definitely there He has to start from ground level, strike a balance between sports and is sharing of tips in the interest of the then he has to successfully pass in the study as well as timely treatment of game. written and physical exams at all the injuries. levels to become a refree. These exams • Is this game accident prone? • Have you participated at the are conducted at State level, National international level? Yes, injuries are part and parcel of the Level and International level. game and ankle injury, knee problems, Yes, I had an opportunity to play in 'Union Dhara' wishes him all the Best tendo achilles, etc are common. Be the international game organised by in his future basketball endeavours. aware that basketball is a fast-action Punjab Basketball Federation in 2001 More success to his teams !! uuu game with lots of running, jumping, at Kotpaura, though it was an invitation pivoting and twisting, so injuries and tournament, not an official tournament. accidents can happen easily. Basketball • At the international level, mainly puts a lot of stress on the legs, especially American players dominate. Why? the knees and ankles, and puts pressure Supriya Nadkarni Union Dhara, C.O. Sports are important part of American on tight shoulders. Always warm up and ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 59 Legally Speaking LITIGATION A bane or a boon for Recovery of stressed assets

he financial sector has been one of in unproductive ventures. .1 In order to the recovery officer shall then seize the Tthe key drivers in india’s efforts to redeem the situation, the government of property and arrange for sale. He can even achieve success in rapidly developing its india established debts recovery tribunals arrest the defendant if the circumstances economy. While the banking industry and debts recovery appellate tribunals so warrant. The recovery officer also has in india is progressively complying with under the aegis of the recovery of debts due the power to direct the debtor to declare the international prudential norms and to banks and financial institutions act, 1993 on affidavit the particulars of his assets. accounting practices, there are certain in accordance with the recommendations Any party aggrieved with the order of the areas in which the banking and financial of the narsimhan committee and tiwari debt recovery tribunal may make an appeal sector do not have a level playing field committee. within 45 days from the date of the order as compared to other participants in the to the appellate tribunal which will then financial markets in the world. The term “debt” has been described in the recovery of debts due to banks and pass an order, confirming, modifying or In today’s banking scenario the high share financial institutions act, 1993 as “any canceling the order, appealed against. of npas in the credit portfolio of public liability (inclusive of interest) which is There is a requirement of deposit of 75% sector banks has become a matter of grave claimed as due from any person by a bank of the debt as specified in the recovery concern. Because npas do not yield any or financial institution or by a consortium certificate prior to admission of the appeal. return and on the contrary, they result in the of banks or financial institutions during the However, this provision can be waived or bank incurring costs and huge provisions course of any business activity undertaken reduced at the discretion of the appellate eating into the bank’s earnings/ profits. by the bank or financial institution or the tribunal. “Due to non –recovery of dues the banks consortium under any law for the time It is pertinent to note that section 1(4) of also run out of the financial resources to being in force, in cash or otherwise, whether the rddbfi act, 1993 provide that this act further carry on the financial activity and to secured or unsecured, or assigned, or shall not be applicable in cases where the meet the need and requirements of its other whether payable under a decree or order debt recoverable is less than rs. 10.00 Lakhs. depositors and clients”. Our bank’s primary of any civil court or any arbitration award In such cases where the recoverable debt emphasis is on maximization of recovery by or otherwise or under a mortgage and is less than rs. 10.00 Lakhs such matters adopting various legal measures. subsisting on, and legally recoverable on, are referred to civil courts of appropriate the date of the application.” In today’s scenario banks are equipped with jurisdiction. number of weapons to initiate immediate Procedures to be followed under the act are Jurisdiction of civil courts barred action against stressed assets. simple and easy to execute. To start with, the concerned bank or fi files an application Section 18 of the rddbfi act, 1993 mentions Debts recovery tribunal to the tribunal within the appropriate that “no court or other authority shall have, With a view to give impetus to the industrial jurisdiction . The application should be or be entitled to exercise, any jurisdiction, development of the country, the central and accompanied by necessary evidentiary powers or authority (except the supreme state governments encouraged the banks documents and by the prescribed court and a high court exercising and other fis to formulate liberal policies application fee. On receipt of the application, jurisdiction under articles 226 and 227 of for grant of loans and other financial the tribunal shall issue summons requiring the constitution) in relation to the matters facilities to those who wanted to set up new the defendant/s to show cause within 30 specified in section 17. “ industrial units or expand the existing units. days of the service of the summons. The Therefore, all matters where debt Many hundred thousand took advantage of tribunal has a special power to pass interim recoverable is less than rs. 10.00 Lakhs shall easy financing by the banks and other fis orders either by way of injunction or stay, be referred to the civil courts of appropriate but a large number of them did not repay debarring the defendant from the sale or jurisdiction. Jurisdiction of the courts shall the amount of loan, etc. Not only this, they transfer or disposal of assets. The tribunal be decided in accordance with the subject instituted frivolous cases and succeeded in after giving the applicant an opportunity matter being situated, the defendants persuading the civil courts to pass orders of of being heard, passes such orders on or any one of the defendant voluntarily injunction against the steps taken by banks the basis of the merits of the case as it deems fit and issues a recovery certificate residing at the time of commencement of and financial institutions to recovery their suit or carrying on business or personally dues. Due to lack of adequate infrastructure which is passed on to the recovery officer for recovery of the debt due as specified working for gain or the place of the cause and non- availability of manpower, the of action arising. regular courts could not accomplish the therein. The recovery officer shall send a task of expeditiously adjudicating the notice in writing requiring the defendant/s Sarfaesi act, 2002 cases instituted by banks and other fis for or his/their related parties to pay the recovery of their dues. As a result, several amount within the specified period. If The narasimhan committee i and ii and the hundred crores of public money got blocked the defendant fails to make the payment, andhyarujina committee constituted by 60 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 the central government for the purpose the business or by rescheduling of payment of three or more senior persons including of examining banking sector reforms had of debts payable by the borrower. retired senior civil servants, defense suggested the need for changes in the (Iii) enforcement of securities personnel and judicial officers. Lately, lok legal system in view of the slow pace of adalat is being seen as a very progressive recovery of defaulting loans and mounting The sarfaesi act has laid down a procedure for and helpful mechanism wherein large levels of non performing assets of the enforcement of securities, either movable number of cases get settled thereby banks and fis. These committees, inter alia, or immovable, charged to the bank. Section reducing the burden on courts. suggested enactment of a new legislation 13 of the sarfaesi act, 2002 along with for securitization and empowering banks the security interest (enforcement) rules, Upon a matter being referred to lok adalat, and fis to take possession of the securities 2002 lays down the procedure for issuing notices are issued to summon borrowers and to sell them without the intervention notices to the borrowers, taking possession to negotiate with banks or financial of the court. Acting on these suggestions, of the assets and disposing off the same institutions for arriving at a compromise. the securitization and reconstruction of for recovering the bank’s dues without the If the compromise is arrived at, the parties financial assets and enforcement of security intervention of the court. However, section to the litigation sign a statement in p2nce interest ordinance, 2002 was promulgated 17 of the act also gives a scope to all parties of lokadalats which is expected to be filed on 21st june 2002 to regulate securitization aggrieved with the action of the bank under in the court to obtain a consent decree and reconstruction of financial assets and section 13(4) of the act to approach and file (binding on both parties) and which can enforcement of security interest and for a securitization appeal before the debts be executed like any other decree of a civil matters connected therewith or incidental recovery tribunal within 45 days of such court. Nowadays, debts recovery tribunals thereto. The provisions of the ordinance measures being taken by the bank. also organize lokadalats in order to explore enabled banks and fis to realize long term mediating between the litigating parties so assets, manage problem of liquidity, asset The constitutional validity of the sarfaesi act as to help settle the bank’s dues. liability mismatches and improve recovery has been challenged more than once before by exercising powers to take possession the high courts and the supreme court. National company law tribunal (nclt) However, the supreme court in mardia of securities, sell them and reduce non Nclt is a quasi-judicial body which was performing assets by adopting measures chemicals ltd. & Ors v/s union of india, (2004) 4 scc 311upheld the constitutional established under the companies act for recovery or reconstruction. The act 2013 and constituted on 1st june 2016 by came into force on 17th december, 2002. validity of the said act and elaborated the provisions of the enactment in detail which the government of india on the basis of The preamble of the securitisation and cleared ambiguities arising out of the act. the recommendations of the justice eradi reconstruction of financial assets and committee on law relating to insolvency enforcement of security interest act, Further, the hon’ble supreme court, in m/s. and winding up of companies. 2002 describes it as “an act to regulate Transcore v/s union of india & anr. [Appeal securitization and reconstruction of (civil) 3228 of 2006] dealt with a question The most significant development relevant financial assets and enforcement of as to whether withdrawal of the original to today’s banking scenario is the power security interest and for matters connected application filed by the bank under section conferred upon the nclt to adjudicate therewith or incidental thereto.” The act 19 of the rddbfi act, 1993 is a pre-condition matters under the insolvency and encompasses three processes for the banks to the bank initiating its action under the bankruptcy code, 2016. The nclt has been and fis to recover non-performing assets sarfaesi act and observed that the rddbf act recognized as an adjudicating authority for which are as follows: and the sarfaesi act are not in dispute with corporate debtors by the said code. Played each other and action under both the acts a very pivotal role in insolvency . (I) securitisation can be taken simultaneously. Therefore, contrary to general perception, Securitisation of assets involves a lending Lok adalat/ loknyayalaya there are diverse options for today’s bankers institution termed as 'originator', whose The constitution of india inserted through to initiate action against defaulters before a loans and receivables will be converted into legal forum in order to ensure recovery. In securities and a trust or special purpose the 42nd amendment in 1976 requires the state to secure that the operation of the the yesteryears remedial measures by filing vehicles (spv), through which the former suits against defaulters was considered to will liquidate its assets. The originator legal system promotes justice, on a basis of equal opportunity, and shall, in particular, be a very cumbersome process yielding no picks up a pool of assets which are similar result. However, the situation has improved in nature from the balance sheet and provide free legal aid, by suitable legislation or schemes or in any other way, to ensure since the introduction of various alternate passes them on to the spv through a pass mechanisms and legal forum specifically through transaction. It is then converted that opportunities for securing justice into marketable securities for investment. are not denied to any citizen by reason of for the purpose of debt recovery. Litigation The resultant cash flow will enable the economic or other disabilities. The entire management is a crucial part of recovery originator to create further assets and mechanism of lok adalats designed and of stressed assets and if done meticulously periodical cash flows from the underlying evolved with the object of promoting shall contribute towards reduction of npas in collaterals by the way of repayment of justice. They not only give an opportunity banks. It should be the constant endeavour loans and interest payments will enable the to the parties to resolve disputes but such of every banker in the current situation of spv pay off its obligations of principal and resolution is at the lowest possible cost, crisis to take every possible action against interest to its debtors. achieved amicably with consent of parties defaulters under the aegis of law which concerned. shall help create pressure on the defaulters (Ii) asset reconstruction and also be a deterrent for defaulters in the Lok adalat is one of the alternative dispute uuu The sarfaesi act has given birth to the resolution mechanisms in india introduced future. asset reconstruction companies in india. in the year 1982 which has, subsequently, These companies, as the name suggests, been given legal authoritativeness and reconstruct the assets either by proper sanctity by the legal services authorities management of the business of the act, 1987. The lok adalat is a forum where Tanuka Banerjee borrower, or by taking over the business of pre litigation as well as post litigation cases RO, Siliguri the borrower or by selling a part or whole of are settled amicably before a committee

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 61 h‘mao J«mhH$ OJVJwé am‘^ÐmMm¶© {Xì¶m§J {díd{dÚmb¶ {MÌHy$Q> JVJwé am‘^ÐmMm¶© {dH$bm§J n[aga hr Zht ~pëH$ nyao àXoe ‘| O{dœ{dÚmb¶ H$s ñWmnZm g‘mO Ho$ {e{da bJmH$a {Xì¶m§JOZm| H$s nhMmZ, And§{MV dJ© {Xì¶m§JOZ H$s Cƒ {ejm {M{H$Ëgm, {ejm VWm ñdamoOJma H$s Ed§ nwZdm©g Ho$ {bE AmYw{ZH$ ^maV ‘| {Xem ‘| C„oIZr¶ godmE§ àXmZ H$a aho dV©‘mZ g‘¶ Ho$ ¶wJF${f OJVJwé ñdm‘r lr h¢. ‘mZZr¶ àYmZ‘§Ìr lr Za|Ð ‘moXr Or am‘^ÐmMm¶© Or H$s g§H$ënZm Ed§ A{^ì¶{º$ Ho$ H$m¡eb {dH$mg {‘eZ Ho$ ñdßZ H$mo go H$s JB© h¡. BgH$s ñWmnZm 26 OwbmB©, {dœ{dÚmb¶ ‘| ñWm{nV {d{^Þ H|$Ðm| 2001 H$mo CVa àXoe Ho$ VËH$mbrZ ‘w»¶‘§Ìr Ûmam ~oH$ar, {gbmB©, gmjaVm, H$å߶yQ>a lr amOZmW qgh Or Ho$ H$a H$‘bm| go H$s à{ejU, qàqQ>J àog, ’$moQ>moJ«m’$s VWm JB© Ed§ {dœ{dÚmb¶ AZwXmZ Am¶moJ Zo Bg ~«ob àog Ho$ à{ejU XoH$a gmH$ma {H$¶m {dœ{dÚmb¶ H$mo AZwXmZ àXmZ {H$¶m. Om ahm h¡. {dœ{dÚmb¶ ‘| àXmZ H$s {Xì¶m§JOZm| H$s Cƒ {ejm H$mo g‘{n©V {dœ OmZo dmbr {ejm H$mo d¡{œH$ MwZm¡{V¶m| Ho$ EH$‘mÌ g§ñWmZ go Hw$bn{V àmo. ¶moJoe Ed§ ‘mZH$m| Ho$ AZwgma àXmZ H$aZo hoVw g§Mm{bV hmoVr h¢. {dœ{dÚmb¶ ‘| amï´>r¶ MÝÐ Xþ~o Or Ho$ gmjmËH$ma Ho$ Hw$N> A§e: {dœ{dÚmb¶ ‘| Am§V[aH$ JwUdÎmm gw{Zü¶Z godm ¶moOZm (EZEgEg) H$s 3 BH$mB¶m± àH$moð> ñWm{nV {H$¶m J¶m h¡. gmW hr ^maV H$m¶©aV h¢ Omo {MÌHy$Q> joÌ Ho$ A{V {nN>‹S>o à. Bg {dœ{dÚmb¶ Ho$ nmR>çH«$‘m| H$s gaH$ma Ho$ {S>{OQ>b B§{S>¶m Ho$ à{V‘mZm| H$mo g§{já OmZH$mar? Jmdm| ‘| {e{da Ho$ ‘mܶ‘ go OZgm‘mݶ H$mo A§JrH¥$V H$aVo hþE {dœ{dÚmb¶ Ho$ à˶oH$ AnZr godmE§ àXmZ H$a ahr h¢. {dœ{dÚmb¶ CÎma.: {dœ{dÚmb¶ ‘| dV©‘mZ ‘| 7 g§H$m¶ e¡j{UH$ ^dZ ‘| A˶mYw{ZH$ H$å߶yQ>am| go H$mo ‘mZZr¶ Za|Ð ‘moXr Or Ûmam ñdÀN>Vm Ed§ 16 {d^mJ h¢ {OZHo$ A§VJ©V ~rE, E‘E, ¶wº$ ñ‘mQ>© Šbmg VWm H$å߶yQ>a à¶moJembm Ho$ ZdaËZm| ‘| Zm{‘V {H$E OmZo Ho$ Cnam§V ~r ES>, E‘ ES>, ~rgrE, E‘grE, ~r~rE, ñWm{nV H$r J¶r h¡. g§nyU© n[aga dmB©-’$mB© {dœ{dÚmb¶ ‘| EH$ ñdÀN>Vm àH$moð> H$m E‘~rE, E‘EgS>~ë¶y, ~rEµ’$E, E‘Eµ’$E, B§Q>aZoQ> gw{dYm go ¶wº$ h¡. ¶h A˶§V Jm¡ad JR>Z ^r {H$¶m J¶m h¡ {OgHo$ Ûmam Z {g’©$ nrOrS>rgrE, S>rgrE, ¶moJ ‘| nrOr {S>ßbmo‘m, H$s ~mV h¡ {H$ Bg {dœ{dÚmb¶ go nrEMS>r {dœ{dÚmb¶ n[aga ~pëH$ Amg-nmg Ho$ E‘E-¶moJ, ~r å¶y{OH$, E‘ å¶y{OH$ Am{X Cnm{Y àmá H$a MwHo$ AܶoVm, hOmam| ñZmVH$ Jmdm| H$mo JmoX boH$a ñdÀN>Vm H$m¶©H«$‘m| H$m naånamJV VWm amoOJmanaH$ nmR>çH«$‘ Ed§ namñZmVH$, amï´>r¶ Ed§ A§Vam©ï´>r¶ ñVa Am¶moOZ {H$¶m Om ahm h¡. {Xì¶m§JOZm| hoVw CnbãY h¢. H$s {d{^Þ g§ñWmAm| ‘| H$m¶©aV h¢ Am¡a gwIX à. {dœ{dÚmb¶ ‘| CnbãY AmYma^yV Amü¶© ¶h {H$ ¶hm± go Aܶ¶Z {H$¶m hþAm à. {Xì¶m§JOZm| H$s Cƒ {ejm ‘| Amn H$hm± g§aMZmAm| Ho$ ~mao ‘| g§{já OmZH$mar. VH$ ¶moJXmZ Xo nm aho h¢? EH$ ^r {Xì¶m§J {dÚmWu ~oamoOJma Zht h¡. CÎma.: {dJV dfm] ‘| {dœ{dÚmb¶ Ho$ à. {dœ{dÚmb¶ Ûmam {H$E Om aho gm‘m{OH$ CÎma.: {dœ{dÚmb¶ H$m ¶moJXmZ Ho$db AmYma^yV g§gmYZm| ‘| C„oIZr¶ {dH$mg H$m¶m] H$s OmZH$mar? {Xì¶m§JOZm| H$s Cƒ {ejm d H$m¡eb {dH$mg {H$¶m J¶m h¡ {Og‘| {Xì¶m§J {dÚm{W©¶m| VH$ hr gr{‘V Zht ~pëH$ CÝh| g‘mO H$s CÎma.: {dœ{dÚmb¶ AZwXmZ Am¶moJ Ho$ H$s Amdí¶H$VmAm| H$mo ܶmZ ‘| aIH$a ‘w»¶Ymam ‘| gpå‘{bV H$aHo$ CZHo$ nwZdm©g gh¶moJ go g^r Aëng§»¶H$ Ed§ {nN>‹S>o dJ© ~mYma{hV n[aga H$m {Z‘m©U {dœ{dÚmb¶ Ed§ {dH$mg ‘| ^r h¡, {OgHo$ à^mdr Ho$ {Xì¶m§J {dÚm{W©¶m| hoVw {dœ{dÚmb¶ ‘| H$s àmW{‘H$Vm h¡. H|$Ðr¶ nwñVH$mb¶ ^dZ, H$m¶m©Ýd¶Z hoVw {dœ{dÚmb¶ ‘| nwZdm©g Ed§ H$moqMJ g§Mm{bV h¡ {Og‘| ¶yOrgr, ZoQ>, Aï>mdH«$ g^mJma, JrVm Xodr ‘{hbm H|$Ð, {dH$mg H|$Ð, amoOJma nam‘e© H|$Ð ^r ñWm{nV OoAmaEµ’$ VWm à{V¶moJr narjmAm| Ed§ S>o-Ho$¶a g|Q>a, ~«ob àog, àH$meZ {d^mJ H$m h¢ Omo df© 2006-07 go {dœ{dÚmb¶ H$‘Omoa {dÚm{W©¶m| hoVw ao‘o{S>¶b H$jmE± {Z‘m©U hmb hr Ho$ dfm] ‘| {H$¶m J¶m h¡. 62 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 BgHo$ gmW hr A{V{W J¥h VWm Hw$bn{V Amdmg H$m {Z‘m©U {H$¶m J¶m h¡. {OgH$m ‘mZZr¶ amï´>n{V, ^maV gaH$ma Ûmam {XZm§H$ 8 gX²Jwé ZoÌ {M{H$Ëgmb¶ OZdar 2018 H$mo bmoH$mn©U {H$¶m Om MwH$m h¡. {Xì¶m§J {dÚm{W©¶m| Ho$ {H«$¶mË‘H$ kmZ H$mo ~‹T>mdm XoZo hoVw Aën Ñ{ï> H|$Ð, drUmdm{XZr Ñí¶-lì¶ ñQy>{S>¶mo, ñdmñ϶ Ed§ emar[aH$ {ejm g§gmYZ H|$Ð, nwamVËd g§J«hmb¶, nmR>çH«$‘ {dH$mg g§gmYZ H|$Ð, Am°{S>¶mo ñnrM n¡WmobmoOr b¡~, H$bm VWm {eën a‘ nyÁ¶ JwéXod lr aUN>mo‹S>Xmg ‘hmamO 5 {Obm| H$mo ‘mo{V¶mq~X ~¡H$bm°J a{hV {Obm g§J«hmb¶, ¶moJ H|$Ð VWm {OåZo{O¶‘ hm°b nÛmam àUrV ‘mZd godm Ho$ nmdZ bú¶m| ~Zm¶m h¡. H$s ñWmnZm H$s JB© h¡. g§nyU© {dœ{dÚmb¶ H$mo M[aVmW© H$aVm hþAm lr gX²Jwé godm g§K Q´>ñQ> Ûmam g§Mm{bV Bg {M{H$Ëgmb¶ ‘| OZab n[aga grgrQ>rdr go ¶wº$ h¡. Q´>ñQ> {dJV 51 dfm] go {MÌHy$Q> pñWV ZoÌ h¡ëW, gO©ar, Jm¶{ZH$, hmoå¶mon¡Wr, ZoMwamon¡Wr, {M{H$Ëgmb¶ Ho$ ‘mܶ‘ go ^yIo H$mo AÞ, S>oÝQ>b, n¡Wmobm°Or, aº$H$mof Ed§ {g{Q> ñH¡$Z à. {dœ{dÚmb¶ Ho$ {dH$mg ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ dóhrZ H$mo dó Ed§ Ñ{ï>hrZ H$mo Ñ{ï> XoZo O¡gr gw{dYmE± CnbãY h¢. ñdmñ϶ g§~§{YV Am°’$ B§{S>¶m H$m Š¶m ¶moJXmZ h¡? Ho$ CÔoí¶ H$s ny{V© ‘| {Za§Va bJm h¡. nyÁ¶ gw{dYmAm| Ho$ gmW {ejm Ho$ joÌ ‘| ^r Q´>ñQ> JwéXod Ûmam amo{J¶m| H$mo ZoÌ Á¶mo{V àXmZ H$aZo CÎma.: {dœ{dÚmb¶ Ho$ àma§^ go hr ¶y{Z¶Z Ho$ {d{^Þ àH$ënm| Ho$ A§VJ©V {hÝXr ‘mܶ‘, Ho$ {bE df© 1950 ‘| àW‘ Zo̶k à‘moXdZ A§J«oOr ‘mܶ‘, g§ñH¥$V ‘mܶ‘, Z{gªJ, ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m H$m Am{W©H$ ¶moJXmZ ahm h¡. {MÌHy$Q> ‘| Am¶mo{OV {H$¶m J¶m Wm, {Og‘| n¡am‘o{S>H$b, H$å߶yQ>a gmBÝg Am¡a g§JrV àma§^ ‘| O~ {dœ{dÚmb¶ ‘| nwñVH$mb¶ H$s 950 g’$b Am°naoeZ, g‹S>H$, {~Obr O¡gr Ho$ {ejU H$m¶©H«$‘ ‘| bJ^J 3700 N>mÌ- ñWmnZm H$s Om ahr Wr Vmo ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ ‘yb^yV gw{dYm Ho$ A^md ‘| gånÞ {H$¶o J¶o N>mÌmE± dV©‘mZ ‘| {ejm J«hU H$a aho h¢. Q´>ñQ> Wo. {OgHo$ H«$‘ ‘| AmO VH$ 101 Zo̶km| Ho$ A§VJ©V ‘{hbm ge{º$H$aU d à{ejU B§{S>¶m Zo nm§M Ab‘m[a¶m± VWm nwñVH$m| hoVw H$m Am¶moOZ g’$bVmnyd©H$ {H$¶m Om MwH$m h¡. Am{W©H$ gh¶moJ àXmZ H$a H|$Ðr¶ nwñVH$mb¶ H$m¶©H«$‘ Ho$ VhV ñd¶§ godr g‘yh ~ZmH$a Q´>ñQ> H$s ñWmnZm nyÁ¶ JwéXod Or Ûmam 1968 CÝh| à{ejU XoH$a CÝh| ñdamoOJma H$m Adga H$m CX²KmQ>Z H$adm¶m Wm. {dœ{dÚmb¶ Ho$ ‘| H$s JB© Wr. àXmZ {H$¶m OmVm h¡. Q´>ñQ> Ho$ A§VJ©V Jm¡-godm CÎma àXoe ‘| AdpñWV hmoZo Ho$ ~mdOyX {MÌHy$Q> pñWV ¶h {M{H$Ëgmb¶ A˶mYw{ZH$ àH$ën ^r g§Mm{bV h¡, {Og‘| 1150 Jm¶m| {dœ{dÚmb¶ Ho$ g‘ñV ImVo ¶y{Z¶Z ~¢H$ ZoÌ {M{H$ËgH$s¶ gw{dYm go ¶wº$ h¡ VWm {dœ H$m Mmam nmZr Ed§ {M{H$Ëgm H$s ì¶dñWm ^r Ho$ g~go ~‹S>o 25 ‘m°S>çyba AmoßWmë‘rH$ Am°’$ B§{S>¶m OmZH$sHw§$S>, {MÌHy$Q>, ‘ܶàXoe CnbãY h¡. Am°naoeZ {WEQ>a go gwgp‚mV h¡. à{V df© emIm ‘| h¢. ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m Zo lr gX²Jwé godm g§K Q´>ñQ> AnZo {d{^Þ àH$ënm| bJ^J 1.40 bmI ZoÌ gO©ar ¶hm± gånÞ H$s Ho$ ‘mܶ‘ go g‘mO Ho$ gdmªJrU {dH$mg H$s {dœ{dÚmb¶ n[aga ‘| {Xì¶m§Jm| Ho$ AZwê$n OmVr h¢, {OZ‘| go 85% gO©ar {Z…ewëH$ VWm n[aH$ënZm gmH$ma H$aZo H$s {Xem ‘| gmW©H$ [a¶m¶Vr Xam| na hmoVr h¢. dV©‘mZ H$o ZoÌ ¶km| EQ>rE‘ ñWm{nV {H$¶m h¡. {dJV df© ¶y{Z¶Z nhb H$a ahm h¡. Q´>ñQ> Ho$ BZ H$m¶m] ‘| ¶y{Z¶Z Ho$ ‘mܶ‘ go 17 bmI go A{YH$ bmoJm| H$mo ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m Zo {dœ{dÚmb¶ n[aga ‘| ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m Zo ^r {dJV 38 dfm] go ZdrZ Ñ{ï> àXmZ H$s Om MwH$s h¡ Ed§ ‘mZd ` A{YH$ g‘¶ go A‘yë¶ gh¶moJ {X¶m h¡. bJ^J 36.00 bmI Ho$ IM© go EH$ Amoda godm H$m ¶h nwZrV H$m¶© {Za§Va àJ{Verb {d{^Þ Adgam| na Q´>ñQ> Ed§ ImVmYmaH$ hoS> nmZr H$s Q>§H$s H$m {Z‘m©U H$adm¶m h¡ Omo h¡. {M{H$Ëgmb¶ ‘| ‘mo{V¶mq~X, g‘bdm¶w, H$m¶©H$Vm©Am| Ho$ {bE ~¢H$ Zo AZoH$ bm^H$mar A~ VH$ H$m g~go ~‹S>m Am{W©H$ gh¶moJ h¡. H$aUr¶, AmŠ¶wbmonbgVr, ZoÌ~§H$, ~mbZoÌ ¶moOZmAm| Ho$ ‘mܶ‘ go bm^ nhþ±Mm¶m h¡. ~¢H$ Am{X H$s g‘ñV {M{H$ËgH$s¶ gw{dYmE± Ûmam amo{J¶m| Ho$ AmdmJ‘Z hoVw Eåã¶wboÝg àXmZ OJVJwé am‘^ÐmMm¶© {Xì¶m§J {dœ{dÚmb¶ ‘| CnbãY h¢. {M{H$Ëgmb¶ Ho$ gmW-gmW ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m, OmZH$sHw§$S> emIm ‘ܶàXoe Ed§ CVa àXoe Ho$ bJ^J 12 {Obm| H$a ZoÌ godm Ho$ Bg nwZrV H$m¶© ‘| AnZr gh^m{JVm gw{Z{üV H$s h¡. uuu Ho$ à{V ^{dî¶ ‘| ^r {Za§Va gh¶moJmË‘H$ ‘| 42 àmW{‘H$ ZoÌ Om±M H|$Ð ^r ñWm{nV h¢ ^md aIoJm Bg dMZ~ÕVm Ho$ gmW n{ÌH$m Ed§ df© ^a ‘| 3200 go A{YH$ ZoÌ {e{dam| Ho$ ‘mܶ‘ go OZ gm‘mݶ H$mo ZoÌ {M{H$Ëgm Ho$ àH$meZ H$s ~obm ‘| AZoH$e… ‘§JbH$m‘Zm CnbãY H$amB© Om ahr h¡. Bg {M{H$Ëgmb¶ lr AéU R>mHw$a, ào{fV H$aVm hÿ±. uuu Zo A{^Zd nhb H$aVo hþE Xoe ‘| àW‘ ~ma OmZH$sHw§$S> emIm ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 63 ¶y{ZH$mon© Am¡a ¶y{Z¶Z ~¢H$ H$m

hamaria is a census town in Jabalpur. 'Ordnance Factory Khamaria' has a very g’$bVm KAs of 2001 India census, Khamaria strategic importance as the nearest had a population of 14,557. Males Indian land/coastal border from this constitute 53% of the population and place is more than 650 kms from any ^am nwamZm females 47%. Khamaria has an average direction. It was established under the literacy rate of 82%, higher than the mission 'Production of State of The Art national average of 69.5%: male literacy Battle Field Equipment', to the Indian is 87%, and female literacy is 76%. armed forces. ZmVm In Khamaria, 8% of the population is Ordnance Factory Khamaria is under six years of age. premier ammunition, manufacturing The town is mainly a campus of the local organisation under the Ministry of g gmb nhbo df© 1998 ‘|, h‘Zo ordnance factory 'Ordnance Factory Defence. It is an ISO 9001-2000 certified EH$ gyú‘ Am¡Úmo{JH$s BH$mB© Ho$ ê$n ‘| Khamaria' that was established in 1942 unit, with laboratory accredited ~r ¶y{ZgmZ gmB©Z {gñQ>åg ({ZJ‘Z Ho$ nhbo H$m under Ordnance Factories Board (OFB). to NABL. It is a manufacturer of Zm‘) H$m ¶y{Z¶Z ~¢H$ ‘| AnZm nhbm ImVm Ordnance Factories Board (OFB) (Am¶wY ammunition component, hardware - {Z‘m©Ur ~moS>©) consisting of the Indian fuze, shell, primer and cartridge case for Imobm Wm. medium and high caliber ammunitions. Ordnance Factories (^maVr¶ Am¶wY ¶h dmo Xm¡a Wm O~ h‘mao nmg H$moB© ^r {Z‘m©{U¶m±), is an industrial organisation, It is also a unit for explosive filling and functioning under the Department assembly of medium and high caliber H$moboQ>ab {gŠ¶y[aQ>r Zht Wr. ~g Wm Vmo H$m‘ of Defence Production of Ministry of ammunitions including small arms ammunitions. H$aZo H$m OwZyZ Am¡a B©‘mZXmar. AmO 250 go Defence, Government of India. It is ^r A{YH$ H$‘©Mm[a¶m| H$s ¶y{ZQ> ‘| V~ Ho$db engaged in research, development, Ordnance Factory Khamaria is production, testing, marketing and continuously equipping our armed 5 H$‘©Mmar hþAm H$aVo Wo, {Og‘| go Xmo dV©‘mZ logistics of a comprehensive product forces with modern 'Defence and Battle H§$nZr Ho$ g§MmbH$ h¢. amoS> goµâQ>r CËnmXm| Ho$ range in the areas of air, land and sea Field Equipment'. systems. OFB comprises forty-one {bE Cg g‘¶ VH$ àXoe ‘| H$moB© ^r àmo EpŠQ>d Ordnance Factory, Khamaria, suffered Ordnance Factories, nine Training BH$mB© Zht Wr. ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ gh¶moJ go, a major setback when a fire broke out Institutes, three Regional Marketing on Saturday, 25 March 2017, totally {~Zm H$moboQ>ab {gŠ¶y[aQ>r Ho$, nm±M bmI H$s Centres and four Regional Controllerates destroying factories No. 316 and 318, of Safety, which are spread all across AW© ghm¶Vm Zo g§OrdZr H$m H$m‘ {H$¶m Am¡a and injuring more than 20 people. As the country. XoIVo hr XoIVo, ¶y{ZH$mon© Xoe H$s g~go ~‹S>r stated by Jabalpur collector Mahesh OFB is the world's largest government- Chandra Chaudhary to PTI on phone, amoS> goµâQ>r gmoë¶ye§g H§$nZr ~Z J¶r. operated production organisation, the first explosion took place at 6:24 ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ gmW h‘oem EH$ hr n[adma H$m and the oldest organisation run by the pm, followed by massive fires and Government of India. It has a total explosions, the worst incident since the hmoZo H$s AZw^y{V hmoVr ahr h¡. em¶X ¶hr EH$ workforce of about 164,000. It is often past five years. The incident took place H$maU h¡ {H$ AmO g^r àbmo^Zm| Ho$ ~mX ^r called the 'Fourth Arm of Defence', and during the workers shift change, when {H$gr Aݶ ~¢H$ go OwµS>Zo H$s BÀN>m Zht hmoVr. the 'Force Behind the Armed Forces' of the 125 mm anti-tank bombs were India. It is amongst the top 50 defence being dispatched. uuu ~¢H$ Zo h‘oem ghr g‘¶ na ¶Wmg§^d VabVm equipment manufacturers in the àXmZ H$s h¡. AmO h‘ Xoe-{dXoe Ho$ {H$gr world. Its total sales were at $3 billion ^r ~‹S>o àmoOoŠQ> H$mo boZo ‘| nrN>o Zht hQ>Vo, (₹19982.71 crores) in 2015-16. Every year, 18 March is celebrated as the Avinash Barwal Bgr {dœmg Zo h‘| {Za§Va AmJo ~µµµµTZo Ho$ {bE Ordnance Factories' Day in India. RO Jabalpur {hå‘V Xr h¡.

64 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð ½dm{b¶a

^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð, ‘ܶ àXoe Ho$ Am¡a YmVw ‘y{V©¶m| H$s g~go AmH$f©H$ ûm§¥Ibm à½dm{b¶a {Obo ‘| h¡. Bg H|$Ð H$s ñWmnZm Ho$ {Z‘m©U ‘| {deofkVm aIVm h¡. Bg H$bm H|$Ð gZ 1995 ‘| ½dm{b¶a, ‘ܶ àXoe ‘| lr à^mV ‘| Ho$db gdm}Îm‘ JwUdÎmm dmbo dmñVw{eën, hmbhr ‘| ¶y{ZH$mon© Ûmam, ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ am¶ Ûmam H$s JB©. à^mV am¶ Ho$ ñdm{‘Ëd Ed§ H$m§ñ¶ Am¡a amb ’$mB~a Ho$ Cn¶moJ go {Q>H$mD$ gh¶moJ go ^monmb eha ‘| ñ‘mQ>© Zo{dJoeZ ‘mJ©Xe©Z ‘|, H§$nZr Zo ‘y{V© H$bm Ho$ joÌ ‘| ‘y{V©¶m§ ~Zm¶r OmVr h¢, Omo ñWm{nV H$aZo ‘| àmoOoŠQ>/{H«$¶mÝd¶Z {H$¶m h¡. AnZr Vah Ho$ ½dm{b¶a {Obm Ed§ ‘ܶ àXoe H$m Zm‘ gånyU© AmgmZ hmoVr h¢. ^maV Ed§ {dœ ‘| amoeZ {H$¶m h¡. lr à^mV AZyR>o, AHo$bo Bg àmoOoŠQ> go H§$nZr H$mo 300 am¶ H$mo b{bV H$bm Ho$ joÌ ‘| 20 gmb à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð, H$bm H$mo {dewÕ AWm] ‘| H$amo‹S> go Á¶mXm AZw‘m{ZV Am¶ hmoZo dmbr h¡. H$m b§~m AZw^d h¡. BgHo$ A{V[aº$, CZHo$ AmË‘gmV H$aHo$ H$bmË‘H$ ‘y{V©¶m| H$s AnZr H§$nZr H$m AmCQ>S>moa {dkmnZ ~«m§S> µ’$ñQ>©byH$ aMZmË‘H$ Ñ{ï>H$moU Am¡a AmYw{ZH$ Zr{V¶m| Zo gr‘m ‘| AÀN>r Vah go Xem©Vm h¡. Bg H$bm AnZr loUr H$m g~go àr{‘¶‘ ~«m§S> ~Z MwH$m ‘y{V© H$bm Ho$ joÌ ‘| g’$b {dH$mg Ho$ {bE H|$Ð H$s ‘y{V©¶m§ ‘w»¶ ê$n go n{dÌ ñWmZm|, h¡. ^monmb, B§Xm¡a Am¡a ½dm{b¶a ‘| µ’$ñQ>©byH$ ‘mJ© àeñV {H$¶m h¡. eha Ho$ ‘w»¶ Mm¡amhm|, gaH$mar H$m¶m©b¶m|, H$s ~ohX àmB‘ AmCQ>S>moa {dkmnZ gmBQ> h¡, Omo ‘y{V©¶m| Ho$ {Z‘m©U Ho$ {bE g^r Amdí¶H$ bm°Z, ‘H$mZ, Am{X ‘| ñWm{nV h¢. H$bm H|$Ð AJbo Xg dfm] ‘| 500 H$amo‹S> go ^r Á¶mXm CnH$aU Am¡a ‘erZ| à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð H$s Q>r‘ H$r aMZmË‘H$ Ñ{ï>, BZ ‘y{V©¶m| ‘| aodoݶy OZaoQ> H$aoJr. ‘| CnbãY h¢. à^mV am¶ AnZo H$bm H|$Ð A{ÛVr¶ {S>OmBZ bmZo ‘| ‘XX H$aVr h¡. ¶o ‘| AmYw{ZH$ Am¡a nma§n[aH$ H$bm H$m Cn¶moJ ‘y{V©¶m§ A§{V‘ àofU go nhbo {d{^Þ ‘mnX§S>m| ¶y{ZH$mon© H$s ‘§S>rXrn pñWV ‘yb BH$mB© H$mo H$aVo h¢. BgHo$ Abmdm, H$bm H|$Ð emoY Q>r‘, na Om§Mr OmVr h¢. ‘y{V©¶m| H$s JwUdÎmm na H$^r dV©‘mZ ‘| {dJV dfm] H$s VwbZm ‘| Mma JwZm ŠbmB§Q> H$s Amdí¶H$Vm H$mo nyam H$aZo Ho$ {bE H$moB© g‘Pm¡Vm Zht {H$¶m OmVm h¡. EH$ geº$ Am°S>©a àmá hmo MwHo$ h¢. Xoe Ho$ bJ^J g^r AmYw{ZH$ VH$ZrH$m| H$m Cn¶moJ H$aHo$ {Z{X©ï> Q>r‘ J«mhH$m| Ho$ WmoH$ AmXoe go {ZnQ>Zo Am¡a ^mJm| ‘| ¶y{ZH$mon© Ûmam [aH$m°S>© g‘¶ ‘| g~go g‘¶ gr‘m Ho$ ^rVa g‘ñV Am°S>©am| H$mo nyam g‘¶ na nyam H$aZo H$mo gw{Z{üV H$aVr h¡. à{V{ð>V amoS> goµâQ>r àmoOoŠQ> gånÞ {H$E JE h¢. H$aVm h¡. à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð, ‘y{V© H$bm Ho$ ^mdr nW {dH$mg H$s Bg AZdaV JmWm ‘| h‘mar Am¡a BZ {H«$E{Q>d ‘y{V©¶m| Ho$ {Z‘m©U Ho$ {bE àXe©H$ Ho$ ê$n ‘| ½dm{b¶a Am¡a ‘ܶ àXoe H$mo ~¢H$ H$s EH$ hr Zm‘ am{e H$m hmoZm ^r {d{MÌ H$marJam|, {S>OmBZam|, JwUdÎmm boIm narjH$m|, Jm¡admpÝdV H$a ahm h¡. lr à^mV am¶ Zo Bg g§¶moJ h¡. ~¢H$ H$m ¶y Am¡a ¶y{ZH$mon© H$o ¶y H$mo emoYH$Vm©Am|, n¶©dojH$m| Am{X H$s A˶{YH$ ‘y{V© H$bm H|$Ð Ho$ ‘mܶ‘ go ^maV H$s àmMrZ A§J«oOr ‘| H$h gH$Vo h¢. "¶y E§S> AmB©, ‘oS> ’$m°a AZw^dr Q>r‘ H$m¶© H$aVr h¡. à^mV ‘y{V© H$bm ‘y{V© H$bm H$mo Or{dV ~Zm¶o aIZo H$m g’$b B©M AXa'. uuu H|$Ð ‘| JwUdÎmm Am¡a aMZmË‘H$Vm na H$^r à¶mg {H$¶m h¡. uuu g‘Pm¡Vm Zht {H$¶m OmVm h¡. à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð nyao Xoe ‘| JwUdÎmm ‘ybH$ H$m‘ Am¡a godmAm| Ho$ {bE OmZm OmVm h¡. {dH$mg YdZ H$‘boe qgh jo.H$m.^monmb ^maV ‘| à^mV ‘y{V© H$bm H|$Ð ’$mB~a ‘y{V© jo.H$m., ½dm{b¶a

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 65 ‘ܶàXoe amÁ¶ {dÚyV ‘ÊS>b, O~bnwa Ed§ ¶y{Z¶Z ~¢H$ H$m gmW

aV H$s ñdV§ÌVm Ho$ nümV, ñdV§ÌVm ì¶dñWm nwZ… ~hmb H$aZm Am{X em{‘b h¡. MPSEB Ho$ Hw$N> H$‘©Mm[a¶m| H$mo boH$a EH$ nyd© N>moQ>r [a¶mgVm| H$mo nwZJ©{R>V H$a VËnümV amÁ¶m| H$m nwZJ©R>Z {H$¶m J¶m, Aݶ H§$nZr nm°da Q´>oqS>J H$ånZr H$m JR>Z ^m {H$¶m J¶m, {OgH$m ‘w»¶ CÔoí¶ àXoe ‘| g§Kr¶ amÁ¶m| H$s ñWmnZm H$s JB©. gZ 1950 {Og‘| df© 2001 ‘| ‘ܶàXoe Ed§ N>ÎmrgJ‹T> Cn^mo³VmAm| hoVw {d{^Þ joÌm| go ^mar ‘mÌm ‘| nyd© {~«{Q>e Ho$ÝÐr¶ àm§V Am¡a ~ama Ho$ amÁ¶m| H$mo nwZJ©{R>V {H$¶m J¶m. MPEB H$mo amOgr amÁ¶ d N>ÎmrgJ‹T> H$mo {‘bmH$a ‘ܶ ‘| {dÚwV H$‘ H$a {dÎm H§$n{Z¶m| H$mo CnbãY ^r nwZJ©{R>V H$a ‘ܶàXoe amÁ¶ {dÚwV H$amZm h¡. H$mbm§Va ‘| ‘ܶàXoe nmda Q´>oqS>J àm§V H$m {Z‘m©U hþAm VWm ZmJnwa H$mo amOYmZr ‘§S>b (MPSEB) Ed§ N>ÎmrgJ‹T> amÁ¶ {dÚwV H§$nZr {b{‘Q>oS> (MPTR-DCO), ‘ܶàXoe ~Zm¶m J¶m. VËnümV 1 Zdå~a 1956 H$mo ‘§S>b (CSEB) H$m JR>Z {H$¶m J¶m, {Og‘| nmda ‘¡ZoO‘|Q> H§$nZr {b{‘Q>oS> (MPPMCL) ‘ܶàXoe amÁ¶ H$m nwZJ©R>Z {H$¶m J¶m, {Og‘| nyd©dVu MPEB H$s n[ag§n{Îm¶m| VWm H$m¶©aV ‘| n[ad{V©V H$a {X¶m J¶m h¡. dV©‘mZ ‘o H§$nZr ^monmb [a¶mgV, ‘mbdm, {Z‘m‹S>, ~w§XobI§S>, H$‘©Mm[a¶m| H$mo d¡H$pënH$ M¶Z Ho$ AmYma na Ho$ ‘w»¶ {ZXoeH$, lr g§O¶ Hw$‘ma ewŠbm h¢. ~KobI§S>, ‘hmH$m¡eb Ed§ N>ÎmrgJ‹T> Ho$ ñWmZm§V[aV {H$¶m J¶m. BZ‘| go CËnmXZ, nmaofU Ed§ ‘¡ZoO‘|Q> ^y-^mJm| H$mo em{‘b {H$¶m J¶m. nwZ… amÁ¶ ‘| nmda goŠQ>a ‘| [a’$m‘© Ho$ CÔoí¶ H§$n{Z¶m| Ho$ ‘w»¶ H$m¶m©b¶, e{º$ ^dZ Z¶o ‘ܶàXoe Ho$ JR>Z Ho$ nümV amÁ¶ Ho$ go PWC H$mo Aܶ¶Z H$a EH$ {dñV¥V DPR am‘nwa, O~bnwa ‘| p0ñWV h¢ Am¡a BZ g^r ZmJ[aH$m| H$mo ‘yb^yV gw{dYmE§ ~ohVa én go gm¢nZo H$mo H$hm J¶m. {OgH$s AZwe§gm Ho$ H§$n{Z¶m| H$m A{YH$m§e H$mamo~ma ¶y{Z¶Z ~¢H$ CnbãY H$amZo Ho$ {bE {ZJ‘, ‘§S>bm| Ed§ AmYma na MPSEB H$mo nwZJ©{R>V H$a nm±M H$s e{º$ ^dZ Ed§ ‘XZ ‘hb emIm Ho$ g§ñWmZm| H$m JR>Z {H$¶m J¶m. {OgHo$ VhV 1 H§$n{Z¶m| ‘| {d^m{OV {H$¶m J¶m. {dVaU joÌ ‘mܶ‘ go {H$¶m OmVm h¡. BgHo$ Abmdm Z~å~a 1956 H$mo hr ‘ܶàXoe amÁ¶ {dÚwV ‘| VrZ (‘ܶàXoe nyd© joÌ {dÚwV {dVaU H§$nZr H§$n{Z¶m| Ho$ ~hþV go ImVo h‘mar ‘ܶàXoe H$s {d{^Þ emImAm| ‘| h¢. H§$nZr Ho$ ‘§S>b H$m JR>Z {H$¶m J¶m, {OgHo$ VhV VrZ {b{‘Q>oS>, ‘ܶàXoe n{ü‘ joÌ {dÚwV {dVaU H$‘©Mm[a¶m| Ho$ doVZ, n|eZ Ed§ O‘m ImVo H§$nZr {b{‘Q>oS> Ed§ ‘ܶàXoe ‘ܶ joÌ {dÚwV joÌm| ‘| CZH$m {d^mOZ {H$¶m J¶m. ^r ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ho$ nmg h¢. Amem h¡ {H$ {dVaU H§$nZr {b{‘Q>oS>), CËnmXZ joÌ ‘| EH$ 1. ‘ܶ àXoe nmda OoZoaqQ>J H§$nZr {b{‘Q>oS- AmJo AmZo dmbo dfm] ‘| h‘| BZ H§$nZr go (‘ܶ àXoe nmda OoZoaqQ>J H§$nZr {b{‘Q>oS>) CËnmXZ joÌ {OgHo$ A§VJ©V {dÚwV CËnmXZ H$m ~hþV ì¶dgm¶ {‘boJm Am¡a Bggo H§$n{Z¶m| VWm Bg joÌ ‘| EH$ (‘ܶàXoe nmda Q´>m§g{‘eZ H$m¶©, XoI-aoI H$m¶©¶moOZm ~ZmZm, gw{Z{üV Ed§ ~¢H$ Ho$ ì¶dgm¶ ‘| d¥{Õ hmoJr. Bg {dÎm H§$nZr {b{‘Q>oS>) H$m JR>Z {H$¶m J¶m. {H$¶m J¶m. dV©‘mZ ‘| H§$nZr Ho$ ‘w»¶ {ZXoeH$, df© Ho$ A§V ‘| BZ H§$n{Z¶m| H$m {ZåZ{bpIV lr AZyn Hw$‘ma ZÝXm h¢. BZ g^r H§$n{Z¶m| Ho$ ‘mJ©Xe©Z hoVw nyd©dVu H$mamo~ma h‘mao ~¢H$ Ho$ nmg h¡. uuu 2. ‘ܶ àXoe nmda Q´>m§g{‘eZ (nmaofU) (é. H$amo‹S> ‘|) H§$nZr {b{‘Q>oS>, {OgHo$ A§VJ©V nyao àXoe ‘| {ddaU ‘ܶàXoe nmda ‘ܶàXoe nmda ‘ܶàXoe nmda Cƒ {dÚwV bmBZm| H$s H$m¶© ¶moOZm ~ZmZm, OoZoaqQ>J H§$nZr Q´>m§g{‘eZ H§$nZr ‘¡ZoO‘|Q> H§$nZr CZH$m {Z‘m©U H$aZm VWm {dÚ‘mZ j‘VmAm| {b{‘Q>oS> {b{‘Q>oS> {b{‘Q>oS H$m {dñVma H$aZm em{‘b h¡. dV©‘mZ ‘| H§$nZr > Hw$b O‘m 727.00 509.00 -- Ho$ ‘w»¶ {ZXoeH$, lr à^mH$a ~|S>o h¢. A{J«‘ 1293.00 1703.00 500.00 H$mgm 50.00 71.00 -- 3. {dVaU-BgHo$ A§VJ©V {dÚwV CËnmXZ BH$mB© IwXam F$U 1.31 1.00 -- go àmá {~Obr H$mo àXoe Ho$ Cn^mo³VmAm| n|eZ ImVo 5004 (16.58) 3017 (9.60) 2009 (6.14) VH$ nhþ§MmZm, CZgo {~b dgybZm VWm àXoe H$s {dÚwV ì¶dñWm gwMmé ~ZmE aIZo H$m H$m‘ VWm àmH¥${VH$ AmnXmAm| ¶Wm Am§Yr, n§H$O O¡Z A{Vd¥îQ>r, ~m‹T> VWm AmnXm Ho$ nümV {dÚwV jo.H$m., O~bnwa 66 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 Z‘©Xm nwÌ A‘¥Vbmb doJ‹S>

Ho$ JwOamVr, ‘amR>r, A§J«oµOr AZwdmX ^r CnbãY H$ar~ nhþ§M MwH$m Wm. àW‘ nX¶mÌm ‘¢Zo 1977 h¢. ‘yb JwOamVr ‘| {bIo Z‘©Xm ¶mÌm d¥Îmm§V na ‘| H$s Am¡a A§{V‘ 1987 ‘|.'' CÝh| 2004 H$m gm{h˶ AH$mX‘r nwañH$ma ^r A‘¥Vbmb doJ‹S> Or H$hVo Wo, AJa ‘¢ Z‘©Xm {‘b MwH$m h¡. ¶mÌm Z H$aVm Vmo ‘oam OrdZ ì¶W© OmVm ¶h ~VmZm Oê$ar h¡ {H$ doJ‹S> Or Zo 50 df© H$s doJ‹S> Or Ho$ Bg H$WZ Am¡a H¥$˶ ‘| hr Vmo nyam C‘« ‘| 1977 ‘| nhbr ~ma Z‘©Xm n[aH«$‘m H$s Wr AZw^d gma {N>nm hþAm h¡. h‘mar qMVm {g’©$ Am¡a V~ go boH$a 82 df© H$s C‘« VH$ ¶mÌmAm| Z{X¶m| H$mo nyOZo H$s Z hmoZr Mm{hE, ~pëH$ h‘ H$mo Omar aIm.Z‘©Xm CZHo$ H$m¶m] ‘| à{Vq~{~V ¶h {’$H«$ H$a| {H$ Z{X¶m§ H¡$go gXm nmH$ ah|. hmoVr ahr h¡. H$WmdmMH$ O¡gr amoMH$ e¡br ‘| doJ‹S> Or Zo ~hþV nr‹S>m Ho$ gmW H$hm Wm-""h‘ Z‘©Xm n[aH«$‘m Ho$ AZw^d dmñVd ‘| gm{h˶ Am¡a h˶mao h¢, AnZr Z{X¶m| Ho$ h˶mao. Š¶m hmb ~Zm n¶m©daU {hV¡fr g‘mO H$s Yamoha h¢. doJ‹S> Or Ho$ {X¶m h¡ h‘Zo Z{X¶m| H$m? Z‘©Xm VQ> Ho$ N>moQ>o- Jwé Zo CÝh| H$hm Wm-"OrdZ ‘| g’$b ‘V hmoZm, go-N>moQ>o V¥U Am¡a N>moQ>o-go-N>moQ>o H$U Z OmZo A‘¥Vbmb doJ‹S> H$mo H$B© nwañH$mam| ¶h ~ohX AmgmZ h¡. Vw‘ AnZo OrdZ H$mo gmW©H$ {H$VZo n[ad«mOH$m|, F${f-‘w{Z¶m| Am¡a gmYw-g§Vm| Ed§ gå‘mZ go ZdmOm J¶m h¡ ~ZmZm.' Jwé H$s Bg H$WZ H$mo doJ‹S> Or Zo AnZo H$s nXYy{b go nmdZ hþE hm|Jo. ¶hm§ Ho$ dZm| ‘| OrdZ H$m ‘yb ê$n ‘mZm Am¡a CÝhm|Zo AnZo Jwé y AZ{JZV F${f¶m| Ho$ Aml‘ aho hm|Jo. dhm§ CÝhm|Zo 1994 -95 ‘| ‘ܶàXoe H$m {eIa H$mo gmW©H$ OrdZ H$s hr Jwé X{jUm àXmZ H$s h¡. Y‘© na {dMma {H$¶m hmoJm, OrdZ‘yë¶m| H$s ImoO gå‘mZ - ‘ܶàXoe do ~ma-~ma H$hVo aho h¢ - ""Z‘©Xm H$mo g‘PZo- H$s hmoJr Am¡a g§ñH¥${V H$m COmbm ’¡$bm¶m hmoJm. y 2001-2002 ‘| eaX Omoer gå‘mZ g‘PmZo H$s ‘¢Zo B©‘mZXma H$mo{ee H$s h¡ Am¡a ‘oar h‘mar g§ñH¥${V AmaʶH$ g§ñH¥${V ahr. bo{H$Z y ‘ܶàXoe gm{h˶ AH$mX‘r Am¡a JwOamV H$m‘Zm h¡ {H$ gd©ñd Xÿgam| na bwQ>mVr Eogr hr A~? h‘Zo CZ nmdZ dZm| H$mo H$mQ> S>mbm h¡ Am¡a gm{h˶ AH$mX‘r gå‘mZ H$moB© ZXr h‘mao grZm| ‘| ~h gHo$, Vmo Zï> hmoVr new-n{j¶m| H$mo IXo‹S> {X¶m h¡ ¶m ‘ma S>mbm h¡. y ‘hmn§{S>V amhþb gm§H¥$˶m¶Z nwañH$ma h‘mar gä¶Vm Am¡a g§ñH¥${V em¶X ~M gHo$.'' YaVr Ho$ gmW ¶h H¡$gm {dœmgKmV h¡.'' y {hÝXr godr g§ñWmZ AmJam H$m {hÝXr godm doJ‹S> Or Zo EH$ B§Q>aì¶y ‘| ~Vm¶m Wm {H$ àH¥${V Z‘©Xm̶r H$s Vrgar nwñVH$ "Vrao-Vrao' Z‘©Xm Ho$ gå‘mZ Am¡a gm¡ÝX¶© go ào‘ H$aZo H$s àH¥${V CÝh| CZHo$ nrN>o doJ‹S> Xån{Îm H$m ’$moQ>mo h¡. Bg {MÌ Ho$ ZrMo y {nVm go {‘br Wr. AnZo {MÌ ~ZmZo Ho$ {bE h¡-""AJa gm¡ ¶m Xmo gm¡ gmb ~mX {H$gr H$mo {d{^Þ H$m¶m] Ho$ {bE amï´>n{V nwañH$ma do Z‘©Xm VQ> Ho$ Amgnmg OmVo ahVo Wo. {MÌ EH$ X§nVr Z‘©Xm n[aH«$‘m H$aVm {XImB© Xo, n{V Ho$ hmW ‘| Pm‹Sz> hmo Am¡a nËZr Ho$ hmW ‘| Q>moH$ar J‹S> Or H$m OÝ‘ ‘ܶàXoe H$s g§ñH$maYmZr Am¡a ñHo$M Ho$ {bE ~ohVa Ñí¶ H$s ImoO ‘| do nhbo Amgnmg {’$a Xÿa-XamO Ho$ Jm§d-XohmV Am¡a Iwanr; n{V KmQ>m| H$s g’$mB© H$aVm hmo Am¡a doH$ho OmZo dmbo O~bnwa ‘| 3 AŠQy>~a 1928 VH$ nhþ§Mo. Bg Vah CÝh| Z‘©Xm {H$Zmao H$m gm¢X¶© nËZr H$Mao H$mo bo OmH$a Xÿa ’|$H$Vr hmo Am¡a H$mo hþAm Wm. 1948 go 1953 VH$ H$mobH$Vm Ho$ {XImB© {X¶m. Z‘©Xm n[aH«$‘m H$aVo bmoJ {‘bo Vmo XmoZm| d¥jmamonU ^r H$aVo hm|, Vmo g‘P br{OE ໶mV empÝV {ZHo$VZ go H$bm H$s n‹T>mB© H$aZo n[aH«$‘m H$mo boH$a {Okmgm OmJr. Eogo hr Ñí¶m| {H$ h‘t h¢-""H$mÝVm Am¡a ‘¢ (doJ‹S> Or).'' H$moB© dmbo doJ‹S> Or Zo Z‘©Xm Ho$ CÒ‘ ñWb A‘aH§$Q>H$ go ¶h g§H$ën Ñ‹T> hþAm {H$ Z‘©Xm H$s n[aH«$‘m dmXH$ ~OmZo go nhbo Xoa VH$ AnZo gmO H$m go boH$a ^‹Sx>M ‘| Z‘©Xm go gmJa ‘| g‘m{hV hmoZo H$s OmE. do AnZr àW‘ nwñVH$ "gm¢ÝX¶© H$s ZXr gwa {‘bmVm h¡, Cgr àH$ma Bg OÝ‘ ‘| Vmo h‘ VH$ H$s Z‘©Xm Ho$ {H$Zmao 4000 {H$‘r . go Á¶mXm Z‘©Xm' ‘| {bIVo h¢-""H$^r-H$^r ‘¢ AnZo Amn Z‘©Xm n[aH«$‘m H$m gwa hr {‘bmVo aho. n[aH«$‘m Vmo H$s nX¶mÌm H$s. BZ ¶mÌmAm| Ho$ AØþV AZw^dm| go nyN>Vm hÿ§, ¶h OmopI‘ ^ar ¶mÌm ‘¢Zo Š¶m| H$s? AJbo OÝ‘ go H$a|Jo.'' uuu H$mo AnZo Mma ‘hÎdnyU© nwñVH$m| ‘| g±Omo¶m- Am¡a ha ~ma ‘oam CÎma hmoVm h¡ AJa ‘¢ ¶h ¶mÌm "gm¢X¶© H$s ZXr Z‘©Xm', "A‘¥Vñ¶ Z‘©Xm', "Vrao- Z H$aVm Vmo ‘oam OrdZ ì¶W© OmVm. Omo {Og H$m‘ Vrao Z‘©Xm', Mm¡Wr "Z‘©Xm Vw‘ {H$VZr gw§Xa hmo' Ho$ {b¶o ~Zm hmo , Cgo dh H$m‘ H$aZm hr Mm{h¶o. df© 2015 ‘| àH$m{eV hþB©. BZHo$ Abmdm g¡H$‹S>m| F$fr e§H$a Mm¡Yar Am¡a ‘¢ Z‘©Xm nX¶mÌm Ho$ {b¶o ~Zm hÿ§. {H$ÝVw, jo.H$m.O~bnwa {MÌ, ñHo$M Am¡a H$mobmO ~ZmE h¢. BZ {H$Vm~m| O~ VH$ Bg g˶ H$m nVm ‘wPo MbVm, ‘¢ 50 Ho$

Ab§H$ma Ádobg© ܶàXoe H$s nhbr emIm O~bnwa Ho$ÝQ> Ho$ h‘ àmapå^H$ gXñ¶ aho h¢. 2012 ‘| ~¢H$ Zo 50dt df©Jm§R> na h‘mam A{^ZÝXZ {H$¶m Wm. ~¢H$ A’$ga d g^r gh¶mo{J¶m| go h‘mao gå~§Y ‘Ywa aho h¢. ~¢H$ d h‘mar ’$‘© "Ab§H$ma' Zo EH$‘ Xÿgao H$mo h‘oem hr nyU© gh¶moJ {X¶m h¡ "¶y{Z¶Z ~¢H$' H$V©ì¶{Zð> ~¢H$ h¡. AnZo J«mhH$m| H$s gw{dYm H$m nyam ܶmZ aIVm h¡. d[að> ZmJ[aH$m| H$mo g^r gw{dYm d gå‘mZ {X¶m OmVm h¡. "AÀN>o bmoJ, AÀN>m ~¢H$' Ho$ Zmao H$mo ‘yV©én {X¶m J¶m h¡. ‘wamar bmb AJ«dmb

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 67 nwañH$ma Am¡a gå‘mZ AWARDS & GALLORE

On 20.07.2018 our Bank awarded “Best Bank for Promotional Scheme Award - Runner up in Large Category” instituted by Chamber of Indian Micro, Small and Medium Enterprise (CIMSME), New Delhi. The Award was received at the hands of Hon'ble Minister of State for MSME, Shri Giriraj Singh, by Shri R.K.Verma, our Executive Director & Shri.P.S.Rajan, GM (MSME). Our Bank has been recognized for its various promotional schemes launched for the growth of MSME in India.

Our Bank won the National Award for Excellence in Training & Development under two categories viz. 'Overall Award for Best Results Based Training' & 'Most Innovative use of Training & Development as an HR Initiative for OD' announced by TIMES Ascent. The Award was received by Shri Brajeshwar Sharma, GM (HR) & Shri Kalyan Kumar, Principal, Staff College, Bengaluru, Union Bank of India, at the hands of Chief Guest, Shri Arindam Chaudhary, Noted Author, at a glittering function held at Hotel Taj Lands End, Mumbai.

Bank has received two Awards as Best Performing Bank in Two APY Campaigns viz "Quest For Crown" and "Formation Day Campaign". Shri V.V. Tembhurne, RH Nasik; Shri Mahendra Shrivastav, RH, Rewa and 8 Branch Managers were also rewarded for their consistent performance in 'Winning Wednesday Campaign' for the Month of June and July 2018. Reward and Recognition Program was organized by PFRDA on 5th October 2018 at New Delhi.

^maV gaH$ma Ûmam Am¶mo{OV 'Winning Wednesday Campaign' Ho$ VhV CËH¥$ð> àXe©Z hoVw Zm{gH$ joÌ Ed§ joÌmYrZ 4 emImAm| H$m M¶Z {H$¶m J¶m. Bg g’$bVm hoVw Zm{gH$ joÌ à‘wI, lr {dZm¶H$ Q>|^wU} H$mo ^maV gaH$ma Ho$ {dÎmr¶ godmE§ {d^mJ Ho$ g{Md lr amOrd Hw$‘ma Ûmam gå‘m{ZV {H$¶m J¶m.

Our Bank's Training System was awarded by World HRD Congress in, "Asian Training & Development Leadership” under two categories: (1) Best Leadership Development Program for Top Management and (2) Best Leadership Development Program for Middle Management. The Award was received by Shri Jithender Maniram, CEO & Shri Prasanta Kumar Sahoo, DACEO, Union Bank of India, Dubai Branch, from Dr. A H M Faraaz, CEO, Lanka Sathosa, Chief Guest at a glittering function held at The Boulevard Hotel, Dubai.

68 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 à{V{ð>V gm{hp˶H$-gm‘m{OH$-gm§ñH¥${VH$ g§ñWm "Amerdm©X', ‘w§~B© Ûmam {XZm§H$ 27 {gVå~a, 2018 H$mo Am¶mo{OV 27d| Amerdm©X amO^mfm nwañH$ma g‘mamoh-2018 ‘| "amO^mfm aËZ' nwañH$ma go h‘mao Aܶj Am¡a A§eH$m{bH$ J¡a-gaH$mar {ZXoeH$ lr Ho$db hm§S>m Or H$mo {deof ê$n go gå‘m{ZV {H$¶m J¶m. gmW hr amï´>r¶H¥$V ~¢H$ loUr ‘| df© 2017-18 Ho$ Xm¡amZ loð> amO^mfm H$m¶m©Ýd¶Z hoVw h‘mao ~¢H$ H$mo {ÛVr¶ nwañH$ma VWm ~¢H$ H$s {hÝXr n{ÌH$m "¶y{Z¶Z g¥OZ' H$mo "loð> J¥h-n{ÌH$m nwañH$ma' go gå‘m{ZV {H$¶m J¶m. ~¢H$ H$s Amoa go lr Ho$db hm§S>m, Aܶj Am¡a A§eH$m{bH$ J¡a-gaH$mar {ZXoeH$ Ho$ gmW lr S>r. {Ma§Ordr, Cn ‘hmà~§YH$ (H$m{‘©H$), S>m°. gwb^m H$moao, ‘w»¶ à~§YH$ (amO^mfm) Ed§ g§nmXH$, ¶y{Z¶Z g¥OZ VWm lr am‘OrV qgh, ‘w»¶ à~ÝYH$ (am^m) Zo S>m°. g˶Zmam¶U O{Q>¶m, ‘mZZr¶ gm§gX Ed§ Cnmܶj, g§gXr¶ amO^mfm g{‘{V Ho$ H$aH$‘bm| go nwañH$ma J«hU {H$¶m. H|$ÐrH¥$V g‘mMma

Shri Rajkiran Rai G, our Managing Director & CEO,flanked Our Bank partnered with A.TReDS LIMITED (invoicemart. by Shri R.K.Verma & Shri A.K.Goel, our Executive Directors, com) as a TReDS (Trade Receivable Discounting System) at the Press Conference held in Mumbai on the occasion partner for discounting invoice of MSMEs on digital of announcement of the Q-1 Financial Results for the platform. Mr. A.K. Goel, our ED, along with Mr Kalyan Basu, quarter ended June 30, 2018. MD&CEO, A.TReDS LTD.(invoicemart.com), Mr V.V.Shenoy, our GM(LCV) & Mr P.S.Rajan, our GM(CP&MSME), at the formal agreement signing ceremony held on 18.07.2018 at the Bank's Corporate Office in Mumbai.

{XZm§H$ 15.08.2018 H$mo ñdV§ÌVm {Xdg Ho$ Adga na Ho$ÝÐr¶ H$m¶m©b¶, ‘w§~B© Ho$ àm§JU ‘| ÜdOmamohU H$aVo hþE, lr amO{H$aZ a¡ Or, à~§Y {ZXoeH$ Ed§ grB©Amo; lr amOH$‘b d‘m©, H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$; lr AVwb Hw$‘ma Jmo¶b, H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$; lr ~«Ooœa e‘m©, ‘hmà~§YH$ (‘mg§); {~«Jo{S>¶a AmewVmof gram¡{R>¶m (goZm ‘¡S>b), ‘w»¶ gwajm A{YH$mar Ed§ Aݶ JU‘mݶ. Bg Adga na ñQ>m’$ gXñ¶m| VWm CZHo$ ~ƒm| Ho$ {bE {d{^ÝZ à{V¶mo{JVmAm| H$m Am¶moOZ ^r {H$¶m J¶m Wm. ñQ>m’$ gXñ¶m| Ûmam Xoe^{º$ na Our 'UNI-th-On- Walk Mile JrVm| H$s gm§ñH¥${VH$ àñVw{V Zo 15 AJñV H$s gw~h H$m g‘m§ -Fitso Health' Mobile App ~m§Y {X¶m. went live on 01.08.2018. ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 69 g‘mMma - CÎma

J«m‘ ñdamO A{^¶mZ-2 Ho$ Xm¡amZ dmamUgr {Obo Ho$ J«m‘ àYmZm| hoVw Am¶mo{OV ~¡R>H$ ‘| h‘mao ~¢H$ Ûmam bJm¶m J¶m ñQ>m°b VWm Bg ñQ>m°b H$m AdbmoH$Z H$aVo hþE CÎma àXoe amÁ¶ Ho$ ‘w»¶ ‘§Ìr ‘mZZr¶ ¶moJr Am{X˶ ZmW. ñd¶§ ghm¶Vm g‘yh, {eënH$mam| VWm H¥$fH$ CËnmXH$ g§JR>Zm| Ho$ CËnmXm| H$mo ~‹T>mdm XoZo Ho$ CÔoí¶ go Zm~mS>© Ûmam EH$ amï´>ñVar¶ àXe©Zr-gh-{~H«$s ‘obo H$m Am¶moOZ {XZm§H$ 27 {gV§~a go 02 AŠQy>~a 2018 VH$ "^monmb hmQ>' ‘| {H$¶m J¶m, {OgH$m g‘mnZ {XZm§H$ 02.10.2018 H$mo ‘ܶ àXoe H$s ‘mZZr¶ amÁ¶nmb, lr‘Vr AmZ§Xr~oZ nQ>ob H$s J[a‘m‘¶r CnpñW{V ‘| {H$¶m J¶m. Bg Adga na lr amOoe Hw$‘ma, ‘w»¶ ‘hmà~ÝYH$, ^maVr¶ ñQ>oQ> ~¢H$; lr ¶moJ|Ð qgh, ‘hmà~§YH$, ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am’$ B§{S>¶m; lr Oo Eg Mm¡hmZ, à~§Y {ZXoeH$, ^monmb hmQ>, Zm~mS>© Ho$ ‘hmà~ÝYH$ lr‘Vr E‘ Iog, S>m°ŠQ>a XþV qgh Mm¡hmZ VWm emgZ d Aݶ {d^mJm| Ho$ d[að> A{YH$mar d à{V{Z{Y CnpñWV aho.

dmamUgr ‘| Am¶mo{OV H¥${f OmJê$H$Vm {e{da ‘| ¶y{Z¶Z H¥${f ‘§Ìr lr amYm ‘mohZ {XZm§H$ 25 OyZ go 19 OwbmB© 2018 VH$ ñQ>m’$ à{ejU Ho$ÝÐ, ^monmb ‘| Zd{Z¶wº$ qgh Ho$ gmW MMm© H$aVo hþE AJ«Ur {Obm à~§YH$, lr {‘{Wboe Hw$‘ma. n[adrjmYrZ A{YH$m[a¶m| hoVw àdoe à{ejU H$m¶©H«$‘ H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m. CX²KmQ>Z Ed§ g‘mnZ gÌ H$mo A§Mb à‘wI lr ¶moJ|Ð qgh Or Zo g§~mo{YV {H$¶m.

ñdÀN>Vm nIdm‹S>m 2018 Ho$ Xm¡amZ {XZm§H$ 15.09.2018 H$mo jo.H$m., O~bnwa {XZm§H$ 17.08.2018 H$mo O~bnwa joÌ Ho$ Zaqghnwa {Obo ‘| "¶y{Z¶Z g‘¥{Õ' H|$Ð Ûmam MÝXZ dZ (nmH©$) H$s g’$mB© Ed§ d¥jmamonU H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m, {Og‘| Ed§ "B© bm°~r' H$m ew^ma§^ {H$¶m J¶m, {Og‘| ‘w»¶ A{V{W Ho$ ê$n ‘| jo.‘.à. joÌ à‘wI lr AéU Hw$‘ma Ed§ joÌr¶ H$m¶m©b¶ VWm joÌ H$s {d{^Þ emImAm| Ho$ lr ¶moJ|Ð qgh (^monmb) Ed§ joÌ à‘wI lr AéU Hw$‘ma Zo CX²KmQ>Z {H$¶m. ñQ>m’$ gXñ¶m| Zo ^mJ boH$a H$m¶©H«$‘ H$mo g’$b ~Zm¶m. Bg Adga na emIm Ho$ emIm à~ÝYH$ Ed§ ñQ>m’$ gXñ¶m| Zo CnpñWV ah H$a. Zaqghnwa {Obo ‘| F$U {e{da ^r bJm¶m. 70 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 {XZm§H$ 17.08.2018 H$mo O~bnwa joÌ Ho$ Zaqghnwa {Obo ‘| Am¶mo{OV F$U {e{da {XZm§H$ 15.09.2018 H$mo jo.H$m. B§Xm¡a Ûmam J«mhH$ godm g{‘{V H$s ~¡R>H$, Ho$ Xm¡amZ bm^mWu H$mo dmhZ H$s Mm^r gm¢nVo hþE lr ¶moJ|Ð qgh, joÌ ‘hmà~§YH$, lr adtÐ H$í¶n, ‘hmà~§YH$ (nr~rAmoS>r), H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶ H$s CnpñW{V ‘| ^monmb A§Mb. Am¶mo{OV H$s J¶r. Bg Adga na joÌ à‘wI, lr amOoe Hw$‘ma ^r CnpñWV Wo.

{XZm§H$ 29.08.2018 H$mo bw{Y¶mZm joÌ H$s gab, emIm H$m ’$sVm H$mQ>H$a lr àH$me M§Ð n{V, Cn joÌ à‘wI H$s AܶjVm ‘| n§Om~ ‘§S>r ~moS>©, ‘mohmbr ew^ma§^ H$aVo hþE lr g§O¶ e‘m©. gmW ‘| h¢, joÌ ‘hm à~ÝYH$({X„r), lr EM. Ûmam {XZm§H$ 01.10.2018 H$mo ñdÀN>Vm H$m¶©H«$‘ H$m Am¶moOZm {H$¶m J¶m. Bg Eg. g§Yw, joÌ à‘wI, lr àH$me M§Ð n{V, Cn joÌ à‘wI, bw{Y¶mZm. Adga na lr‘Vr gr‘m amZr, n§Om~ ‘§S>r ~moS>©, ‘mohmbr, emIm à‘wI Am¡a Aݶ ñQ>m’$ gXñ¶ CnpñWV Wo.

On 6th & 7th Sept., 2018, the officials from R.O., Meerut and {XZm§H$ 01.09.2018 go 15.09.2018 VH$ ñdÀN>Vm nIdm‹S>o Ho$ g§X^© ‘| jo.H$m., its branches carried out peaceful demonstations outside the bw{Y¶mZm Ûmam OrQ>r~rEM M¡[aQ>o~b {dÚmb¶ ‘| ñdÀN>Vm nIdm‹S>o H$m Am¶moOZ houses/business establishments of those NPA borrowers {H$¶m J¶m. {dÚmb¶ Ho$ {dÚm{W©¶m| Ûmam doñQ> ‘{Q>[a¶b go Ka g§OmZo Ho$ {bE who despite having sufficient means are not willing to repay Cn¶moJr dñVw ~ZmZo VWm {MÌm§H$Z à{V¶mo{JVm Ho$ ‘mܶ‘ go ñdÀN>Vm H$m g§Xoe the Bank's dues. {X¶m J¶m. H$m¶©H«$‘ H$s AܶjVm lr EM. Eg. g§Yw, joÌ à‘wI Ûmam H$s J¶r.

jo.H$m., am¶nwa ‘| ñdÀN>Vm nIdm‹S>m Ho$ Xm¡amZ joÌ à‘wI lr E‘.nr. qgh H$s {XZm§H$ 20.07.2018 H$mo ardm joÌ ‘| Q>mCZ hm°b ‘rqQ>J H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m. AܶjVm ‘| {XZm§H$ 14.09.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶ Ho$ n[aga ‘| gm’$-g’$mB© H$m¶©H«$‘ H$m Am¶moOZ lr ‘hoÝÐ lrdmñVd, joÌ à‘wI, ardm Ûmam {H$¶m J¶m Ed§ ‘w»¶ H$s JB©. A{V{W, lr ¶moJ|Ð qgh, joÌ ‘hmà~§YH$, ^monmb Zo J[a‘m‘¶r CnpñW{V XO© H$s.

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 71 During his visit to Lucknow Shri Raj Kiran Rai G., MD & CEO visited FGMO & R.O. Lucknow on 07-08-2018. Grand Vriksha Bhandara was also organised during his visit, our MD & CEO participated in the Bhandara and distributed plants to customers and public. He also inaugurated First Mid-Corporate Branch at Lucknow and also addressed Town Hall Meeting at Lucknow.

Town Hall Meeting has been conducted at Varanasi on 4th July Shri Sanjay Sharma, FGM, New Delhi along with Shri A.K Singh, GM 2018. Meeting was presided by our Executive Director, Shri (BPT), C.O. inaugurated SARAL under Karnal Region on 03-07-2018 Raj Kamal Verma. The other dignitaries GM, Shri Jagmohan in presence of Shri Navneet Kumar, Regional Head, Karnal; Shri Singh and RH Varanasi, Shri A.K.S. Chauhan. Akhileshwar Chaudhary, AGM (BPT) & customers of branches . g‘mMma - nyd©

AnZo nQ>Zm Xm¡ao Ho$ Xm¡amZ {XZm§H$ 09.07.2018 H$mo Am¶mo{OV Q>mCZ hm°b {‘qQ>J Ho$ Adga na Xrn à‚d{bV H$a H$m¶©H«$‘ H$m ew^ma§^ H$aVo hþE lr {dZmoX H$Wy[a¶m, H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$ VWm lr AVwb Hw$‘ma joÌ ‘hmà~§YH$, am§Mr. gmW ‘| Aݶ JU‘mݶ A{V{W. Bg Adga na H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$ ‘hmoX¶ Ûmam gab bmBQ>, nQ>Zm H$m ’$sVm H$mQ>H$a CX²KmQ>Z ^r {H$¶m J¶m VWm ‘oJm F$U {e{da Ho$ Adga na bm^m{W©¶m| H$mo F$U ñdrH¥${V nÌ ^r gm¢no J¶o.

{X. 20.08.2018 H$mo jo.‘.à.H$m¶m©b¶, jo.H$m.H$mobH$mVm Ed§ jo.H$m.hmd‹S>m Ûmam g§¶wº$ ê$n go {X.06.08.2018 H$mo jo.H$m. XþJm©nwa Ed§ O§Jrnwa emIm Am¶mo{OV Q>mCZ hm°b ‘rqQ>J H$r Xrn àÁd{bV H$a ewéAmV H$aVo hþE, ‘w»¶ A{V{W lr AVwb Hw$‘ma Ûmam ewê$ H$s JB© E‘EgS>rAmB© (‘oZoO‘|Q> E§S> pñH$b Jmo¶b, H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$; gmW h¢, lr B©eamH$ Abr ImZ, A§Mb à‘wI; lr {Jare MÝÐ Omoer, Cn S>odbn‘|Q> BÝñQ>rQ>çyeZ) g§ñWm H$s gŠgog ñQ>moarµO A§Mb à‘wI; lr amOrd {‘lm, jo. à., H$mobH$mVm Ed§ lr Hw$ÝXZ bmb, jo.à., hmd‹S>m. Bg Adga na {H$Vm~ H$m {d‘moMZ H$aVo hþE, lr BeamH$ Abr ImZ, lr Jmo¶b Ûmam A§Mb Ho$ àW‘ ¶y{Z¶Z g‘¥{Õ H|$Ð, S>mHw$Zr H$m CX²KmQ>Z ^r {H$¶m J¶m. joÌ ‘hmà~§YH$, H$mobH$mVm. 72 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 {X. 11.08.2018 H$mo AgZgmob emIm H$o {ZarjU {X. 04/08/2018 H$mo h‘mar AgZgmob emIm Am¡a AgZgmob å¶w{Z{gnb H$mnm}aoeZ Ho$ g§¶wº$ à¶mg go Ho$ nümV² emIm Ho$ ñQ>m’$ gXñ¶m| Ho$ gmW lr BeamH$ grEgAma J{V{d{Y¶m| Ho$ VhV AgZgmob BbmHo$ Ho$ 300 Oê$aV‘§Xm| H$mo ‘ÀN>aXmZr H$m {dVaU H$aVo hþE lr Abr ImZ, joÌ ‘hmà~§YH$. gmW ‘| h¡, lr {dnZ qgh {dnZ qgh, joÌ à‘wI, jo.H$m., XþJm©nwa Ed§ lr ApIboe Hw$‘ma {gÝhm, emIm à~ÝYH$, AgZgmob emIm. Cgr joÌ à‘wI, lr ApIboe Hw$‘ma {gÝhm, emIm à~ÝYH$. {XZ nrE‘OoOo~rdmB© ¶moOZm Ho$ VhV ñd. arVm Xodr Ho$ Zm°{‘Zr lr {OV|Ð qgh H$mo joÌ à‘wI Ûmam é. 200000/- H$m S>rS>r ^r àXmZ {H$¶m J¶m.

{X. 29.07.2018 H$mo amZrJ§O ‘madm‹S>r [abrµ’$ {X. 18.07.2018 H$mo ~m§Hw$‹S>m emIm ‘| JmoëS> bmoZ H$m joÌr¶ H$m¶m©b¶, {gbrJw‹S>r Ûmam Mbm¶o JE ñdÀN>Vm gmogmBQ>r hoVw Oê$aV‘§X ‘{hbmAm| H$mo gm‹S>r {dV[aV CX²KmQ>Z H$aVo hwE ‘¶§H$ qgh, ‘w»¶ à~ÝYH$, joÌr¶ A{^¶mZ ‘| joÌr¶ H$m¶m©b¶ Ho$ ñQ>m’$ gXñ¶ Ed§ d[að> H$aVo lr {dnZ qgh, joÌ à‘wI, jo. H$m. XþJm©nwa. H$m¶m©b¶, XþJm©nwa Ed§ ew^OrV nm§Om, emIm à~ÝYH$, A{YH$mar. ~m§Hw$‹S>m emIm. g‘mMma - X{jU A§.H$m.~|Jbwé ‘| {X.15 AJñV, 2018 H$mo ñdVÝÌVm {Xdg Ho$ Adga na geó àh[a¶m| Ûmam gbm‘r Ho$ gmW {Va§Jm ’$hamVo lr Eg.EZ. H$m¡{eH$, joÌ ‘hmà~§YH$, ~|Jbwé. Bg Adga na lr AmbmoH$ Hw$‘ma, joÌ à‘wI, ~|Jbwé; lr AO¶ Hw$‘ma, Cn A§Mb à‘wI; lr ~r. gwhmg, Cn joÌ à‘wI; lr g§O¶ Hw$‘ma aW, ghm¶H$ ‘hmà~§YH$ Ho$ gmW {d{^Þ Refurbishment of Asset Recovery Branch, Chennai and emImAm| go AmE ñQ>m’$ d CZHo$ E-Lobby, Chennai Main Branch was inaugurated by Shri S.K. n[adma Ho$ gXñ¶m| Zo CËgmhnyd©H$ Mohapatra ^mJ {b¶m.

{XZm§H$ 16 {gV§~a, 2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, {dO¶dm‹S>m ‘| "ñdÀN>Vm {Xdg' ‘Zm¶m J¶m, {Og‘| joÌ à‘wI, Cn joÌ à‘wI, ‘w»¶ à~§YH$ VWm Aݶ A{YH$mar Am¡a H$‘©Mm[a¶m| Zo gh^m{JVm Xr.

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 73 A§.H$m., ~|Jbwé Ho$ A§VJ©V {XZm§H$ 20.07.2018 H$mo lr Eg.EZ.H$m¡{eH$, joÌ {XZm§H$ 20.07.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, ~|Jbwé Ho$ A§VJ©V {h‘mb¶ S´>J H§$nZr ‘hmà~§YH$, ~|Jbwé; lr {ZVoe a§OZ, ‘hmà~§YH$, Ho$H$m, ‘w§~B©, lr H$ë¶mU Ho$ n[aga ‘| 24x7 B©-bm°~r H$m ’$sVm H$mQ>H$a CX²KmQ>Z H$aVo hþE h‘mao ~¢H$ Ho$ à~§Y Hw$‘ma, àmMm¶©, ñQ>m’$ ‘hm{dÚmb¶, ~|Jbyé d A§Mbr¶ g‘ñV joÌ à‘wIm| H$s {ZXoeH$ d grB©Amo lr amO{H$aU a¡ Or. gmW ‘| (~mE± go) lr Eg.EZ.H$m¡{eH$, joÌ J[a‘m‘¶r CnpñW{V ‘| hmoQ>b ao{S>gZ ãby Ho$ gå‘obZ H$j ‘| Am¶mo{OV 'Q>mCZ ‘hmà~§YH$, ~|Jbwé, lr {’${bn h¡S>Z, grB©Amo, {h‘mb¶ S´>J H§$nZr, lr AmbmoH$ hmb ‘rqQ>J' H$m Xrn àÁd{bV H$a CX²KmQ>Z H$aVo hþE lr amO{H$aU a¡ Or, {ZXoeH$ Hw$‘ma, joÌ à‘wI, ~|Jbwé d gwlr O¶lr Cbmb, grEµ’$Amo, {h‘mb¶ S´>J H§$nZr. d grB©Amo.

Our honourable MD & CEO Shri Rajkiran Rai G.visited Chennai During his visit to Chennai region on 19.07.2018, Our region on 19th July 2018 and addressed all the unionites in a honourable MD & CEO Shri Rajkiran Rai G. inaugurated the Town Hall Meeting. new Staff Guest House at Chennai.

MoÞB© joÌ H$s AmdS>r emIm Ho$ J«mhH$ ~rEgEZEb Ho$ H$‘©Mmar lr Zmam¶Uñdm‘r {XZm§H$ 11.09.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, H$moÅ>¶‘ Ho$ A§VJ©V H$moÅ>¶‘ ‘w»¶ H$s EH$ g‹S>H$ XþK©Q>Zm ‘| hþB©. ‘¥Ë¶w Ho$ Cnam§V CZHo$ Zm{‘Vr H$mo Xmdo H$s am{e emIm Ed§ ¶y{Z¶Z bmoZ nm°B§Q>, H$moÅ>¶‘ emIm Ho$ nwZ{Z{‘©V n[aga H$m ’$sVm H$mQ>H$a `10.00 bmI H$m MoH$ àXmZ H$aVo hþE, jo.‘.à., lr Eg Ho$ ‘hmnmÌm VWm jo. CX²KmQ>Z H$aVo hþE lr Eg.Ho$. ‘mohnmÌm, joÌ ‘hmà~§YH$, MoÞB©. gmW h¡, lr dr. à.lr ~r Eg d|H$Q>oe. Bg Adga na Cn A§Mb à‘wI lr ~rOy Eg, C.jo.à., àXrn, joÌ à‘wI, Zmo.jo.H$m., H$moÅ>¶‘; lr amOoe {n„B©, Cn joÌ à‘wI, jo.H$m., lr AãXþb ah‘mZ, AmdS>r emIm à‘wI VWm aobrJoa Ho$ jo. à., lr {ed àH$me H$moÅ>¶‘; lr Q>r.Eg. í¶m‘gw§Xa, ‘w»¶ à~§YH$, H$moÅ>¶‘ (‘w»¶) emIm VWm lr ^r CnpñWV Wo. nr.nr. JmonmbH¥$îUZ, emIm à~§YH$, ¶y{Z¶Z bmoZ nm°B§Q>, H$moÅ>¶‘ Ed§ Aݶ d[að> A{YH$marJU.

{XZm§H$ 12.09.2018 H$mo Zmo.jo.H$m., EUm©Hw$b‘ H$r ZB© emIm "byby gmB~a Q>mda' H$m ’$sVm H$mQ>H$a CX²KmQ>Z H$aVo hþE lr Eg. Ho$. ‘mohnmÌm, jo.‘.à, MoÞB©. gmW ‘| h¡ {deof A{V{W, lr E. Oo. nmB©, {ZXoeH$, byby Q>oH$ nmH©$ àmBdoQ> {b{‘Q>oS>, jo.H$m., {dO¶dm‹S>m ‘| ñdV§ÌVm {Xdg Ho$ Adga na ÜdOmamohU H$aVo hþE S>m°. Ho$. H$mo{ƒ, lr E. H¥$îUñdm‘r, C.‘.à., Zmo.jo.H$m., EUm©Hw$b‘ VWm lr àdrU bmb, adrÝÐZmW, Cn ‘hmà~§YH$ Am¡a Aݶ ñQ>m’$ gXñ¶. Z¶r emIm Ho$ emIm à~§YH Ed§ Aݶ d[að> A{YH$marJU. 74 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 {XZm§H$ 04/07/2018 H$mo {~«Jo{S>¶a AmewVmof {gam¡{R>¶m (goZm ‘oS>b), ‘w»¶ ZmoS>b jo.H$m., ~|Jbwé Ho$ A§VJ©V {XZm§H$ 16 {gV§~a. 2018 H$mo H«$mBñQ> S>råS> gwajm A{YH$mar Zo H$a|gr MoñQ>, bú‘rnwa‘ emIm, {dO¶dm‹S>m H$m {ZarjU {H$¶m. {dœ{dÚmb¶, ~|Jbwé ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Am°’$ B§{S>¶m Ûmam àm¶mo{OV "X {hÝXÿ {~OZog Bg Adga na ‘w»¶ gwajm A{YH$mar H$m nwîn JwÀN> go ñdmJV H$aVo hþE S>m°. Ho$. bmBZ' "go{b~«oeZ H$mnm}aoeZ' {¹$O à{V¶mo{JVm Ho$ {dOoVmAm|, lr AmZ§X ~m~y adrÐZmW, joÌ à‘wI Am¡a lr Or. O¶ OrdZ, Cn joÌ à‘wI. d lr ‘¡Ï¶y Hw$[a¶Z H$mo nwañH$ma àXmZ H$aVo hþE joÌ à‘wI lr AmbmoH$ Hw$‘ma, Cn ‘hmà~§YH$ (~mE± go àW‘), gmW ‘| (Xm¶|) {¹$O ‘mñQ>a lr {‘amO gr.dmoam. g‘mMma - npíM‘

{XZm§H$ 20.08.2018 H$mo nwUo ‘hmà~§YH$ lr EM gr {‘Îmb H$m AmJ‘Z H$moëhmnwa {XZm§H$ 25.07.2018 H$mo joÌ ‘hmà~§YH$, Ah‘Xm~mX, lr‘Vr ‘mo{ZH$m H$m{b¶m ‘| emIm à~ÝYH$ ~¡R>H$ hoVw hþAm. {MÌ ‘o (~mE± go) d[að> à~ÝYH$, lr lr‘§V Ûmam amUrn emIm ‘| ¶y{Z¶Z 24X7 H$å’$Q>© bm°~r H$m CX²KmQ>Z {H$¶m J¶m. gmW ‘| OJVmn; Cn joÌ à‘wI lr ¶y.S>r. A{¾; joÌ à‘wI, lr‘Vr gw{MÌm ZmaH$a; h¢, joÌ à‘wI lr XrnH$ H$m§~bo. ‘hmà~§YH$, lr EM.gr. {‘Îmb; nyd© emIm à~ÝYH$, H«$m°g amoS> gmobmnwa lr ~r.Eg. ߶mQ>r Ed§ gab à‘wI lr gwaoe J§O‘.

{XZm§H$ 02.07.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, ~‹S>m¡Xm ‘| ñQ>m’$ à{ejU H|$Ð, joÌr¶ H$m¶m©b¶, ‘hogmUm ‘| {XZm§H$ 1 go 15 {gV§~a, 2018 VH$ ñdÀN>Vm Ah‘Xm~mX Ho$ gh¶moJ go g~-ñQ>m’$ dJ© Ho$ H$‘©Mm[a¶m| hoVw EH$ {Xdgr¶ H$m¶©embm nIdm‹S>m ‘Zm¶m J¶m. ñdÀN>Vm A{^¶mZ Ho$ MbVo ~g AÈ>m n[aga H$s g’$mB© H$s H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m. Bg Adga na lr amOrd Pm, joÌ à‘wI, ~‹S>m¡Xm; lr amOZ JB©. Bg ‘m¡Ho$ na ‘hogmUm joÌ Ho$ joÌ à‘wI lr gw^mf e‘m©, Cn joÌ à‘wI lr ^mdgma, ‘w»¶ à~§YH$ (g§H$m¶), ñQ>m’$ à{ejU H|$Ð, Ah‘Xm~mX CnpñWV W|. nr. gr. O¡Z, Ed§ Aݶ ñQ>m’$ gXñ¶ CnpñWV aho. Bgr Cnbú¶ ‘| ¶y{Z¶Z ~¢H$ Ûmam Pm‹Sz> Ed§ Hy$‹S>oXmZ ^r ^|Q> {H$E JE.

{XZm§H$ 06.09.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, H$moëhmnwa ‘| g^r ñQ>m’$ gXñ¶m| Ûmam joÌr¶ H$m¶m©b¶ Zm{gH$ Ho$ joÌ à‘wI Ûmam n¶m©daU {Xdg Ho$ ‘m¡Ho$ na Zm{gH$ joÌ ñdÀN>Vm {Xdg ‘Zm¶m J¶m. Ho$ Xod{J[a n[aga ‘| d¥jmamonU {H$¶m J¶m. ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 75 {XZm§H$ AnZo20.08.2018 Ah‘Xm~mX H$mo nwUoXm¡ao ‘hmà~§YH$ Ho$ Xm¡amZ lr ~¢H$ EM Ho$gr "¶y{Z¶Z{‘Îmb H$m ~¢H$ AmJ‘Z gmoeb H$moëhmnwa ’$mC§S>oeZ' ‘| emIm Ho$ A§VJ©V A§YOZ ‘§S>b, Ah‘Xm~mX ‘| VH$ZrH$s å¶y{O¶‘ H$m CX²KmQ>Z H$aVo hþ¶o à~ÝYH$à~§Y ~¡R>H$ {ZXoeH$ hoVw hþAm. Ed§ {MÌ grB©Amo ‘o (~mE± lr amOgo) {H$aUd[að> à~ÝYH$,a¡ Or. Bg lr Xm¡aolr‘§V ‘| à~§YH$OJVmn; {ZXoeH$Cn joÌ ‘hmoX¶ Ûmam Ah‘Xm~mX ‘| {‘S> H$m°nm}aoQ> emIm H$m ew^ma§^ ^r {H$¶m J¶m VWm à‘wI lr ¶y.S>r. A{¾; joÌ à‘wI, lr‘Vr{XZm§H$ gw{MÌm 24.07.2018 ZmaH$a; ‘hmà~§YH$, H$mo Am¶mo{OV lr EM.gr. Q>mCZ {‘Îmb; hmb ‘rqQ>J ‘| ñQ>m’$ gXñ¶m| H$mo g§~mo{YV {H$¶m J¶m. nyd© emIm à~ÝYH$, H«$m°g amoS> gmobmnwa lr ~r.Eg. ߶mQ>r Ed§ gab à‘wI lr gwaoe J§O‘.

On 26th July 2018, Shri Raj Kamal Verma, our Executive {ejH$ {Xdg Ho$ Cnbú¶ ‘| {XZm§H$ 01.09.2018 H$mo Zm{gH$ Ho$ AmZ§Xdbr Director, inaugurated the revamped SARAL, Mumbai (North). ñHy$b ‘| {Z~§Y à{V¶mo{JVm H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m Wm. g^r {dOoVmAm| H$mo joÌr¶ Dr. K.L. Raju, Field General Manager,Mumbai also graced the H$m¶m©b¶, Zm{gH$ Ho$ joÌ à‘wI lr {dZm¶H$ Q>|^wU} Ûmam nwañH¥$V {H$¶m J¶m Ed§ occasion. àmMm¶© VWm Cn àmMm¶© ‘hmoX¶ H$mo ^r gå‘m{ZV {H$¶m J¶m.

¶y{Z¶Z ~¢H$ ñnmoQ²g© Ed§ H$ëMab Agmo{eEeZ, ZmJnwa Ûmam {XZm§H$ 11 d 12 ~¢H$ H$s ZmJnwa {g{db bmBÝg emIm n[aga ‘| ñdV§Ì ^maV H$m 72 dm§ ñdV§ÌVm AJñV 2018 H$mo ~¡S>q‘Q>Z, M¡g, H¡$a‘ à{V¶mo{JVmAm| H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m. {Xdg hfm}„mg Ho$ gmW ‘Zm¶m. Bg H$m¶©H«$‘ ‘| ‘w»¶ A{V{W, S>m°. Xoenm§S>o, Bg à{V¶mo{JVm H$m CX²KmQ>Z ZmJnwa Ho$ joÌ à‘wI, lr gwYmH$a amd d ¶y{Z¶Z ~¢H$ ‘hmamï´> amÁ¶ {ejm ~moS>©, ZmJnwa Ho$ Aܶj Ûmam ÜdOmamohU {H$¶m J¶m. H$m¶©H«$‘ ñnmoQ²g© Ed§ H$ëMab Agmo{eEeZ ZmJnwa joÌ Ho$ Aܶj, lr OJÞmW ‘m¡XoH$a Ûmam {H$¶m J¶m. ‘| à‘wI ê$n go joÌr¶ H$m¶m©b¶ Ho$ joÌ à‘wI, lr gwYmH$a amd CnpñWV Wo.

{XZm§H$ 17 OwbmB© 2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, nwUo Ûmam Am¶mo{OV Q>mCZ hmb ‘rqQ>J Ho$ Xm¡amZ lr amO{H$aU a¡ Or., à~§Y {ZXoeH$ Ed§ grB©Amo Ûmam g^r ñQ>m’$ gXñ¶m| H$mo g§~mo{YV {H$¶m J¶m. Bg Adga na lr EM. gr. {‘Îmb, joÌ joÌr¶ H$m¶m©b¶, Zm{gH$ ‘| H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶ go ‘w»¶ gwajm A{YH$mar {~«JoS>r¶a ‘hmà~§YH$, nwUo; lr AemoH$ Hw$‘ma Xmg, joÌ à‘wI, nwUo; lr {dZm¶H$ Q>|^wU}, joÌ AmewVmof {gamoR>r¶m, (goZm ‘oS>b) {XZm§H$ 03.10.2018 H$mo nYmao. Zm{gH$ joÌ à‘wI, Zm{gH$; gwlr gw{MÌm ZmaH$a, joÌ à‘wI, H$moëhmnwa; lr {dH$mg Hw$‘ma, Ho$ ‘wÐm àH$moð> Ho$ {ZarjU hoVw CZH$m gå‘mZ Ed§ ñdmJV H$aVo hþE Zm{gH$ joÌ joÌ à‘wI, Jmodm; lr Or. Ho$.gwYmH$a amd, joÌ à‘wI, ZmJnwa g{hV nwUo joÌ Ho$ à‘wI, lr {dZm¶H$ Q>|^wU}. ñQ>m’$ gXñ¶ CnpñWV Wo. 76 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 Town Hall Meeting organised by FGMO, Mumbai for the staff members of Regional Offices Mumbai (South) & Mumbai (West) along with Central Office was held on 13th July 2018 at Shanmukhananda Auditorium, Mumbai. Shri Kewal Handa, Chairman; Shri Rajkiran Rai G., Managing Director & CEO; Executive Directors Shri Vinod Kathuria, Shri Raj Kamal Verma & Shri Atul Kumar Goel graced the occasion.

{X.17 OwbmB© 2018 H$mo ‘mZZr¶ E‘S>r Ed§ grB©Amo lr amO{H$aU a¡ Or. Ûmam h‘mar {X.17.07.2018 H$mo joÌr¶ H$m¶m©b¶, nwUo H$s Amb§Xr emIm bm°~r Ûmam Am¶mo{OV Amb§Xr emIm Ho$ ZdrZ n[aga Ed§ 24x7 B© bm°~r H$m CX²KmQ>Z {H$¶m J¶m. Bg F$U {e{da ‘| Hw$b 44.79 H$amo‹S> Ho$ Ebgrdr, ‘wÐm, E‘.Eg.E‘.B©. Ed§ IwXam Adga na A§Mb à‘wI lr EM gr {‘Îmb Ed§ A§MbmYrZ g^r joÌr¶ H$m¶m©b¶m| F$U§ H$m g§{dVaU {H$¶m J¶m. Bg Adga na lr amO{H$aU a¡ Or, à~§Y {ZXoeH$ Ho$ joÌ à‘wI Ed§ nwUo Ho$ ñQ>m’$ gXñ¶ CnpñWV Wo. Ed§ grB©Amo EH$ bm^mWu H$mo Am°Q>mo [aŠem H$s Mm^r gm¢nVo hþ¶o; gmW ‘| h¢, A§Mb à‘wI, lr EM. gr. {‘Îmb, Cn A§Mb à‘wI lr AO¶ lrdmñVd, joÌ à‘wI nwUo lr AemoH$ Hw$‘ma Xme, A§MbmYrZ g^r joÌr¶ H$m¶m©b¶m| Ho$ joÌ à‘wI, emIm à~ÝYH$ Amb§Xr-lr lrH$m§V ~m§~bo Ed§ nwUo eha Ho$ ñQ>m’$ gXñ¶.

{X.16.07.2018 H$mo jo.H$m., ‘w§~B© (n{ü‘) ‘| [ad¡åßS> gab H$m CX²KmQ>Z, lr amOH$‘b d‘m©, H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$ Ho$ H$a H$‘bm| Ûmam {H$¶m J¶m. Bg Adga na S>m°. Ho$. Eb. amOy, joÌ ‘hmà~§YH$; lr A‘aoÝÐ Hw$‘ma Pm, joÌ à‘wI, ‘w§~B© (n{ü‘) VWm lr nr. Ho$. gmoZr, joÌ à‘wI, ‘w§~B© (X{jU) CnpñWV Wo. ñdV§ÌVm {Xdg Ho$ Adga na {XZm§H$ 15 AJñV 2018 H$mo joÌ ‘hmà~§YH$ H$m¶m©b¶, nwUo Ed§ joÌr¶ H$m¶m©b¶, nwUo Ûmam Am¶mo{OV ÜdOmamohU g‘mamoh Ho$ Cnam§V gwajm ajH$m| Ho$ gmW lr EM. gr. {‘Îmb, A§Mb à‘wI, nwUo.

{X.15.09.2018 H$mo jo.H$m., nwUo Ûmam ñdÀN>Vm nIdm‹S>o Ho$ Adga na ‘yH$- ~{Ya ~ƒm| Ho$ "A¶moܶm MoarQ>o~b ñHy$b' ‘| ñdÀN>Vm A{^¶mZ H$s ewéAmV H$s ñdV§ÌVm {Xdg g‘mamoh ‘| lr‘Vr ‘mo{ZH$m H$m{b¶m, joÌ ‘hmà~§YH$, Ah‘Xm~mX J¶r. Bg Adga na lr EM.gr. {‘Îmb, jo.‘.à., nwUo; lr AemoH$ Hw$‘ma Xme, ÜdOmamohU H$aVr hþB©. jo.à., nwUo g{hV jo.‘.à.H$m¶m©b¶ d jo.H$m.Ho$ ñQ>m’$ gXñ¶m| Zo l‘XmZ {H$¶m. ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 77 not lose hope. Momentary gloom spiritual faith in Western hemisphere, Retired but not tired will surely engulf them. They lie low in English, he moved ahead. During hat is so special about a Black for some time, bide their time and the long voyage he suffered heart Wforest? All the forests are continue to take corrective steps with attack too. By sheer luck one doctor more or less.similar. But some are a strong determination to bounce was his co passenger who saved his extremely dark, devoid of sunrays back. Some steps may fail again and life with prolonged treatment. like one found in Germany.- dreadful, again. But without getting frustrated After reaching U.S.A. he had no gloomy. However, the forest which I they keep trying till they are out of shelter. As the legend goes, he was am referring has a unique connotation the woods. Such people reach out to lying in open in a hostile weather. . Its not a jungle tucked away behind the sky, come out winners and set Some kind soul took pity and gave a mountain range or at a remote examples for others. They are the role him shelter. He started using one shop location or in any other continent . It is models and this quality makes them premises wherein he was allowed to very close to us rather existent within LEGENDS.. stay at night only after shop's closure us, in everyone's life. Life is a long I am reminded of the life and work for the day. In this premises at night journey very similar to a long tunnel a great Indian Vedic scholar who he began his discourses with a motely When we are in despair engulfed despite adversities went on to attain gathering of curious onlookers. He by gloom, the tunnel appears to be frighteningly dark and grim.. Not even a flicker of light would be visible

BLACK FOREST AND THE BLUE SKY BEYOND…

at the end of tunnel. No window of hope, no open sky.. The situation turns grim precisely like groping in dark, desparately looking for an opening to escape from the the status of a modern day Sage spoke of Indian philosophy- the Bhakti black forest. The gloom renders worldwide. At the age of 69 (in Cult, the essence of preachings of one clueless. In such cases there 1965) this spiritual scholar ventured to Arjuna and its relevance to are only two options. To suffer and to undertake a long and arduous the universe. He was not even a great perish resigning to fate. Leave every journey with only a coveted vision. orator but had sincerity and conviction He set sail for New York from Calcutta in what he was doing. Gradually, thing unto God or destiny. This is in a steamship “Jaladoot” with a the word of mouth spread and he what fatalists would do, waiting for frail health and without any support started attracting many eminent things to happen without taking any or definite plan of action, He was personalities who flocked around concrete measures themselves. not sure how to begin and where to to listen to his discourses. In a short The other option is to volunter with begin. Only had a distant goal. At the span of time, he built a strong disciple SELF BELIEF. Even if jolted down behest of his departed Guru to spread base spread over many countries by circumstances, such people do the message of our ancient religious, and ultimately accomplished the

78 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 unthinkable. Friends, he was none other than Shri Abhay Charan De, from Calcutta widely reverred as A.C. (Abhay Charanavinda) Srila Prabhupad Bhaktivedant Swami, the Founder of worldwide movement of Krishna Consciousness through ISKCON. Within a short span of 12 years the vedic scholar, writer, translator had already established ^maV g§K ‘| {db¶ hmoZodmbr A§{V‘ [a¶mgV Wr ^monmb the movement throughout the world AJñV 1947 H$mo O~ nyam Xoe AmOmXr qgh O~ "d§Xo‘mVa‘' JmVo hþE {Va§Jm ’$hamZo with more than 112 temples with his H$m Oý ‘Zm ahm Wm, Cg g‘¶ ^maV Om ahm Wm, Vmo VËH$mbrZ WmZoXma Om’$a Zo sheer dedication & leadership. 15H$s Mma [a¶mgV| H$í‘ra, h¡Xam~mX, OyZmJ‹T> Cgo JrV JmZo go ‘Zm {H$¶m. YZ qgh Zht One need not be a believer (in his Am¡a ^monmb Bggo Xÿa Wo. BZ‘| go H$í‘ra, ‘mZo Am¡a {Va§Jm ’$hamZo Ho$ {bE AmJo ~‹T>o, teachings), or a devotee of ISKCON h¡Xam~mX Am¡a OyZmJ‹T> Ho$ ^maV g§K ‘| {db¶ Vmo CÝh| Jmobr ‘ma Xr J¶r. YZ qgh Ho$ O‘rZ also. But can any one deny his H$s Vmo ~hþV MMm© hmoVr h¡, bo{H$Z ^monmb na {JaZo go nhbo ‘§Jb qgh Zm‘H$ {H$gmZ Zo sheer commitment, achievements, {dbrZrH$aU Am§XmobZ H$mo bJ^J ^ybm hr {Va§Jm Wm‘ {b¶m. ‘§Jb qgh H$mo Jmobr ‘mar contributions to society. True, every {X¶m J¶m h¡. {X. 1 OyZ 1949 H$mo ^maV JB© V~ {demb Zo P§S>m Wm‘ {b¶m. {demb one cannot become like him but in g§K ‘| {db¶ hmoZo dmbr A§{V‘ [a¶mgV Wr, H$mo ^r Jmobr ‘ma Xr JB©. {Va§Jm P§S>m VrZm| our limited sphere we can practice ^monmb. bmoJm| Ho$ IyZ go bWnW hmo MwH$m Wm. {demb O‘rZ na {JaVm, Bggo nhbo CgZo S§>S>o ‘| at least what is relevant to us. Can he ñdV§ÌVm Ho$ g‘¶, Xoe ^a ‘| {~Iat 548 go P§S>m {ZH$mbH$a AnZr Oo~ ‘| aI {b¶m. or any other great legends be a role [a¶mgVm| ‘| go Á¶mXmVa [a¶mgV|, gaXma nQ>ob model, inspiration for us, so far as self BgHo$ Abmdm VrZ Am¡a bmoJm| H$mo ^r Jmobr Ho$ à¶mgm| go ^maV H$m {hñgm ~Z MwH$s Wt. ‘ma Xr JB©. belief and conviction are concerned bo{H$Z ^monmb, h¡Xam~mX Am¡a ÌmdUH$moa Ho$ !!! History is replete with innumerable Hw$N> A{V[aº$ {hñgo H$mo {‘bm H$a ^maV H$m {dbrZrH$aU Ho$ Bg Am§XmobZ ‘| Omo ^r bmoJ instances of other exemplary leaders ‘ܶ-n{ü‘ ^mJ AmOmX ^maV H$m A§J ~ZZo em{‘b hþE CZH$s {JaâVmar ewê$ hmo JB©. Zdm~ too who through sheer strong will and Ho$ ~Om¶ AbJ ahZo H$s H$mo{ee H$a ahm Wm. Zo Am§XmobZH$m[a¶m| na bmR>rMmO© H$a CÝh| self belief attained greatness. ^monmb Ho$ Zdm~ h‘rXþ„m Im§ Zo O~ ^maV PyR>o Ho$g ‘| ’§$gmZm ewê$ H$a {X¶m. "ZB© amh' It is true, there are no dearth of ‘| {db¶ go BZH$ma H$a {X¶m Vmo ^monmb H$s AI~ma Ho$ XâVa na Vmbm bJm {X¶m J¶m Vmo problems i.e. Black Forests in our lives, OZVm Zo "{dbrZrH$aU Am§XmobZ' ewê$ {H$¶m. àmo. Aj¶ Hw$‘ma O¡Z Zo hmoe§Jm~mX go n{ÌH$m but believe me, there are limitless Bg Am§XmobZ ‘| ^mB© CÕdXmg ‘ohVm, ^mB© aVZ N>mnZm ewê$ H$a {X¶m. 40 {XZ VH$ ^monmb Ho$ windows of opportunity as well. One Hw$‘ma, nyd© amï´>n{V S>m°. e§H$aX¶mb e‘m©, ImZ ~mOma ~§X aho. AmpIaH$ma ^monmb Ho$ Zdm~ must introspect seriously which path emH$sa Abr ImZ, ‘mñQ>a ^¡amoàgmX gŠgoZm, H$mo gwbh H$aZr n‹S>r. I need to take. What contribution I ‘mo{hZr Xodr, ‘mñQ>a bmb qgh, em§{V Xodr, {dbrZrH$aU Am§XmobZH$m[a¶m| Ho$ g§Kf© Am¡a am making to me, my family & the ~mbH¥$îU Jwám Am¡a àmo’o$ga Aj¶ Hw$‘ma O¡Z gaXma nQ>ob Ho$ à¶mg go ^monmb Ho$ Zdm~ society at large !!!. g{hV AZoH$ Xoe^º$ goZm{Z¶m| Zo ^mJ {b¶m. H$mo [a¶mgV H$o ^maV JUamÁ¶ ‘| {db¶Z Ho$ {bE ‘O~ya hmoZm n‹S>m. 30 Aà¡b 1949 H$mo Lest's join the movement of crusaders O{b¶m§dmbm ~mJ h˶mH$m§S> H$s Vah ^monmb in removing Black Forests from our ^monmb {db¶Z Ho$ XñVmdoOm| na hñVmja [a¶mgV Ho$ ~moamg ‘| ^r h˶mH$m§S> hþAm Wm. hþE Am¡a 1 OyZ H$mo ^monmb [a¶mgV Zdm~ lives and inspire others to attain their Xoe H$s AmOmXr Ho$ nm§M ‘hrZo ~mX 14 BLUE SKIES.. H$s Jwbm‘r go AmOmX hmoH$a ^maV ‘| em{‘b OZdar 1949 H$mo CX¶nwam Ho$ g‘rn Z‘©Xm VQ> hþB©. EH$ OyZ H$mo ~oZOra J«mC§S> na nhbr ~ma Be Happy ! 0 Spread Happiness !!! Ho$ Jm§d ~moamg ‘| ‘obm bJm hþAm Wm. ~moamg {Va§Jm ’$ham¶m J¶m. {nN>bo gmb ¶mZr 2017 uuu Ho$ Zd¶wdH$m| Zo ‘obo ‘| {Va§Jm ’$hamZo H$m {ZU©¶ ‘| nhbr ~ma ZJa {ZJ‘ Zo 1 OyZ H$mo ^monmb {b¶m. N>h ¶wdH$ {Va§Jm ’$hamZo Ho$ {bE AmE. {dbrZrH$aU H$m Oý ‘Zm¶m. uuu nw{bg Zo CÝh| ‘Zm {H$¶m bo{H$Z do Zht ‘mZo. BgH$s OmZH$mar ^monmb nw{bg Ho$ S>rAmB© Am¡a àYmZ‘§Ìr H$mo Xr JB©. ^mB© aVZHw$‘ma Zo AnZo g§Vmof lrdmñVd F$Mihir Patnaik AI~ma "ZB© amh' ‘| ¶h nyar KQ>Zm àH$m{eV godm{Zd¥Îm ñQ>m’$ Ex-Dy.G.M.(P) H$s Wr. "ZB© amh' Ho$ ‘wVm{~H$ 16 dfu¶ YZ ^monmb

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 79 Special event "{hÝXr ^mfm' à~§Y {ZXoeH$ Ed§ grB©Amo VWm H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$ Šb~ H$m¶© {ZînmXZ gå‘mZ ¶moOZm 2017-18 AmO h‘mao Xoe ‘| d¡Mm[aH$ {dÎm df© 2017-18 Ho$ {bE loð> A§Mb/joÌ/emImE§/gab (S-R-L)/¶yEbnr Ho$ H$m¶© {ZînmXZ H$mo nwañH¥$V H$aZo hoVw E‘S>r Ed§ grB©Amo VWm ¶m ^mdmË‘H$ AmXmZ-àXmZ H$m B©S>r Šb~ H$m¶© {ZînmXZ gå‘mZ ¶moOZm AmB©gr H«$. 876-2017 {XZm§H$ 20 OyZ, 2017 Ho$ ‘mܶ‘ go n[aMm{bV H$s J¶r Wr. ‘mܶ‘ ‘mÌ Zht ah JB© h¡, na§Vw ha ^maVr¶ E‘S>r Ed§ grB©Amo VWm B©S>r Šb~ H$m¶© {ZînmXZ gå‘mZ ¶moOZm Ho$ {dOoVmAm| {OZH$s KmofUm AmB©gr H«$. 4369-2018 {XZm§H$ 30 OyZ, 2018 Ho$ öX¶ ‘| amï´>r¶ EH$Vm H$m Xrn ObmZo dmbr Ho$ ‘mܶ‘ go H$s J¶r Wr, H$mo gå‘m{ZV H$aZo Ho$ {bE H$m°nm}aoQ> nwañH$ma g‘mamoh MoÞB© ‘o {XZm§H$ OwbmB© 27, 2018 go OwbmB© 29, 2018 VH$ ^mfm {hÝXr, AmO OZ-‘Z H$s dmUr H$m ûm§¥Jma ~Z JB© Am¶mo{OV {H$¶m J¶m. h¡. h‘mao ‘Z ‘| H$ht-Z-H$ht {hÝXr H$s N>{d amï´>r¶ Bg g‘mamoh ‘o 48 emImAm|, 6 ¶yEbnr VWm gab Ho$ 3 emIm à~ÝYH$m| Zo ^mJ br, {OÝh| à~§Y {ZXoeH$ Ed§ ‘w»¶ H$m¶©nmbH$ A{YH$mar VWm Apñ‘VmHo$àVrH$ê$n‘|{dÚ‘mZh¡.'h‘maoà~§Y{ZXoeH$Ed§ H$m¶©nmbH$ {ZXoeH$m| Ûmam gå‘m{ZV {H$¶m J¶m. grB©Amo ‘hmoX¶ Zo AnZo {hÝXr {Xdg g§Xoe ‘| g^r ¶y{Z¶ZmBQ²g H$moCº${dMmaHo$‘mܶ‘goamO^mfm{hÝXrHo$à{VàoaUmàXmZH$s. Winners of Managing Director & CEO Club H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶, ‘w§~B© ‘| Am¶mo{OV {hÝXr ‘mh Ho$ Xm¡amZ ¶y{ZH$moS> go Jitendra Singh Kain (Ranip), Ashutosh Anand (Bhavnagar Municipal Corporation), Sunil Kumar Jaiswal (Morvi), NG {hÝXr Q>m¶qnJ, Ama.Oo., {’$ë‘r A§Vmjar, ‘whmdam ~ZmAmo, {¹$µO, Jm¶Z Shubhavathi (Chandapura), Pallam Ravi Kumar (Kothapet), Kamal Narayan Rai (Dilsukhnagar Hyderabad), Akash Singh (Beohari), IV Manish Kumar Mishra (Chhindwara), Someshwar Thakur (Sagar), A Vishnu (Chakkaraparambu), T Jayakrishnan (Tripunithura), Ed§ ~¢qH$J/{hÝXr/gm‘mݶ kmZ na doVZ‘mZ VH$ Ho$ ñQ>m’$ hoVw VWm V. Jayalakshmi (M V C Vepery), Vikrant Thakur (Bhogpur), Akhilesh Kumar Sinha (Asansol), Suresh Kumar Angural (Camac doVZ‘mZIV d CgHo$ D$na Ho$ H$m¶©nmbH$m| hoVw Am°ZbmBZ à{V¶mo{JVmAm| H$m Street Kolkata), Priyanka Priya (Vasundhara), Jagdish Chandra Padhalni (DAV Haldwani), Tankeshwar Khan (Chandganj, Am¶moOZ {H$¶m J¶m. BZ à{V¶mo{JVmAm| ‘| hOmam| H$s g§»¶m ‘| ñQ>m’$ gXñ¶m| Zo Lucknow), Rashmi Shailesh Gokhale (Agarkar Road Dombivli East), Pradip Purshottam Mhatre (Garodia Nagar Ghatkopar AnZrà{V^m{JVmXoH$a{hÝXrHo$à{VAnZrà{V~ÕVmXem©¶r. (E)), Kabir Bhattacharya (Vashi Turbhe, Mumbai), Amit Ranjan A. Sahay (Rohini Sec 8), Vijender Singh (Siwani), Vikash Kumar (Bawal), Priyam Majumdar (Hinjewadi), Shiv Nath Tripathy (Jaripatka Nagpur), Rama Chandra Sethi (New Osmanpura Colony), {XZm§H$ 24 {gV§~a, 2018 H$mo adrÐ ZmQ>ç ‘§{Xa, à^mXodr, ‘w§~B© Ho$ Am°{S>Q>mo[a¶‘ ‘| Prasant Kumar Mallik (Adityapur), Manjoor Husain Ansari (Singhiaghat), Pankaj Kumar Singh (Mohaddipur), Rituraj Kumar nwañH$ma {dVaU Ed§ gm§ñH¥${VH$ H$m¶©H«$‘ Am¶mo{OV {H$¶m J¶m. Cº$ H$m¶©H«$‘ Ho$ Srivastva (LIC Colony, Allahabad), Rajesh Vasant Bapat (SARAL Indore), M R Rajeev (ULP Ernakulam), Narasimha Reddy CXKmQ>Z Adga na ‘w»¶ A{V{W Ho$ ê$n ‘| "¶y{ZdZ ’$mC§S>oeZ' H$s Mo¶ang©Z lr‘Vr Kukkala (ULP Hyderabad – Madhapur), Arun Panwar (ULP Dehradun). g˶dVra¡VWm{deofA{V{WHo$ê$n‘|"¶y{ZdZ’$mC§S>oeZ'H$sgXñ¶lr‘Vr‘ramd‘m© Ed§lr‘VrnyZ‘Jmo¶bZoAnZrCnpñW{VXoH$aH$m¶©H«$‘H$moJ[a‘m‘¶~Zm¶m. CX²KmQ>Z Adga na lr ~«Ooœa e‘m©, ‘hmà~§YH$ (‘m.g§.) Zo AnZo C×moYZ ‘| ~Vm¶m {H$ {hÝXr ^mfm h‘mao {bE AnZo {dMmam|, ^mdZmAm|, AmË‘m H$mo EH$ Xÿgao go gmPm H$aZo H$m ‘mܶ‘ h¡. h‘ EH$ Xÿgao Ho$ XþI ‘| T>m§‹T>g ~§YmVo h¢, h‘ Iwer ‘| IwbH$a pIbpIbmVo h¢, h‘ {Zamem ‘| àoaUm gOmVo h¢ Am¡a Xoe hr Zht {dXoe ‘| ^r, H$moB© nyN>o h‘mar AnZr ^mfm- VmoJd©go{hÝXr~VmVoh¢.CÝhmoZo~Vm¶m{H$df©2017-18‘|amO^mfmHo$H$m¶m©Ýd¶ZhoVw ^maV gaH$ma, J¥h ‘§Ìmb¶, amO^mfm {d^mJ Ho$ 33 nwañH$mam| ‘| go 10 nwañH$ma AHo$bo ¶y{Z¶Z~¢H$H$moàmáhþEh¢VWmZJaamO^mfmH$m¶m©Ýd¶Zg{‘{V¶m|go29H$m¶m©b¶m|H$mo Winners of Executive Directors’ Club nwañH$maàmáhþEh¢.¶h¶y{Z¶Z~¢H$Ho${bEEH$AÀN>rCnbpãYh¡. Ganesh Kumar Verma (Tamkuhiraj), Devashish Sarkar (Badhhopur), Ayappa Reddy Sujata Rao-Gwarighat Road (Gorakhpur), CX²KmQ>Z gÌ ‘| ~¢H$ Ho$ amO^mfm à‘wI/ghm¶H$ ‘hmà~§YH$ (amO^mfm) lr amOoe Abhishek Gupta (Karmeta, Jabalpur), Dilip Yashwant Barapatre (Kamptee), Gugulothu Srinivas (Kochadai), Bommakanti Peri Hw$‘ma Zo g^r A{V{W¶m| VWm CnpñWV ñQ>m’$ gXñ¶m| Ed§ CZHo$ n[adma Ho$ gXñ¶m| H$m Sastry (Himayat Nagar), Elizabeth P L (Palarivattom), Sibiraj K.P. (Ooramana), Aswathy K G (Sulthan Bathery), Kamlesh {hÝXr CËgd 2018 ‘| hm{X©H$ ñdmJV {H$¶m. g^r ñQ>m’$ gXñ¶m| go AmˆmZ {H$¶m {H$ Bargali (Dewas), Sasank Sekhar Mishra (Samata Colony, Raipur), Virangana S. Raj (State Bar Council Highcourt, Jabalpur), do AnZo emIm/H$m¶m©b¶ ‘| X¡{ZH$ H$m‘H$mO ‘| {hÝXr H$m A{YH$ go A{YH$ à¶moJ Rajesh Anant Trivedi (Vishnupuri, Indore), Vijay Murlidhar Dongarwar (Textile Market, Surat), Bhubaneswar Mohapatra H$a|. (Nayapalli, Bhubaneshwar), Randhir Kumar (SSI Varanasi), Sudhir Bhaurao Patil (SARAL, Raipur), Ravi Shanker (SARAL, Baroda), Chandrashekhar Shivram Lokhande (ULP Belagavi), Hari Singh (ULP Chandigarh), Rajendra Bhagat (ULP Jabalpur). CX²KmQ>Z Adga na ‘§MmgrZ A{V{W¶m| Ho$ H$a H$‘bm| go amO^mfm H$m¶m©Ýd¶Z à^mJ Ûmam grgmo H$m¶m©b¶ Ho$ gh¶moJ go àH$m{eV "gm¶~a gwajm' {df¶ na H$mQy>©Z ~wH$ H$m {d‘moMZ {H$¶m J¶m. gmW hr {d^mJr¶ AZoH$ g§X^© gm‘{J«¶m|H$m{d‘moMZ{H$¶mJ¶m.BgAdgana{hÝXrà{V¶mo{JVmAm|Ho$ {dOoVm ñQ>m’$ gXñ¶m| H$mo nwañH$ma àXmZ {H$E JE VWm {d^mJr¶ amO^mfm erëS> ¶moOZm Ho$ A§VJ©V {dOoVm {d^mJ à‘wIm| H$mo erëS> àXmZH$sJBª. Bg {deof H$m¶©H«$‘ VWm CËgd H$m ‘w»¶ AmH$f©U lr AemoH$ hm§S>o H$s Q>r‘ Ûmam àñVwV "AmdmO H$s Xþ{Z¶m' H$m¶©H«$‘ Wm. H$m¶©H«$‘ H$m g§MmbZ S>m°. gwb^m H$moao, ‘w»¶ à~ÝYH$ (am^m)/ g§nmXH$, ¶y{Z¶Z Ymam Ed§ lr am‘OrV qgh, ‘w»¶ à~ÝYH$ (amO^mfm) Ûmam {H$¶mJ¶m.

80 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 qhXr {Xdg, 2018 "{hÝXr ^mfm' AmO h‘mao Xoe ‘| d¡Mm[aH$ ¶m ^mdmË‘H$ AmXmZ-àXmZ H$m ‘mܶ‘ ‘mÌ Zht ah JB© h¡, na§Vw ha ^maVr¶ Ho$ öX¶ ‘| amï´>r¶ EH$Vm H$m Xrn ObmZo dmbr ^mfm {hÝXr, AmO OZ-‘Z H$s dmUr H$m ûm§¥Jma ~Z JB© h¡. h‘mao ‘Z ‘| H$ht-Z-H$ht {hÝXr H$s N>{d amï´>r¶ Apñ‘VmHo$àVrH$ê$n‘|{dÚ‘mZh¡.'h‘maoà~§Y{ZXoeH$Ed§ grB©Amo ‘hmoX¶ Zo AnZo {hÝXr {Xdg g§Xoe ‘| g^r ¶y{Z¶ZmBQ²g H$moCº${dMmaHo$‘mܶ‘goamO^mfm{hÝXrHo$à{VàoaUmàXmZH$s. H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶, ‘w§~B© ‘| Am¶mo{OV {hÝXr ‘mh Ho$ Xm¡amZ ¶y{ZH$moS> go {hÝXr Q>m¶qnJ, Ama.Oo., {’$ë‘r A§Vmjar, ‘whmdam ~ZmAmo, {¹$µO, Jm¶Z Ed§ ~¢qH$J/{hÝXr/gm‘mݶ kmZ na doVZ‘mZIV VH$ Ho$ ñQ>m’$ hoVw VWm doVZ‘mZIV d CgHo$ D$na Ho$ H$m¶©nmbH$m| hoVw Am°ZbmBZ à{V¶mo{JVmAm| H$m Am¶moOZ {H$¶m J¶m. BZ à{V¶mo{JVmAm| ‘| hOmam| H$s g§»¶m ‘| ñQ>m’$ gXñ¶m| Zo AnZrà{V^m{JVmXoH$a{hÝXrHo$à{VAnZrà{V~ÕVmXem©¶r. {XZm§H$ 24 {gV§~a, 2018 H$mo adrÐ ZmQ>ç ‘§{Xa, à^mXodr, ‘w§~B© Ho$ Am°{S>Q>mo[a¶‘ ‘| nwañH$ma {dVaU Ed§ gm§ñH¥${VH$ H$m¶©H«$‘ Am¶mo{OV {H$¶m J¶m. Cº$ H$m¶©H«$‘ Ho$ CXKmQ>Z Adga na ‘w»¶ A{V{W Ho$ ê$n ‘| "¶y{ZdZ ’$mC§S>oeZ' H$s Mo¶ang©Z lr‘Vr g˶dVra¡VWm{deofA{V{WHo$ê$n‘|"¶y{ZdZ’$mC§S>oeZ'H$sgXñ¶lr‘Vr‘ramd‘m© Ed§lr‘VrnyZ‘Jmo¶bZoAnZrCnpñW{VXoH$aH$m¶©H«$‘H$moJ[a‘m‘¶~Zm¶m. CX²KmQ>Z Adga na lr ~«Ooœa e‘m©, ‘hmà~§YH$ (‘m.g§.) Zo AnZo C×moYZ ‘| ~Vm¶m {H$ {hÝXr ^mfm h‘mao {bE AnZo {dMmam|, ^mdZmAm|, AmË‘m H$mo EH$ Xÿgao go gmPm H$aZo H$m ‘mܶ‘ h¡. h‘ EH$ Xÿgao Ho$ XþI ‘| T>m§‹T>g ~§YmVo h¢, h‘ Iwer ‘| IwbH$a pIbpIbmVo h¢, h‘ {Zamem ‘| àoaUm gOmVo h¢ Am¡a Xoe hr Zht {dXoe ‘| ^r, H$moB© nyN>o h‘mar AnZr ^mfm- VmoJd©go{hÝXr~VmVoh¢.CÝhmoZo~Vm¶m{H$df©2017-18‘|amO^mfmHo$H$m¶m©Ýd¶ZhoVw ^maV gaH$ma, J¥h ‘§Ìmb¶, amO^mfm {d^mJ Ho$ 33 nwañH$mam| ‘| go 10 nwañH$ma AHo$bo ¶y{Z¶Z~¢H$H$moàmáhþEh¢VWmZJaamO^mfmH$m¶m©Ýd¶Zg{‘{V¶m|go29H$m¶m©b¶m|H$mo nwañH$maàmáhþEh¢.¶h¶y{Z¶Z~¢H$Ho${bEEH$AÀN>rCnbpãYh¡. CX²KmQ>Z gÌ ‘| ~¢H$ Ho$ amO^mfm à‘wI/ghm¶H$ ‘hmà~§YH$ (amO^mfm) lr amOoe Hw$‘ma Zo g^r A{V{W¶m| VWm CnpñWV ñQ>m’$ gXñ¶m| Ed§ CZHo$ n[adma Ho$ gXñ¶m| H$m {hÝXr CËgd 2018 ‘| hm{X©H$ ñdmJV {H$¶m. g^r ñQ>m’$ gXñ¶m| go AmˆmZ {H$¶m {H$ do AnZo emIm/H$m¶m©b¶ ‘| X¡{ZH$ H$m‘H$mO ‘| {hÝXr H$m A{YH$ go A{YH$ à¶moJ H$a|. CX²KmQ>Z Adga na ‘§MmgrZ A{V{W¶m| Ho$ H$a H$‘bm| go amO^mfm H$m¶m©Ýd¶Z à^mJ Ûmam grgmo H$m¶m©b¶ Ho$ gh¶moJ go àH$m{eV "gm¶~a gwajm' {df¶ na H$mQy>©Z ~wH$ H$m {d‘moMZ {H$¶m J¶m. gmW hr {d^mJr¶ AZoH$ g§X^© gm‘{J«¶m|H$m{d‘moMZ{H$¶mJ¶m.BgAdgana{hÝXrà{V¶mo{JVmAm|Ho$ {dOoVm ñQ>m’$ gXñ¶m| H$mo nwañH$ma àXmZ {H$E JE VWm {d^mJr¶ amO^mfm erëS> ¶moOZm Ho$ A§VJ©V {dOoVm {d^mJ à‘wIm| H$mo erëS> àXmZH$sJBª. Bg {deof H$m¶©H«$‘ VWm CËgd H$m ‘w»¶ AmH$f©U lr AemoH$ hm§S>o H$s Q>r‘ Ûmam àñVwV "AmdmO H$s Xþ{Z¶m' H$m¶©H«$‘ Wm. H$m¶©H«$‘ H$m g§MmbZ S>m°. gwb^m H$moao, ‘w»¶ à~ÝYH$ (am^m)/ g§nmXH$, ¶y{Z¶Z Ymam Ed§ lr am‘OrV qgh, ‘w»¶ à~ÝYH$ (amO^mfm) Ûmam {H$¶mJ¶m.

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 81 What's New

nder the current scenario of Uincreased levels of Non-Performing Assets(NPA), Bank’s profitability has got affected. Quick recovery of NPAs is only effective alternative available to regain the Banks position. It will help the Bank in recycling of the funds as well as release of the provisions to improve the bottom line of profitability. To deal with NPA accounts upto Rs.1.00 Crores, we have various structured schemes such as Flagship scheme- SSS 2018 revised/ modified every year, recently introduced NSS 2018 and LVSSS 2018 for small accounts. All these schemes provide exemplary power to Branch heads, irrespective of scale, to deal with loans outstanding upto Rs.1.00 Crore. While various structured schemes are in place, ‘Compromise Settlement’ is the only alternate non- legal measure available to tackle loans which won’t fit into the Special OTS Negotiator Settlement Schemes. Therefore, it is the need of the hour; Branches to make use of OTS to reduce the NPA burden. A tool available in BINet To support Bank recovery; It is an initiative taken by staff college, for recovery of NPA Bengaluru to help the field, to assist at the Branch, Where it can be used per Recovery Management Policy. It is the field, particularly ‘Branch Head’ while negotiating proposal over the tamper proof and can’t be altered. or officers in the Branch,to quicken counter itself. flawless calculation of compromise • All modalities of OTS incorporated : settlement amount and recommend it • Improves TAT : Since entire calculation Guidelines of the policy and method of with proper justification for approval. part is taken care, Negotiator has arriving different values or parameters only to spend time on justification in with formulae are incorporated. Hence By giving certain inputs manually, the accepting the proposal and ultimate user has fair idea on the working of the negotiator gives the amount of dues gain to the bank. Chances of rejection/ OTS calculations. as per Module, and the amount as return of proposal due to calculation per NPV (wherever applicable) and • Easy for use of officers, negotiating error is minimised, thus ‘Turn Around even first time:As just explained, can give a comparative picture in Time (TAT)’ may be improved. different scenarios of settlement. Thus the first-time negotiators can make the OTS negotiator gives a complete • Facilitates in weigh offer : The use,directions how to use have been picture of the proposal, highlighting negotiator can view the offer in various incorporated in sheet itself. the ultimate benefit for the bank with dimension i.e. Tangible benefit to the • More scope to canvas good number of different amounts of settlement which Bank, offer from the borrower vis-à-vis OTS proposals: Since usage is simple and will convince the field functionaries in security available, Asset Marketability help the field in quick decision making, scouting good number of proposals in securitization/recovery, Total relief to there is wider scope for canvasing good with better offer. the borrower etc. number of proposals. BENEFIT OF OTS NEGOTIATOR: FEATURES OF OTS NEGOTIATOR : BASIC INPUTS FOR NEGOTIATOR : • Handy at the field : It is particularly • Customises per Recovery Policy: It • Ledger outstanding as on date of NPA, meant for use of Branch Head/ officer is a simple excel sheet customised as Dummy Interest and other expenses

82 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 • Date of NPA • Provision held in the account : downgrading of asset/ ageing of NPA. Provision held in the account, it is • Latest value of available securities • ‘Tangible Business Benefit’ to the notional figure arrived based on Bank :It gives ultimate benefit to the • Period of realization for NPV security available and age of the NPA. Bank in settlement of the account. This calculation This will decide the ultimate benefit to is the main fulcrum of the any proposal • The recoveries affected in the account bank after reducing any write-off. to accept settlement. after account becomes NPA (date wise Even we can weigh the offer to the to be entered) extent of additional provision saved in Please refer circular letter no: CO : • Prevailing 1 year MCLR interest rate continuing account in books which may CRD:1505:2018 dated 31/08/2018 to attract higher provision with further know the utility of the OTS Negotiator. • Means of Borrowers and Guarantors RESULTS / OUTPUT : • Sacrifice involved : Amount less by the crystallised dues; tell about how much bank is sacrificing on accepting the OTS proposal. This amount is the deciding factor for delegated authority. • Delegated Authority : The delegated authority prompted in the sheet based on offer amount from the borrower. • Deviations if any and appropriate D.A. : If there are any deviations with respect to NPV of the securities or Modular dues, system prompt and shows appropriate delegated authority for given deviation. Hence negotiator has fair idea on sanctioning authority of Screen shot of the UBINetshowing location of ‘OTS Negotiator’ on the proposal. webpage uuu • ‘Total Relief’ to the borrower:This is reference to borrower. Scope to N Moh. Ali convince borrower quoting how much Staff College, benefit get from the offer. Bengaluru

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 83 gmoba nmda ßbm§Q> JyµT ,ardm

dm AëQ´>m ‘oJm gmoba nmH©$ ardm {Obo Ho$ àH$ma h¢ : Om ahm h¡, Bg àH$ma ¶h dëS>© ~¢H$ Ûmam {dÎmnmo{fV ^maV H$m àW‘ gmoba nmH©$ h¡. arJy‹T> Vhgrb ‘| 1590 EH$‹S> ‘| ’¡$bm Ed§ r ŠbrZ Q>oŠZmobm°Or ’§$S> (grQ>rEµ’$) go {dÎmnmofU 750 ‘oJmdmQ> j‘Vm H$m EH$ gmoba nmH©$ h¡. àmá H$aZo dmbr àW‘ n[a¶moOZm h¡. r {Z‘m©U H$m¶© nyU© hmoZo Ho$ Cnam§V ¶h gmoba ¶h gmoba nmH©$ ardm AëQ´>m ‘oJm gmoba {b{‘Q>oS> nmH©$ {dœ Ed§ ^maV Ho$ g~go ~‹S>o gmoba nmH$m] (Ama¶yE‘EgEb) Omo {H$ BgH$s H$m¶©dmhH$ r {H$gr ^r amÁ¶ Ûmam Omar H$s JB© g~go ~‹S>r ‘| go EH$ hmoJm. g§ñWm h¡ Ed§ ‘ܶàXoe D$Om© {dH$mg {ZJ‘ {Z{dXm (Q>|S>a) Omo {H$ {H$gr H|$Ðr¶ CnH«$‘ Ho$ {~Zm gh¶moJ go ~Z ahr hmo. r Bggo CËnÞ D$Om© H$m à¶moJ H$aZo dmbm| ‘| {b{‘Q>oS> (E‘nr¶ydrEZEb) Am¡a gmoba EZOu {X„r ‘oQ´>mo ^r em{‘b h¡. H$mnm}aoeZ Am°’$ B§{S>¶m (EgB©grAmB©) H$m r {H$gr ^r àH$ma H$m AZwXmZ em{‘b Zht h¡. Bg nmH©$ Ho$ {bE {Og OJh (1590 EH$‹S>) g§¶wº$ CÚ‘ h¡. ’$adar 2017 ‘| Bg gmoba H$m à¶moJ {H$¶m Om ahm h¡ dh {~ëHw$b hr ~§Oa D$Om© Ho$ {bE bJmB© JB© ~mobr ‘| Cg g‘¶ H$s r dëS>© ~¢H$ Ûmam Bg gmoba ßbm§Q> go CËnm{XV Am¡a nhm‹S>r h¡ Am¡a D$±MmB© go XoIZo na gmoba g~go ݶyZV‘ Q>¡[a’$ `2.974/¶y{ZQ> H$s ~mobr D$Om© Ho$ {dVaU hoVw 33/220 Ho$dr Ho$ nyqbJ n¡Zb Eogo {XIVo h¢ O¡go ¶h nmZr H$m g‘wÐ hmo. àmá hþB© Wr. BgH$s Hw$N> ‘w»¶ {deofVmE± Bg g~ ñQ>oeZ Ho$ {Z‘m©U H$m {dÎmnmofU {H$¶m . uuu qgJam¡br Jam¡br, ‘ܶàXoe àXoe H$m dh {g’©$ EZQ>rnrgr {Obm, {Ogo D$Om© ZJar Ho$ ê$n ‘| Ûmam Ed§ Aݶ ^rqg OmZm OmVm h¡, ardm H${‘íZar Ho$ A§VJ©V AdpñWV nmda 2008 ‘| Bgo grYr go AbJ H$aHo$ {Obm ßbm§Q> Ho$ ‘mܶ‘ ~Zm¶m J¶m Wm. Bg {Obo H$m Zm‘ ûm¥§Jr F${f go Hw$b 22000 Ho$ Zm‘ go ûm¥§Jmdbr hþAm H$aVm Wm Omo {H$ ‘oJmdmQ> {~Obr r ‘hmZ H¡$n{Q>d W‘©b nmda ßbm§Q>-Eñgma ~mX ‘| qgJam¡br hþAm, BgH$m ‘w»¶mb¶ d¡‹T>Z H$m CËnmXZ ¶m Vmo {H$¶m Om ahm h¡ ¶m BVZr J«wn-900 ‘oJmdmQ> h¡. ¶h {Obm nyd© ‘| BVZo KZo dZm| go T±H$m j‘Vm Ho$ nmda ßbm§Q> H$m {Z‘m©U {H$¶m Om ahm hþAm Wm {H$ Bg‘| AmdmJ‘Z ^r ‘wpíH$b ‘mZm h¡, Bg H$maU go Bgo D$Om© H$s amOYmZr ^r r Oonr {ZJar gwna W‘©b nmda àmoOoŠQ>-Oonr OmVm Wm, {OgHo$ H$maU ardm gm‘«mÁ¶ Ûmam H$hm OmVm h¡. BgHo$ A§VJ©V {ZåZ nmda ßbm§Q> -1320 ‘oJmdmQ> Bgo Anam{Y¶m| Ed§ ^«ï> A{YH$m[a¶m| hoVw Iwbo H$m¶©aV h¢: r S>r~r nmda E‘nr {b{‘Q>oS>-X¡{ZH$ ^mñH$a- Oob Ho$ ê$n ‘| à¶moJ {H$¶m OmVm Wm. Bg {Obo r qgJam¡br gwna W‘©b nmda ñQ>oeZ- 1320 ‘oJmdmQ> Ho$ A§VJ©V [ahÝX ZXr na EH$ {demb ~m§Y EZQ>rnrgr-2000 ‘oJmdmQ> H$m {Z‘m©U {H$¶m J¶m, {OgH$m CÓmQ>Z àW‘ Bg D$Om© ZJar H$m EH$ ñ¶mh nj ¶h ^r h¡ àYmZ‘§Ìr Odmha bmb Zohê$ Or Zo 1962 r qdܶmMb W‘©b nmda ñQ>oeZ-EZQ>rnrgr {H$ ¶h {Obm ^maV Ho$ {nN>‹S>o {Obm| ‘| Ed§ ‘| {H$¶m Wm, Bg {Obo ‘| bJ^J 2200 dJ© -4260 ‘oJmdmQ> àXÿfU Ho$ ‘m‘bo ‘| AJ«Ur h¡. ¶hm± Ho$ nmda {H$bmo‘rQ>a ‘| H$mo¶bo Ho$ IXmZm| H$s ‘m¡OyXJr r ßbm§Q>m| go {ZH$bZo dmbo YwE± Ed§ am˜ go bmoJm| [ahÝX W‘©b nmda ñQ>oeZ-EZQ>rnrgr-3000 H$m OrZm ‘whmb hmo J¶m h¡ Ed§ J§^ra ~r‘m[a¶m| H$m nVm EH$ ~ZmdQ>r Prb Ho$ ZOXrH$ bJm, ‘oJmdmQ> {Oggo {~Obr H$m CËnmXZ {H$¶m Om gH$Vm Zo BÝh| OH$‹S> {b¶m h¡, {OgH$s H$daoO ZoeZb Wm. BgHo$ Cnam§V Bg {Obo H$m ñdê$n hr r gmgZ AëQ´>m ‘oJm nmda àmoOoŠQ>-[abm¶§g {OAmoJ«m{’$H$ Ed§ B§{S>¶m Qy>‹S>o Am{X Ûmam ^r H$s ~Xb J¶m. nmda-960 ‘oJmdmQ> J¶r h¡. uuu H$mob B§{S>¶m H$s AZwf§Jr H§$nZr Zm°X©Z r {MVa§Jr nmda àmoOoŠQ>-[abm¶§g nmda- H$mob’$sëS> Bg joÌ ‘| H$mo¶bm CËIZZ go Ow‹S>r 3960 ‘oJmdmQ> à‘wI H§$nZr h¡. EZgrEb Ho$ CËnm{XV H$mo¶bo r ‘hmZ gwna W‘©b nmda àmoOoŠQ>-qhS>mëH$mo ApIboe qgh go 11000 ‘oJmdmQ> {~Obr H$m CËnmXZ -1200 ‘oJmdmQ> jo. H$m. ardm 84 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 ½dm{b¶a H$m {H$bm ܶàXoe Ho$ ½dm{b¶a ‘| ‘m¡OyX "½dm{b¶a AmZo go B§H$ma H$a {X¶m. BgHo$ ~mX ~m~a Zo H$ãOo ‘| Am J¶m. ‘{H$bo' H$m {Z‘m©U 8dt eVmãXr ‘| {H$¶m ½dm{b¶a na h‘bm H$a Bgo AnZo H$ãOo ‘| 1 OyZ 1858 H$mo amZr bú‘r~mB© Zo ‘amR>m J¶m Wm. VrZ dJ© {H$bmo‘rQ>a Ho$ Xm¶ao ‘| ’¡$bo {b¶m Am¡a Bg na amO {H$¶m. bo{H$Z eoaemh {dÐmo{h¶m| Ho$ gmW {‘bH$a Bg {H$bo na Bg {H$bo H$s D$§MmB© 35 ’$sQ> h¡. ¶h {H$bm gyar Zo ~m~a Ho$ ~oQ>o hþ‘m¶y§ H$mo hamH$a Bg {H$bo H$ãOm {H$¶m. bo{H$Z Bg OrV Ho$ Oý ‘| ‘ܶH$mbrZ ñWmn˶ Ho$ AØþV Z‘yZm| ‘| go H$mo gyar d§e Ho$ AYrZ {H$¶m. eoaemh H$s ì¶ñV {dÐmo{h¶m| na 16 OyZ H$mo OZab øyO EH$ h¡. ¶h ½dm{b¶a eha H$m à‘wI ñ‘maH$ ‘m¡V Ho$ ~mX 1540 ‘| CZHo$ ~oQ>o Bñbm‘ emh Ho$ ZoV¥Ëd dmbr {~«{Q>e goZm Zo h‘bm H$a h¡, Omo Jmonm§Mb Zm‘H$ N>moQ>r nhm‹S>r na pñWV Zo Hw$N> g‘¶ Ho$ {bE AnZr amOYmZr {X„r {X¶m. amZr bú‘r~mB© Iy~ b‹S>t Am¡a A§J«oOm| h¡. bmb ~bwE nËWa go {Z{‘©V ¶h {H$bm Xoe go ~XbH$a ½dm{b¶a H$a {X¶m. Bñbm‘ emh H$mo {H$bo na H$ãOm Zht H$aZo {X¶m. bo{H$Z Ho$ g~go ~‹S>o {H$bo ‘| go EH$ h¡ Am¡a BgH$m H$s ‘m¡V Ho$ ~mX CZHo$ CÎmam{YH$mar Am{Xb Bg Xm¡amZ CÝh| Jmobr bJ JB© Am¡a AJbo {XZ ^maVr¶ B{Vhmg ‘| EH$ ‘hËdnyU© ñWmZ h¡. emh gyar Zo ½dm{b¶a H$s ajm H$m {Oå‘m ho‘ (17 OyZ H$mo) hr CZH$s ‘¥Ë¶w hmo JB©. ^maVr¶ ½dm{b¶a {H$bo H$m B{Vhmg M§Ð {dH«$‘m{X˶ (ho‘y) H$mo gm¢n IwX MwZma B{Vhmg ‘| ¶h ½dm{b¶a H$s b‹S>mB© Ho$ Zm‘ go B{VhmgH$mam| Ho$ XO© Am§H$‹S>o ‘| Bg {H$bo H$m Mbo JE. ho‘y Zo BgHo$ ~mX H$B© {dÐmohm| H$m d{U©V h¡. bú‘r~mB© H$s ‘¥Ë¶w Ho$ ~mX AJ«oOm| {Z‘m©U gZ 727 B©ñdr ‘| gy¶©goZ Zm‘H$ EH$ X‘Z H$aVo hþE Hw$b 1553-56 Ho$ ~rM 22 Zo AJbo VrZ {XZ ‘| hr {H$bo na H$ãOm H$a ñWmZr¶ gaXma Zo {H$¶m, Omo Bg {H$bo go b‹S>mB©¶m§ OrVt. 1556 ‘| ho‘y Zo hr nmZrnV H$s {b¶m. 12 {H$bmo‘rQ>a Xÿa qghmo{Z¶m Jm§d H$m ahZo Xÿgar b‹S>mB© ‘| AmJam Am¡a {X„r ‘| AH$~a H$mo {H$bo Ho$ ‘w»¶ AmH$f©U dmbm Wm. Bg {H$bo na H$B© amOnyV amOmAm| hamH$a qhXÿ amO H$s ñWmnZm H$s. BgHo$ ~mX {H$bm Am¡a BgH$s MmaXrdmar H$m ~hþV AÀN>o Zo amO {H$¶m h¡. {H$bo H$s ñWmnZm Ho$ ~mX ho‘y Zo AnZr amOYmZr ~XbH$a dmng {X„r VarHo$ go XoI^mb {H$¶m Om ahm h¡. Bg‘| H$B© H$ar~ 989 gmbm| VH$ Bg na nmb d§e Zo H$a Xr Am¡a nwamZo {H$bo go amO H$aZo bJm. Eo{Vhm{gH$ ñ‘maH$, ~wÕ Am¡a O¡Z ‘§{Xa, ‘hb amO {H$¶m. BgHo$ ~mX Bg na à{Vhma d§e Zo BgHo$ ~mX AH$~a Zo ½dm{b¶a Ho$ {H$bo na (JwOmar ‘hb, ‘mZqgh ‘hb, Ohm§Jra ‘hb, amO {H$¶m. 1023 B©ñdr ‘| ‘mohå‘X JOZr Zo AmH«$‘U H$a Bgo AnZo H$ãOo ‘| bo {b¶m H$aU ‘hb, emhOhm§ ‘hb) ‘m¡OyX h¢. Bg {H$bo na AmH«$‘U {H$¶m bo{H$Z Cgo hma Am¡a Bgo H$mamJa ‘| VãXrb H$a {X¶m J¶m. {H$bm ‘w»¶V… Xmo ^mJ ‘| ~§Q>m h¡. ‘w»¶ {H$bm H$m gm‘Zm H$aZm n‹S>m. 1196 B©ñdr ‘| b§~o ‘wJb d§e Ho$ ~mX Bg na amUm Am¡a OmQ>m| H$m Am¡a ‘hb (JwOmar ‘hb Am¡a ‘mZ ‘§{Xa Koam~§Xr Ho$ ~mX Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ Zo Bg {H$bo amO ahm {’$a Bg na ‘amR>m| Zo AnZr nVmH$m ‘hb). BZ {H$bm| H$m {Z‘m©U amOm ‘mZ qgh H$mo AnZo AYrZ {H$¶m, bo{H$Z 1211 B©ñdr ’$hamB©. Zo H$adm¶m Wm. JwOmar ‘hb H$m {Z‘m©U CÝhm|Zo ‘| Cgo hma H$m gm‘Zm H$aZm n‹S>m. {’$a 1231 1736 ‘| OmQ> amOm ‘hmamOm ^r‘ qgh amUm AnZr {චamZr ‘¥JZ¶Zr Ho$ {bE H$adm¶m Wm. B©ñdr ‘| Jwbm‘ d§e Ho$ g§ñWmnH$ BëVwV{‘e Zo Zo Bg na AnZm Am{Yn˶ O‘m¶m Am¡a 1756 A~ JwOmar ‘hb H$mo nwamVmpËdH$ g§J«hmb¶ ‘| Bgo AnZo AYrZ {H$¶m. VH$ Bgo AnZo AYrZ aIm. 1779 ‘| qg{Y¶m VãXrb H$a {X¶m J¶m h¡. Bg g§J«hmb¶ ‘| BgHo$ ~mX ‘hmamOm Xodda‘ Zo ½dm{b¶a na Hw$b Ho$ ‘amR>m N>Ìn Zo Bgo OrVm Am¡a {H$bo Xþb©^ ‘y{V©¶m§ aIr JB© h¢ Omo nhbr B©ñdr H$s Vmo‘a amÁ¶ H$s ñWmnZm H$s. Bg d§e Ho$ g~go ‘| goZm V¡ZmV H$a Xr. bo{H$Z Bgo B©ñQ> B§{S>¶m h¢. ¶o ‘y{V©¶m§ ¶ht Ho$ Amgnmg Ho$ BbmH$m| go à{gÕ amOm Wo ‘mZqgh (1486-1516) H§$nZr Zo N>rZ {b¶m. {’$a 1780 ‘| BgH$m àmá hþB© h¢. {OÝhm|Zo AnZr nËZr ‘¥JZ¶Zr Ho$ {bE JwOmar {Z¶§ÌU Jm¢S> amUm N>Îma qgh Ho$ nmg J¶m BgHo$ Abmdm Amn ¶hm§ Vobr H$m ‘§{Xa, 10dt ‘hb ~Zdm¶m. 1398 go 1505 B©ñdr VH$ {OÝhm|Zo ‘amR>m| go Bgo N>rZm. BgHo$ ~mX 1784 gXr ‘| ~Zm ghó~mhþ ‘§{Xa, ^r‘ qgh H$s Bg {H$bo na Vmo‘a d§e H$m amO ahm. ‘| ‘hmXOr qg{Y¶m Zo Bgo dmng hm{gb {H$¶m. N>Var Am¡a qg{Y¶m ñHy$b XoI gH$Vo h¢. uuu ‘mZqgh Zo Bg Xm¡amZ B~«m{h‘ bmoXr H$s 1804 Am¡a 1844 Ho$ ~rM Bg {H$bo na AYrZVm ñdrH$ma br Wr. bmoXr H$s ‘m¡V Ho$ A§J«oOm| Am¡a qg{Y¶m Ho$ ~rM {Z¶§ÌU ~XbVm ~mX O~ ‘mZqgh Ho$ ~oQ>o {dH«$‘m{X˶ H$mo ahm. hmbm§{H$ OZdar 1844 ‘| ‘hmamOnwa H$s Zohm amOnyV hþ‘m¶y§ Zo {X„r Xa~ma ‘| ~wbm¶m Vmo CÝhm|Zo b‹S>mB© Ho$ ~mX ¶h {H$bm A§VV… qg{Y¶m Ho$ jo.H$m., ½dm{b¶a ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 85 hoëW {Q>ßg àH¥${V H$s g§OrdZr ~yQ>r "Johy§'

hÿ§ nyar Xþ{Z¶m ‘| {Z¶{‘V Amhma Ho$ ê$n {’$a Bg‘| 1 Må‘M ehX AÀN>r Vah {‘bm H$‘Omoar, Znw§gH$Vm VWm N>mVr ‘| hmoZo dmbr Jo‘| H$m‘ ‘| {bE OmZo dmbo à‘wI AZmOm| br{O¶o. bJ^J EH$ ‘hrZo VH$ amoµOmZm gw~h nr‹S>m em§V hmo OmVr h¡. ‘| go EH$ h¡. ¶h Z Ho$db eara H$mo nmofU Imbr noQ> Bg nmZr H$mo nrZm Mm{h¶o. Bggo amoJ bJ^J 70 J«m‘ Johÿ§ amV^a nmZr ‘| {^Jmo¶| XoVm h¡ ~pëH$ ¶o AZoH$ ~r‘m[a¶m| H$s AHo$br à{VamoYH$ e{º$ ~‹T>Vr h¡. Am¡a àmV… Cgo nrg b|. ñdmX Ho$ {b¶o Wmo‹S>r- Xdm ^r h¡. àH¥${V àXÎm Cnhmam| ‘| go EH$ h¡ ~mbm| H$s S¢>S´>’$ Ho$ {b¶o Johÿ§ Ho$ Ádmam| H$m ag gr {‘lr {‘bmH$a qn¶o. Eogm H$aZo go eara Johÿ§, {OgH$m AmQ>m, A§Hw$[aV ~rO Am¡a Ádma| (wheat grass juice) H$mo ~mbm| ‘| bJmH$a ‘| CËnÞ XmhH$Vm (J‘u) em§V hmo OmVr h¡. BZ VrZm| ê$nm| ‘| BñVo‘mb {H$¶m OmVm h¡. Johÿ§ H$ar~ 10 {‘ZQ> Ho$ {b¶o N>mo‹S> nmZr go {ga Ymo ‘yÌme¶ gå~ÝYr AZoH$ amoJm| go ^r ‘w{º$ {‘b H$m {Z¶{‘V ê$n go godZ AmnHo$ {Xb H$mo boZm Mm{h¶o.Eogm Hw$N> {XZm| VH$ H$aVo ahZo go OmVr h¡. ñdñW Am¡a ‘O~yV ~ZmVm h¡. Johÿ§ Ho$ Ádmam| S¢>S´>’$ ˜Ë‘ hmo OmVm h¡. Wmo‹S>o go Johÿ§ Vdo na ^yZH$a nrg b| Am¡a ehX ‘| 13 àH$ma Ho$ {dQ>m{‘Ýg Am¡a E§Q>rAm°ŠgrS|>Q> 50 J«m‘ Johy§ Am¡a 50 J«m‘ H$mbm MZm, 200 {‘bmH$a Hw$N> {XZm| VH$ MmQ>Zo go ApñW ^§J hmoVo h¢. BZ‘| ewÕ aº$ ~ZmZo H$s e{º$ hmoVr {‘br nmZr ‘| amV^a {^Jm| H$a gw~h C~mb Xÿa hmo OmVm h¡. h¡, AV… Bgo "J«rZ ãbS>' ^r H$hm OmVm h¡. br{O¶o. {’$a Bg nmZr H$mo N>mZ H$a R>§S>m hmoZo ~X ¶m {H$gr ’$mo‹S>o Ho$ nH$mZo Ho$ {b¶o Johÿ§ Ho$ AmB©E, OmZ boVo h¢ Johy§ Ho$ bm^H$mar VËdm| Xr{O¶o. Bgo amoµOmZm {XZ ‘| EH$ ~ma nrZo go 1 AmQ>o H$s nwpëQ>g 7-8 ~ma ~m§Y XoZr Mm{h¶o. H$mo! go 2 ‘hrZm| ‘| JwX} H$s nWar ‘| ~hþV ’$m¶Xm Bggo ’$mo‹S>m nH$H$a ~h Om¶oJm. IwObr go {ZOmV nmZo Ho$ {b¶o Johÿ§ Ho$ AmQ>o ‘| {‘bVm h¡. Johÿ§ H$mo h‘ Mmh H$a ^r ZOaA§XmO Zht H$a Wmo‹S>m nmZr {‘bmH$a bon ~ZmH$a Cgo IwObr 20 J«m‘ Johÿ§ Ho$ XmZm| ‘| Z‘H$ {‘bmH$a 250 gH$Vo. BgHo$ JwU OmZH$a BgH$m Cn¶moJ H$aZm dmbr OJh na bJmH$a 2-3 K§Q>o Ho$ {b¶o N>mo‹S> J«m‘ Ob Ho$ gmW C~mb b| Am¡a EH$ {VhmB© Vmo gmoZo no gwhmJm hr h¡! uuu XoZm Mm{h¶o Am¡a {’$a Ymo boZm Mm{h¶o. amoµOmZm ‘mÌm ‘| ahZo na Wmo‹S>m Ja‘-Ja‘ nr b|. Eogm Eogm H$aZo go Hw$N> hr {XZm| ‘| IwObr Am¡a bJ^J EH$ gámh H$aZo go Im§gr R>rH$ hmo M‘‹S>r H$s ObZ R>rH$ hmo OmVr h¡. Om¶oJr. gw{à¶m ZmS>H$Uu 100 J«m‘ Johÿ§, 200 {‘.br. nmZr ‘| amV^a Johÿ§ H$s Kmg ‘| MrZr d ~mXm‘ {Jar H$m H$ëH$ ¶y{Z¶Z Ymam, {^Jmo Xr{O¶o. gw~h Bg nmZr H$mo N>mZ H$a {‘bmH$a godZ H$aZo go ‘pñVîH$ ({X‘mJ) H$s H|$.H$m. MaH$ H$m H$moZm JwUH$mar Xÿ~ Kmg dm©' ¶m{Z "Xÿ~' {Ogo "~a‘yS>m Kmg' Ho$ Zm‘ {H«$¶mH$bmnm| ‘| ^r gwYma H$aVr h¡. E§Q>r‘mBH«$mo{~b JwUm| Ho$ H$maU ¶h eara H$s {H$gr "Xÿgo ^r OmZm OmVm h¡. ^maV ‘| Bgo n{dÌ ‘mZm * Xÿ~ Kmg EH$ àmH¥${VH$ {S>Q>m°pŠg’$m¶a Ho$ ê$n ^r ~r‘mar go b‹S>Zo H$s j‘Vm H$mo ~‹T>mVr h¡. gmW OmVm h¡. Eogr ‘mݶVm h¡ {H$ Xÿ~ Kmg ‘| H$m‘ eara go {dfmº$ nXmWm] H$mo Zï> H$aZo Am¡a hr nm¡{ï>H$Vm go ^anya hmoZo Ho$ H$maU ¶h eara H$mo "A‘¥V' H$s CËn{Îm h¢. df© ^a nmB© OmZo dmbr Xÿ~ AåbVm H$mo H$‘ H$aZo ‘| ‘XX H$aVm h¡. Bggo EpŠQ>d Am¡a EZOu¶wº$ ~Zm¶o aIZo ‘| ~hþV ‘XX Kmg newAm| Ho$ {bE hr Zht ~pëH$ ‘Zwî¶m| Ho$ {bE nmMZ ‘| gwYma Am¡a Am±Vm| Ho$ H$m¶m] Am¡a H$ãO H$aVr h¡. ¶h A{ZÐm, WH$mZ, VZmd O¡go amoJm| ‘| ^r nyU© nm¡{ï>H$ Amhma h¡. AZoH$ Am¡fYr¶ JwUm| H$m BbmO Ho$ gmW noQ> H$s ~r‘m[a¶m| H$m IVam ^r à^mdH$mar h¡. H$s ‘m¡OyXJr Ho$ H$maU Am¶wd}X ‘| Bgo "‘hmAm¡f{Y' H$‘ hmo gH$Vm h¡. Xÿ~ H$m ag Am¡a 1 Må‘M ehX * Xþdm© Kmg ñdñW nmofH$ VËdm| Ho$ gmW nmE OmZo H$hm J¶m h¡. Xÿ~ H$s O‹S>|, VZm, n{Îm¶m§ g^r H$m {‘bmH$a nrZo go {hMH$s H$m AmZm ~§X hmoVm h¡. dmbo âbodmoZmoBS> E§Q>r Aëga J{V{d{Y H$mo A§Om‘ {M{H$Ëgm Ho$ joÌ ‘| {d{eï> ‘hËd h¡. Xþdm© Kmg * Xÿ~ H$s ½bmBgo{‘H$ j‘Vm ewJa Ho$ ‘arOm| na XoVr h¡. ¶h Kmg Z Ho$db ‘gy‹S>m| Ho$ aº$òmd Ho$ H¡$pëe¶‘, ’$mñ’$moag, ’$mB~a, nmoQ>o{e¶‘ Am¡a hmBnmop½b{g{‘H$ à^md N>mo‹S>Vm h¡. CnMma ‘| ‘XX H$aVr h¡ ~pëH$ gm§gm| H$s ~X~y H$m àmoQ>rZ go g‘¥Õ h¡, Omo ñdmñ϶ bm^m| H$s EH$ * {Z¶{‘V ê$n go Bg Kmg H$m godZ Z Ho$db ^r ‘wH$m~bm H$aVr h¡. {dñV¥V ûm§¥Ibm àXmZ H$aVo h¢. ¶h aº$ ñVå^Z, VZmd go amhV XoVm h¡, ~pëH$ Zd©gZog ^r R>rH$ * ‘yÌ nW Ho$ g§H«$‘U Ho$ CnMma ‘| Xþdm© Kmg ‘yÌdÕ©H$ h¡ VWm EÊQ>rg¡pßQ>H$ h¡. BgHo$ VrZ àH$ma H$aVm h¡, ¶h A{ZÐm Am¡a gm‘mݶ WH$mZ H$m à^mdr nmB© JB© h¡. ~dmgra go nr{‹S>V ‘{hbmAm| h¢ : har Xÿ~ : ¶h XñV, d‘Z (CëQ>r), ~wIma BbmO H$aVm h¡. Ho$ {bE ¶h Kmg Xhr Ho$ gmW boZo go AÀN>o Am¡a aº$ (IyZ) Ho$ {d{^Þ amoJm| H$mo emÝV H$aVr * Xÿ~ Kmg EH$ àmH¥${VH$ aº$ emoYH$ Ho$ ê$n n[aUm‘ XoVr h¡. nmZr ‘| Xÿ~ Kmg H$mo nrgH$a EH$ h¡. Zrbr Xÿ~ : Zrbr Xÿ~ dmV, {nÎm, ~wIma, ^«‘, ‘| H$m¶© H$aVr h¡ Am¡a aº$ H$s jmar¶Vm H$mo AÀN>o H$n‹S>o Ho$ ‘mܶ‘ go Kmob H$mo N>mZ b| Am¡a e§H$m, ߶mg H$mo {‘Q>mVr h¡ Am¡a bmoho H$mo JbmVr Bg‘| MrZr {‘bmH$a amoJr H$mo X|. ¶h ë¶yH$mo[a¶m ‘| ~ZmE aIZo ‘| ^r ‘XX H$aVr h¡. Bggo bmb aº$ uuu h¡. g’o$X Xÿ~ : g’o$X Xÿ~ é{M H$mo ~‹T>mVr h¡. ¶h H$mo{eH$mAm| Ho$ CËnmXZ ‘| d¥{Õ hmoVr h¡ {Oggo ’$m¶Xo‘§X h¡. H$‹S>dr, erVb, H$g¡br Am¡a ‘Ywa hmoVr h¡ VWm eara ‘| hr‘mo½bmo{~Z H$m ñVa ~‹T>Vm h¡. AV… Xÿ~ H$’$-{nÎm, ObZ Am¡a Im§gr H$mo Zï> H$aVr h¡. Ho$ ag H$mo "ham aº$' ^r H$hm OmVm h¡. * Xÿ~ Kmg H$m {Z¶{‘V godZ h‘mao aº$ * Xÿ~ Kmg eara ‘| à{VamoYH$ j‘Vm H$mo ~‹T>mZo AZrVm ^mo~o ‘| H$moboñQ´>m°b KQ>mZo Ho$ gmW-gmW {Xb Ho$ ‘| ‘XX H$aVr h¢. Bg‘| ‘m¡OyX E§Q>rdm¶ab Am¡a ¶y{Z¶Z Ymam, H|$.H$m. 86 l ¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 AmnHo$ ~¢H$ H$s J¥hn{ÌH$m "¶y{Z¶Z Ymam' H$m OyZ AmnH$s nmVr 2018 A§H$ àmá hþAm. n{ÌH$m ‘| àH$m{eV g‘ñV aMZmAm| Ho$ aMZmH$mam| Zo EH$ geº$ aMZmË‘H$ H$m¡eb H$m n[aM¶ {X¶m h¡. "¶y{Z¶Z Ymam' H$m g§nmXH$s¶ H$m¡eb, ’$moQ>moJ«m’$ H$m {df¶ Ho$ gmW g‘Ýd¶ VWm {df¶ M¶Z {H$gr ^r n{ÌH$m Ho$ Opinion Gallery g§nmXH$ Ho$ {bE AZwH$aUr¶ h¡. S>m°. amOZmam¶U AdñWr g§nmXH$, B©grAmB©Eb

"Greetings to the Editor. When I visited our MSM branch recently, I found Union Dhara issue of April- June 18 Which dealt with NPA management. The articles are all on specialized subjects and very useful for all dealing with Banks. As usual, Union Dhara is pleasant to read with good colour combinations and wealth of information. Keep it up." KVS Shyamsunder Partner, SGCO & LLP (Chartered Accountants

à{V¶mo{JVm H«$. 147 Contest No. 147 amO^mfm qhXr na H${dVm {bI|... Compose A Poem on 'Rajbhasha Hindi' h‘mar J¥hn{ÌH$m H$m {gV§~a 2018 A§H$ "amO^mfm qhXr' na H${dVm September 2018 issue of our House Magazine is carrying a à{V¶mo{JVm H$s KmofUm H$aVm h¡. Poetry Contest on 'Rajbhasha Hindi'. g^r OmZVo h¢ {H$ h‘mao ^maV Xoe ‘| gm§ñH¥${VH$ Am¡a ^m{fH$ {d{dYVm All of us know that there is a unique confluence of cultural H$m AZmoIm g§J‘ {XImB© XoVm h¡. AmO nyao Xoe ‘| {hÝXr hr EH$ Eogr and linguistic diversity in our country, India. Today, Hindi is ^mfm h¡ Omo nyao Xoe H$mo Omo‹S>Zo H$m H$m‘ H$a ahr h¡. V‘m‘ ~mYmAm| the only language in the country that is connecting the whole H$mo nma H$a {hÝXr H$m naM‘ {’$a go bhamZo bJm h¡. ¶h ZdrZVm country. Crossing all the barriers, Hindi is heading forward H$mo ghO hr ñdrH$ma boVr h¡. ~Xbmd Ho$ Bg bMrbonZ Zo {hÝXr in leaps and bounds. It easily accepts innovations. This H$mo Z Ho$db ghO ñdrH¥${V Xr ~pëH$ g‘¶ H$s ‘m§J H$m ‘yb ‘§Ì flexibility to change has not only given Hindi the ingenious ~Zm {X¶m h¡. Q>mBnamBQ>a go boH$a ñ‘mQ>©’$moZ Ho$ H$s-n¡S> VH$ {hÝXr approval but also made it the mantra of the demand of time. Bg Xoe H$s àJ{V Am¡a {dH$mg Ho$ ha H$X‘ H$s gmú¶r h¡. {hÝXr H$s From typewriters to the key-pads of the smart phones, Hindi "OZ-OZ H$s ^mfm' go "amO^mfm' VH$ H$s Bg ¶mÌm Ho$ ~mao ‘| h‘ is witness to every step of progress and development of this country. We would like to know your thoughts in poetical Amn g^r Ho$ {dMma H$mì¶mË‘H$ ê$n ‘| OmZZm Mmh|Jo. AmnHo$ Hw$N> form about this journey of Hindi from 'a layman's language' AbJ A§XmO H$mo ~¶m§ H$aVr hþB© AmnH$s H${dVmAm| H$mo àmá H$a h‘| to 'the official language'. Please note that your poems should Iwer hmoJr. H¥$n¶m, ZmoQ> H$a| {H$ AmnH$s H${dVmE§ 20 n§{º$¶m| go not exceed the limit of 20 lines. We shall be happy to receive ~‹S>r Z hm|. H¥$n¶m, BZ H${dVmAm| H$mo "g§nmXH$, ¶y{Z¶Z Ymam, 11dt your poetic masterpieces (a soft copy or a hard print) at 'The ‘§{Ob, H|$Ðr¶ H$m¶m©b¶, ‘w§~B©' H$mo ào{fV H$a| ¶m BZH$s gm°âQ> H$mnr Editor, Union Dhara, 11th floor, Central Office, Mumbai' or by [email protected] na ‘ob H$a X|. OëXr e-mailing your entry to '[email protected]' H$a|, à{d{ï>¶m± àmá H$aZo H$s A§{V‘ {V{W h¡ 30 {Xg§~a, 2018! immediately. Hurry up, the last date is 30th December, 2018! -g§nmXH$ -Editor

¶y{Z¶Z Ymam, OwbmB©-{gV§~a 2018 l 87