De Kracht Van Zelfbeheersing
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Christen Democratische Verkenningen Winter 2008 De kracht van zelfbeheersing Boom Tijdschriften CDV [winter 2008].indd 1 01-12-2008 22:22:27 CDV [winter 2008].indd 2 01-12-2008 22:22:27 Inhoud 7 Ter introductie 12 Dwars: Jan Bouwens en Johan Graafland Het kapitalisme na de kredietcrisis De kracht van zelfbeheersing 18 Marcel ten Hooven De publieke geest vaart wel bij zelfbeheersing De kracht van de economie 34 Peter Nijkamp Responsieve samenleving, marktdictatuur en overheidsdwang 44 Piet Hein Donner Lege moraal van de markt holt verantwoordelijkheidsbesef uit 54 Bas van Bavel Vrije markt vraagt meer dan ooit om maatschappelijk evenwicht 64 Hans Smits Stroperig poldermodel is dringend aan hervorming toe 71 Jan Peter van den Toren Samenwerking sleutel tot succesvol innoveren 80 Peter Nijkamp Nederland moet van een kenniseconomie een kennissamenleving worden 93 Koos van Oord, Bart Parmet, Tim Verhoef & Jos van Alphen Een land dat leeft kijkt naar morgen 100 Piet Rietveld De lusten van mobiliteit worden overschat Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 3 01-12-2008 22:22:27 inhoud 107 Jos de Beus Ondernemerspolitiek zonder middenveld lokt populisme uit 116 Petra Jonkers Levendige religieuze markt beïnvloedt de verhouding tussen overheid en godsdienst 129 Ramona Maramis • Aangehecht DE KRACHT VAN VRIJHEID IN VERANTWOORDELIJKHEID 132 Marcel ten Hooven In gesprek met Wim van de Donk & Paul Schnabel De oude codes doorbroken DE KRACHT VAN DE TOLERANTIE 144 James Kennedy (In)tolerantie in het moderne Nederland 150 Antoine Bodar Waar wellevendheid uitblijft, zoekt onverdraagzaamheid een onderkomen 156 Willem Schinkel Neonationalisme en verlichtingsfundamentalisme in Nederland 165 Halleh Ghorashi Ruimte laten, ruimte maken en ruimte bewaken 173 Petra van der Burg In de ander jouw bestemming vinden 179 Bernard Reitsma Zoutend zout behoeft geen macht 186 Paul van Geest Het bijdetijdse denken van Cyprianus en Augustinus: Eerlijk zelfbeeld schraagt tolerantie 192 Onno Ruding De waarde van christelijke waarden Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 4 01-12-2008 22:22:27 inhoud 210 Marcel ten Hooven In gesprek met Ad Alblas & Abraham Soetendorp De kracht van de ontmoeting 218 Ineke Bakker SGP verandert door politiek van actieve tolerantie 227 David Bos Koffie met een c: de kracht van soft drugsbeleid 237 Lotty Eldering Culturele kloof tussen Marokkaanse gezinnen en het onderwijs is groter dan ooit 246 Thomas Spijkerboer Staatsliberalisme is ideologische dwingelandij 252 Maurits Berger De eerste stappen naar een seculiere theocratie 259 Marcel ten Hooven Hoe anders mag je nog zijn in Nederland? 272 Alex Geert Castermans Het recht van de buurman leert lessen over tolerantie 282 Peter van Lier • Kleine emotieleer 283 Henri Krop De actualiteit van Spinoza BOEKEN 290 Arie Oostlander Bespreking van Sjaak Koenis Het verlangen naar cultuur 295 Monic Slingerland Bespreking van Peter Cuyvers Het proletarische gezin. De toekomst van de vrouwelijke kostwinner 300 Frank van den Heuvel Bespreking van Dick Houtman, Peter Achterberg, Anton Derks Farewell to the Leftist Working Class Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 5 01-12-2008 22:22:27 inhoud 303 Willem Bouwman Bespreking van Marcia Luyten Ziende blind in de sauna. Hoe onze politiek, economie en cultuur ’Afrikaanse trekken’ krijgen 307 Frank van den Heuvel Bespreking van Hans Ludo van Mierlo Gepast en ongepast geld. Een zoektocht naar het geweten van banken BEZINNING 311 Nachoem M. Wijnberg Abraham en twee engelen Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 6 01-12-2008 22:22:27 7 Ter introductie Voor een uitgave met de kracht van zelfbeheersing als thema is deze editie van CDV onbeschaamd dik uitgevallen. Een conclusie zou al snel kunnen zijn dat dit boek, gemeten naar zijn uitgedijde aard, geen pas- sende illustratie van het thema kan bieden. Aan de andere kant laat het nauwelijks verholen enthousiasme waarmee alle aangezochte auteurs zich op het thema hebben gestort, zien dat het nummer op paradoxale wijze wel in latente behoefte voorziet om juist de mateloosheid voorbij te komen. • • • Zowel in economische als culturele zin lijkt de samenleving in de greep te zijn van wat Harry Kunneman (hoogleraar sociale en politieke theorie aan de Universiteit voor Humanistiek) ‘het dikke ik’ noemt, de verontrustende uitvergroting van het autonome vrije individu.1 In economische zin is deze uitvergroting bijvoorbeeld zichtbaar in ongeremde expansie- drift, in de hebzucht van consumenten en producenten die uit zijn op maximaal gewin zonder meer. Dat er behoor- lijke verborgen risico’s en lasten zitten aan dergelijke uitvergrotingstrategieën van het eigen ik, is onder meer met de financiële crisis goed duidelijk ge- worden. De vervolgvraag is dan uiteraard hoe de lasten en de lusten van de vrijheid in economische zin wel goed op elkaar kunnen worden afgestemd. In het eerste deel van de bundel De kracht van de economie (dat opent met een inleidende bijdrage van gastredacteur Peter Nijkamp) komt deze vraag aan de orde. • • • Economisch historicus Bas van Bavel laat in een mooie bij- drage zien dat een zeker maatschappelijk evenwicht cruciaal is voor economische groei. Zijn essay is te lezen als een verrassend eerherstel voor de ‘duistere middeleeuwen’ en een kritiek op al te opti- mistische verhalen over de Gouden Eeuw. Uit nieuw onderzoek blijkt bij- Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 7 01-12-2008 22:22:27 ter introductie 8 voorbeeld dat tijdens de Gouden Eeuw en in de aanloop daar naartoe, het welzijn van de modale Nederlanders afnam in plaats van toenam, terwijl juist de periode van de elfde tot de dertiende eeuw model staat voor even- wichtige maatschappelijke verhoudingen. President-directeur Hans Smits van het Havenbedrijf Rotterdams laat in zijn bijdrage zien dat hij in ieder geval niet hoopt dat we in tijden van economisch zwaar weer al te kritiekloos het Nederlandse poldermodel omarmen. Volgens hem ‘gaat dat ten onder aan stroperigheid’ en dat is uiteindelijk niet goed voor onze economische concurrentiekracht. ‘Regels en wetten beschermen datgene wat er is en richten zich niet op het benut- ten van kansen.’ Dit moet dringend anders, zo stelt hij. Invoering van een- voudige besluitvormingsprocedures en de vorming van een overheids-nv moeten Nederland efficiënter en doelgerichter maken. Minister Donner van Sociale zaken en Werkgelegenheid stelt daarente- gen dat we voorzichtig moeten zijn alle heil van marktkrachten te verwach- ten. ‘De morele kracht van de markt? Die is er niet’, schrijft hij in deze CDV. Ze dreigt juist het verantwoordelijkheidsbesef uit te hollen dat voor het goed functioneren van de samenleving zo essentieel is. • • • Ook in culturele zin doet ‘het dikke ik’ zich gelden. In de vorm van asser- tieve zelfexpressie bijvoorbeeld, het zich breed maken ten koste van ande- ren. Uit behoefte aan controle en veiligheid verschanst het individu zich achter dikke muren, waarbij er voor de inbreng van de ander geen plaats is. Dit gaat ten koste van wat vanouds een kracht van Nederland wordt beschouwd: de cultuur van tolerantie. In een apart deel in deze CDV wordt de kracht van tolerantie op verschillende wijzen beproefd. Juist in de tijd waarin, in de woorden van gastredacteur James Kennedy, ‘gedogen te boek is komen te staan als een vorm van laf beleid’ kan inzicht in de kracht van tolerantie waardevolle bijdragen bieden aan een meer ontspannen samen- leving. U vindt daar onder meer een bijdrage van Willem Schinkel, die te- gen de tolerantie pleit omdat ze in de huidige context alleen maar gebruikt wordt om scheidslijnen tussen allochtonen en autochtonen te trekken en te bestendigen. Antoine Bodar, ook zeer kritisch over onze veel geprezen tolerantiecultuur, laat aan de andere kant zien hoe een wel goed begrepen tolerantie aan de basis staat van beschaving. Anderen geven aan hoe een politiek van actieve tolerantie aan de basis staat van de democratie — zie bijvoorbeeld de bijdrage van Ineke Bakker in deze uitgave. • • • In deze uitgave treft u ook twee bijzondere interviews aan. Een tweege- sprek tussen Paul Schabel en Wim van de Donk (in het tussendeel De Christen Democratische Verkenningen | Winter 2008 CDV [winter 2008].indd 8 01-12-2008 22:22:28 ter introductie kracht van vrijheid in verantwoordelijkheid) en een verslag van ontmoeting tussen de rabbijn Abraham Soetendorp en predikant Ad Alblas. Uit het laatste interview blijkt onder meer hoezeer inperking van ‘het dikke ik’, het plaats maken voor de ander, moeite, opoffering, moed en wijsheid vraagt, maar ook hoe verbindend en hoopvol dit kan werken. • • • In de rubriek De actualiteit van aandacht voor de ideeën van de joodse den- ker Spinoza. Zelf in de ban gedaan door zijn gemeente, staat hij te boek als een voorvechter van een tolerantiecultuur en verdediger van vrijheid van denken en geloof. Henri Krop laat zien waarom hij ook christendemocra- ten zou kunnen aanspreken. • • • De boekenrubriek begint met een bespreking van het boek Het verlangen naar cultuur van Sjaak Koenis door Arie Oostlander en eindigt met een bespiegeling van redacteur Frank van den Heuvel over het boek van Hans Ludo van Mierlo, Gepast en ongepast geld. Zowel deze als de andere werken in de boekenrubriek bieden elk op eigen wijze zicht op wat de kracht van zelfbeheersing kan inhouden. Jan Prij, redactiesecretaris Christen Democratische Verkenningen Noot 1 Harry Kunneman (200) Voorbij het dikke-ik.