Amerykański System Obrony Antybalistycznej Oraz Faktyczne Źródła Rosyjskiego Sprzeciwu
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Amerykański system obrony antybalistycznej oraz faktyczne źródła rosyjskiego sprzeciwu Leszek Pawlikowicz1 Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Prawa Zakład Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych Abstrakt: Amerykański program BMD jest formalnie postrzegany jako największe – obok rozszerzania NATO na Wschód – wyzwanie dla bezpieczeństwa Federacji Rosyj- skiej od chwili powstania państwa w końcu 1991 r. Jednak ze względu na mające miejsce w ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Rosji zaniechania modernizacyjne (w odróż- nieniu od imponującego skoku technologicznego dokonanego w Chinach) – zwłaszcza w odniesieniu do sfery gospodarczej – faktycznie może on stanowić znacznie większe potencjalne wyzwanie dla rosyjskiej ekonomii, geopolityki i prestiżu niż dla jej zdolności obronnych. Stąd próba ambitnej odpowiedzi, polegającej na forsowaniu kosztownych programów zbrojeniowych, może być – paradoksalnie – taką samą pułapką, jak próba utrzymania parytetu w odpowiedzi na mityczny program SDI ze strony ZSRR. Wystar- czającą pod względem efektywności militarnej (efektu odstraszania), a przy tym rela- tywnie najtańszą ekonomicznie odpowiedzią jest utrzymywanie przez Rosję strategicz- nych sił jądrowych na obecnym pułapie ilościowym. W długofalowej perspektywie de- cydujące dla przyszłej pozycji oraz siły tego państwa, a także jego „atrakcyjności” i „siły 129 przyciągania” w przestrzeni międzynarodowej będzie znaczące podniesienie potencjału gospodarczego, zwłaszcza w sferze wysokich technologii oraz w branżach odpowie- dzialnych za zaspokojenie szeroko rozumianej konsumpcji. Tego typu strategia dopro- wadziła do bezprecedensowego rozwoju Chin. Słowa kluczowe: BMD, równowaga wojskowa, Stany Zjednoczone, Federacja Rosyjska 1 Leszek Pawlikowicz – adiunkt w Zakładzie Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jest autorem czterech monografii: Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956–1964, Warszawa 2004; Status prawny ucie- kinierów z polskich służb specjalnych 1956–1964. Normy prawa karnego, międzynarodowego publicznego oraz wewnętrzne przepisy azylowe krajów przyjmujących, Rzeszów 2008; Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954– –1991, Warszawa 2013; Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944-1991, Rzeszów 2015. Twórca kilkudziesięciu artykułów naukowych o charakterze interdyscyplinarnym (z zakresu historii, prawa i politologii) dotyczących w szczególności różnorodnych aspektów funkcjonowania służb specjalnych okresu zimnej wojny. Szczególne obszary zainteresowań naukowych: aspekty strukturalno-kadrowe oraz efektywność funkcjonowania wywiadu i kontrwywiadu w latach 1945–1991, aspekty strukturalno-kadrowe oraz efektywność funkcjonowania sił zbrojnych i pozostałych „resortów siłowych” w sytuacjach zagrożenia (tzw. stanach nadzwyczajnych) 1939–1991. E-mail: [email protected]. Amerykański system obrony antybalistycznej… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina American system anti-missile defense and real sources of russian opposition Abstract: The American program BMD has been formally regarded as the greatest – alongside NATO enlargement to the East – challenge to the security of the Russian Federation since the establishment of the state at the end of 1991. However, due to the modernization omissions taken place in the last quarter of a century in Russia (in contrast to the impressive technological leap made in China) – particularly with regard to the economic sphere – in fact it can be a much greater potential challenge for the Russian economy, geopolitics and prestige than for its defense capabilities. Hence, an ambitious attempt of response consisting in pushing through the costly weapons programs can be – paradoxically – the same trap as an attempt to main- tain parity in response to the mythical program SDI from the Soviet Union. Suffi- cient, in terms of the military effectiveness (deterrence effect), and at the same rela- tively cheapest cost, the answer is to keep Russia’s strategic nuclear forces to pre- sent a quantitative ceiling. In the long term, decisive for the future position and strength of the country as well as its “attractiveness” and “attraction” in the interna- tional sphere will be a significant increase ofthe economic potential, especially in the sphere of high technologies and industries responsible for meeting the wider consumption. This type of strategy has led to the unprecedented development of China. 130 Keywords: BMD, military balance, United States, Russian Federation Wprowadzenie Zapowiedź i przystąpienie do realizacji przez Stany Zjednoczo- ne Ameryki (USA) tzw. systemu obrony antybalistycznej (Ballistic Missile Defense – BMD) oraz brak akceptacji Rosji wobec tego faktu należą od prawie półtorej dekady do najistotniejszych nierozwiąza- nych problemów bezpieczeństwa współczesnego świata. Wbrew ro- syjskim deklaracjom przyczyny wspomnianego sprzeciwu wcale nie ograniczają się do źródeł stricte militarnych. Wydaje się, że co naj- mniej równie istotną rolę odgrywają w tym kontekście także inne elementy: prestiż związany ze statusem Rosji jako mocarstwa, a tak- że czynniki ekonomiczne i geopolityczne. Rozwój systemów obrony antyrakietowej supermocarstw w okresie zimnej wojny Pierwsze studyjne prace nad powstaniem tej kategorii broni rozpoczęto już w drugiej połowie lat 40. ubiegłego wieku: na począt- ku – 4 marca 1946 r. – w USA (w ramach tzw. projektu MX-794 Wi- zard na Uniwersytecie w Michigan), a dwa lata później w Związku Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) (w biurze konstruk- cyjnym НИИ-4)2. Minęła jednak prawie dekada zanim w obu państwach podjęto decyzje o przeprowadzeniu testów nad pierwszymi eksperymental- nymi systemami obrony przeciwrakietowej: w ZSRR nastąpiło to 17 sierpnia 1956 r. (tzw. program A), a w USA 11 miesięcy później – 22 stycznia 1958 r. (tzw. program Nike Zeus). Z kolei pierwsze testy startowe rakiet antybalistycznych (zwanych również antyrakietami) miały miejsce: 13 października 1957 r. w ZSRR (była to – według ro- syjskiego zapisu literowego – antyrakieta B-1000, oznaczana jedno- cześnie według zachodnich systemów identyfikacji wywiadowczej ja- ko Gaffer) oraz 14 października 1959 r. w USA (antyrakieta XLIM-49A Nike Zeus A), a pierwsze skuteczne przechwycenia przez nie rakiet ba- listycznych – celów miało miejsce odpowiednio: 4 marca 1961 r. (zniszczenie przez B-1000 radzieckiej rakiety R-12) i 19 lipca 1962 r. (strącenie przez Nike Zeus B amerykańskiej rakiety Atlas D)3. Do końca lat 60. w wyścigu zbrojeń tej kategorii broni prym wiódł Związek Radziecki. Jednak ze względu na bardzo wysokie koszty systemów antyrakietowych oba kraje zmuszone były do ograniczenia ambitnych programów ich rozwoju. Choć do 1990 r. spośród czterech radzieckich typów antyrakiet do uzbrojenia wpro- 131 wadzono aż trzy [kolejno: 5W61/A-350Ż, 5W61R/A-350R i 53T6/PRS-1 Azow oznaczane na Zachodzie odpowiednio jako: ABM-1A Galosh (SH-01), ABM-1B Galosh (SH-04) oraz ABM-3A Ga- zelle (SH-08M)], to jednak wszystkie z nich rozmieszczono jedynie wokół Moskwy, a zamiast 256 planowanych wyrzutni antyrakiet pierwszego typu (ten typ wszedł do użytku w czerwcu 1971 r.), było ich zaledwie 48, co stanowiło jedynie 19% pierwotnego planu4. Po zgłoszonej w czerwcu 1967 r. przez prezydenta Lyndona Johnsona propozycji podpisania układu o ograniczeniu programów 2 D.R. Baucom, Origins of SDI: 1944–1983, Lawrence 1992, s. 6; A. B. Карпенко, Противоракетная и противокосмическая оборона, Caнкт-Петербург 1998, s. 3. 3 D.R. Baucom, op. cit., s. 203; Карпенко, op. cit., s. 3, 19; History of Strategic Air Ballistic Missile Defense. Volume 1: 1945–1955, [b.m.w.] 2009, s. 111; Система А – GAFFER, http://militaryrussia.ru/blog/topic-340.html [dostęp: 4.05.2015]; Nike Zeus, Nuclear ABMs of the USA, http://www.nuclearabms. info/NikeZeus.html [dostęp: 4.05.2015]; J. Walker, L. Bernstein, S. Lang, Seize the High Ground. The Army in Space and Missile Defense, Washington 2003, s. B–6. 4 А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, http://militaryrussia.ru/blog/topic-344.html [do- stęp: 4.05.2015]; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, http:// militaryrussia.ru/ blog/topic-353.html [dostęp: 4.05.2015]; Система С-225 Азов – ABM-X-3, http:// mi- litaryrussia.ru/ blog/topic-346.html [dostęp: 4.05.2015]. Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina tej kategorii broni oraz stosunkowo krótkich rokowaniach oba pań- stwa podpisały 26 maja 1972 r. w Moskwie Traktat o ograniczeniu rozwoju, testowania i rozmieszczania systemów antybalistycznych (Anti-Ballistic Missile Treaty – ABM). Zezwalał on na utrzymywanie przez każdą ze stron jednego lądowego systemu obrony strefowej, ulokowanego bądź wokół stolicy, bądź bazy międzykontynentalnych rakiet balistycznych. Układ ograniczał liczbę antyrakiet oraz ich wy- rzutni w każdym systemie do 100. Zarówno USA, jak i ZSRR w bar- dzo szybkim tempie dokonały jego ratyfikacji5. Mimo wprowadzenia do służby w październiku 1975 r. amery- kańskiego systemu opartego na dwóch typach antyrakiet (LIM-49A Spartan i Sprint) Kongres wstrzymał środki na jego utrzymanie ze względu na ogromne koszty funkcjonowania. Na początku 1976 r. – zaledwie po trzech miesiącach od osiągnięcia zdolności operacyjnej – system wycofano z uzbrojenia6. Od tamtej pory aż do września 2004 r. USA nie posiadały żadnej kategorii tej broni w gotowości