Amerykański System Obrony Antybalistycznej Oraz Faktyczne Źródła Rosyjskiego Sprzeciwu

Amerykański system obrony antybalistycznej oraz faktyczne źródła rosyjskiego sprzeciwu

Leszek Pawlikowicz1

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Prawa Zakład Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych Abstrakt: Amerykański program BMD jest formalnie postrzegany jako największe – obok rozszerzania NATO na Wschód – wyzwanie dla bezpieczeństwa Federacji Rosyj- skiej od chwili powstania państwa w końcu 1991 r. Jednak ze względu na mające miejsce w ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Rosji zaniechania modernizacyjne (w odróż- nieniu od imponującego skoku technologicznego dokonanego w Chinach) – zwłaszcza w odniesieniu do sfery gospodarczej – faktycznie może on stanowić znacznie większe potencjalne wyzwanie dla rosyjskiej ekonomii, geopolityki i prestiżu niż dla jej zdolności obronnych. Stąd próba ambitnej odpowiedzi, polegającej na forsowaniu kosztownych programów zbrojeniowych, może być – paradoksalnie – taką samą pułapką, jak próba utrzymania parytetu w odpowiedzi na mityczny program SDI ze strony ZSRR. Wystar- czającą pod względem efektywności militarnej (efektu odstraszania), a przy tym rela- tywnie najtańszą ekonomicznie odpowiedzią jest utrzymywanie przez Rosję strategicznych sił jądrowych na obecnym pułapie ilościowym. W długofalowej perspektywie de- cydujące dla przyszłej pozycji oraz siły tego państwa, a także jego „atrakcyjności” i „siły 129 przyciągania” w przestrzeni międzynarodowej będzie znaczące podniesienie potencjału gospodarczego, zwłaszcza w sferze wysokich technologii oraz w branżach odpowie- dzialnych za zaspokojenie szeroko rozumianej konsumpcji. Tego typu strategia dopro- wadziła do bezprecedensowego rozwoju Chin. Słowa kluczowe: BMD, równowaga wojskowa, Stany Zjednoczone, Federacja Rosyjska

1 Leszek Pawlikowicz – adiunkt w Zakładzie Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jest autorem czterech monografii: Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956–1964, Warszawa 2004; Status prawny ucie- kinierów z polskich służb specjalnych 1956–1964. Normy prawa karnego, międzynarodowego publicznego oraz wewnętrzne przepisy azylowe krajów przyjmujących, Rzeszów 2008; Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954– –1991, Warszawa 2013; Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944-1991, Rzeszów 2015. Twórca kilkudziesięciu artykułów naukowych o charakterze interdyscyplinarnym (z zakresu historii, prawa i politologii) dotyczących w szczególności różnorodnych aspektów funkcjonowania służb specjalnych okresu zimnej wojny. Szczególne obszary zainteresowań naukowych: aspekty strukturalno-kadrowe oraz efektywność funkcjonowania wywiadu i kontrwywiadu w latach 1945–1991, aspekty strukturalno-kadrowe oraz efektywność funkcjonowania sił zbrojnych i pozostałych „resortów siłowych” w sytuacjach zagrożenia (tzw. stanach nadzwyczajnych) 1939–1991. E-mail: [email protected].

Amerykański system obrony antybalistycznej… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

American system anti-missile defense and real sources of russian opposition Abstract: The American program BMD has been formally regarded as the greatest – alongside NATO enlargement to the East – challenge to the security of the Russian Federation since the establishment of the state at the end of 1991. However, due to the modernization omissions taken place in the last quarter of a century in Russia (in contrast to the impressive technological leap made in China) – particularly with regard to the economic sphere – in fact it can be a much greater potential challenge for the Russian economy, geopolitics and prestige than for its defense capabilities. Hence, an ambitious attempt of response consisting in pushing through the costly weapons programs can be – paradoxically – the same trap as an attempt to main- tain parity in response to the mythical program SDI from the Soviet Union. Suffi- cient, in terms of the military effectiveness (deterrence effect), and at the same rela- tively cheapest cost, the answer is to keep Russia’s strategic nuclear forces to pre- sent a quantitative ceiling. In the long term, decisive for the future position and strength of the country as well as its “attractiveness” and “attraction” in the interna- tional sphere will be a significant increase ofthe economic potential, especially in the sphere of high technologies and industries responsible for meeting the wider consumption. This type of strategy has led to the unprecedented development of China.

130 Keywords: BMD, military balance, United States, Russian Federation Wprowadzenie Zapowiedź i przystąpienie do realizacji przez Stany Zjednoczo- ne Ameryki (USA) tzw. systemu obrony antybalistycznej (Ballistic Missile Defense – BMD) oraz brak akceptacji Rosji wobec tego faktu należą od prawie półtorej dekady do najistotniejszych nierozwiąza- nych problemów bezpieczeństwa współczesnego świata. Wbrew ro- syjskim deklaracjom przyczyny wspomnianego sprzeciwu wcale nie ograniczają się do źródeł stricte militarnych. Wydaje się, że co naj- mniej równie istotną rolę odgrywają w tym kontekście także inne elementy: prestiż związany ze statusem Rosji jako mocarstwa, a tak- że czynniki ekonomiczne i geopolityczne. Rozwój systemów obrony antyrakietowej supermocarstw w okresie zimnej wojny Pierwsze studyjne prace nad powstaniem tej kategorii broni rozpoczęto już w drugiej połowie lat 40. ubiegłego wieku: na począt- ku – 4 marca 1946 r. – w USA (w ramach tzw. projektu MX-794 Wi- zard na Uniwersytecie w Michigan), a dwa lata później w Związku

Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…

Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) (w biurze konstruk- cyjnym НИИ-4)2. Minęła jednak prawie dekada zanim w obu państwach podjęto decyzje o przeprowadzeniu testów nad pierwszymi eksperymental- nymi systemami obrony przeciwrakietowej: w ZSRR nastąpiło to 17 sierpnia 1956 r. (tzw. program A), a w USA 11 miesięcy później – 22 stycznia 1958 r. (tzw. program Nike Zeus). Z kolei pierwsze testy startowe rakiet antybalistycznych (zwanych również antyrakietami) miały miejsce: 13 października 1957 r. w ZSRR (była to – według rosyjskiego zapisu literowego – antyrakieta B-1000, oznaczana jedno- cześnie według zachodnich systemów identyfikacji wywiadowczej jako Gaffer) oraz 14 października 1959 r. w USA (antyrakieta XLIM-49A Nike Zeus A), a pierwsze skuteczne przechwycenia przez nie rakiet balistycznych – celów miało miejsce odpowiednio: 4 marca 1961 r. (zniszczenie przez B-1000 radzieckiej rakiety R-12) i 19 lipca 1962 r. (strącenie przez Nike Zeus B amerykańskiej rakiety Atlas D)3. Do końca lat 60. w wyścigu zbrojeń tej kategorii broni prym wiódł Związek Radziecki. Jednak ze względu na bardzo wysokie koszty systemów antyrakietowych oba kraje zmuszone były do ograniczenia ambitnych programów ich rozwoju. Choć do 1990 r. spośród czterech radzieckich typów antyrakiet do uzbrojenia wpro- 131 wadzono aż trzy [kolejno: 5W61/A-350Ż, 5W61R/A-350R i 53T6/PRS-1 Azow oznaczane na Zachodzie odpowiednio jako: ABM-1A Galosh (SH-01), ABM-1B Galosh (SH-04) oraz ABM-3A Ga- zelle (SH-08M)], to jednak wszystkie z nich rozmieszczono jedynie wokół Moskwy, a zamiast 256 planowanych wyrzutni antyrakiet pierwszego typu (ten typ wszedł do użytku w czerwcu 1971 r.), było ich zaledwie 48, co stanowiło jedynie 19% pierwotnego planu4. Po zgłoszonej w czerwcu 1967 r. przez prezydenta Lyndona Johnsona propozycji podpisania układu o ograniczeniu programów

2 D.R. Baucom, Origins of SDI: 1944–1983, Lawrence 1992, s. 6; A. B. Карпенко, Противоракетная и противокосмическая оборона, Caнкт-Петербург 1998, s. 3. 3 D.R. Baucom, op. cit., s. 203; Карпенко, op. cit., s. 3, 19; History of Strategic Air Ballistic Missile Defense. Volume 1: 1945–1955, [b.m.w.] 2009, s. 111; Система А – GAFFER, http://militaryrussia.ru/blog/topic-340.html [dostęp: 4.05.2015]; Nike Zeus, Nuclear ABMs of the USA, http://www.nuclearabms. info/NikeZeus.html [dostęp: 4.05.2015]; J. Walker, L. Bernstein, S. Lang, Seize the High Ground. The Army in Space and Missile Defense, Washington 2003, s. B–6. 4 А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, http://militaryrussia.ru/blog/topic-344.html [do- stęp: 4.05.2015]; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, http:// militaryrussia.ru/ blog/topic-353.html [dostęp: 4.05.2015]; Система С-225 Азов – ABM-X-3, http:// militaryrussia.ru/ blog/topic-346.html [dostęp: 4.05.2015].

Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

tej kategorii broni oraz stosunkowo krótkich rokowaniach oba pań- stwa podpisały 26 maja 1972 r. w Moskwie Traktat o ograniczeniu rozwoju, testowania i rozmieszczania systemów antybalistycznych (Anti-Ballistic Missile Treaty – ABM). Zezwalał on na utrzymywanie przez każdą ze stron jednego lądowego systemu obrony strefowej, ulokowanego bądź wokół stolicy, bądź bazy międzykontynentalnych rakiet balistycznych. Układ ograniczał liczbę antyrakiet oraz ich wyrzutni w każdym systemie do 100. Zarówno USA, jak i ZSRR w bardzo szybkim tempie dokonały jego ratyfikacji5. Mimo wprowadzenia do służby w październiku 1975 r. amery- kańskiego systemu opartego na dwóch typach antyrakiet (LIM-49A Spartan i Sprint) Kongres wstrzymał środki na jego utrzymanie ze względu na ogromne koszty funkcjonowania. Na początku 1976 r. – zaledwie po trzech miesiącach od osiągnięcia zdolności operacyjnej – system wycofano z uzbrojenia6. Od tamtej pory aż do września 2004 r. USA nie posiadały żadnej kategorii tej broni w gotowości operacyjnej. Jedynym państwem, które od czerwca 1971 r. do chwili obecnej stale posiadało na uzbrojeniu system antyrakietowy służący do obrony przed rakietami strategicznymi był Związek Radziecki, a na- stępnie Rosja. Przy czym i tam – ze względu na koszty – przez pierw- 132 sze 15 lat jego funkcjonowania liczba wyrzutni antyrakiet nie prze- kroczyła 64, a zatem wykorzystywała dopuszczalne limity ABM zaledwie w 64%7. Mimo imponujących osiągów antyrakiet, uzbrojonych w głowi- ce jądrowe o mocy do 5MT, których prędkość sięgała – w najbardziej zaawansowanych technologicznie konstrukcjach – do 12M, zasięg dochodził nawet do 850 km, a pułap do 670 km – skuteczność tego typu systemów wydawała się być wątpliwa. Na przykład, według od- tajnionych radzieckich danych, wycofany już system rakietowy A-35 Ałdan po zrealizowaniu jego drugiej fazy rozwojowej – co nastąpiło w 1974 r. – miał gwarantować zniszczenie tylko ośmiu celów balistycznych atakujących Moskwę z jednego lub kilku kierunków8. Tymczasem w arsenale USA znajdowało się wówczas 1054 między- kontynentalnych rakiet balistycznych, a dodatkowe 656 rakiet o za-

5 J. A. Larsen, J. M. Smith, Historical Dictionary of Arms Control and Disarmament, Lanham 2005, s. 20–22; W. Stützle, B. Jasani, R. Cowen, The ABM Treaty: To Defend Or Not to Defend?, Oxford 1987, s. 207–209. 6 N. Polmar, R. S. Norris, The U.S. Nuclear Arsenal. A History of Weapons and Delivery Systems Since 1945, Annapolis 2009, s. 213–215. 7 А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, op. cit.; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, op. cit.,; Система С-225 Азов – ABM-X-3, op. cit. 8 A-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, op. cit.; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, op. cit.

Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… sięgu przekraczającym 4500 km znajdowało się na okrętach pod- wodnych9. W rezultacie system zapewniłby zestrzelenie zaledwie 0,5% rakiet, które teoretycznie mogły sięgnąć Moskwy. Dlatego w ramach ogłoszonego 23 marca 1983 r. i osobiście mocno forsowanego przez prezydenta Ronalda Reagana, choć nigdy niezrealizowanego programu Strategicznej Inicjatywy Obronnej (Strategic Defense Initiative – SDI), określonego w ZSRR mianem Gwiezdnych Wojen, dopuszczono wykorzystanie rozmieszczonych w przestrzeni kosmicznej – czego zabraniał układ ABM – środków antybalistycznych w postaci: systemów laserowych i niewielkich po- cisków wykorzystujących energię kinetyczną. Wspomniany system – mimo testowania różnych metod przechwytywania rakiet balistycznych – był jednak w latach 80. niewykonalny technologicznie i miał pełnić jedynie rolę katalizatora zbrojeń, którego rzeczywistym celem było przyspieszenie załamania gospodarczego w ZSRR. Wyraźna od- wilż w stosunkach amerykańsko-radzieckich doprowadziła w stycz- niu 1991 r. do przemianowania SDI w Globalny System Ochrony przed Ograniczonymi Atakami (Global Protection Against Limited Strikes – GPALS), który z kolei w maju 1993 r. – już po upadku ZSRR – ponownie zmienił nazwę na Narodowy System Obrony Ra- 10 kietowej (National Missile Defense – NMD), a następnie na BMD . 133 Reaktywacja programów obrony antyrakietowej w USA i Rosji w XXI wieku Po atakach na World Trade Center prezydent George Bush Junior zdecydował, że w ramach konieczności zabezpieczenia się przez przed atakiem nuklearnym ze strony niektórych państw – zwłaszcza Korei Północnej, Iranu oraz (wówczas jeszcze, do chwili inwazji dokonanej przez Amerykanów w 2003 r.) Iraku – Stany Zjednoczone powinny jednak posiadać własny system obrony przeciwrakietowej. W rezultacie, 13 grudnia 2001 r., wypowiedziały układ ABM i od 13 czerwca 2002 r. nie były już związane żadnymi ograniczeniami traktatowymi11. Pierwsza z wyrzutni antyrakiet nowego systemu weszła do służby 22 lipca 2004 r. w Fort Greely na Alasce. Do listopada 2004 r. rozlokowano je w dwóch bazach: poza wspomnianym Fort Greely (sześć pocisków przeznaczonych do przechwytywania rakiet

9 The Military Balance 1974–75, London 1975, s. 5. 10 D.R. Baucom, op. cit., s. 68, 117, 103–122. 11 A. Futter, Ballistic Missile Defence and US National Security Policy: Normalisation and Acceptance after the Cold War, New York 2013, s. 93–94; J. A. Larsen, J.M. Smith, op. cit., s. 20.

Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

balistycznych odpalanych z Korei Północnej) także w Vanderberg na Florydzie (dwa pociski mające chronić przed atakiem rakiet wystrze- lonych przez Iran). W pierwszej z nich rozmieszczono do stycznia 2015 r. – 26 antyrakiet, w drugiej natomiast – zaledwie cztery. Do- datkowo, w grudniu 2014 r., Kongres zdecydował o zwiększeniu liczby antyrakiet w Fort Greely o dodatkowych 14, jednak pierwsze z nich mają zostać rozmieszczone dopiero w 2016 r.12 Ponadto od 2005 r. na uzbrojeniu dwóch klas okrętów amery- kańskiej marynarki posiadających system obrony Aegis (krążowni- ków rakietowych klasy Ticonderoga i niszczycieli rakietowych klasy Arleigh Burke) znajdowały się antyrakiety Standard SM-3 Block IA, a od kwietnia 2014 r. weszła do służby także ich udoskonalona wer- sja Standard SM-3 Block IB13. W pierwszej kolejności wspomniane jednostki zaczęły patrolować rejon Pacyfiku, a na wodach okołoeu- ropejskich pojawiły się od marca 2011 r. wraz z wejściem w skład VI Floty na Morzu Śródziemnym krążownika USS Monterey (CG 61). We wrześniu 2015 r. antyrakiety Standard SM-3 obu wersji rozmieszczone były łącznie na 29 okrętach U.S. Navy14. Ponadto do końca 2015 r. kilka pierwszych spośród 24 antyrakiet Standard SM-3 Block IB ma zostać zainstalowanych w rumuń- 134 skiej bazie lotniczej w Deveselu, a kolejne 24 antyrakiety jeszcze bardziej zaawansowanej wersji Block IIA są zaplanowane do rozmieszczenia w polskiej bazie lotniczej Redzikowo k. Słupska w 2018 r.15

12 A. Futter, op. cit., s. 111–112; The Military Balance 2015, London 2015, s. 41; Fort Greely to get $50 million toward missile defense system, 16 grudnia 2014, http:// www.armytimes.com/story/military/capitol-hill/2014/ 12/16/ greely- missile- defense/ 20504345/ [dostęp: 4.05.2015]. 13 Standard SM-3 Block IA, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/Standard- SM-3-Block-IA_ a 001148009.aspx. [dostęp: 4.05.2015]; Standard SM-3 Block IB, http:// www. deagel. com /Anti- Ballistic- Missiles/ Standard -SM-3-Block-IB_ a 001148012. aspx. [dostęp: 4.05.2015]. 14 J. F. Morton, G. Galdorisi, Any Sensor, Any Shooter. Toward an Aegis BMD Global Enterprise, „Joint Force Quarterly” 2012, nr 67, s. 86; M. Fryc, Rozwój amerykańskiego systemu przeciwrakietowego w Europie – czy możliwe jest przyspieszenie budowy „tarczy”?, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, nr 3, s. 32; R. O’Rourke, Navy Aegis Ballistic Missile Defense (BMD) Program: Background and Issues for Congress, Congressional Research Service, 25 sierpnia 2015, s. 6. 15 M. Fryc, op. cit., s. 34–35, 43.

Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…

Analiza wpływu czynników militarnych i pozamilitarnych na sprzeciw rosji wobec amerykańskiego systemu obrony antybalistycznej Obecnie (stan na 30 września 2015 r.) łączna liczba amery- kańskich antyrakiet znajdujących się na uzbrojeniu, a dyslokowa- nych w bazach lądowych na terytorium Stanów Zjednoczonych wynosi 30, a łączna liczba antyrakiet Standard SM-3 rozmieszczonych na okrętach – 165 (z czego 118 stanowią antyrakiety wersji Block IA, a 47 – Block IB)16. Daje to ogółem 195 antyrakiet będących w tej chwili na uzbrojeniu obu rodzajów amerykańskich sił zbrojnych. Tymczasem w arsenale Rosji (stan ze stycznia 2015 r.) znajdu- je się 378 międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a dodatkowe 144 rakiety o zasięgu przekraczającym 4500 km bazują na okrę- tach podwodnych17. Gdyby zatem uznać za usprawiedliwione obawy rosyjskich władz, że faktycznym celem amerykańskiego BMD jest obrona przed rosyjskimi, a nie irańskimi czy północnokoreańskimi rakietami balistycznymi oraz przy przyjęciu 100% skuteczności BMD – co z góry wydaje się założeniem nierealnym – to przy obecnej liczbie amerykańskich antyrakiet mogłyby one zestrzelić maksymal- nie 37% rosyjskich rakiet, w zasięgu których znajdują się USA. Dlaczego więc, utrzymując nadal niekwestionowaną zdolność 135 zapewnienia skutecznego odstraszania jądrowego w stosunku do Stanów Zjednoczonych przy jednoczesnej modernizacji własnego systemu obrony antyrakietowej (poprzez wprowadzenie do uzbrojenia w 2016 r. nowego systemu A-235 opartego na antyrakietach 14Ц033 i rozmieszonego wokół Moskwy18), Rosja tak zdecydowanie sprzeciwia się rozwojowi BMD? * * * Rozpad ZSRR stał się dla obywateli nowo powstałej Federacji Rosyjskiej (FR) przeżyciem nader traumatycznym. Do 1991 r. upa- dłe supermocarstwo, nie potrafiąc zapewnić ludziom ani porówny- walnego do wskaźników rozwiniętych krajów zachodnich, z którymi konkurowało, materialnego poziomu życia, ani też analogicznej sfery wolności obywatelskich, starało się w zamian zaszczepiać w Rosja- nach dumę z powodu państwowej potęgi ZSRR. Jednak wbrew pro- pagandowym sloganom nawet wówczas supermocarstwowy status państwa nie w każdym obszarze jego funkcjonowania był osiągalny,

16 The Military Balance 2015, op. cit., s. 41; R. O’Rourke, op. cit., s. 6. 17 The Military Balance 2015, op. cit., s. 185. 18 Система А-235, http: //militaryrussia. ru/blog/topic-806.html [dostęp: 4.05.2015].

Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

gdyż poza zdecydowanym prymatem terytorialnym ówczesny Kraj Rad miał rzeczywiste szanse rywalizowania ze swoim głównym prze- ciwnikiem – Stanami Zjednoczonymi – jedynie pod względem demo- graficznym i wojskowym. W pozostałych sferach życia (poza wspo- mnianymi już obszarami efektywności ekonomicznej oraz rzeczywi- stej podmiotowości obywateli odnosiło się także do atrakcyjności szeroko rozumianej sfery kulturowo-cywilizacyjnej) nie dysponował już takimi możliwościami. W rezultacie rozpadu ZSRR – co Władimir Putin określił w kwietniu 2005 r. jako „największą geopolityczną katastrofą stule- cia” – powstała na jego gruzach Rosja dysponowała już tylko 76,3% jego byłego terytorium, 51% jego ludności oraz znacząco mniejszym potencjałem militarnym19. Według George’a Friedmana: „[…] od tamtej pory na zachowanie Rosjan wpływa zasadniczo poczucie osa- czenia, deprecjacji i pogwałcenia integralności terytorialnej […]”20. Jednak fakt, iż nadal było to jedyne państwo na świecie dysponują- ce gotowym do użycia systemem antyrakietowym służącym do obrony przed rakietami strategicznymi oraz jedynym utrzymującym ze Stanami Zjednoczonymi parytet w zakresie strategicznych środ- ków przenoszenia broni jądrowej, pozwalał obywatelom FR wierzyć, 136 że ich kraj – choć nie był już, jak dawniej ZSRR, jednym z dwóch supermocarstw – to jednak nie „stoczył się” całkowicie do postrzega- nej przez nich jako „upokarzającej” kategorii jednego z kilku mo- carstw regionalnych, za jakie w latach 90. XX w. uważano Chiny czy Indie. Wszelako podjęcie przez Waszyngton po ataku na World Trade Center w 2001 r. prac nad BMD oznaczało, że Rosja przestanie być już monopolistą w zakresie strategicznej obrony rakietowej, co po- ciągało za sobą kolejne relatywne (w odniesieniu do USA) obniżenie jej statusu. Mimo stanowczego sprzeciwu FR motywowanego zagro- żeniem jej bezpieczeństwa fakt ten przyjęto z pewnym zaskoczeniem, zwłaszcza wobec powściągliwej reakcji (na wspomniany program) Chin, uważanych bezsprzecznie przez amerykański establishment rządowy – od początku XXI w. aż do chwili rosyjskiej interwencji na Ukrainie wiosną 2014 r. – za głównego adwersarza Ameryki (świad- czą o tym corocznie ukazujące się od 2000 r. raporty amerykańskie- go Departamentu Obrony dla Kongresu na temat chińskiego poten-

19 G. Friedman, Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, Kraków 2012, s. 159; The World Factbook 1991, London 1991, s. 286; The World Factbook 1992, London 1992, s. 287. 20 G. Friedman, op. cit., s. 154.

Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… cjału militarnego; podobne raporty, ale w odniesieniu do radzieckie- go potencjału wojskowego ukazywały się w latach 1981–1991). * * * W trakcie ćwierćwiecza od upadku ZSRR pogorszył się także stosunek potencjałów ekonomicznych FR w relacji do USA. O ile w ostatnim stabilnym roku istnienia ZSRR (1990 r.) wynosił on jeszcze 1 do 2,66 na niekorzyść Moskwy, to do 2014 r. spadł już do poziomu 1 do 8,4521. Ze względu na niemożność osiągnięcia przez Ro- sję – wzorem ostatnich dwóch dekad istnienia ZSRR – parytetu wojskowego z USA – co i tak doprowadziło w latach 80. do katastrofy gospodarczej – trudno tym bardziej oczekiwać w chwili obecnej w pełni adekwatnej pod względem skali odpowiedzi militarnej ze strony Kremla. Jedynym racjonalnym rozwiązaniem pozostaje skon- centrowanie znacząco mniejszych wydatków wojskowych na moder- nizowaniu możliwości rosyjskich sił jądrowych jako wystarczająco skutecznego czynnika odstraszania, opartego na ostatecznym znisz- czeniu ewentualnego agresora. Analogicznie postępują Chiny, które – mimo swoich olbrzymich możliwości gospodarczych – utrzymują swój potencjał jądrowy na znacznie niższym poziomie niż Rosja i niemal ignorują fakt rozbudowy amerykańskiego BMD. 137 * * * Według wspomnianego już Friedmana istota rosyjskiego sprzeciwu wobec forsowanej przez USA rozbudowy systemu obrony antybalistycznej wynika jednak głównie z czynników geopolitycznych. Zgodnie z jego tezą dla Rosjan: […] problemem nigdy nie była sama tarcza antyrakietowa, ale rozmieszczenie [tego – przyp. aut.] systemu strategicznego w Polsce. Taki system wymaga ochrony, więc Rosjanie rozumieli, że tarcza to zaledwie początek znaczącego zaangażowa- nia się Ameryki w tym kraju […]22. W zestawieniu ze sformułowaną jeszcze w latach 80. tezą Zbigniewa Brzezińskiego o roli Polski jako kraju „osiowego” dla całego regionu środkowoeuropejskiego (ze względu na swoje kluczowe położenie strategiczne pomiędzy Wschodem a Zachodem oraz polityczno- ekonomiczne oddziaływanie na cały wspomniany region)23, jak rów- nież brakiem na jej terytorium stałych natowskich instalacji woj-

21 The Military Balance 1991–1992, London 1992, s. 19, 36; The Military Balance 2015, op. cit., s. 40, 184. 22 G. Friedman, op. cit., s. 170. 23 Z. Brzeziński, Plan gry: USA vs. ZSRR, Warszawa 1990, s. 47.

Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

skowych i ciężkich związków taktycznych sojuszu, nie wspominając już o dyslokowaniu broni jądrowej, była ona do tej pory de facto członkiem paktu „drugiej kategorii”24. Zważywszy na fakt, że nieko- rzystna dla Rosji zmiana geopolityczna w Europie Środkowej została przeprowadzona w 1989 r. w sposób pokojowy, kremlowscy strate- dzy w naturalny sposób musieli postawić sobie pytanie, czy podobny proces mógłby – w równie „bezbolesny sposób”, bez użycia siły (i przy wystąpieniu określonych warunków, np. w razie kolejnego światowego kryzysu gospodarczego) – zostać zrealizowany w prze- ciwnym kierunku geograficznym? Rozmieszczenie istotnych elemen- tów BMD na terenie Polski czyniłoby jednak taki proces niemożli- wym, gdyż oznaczałoby znacznie mocniejsze związanie jej z zachod- nią strefą wpływów – zwłaszcza w zakresie istotnego zwiększenia możliwości obronnych sił konwencjonalnych Organizacji Paktu Pół- nocnoatlantyckiego (NATO), a być może nawet rozmieszczenia tak- tycznej broni jądrowej na wschodniej flance – przynajmniej na kolejne kilka dekad. Jak bowiem wskazują doświadczenia zimnej wojny, żaden kraj, w którym na stałe dyslokowano amerykańską broń ją- drową, nie znalazł się w radzieckiej strefie wpływów. Zatem faktycznie to według miejsc jej rozmieszczenia Rosjanie definiowali przebieg 138 rzeczywistych granic strefy wpływów „wuja Sama”. Podsumowanie Amerykański program BMD jest formalnie postrzegany jako największe – obok rozszerzania NATO na Wschód – wyzwanie dla bezpieczeństwa FR od chwili powstania państwa w końcu 1991 r. Jednak ze względu na mające miejsce w ciągu ostatniego ćwierćwie- cza w Rosji zaniechania modernizacyjne (w odróżnieniu od imponu- jącego skoku technologicznego dokonanego w Chinach) – zwłaszcza w odniesieniu do sfery gospodarczej – w rzeczywistości może stano- wić on znacznie większe potencjalne wyzwanie dla rosyjskiej ekonomii, geopolityki i prestiżu niż dla potencjału militarnego. Obecne możliwości wojskowe FR nadal umożliwiają bowiem całkowite zniszczenie Stanów Zjednoczonych w ewentualnym konflikcie zbrojnym, natomiast kontynuacja rozwoju gospodarczego prowadzonego w oparciu o eksport surowców energetycznych doprowadzić może w przyszłości nie tylko do powtórki gwałtownego załamania gospodarczego podobnego do tego, które stało się udziałem ZSRR w latach 80. XX w., ale nawet do – będącego jego rezultatem – wtórnego osła-

24 M. Minkina, NATO i UE w nowej rzeczywistości po aneksji Krymu, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności” 2015, nr 1, s. 8–9, http:// www. desecuritate. uph. edu.pl/images/ De_Securitate_nr_11_2015_Minkina.pdf.

Leszek Pawlikowicz Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… bienia rosyjskiej państwowości, analogicznie do okresu rządów Jel- cyna. Imposybilizm gospodarczy niewątpliwie musiałby w takiej sy- tuacji spowodować osłabienie potencjału wojskowego, jak również pozycji geopolitycznej i prestiżu tego kraju. Zatem próba ambitnej odpowiedzi ze strony FR na realny program BMD, polegającej na forsowaniu kosztownych programów zbrojeniowych może być – paradoksalnie – taką samą pułapką, jak próba utrzymania parytetu w odpowiedzi na mityczny program SDI ze strony ZSRR. Zarazem jest najbardziej prawdopodobną odpowiedzią wskazującą na przyczyny ostrożnej reakcji Chin. Bibliografia Opracowania Baucom D. R., Origins of SDI: 1944–1983, Lawrence 1992. Brzeziński Z., Plan gry: USA vs. ZSRR, Warszawa 1990. Friedman G., Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, Kraków 2012. Futter A., Ballistic Missile Defence and US National Security Policy: Nor- malisation and Acceptance after the Cold War, New York 2013.

Карпенко A.B., Противоракетная и противокосмическая оборо- 139 на, Caнкт-Петербург 1998. O’Rourke R., Navy Aegis Ballistic Missile Defense (BMD) Program: Background and Issues for Congress, Congressional Research Service, 25 sierpnia 2015. Polmar N., Norris R.S., The U.S. Nuclear Arsenal. A History of Weap- ons and Delivery Systems Since 1945, Annapolis 2009. Report to the Chairman, Committee on Governmental Affairs, U.S. Senate. Ballistic Missile Defense. Evolution and Current Issues, United States General Accounting Office 1993. Czasopisma Fryc M., Rozwój amerykańskiego systemu przeciwrakietowego w Europie – czy możliwe jest przyspieszenie budowy „tarczy”?, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, nr 3. Morton J.F., Galdorisi G., Any Sensor, Any Shooter. Toward an Aegis BMD Global Enterprise, „Joint Force Quarterly” 2012, nr 67. Minkina M., NATO i UE w nowej rzeczywistości po aneksji Krymu, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności” 2015, nr 1, http://www.desecuritate. uph. edu. pl/ images/ De_Securitate_nr_11_2015_Minkina.pdf.

Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii… red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina

Źródła internetowe А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, Military Russia. Oтечественная во- енная техника (после 1945г.), http:// militaryrussia. ru/blog/ topic-344.html. Fort Greely to get $50 million toward missile defense system, 16 grudnia 2014, http:// www. armytimes. com/ story/ military/ capitol – hill/2014 /12/16 /greely -missile-defense/ 20504345/. Larsen J.A., Smith J.M., Historical Dictionary of Arms Control and Disarmament, Lanham 2005. Nike Zeus, Nuclear ABMs of the USA, http:// www. nuclearabms. info/ NikeZeus.html. Akty prawne Система А-35М – ABM-1B GALOSH, Military Russia. Oтечественная военная техника (после 1945 г.), http:// militaryrussia. ru/blog/topic-353.html. Система А-235, Military Russia. Oтечественная военная техника (после 1945г.), http://militaryrussia.ru/blog/topic-806.html. Система А – GAFFER, Military Russia. Oтечественная военная техни- ка (после 1945г.), http://militaryrussia.ru/blog/topic-340.html. 140 Система С-225 Азов – ABM-X-3, Military Russia. Oтечественная военная техника (после 1945г.), http:// militaryrussia.ru/ blog/topic-346.html. Standard SM-3 Block IA, Deagel: Guide to Military Equipment and Civil Aviation, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/ Standard-SM-3-Block-IA_a001148009.aspx. Standard SM-3 Block IB, Deagel: Guide to Military Equipment and Civil Aviation, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/ Standard-SM-3-Block-IB_a001148012.aspx. Stützle W., Jasani B., Cowen R., The ABM Treaty: To Defend Or Not to Defend?, Oxford 1987. The Military Balance 1974–75, London 1975. The Military Balance 1991–92, London 1992. The Military Balance 2015, London 2015. The World Factbook 1991, Washington 1991. The World Factbook 1992, Washington 1992. Walker J., Bernstein L., Lang S., Seize the High Ground. The Army in Space and Missile Defense, Washington 2003.

Leszek Pawlikowicz