P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz POŁCZYN ZDRÓJ (158)

Warszawa 2009

Autor: Alina Jasi ńska*, Dorota Janica*, Anna Pasieczna**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska** Redaktor tekstu: Przemysław Karcz**

*- Kancelaria-Środowiska Sp. z o. o., ul. Turowska 12, 05-230 Kobyłka

** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

*** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and M Ś Warszawa 2009

Spis tre ści I. Wst ęp (A. Jasi ńska, D. Janica)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 4 III. Budowa geologiczna (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Jasi ńska, D. Janica)...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 12 VII. Warunki wodne (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 13 1. Wody powierzchniowe...... 13 2. Wody podziemne...... 14 3. Wody lecznicze ...... 16 VIII. Geochemia środowiska ...... 17 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 20 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ...... 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Jasi ńska, D. Janica)...... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Jasi ńska, D. Janica)...... 31 XII. Zabytki kultury (A. Jasi ńska, D. Janica) ...... 44 XIII. Podsumowanie (A. Jasi ńska, D. Janica, K. Wojciechowska) ...... 45 XIV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp

Arkusz Połczyn Zdrój Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w Kancelarii-Środowiska sp. z o.o. (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B) w latach 2008-2009. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archi- walne i informacje zamieszczone na arkuszu Połczyn Zdrój Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2003 roku w Oddziale Górno śląskim Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Ptak, 2003). Niniejsze opracowanie powsta- ło w oparciu o „Instrukcj ę opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu prze- strzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projek- tów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykony- waniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Informacje niezb ędne do wykonania mapy zebrano w Zachodniopomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Szczecinie, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomor- skiego w Szczecinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie, staro- stwach powiatowych w Białogardzie, Szczecinku, Drawsku Pomorskim i w Świdwinie, w urz ędach gmin, w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w pa ździerniku 2008 roku. Informacje dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach i wyst ąpieniach kopalin.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Połczyn Zdrój okre ślaj ą współrz ędne od 16°00’ do 16°55’ dłu- go ści geograficznej wschodniej i od 53°40’ do 53°50’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren poło Ŝony jest w obr ębie województwa zachodniopo- morskiego i obejmuje fragmenty gmin: Rąbino i Połczyn Zdrój z powiatu świdwi ńskiego, gminy Ostrowice i Czaplinek z powiatu drawskiego, gmin ę Barwice z powiatu szczecineckie- go oraz gmin ę Tychowo z powiatu białogardzkiego. W podziale na jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki, 2002) obszar arkusza Po- łczyn Zdrój znajduje si ę w podprowincji Pojezierza Pomorskie, makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie oraz mezoregionach Wysoczyzna Łobeska i Pojezierze Drawskie. Jedy- nie północno-wschodni kraniec arkusza nale Ŝy do podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyc- kie, makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie i mezoregionu Równina Gryficka (fig. 1). Wysoczyzna Łobeska to równina falista ze wzgórzami morenowymi z okresu fazy po- morskiej, o rozci ągło ści jest równoległej do współczesnego wybrze Ŝa Bałtyku (Kondracki, 2002). Wzgórza morenowe w niewielu miejscach przekraczaj ą wysoko ść 200 m n.p.m. Licz- ne jeziora s ą na ogół małe. Najwi ększe z nich to Jezioro Radoniowieckie. Na południe od Wysoczyzny Łobeskiej rozci ąga si ę Pojezierze Drawskie, granicz ące od południa z sandrowymi równinami: Drawsk ą i Wałeck ą. W obr ębie Pojezierza Drawskiego wyró Ŝnia si ę trzy ci ągi moren czołowych fazy pomorskiej oraz zaznaczaj ące si ę mi ędzy nimi zagł ębienia wytopiskowe po martwym lodzie (Kondracki, 2002). Najwy Ŝszym wzniesieniem jest Wola Góra, przekraczaj ąca 219 m n.p.m. Na opisanym obszarze wyst ępuj ą liczne i nie- wielkie jeziora, z których najwi ększe to Jezioro Gawro ńcze. Północno-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza rozcina D ębnica płyn ąca ze wschodu na północ. Przez cz ęść południow ą przepływa rzeka Drawa wykorzystuj ąca rynny jezior: Krzy- we, Kr ąg, Długie, Gł ębokie i Małe. Omawiany obszar nale Ŝy do regionu klimatycznego pojezierza pomorskiego. Wielko ść rocznych opadów atmosferycznych wynosi około 600–700 mm. Opad stały stanowi około 14–16% opadu rocznego. Średnia roczna temperatura to około 7–7,5°C. Temperatura równa lub mniejsza od 0 °C utrzymuje si ę 60-70 dni w roku (Stachy, red., 1987). Urodzajne gleby klas bonitacyjnych I–IVa, znajduj ą si ę głównie w zachodniej i połu- dniowej cz ęś ci arkusza. Niewielkie obszary ł ąk wykształconych na podło Ŝu organicznym wy- st ępuj ą głównie w dolinie rzeki D ębnicy.

4 Lasy zajmuj ą około 50% omawianego terenu i wyst ępuj ą w zwartych kompleksach. S ą to przede wszystkim bory sosnowe z nieznacznym udziałem świerku i buku.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Połczyn Zdrój na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie, makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie: mezoregion: 313.33 – Równina Gryficka, makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie, mezoregion: 313.42 – Pojezierze Choszcze ńskie Podprowincja: Pojezierza Pomorskie: makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie, mezoregion: 314.44 – Wysoczyzna Łobeska, 314.45 – Pojezierze Drawskie, makroregion: Pojezierze Południowopomorskie, mezore- gion: 314.63 – Równina Drawska, 314.65 – Równina Wałecka, 314.66 – Pojezierze Szczecineckie

Obszar arkusza Połczyn Zdrój nale Ŝy do słabo uprzemysłowionych (jeden z nielicznych obszarów kraju o mało zmienionym środowisku geograficzno-przyrodniczym) i ma zdecydo- wanie status regionu rolniczego, uzdrowiskowego i turystycznego. Głównym o środkiem administracyjnym, a jednocze śnie turystycznym, zdrojowym i usłu- gowym jest licz ący około 9 tys. mieszka ńców Połczyn Zdrój, usytuowany w kotlinie nad rzek ą Wogr ą. Jest to o środek z licznymi punktami usługowymi z zakresu handlu, rzemiosła i lecznic- twa, o zró Ŝnicowanej strukturze zawodowej, zatrudnionej głównie poza rolnictwem.

5 Lecznicze wła ściwo ści źródeł w Połczynie Zdroju odkryto ponad 300 lat temu. Pierw- szy dom zdrojowy powstał w 1689 roku. W XIX wieku odkryto w okolicy Połczyna Zdroju pokłady borowiny, które przyczyniły si ę do intensywnego rozwoju uzdrowiska. Renom ę eu- ropejsk ą uzdrowisko osi ągn ęło w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Po II wojnie światowej uzdrowisko przeszło rozbudow ę, poszerzony został profil leczniczy, sanatoria wy- posa Ŝono w najnowsze urz ądzenia: diagnostyczne, lecznicze i rehabilitacyjne. Głównymi kie- runkami leczniczymi tego uzdrowiska s ą choroby układu kr ąŜ enia, reumatyczne, ginekolo- giczne, neurologiczne i ortopedyczno-urazowe. Obecnie istnieje 6 zakładów lecznictwa uzdrowiskowego: „Gryf”, „Podhale”, „Borkowo”, „Irena”, „Lechia” i „Poznanianka”. Omawiany teren ma korzystne poło Ŝenie komunikacyjne. Przez Połczyn Zdrój przebie- ga droga wojewódzka nr 163 Kołobrzeg – Białogard – Wałcz. W Połczynie biorą te Ŝ swój pocz ątek drogi: nr 172 – Połczyn Zdrój-Szczecinek oraz nr 173 – Połczyn Zdrój-Drawsko Pomorskie. Poza tym istnieje sie ć dróg lokalnych o utwardzonej nawierzchni, które prowadz ą do wszystkich miejscowo ści poło Ŝonych w obr ębie arkusza.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą charakteryzowanego obszaru przedstawiono w oparciu o Map ę geologiczn ą Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek wraz z obja śnieniami tekstowymi (Maksiak, Mróz, 1976; Maksiak i in., 1978). Obszar arkusza Połczyn Zdrój poło Ŝony jest na pograniczu dwóch odmiennych jedno- stek geostrukturalnych, których granica przebiega wzdłu Ŝ linii Połczyn Zdrój – Szczecinek – Czarne. W cz ęś ci południowo-zachodniej rozci ąga si ę centralny odcinek wału kujawsko- pomorskiego. Cz ęść północna, to przylegaj ący do niego odcinek niecki brze Ŝnej. Danych do- tycz ących budowy podło Ŝa podmezozoicznego dostarczyły jedynie wiercenia, wykonane po- za granicami obszaru arkusza, w których stwierdzono osady ordowiku – iłowce krzemionko- we, przykryte w ęglanowo-ilastymi i drobnokrystalicznymi osadami dewonu. Na utwory kar- bo ńskie składa si ę kompleks osadów ilasto-dolomitycznych, z wkładkami wapieni i piaskow- ców. Osady permu, wyst ępuj ące bezpo średnio na osadach karbonu, s ą reprezentowane przez piaskowce, mułowce i osady chemiczne (Mojski, 1978). Utwory triasu udokumentowane zostały na terenie arkusza w otworze badawczym Połczyn Zdrój IG 71764. Osady pstrego piaskowca to serie ilasto-piaszczyste o mi ąŜszo ści do 809 m. Wy Ŝej le Ŝy kompleks osadów wapienno-dolomitycznych zaliczany do wapienia muszlowego o mi ąŜ szo ści 273 m. Utwory kajpru wykształcone są w postaci iłowców i mułowców dolomitycz- nych oraz piaskowców z przerostami zlepie ńców i osadów chemicznych o ł ącznej maksymalnej

6 mi ąŜ szo ści 587,5 m. Kompleks osadów piaszczysto-ilasto-dolomitycznych retyku osi ąga mi ąŜ szo ść 410,7 m. Na utworach triasu wyst ępuj ą osady jury. S ą to piaskowce drobno i średnioziarniste z przewarstwieniami iłowców. Ich mi ąŜ szo ść udokumentowana w otworze Połczyn IG-71764 wynosi 422 m. Najstarszymi utworami trzeciorz ędowymi na omawianym obszarze s ą osady oligoce ń- skie wykształcone w postaci mułowców, iłowców, mułków piaszczystych i iłów barwy zielo- noszarej. Wyst ępuj ące powy Ŝej osady miocenu, reprezentowane przez piaski kwarcowe z przewarstwieniami mułków i w ęgla brunatnego, mułki i piaski z przewarstwieniami w ęgla brunatnego, mułki oraz iły pylaste, które tworz ą bezpo średnie podło Ŝe utworów czwartorz ę- du. W stropie iłów zalega 2,5 m warstwa w ęgla brunatnego. Maksymalna mi ąŜ szo ść utworów trzeciorz ędowych na obszarze arkusza osi ąga 131 m. Osady czwartorz ędowe przykrywaj ą cały obszar arkusza Połczyn Zdrój (fig. 2) i repre- zentuj ą okresy zlodowace ń południowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich. Ich średnia mi ąŜ szo ść wynosi 150 m, w Połczynie Zdroju dochodzi prawie do 200 m. Osady zlodowace ń południowopolskich, stwierdzone wierceniami, s ą to piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe o maksymalnej mi ąŜ szo ści 36 m w odwiercie Połczyn Zdrój (IG 797 34) (Mojski, 1978). Osady interglacjału mazowieckiego s ą wykształcone jako piaszczysto-Ŝwirowe serie rzeczne, których mi ąŜ szo ść w zagł ębieniach powierzchni podczwartorz ędowej mo Ŝe docho- dzi ć do 20 m. W czasie zlodowace ń środkowopolskich nast ąpiła akumulacja iłów, mułków i piasków zastoiskowych, piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych, glin zwałowych oraz iłów, mułków i piasków zastoiskowych, których ł ączna mi ąŜ szo ść mo Ŝe przekroczy ć 40 m. Wśród osadów zlodowace ń północnopolskich wyró Ŝniono trzy poziomy glin zwało- wych rozdzielone utworami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi. Utwory zlodowace ń pół- nocnopolskich reprezentuj ą gliny zwałowe, iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe, piaski, Ŝwiry i głazy moren czołowych, mułki, piaski i Ŝwiry kemów, piaski, Ŝwiry i mady rzeczne, mułki, piaski i kredy jeziorne.

7

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Połczyn Zdrój na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

A – kemy, B – ozy, C – kry osadów neoge ńskich i paleoge ńskich w utworach czwartorz ędowych, D – zasi ęg fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły

Holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, Plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Paleogen: oligocen: 41 – piaski lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny Obja śnienia z zachowaniem numeracji wg MGP w skali 1:500 000

Osady zlodowace ń północnopolskich wyst ępuj ą na całym omawianym obszarze na po- wierzchni lub pod przykryciem osadów holoce ńskich. Reprezentowane s ą przez trzy poziomy osadów glacjalnych faz leszczy ńskiej, pozna ńskiej i pomorskiej. S ą to gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Z gliny zwałowej fazy pomor-

8 skiej zbudowana jest wysoczyzna pagórkowata. Strop gliny zwałowej poło Ŝony jest na wyso- ko ści od 100 m n.p.m. w okolicy Wojsławca do przeszło 220 m n.p.m., w rejonie na południe od Kolonii Kocury. Piaski, Ŝwiry i głazy akumulacji lodowcowej odsłaniaj ą si ę na po- wierzchni w okolicach: Ostrego Barda, Bu ślar, Kłodzina oraz Brusna. Wzdłu Ŝ doliny Drawy, oraz w miejscowo ściach Ostrow ąs, Toporzyk i Brusno wyst ępuj ą na powierzchni terenu piaski, Ŝwiry i głazy moren czołowych. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, jak równie Ŝ le Ŝą ce na nich piaski, Ŝwiry i mady rzeczne stwierdzono w dolinach D ębnicy i jej dopływów, gdzie tworz ą szerokie tarasy nadzalewowe. Szereg drobnych form kemowych zlokalizowanych jest w północ- no-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza w okolicach: Kłodzina, Kołacza, Zaborza i Wojsławca. Osady holocenu na obszarze arkusza Połczyn Zdrój wyst ępuj ą w zagł ębieniach bezod- pływowych, w dolinach i wokół jezior. Koło jeziora Radoniowieckiego wyst ępuj ą mułki, pia- ski i kreda jeziorna. Mi ąŜ szo ść tych osadów jest do ść znaczna i przekracza 8 m. Piaski i Ŝwiry rzeczne wyst ępuj ą wzdłu Ŝ D ębnicy i Wogry. Zagł ębienia bezodpływowe i doliny wypełniaj ą namuły i torfy, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 5 m. Najwi ększe torfowiska wyst ępuj ą mi ędzy Toporzykiem a Czarnkowiem oraz w rejonie Połczyna Zdroju.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Połczyn Zdrój udokumentowano 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego, zło Ŝe torfów i zło Ŝe wód leczniczych (Gientka i in, red., 2008). Charakterystyk ę gospodarcz ą złó Ŝ oraz klasyfikacj ę z uwagi na ich ochron ę i ochron ę środowiska przedstawiono w tabeli 1. Najcenniejsz ą kopalin ą omawianego obszaru s ą triasowe wody lecznicze udokumento- wane w zło Ŝu „Połczyn Zdrój”, które zostały szczegółowo omówione w rozdziale VII. Zło Ŝe torfów leczniczych (borowiny) „Dziwogóra” zostało udokumentowane w katego- rii B w 1983 roku na powierzchni 4,24 ha. Zło Ŝe wyst ępuje w formie pokładu, którego mi ąŜ- szo ść zmienia si ę od 1,5 do 4,0 m i średnio wynosi 2,7 m. Grubo ść nadkładu (piasek) wynosi od 0,1 do 0,2 m. Parametry jako ściowe kopaliny są nast ępuj ące: stopie ń rozkładu wg skali von Post’a: H 6, wilgotno ść: od 80,32 do 92,37% ( średnio 87,23%), zawarto ść popiołu: od 2,42 do 29,90% ( średnio 17,90%), odczyn pH: od 5,24 do 6,69 (średnio 5,83) oraz chłonno ść wody na 1 g suchej masy: od 8,11 do 19,65 g ( średnio 13,04 g). Zło Ŝe jest zawodnione. Kopa- lina nadaje si ę do wykorzystania w lecznictwie (Sokołowski, Szymak, 1983).

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Zasto- Numer Wiek geologiczne Kategoria zagospoda- Wydobycie Klasyfikacja sowanie Przyczyny zło Ŝa kompleksu bilansowe rozpoznania rowania (tys. t) zło Ŝa Nazwa zło Ŝa Rodzaj kopaliny kopaliny konfliktowo ści na litologiczno- (tys. t, zło Ŝa zło Ŝa mapie surowcowego Według stanu na 31.12. 2007 klasy klasy (Gientka i in. red., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Ostrow ąs p Q 465 C1* G 33 Sb 4 A - 2 Dziwogóra t Q 2647 B N - I 2 A -

3 Kołacz p Q 239 C1 G - Sb 4 A - Rubryka 3: p – piaski, t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd

10 10 Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane Rubryka 9: kopaliny skalne: Sb – budowlane, I – kopaliny inne – lecznicze (borowiny) Rubryka 10: zło Ŝa: 2 – rzadkie w skali całego kraju, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe

Zło Ŝe piasków „Ostrow ąs” zostało udokumentowane w 1994 roku kart ą rejestracyjn ą w czterech polach na ł ącznej powierzchni 3,88 ha. Serię zło Ŝow ą stanowi ą piaski moren czo- łowych o mi ąŜ szo ści od 6,3 do 12,0 m ( średnio 9,75 m). W nadkładzie o grubo ści od 0 do 1,7 m ( średnio 0,8 m) wyst ępuj ą piaski gliniaste i glina piaszczysta. Kopalina charakteryzuje si ę punktem piaskowym (zawarto ść frakcji do 2,0 mm) 36,3-95,1% ( średnio 78,0%), zawarto- ści ą pyłów mineralnych od 0,8 do 9,5% ( średnio 3,2%) oraz brakiem zanieczyszcze ń obcych. Zło Ŝe jest suche. Kopalina nadaje si ę do wykorzystania w budownictwie (Bałaj, 1994).

Zło Ŝe piasków „Kołacz” zostało udokumentowane w 1995 roku w kategorii C 1 na po- wierzchni 0,98 ha. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą piaski kemów o mi ąŜ szo ści od 10,0 do 21,0 m (średnio 15,0 m). Nadkład, o grubo ści od 0,0 do 2,0 m ( średnio 1,5 m) buduj ą gleba i glina piaszczysta. Kopalina charakteryzuje si ę punktem piaskowym (zawarto ść frakcji do 2,0 mm) 59,1-98,8% ( średnio 84,2%), zawarto ści ą pyłów mineralnych od 0,7 do 6,9% ( średnio 2,3%) oraz brakiem zanieczyszcze ń obcych. Zło Ŝe jest suche. Kopalina nadaje si ę do wykorzystania w budownictwie (Bałaj, 1995). Zło Ŝe „Dziwogóra” jest rzadkie w skali całego kraju (klasa 2), a „Ostrow ąs” i „Kołacz” są powszechne, licznie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne (klasa 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska wszystkie zło Ŝa zaliczono do klasy A – złó Ŝ małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Połczyn Zdrój eksploatowane s ą dwa zło Ŝa kruszywa naturalnego. Zło Ŝe piasków „Ostrow ąs” eksploatowane jest od 1994 roku. Wydobycie prowadzone jest na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2014 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono cztery obszary górni- cze odr ębne dla ka Ŝdego z pól o ł ącznej powierzchni 3,88 ha i wspólny teren górniczy o po- wierzchni 17,69 ha. Eksploatacj ę prowadzi si ę metod ą odkrywkow ą w dwóch polach wschod- nich. Kopalina po wydobyciu nadaje si ę bez przeróbki do zastosowania w budownictwie. ZłoŜe piasków „Kołacz” eksploatowane jest okresowo od 1995 roku na podstawie kon- cesji wa Ŝnej do 2025 roku. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 1,13 ha oraz teren górniczy o powierzchni 3,23 ha. Kopalina po wydobyciu nadaje si ę bez przeróbki do zastosowania w budownictwie. Eksploatacja odbywa si ę metod ą odkrywkow ą dwoma po- ziomami. Dla wyrobisk złó Ŝ „Ostrow ąs” i „Kołacz” planowany jest leśny kierunek rekultywacji.

11 W pobli Ŝu miejscowo ści Toporczyk i Czarnkowo prowadzona jest niekoncesjonowana eksploatacja piasków oraz Ŝwirów na potrzeby lokalne. Na mapie zaznaczono je jako punkty wyst ępowania kopaliny i sporz ądzono karty informacyjne. Dane archiwalne dotycz ące eksploatacji kopalin i zagospodarowania złóŜ na terenie le- Ŝą cym w granicach arkusza zweryfikowano w trakcie zwiadu terenowego przeprowadzonego we wrze śniu 2008 roku.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Połczyn Zdrój przeprowadzono szereg prac poszuki- wawczych dla udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego i torfów. Po analizie dost ępnych materiałów geologicznych wyznaczono cztery obszary perspektywiczne wyst ępowania kru- szywa piaszczysto-Ŝwirowego oraz cztery obszary perspektywiczne wyst ępowania torfów. Obszar perspektywiczny Ŝwirów o powierzchni około 5 ha wyznaczono na podstawie otworów wiertniczych na wschód od miejscowo ści Ł ęŜ ek. Wyst ępuj ące tu Ŝwiry o zmiennej mi ąŜ szo ści od 1,0 do 4,8 m przykryte są jedynie cienk ą warstw ą humusu o grubo ści 0,2– 0,5 m (Bałaj, 1978). Na południe od Ogartowa, na lewym brzegu D ębnicy znajduje si ę niewielki obszar per- spektywiczny piasków o powierzchni około 5 ha, w którym mi ąŜ szo ść serii piaszczystej wy- nosi średnio 9,7 m (Nowotka, Gizara, 1975) Obszar perspektywiczny piasków o powierzchni około 90 ha wyznaczono w okolicach zło Ŝa „Kołacz” oraz starych odkrywek znajduj ących si ę na północ od nich. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą piaski kemów o średniej mi ąŜ szo ści 3,5 m (Nowak, 1972). W zło Ŝu „Kołacz” mi ąŜ- szo ść piasków wynosi od 10 do 21 m ( średnio 15 m) (Bałaj, 1995). W okolicach Toporzyka obszar perspektywiczny piasków o powierzchni około 100 ha wyznaczono na obszarze wyst ępowania piasków ozu. W odkrywce, gdzie prowadzona była niekoncesjonowana eksploatacja stwierdzono wyst ępowanie piasków, miejscami piasków i Ŝwirów z głazami (Bartnik, 1963). Obszary perspektywiczne torfów o powierzchni od 15 do 50 ha wyznaczono w okoli- cach miejscowo ści: Wojsławiec, Kołacz, Kolonia Kocury i Śmiedziecino. Maksymalna mi ąŜ- szo ść torfów wynosi 3,7 m, stopie ń rozkładu waha si ę od 35 do 47%, a popielno ść wynosi 5,8–18,5%. Wyst ępuj ące na obszarze arkusza torfy s ą niskie, przej ściowe i mieszanotypowe. Na północy wyst ępuj ą torfy mechowiskowo-turzycowiskowe, mechowiskowe i mechowi- skowo-mszarne-przej ściowe, natomiast na południu olesowe i mszarne. Torfowiska nie

12 wchodz ą w skład potencjalnej bazy zasobowej torfów ze względu na lokalizacj ę w parku kra- jobrazowym lub na glebach wysokich klas bonitacyjnych (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) Wynikiem negatywnym zako ńczyły si ę poszukiwania kruszywa naturalnego w okoli- cach miejscowo ści: Stare Ludzisko, Bu ślary, Bu ślarki, Połczyn Zdrój, Ogartowo, Popielewko, Popielewo, Gawroniec i Kolonia Kocury. W wymienionych miejscach nawiercono jedynie piaski gliniaste i gliny piaszczyste (Nowak, 1972; Nowotka, Gizara, 1975). Na omawianym obszarze nie wyznaczono obszarów prognostycznych z uwagi na brak wyników jakościowych kopalin.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Połczyn Zdrój poło Ŝony jest w zlewniach rzek Pars ęty oraz Drawy, do- pływu Noteci. Dział wód I rz ędu przebiega wzdłu Ŝ ci ągu moren czołowych przez Dobino, Lipno i Stare Gonne. D ębnica, lewobrze Ŝny dopływ Pars ęty, płyn ąca ze wschodu na północ, tworzy główn ą arteri ę hydrograficzn ą na terenie arkusza. Zbiera ona wody z wysoczyzn polo- dowcowych za po średnictwem Wogry, przepływaj ącej przez Połczyn Zdrój, Bliskiej Strugi oraz kilku cieków i strumieni. Wogra bierze pocz ątek w rejonie wsi Kłokowo i przepływa przez jezioro Kłokowo. Południowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza odwadniana jest przez Drawę, która wypływa z Doliny Pi ęciu Jezior (Krzywe, Kr ąg, Długie, Gł ębokie, Małe), a jej źródła znajduj ą si ę powy Ŝej Jeziora Małego, na wysoko ści 150 m n.p.m. Jako ść wód rzek D ębnicy i Wogry była badana w ramach monitoringu diagnostycznego wód powierzchniowych na obszarze arkusza Połczyn Zdrój w 2007 roku. Punkt monitorin- gowy na D ębnicy zlokalizowany był w rejonie miejscowo ści Ostre Bardo (5,0 km biegu rze- ki), na Wogrze poni Ŝej Połczyna Zdroju (3,0 km biegu rzeki). Obie rzeki prowadz ą wody IV klasy okre ślone jako wody o niezadowalaj ącej jako ści (na podstawie klasyfikacji zawartej w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monito- ringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód). Najistotniejsze zanieczyszcze- nia wód Wogry stanowi ą ścieki komunalne z Połczyna Zdroju i o środka sanatoryjnego w Borkowie oraz zanieczyszczenia obszarowe, pochodzenia rolniczego (Raport..., 2008). Na obszarze arkusza Połczyn Zdrój znajduje si ę 10 jezior (Radoniowieckie, Popielew- skie, Barczaka, Kłokowskie, Krzywe, Kr ąg, Długie, Gł ębokie, Małe, Gawroniec) oraz nie-

13 wielkie zbiorniki wodne, usytuowane w obni Ŝeniach rynnowych oraz w obni Ŝeniach bezod- pływowych, głównie na Pojezierzu Drawskim. Jeziora w rezerwacie Dolina Pi ęciu Jezior: Krzywe, Kr ąg, Długie, Gł ębokie i Małe zo- stały obj ęte badaniami czysto ści w 2004 roku w ramach monitoringu regionalnego. Są to nie- wielkie jeziora (od 5,8 ha – jezioro Małe do 14,4 ha – jezioro Długie). Poło Ŝone s ą w gł ęboko wci ętej dolinie polodowcowej. Przepływa przez nie rzeka Drawa. Wody tych jezior zakwali- fikowano do II klasy czysto ści. Wyj ątek stanowi jezioro Gł ębokie, którego wody zaliczono do klasy III ze wzgl ędu na wysokie st ęŜ enia zwi ązków azotu i fosforu w warstwie przydennej. Wody pozostałych jezior były obci ąŜ one materi ą organiczn ą, substancjami biogennymi i zwi ązkami mineralnymi w stopniu umiarkowanym (Raport …, 2007). Na południowy zachód od Połczyna Zdroju znajduje się źródło, którego wody wykorzy- stywane s ą w uzdrowisku w Borkowie. Wydajno ść tego źródła wynosi około 15 l/s.

2. Wody podziemne

Teren arkusza Połczyn Zdrój według regionalnego podziału hydrogeologicznego Polski na północ od wododziału krajowego le Ŝy w podregionie V 1 – przymorskim, za ś na południe od niego – w podregionie V 4 – pilskim (Paczy ński, red. 1995). Na omawianym obszarze eksploatowane s ą wody podziemne głównie z utworów czwartorz ędowych. Osady trzeciorz ędu uj ęte zostały jedynie lokalnie (rejon Kołacza, Ł ęŜ ka, Ogartowa). Piaski trzeciorz ędu na ogół le Ŝą bezpo średnio pod utworami wodono śnymi czwartorz ędu, tworz ąc jeden gł ęboki czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy poziom wodono śny. W Połczynie Zdroju na potrzeby uzdrowiska jednym otworem uj ęte zostało pi ętro triasowe. Prawie na całym terenie arkusza główny u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z osadami czwartorz ędowymi. Poziom czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy pełni rol ę poziomu głównego jedynie w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, na północ od miejscowo ści Stare Ludzicko oraz w rejonie miejscowo ści Kocury. W pi ętrze czwartorz ędowym wydzielono cztery poziomy wodono śne: wysoczyznowy, dolinny, mi ędzyglinowy i podglinowy czwartorz ędowo-trzeciorz ędowy (Fuszara, 1998). Poziom wysoczyznowy wyst ępuje w południowej cz ęś ci arkusza Połczyn Zdrój, na ob- szarze wysoczyzny morenowej towarzysz ącej strefie moren czołowych. Charakteryzuje si ę nieci ągłym wyst ępowaniem. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej zmienia si ę od 1,5 do 14 m, maksymalnie mo Ŝe dochodzi ć do 40 m. Wydajno ści studzien wahaj ą si ę od 0,4 m 3/h do 20 m3/h. Średni współczynnik filtracji wynosi około 0,4 m/h. Warstwa zasilana jest opadami i przez przes ączanie wód infiltracyjnych przez utwory słabo przepuszczalne.

14 Poziom dolinny wyst ępuje na niewielkim obszarze w północno-wschodniej cz ęś ci arku- sza. Zwi ązany jest głównie z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi pradoliny pomorskiej. Poziom wyst ępuje na zmiennej gł ęboko ści od 2 do 30 m. Mi ąŜ szo ść poziomu dolinnego wynosi od 10 do 20 m, a współczynnik filtracji średnio około 17 m/24h. Poziom ten charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody. Nie jest izolowany utworami słaboprzepuszczalnymi, co powoduje jego wysok ą podatno ść na zanieczyszczenia z powierzchni terenu. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny, o zasi ęgu regionalnym, zwi ązany jest z utworami piaszczysto-Ŝwirowymi zlodowace ń środkowopolskich i interglacjału wielkiego. Jest on po- wszechnie eksploatowany i na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci arkusza stanowi główny u Ŝytkowy po- ziom wodono śny. Od powierzchni terenu izolowany jest warstw ą glin zwałowych o grubo ści do 100 m, co powoduje, Ŝe stopie ń zagro Ŝenia dla tego poziomu mo Ŝna okre śli ć jako niski lub bardzo niski. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej mo Ŝe dochodzi ć do 30 m. Wydajno ść poten- cjalna typowej studni wierconej jest zmienna w granicach od 30 do ponad 120 m 3/h. Poziom podglinowy zwi ązany jest z osadami najstarszych zlodowace ń i ze stropowymi partiami wodono śnego trzeciorz ędu. Wyst ępuje on w północnej i północno-wschodniej cz ęś ci arkusza oraz przy jego wschodniej granicy w rejonie miejscowo ści Kocury. Tworzą go utwo- ry wodono śne czwartorz ędowe, czwartorz ędowo-trzeciorz ędowe lub trzeciorz ędowe, oddzie- lone na obszarze wysoczyznowym od poziomu mi ędzyglinowego warstw ą glin lub mułków o mi ąŜ szo ści 20–30 m. Lokalnie utwory wodono śne tego poziomu mog ą kontaktowa ć się z poziomem mi ędzyglinowym. Pomimo du Ŝej zasobno ści poziom ten na obszarze arkusza Połczyn Zdrój nie ma du Ŝego znaczenia u Ŝytkowego. Przyczyn ą tej sytuacji jest znaczna gł ę- boko ść wyst ępowania, miejscami przekraczaj ąca 80 m (Fuszara, 1998). Obszar arkusza Połczyn Zdrój poło Ŝony jest poza głównymi zbiornikami wód podziem- nych (Kleczkowski, 1990; fig. 3). Na omawianym terenie wody z poziomów u Ŝytkowych charakteryzuj ą si ę na ogół dobr ą jako ści ą. Ze wzgl ędu na przekroczenia dopuszczalnych dla wód pitnych st ęŜ eń Ŝelaza i man- ganu wymagaj ą jedynie prostego uzdatniania. Tło hydrogeochemiczne dla podstawowych wska źników zanieczyszcze ń wyznaczono w zakresie: dla chlorków 10–30 mg/dm 3, dla siar- czanów 10 –45 mg/dm 3, dla azotu w formie azotanowej 0,0–1,5 mg/dm 3, azotu w formie amonowej 0,0–3,0 mg/dm 3, sucha pozostało ść 200–500 mg/dm 3 (Fuszara, 1998). Do najwi ększych uj ęć wód podziemnych na obszarze arkusza nale Ŝą uj ęcia komunalne w Połczynie Zdroju, Starym Ludzicku, Dziwogórze, Kołaczu, Popielewie, Bru śnie i Gawro ń- cu oraz uj ęcia przemysłowe w Bru śnie, Popielewicach i Kocurach. Ponadto w Połczynie

15 Zdroju swoje uj ęcia posiadają sanatorium i szpital oraz zakłady przemysłowe – browar i mle- czarnia. Wszystkie wymienione uj ęcia eksploatuj ą wody z utworów czwartorz ędowych z wy- jątkiem studni w Kołaczu, która ujmuje piaski trzeciorz ędowe.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Połczyn Zdrój na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 125 – Zbiornik mi ędzymorenowy Wałcz – Piła, czwartorz ęd (Q); 126 – Zbiornik Szczecinek, czwartorz ęd, trzeciorz ęd (Q, Tr)

3. Wody lecznicze

Na potrzeby uzdrowiska piętro triasowe uj ęte zostało w Połczynie Zdroju otworem Po- łczyn IG-1 wykonanym w latach 1962-63 do gł ęboko ści 2703 m. Wiercenie zatrzymano w u- tworach pstrego piaskowca. Poni Ŝej gł ęboko ści 1248 m otwór został zlikwidowany. Z pia- skowców kajpru górnego, z gł ęboko ści 1175–1235 m, uzyskano wod ę typu Cl-Na, J, Br o mi- neralizacji 7,5%. Zasoby eksploatacyjne zostały zatwierdzone w 1966 roku w ilo ści 7 m3/h przy depresji 79,0 m. Eksploatacja odwiertu rozpoczęta w 1965 roku odbywała si ę ze stał ą

16 wydajno ści ą 6,5–7,0 m 3/h. Na pocz ątku 1974 roku zaobserwowano spadek wydajno ści, obni- Ŝenie si ę poziomu statycznego i dynamicznego zwierciadła wody. W pó źniejszych latach od- wiert eksploatowany był sporadycznie. Wydajno ść odwiertu w dalszym ci ągu spadała. Ob- serwowano wytr ącanie si ę osadów gipsowych na ścianach odwiertu. Kilkakrotnie przeprowa- dzano prace renowacyjne. Ostatecznie w wyniku renowacji wykonanej w latach 1989–1990 uzyskano gł ęboko ść odwiertu 1193,0 m, wydajno ść 3,0 m 3/h przy depresji 60,0 m. W czer cu 1990 roku odwiert wł ączono do eksploatacji. W 1994 zasoby eksploatacyjne uj ęcia zostały zmienione i wynosz ą 2,8 m 3/h przy depresji 50,0 m. Woda została scharakteryzowana jako 7,35% chlorkowo-sodowa, bromkowa, jodkowa, borowa. Temperatura wody wynosi 15°C (Rosi ńska-Wilczek, 1994). Otwór Połczyn IG-1 eksploatowany jest na podstawie koncesji nr 43/92 wydanej 27.10.1992 roku na okres 20 lat. Obecnie średnio wydobywane jest na potrzeby uzdrowiska około 140 m 3 wody miesi ęcznie. Dla zło Ŝa ustanowiony jest obszar i teren górniczy o po- wierzchni 380,77 ha. Uzdrowisko Połczyn Zdrój posiada trzy strefy ochronne. Granica strefy „A” pokrywa si ę z obszarem, na którym rozmieszczone s ą obiekty uzdrowiska, strefy „B” z terenem miasta Połczyn Zdrój, a strefy „C” z granic ą gminy Połczyn Zdrój. Według Ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (DzU nr 167, poz. 1399) strefa „C” obejmuje obszar maj ący wpływ na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych oraz ochron ę złó Ŝ natural- nych surowców leczniczych. W strefie tej zabrania si ę nieplanowego wyr ębu drzew, prowa- dzenia działa ń powoduj ących niekorzystn ą zmian ę stosunków wodnych, lokalizacji nowych uci ąŜ liwych obiektów budowlanych i innych uci ąŜ liwych obiektów, w tym zakładów przemy- słowych, prowadzenia działa ń maj ących wpływ na fizjografi ę uzdrowiska i jego załoŜenia przestrzenne lub wła ściwo ści lecznicze klimatu.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia

17 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 158– Połczyn Zdrój, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o za- warto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperatu- rze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy- konano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicz- nych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedsta- wiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi-

18 kowanych do grupy A, B i C (zgodnie z Rozporz ądzeniem Rozporz ądzenie Ministra Środowi- ska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej. Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- zawarto ści ci ętnych (me- nych (median) w glebach na dian) w glebach w glebach obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 158 – na arkuszu 158 niezabudowanych lub ziemi (.) Połczyn Zdrój – Połczyn Zdrój Polski 4)

Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 – 28 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 8 – 117 24 27 Cr Chrom 50 150 500 4 – 13 7 4 Zn Cynk 100 300 1000 20 – 110 41 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 – 1 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2,5 – 6 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 2 – 8 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 3 – 12 4 3 Pb Ołów 50 100 600 6 – 28 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,08 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 158 – Połczyn 1) grupa A Zdrój w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 5 1 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 6 Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie n a podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 6 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obsza- Cu Mied ź 6 rów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze Ni Nikiel 6 stanu faktycznego, 2) Pb Ołów 6 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 6 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 158 – Połczyn Zdrój do poszczególnych grup nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- uŜytkowania (ilo ść próbek) ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 5 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

19 Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, kadmu, miedzi, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach ob- szarów niezabudowanych Polski. Nieco wi ększ ą warto ść mediany wykazuje zawarto ść : chromu, cynku, kobaltu i niklu. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 5 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfika- cji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Próbka gleby z punktu 3 ze wzgl ędu na zawarto ść arsenu (28 ppm) została zakwalifi- kowana do grupy C (standard terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komu- nikacyjnych). W próbce tej wyst ępuje równie Ŝ podwy Ŝszona ilo ść cynku (110 ppm – grupa B). Gleba pochodzi z bezpo średniego s ąsiedztwa drogi lokalnej oraz miejscowo ści Mi ędzyborze. Wzbogacenie w te pierwiastki prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobyl- skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

20 158 W PROFIL ZACHODNI 158 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5967756 5967736 5964826 5966869 5961785 m 5958835 m 5965806 5955815 5963871 5952731 5961735 5949758 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 21 21

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5967756 5967736 5964826 5961785 5966869 m 5958835 m 5965806 5955815 5963871 5952731 5961735 5949758 0 0,5 1 1,5 2 2,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Połczyn Zdrój (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi ar- kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdyŜ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 25 nGy/h do około 45 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbli Ŝona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 25 do około 48 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. W obydwu profilach zarejestrowane warto ści promieniowania gamma s ą do ść wyrów- nane (wi ększo ść oscyluje w przedziale 30–45 nGy/h), gdy Ŝ wzdłu Ŝ profili pomiarowych do- minuje jeden typ osadów – gliny zwałowe. W profilu wschodnim najni Ŝsze dawki promie- niowania gamma (około 25 nGy/h) s ą zwi ązane z osadami rzecznymi i utworami lodowco- wymi. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bar- dzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ obydwu profili wynosz ą od 0 do około 2,5 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i za- mkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów

23 (DzU 03.61.549). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych skła- dowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, − obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono takŜe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania opadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów,

24 − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych poten- cjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Tabela 3 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące Typ naturalnej bariery geologicznej składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10-9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 3), − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedsta- wione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Połczyn Zdrój Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wy- znaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści po- ziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń

25 ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o do- brej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Połczyn Zdrój bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo- ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ obszar gminy uzdrowiskowej Połczyn Zdrój (zgodnie z Ustaw ą z dnia 28.07.2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach uzdrowiskowych oraz o gmi- nach uzdrowiskowych DzU nr 167, poz. 1399), ─ zabudowa i obiekty sanatoryjne Połczyna Zdroju b ędącego siedzib ą urz ędów miasta i gminy, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskim Systemie NATURA 2000: „Jeziora Cza- plineckie” PLH 320039, „Dorzecze Pars ęty” PLH 320007 (ochrona siedlisk) oraz „Ostoja Drawska” PLB 320019 (ochrona ptaków), ─ rezerwaty przyrody: „Torfowisko Toprzyk” (torfowiskowo-le śny), „Dolina Pi ęciu Je- zior” (krajobrazowy), „Zielone Bagna” (torfowiskowy), „Brunatna Gleba” (glebowy), ─ lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ obszar źródliskowy rzeki Wogry (Kłokowo), ─ strefy ochrony uzdrowiska Połczyn Zdrój, ─ rejony wyst ępowania borowin, ─ obszar górniczy wód leczniczych, ─ łąki na glebach pochodzenia organicznego, obszary podmokłe i bagienne, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Drawa, D ębnica, świrnica, Brze Ŝniczka, Wogra, Bliska Struga, Mogilica, Odpust mniejszych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół jezior: Bu ślarskiego, Kołackiego (D ąbrowieckiego Wielkiego), Popielewskiego, Pod Sk ąpą Gór ą, Gł ębokiego, Małego, Gawro ńczego, Barczaka, Kło- kowskiego, Długiego, Krzywego, Kr ęgu i mniejszych akwenów, ─ tereny o nachyleniach przekraczaj ących 10°, ─ obszary zagro Ŝone ruchami masowymi (Grabowski, red. 2007): rejon Bu ślar (Bu ślarskie Góry), Skowro ńczych Gór, na północ od miejscowo ści Kłodzino (północno-wschodnia

26 cz ęść ), okolice miejscowo ści Popielawy i Popielewo, Gawroniec, Smołdzi ęcino i Pleba- nówka, okolice jezior: Małe, Gł ębokie, Długie, Krzywe i Kłokowskie. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo Ŝliwo ści składowania odpadów zajmuj ą ponad 80% powierzchni analizowanego terenu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 3) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Kryteria te spełniaj ą wyst ępuj ące tu na powierzchni gliny zwałowe fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich, buduj ące wysoczyzn ę morenow ą. Maj ą one zazwyczaj mi ąŜ- szo ści dochodz ące do 10 m. W otworach wiertniczych wykonanych w rejonie Starego Lu- dzicka stwierdzono wyst ępowanie glin o mi ąŜ szościach 16–23 m. Gliny fazy pomorskiej s ą na ogół silnie piaszczyste, wapniste, o barwie br ązowej i br ązowo-szarej, w sp ągu szare. Za- wieraj ą znaczne ilo ści du Ŝych okruchów skalnych. Lokalnie wyst ępuj ą w nich wkładki pia- sków i mułków. W granicach kartograficznych wydziele ń glin zwałowych wyznaczono obszary prefe- rowane do składowania odpadów oboj ętnych. W miejscach, gdzie utwory te przykryte s ą osa- dami eluwialnymi – pokrywami piasków ró Ŝnoziarnistych z domieszk ą pyłów i licznymi gła- zikami, o mi ąŜ szo ściach nieprzekraczaj ących 2,5 m wła ściwo ści izolacyjne mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Tereny predysponowane do składowania odpadów wyznaczono w rejonie miejscowości Stare Ludzicko i Biernów w gminie R ąbino. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych. Istnieje mo Ŝliwo ść lokalizacji obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska w du Ŝych odległo ściach od zabudowa ń miejscowo ści. Obszary wytypowane do ewentualnego składowania odpadów nie maj ą środowisko- wych ogranicze ń warunkowych. Teren obj ęty arkuszem Połczyn Zdrój nie został rozpoznany szczegółowo. Po wykona- niu szczegółowej mapy geologicznej mog ą ulec zmianie granice kartograficznych wydziele ń glin, równie Ŝ ich mi ąŜ szo ści i sposób wykształcenia litologicznego mog ą okaza ć si ę troch ę inne.

27 Problem składowania odpadów komunalnych Na analizowanym terenie, w strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t. nie wyst ępuj ą osady, któ- rych wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla składowania odpadów komu- nalnych. Otwory wiertnicze wykonane w rejonach miejscowo ści Stare Ludzicko w gminie R ąbin wykazały wyst ępowanie glin zwałowych o mi ąŜ szo ści 16,5–23,5 m. Po przeprowadzeniu dodatkowego rozpoznania geologicznego, które pozwoli na okre ślenie rozprzestrzeniania glin oraz potwierdzenie ich mi ąŜ szo ści, miejsca w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów mog ą oka- za ć si ę przydatne dla składowania odpadów komunalnych. Znajduj ące si ę w miejscowo ści Kołacz składowisko odpadów komunalnych stanowi du Ŝe niebezpiecze ństwo dla wód powierzchniowych i podziemnych. Nie ma ono uszczelnio- nego podło Ŝa, prowadzonego drena Ŝu odcieków, nie jest monitorowane. Zlokalizowane jest na terenie strefy ochronnej „C” uzdrowiska w Połczynie Zdroju. Teren całej gminy Połczyn Zdrój jest wył ączony z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Gmina ma status gminy uzdrowiskowej, na jej terenie nie mo Ŝna lokalizowa ć nowych obiek- tów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Gliny zwałowe fazy pomorskiej, które maj ą stanowi ć naturaln ą izolacj ę podło Ŝa skła- dowisk odpadów spełniaj ą kryteria izolacyjno ści przyj ęte dla składowania odpadów oboj ęt- nych. Ze wzgl ędów środowiskowych najkorzystniejszym miejscem dla ewentualnej lokaliza- cji takich obiektów b ędzie du Ŝy obszar w rejonie Starego Ludzicka w gminie R ąbino. Jest to teren o równinnym charakterze, praktycznie pozbawiony zabudowy i wi ększych enklaw zie- leni, z dobrze rozwini ętą sieci ą dróg lokalnych, przeci ęty drog ą regionaln ą Połczyn Zdrój- Rąbino, oddalony od Połczyna Zdroju i obiektów sanatoryjnych. Ze wzgl ędu na uzdrowiskowy charakter gminy Połczyn Zdrój odpady komunalne po- winny by ć składowane poza jej granicami. Na analizowanym terenie nie wyst ępuj ą główne zbiorniki wód podziemnych. Warunki hydrogeologiczne, rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzyst- ne. Główne u Ŝytkowe poziomy wodono śne w osadach czwartorz ędowych i podrz ędnie neo- ge ńskich, wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 50 m do 100 m i od 100 m do 150 m (neoge ńsko- czwartorz ędowy), s ą dobrze izolowane od powierzchni pakietami osadów nieprzepuszczal- nych, a stopie ń zagro Ŝenia ich wód jest bardzo niski i niski.

28 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska eksploatowanych na tych terenach złó Ŝ kruszyw naturalnych „Ostrow ąs” i „Kołacz” znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Punkty niekoncesjonowanej eksploatacji piasków w rejonie Kołacza i Toporzyka s ą niewielkie powierzchniowo, płytkie i zawodnione. Znajduj ą si ę na obszarach wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów i nie powinny by ć rozpatrywane pod tym k ątem. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektować odpowiednie badania geologiczne i hy- drogeologiczne. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zam- kni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno- in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu in- westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą za- si ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze obj ętym arkuszem Połczyn Zdrój w oparciu o Map ę geologiczn ą Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek (Maksiak, Mróz, 1976) i Wojskow ą map ę topograficzn ą w układzie 1942 w skali 1:50 000 dokonano ogólnej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Zgodnie z Instrukcj ą... (2005) warunków podło Ŝa budowlanego nie wyznaczono na obszarach wyst ępowania: lasów, gleb w klasach I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, Drawskiego Parku Krajobrazowego oraz zwartej zabudowy miasta Połczyn Zdrój.

29 Na podstawie kryteriów przyj ętych w Instrukcji (2005) zastosowano dwa podstawowe wydzielenia warunków budowlanych: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Korzystne warunki budowlane wyznaczono w rejonach, gdzie na powierzchni wyst ępu- ją nieskonsolidowane, spoiste grunty morenowe zlodowace ń północnopolskich. S ą to gliny piaszczyste, wyst ępuj ące w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Stwierdzono je na prze- wa Ŝaj ącej cz ęś ci terenu, głównie w zachodniej, środkowej i południowej cz ęś ci arkusza oraz na wschodzie w okolicach Kłodzina i Brusna (Maksiak, Mróz, 1976). Pozostałe tereny o korzystnych warunkach budowlanych to miejsca, gdzie na po- wierzchni wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry: wodnolodowcowe, lodowcowe, moren czołowych, ozów, kemów oraz piaski i Ŝwiry rzeczne zwi ązane z recesj ą l ądolodu fazy pomorskiej. S ą to piaski grube, średnie i drobnoziarniste, cz ęsto ze Ŝwirem i głazami, w których zwierciadło wody stwierdzono na gł ęboko ści wi ększej ni Ŝ 2 m. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe wyst ępuj ą w okolicach miejscowo ści Nowe Ludzisko i na wschód od doliny D ębnicy. W okolicach Ko- łaczek i Brusna stwierdzono wyst ępowanie piasków lodowcowych oraz piasków i Ŝwirów kemów. Du Ŝe obszary piasków i Ŝwirów ozów wyst ępuj ą w okolicach miejscowo ści Zajacz- kówko i Toporzyk. Piaski i Ŝwiry rzeczne stwierdzono na północ od Połczyna Zdroju oraz w okolicach Ogartowa i Kołacza (Maksiak, Mróz, 1976). Warunki niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo zwi ązane s ą z obszarami wyst ępowa- nia słabono śnych gruntów organicznych takich jak torfy i namuły. Grunty te wyst ępuj ą na zachód od Połczyna, w okolicach Niemierzyna oraz na południu arkusza od Gawro ńca do Brzezinki. Namuły stwierdzono w okolicach Kłodzina (Maksiak, Mróz, 1976). Gruntom or- ganicznym mog ą towarzyszy ć wody agresywne wzgl ędem betonu i stali. Warunki niekorzystne stwierdzono te Ŝ w miejscu wyst ępowania mułków, piasków i Ŝwirów rzecznych, w których zwierciadło wody podziemnej wyst ępuje na gł ęboko ści mniej- szej ni Ŝ 2 m. S ą to doliny rzek: D ębnicy, Wogry i Drawy. Obszary o niekorzystnych warunkach utrudniaj ących lub uniemo Ŝliwiaj ących budow- nictwo wysteruj ą w strefach kraw ędziowych dolin i na stromych zboczach, gdzie spadki tere- nu przekraczaj ą 12%. S ą to okolice Popielewa, na południe od Gaworkowa, okolice Smołdzi- na i Kolonii Nowe Wronowo oraz na północ od Brzezinki. Liczne obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych i poro śni ęte la- sami wysteruj ą na północ i północny-wschód od Połczyna Zdroju, w lasach wzdłu Ŝ drogi nr 172, na południe i wschód od Popielewka oraz w okolicach jezior na południu arkusza (Gra- bowski red. i in., 2007).

30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Połczyn Zdrój zaznaczono chronione elementy przyrody i krajo- brazu. Stanowi ą one barier ę ograniczaj ącą wpływ niekorzystnej działalno ści człowieka na środowisko naturalne. S ą to lasy, u Ŝytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. Drawski Park Krajobrazowy utworzony został na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z 1979 roku na terenie gmin: Barwice, Borne Sulinowo, Czaplinek, Ostrowice, Połczyn Zdrój i Złocieniec. Powierzchnia parku wynosi 41 430 ha, a jego otuliny 22 212 ha. W granicach parku znajduj ą si ę najcenniejsze pod wzgl ędem przyrodniczym i kra- jobrazowym fragmenty Pojezierza Drawskiego o wyj ątkowo zró Ŝnicowanej rze źbie młodo- glacjalnej oraz bogatej florze i faunie. Na terenie parku ma swe źródła Drawa. W śród jezior wyró Ŝniaj ą si ę jeziora lobeliowe o wyj ątkowo czystych wodach. Du Ŝe zró Ŝnicowanie wysoko ści terenu (wysokie i strome malownicze brzegi jezior i szybko płyn ące kamienistymi korytami wody rzek) nadaje północnej cz ęś ci parku cechy krajobrazu pogórza (Fijałkowski i in., 1994). Kolejnym bardzo wa Ŝnym elementem podlegaj ącym ochronie s ą rezerwaty przyrody. Wszystkie rezerwaty znajduj ą si ę na terenie parku krajobrazowego, co stwarza naturalne stre- fy ochrony. Najciekawszy jest rezerwat krajobrazowy „Dolina Pi ęciu Jezior” wchodz ący w skład tzw. Szwajcarii Połczy ńskiej utworzony w 1987 roku o powierzchni 228,78 ha. Ró Ŝ- nice wysoko ści pomi ędzy dnem doliny a otaczaj ącymi j ą wzniesieniami wynosz ą 60 m. Kra- jobraz ten doskonale dopełniaj ą porastaj ące stoki buczyny, chronione gatunki ro ślin m.in.: gr ąŜ el Ŝółty i grzybie ń biały oraz kilka gatunków storczyków. W pobli Ŝu miejscowo ści Dobino utworzono w 1996 roku rezerwat torfowiskowo-le śny „Torfowisko Toporzyk” – stanowisko zbiorowisk torfowiskowych i mszarnych z udziałem rzadkich gatunków mchów charakterystycznych dla obszarów górskich. Obejmuje on teren le śny (43,07 ha) wyodr ębniony naturalnymi granicami. W drzewostanie dominuje sosna z do- mieszk ą świerku, osiki, d ębu i klonu. Prawie 6 ha rezerwatu zajmuje torfowisko wysokie, które w znacznej cz ęś ci zostało wyeksploatowane. Osobliwo ści ą rezerwatu jest wyst ępowanie wszystkich trzech krajowych gatunków owado Ŝernych rosiczek. W rezerwacie egzystuje po- nadto 13 gatunków ro ślin obj ętych ochron ą gatunkow ą, m.in.: widłak jałowcowaty, kopytnik pospolity, wrzosiec bagienny, kalina koralowa. Rezerwat torfowiskowy „Zielone Bagna” powstał w roku 1996 celem ochrony zbioro- wisk ro ślinno ści torfowiskowej i bagiennej. Teren rezerwatu (55,38 ha) poło Ŝony jest w po-

31 bli Ŝu miejscowo ści Smołdzi ęcino. Główn ą jego cz ęść stanowi torfowisko wysokie ze śladami intensywnej eksploatacji torfu, poro śni ęte głównie zaro ślami brzozowymi i wierzbowymi z domieszk ą: sosny, osiki, olszy czarnej. Na terenie rezerwatu wyst ępuje 8 gatunków ro ślin podlegaj ących ochronie gatunkowej. S ą to: widłak torfowy, widłak jałowcowaty, 3 gatunki rosiczek, kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, kalina koralowa. Rezerwat wyró Ŝnia niezwy- kle bogata flora mchów. W okolicy Kluczewo–Kolonia utworzono w 1971 roku rezerwat glebowy „Brunatna Gleba”. Celem jego powstania jest zachowanie typowo wykształconej le śnej gleby brunatnej wraz ze ściółk ą i runem. Teren rezerwatu porasta młody las bukowy z domieszk ą brzozy i świerka. W runie wyst ępuj ą m.in.: zawilec gajowy, groszek wiosenny oraz marzanka wonna. Obszar chronionego krajobrazu Pojezierze Drawskie utworzono uchwał ą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z 1975 roku. W granicach arkusza, w jego południowej cz ęś ci, znajduje si ę tylko niewielki fragment tego obszaru. Wykaz pomników przyrody przedstawiono w tabeli 4. Są to najcz ęś ciej okazy drzew odznaczaj ące si ę imponuj ącymi rozmiarami oraz wyj ątkowo pi ęknym pokrojem (d ęby, buki, lipy, klony i sosny), grupy tych drzew, aleje oraz stanowiska ro ślin chronionych: bluszczu pospolitego i skrzypu olbrzymiego. Pomniki przyrody nieo Ŝywionej to głazy (najcz ęś ciej gra- nitowe) b ędące pozostało ści ą po obecno ści l ądolodu (Fijałkowski i in., 1994). Tabela 4 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Miejscowo ść , Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Lp. le śnictwo, ochrony zatwierdzenia (powierzchnia w ha) nadleśnictwo Powiat 1 2 3 4 5 6 Połczyn Zdrój T-L – „Torfowisko Toporzyk” 1 R Dobino 1996 świdwi ński (43,07) 8 km na S od Po- Połczyn Zdrój K – „Dolina Pi ęciu Jezior” 2 R 1987 łczyna Zdroju świdwi ński (228,78) Ostrowice 3 R Smołdzi ęcino 1996 T – „Zielone Bagna” (55,38) drawski Czaplinek 4 R Kluczewo-Kolonia 1971 Gl – „Brunatna Gleba” (1,1) drawski Rąbino 5 P Stare Ludzicko 1999 PŜ – lipa drobnolistna świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 6 P * PŜ – d ąb oddz. 75b świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 7 P * PŜ – d ąb oddz. 244f świdwi ński Le śnictwo D ębno Tychowo PŜ – grupa drzew: 25 d ębów 8 P 1992 oddz. 224g białogardzki szypułkowych Le śnictwo D ębno Tychowo 9 P * PŜ – d ąb oddz. 221c białogardzki Le śnictwo D ębno Połczyn Zdrój 10 P * PŜ – 3 buki oddz. 271d świdwi ński

32 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Połczyn Zdrój 11 P Ogrodno * PŜ – buk świdwi ński oddz. 120a Połczyn Zdrój 12 P Dziwogóra 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 13 P Dziwogóra 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 14 P Ostrow ąs 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 15 P Połczyn Zdrój 1995 Pn – G świdwi ński Połczyn Zdrój 16 P Połczyn Zdrój 1995 PŜ – 7 bluszczów pospolitych świdwi ński Połczyn Zdrój 17 P Ogartowo 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 18 P Ogartowo 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 19 P Popielewko 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 20 P Popielewko 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 21 P Popielewko 1992 PŜ – 4 d ęby szypułkowe świdwi ński Połczyn Zdrój 22 P Popielewko 1995 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 23 P Popielewko 1992 PŜ – 3 d ęby szypułkowe świdwi ński Połczyn Zdrój 24 P Popielewko 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 25 P Popielewko 1992 PŜ – 2 klony zwyczajne świdwi ński Le śnictwo Połczyn Zdrój 26 P Ogrodno * PŜ – d ąb świdwi ński oddz. 176c Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 27 P Połczyn 1999 PŜ – buk zwyczajny świdwi ński oddz. 242n Połczyn Zdrój 28 P Jelonki 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 29 P Jelonki 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 30 P Ogrodno 1992 PŜ – lipa drobnolistna świdwi ński Połczyn Zdrój 31 P Ogrodno 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój PŜ – 2 jesiony wyniosłe, lipa 32 P Ogartówko 1992 świdwi ński drobnolistna Połczyn Zdrój 33 P Popielewo 1995 PŜ – 3 klony zwyczajne świdwi ński Połczyn Zdrój 34 P Popielewo 1995 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Nadle śnictwo Po- Połczyn Zdrój 35 P 1999 PŜ – 4 sosny pospolite łczyn, oddz. 242n świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 36 P 1999 PŜ – sosna pospolita Połczyn, oddz. 265i świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 37 P 1999 PŜ – d ąb szypułkowy Połczyn, oddz. 264o świdwi ński

33 1 2 3 4 5 6 Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 38 P 1999 PŜ – d ąb szypułkowy Połczyn, oddz. 285h świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 39 P 1999 PŜ – buk zwyczajny Połczyn, oddz. 285h świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 40 P 1999 PŜ – d ąb szypułkowy Połczyn, oddz. 288a świdwi ński Połczyn Zdrój 41 P Brusno 1992 PŜ – lipa drobnolistna świdwi ński PŜ – grupa drzew: brzoza bro- Połczyn Zdrój 42 P Brusno 1995 dawkowata, d ąb szypułko- świdwi ński wy, 2 buki zwyczajne PŜ – aleja drzew pomnikowych : 30 lip drobnolistnych, klon Połczyn Zdrój 43 P Brusno 1992 zwyczajny, 26 dębów szy- świdwi ński pułkowych, 18 klonów ja- worów Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 44 P Połczyn 1999 PŜ – klon jawor świdwi ński oddz. 283f Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 45 P Połczyn 1999 PŜ – buk zwyczajny świdwi ński oddz. 237ax Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 46 P Połczyn 1999 PŜ – 2 lipy drobnolistne świdwi ński oddz. 279m PŜ – aleja drzew pomnikowych : Połczyn Zdrój 47 P Kłokowo 1992 64 graby pospolite, 2 buki świdwi ński zwyczajne Połczyn Zdrój 48 P Kłokowo 1995 PŜ – 2 bluszcze pospolite świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 49 P Połczyn 1999 PŜ – buk pospolity świdwi ński oddz. 441Ai Le śnictwo Połczyn Zdrój 50 P Popielewo * PŜ – buk świdwi ński oddz. 356As Połczyn Zdrój 51 P Kocury 1992 PŜ – jesion wyniosły świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 52 P Połczyn 1999 PŜ – buk zwyczajny świdwi ński oddz. 312Bh Połczyn Zdrój 53 P Gawroniec 1995 PŜ – 2 graby pospolite świdwi ński Połczyn Zdrój 54 P Gawroniec 1992 PŜ – 5 buków zwyczajnych świdwi ński Połczyn Zdrój PŜ – 3 d ęby szypułkowe, klon 55 P Gawroniec 1992 świdwi ński zwyczajny PŜ – grupa drzew: 13 buków Połczyn Zdrój 56 P Gawroniec 1995 zwyczajnych, grab pospoli- świdwi ński ty, dąb szypułkowy Połczyn Zdrój 57 P Gawroniec 1995 PŜ – 3 d ęby szypułkowe świdwi ński Połczyn Zdrój 58 P Gawroniec 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 59 P Gawroniec 1992 PŜ – świerk pospolity świdwi ński

34 1 2 3 4 5 6 PŜ – aleja drzew pomnikowych: 79 klonów, 22 kasztanowce zwyczajne, 19 d ębów szypuł- kowych, 16 lip drobnolist- Połczyn Zdrój nych, 12 brzóz brodawkowa- 60 P Gawroniec 1995 świdwi ński tych, 11 buków zwyczajnych 6 grabów pospolitych, 2 mo- drzewie europejskie, 2 topole czarne, dąb czerwony, jesion wyniosły Połczyn Zdrój 61 P Gawroniec 1992 PŜ – d ąb szypułkowy świdwi ński Połczyn Zdrój 62 P Gawroniec 1992 PŜ – 2 d ęby szypułkowe świdwi ński Nadle śnictwo Połczyn Zdrój 63 P Świdwin 1995 Pn – G (2 głazy) świdwi ński oddz. 512j Połczyn Zdrój PŜ – cyprysik lawsona, cypry- 64 P Toporzyk 1992 świdwi ński sik groszkowy Połczyn Zdrój 65 P Toporzyk 1995 PŜ – klon zwyczajny świdwi ński Nadle śnictwo Ostrowice 66 P Świdwin 1995 PŜ – grab pospolity drawski oddz. 512i Le śnictwo Połczyn Zdrój 67 P Smołdzi ęcino * Pn – G świdwi ński oddz. 446f Le śnictwo Połczyn Zdrój 68 P Smołdzi ęcino * Pn – G świdwi ński oddz. 449Aa Połczyn Zdrój 69 P Czarnkowie 1995 PŜ – bluszcz pospolity świdwi ński PŜ – grupa drzew: klon jawor, Ostrowice 70 P Smiedzi ęcino 1995 dąb szypułkowy, 3 bluszcze drawski pospolite Ostrowice 71 P Smiedzi ęcino 1995 PŜ – bluszcz pospolity drawski Le śnictwo Czaplinek 72 P Kluczewo * PŜ – 4 Ŝywotniki drawski oddz. 429a Le śnictwo Czaplinek 73 P Kluczewo 1992 PŜ – buk zwyczajny drawski oddz. 423j Czaplinek 74 P Stare Gonne 1995 PŜ – 2 bluszcze pospolite drawski Le śnictwo Czaplinek 75 P Kluczewo * PŜ – świerk drawski oddz. 407g Le śnictwo Czaplinek 76 P Kluczewo * PŜ – Ŝywotnik drawski oddz. 434d Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 77 U 1998 bagno (0,73) oddz. 81f świdwi ński zabagniona ł ąka – miejsce byto- Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 78 U 1998 wania bociana czarnego oddz. 87a świdwi ński (10,97) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 79 U 1998 teren zalewowy rzeki (2,47) oddz. 362Ac świdwi ński

35 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 80 U 1998 teren zalewowy rzeki (0,26) oddz. 362Ag świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 81 U 1998 oddz. 362Ah świdwi ński (0,58) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 82 U 1998 teren zalewowy rzeki (0,36) oddz. 362Aj świdwi ński Le śnictwo D ębno Tychowo 83 U 1997 bagno (1,28) oddz. 209n białogardzki Le śnictwo D ębno Tychowo 84 U 1997 bagno (0,60) oddz. 222d białogardzki Le śnictwo D ębno Tychowo bagno poro śni ęte krzewami 85 U 1997 oddz. 253j białogardzki (0,47) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój bagno, miejsce bytowania Ŝu- 86 U 1998 oddz. 358f świdwi ński rawia (2,51) Le śnictwo D ębno Tychowo bagno poro śni ęte krzewami 87 U 1997 oddz. 251h białogardzki (0,71) Le śnictwo Barwice 88 U Borz ęcino 2001 bagno (0,58) szczecinecki oddz. 263Aj Le śnictwo Barwice 89 U Borz ęcino 2001 bagno (2,73) szczecinecki oddz. 295f Le śnictwo Barwice 90 U Borz ęcino 2001 bagno (0,85) szczecinecki oddz. 295h Le śnictwo Barwice 91 U Borz ęcino 2001 bagno (0,85) szczecinecki oddz. 284j Le śnictwo Barwice 92 U Borz ęcino 2001 bagno (2,63) szczecinecki oddz. 293f Le śnictwo Barwice 93 U Borz ęcino 2001 bagno (1,03) szczecinecki oddz. 275b Le śnictwo Barwice 94 U Borz ęcino 2001 bagno (1,01) szczecinecki oddz. 281c Le śnictwo Barwice 95 U Borz ęcino 2001 bagno (0,78) szczecinecki oddz. 292a Le śnictwo Barwice 96 U Borz ęcino 2001 bagno (0,82) szczecinecki oddz. 292c Le śnictwo Barwice 97 U Borz ęcino 2001 bagno (0,34) szczecinecki oddz. 302m Le śnictwo Barwice 98 U Borz ęcino 2001 bagno (2,63) szczecinecki oddz. 303j Le śnictwo Barwice 99 U Borz ęcino 2001 bagno zadrzewione (1,15) szczecinecki oddz. 316g Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 100 U 1998 oddz. 112s świdwi ński (1,46) Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 101 U 1998 oddz. 112d świdwi ński (0,56) Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 102 U 1998 bagno (1,65) oddz. 114c świdwi ński

36 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 103 U 1998 oddz. 115Ai świdwi ński (1,90) Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 104 U 1998 bagno (0,91) oddz. 115Ak świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 105 U 1998 bagno (0,52) oddz. 88j świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 106 U 1998 bagno (4,03) oddz. 93a świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 107 U 1998 oddz. 93k świdwi ński (1,98) Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 108 U 1998 oddz. 94n świdwi ński (1,22) Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 109 U 1998 oddz. 99j świdwi ński (2,69) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 110 U 1998 rozlewisko (2,06) oddz. 362Al świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 111 U 1998 bagno (0,38) oddz. 362Am świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 112 U 1998 podmokła ł ąka (1,42) oddz. 362An świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 113 U 1998 rozlewisko (1,99) oddz. 362Ap świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 114 U 1998 oddz. 121Ac świdwi ński (1,16) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 115 U 1998 oddz. 386g świdwi ński (0,71) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 116 U 1998 oddz. 386i świdwi ński (0,80) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 117 U 1998 bagno (0,36) oddz. 390b świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 118 U 1998 bagno (0,60) oddz. 385g świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 119 U 1998 bagno zadrzewione (1,32) oddz. 369b świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 120 U 1998 oddz. 377f świdwi ński (0,81) bagno, miejsce bytowania pta- Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 121 U 1998 ków brodz ących i jastrz ębiowa- oddz. 365g świdwi ński tych (8,05) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 122 U 1998 bagno (0,28) oddz. 370c świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 123 U 1998 bagno (1,79) oddz. 370d świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 124 U 1998 bagno (2,99) oddz. 363k świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 125 U 1998 bagno, torfowisko (4,19) oddz. 363b świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 126 U 1998 bagno (0,70) oddz. 311g świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 127 U 1998 oddz. 183Bh świdwi ński (0,78) Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 128 U 1998 bagno (0,86) oddz. 329d świdwi ński Le śnictwo Barwice bagno poro śni ęte krzewami 129 U Borz ęcino 2001 szczecinecki (0,64) oddz. 310f

37 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Barwice 130 U Borz ęcino 2001 bagno , torfowisko (2,26) szczecinecki oddz. 319d Le śnictwo Barwice 131 U Borz ęcino 2001 bagno zakrzewione (0,76) szczecinecki oddz. 327i Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 132 U 1998 bagno (0,90) oddz. 328b świdwi ński Le śnictwo Barwice bagno poro śni ęte krzewami 133 U Borz ęcino 2001 szczecinecki (0,84) oddz. 326k Le śnictwo Barwice 134 U Borz ęcino 2001 bagno, torfowisko (4,33) szczecinecki oddz. 317c Le śnictwo Połczyn Zdrój 135 U Ogrodno 1998 bagno (0,57) świdwi ński oddz. 139k Le śnictwo Połczyn Zdrój 136 U Ogrodno 1998 bagno (0,60) świdwi ński oddz. 131f Le śnictwo Połczyn Zdrój 137 U Ogrodno 1998 bagno (0,88) świdwi ński oddz. 125a Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 138 U 1998 bagno (0,49) oddz. 123g świdwi ński Le śnictwo Bu ślary Połczyn Zdrój 139 U 1998 bagno (0,57) oddz. 123i świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 140 U 1998 bagno zakrzewione (1,25) oddz. 390f świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 141 U 1998 bagno zakrzewione (0,59) oddz. 390h świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 142 U 1998 bagno (1,20) oddz. 390i świdwi ński Le śnictwo Kołacz Połczyn Zdrój 143 U 1998 bagno (0,80) oddz. 390l świdwi ński Le śnictwo Połczyn Zdrój 144 U Popielewo 1998 bagno (0,76) świdwi ński oddz. 143c Le śnictwo Połczyn Zdrój 145 U Popielewo 1998 bagno zakrzewione (0,97) świdwi ński oddz. 143f Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 146 U 1998 bagno (1,97) oddz. 226o świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 147 U 1998 bagno (1,91) oddz. 225w świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 148 U 1998 bagno, torfowisko (5,41) oddz. 226j świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 149 U 1998 bagno (3,21) oddz. 225o świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 150 U 1998 bagno (1,40) oddz. 225l świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 151 U 1998 bagno zakrzewione (1,26) oddz. 221c świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 152 U 1998 bagno (1,22) oddz. 222a świdwi ński Leśnictwo Bobry Barwice 153 U 2001 bagno (0,68) oddz. 206i szczecinecki

38 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Bobry Barwice 154 U 2001 bagno (0,88) oddz. 189f szczecinecki Le śnictwo Połczyn Zdrój 155 U Ogrodno 1998 bagno (0,90) świdwi ński oddz. 157c Le śnictwo Połczyn Zdrój 156 U Ogrodno 1998 bagno (0,84) świdwi ński oddz. 158c Le śnictwo Połczyn Zdrój 157 U Ogrodno 1998 bagno (0,88) świdwi ński oddz. 165d Le śnictwo Połczyn Zdrój 158 U Ogrodno 1998 bagno (0,62) świdwi ński oddz. 173k Le śnictwo Połczyn Zdrój 159 U Ogrodno 1998 bagno, torfowisko (1,55) świdwi ński oddz. 175g Le śnictwo Połczyn Zdrój 160 U Ogrodno 1998 bagno (1,10) świdwi ński oddz. 160d Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 161 U 1998 oddz. 263n świdwi ński (0,88) Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 162 U 1998 bagno (0,56) oddz. 282g świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 163 U 1998 bagno (2,90) oddz. 281m świdwi ński Le śnictwo Bobry Połczyn Zdrój 164 U 1998 bagno (0,73) oddz. 279h świdwi ński Le śnictwo Połczyn Zdrój 165 U Ogrodno 1998 bagno (0,70) świdwi ński oddz. 177i Le śnictwo Połczyn Zdrój 166 U Popielewo 1998 bagno (0,62) świdwi ński oddz. 356k Le śnictwo Połczyn Zdrój 167 U Popielewo 1998 bagno (0,70) świdwi ński oddz. 356m Le śnictwo Połczyn Zdrój 168 U Popielewo 1998 bagno (0,80) świdwi ński oddz. 356w Le śnictwo Połczyn Zdrój 169 U Popielewo 1998 bagno, Ŝurawie (1,19) świdwi ński oddz. 356Am Le śnictwo Połczyn Zdrój 170 U Popielewo 1998 bagno zakrzewione (0,63) świdwi ński oddz. 356Ap Le śnictwo Połczyn Zdrój 171 U Popielewo 1998 bagno (1,07) świdwi ński oddz. 361f Le śnictwo Połczyn Zdrój 172 U Popielewo 1998 bagno (2,27) świdwi ński oddz. 361j Le śnictwo Połczyn Zdrój 173 U Popielewo 1998 bagno (1,66) świdwi ński oddz. 355l Le śnictwo Połczyn Zdrój 174 U Popielewo 1998 bagno (0,57) świdwi ński oddz. 364b

39 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Połczyn Zdrój 175 U Popielewo 1998 bagno (0,78) świdwi ński oddz. 364d Le śnictwo Połczyn Zdrój 176 U Popielewo 1998 bagno (0,78) świdwi ński oddz. 365a Le śnictwo Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 177 U Popielewo 1998 świdwi ński (1,55) oddz. 366d Le śnictwo Połczyn Zdrój teren poro śni ęty krzewami 178 U Popielewo 1998 świdwi ński (0,40) oddz. 356Bd Le śnictwo Popiele- Połczyn Zdrój 179 U wo 1998 bagno, Ŝurawie (0,77) świdwi ński oddz. 357f Le śnictwo Połczyn Zdrój 180 U Popielewo 1998 bagno (1,49) świdwi ński oddz. 358c Le śnictwo Połczyn Zdrój bagno poro śni ęte krzewami 181 U Popielewo 1998 świdwi ński (0,44) oddz. 358g Le śnictwo Połczyn Zdrój 182 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,50) świdwi ński oddz. 449Ad Le śnictwo Połczyn Zdrój 183 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,50) świdwi ński oddz. 449Af Le śnictwo Ostrowice bagno poro śni ęte krzewami 184 U Smołdzi ęcino 1998 drawski (0,81) oddz. 450m Le śnictwo Połczyn Zdrój 185 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,55) świdwi ński oddz. 453c Le śnictwo Połczyn Zdrój 186 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,76) świdwi ński oddz. 453i Le śnictwo Połczyn Zdrój 187 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,67) świdwi ński oddz. 455d Le śnictwo Połczyn Zdrój 188 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (2,26) świdwi ński oddz. 454g Le śnictwo Połczyn Zdrój 189 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,69) świdwi ński oddz. 456f Le śnictwo Połczyn Zdrój 190 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (1,38) świdwi ński oddz. 448Ag Le śnictwo Połczyn Zdrój bagno, wyst ępuje bagno zwy- 191 U Smołdzi ęcino 1998 świdwi ński czajne (1,12) oddz. 449Aj Le śnictwo Połczyn Zdrój 192 U Smołdzi ęcino 1998 bagno (0,28) świdwi ński oddz. 449An Le śnictwo Połczyn Zdrój 193 U Kluczewo 1998 bagno, torfowisko (1,48) świdwi ński oddz. 421h Le śnictwo Czaplinek bagno poro śni ęte krzewami 194 U Kluczewo 1998 drawski (0,64) oddz. 428c

40 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Czaplinek 195 U Kluczewo 1998 bagno (0,78) drawski oddz. 429b Le śnictwo Czaplinek 196 U Kluczewo 1998 zabagniona ł ąka (1,41) drawski oddz. 429f Le śnictwo Czaplinek 197 U Kluczewo 1998 zabagniona ł ąka (1,53) drawski oddz. 429g Le śnictwo Czaplinek 198 U Kluczewo 1998 bagno (2,81) drawski oddz. 438j Le śnictwo Czaplinek 199 U Kluczewo 1998 dawne bagno (2,16) drawski oddz. 437n Le śnictwo Czaplinek 200 U Kluczewo 1998 bagno (1,0) drawski oddz. 437Al Le śnictwo Czaplinek bagno poro śni ęte krzewami 201 U Kluczewo 1998 drawski (0,48) oddz. 408g Le śnictwo Czaplinek bagno poro śni ęte krzewami 202 U Kluczewo 1998 drawski (0,68) oddz. 409g Le śnictwo Czaplinek 203 U Kluczewo 1998 bagno (1,05) drawski oddz. 423i Le śnictwo Czaplinek 204 U Kluczewo 1998 bagno (0,76) drawski oddz. 421h Le śnictwo Czaplinek 205 U Kluczewo 1998 zabagniona ł ąka (1,03) drawski oddz. 431b Le śnictwo Czaplinek bagno porośni ęte krzewami 206 U Kluczewo 1998 drawski (0,86) oddz. 432c Le śnictwo Barwice 207 U Misiołki 2001 bagno (0,51) szczecinecki oddz. 405f

Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 5 – * – projektowany Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: T – torfowiskowy, L – le śny, K – krajobrazowy, Gl – glebowy – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej – rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Na uwag ę zasługuj ą u Ŝytki ekologiczne poło Ŝone w Nadle śnictwie Połczyn. S ą to przede wszystkim bagna o powierzchni do 10,97 ha. Za u Ŝytki ekologiczne zostały uznane małe obszary o znaczeniu ogólnoprzyrodniczym, odznaczaj ące si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą, b ę- dące siedliskiem unikalnych gatunków ro ślin i zwierz ąt (Fijałkowski i in., 1994). Wa Ŝnym elementem środowiska przyrodniczego s ą równie Ŝ gleby wysokich klas boni- tacyjnych IIIa, IIIb i IVa. Ponad 60% stanowi ą gleby klasy IVa. W obr ębie gleb chronionych wyst ępuj ą gleby zaliczane do kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego oraz kompleksu pszennego dobrego. Na całym obszarze wyst ępuj ą mozaikowato gleby brunatne oraz bielicowe i pseudo-

41 bielicowe. W warstwie powierzchniowej wykazuj ą skład granulometryczny piasków glinia- stych mocnych, czasami pylastych, pod ścielonych glinami lekkimi. W obr ębie u Ŝytków zie- lonych zdecydowanie przewa Ŝaj ą gleby torfowe i murszowo-torfowe. Niewielk ą powierzch- ni ę zajmuj ą gleby mułowo-torfowe oraz gleby murszowo-mineralne i murszowate. Lasy zajmuj ą około 35% powierzchni arkusza. Wyst ępuje w nich unikalna fauna i flora. Są to lasy: rezerwatowe, ochronne i gospodarcze, w których dominuje sosna. W koncepcji przyj ętej w Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET centraln ą i południową cz ęść obszaru zajmuje mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy – Pojezierza Drawskiego (6M), a fragment północno-wschodni krajowy korytarz ekologiczny – Pars ęty (4k) (Liro, red., 1998, fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Połczyn Zdrój na tle systemów ECONET (Liro red., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 6 M – Pojezierza Drawskie- go, 9 M – Pojezierza Kaszubskiego; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i na- zwa: 5 m – Pojezierza Szczecineckiego; 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 4 k – Pars ęty, 15 k – Piławy

Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą Natura 2000 stanowi sie ć obszarów chronionych na tere- nie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ę-

42 dem przyrodniczym i zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obszary specjalnej ochrony ptaków zostały prawnie zatwierdzone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku ze zmianami 5 wrze śnia 2007 roku i 27 pa ździernika 2008 roku. Informacj ę na ich temat mo Ŝna zaczerpn ąć ze strony internetowej Ministerstwa Środowiska http://www.mos.gov.pl/natura2000 . W granicach arkusza Połczyn Zdrój znajduje si ę fragment specjalnego obszaru ochrony siedlisk Dorzecze Pars ęty, obejmuj ącego dolin ę Pars ęty od źródeł koło Pars ęcka do strefy uj ściowej w Kołobrzegu (tab. 5). Na terenie arkusza w obr ębie tego obszaru znajduj ą si ę doli- na D ębnicy, cz ęś ciowo Wogry oraz wzgórza na zachód od Bu ślar. Pars ęta i jej dopływy po- siadaj ą najlepsze w Polsce, a mo Ŝe w Europie, warunki dla tarła łososi, co zapewnia zacho- wanie naturalnej populacji tego gatunku w kraju. Naturalny charakter rzeki i jej dopływów zapewnia ponadto dobre warunki tarła dla innych ryb łososiowatych: troci w ędrownej, pstr ąga potokowego i lipienia. Obecne tu s ą równie Ŝ inne gatunki ryb cennych przyrodniczo i gospo- darczo: liczna populacja strzebli potokowej, w ęgorza pochodzenia naturalnego, który dociera do Pars ęty z odległych atlantyckich miejsc rozrodu. Ponadto jest to wa Ŝny obszar dla zimo- wania ptaków wodno-błotnych na Pomorzu. Tabela 5 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000

Nazwa Poło Ŝenie administracyjne obszaru Poło Ŝenie centralne- Powierzch obszaru w granicach arkusza Typ Kod go punktu obszaru nia obsza- Kod Lp. i symbol obszaru obszaru ru (ha) NUTS Wojewódz- oznaczenia Długo ść Szero- Powiat Gmina two na mapie geogr. ko ść 1 2 3 4 5 ge o 6gr. 7 8 9 10 11 Dorzecze świdwi ński, Połczyn PLH 16°03’44’’ 53°56’44’’ zachodnio- 1 K Pars ęty 27 710,43 PL0G2 białogardz- Zdrój, 320007 N E pomorskie S ki Tychowo Tychowo, świdwi ński, Ostoja Połczyn PLB 16°08’03’’ 53°35’26’’ zachodnio- białogardz- 2 F Drawska 139 754,52 PL0G2 Zdrój, 320019 N E pomorskie ki, P Czaplinek, drawski Ostrowice Jeziora Połczyn PLH320 Czaplinec- 16°11’45’’ 53°36’35’’ zachodnio- świdwi ński, Zdrój, 3 I 31 949,3 PL0G2 039 kie N E pomorskie drawski Czaplinek, S Ostrowice Kolumna 2: K – obszar cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z obszarem specjalnej ochrony ptaków (OSO), F – obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO, I- SOO zawieraj ący w sobie wydzielony OSO Kolumna 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk, P – obszar specjalnej ochrony ptaków

Zachodnia i południowa cz ęść arkusza obejmuje fragment specjalnego obszaru ochrony ptaków (OSO) Ostoja Drawska. Stanowi on bardzo wa Ŝne miejsce dla kilku gatunków pta-

43 ków drapie Ŝnych. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy Ŝej 3% populacji krajowej pucha- cza oraz co najmniej 1% populacji bielika, błotniaka stawowego bociana czarnego, kani czar- nej, kani rudej, orlika krzykliwego, trzmielojada, czapli siwej, g ągoła. W stosunkowo du Ŝym zagęszczeniu wyst ępuje b ąk i bocian biały. W południowej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę dwa fragmenty specjalnego obszaru ochrony siedlisk Jeziora Czaplineckie. Obszar obejmuje najcenniejszy przyrodniczo i krajobrazowo fragment Pojezierza Drawskiego. Na jego terenie zlokalizowanych jest 47 jezior (zajmuj ą- cych ok. 10% pow. terenu), reprezentuj ących wi ększo ść wyró Ŝnianych w Polsce typów jezior. Najwi ększ ą rzek ą obszaru jest Drawa. Wraz z dopływami odgrywa ona bardzo wa Ŝną rol ę łącznika mi ędzy obszarami koncentracji cennej flory w urozmaiconym krajobrazie polodow- cowym. Jej źródła znajduj ą si ę na terenie arkusza Połczyn Zdrój, w rezerwacie Dolina Pi ęciu Jezior. Wody tych jezior s ą zasobne w wap ń, na dnie zbiorników odkłada si ę kreda jeziorna, która pod ściela zl ądowiałe odcinki doliny mi ędzy kolejnymi jeziorami. Dna jezior poro śni ęte są przez ł ąki ramienicowe. Do bardzo warto ściowych zbiorowisk nale Ŝą równie Ŝ torfowiska, szczególnie wysokie, wyst ępuj ące na wododziałach oraz torfowiska przej ściowe. Obszar cha- rakteryzuje si ę bogactwem i ró Ŝnorodno ści ą flory i fauny. Na jego terenie wyst ępuje blisko 750 gatunków ro ślin naczyniowych, spo śród których 28 obj ętych jest całkowit ą ochron ą ga- tunkow ą, a 14 ochron ą cz ęś ciow ą. Spotyka si ę tu gatunki charakterystyczne dla ro ślinno ści atlantyckiej, arktycznej, borealnej, górskiej oraz ciepłolubne. Bardzo bogata jest te Ŝ flora mchów, reprezentowana a Ŝ przez 274 gatunki, z których 30 uznano za zagro Ŝone w Polsce.

XII. Zabytki kultury

Do najstarszych zabytków znajduj ących si ę w granicach arkusza Połczyn Zdrój nale Ŝą stanowiska archeologiczne pochodz ące z epoki kamiennej. W wykazie najcenniejszych sta- nowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z omawianego obszaru znajduj ą si ę grodziska zachowane w: Ostrym Bardzie, Bu ślarach, Połczynie Zdroju i Popielewie. Pocho- dz ą one z wczesnego i pó źnego okresu średniowiecza. Na mapie zaznaczono równie Ŝ stano- wiska archeologiczne o du Ŝej warto ści poznawczej. Naniesiono je na podstawie map stano- wisk archeologicznych opracowanych przez pracowników Wojewódzkiego Oddziału Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Szczecinie i Koszalinie. Reprezentuj ą one odcinek czasu od epoki ka- mienia do okresu nowo Ŝytnego. W centralnej cz ęś ci arkusza znajduje si ę miasto Połczyn Zdrój z zabytkowym śródmie- ściem, wzmiankowane jako słowia ńska osada Palupe w VI i VII wieku, której nadano prawa miejskie w 1335 r. Od XVI wieku miasto nale Ŝało do rodu Wedlów. Kolejnymi właścicielami

44 Połczyna byli Manteufflowie, którzy rozbudowali zamek oraz zało Ŝyli huty szkła w Lipie, Kłokowie i Kłokówku. Najstarszym zabytkiem miasta jest zamek stra Ŝniczy z 1290 roku. Znajduje si ę tutaj zabytkowy ko ściół gotycki NMP z 1341 r., przebudowany w XIX w. Szczególnie cenny jest ołtarz główny, wykonany z drewna około XIX w. oraz neogotycka ambona i barokowa chrzcielnica. We wn ętrzu ko ścioła znajduje si ę równie Ŝ renesansowa, Ŝelazna płyta nagrobna Erazma Manteuffla. Do rejestru zabytków wpisano równie Ŝ neoklasy- cystyczną kamieniczk ę wraz z oficynami oraz budynek młyna wodnego z zachowanymi ele- mentami nap ędzaj ącymi urz ądzenia mły ńskie jak równie Ŝ zespół budynków browaru. W Po- łczynie Zdroju na szczególn ą uwag ę zasługuje rozległy park z wpływami stylu włoskiego zało Ŝony w pierwszej połowie XIX, w którym zlokalizowana jest wi ększo ść obiektów uzdro- wiskowych. W granicach arkusza Połczyn Zdrój ochron ą konserwatorsk ą obj ęte jest wiele parków pałacowych i dworskich o powierzchniach do 30 ha. Pochodz ą one z XIX i XX wieku. Nale Ŝą do nich parki w miejscowo ściach: Brusno, Bu ślary, Dobino, Kłokowo, Kocury, Kołacz, No- we Ludzicko, Ogartowo, Popielewko, Popielewo, Kłodzino, Ostrow ąs, Toporzyk, Wardy ń Dolny. Na uwag ę zasługuje zespół pałacowo-parkowy w Gawro ńcu, gdzie elementy regularne w postaci alei drzew ł ącz ą si ę ze swobodnymi klombami rozlokowanymi w śród ł ąk. Atrak- cyjno ść parku podnosi jego malownicze poło Ŝenie nad jeziorem Gawro ńczym. Neobarokowy pałac pochodzi z XIX wieku. Zabytki architektury dworsko-pałacowej znajdują si ę równie Ŝ w miejscowo ściach: Bu ślary, Kocury, Kłodzino, Ostrow ąs. W gminie Połczyn Zdrój znajduj ą si ę obiekty sakralne: ko ściół Matki Boskiej Ró Ŝańcowej w Popielewie, ko ściół klasycystyczny św. Teresy z 1828 r. w kształcie rotundy w Gawro ńcu, ko ściół filialny św. Karola Boromeusza w Kołaczu, ko ściół WNMP w Toporzyku, ko ściół w Bu ślarach. W Ostrym Bardzie znajduje si ę ko ściół filialny z barokowym ołtarzem z po- cz ątku XVIII wieku, ambon ą oraz ławk ą kolatorsk ą z ko ńca XVII i XVIII wieku.

XIII. Podsumowanie

Najwi ększym bogactwem naturalnym obszaru obj ętego arkuszem Połczyn Zdrój s ą wo- dy lecznicze i borowina wykorzystywane w Uzdrowisku Połczyn Zdrój, istniej ącym od XVII wieku jak równie Ŝ walory przyrodnicze Drawskiego Parku Krajobrazowego, rezerwatów przyrody oraz licznych pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych. Lasy wyst ępuj ące w zwartych kompleksach zajmuj ą około połow ę omawianego terenu. S ą to przede wszystkim bory sosnowe z nieznacznym udziałem świerku i buku.

45 Omawiany obszar le Ŝy w granicach trzech obszarów Natura 2000. W centralnej cz ęś ci terenu znajduje si ę fragment obszaru specjalnej ochrony siedlisk Dorzecze Pars ęty. Pars ęta i jej dopływy posiadaj ą najlepsze w Polsce warunki dla tarła łososi oraz innych ryb łososio- watych takich jak troci w ędrownej, pstr ąga potokowego i lipienia. Zachodnia i południowa cz ęść arkusza to fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO) Ostoja Drawska. W po- łudniowej cz ęś ci terenu znajduj ą si ę dwa fragmenty obszaru specjalnej ochrony siedlisk Je- ziora Czaplineckie. Jest to najcenniejszy przyrodniczo i krajobrazowo fragment Pojezierza Drawskiego, na którym zlokalizowanych jest 47 jezior reprezentuj ących wi ększo ść wyró Ŝnia- nych w Polsce typów jezior. Na omawianym terenie udokumentowano dwa zło Ŝa piasku oraz jedno zło Ŝe torfu (bo- rowiny). Eksploatowane s ą zło Ŝa kruszywa „Ostrow ąs” i „Kołacz” o znaczeniu lokalnym. W najbli Ŝszym czasie nie planuje si ę eksploatacji zło Ŝa borowiny „Dziwogóra”. Istniej ą mo Ŝ- liwo ści udokumentowania nowych złó Ŝ. Wyznaczono tu cztery obszary perspektywiczny kru- szywa naturalnego oraz trzy obszary perspektywiczne torfów. W ramach monitoringu diagnostycznego badana jest jako ść wód rzek Dębnica i Wogra. Prowadz ą one wody IV klasy jako ści. Wody w jeziorach Krzywe, Kr ąg, Długie i Małe w re- zerwacie Dolina Pi ęciu Jezior zakwalifikowano do II klasy czysto ści, a wody jeziora Gł ębo- kiego do klasy III. Wody pitne ujmowane s ą głównie z utworów czwartorz ędowych. Jako ść wód podziem- nych na ogół jest dobra. Ze wzgl ędu na przekroczenia dopuszczalnych dla wód pitnych st ęŜ eń Ŝelaza i manganu wymagaj ą jedynie prostego uzdatniania. Na terenie obj ętym arkuszem Połczyn Zdrój wytypowano obszary predysponowane do ewentualnego składowania odpadów oboj ętnych. Wyznaczono je w granicach kartograficznych powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich, na terenie gminy R ąbino. Na terenie gminy Połczyn Zdrój nie powinno si ę składowa ć odpadów komunalnych ze wzgl ędu na jej status prawny (gmina uzdrowiskowa). Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo- średnim s ąsiedztwie otworów odwierconych w rejonie Starego Ludzicka w gminie R ąbino, gdzie wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo ściach 16,5–23,5 m. Konieczne s ą badania geologiczne, które pozwol ą na okre ślenie rozprzestrzenienia, wykształcenia litologicznego i mi ąŜ szo ści glin. Uwarunkowania hydrogeologiczne obszarów wyznaczonych do składowania odpadów są korzystne dla inwestycji tego typu. Główne u Ŝytkowe poziomy wodono śne zalegaj ą na gł ęboko ściach 50–100 m i 100–150 m, s ą dobrze izolowane od zanieczyszczeń powierzch-

46 niowych pakietami osadów słaboprzepuszczalnych. Stopie ń zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych jest bardzo niski i niski. Wyrobiska eksploatowanych złó Ŝ oraz niewielkie punkty eksploatacji kruszyw na po- trzeby lokalne znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wyłączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mogą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. W granicach arkusza warunki budowlane s ą dobre z wyj ątkiem dolin rzek, obni Ŝeń te- renowych oraz stref kraw ędziowych dolin i zboczy, gdzie spadki terenu przekraczaj ą 12%. Omawiany teren jest bogaty w zabytki kultury zlokalizowane głównie w Połczynie Zdroju oraz parki podworskie, zespoły pałacowe i dwory z XIX i XX wieku oraz XVI–XIX- wieczne zabytki sakralne. Walory uzdrowiskowe, przyrodnicze i liczne, cenne zabytki stwarzaj ą mo Ŝliwo ść roz- wijania na tych terenach turystyki.

XIV. Literatura

BAŁAJ G., 1978 – Zestawienie wyników z bada ń geologiczno-poszukiwawczych z terenu RDP Białogard, woj. koszali ńskie. Arch. Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszał- kowskiego Delegatura w Koszalinie. BAŁAJ G.,1994 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ostrow ąs”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

BAŁAJ G.,1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa natural- nego „KOŁACZ”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BARTNIK E., 1963 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem mineralnym w rejonie Kołacza. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIJAŁKOWSKI A., GUTOWSKA E., KARNECKI R., WESOŁOWSKI S., 1994 – Drawski Park Krajobrazowy. Zarz ąd Drawskiego Parku Krajobrazowego. Złocieniec. FUSZARA P., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Połczyn Zdrój (158). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYLONG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód pod- ziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

47 http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/ strona Ministerstwa Środowiska dotycz ąca obsza- rów Natura 2000. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziem- nych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo – Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. red, 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska, Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MAKSIAK S., MRÓZ W., 1976 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Szcze- cinek, A – Mapa utworów powierzchniowych. Wyd. Geol. Warszawa. MAKSIAK S., MRÓZ W., NOSEK M., 1978 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek. Wyd. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOJSKI E. J., (red.), 1978 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Szczecinek. Wyd. Geol. Warszawa. NOWAK A., 1972 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych za kruszywem natu- ralnym, wykonanych w pow. Świdwin, woj. koszali ńskie miejscowo ści: Ogartowo, Stare Ludzicko, Cieszeniewo, Kluczkowo, Sława, Bystrzyno, Łab ędzie. Arch. Za- chodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego Delegatura w Koszalinie. NOWOTKA B., GIZARA D., 1975 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego i prac penetra- cyjnych za kruszywem naturalnym w zachodniej cz ęś ci województwa koszali ńskie- go. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfów w Pol- sce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnie- niem wymogów zwi ązanych z ochron ą oraz kształtowaniem środowiska. Inst. Melio- racji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B., (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

48 PTAK B., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Połczyn Zdrój. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2007. Bibliote- ka Monitoringu Środowiska, Szczecin, 2008. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Szczecin, 2007. ROSI ŃSKA-WILCZEK G., 1994 – Aneks do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód leczniczych uj ętych odwiertem „Połczyn IG-1” w Połczynie Zdroju. Arch. Zachod- niopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego Delegatura w Koszalinie. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜeń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. . ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód Dziennik Ustaw nr 32, poz. 284 z dnia 1 marca 2004 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjal- nej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 229, poz. 2313 z dnia 21 pa ź- dziernika 2004 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 5 wrze śnia 2007 r. zmieniaj ące rozporz ą- dzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 179, poz. 1275 z dnia 28 wrze śnia 2007 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 27 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozpo- rz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw nr 198, poz. 1226 z dnia 6 listopada 2008 r. SOKOŁOWSKI A., SZYMAK M., 1983 – Dokumentacja geologiczna w kat. B zło Ŝa torfu leczniczego (borowiny) „Dziwogóra”. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

49 STACHY J., (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wyd. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity). Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. USTAWA o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych z dnia 28 lipca 2005 r. Dziennik Ustaw nr 167, poz. 1339 z dnia 1 wrze śnia 2005 r.

50