Ribes Spp.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE FARKLI DİKİM SİSTEMLERİNİN VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİLERİ

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

FRENKÜZÜMÜ (Ribes spp.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE FARKLI DİKİM SİSTEMLERİNİN VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİLERİ

Volkan OKATAN

Danışman Prof. Dr. Mehmet Atilla AŞKIN

DOKTORA TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ISPARTA - 2016

TAAHHÜTNAME

Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim.

Volkan OKATAN

İÇİNDEKİLER

Sayfa İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………...... i ÖZET……………………………………………………………………...... iii ABSTRACT……………………………………………………………………...... iv TEŞEKKÜR……………………………………………………………………...... v ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………………………...... vi ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………………………...... vii KISALTMALAR……………………………………………………………………...... xi 1. GİRİŞ ……………………………………………………………………...... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ ……………………………………………………………………...... 9 3. MATERYAL ve YÖNTEM …………………………………………………………………… 33 3.1. Materyal ……………………………………………………………………...... 33 3.1.1.Deneme Alanı ……………………………………………………………………... 33 3.1.1.1. Coğrafi Konum ………………………………………………………………… 33 3.1.1.2. Toprak Özellikleri ………………………………………………………...... 33 3.1.1.3. İklim Özellikleri …………………………………………………………...... 35 3.1.2.Bitkisel Materyal …………………………………………………………………. 35 3.2. Yöntem ……………………………………………………………………………………….... 37 3.2.1. Deneme Deseni ………………………………………………………………….. 37 3.2.2. Denemenin Kurulması ve Yürütülmesi ……………………………...... 37 3.2.3. Örneklerin Analize Hazırlanması ……………………………...... 40 3.2.4. Araştırmada İncelenen Özellikler ……………………………...... 40 3.2.4.1. Fenolojik Özelliklerin Belirlenmesi ……………………………...... 40 3.2.4.1.1. Tomurcuk Patlaması ……………………………...... 41 3.2.4.1.2. İlk Çiçeklenme Tarihleri ……………………...... 41 3.2.4.1.3. Tam Çiçeklenme Tarihleri ……………………...... 41 3.2.4.1.4. Meyvede Ben Düşme Tarihleri ……………………...... 41 3.2.4.1.5. İlk Hasat Tarihleri ……………………...... 41 3.2.4.1.6. Son Hasat Tarihleri ……………………...... 41 3.2.4.2. Bitkisel Özellikler ……………………...... 41 3.2.4.2.1. Sürgün Çapı (mm) ……………………...... 42 3.2.4.2.2. Sürgün Boyu (cm) ……………………...... 42 3.2.4.3. Pomolojik Özelliklerin Belirlenmesi ……………………...... 42 3.2.4.3.1. Salkım Sayısı ve Salkımda Tane Sayısı ……………………...... 43 3.2.4.3.2. Salkım Uzunluğu (mm) ……………………...... 43 3.2.4.3.3. Meyve Ağırlığı (g) ……………………...... 43 3.2.4.3.4. Meyve Eni ve Boyu (mm) ……………………...... 44 3.2.4.3.5. Bitki Başına Verim (g) ……………………...... 44 3.2.4.4. Kimyasal Özelliklerin Belirlenmesi ……………………...... 44 3.2.4.4.1. Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM) ……………………...... 44 3.2.4.4.2. pH ……………………...... …………...... 44 3.3.4.4.3. Titre Edilebilir Asit Miktarı……………………...... 44

3.3.4.5. Fitokimyasal Özelliklerin Belirlenmesi ……………………...... 45 3.2.4.5.1. C Vitamini Tayini ……………………...... 46 3.2.4.5.2. Toplam Fenolik Madde Tayini ...... 46 3.2.4.5.3. Toplam Antosiyanin Tayini ...... 46 3.2.4.5.4. Serbest Radikalleri Yakalama (DPPH) Aktivitesi 47 Belirlenmesi ...... 3.2.5. İstatistik Metodu …...... ………………………...... 47 4. ARAŞTIRMA BULGULARI …...... ………………………...... 49 4.1. Fenolojik Özellikler …...... ………………………...... 49 4.1.1. Tomurcuk Patlama Tarihleri …...... ………………………...... 49 4.1.2. İlk Çiçeklenme Tarihleri …...... ………………………...... 49 4.1.3. Tam Çiçeklenme Tarihleri …...... ………………………...... 50 4.1.4. Meyvede Ben Düşme Tarihleri …...... ………………………...... 51 4.1.5. İlk hasat tarihleri …...... ………………………...... 52 4.1.6. Son Hasat Tarihleri …...... ………………………...... 53 4.2. Bitkisel Özellikler …...... ………………………...... 54 4.2.1. Sürgün Çapı (mm) …...... ………………………...... 54 4.2.2. Sürgün Boyu (cm) …...... ………………………...... 61 4.3. Pomolojik Özellikler …...... ………………………...... 68 4.3.1. Salkım Sayısı (adet) …...... ………………………...... 68 4.3.2. Salkımda Meyve Adeti …...... ………………………...... 75 4.3.3. Salkım Uzunluğu (mm) …...... ………………………...... 84 4.3.4. Meyve Ağırlığı …...... ………………………...... 92 4.3.5. Meyve Eni (mm) …...... ………………………...... 101 4.3.6. Meyve Boyu (mm) …...... ………………………...... 109 4.3.7. Bitki Başına Verim (g) …...... ………………………...... 116 4.4. Kimyasal Özellikler …...... ………………………...... 122 4.4.1. Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM) …...... ………………………. 122 4.4.2. pH …...... ………………………...... …...... ……… 130 4.4.3. Titre Edilebilir Asit (%)…...... ………………………...... 136 4.5. Fitokimyasal Özellikler ……………………………………………………………… 143 4.5.1. C Vitamini (mg/100ml) …...... ………………………...... 143 4.5.2. Toplam Fenolik Madde (µg GAE/g ta) …………………...... 153 4.5.3. Toplam Antosiyanin Miktarı (µg siy-3-glk/g) …………………...... 161 4.5.4. Serbest Radikalleri Yakalama (DPPH) Aktivitesi (%)………...... 169 5. SONUÇ VE ÖNERİLER………...... ………...... ………...... ………...... ………...... 176 6.KAYNAKLAR ……...... ………...... ………...... ………...... ………...... ………...... 179 6.1. İnternet Kaynakları ……………………………..…………………………………… 188 ÖZGEÇMİŞ ………...... ………...... ………...... ………...... ………...... ………...... …… 189

ÖZET

Doktora Tezi

FRENKÜZÜMÜ (Ribes spp.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE FARKLI DİKİM SİSTEMLERİNİN VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİLERİ

Volkan OKATAN

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Mehmet Atilla AŞKIN

Bu çalışmada iki farklı frenküzümü (Rosenthal, Red Lake) çeşidinin farklı sıra üzeri mesafeleri, farklı dal sayıları ve budama uygulamasının çeşitler açısından verim ve kalite üzerine etkileri incelenmiştir. Bu amaçla üç yıl süresince (2014– 2016) frenküzümlerine üç farklı uygulama yapılmıştır. Farklı sıra üzeri mesafesi olarak 2×1,2 m, 2×1,5 m ve 2×2 m aralıkları uygulanmıştır. Dal sayıları bakımından bitkiler 1 dal, 3 dal ve 5 dal şeklinde düzenlenmiştir. Bu uygulamaların yanı sıra bitkilerin bir bölümüne budama yapılmış diğer bölümüne ise budama yapılmayarak yaşlı sürgünler bırakılmıştır. Araştırmada frenküzümü çeşitlerine ait fidanlar Nisan ayında dikilmiştir. Farklı uygulamalar yapılan parsellerde yetiştirilen frenküzümlerinde fenolojik, pomolojik, kimyasal ve fitokimyasal bazı özellikler araştırılmıştır. Uygulamalar sonucunda bitki başına verim 16,02-1229,9 g arasında bulunmuştur. Elde edilen sonuçlara göre C vitamini miktarı 22,5 -2779,30 mg/100ml arasında, toplam fenolik madde miktarı 5,27-17,17 (µg GAE/g ta), toplam antosiyanin miktarı 61,13-426,61 µg siy-3-glk/g ve serbest radikalleri yakalama (DPPH) aktivitesi 7,57-58,25 % olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Frenküzümü, rosenthal, red lake, dpph, fenolik, antosiyanin

2016, 192 sayfa

iii

ABSTRACT

Ph.D. Thesis

THE EFFECTS OF DIFFERENT GROWING SYSTEMS ON THE YIELD AND QUALITY OF CURRANT CULTIVATION

Volkan OKATAN

Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Horticulture

Supervisor: Prof. Dr. Mehmet Atilla AŞKIN

In this study, two different currants (Rosenthal, Red Lake) row spacing of different types, different number of branches and pruning practices in terms of their effects on yield and quality varieties were investigated. For this purpose, three different applications to currant varieties were performed during the three-year period (2014-2016). Three different distance over spacings were used as 2×1.2 m, 2×1.5 m and 2×2 m. The number of branches of plants were arranged in 1, 3 and 5 branches. Apart from this applications, the pruning was performed in some parts of plants by withholding some portions without pruning and leaving the old shoots. Currant seedlings of the cultivars were planted in April. Chemical and phytochemicals phenological, pomological, some properties have been investigated in blackcurrant fruit grown plots where different applications were applied. As a result of applications, yield per plant were found be between 16.02 and 1229.9 g. According to the results obtained amount of vitamin C was between 22.5 and 2779.30 mg/100ml. The amount of total phenolics ranged from 5.27 to 17.17 (mg GAE / g t), the total amount of anthocyanin ranged from 61.13 to 426.61 µg siy-3-glk/g and capturing free radicals (DPPH) activity was determined as 7.57 to 58.25%.

Keywords: Currant, rosenthal, red lake, dpph, phenolics, anthocyanin

2016, 192 pages

TEŞEKKÜR

Bu çalışma konusunun belirlenmesi, araştırmaların yürütülmesi, değerlendirilmesi ve yazım aşamasında beni yönlendiren ve destek olan aynı zamanda akademik-bilimsel hayatımda önemli bir yeri bulunan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Mehmet Atilla AŞKIN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tezimin her aşamasında yardımlarını hiç bir zaman esirgemeyen Yrd.Doç.Dr. Mehmet POLAT, Yrd.Doç.Dr. Sultan Filiz GÜÇLÜ ve Yrd.Doç.Dr. Ayşen Melda ÇOLAK’ a ayrıca denemenin kurulması için arazisini tesis eden Ömür AKAR'a teşekkür ederim.

4510-D1-15 No`lu Proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na teşekkür ederim.

Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

Volkan OKATAN ISPARTA, 2016

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 1.1. Grossulariaceae familyasının dünyadaki yayılışı...... 2 Şekil 3.1. Deneme alanının uydu görünümü...... 33 Şekil 3.2. Deneme alanının genel görünümü...... 34 Şekil 3.3. Red Lake frenküzümü bitkisinin genel görünümü...... 36 Şekil 3.4. Rosenthal frenküzümü bitkisinin genel görünümü...... 37 Şekil 3.5. Tek gövdeli bitki örneği...... 38 Şekil 3.6. Üç gövdeli bitki örneği...... 39 Şekil 3.7. Beş gövdeli bitki örneği...... 39 Şekil 3.8. Red Lake ve Rosenthal çeşitlerine ait meyve örnekleri...... 40 Şekil 3.9. Fiziksel ölçümlere ait laboratuar görüntüsü...... 43 Şekil 3.10. Örneklerin fitokimyasal analiz için hazırlanması...... 45

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge 1.1. Frenküzümüne ait bilimsel sınıflandırma…………………………... 2 Çizelge 1.2. 2010-2013 yılları arasında Dünya’da başlıca frenküzümü 3 yetiştiren ülkeler ve üretim değerleri……………………………………… Çizelge 1.3. Frenküzümlerine ait bazı besin değerleri…………………………… 7 Çizelge 3.1. Toprak analiz sonuçları…………………………………………………….. 34 Çizelge 3.2. Deneme alanına ait ortalama iklim verileri...... ……………….. 35 Çizelge 4.1. Çeşitlere ait tomurcuk patlama tarihleri...... ………………..... 49 Çizelge 4.2. Çeşitlere ait ilk çiçeklenme tarihleri...... ………………...... 50 Çizelge 4.3. Çeşitlere ait tam çiçeklenme tarihleri...... ………………...... 51 Çizelge 4.4. Çeşitlerin meyvelerinde ben düşme tarihleri...... …………… 52 Çizelge 4.5. Çeşitlere ait ilk hasat tarihleri...... ………………...... 52 Çizelge 4.6. Çeşitlere son hasat tarihleri...... ………………...... ……….. 53 Çizelge 4.7. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen sürgünlerin çapları (mm)...... ………………...... ………………...... ………………...... 56 Çizelge 4.8. Sürgün çaplarında çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları...... ………………...... ………………...... ………………...... 57 Çizelge 4.9. Sürgün çaplarında budama uygulamasının Tukey Testi sonuçları...... ………………...... ………………...... ………………...... 58 Çizelge 4.10. Sürgün çaplarında mesafe uygulamasının etkisinin Tukey Testi Sonuçları...... ………………...... ………………...... ………………...... 59 Çizelge 4.11. Sürgün çaplarında dal sayısı uygulamasının etkisinin Tukey Testi Sonuçları...... ………………...... ………………...... ……….... 60 Çizelge 4.12. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen sürgün uzunlukları miktarları...... ……………...... ………………...... …….….. 63 Çizelge 4.13. Sürgün uzunlukları için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları. 64 Çizelge 4.14. Sürgün uzunlukları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………………...... ….. 64 Çizelge 4.15. Sürgün uzunlukları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları. ………………………………………………………………………………...... 65 Çizelge 4.16. Sürgün uzunlukları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. ………………………………………………………………………………...... 67 Çizelge 4.17. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkım sayıları miktarları. ………………………………………………………………………………...... 70 Çizelge 4.18. Salkım sayısı için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 71 Çizelge 4.19. Salkım sayıları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 72 Çizelge 4.20. Salkım sayıları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 73 Çizelge 4.21. Salkım sayıları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 74

vii

Çizelge 4.22. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkımda meyve adeti miktarları…………………………………………………………… 77 Çizelge 4.23. Salkımda meyve adeti için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………….. 78 Çizelge 4.24. Salkımda meyve adeti için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 79 Çizelge 4.25. Salkımda meyve adeti için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 80 Çizelge 4.26. Salkımda meyve adeti için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………….. 82 Çizelge 4.27. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkım uzunluğu miktarları……………………………………………………………….. 85 Çizelge 4.28. Salkım uzunluğu için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 86 Çizelge 4.29. Salkım uzunluğu için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 87 Çizelge 4.30. Salkım uzunluğu için mesafe Uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 88 Çizelge 4.31. Salkım uzunluğu için dal sayısı Uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 90 Çizelge 4.32. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve ağırlığı miktarları………………………………………………………………………………. 94 Çizelge 4.33. Meyve ağırlıkları için Çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi Sonuçları……………………………………………………………………….. 95 Çizelge 4.34. Meyve ağırlıkları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 96 Çizelge 4.35. Meyve ağırlıkları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 97 Çizelge 4.36. Meyve ağırlıkları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 99 Çizelge 4.37. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve eni miktarları………………………………………………………………………………. 103 Çizelge 4.38. Meyve eni için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 104 Çizelge 4.39. Meyve eni için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları… 105 Çizelge 4.40. Meyve eni için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları….. 106 Çizelge 4.41. Meyve eni için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. 108 Çizelge 4.42. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve boy miktarları. 111 Çizelge 4.43. Meyve boyu için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 112 Çizelge 4.44. Meyve boyu için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 112 Çizelge 4.45. Meyve boyu için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.. 113 Çizelge 4.46. Meyve boyu için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 115 Çizelge 4.47. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen toplam verim miktarları……………………………………………………………………………… 118

viii

Çizelge 4.48. Bitki başına verim için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi Sonuçları………………………………………………………………………. 119 Çizelge 4.49. Bitki başına verim için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………...... 119 Çizelge 4.50. Bitki başına verim için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 120 Çizelge 4.51. Bitki başına verim için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları………………………………………………………………………………... 121 Çizelge 4.52. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen SÇKM miktarları………………………………………………………………………………. 124 Çizelge 4.53. SÇKM için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları... 125 Çizelge 4.54. SÇKM için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları……….. 126 Çizelge 4.55. SÇKM için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları………… 127 Çizelge 4.56. SÇKM için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları……... 129 Çizelge 4.57. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen pH miktarları... 132 Çizelge 4.58. pH için çeşitler arsındaki farkın Tukey Testi sonuçları……… 133 Çizelge 4.59. pH için budama Uygulaması Tukey Testi sonuçları…………… 133 Çizelge 4.60. pH için mesafe Uygulaması Tukey Testi sonuçları……………. 134 Çizelge 4.61. pH için dal sayısı Uygulaması Tukey Testi sonuçları…………. 135 Çizelge 4.62. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen titre edilebilir asitlik miktarları……………………………………………………………………. 138 Çizelge 4.63. Titre edilebilir asitlik için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………….. 139 Çizelge 4.64. Titre edilebilir asitlik için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 140 Çizelge 4.65. Titre edilebilir asitlik için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları……………………………………………………………………………….. 141 Çizelge 4.66. Titre edilebilir asitlik için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………… 142 Çizelge 4.67. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen C vitamini miktarları...... 146 Çizelge 4.68. C vitamini için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları...... 147 Çizelge 4.69. C vitamini için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları… 148 Çizelge 4.70. C vitamini için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları….. 149 Çizelge 4.71. C vitamini için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. 151 Çizelge 4.72. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen toplam fenolik madde miktarları. ………………………………………………………………….. 155 Çizelge 4.73. Toplam fenolik madde için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………..……….. 156 Çizelge 4.74. Toplam fenolik madde için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………… 157 Çizelge 4.75. Toplam fenolik madde için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………………… 158 Çizelge 4.76. Toplam fenolik madde için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………… 160 Çizelge 4.77. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen antosiyanin miktarları (mg/100g). ………………………………………………………….. 163

Çizelge 4.78. Toplam antosiyanin için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………… 164 Çizelge 4.79. Toplam antosiyanin için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları. ………………………………………………………………………………. 165 Çizelge 4.80. Toplam antosiyanin için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………………… 166 Çizelge 4.81. Toplam antosiyanin için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları. ……………………………………………………………………………… 168 Çizelge 4.82. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen DPPH miktarları. ……………………………………………………………………………... 171 Çizelge 4.83. DPPH için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları... 172 Çizelge 4.84. DPPH için budama Uygulaması Tukey Testi sonuçları..……... 173 Çizelge 4.85. DPPH için mesafe Uygulaması Tukey Testi sonuçları………… 174 Çizelge 4.85. DPPH için dal sayısı Uygulaması Tukey Testi sonuçları...…… 175

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ dl Desilitre DPPH Radikal süpürücü aktivite

EC50 Etkili konsantrasyon mg Mili gram Fe Demir FRAP Demir indirgeme antioksidan gücü GAE Gallik asit eşdeğiri K Potasyum ml Mililitre Mmhos/cm Elektriksel geçirgenlik birimi m2 Metrekare N Azot NaOH Sodyum hidroksit nm Nanometre ppm Milyonda bir SÇKM Suda çözünür kuru madde TEAC Troloks eşdeğer antioksidan kapasitesi UV Ultraviyole vis Görünür ışık 2,6-D 2,6-Diklorofenolindefenol μ Mikron μg Mikrogram μM Mikro metre μmol Milimol β Beta °C Santigrad derece

1. GİRİŞ

Tarih öncesi zamanlardan itibaren insanoğlu doğada mevcut küçük meyveli bitkileri beslenmek amacıyla tüketmişlerdir. Bu tüketim şekli günümüzden dört yüz sene öncesine kadar aynen devam etmiştir. Küçük meyveli bu bitkiler ılıman iklim kuşağındaki bölgelerde son dört yüz sene içinde kültüre alınmıştır. Her yıl düzenli ürün vermeleri ve bakımlarının kolay olması sebebiyle değerli bir tamamlayıcı bitkiler olarak görülmektedirler. Üzümsü meyveler daha çok ev bahçelerinin bilinen bitkileri olmasına rağmen son dönemde geniş çapta endüstriye yönelik yetiştiricilik çalışmaları da bazı Avrupa ülkelerinde ve özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde yapılmaktadır. Üzümsü meyveler grubunda yer alan frenküzümü, dünya çapında geniş bir yayılma alanına sahiptir. Avrupa, Amerika ve Asya kıtalarının ılıman bölgelerinde doğal olarak yetişirler. Ancak ıslah edilmiş kültür çeşitleri yabani formlarından önemlidir. Ayrıca kültür çeşitleri yabani formlara göre daha gösterişli, verimli ve ekonomik değerleri çok daha fazladır (Ağaoğlu, 1986).

Üzümsü meyve olarak kullanılmakta olan bitki türlerinin birçoğu Türkiye’de doğal olarak yetişmektedir. Bu üzümsü meyve türleri vitamin ve mineral maddesi bakımından zengin, insan sağlığı açısından da önemli olup gıda sektöründeki kullanımı da (meyve suyu, meyveli yoğurt, dondurma, konserve, reçel, v.s.) giderek artmaktadır (Karaer ve Adak, 2006). Üzümsü meyvelere sahip familyalardan biri de Grossulariaceae’dir.

Grossulariaceae (Ribesiaceae) familyasından sıklıkla Saxifragaceae takımının bir bölümü olarak bahsedilir. Bu familya bitkileri özellikle kuzey ılıman kuşakta yayılış gösterir. Güney yarımküre’de Venezüella, Kolombiya, Ekvador, Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili boyunca devam eden And dağlarının yüksek kesimleri ve Ateş Toprakları olarak bilinen adalar topluluğu “Tierra Del Fuego” bölgesinin güneyinde yayılım göstermektedir. Bu familya Ribes cinsi ile sınırlandırılmış olup 200 kadar türü içermektedir. Yüksek derecede geriye kıvrılmış sepalleri ile dikkat çeken Grossularia bazen ikinci bir cins olarak kabul edilir (Heywood vd., 2007). Frenküzümüne ait bilimsel sınıflandırma Çizelge1. 1'de sunulmuştur.

Çizelge 1.1. Frenküzümüne ait bilimsel sınıflandırma.

Alem Bitkiler Sınıf Magnoliophyta Bölüm Kapalı Tohumlular Takım Saxifragales Familya Grossulariaceae Tür Ribes

Ribes cinsinin adının kökeninin Arapça “ribas” kelimesinden türediği bilinmektedir (Coville, 1935). Ribes cinsine ait ilk bilimsel çalışmayı Janczewski (1904) yapmış, bunu Berger (1924) takip etmiştir (Eyduran ve Ağaoğlu, 2007). Şekil 1.1’de Grossulariaceae familyasının dünyadaki yayılışı gösterilmektedir.

Şekil 1.1. Grossulariaceae familyasının dünyadaki yayılışı (Heywood vd., 2007).

Frenküzümlerinin yaprakları yuvarlak, 3-5 dilimli, oldukça geniş (yaklaşık 12 cm) olup kısa sürgünlere sahiptir. Çiçekleri yeşilimtrak, yeşilimtrak-kahve renklidir. Erkek organları çepeçevre saran çanak yapraklarından daha kısadır. Çanak yaprakları kırmızı noktalı olup kase şeklindedir. Çiçeklenmesi ülkemizde

Nisan-Mayıs aylarına tekabül etmektedir. Bitki 2 m yüksekliğe kadar erişebilmektedir (İslam, 2010).

Kırmızı frenküzümlerinin çiçek salkımları siyah frenküzümlerinin çiçek salkımlarından daha uzundur. Arılar ya da diğer böcekler frenküzümünün ana tozlayıcılarıdır. Çoğu siyah frenküzümlerinin polenleri öğleden sonra 2:00 ile 6:00 arasında anterlerden yayılmakta, böylece çoğu tozlanma gün boyunca meydana gelmektedir (Hummer ve Dale, 2010).

Son yıllarda frenküzümü üretimi dünya genelinde artış göstermekte olup toplam üretim bir milyon tona yaklaşmıştır. 2010-2013 yılları arasında dünyada başlıca frenküzümü yetiştiriciliği yapan ülkeler ve üretim değerleri Çizelge 1.2.'de sunulmuştur.

Çizelge 1.2. 2010–2013 yılları arasında Dünya’da başlıca frenküzümü yetiştiren ülkeler ve üretim değerleri (FAO, 2016).

Üretim Miktarı (ton) Ülke 2010 2011 2012 2013 Ortalama Avusturya 59.459 87.544 83.947 83.595 78.636 Rusya 62.644 74.085 75.217 81.087 73.258 İtalya 68.846 78.723 66.818 74.778 72.291 Danimarka 59.628 59.910 58.176 70.190 61.976 Yeni Zellenda 64.700 59.602 53.977 65.297 60.894 İngiltere 68.897 47.367 48.199 64.554 57.254 Ukrayna 58.636 58.409 54.773 59.111 57.732 Avusturalya 61.111 61.029 57.143 56.000 58.820 Fransa 63.015 63.364 42.119 54.184 55.670 Almanya 55.734 44.946 46.963 53.007 50.162 Hollanda 38.217 49.504 43.860 43.541 43.780 Polonya 43.485 42.532 43.510 43.201 43.182 Diğer 254.965 277.114 284.689 275.484 14.371 Toplam 959.337 1.004.129 959391 1.024.029 986.721

Kayıtlara göre 400 yıldan fazla bir zamandır Kuzey Avrupa'da frenküzümü kültürü yapılmaktadır. İngiltere’de Gerard'ın 1636 yılında yayınlanan "Bitkiler" kitabında tıbbi bitki ve çay olarak kullanımından bahsedilmektedir (Barney ve Hummer, 2005).

Frenküzümü organik maddece zengin, su tutma kapasitesi yüksek, havalandırılabilir ve pH 5,5 - 7,0 olan topraklarda iyi yetişmektedir (Hummer ve Dale, 2010). Sağlıklı bir bitki yetiştirmek için yer seçimi en önemli faktörlerden bir tanesidir. İyi bir verim için bitkiler muhakkak iyi güneş alan alanlara dikilmelidir. Gölgelik alanlarda, arazilerin kuzey yamaçlarına bakan yerlerde ya da daha yüksek rakımlı alanlarda ise iyi bir verim almak için muhakkak gübreleme ve sulama gibi kültür teknik işlemlerin yapılması gerekmektedir (Barney ve Hummer, 2005).

Frenküzümü iklim olarak ılıman kuşak bitkisi olmasına rağmen kışları çok sert geçen bölgelere de iyi adaptasyon sağlayabilmektedirler. Yazları çok sıcak geçen bölgelerde özellikle yoğun güneş ışınları yapraklara zarar vermektedir. Bitkilerin kışın uyku döneminde soğuklanma ihtiyaçlarını karşılayamadıkları durumlarda yetersiz çiçeklenme, oluşan çiçeklerde döküm ve meyve kalitesinin bozulması gibi durumlarla karşılaşılabilir (Hedley vd., 2010). Son yıllarda ilkbahar geç donları ve yaz aylarındaki kuraklık frenküzümü yetiştiriciliğinde sorun oluşturmaktadır (Kahu vd., 2009). Sıcak zamanlarda meyvelerdeki suda çözünür kuru madde oranı artar ve asitlik azalır. Çevre ve iklim şartları meyvelerdeki asit ve şeker içeriği gibi kimyasal özellikleri üzerine çok etkilidir (Brennan, 1996).

Frenküzümleri -40 °C'den daha düşük sıcaklıklara dayanabilmektedirler. Tahmini 800 ile 1600 saat arasında soğuklanma ihtiyacı duyarlar (0-7°C). Yeni Zelenda şartlarında 1300 saat üzerinde ve İskandinav ülkelerinde 2000 saatin üzerinde soğuklanma sürelerinde ilkbaharda bitkilerin çiçekleri döktükleri tespit edilmiştir (Barney ve Hummer, 2005; Brennan, 2008). Kış döneminde bitkiler 120 ile 140 gün arasında yaklaşık 5 °C sıcaklık derecesi olursa bitkide çok iyi bir çiçeklenme meydana gelmektedir (Harmat vd., 1990). Eğer bitkilerin büyüme döneminde sıcaklıklar bir kaç hafta 5°C'de devam ederse yaprak büyümesi ve gelişmesi gerileyerek fotosentezi azaltmaktadır. Bu durumlarda frenküzümü yetiştiriciliğinde çiçek dökümü oluşmaktadır (Brennan vd., 1994). Frenküzümlerinin büyüme ve gelişmesi üzerine gün uzunluğu etkilidir. Işık seviyelerinin C vitamini üzerine etkisi olduğu bildirilmiştir. Aynı bölgelerde

4 güney yamaçlarda yetiştirilen meyveler ile kuzey yamaçlarda yetiştirilen meyveler arasında güney yamaçlarda yetiştirilen frenküzümlerinde %20 oranında daha fazla C vitamini tespit edilmiştir. Güney yamaçlarda yetişen frenküzümlerinin meyvelerindeki C vitamini artışı güneş radyasyonu ile ilgilidir (Walker vd., 2010). Ayrıca abiyotik stres gibi durumlarda meyvelerde görsel kaliteyi düşürdüğü ve flavonoid sentezini azalttığı belirlenmiştir (Jenkins, 2008).

Frenküzümü Avrupa ülkelerinde başlıca meyve suyu üretimi için yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ayrıca peyzaj alanlarında da çok yoğun olarak kullanılan bitkilerden bir tanesidir. Meyvelerinin sulu ve lezzetli oluşu frenküzümlerini gıda sanayinde kullanımı açısından önemli etkenlerdir. Ayrıca tomurcukları, yaprakları ve gövde parçaları iyi birer antioksidan ve fenolik madde kaynağıdır (Tabart vd., 2006; 2007). Son dönemlerde frenküzümleri çayları sağlık ürünleri arasında baya popüler olmuştur. Özellikle siyah frenküzümlerinin yaprakları ve dal parçaları toz haline getirilerek gıda, sağlık ve kozmetik ürünleri için ham madde olarak kullanılmaktadır. Frenküzümünün yaprakları ve tomurcuklarının kokusu meyvelerinin kokusunu anımsattığı için aroma olarak bu parçaların toz hali kullanılmaktadır (Dvaranauskaite vd., 2008; Tabart vd., 2006; 2011). Frenküzümünün sağlık açısından faydalarının her geçen gün daha fazla ortaya çıkması bilimsel çalışmaları ve üretimini daha da artırmaktadır (Brennan, 2008).

Frenküzümü tomurcukları aroma uçucu bileşiklerin zengin kaynaklarıdır, temel olarak bunların çoğunluğu organik bileşiklerin hidrokarbonlar ve oksijen parçalarıdır (Dvaranauskaite vd., 2009). Tomurcuklar yoğun miktarda aroması hoş olan essential yağ biriktirirler. Buda bazı zararlı böceklerin çiçeklere gelmesini sağlar ve zarar verir (Le Quere ve Latrasse, 1990; Píry vd., 1995). Essential yağlar uyuyan tomurcuklardan izole edilir kozmetik ve parfüm sanayinde kullanılır (Píry vd., 1995; Castillo del Ruiz ve Dobson, 2002). Tomurcuklar üzerine yapılan bir çalışmada tomurcuklarda toplam fenolik ve antioksidan içeriği yoğun bir şekilde saptanmıştır (Tabart vd., 2006; 2007; 2011; Dvaranauskaite vd., 2008). Vagiri vd. (2012) siyah frenküzümü

5 tomurcukları üzerine yaptıkları bir çalışmada uyuyan tomurcuklar farklı aylarda alınarak analizler yapılmış ve en yüksek toplam fenolik miktarı Mart ayında alınan tomurcuklarda elde edilmiştir.

Frenküzümü meyveleri meyve suyu ve diğer içecek ürünlerinin üretimi için doğal değeri yüksek hammadde olarak kabul edilir. Meyveler renk, tat ve lezzet gibi duyusal özelliklerinin beğenilir olmasından dolayı tercih edilmektedirler (Píry vd., 1995; Brennan vd., 2003). Meyveler aynı zamanda dondurulup saklama için de uygundur. Ayrıca meyvelerinde; meyve konsantreleri, reçeller, pasta ve börek, dondurma, aromalı maden suyu ve çocuklar için şeker üretilmektedir. Çeşitli ülkelerde meyvelerinden krem, likör ve beyaz şarap yapılmaktadır (Brennan, 1996). İsveç'te frenküzümü üretiminin %40'ı votka ve yöresel alkollü içecekleri üretiminde kullanılmakta, geri kalan kısmının çoğu ise marketlerde taze tüketime sunulmaktadır (Brennan, 2008).

Bilimsel çalışmalar sonunda frenküzümlerinin içeriğinde yüksek oranda antioksidan ve C vitamini saptanması meyvenin pazarlamasında ve üretiminde itici güç oluşturmuştur. Ayrıca frenküzümünün sağlık açısından etkisinin, içeriğinde bulunan polifenolik bileşikler, flavonoidler ve antosiyaninlerin anlatılması frenküzümünün tanıtılması ve pazarlanmasında daha büyük bir itici güç olacaktır. İnsan sağlığı açısından önemli olan antosiyaninlerin dışında meyve içeriğinde bulunan diğer maddeler; fenolik asitler, flavonaller, kateşinler ve tanenler frenküzümü meyvelerini kazançlı bir ürün haline getirmektedir (Macheix vd., 1990; Lister vd., 2002; McDougall vd., 2005; Anttonen ve Karjalainen, 2006). Kırmızı ve siyah frenküzümlerine ait bazı besin içerikleri Çizelge 1.3'de sunulmuştur.

Ayrıca, frenküzümünden elde edilen meyve suyu ayrı bir aroma profiline sahiptir. Organik bileşikler, esterler ve bunlar dışında 120'den fazla uçucu aroma bileşikleri içerir (Varming vd., 2004).

Çizelge 1.3. Frenküzümlerine ait bazı besin değerleri (Anonim, 2016a).

İçerik Siyah Frenküzümü Kırmızı Frenküzümü Su (%) 81,96 83,95 Kalori 63 56 Protein (g) 1,4 1,4 Yağ (g) 0,41 0,2 Karbonhidrat (g) 15,38 13,8 Vitaminler A 230 120 B1 (mg) 0,05 0,04 B2 (mg) 0,05 0,05 Niacin (mg) 0,3 0,1 C (mg) 181 41

Frenküzümü çoğunlukla sanayide işleme sektöründe kullanılmak için yetiştirilmektedir. Meyve suyu ve nektar üretiminde kullanılmaktadır. Meyveler hammadde olarak ve içeriğindeki biyoaktif maddelerden dolayı gıda olarak çok yüksek bir değere sahiptir (Anttonen ve Karjalainen, 2006). Ayrıca frenküzümleri yoğun tadı ve aromasından dolayı piyasada talep edilen ürünler arasında yer alırlar (Sojka ve Krol, 2009; Brennan vd., 2003).

İnsan sağlığı açısından bu kadar önemli bir değere sahip olan frenküzümü ülkemizde henüz yeterli değeri görmemiştir. Frenküzümünün fitokimyasal özellikleriyle ilgili çalışmalar bulunsa da ülkemizde yetiştiriciliğiyle ilgili ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Ülkemizin pek çok bölgesi ilkbahar geç donları zararı nedeniyle meyvecilik açısından risk taşımakta ve üreticiler alternatif ürün aramaktadır. Ülkemizin pek çok bölgesinin frenküzümü yetiştiriciliğine uygun olması üreticilere alternatif ürün olarak frenküzümünü sunma imkanını oluşturmaktadır. Frenküzümünün özellikle düşük sıcaklıklara dayanıklı bir meyve olması ilkbahar geç don riski olan bölgelerde yetiştirme imkanı sunmaktadır. Bu tezin amacı ülkemizde doğal olarak yetişmekte olan frenküzümünün alternatif bir meyve olarak kapama bahçe kurularak farklı

7 dikim sistemi uygulamaları ile yetiştiriciliğinin yapılması ve en uygun dikim sisteminin bulunmasıdır. Frenküzümü ile ilgili yapılan bu ayrıntılı doktora çalışmasının ekonomik bir yetiştiricilik ile meyvecilik pratiğine, elde edilen sonuçlarla da bilim dünyasına ışık tutacağı kanısındayız.

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Bütün bitki metabolizmalarında, sekonder metabolit olarak bulunan ve bitkilerin kendilerini bazı zararlılara karşı korumada rolleri olduğu sanılan çok sayıda farklı nitelik ve miktarlarda çeşitli fenolik bileşikler bulunmaktadır. Bitkilerin ikincil metabolizma ürünleri olarak tanımlanan fenolik bileşikler, bitkilerde en yaygın bulunan maddeler grubu olup, günümüzde binlerce fenolik bileşiğin yapısı tanımlanmıştır. Bunlara devamlı olarak bulunan yeni tanımlanan fenolikler eklenmektedir. Fenolik bileşikler bitkilerin meyve, sebze, tohum, çiçek, yaprak, dal ve gövdelerinde bulunabilirler (Nizamlıoğlu ve Nas, 2010).

Bitkilerde bulunan fenolik bileşikler, flavonoidler ve fenolik asitler olarak iki gruba ayrılırlar. Yapısal olarak büyük farklılıklarından dolayı bitkilerde ve bunlardan elde edilen ürünlerde binlerce farklı fenolik bileşik bulunmaktadır (Nizamlıoğlu ve Nas, 2010).

Flavanoidler, bitkisel çayların, meyve ve sebzelerin doğal yapılarında bulunan polifenolik antioksidanlardır. Fenolik bileşiklerin bir kısmı meyve ve sebzelerin lezzetinin oluşmasında, özellikle ağızda acılık ve burukluk gibi iki önemli tat unsurunun oluşmasında etkilidirler. Bir kısmı ise meyve ve sebzelerin sarı, sarı- esmer, kırmızımavi tonlardaki renklerinin oluşmasını sağlamaktadırlar. Meyve ve sebzelerin işlenmelerinde enzimatik esmerleşme gibi değişik sorunlara da neden olmaktadırlar. Bu özellikler meyve ve sebzeler ile bunlardan elde edilen ürünler için son derece önemlidir (Güngör, 2007).

Flavonoidler arasında bulunan antosiyaninler doğal renk maddeleri olup meyveler, meyve suları ve şarapların pembe, kırmızı, mavi ve mor renklerinden sorumludurlar. Fenolik bileşikler doğal antioksidan madde özelliği de göstermektedir. Serbest radikallerin neden olduğu reaksiyonları durdurarak veya engelleyerek kanser, kalp hastalığı ve akciğer hastalıkları gibi pek çok hastalıkların oluşumuna engel olurlar (Nizamlıoğlu ve Nas, 2010).

Meyvelerin olgunluğundaki farklılıkların da fenolik içerik üzerine etkisi vardır. Kırmızı meyvelerde genel olarak olgunlaşma süresince biriken antosiyaninler hariç, fenolik bileşik konsantrasyonları genellikle genç meyvelerde olgun meyvelere oranla daha yüksektir. Kuzey serin ikliminde, kısa büyüme mevsiminde ve gübrelenmeden, pestisit veya herbisit uygulanmadan yetişen yabani üzümsü meyvelerin, ılıman iklimlerde, gübrelenmiş topraklarda yetiştirilen, hastalıklara ve zararlılara karşı pestisit ve herbisitlerle korunmuş kültüre alınmış üzümsü meyvelere göre daha yüksek fenolik içeriğe sahip olabileceği belirtilmektedir (Kahkönen vd., 2001).

Fenolik bileşiklerin bitkilerde pek çok savunma işlevleri vardır ve ışık, sıcaklık, nem, genetik farklılıkların da dahil olduğu içsel faktörler, bitki besinleri, hormonlar vb. gibi çeşitli çevresel faktörler bunların sentezlenmesine katkıda bulunmaktadır (Kahkönen vd., 2001).

Pantelidis vd. (2007), üzümsü meyvelerin önemli bir fenolik bileşik ve askorbik asit kaynağı olduğunu belirtmiştir. Antioksidan aktivitenin çeşide göre oldukça farklılık gösterdiğini ve bunun büyük ölçüde fenolik bileşiklerden kaynaklandığını bildirmişlerdir.

Üzümsü meyvelerde bulunan fenolik bileşiklerden antosiyanin, kuersetin, kamferol, mirisetin ve ellajik asit antikanserojenik, antibakteriyal, antiviral ve antioksidan aktiviteye sahiptirler (Pehluvan ve Güleryüz, 2004).

Özellikle üzümsü meyvelerde çok yoğun bir şekilde bulunan fenollerden ellajic asit (antikanserojen), flavon ve flavonoidlerden (antioksidan) antosiyanin, quercetin, kaempheol, myricetin en önemli “nutraceutical” veya “functional foods” değerine sahip bitkisel kimyasallardır. Ahududu ve böğürtlenler besin değeri bakımından oldukça önemli, sağlık için vazgeçilmez değerde yüksek oranlarda mineral maddeler ve vitaminler içermektedir. Az miktarda A, B, C vitaminleri ve diyet için lifli (çözülen veya çözülmeyen) yapıları çok büyük değere sahiptir (Pehluvan ve Güleryüz, 2004).

Üzümsü meyvelerin antioksidan içeriğinin yüksek olması nedeniyle üzümsü meyvelerin çoğunda çeşitli bileşiklerin insan sağlığına etkileri hakkında çalışmalar yapılmaktadır (Özuygur, 2005).

Canbaş ve Cabaroğlu (2000), bazı meyvelerin tat bileşenleri üzerine yaptıkları bir araştırmada, uçucu fenollerin kaynağı olan fenolik asitlerin düşük miktarda bile tipik kokularıyla aromatik kaliteye katkıda bulunduklarını ifade etmişlerdir.

Antioksidanlar DNA moleküllerine zarar veren ve kansere yol açan serbest oksijen radikallerini nötralize etmektedirler. Ayrıca bunlar çevresel kanserojenleri etkisiz hale getirirken, kardiovasküler rahatsızlıklara karşı koruyucu etki sağlamakta, güneş zararına karşı savaşmakta, Alzheimer ve öteki yaşlılıktan kaynaklanan hastalıkları engellemektedirler (Pehluvan ve Güleryüz, 2004).

Finlandiya’nın doğusunda ticari çiftliklerde iklimsel olarak benzer alanlarda organik olarak yetiştirilen ve kendiliğinden yetişen siyah frenküzümünün Öjebyn çeşidi meyvelerinin fenolik profilleri karşılaştırılmıştır. Bileşikler UV/vis (Ultraviyole/Görünür ışık) ve kütle spektroskopisi yöntemleri kullanılarak, miktarları ise UV/vis detektörlü HPLC (Yüksek Basınç Sıvı Kromatografisi) kullanılarak saptanmıştır. Birkaç farklı hidrosinnamik asit, flavonol ve antosiyanin türevlerinin miktarı belirlenmiştir. İstatiksel olarak ticari çiftlikler arasında, hemen hemen bütün bileşikler için belirgin farklılıklar bulunmuştur. Farklı fenol gruplarının ana fenolik bileşiğinin en yüksek ve en düşük ölçüm değerlerinin farklılığı % 24 ve % 77 aralığında değişmiştir. Bu çalışmaya göre organik olarak yetiştirilen R. Nigrum meyvelerinin biyokimyasal kalitesi, doğal olarak yetişenden farklı bulunmamıştır (Anttonen ve Karjalainen, 2006).

Sırbistan’da siyah frenküzümü türüne ait 3 çeşidin meyvelerinin (Ben Lomond, Ben Sarek ve Malling Juel) bazı önemli fenolik bileşik içerikleri (kemferol, mirisetin, kersetin ve elajik asit), toplam fenol, vitamin C ve toplam antioksidan kapasiteleri çalışılmıştır. Fenolik bileşiklerin her birinin içeriğinin, çalışılan türler arasında değişkenlik gösterdiği tespit edilmiştir. Malling Juel çeşidinde

11 ana flavonol kemferol (1,60 μg g-1 taze ağırlık) olarak gözlenirken, mirisetin (5,46 μg g-1 taze ağırlık) ve kersetin (7,65 μg g-1 taze ağırlık) düşük değerlerde gözlenmiştir. Elajik asit içeriği ise Ben Lomond çeşidinde (12,90 μg g-1 taze ağırlık) en yüksek seviyede belirlenmiştir. En yüksek toplam fenol içeriği Ben Lomond (4,71 mg g-1 taze ağırlık) çeşidinde görülmüştür. Yine Ben Lomond çeşidinde en yüksek seviyede toplam antioksidan kapasite (7,60 mg askorbik asit eşdeğerinde g-1 taze ağırlık) saptanırken, vitamin C içeriği en yüksek seviyede Malling Juel (141,4 mg 100g-1) çeşidinde gözlenmiştir. Çeşitlerdeki fenolik bileşiklerin içerik ve profillerinin antioksidan aktiviteye belirgin katkı sağladığı görülürken, toplam fenol içeriği ve toplam antioksidan kapasite arasındaki pozitif ilişki onaylanmıştır. Ayrıca toplam fenol ve vitamin C’nin antioksidan kapasite ölçümlerine katkısı görülürken, bazı çeşitlerde düşük fenol içeriğinde yüksek toplam antioksidan kapasite belirlenmiştir (Milivojević vd., 2010).

Organik ve geleneksel olarak yetiştiriciliği yapılan 3 siyah frenküzümü çeşidinin (Öjebyn, Titania ve Ben Lomond) meyvelerinin pastörize ve pastörize olmayan reçellerinin polifenol ve vitamin C içerikleri çalışılmıştır. Organik reçeller geleneksel olanlarla karşılaştırıldığında belirgin şekilde yüksek seviyede fenolik asit, flavonol ve vitamin C içeriği görülmüştür. Antosiyanin içeriği pastörize edilmiş reçellerde organik meyvelerden yapıldığı zaman daha yüksek görülürken, pastörize edilmemiş reçellerde tam tersi gözlenmiştir (Kazimierczak vd., 2009).

Estonya’da Polli Bahçivanlık Araştırma Merkezi’nde yetiştirilen siyah frenküzümü türünün 4 seçilen ümitvar genotipleri (10B, 2-96-51, 1-96-16, 4- 96-1), 4 yeni çeşitleri (Karri, Almo, Ats, Elo) ve 7 tane bilinen çeşitlerinin (Öjebyn, Zagadka, Ben Sarek, Intercontinental, Pamyati Vavilova, Titania ve Pilenai) biyokimyasal analizleri yapılmıştır. Meyvelerinin antosiyanin içerikleri (delfinidin glukozit, delfinidin 3-Orutinozit, siyanidin glukozit, siyanidin 3-O- rutinozit) HPLC ile tayin edilmiş ve geniş bir aralıkta bulunmuştur. En yüksek antosiyanin içeriği Almo (212±9 mg/100 g) ve en düşük Ben Sarek (83±24 mg/100 g) çeşidinde belirlenmiştir. Askorbik asit içeriğinin 98 mg/100 g (Ats

çeşidi) ve 209 mg/100 g (4-96-1 genotipi) arasında değiştiği saptanmıştır. Yaprakların polifenol bileşimleri HPLC ile tayin edilmiştir. Bu bileşikler, ticari polifenol standartları ve/veya bileşikleri kullanılarak kütle spektrometresi yardımıyla teşhis edilmiştir. Kuru yapraklarda 786 mg/100g kateşin, 1493 mg/100 g klorojenik asit, 1947 mg/100 g kersetin glukozit ve 399 mg/100 g kersetin rutinozit konsantrasyonu tespit edilmiştir (Raudsepp vd., 2010).

Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden satın alınan ticari Ribes nigrum meyve sularının, vitamin C ve polifenol içerikleri (antosiyanin, proantosiyanidin, fenolik asitler ve flavonol) HPLC ile analiz edilmiştir. Ülkeler arasındaki meyve suyu çeşitliliğinin yanı sıra, ülkelerde ticari meyve sularından polifenol alımı değerlendirilmiştir. Polifenol ve vitamin C içeriği ülkeler arasında belirgin bir değişiklik göstermiştir. Almanya, Polonya, Finlandiya ve İngiltere hazır içeceklerinin ortalama antosiyanin içerikleri sırasıyla 38; 32; 12 ve 7,5 mg/2,5 dl, proantosiyanidin içerikleri 27; 24; 10; 1,2 mg/2,5 dl, flavonol içerikleri 16; 15; 5,2; 1,9 mg/2,5 dl ve fenolik asit içerikleri 12; 8,9; 3,7 ve 1,5 mg/2,5 dl olarak bulunmuştur. Ortalama en yüksek vitamin C içeriği İngiliz (70 mg/2,5 dl) ve en düşük Finlandiya ürününde (15 mg/2,5 dl) tespit edilmiştir. Almanya ve Polonya hazır içeceklerinden polifenol alımının açıkça Finlandiya ve özellikle İngiltere içeceğinden yüksek olduğu görülmüştür (Mattila vd., 2011).

Siyah frenküzümü ekstresinden yüksek antioksidan aktivite gösteren çok sayıda bileşik tanımlanmış ve bitkinin çeşitli kısımlarındaki (yaprak, tomurcuk ve meyve) profilleri karşılaştırılmıştır. Meyvenin çok yüksek seviyede doğal fenolik bileşik içerdiği bilinmekle birlikte, yaprak ve tomurcuklarının da iyi birer doğal antioksidan kaynağı olabileceği düşünülmüştür. Yaprak ve tomurcukların aseton ekstresinin toplam fenol ve toplam flavonoit içeriği meyve ekstresinden oldukça yüksek bulunmuştur. Bu ekstrelerde en bol bulunan flavonol aglikonu kersetindir. Askorbik asit içeriği 3 tip ekstrede de spektrofotometrik yöntemle yapılan ölçümde benzerken, HPLC analizinde meyve, diğer iki bitki organından yüksek içerik göstermiştir. Gallik asit 3 ekstrede de bulunurken, gentisik asit yapraklarda, kafeik ve ferulik asit tomurcuklarda bulunmuştur. Her 3 ekstrede de en bol bulunan antosiyanidin petunidin olmuştur. Tomurcuk ekstreleri

13 diğerleriyle karşılaştırıldığında flavan-3-oller yönünden en yüksek içeriğe sahip bulunmuştur. Flavon-3-ol monemerlerinden gallokateşin ve onun ardından epigallokateşin baskın bulunmuştur. Aseton karışımının flavonol, flavan-3-ol ve antosiyanin gibi birkaç fenolik bileşik sınıfının ekstresinde iyi verim elde edildiği görülmüştür (Tabart vd, 2011).

Zatylny vd. (2004), Kanada’nın Saskatchewan’ da eyaletinde yaptıkları bir çalışmada o bölgede yetişen siyah frenküzümlerinin meyvelerinin kimyasal özelliklerini araştırmışlardır. Elde edilen sonuçlara göre siyah Frenküzümünün pH değerini 2,85-3,04; titrasyon asitliği değerlerini %3,04-4,03 ve briks değerlerini de 15,1-16,6 aralığında olduğunu belirtmişlerdir.

Ziehl ve St-Pierre (2001), Kanada’nın Saskatchewan eyaletinin orta kısmında yer alan Saskatoon’da siyah frenküzümü ve bazı meyve çeşitlerinin (yabani kiraz, pin cherry, kızılcık) kalitesini değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla 1997-2000 yılları arasında yaptıkları çalışmada siyah frenküzümünün pH değeri 2,8-3,3 briks değeri 13,4-26,1 toplam titre edilebilir asitliği sitrik asit cinsinden %2,90-4,99 aralıklarında olduğunu belirtmişlerdir.

Kahkonen vd. (2001), frenküzümü, kızılcık, yaban mersini, ahududu, böğürtlen, gibi 26 farklı çeşit üzümsü meyveler üzerine yaptıkları çalışmada meyvelerdeki fenolik maddeler ve antioksidan aktiviteleri belirlemişlerdir. Siyah frenküzümü çeşitinde antosiyanin içeriğini 756-1064 mg/100g kuru ağırlık, kırmızı Frenküzümünde ise 113±5 mg/100 g kuru ağırlık olarak bulmuşlardır. Toplam fenolik içeriğinin ise siyah Frenküzümü ojebyn türünde 2230-2790 mg/100 g kuru ağırlık, kırmızı frenküzümünde ise 1400±40 mg/100 g kuru ağırlık olduğunu saptanmıştır.

Kırmızı frenküzümü, siyah frenküzümü, Bektaşi üzümü, kuş kirazı ve mürver gibi türlerinin antosiyanin, proantosiyanin niceliğini ve antioksidan kapasitelerini belirlendiği çalışmada; 6 farklı çeşit siyah frenküzümünde antosiyanin içeriğini 323-586 mg/100 g taze ağırlık aralığında; kırmızı frenküzümünde 12,09 mg/100 g taze ağırlık olarak belirtilirken; toplam fenolik

14 içeriğini siyah frenküzümünde 8,4-14,1 mg GAE/g, kırmızı frenküzümünde ise 5,4 mg GAE/g olarak saptamışlardır (Wu vd. 2004).

Stewart (2005), Frenküzümü ve bazı üzümsü meyvelerin işlenmesi ile ilgili çalışmasında kırmızı frenküzümü için 12-19 mg/100 g taze ağırlık olan antosiyanin içeriğini, siyah frenküzümü için ise 110-430 mg/100 g taze ağırlık olarak; kırmızı frenküzümünün toplam fenolik içeriğini 13 mg GAE/g kuru ağırlık, siyah frenküzümü için 20 mg GAE/g kuru ağırlık olarak bildirmiştir.

Wu vd. (2006), Amerika’da pek çok gıda türü üzerinde toplam antosiyanin içeriklerini belirlemek için yaptıkları çalışmada, incelenen gıda ürünlerinde en yüksek antosiyanin içeriği siyah frenküzümünde 471 mg/100 g taze ağırlık olarak saptanmıştır, kırmızı frenküzümünün içeriğini ise 12,8 mg/100 g taze ağırlık olarak belirlenmiştir.

Samsun Çarşamba Ovası koşullarına uygun frenküzümü çeşitlerinin belirlenmesi ile ilgili yaptıkları adaptasyon çalışmasında, suda çözünebilir kuru madde bakımından siyah frenküzümlerinin (%14,86-15,53) kırmızı frenküzümlerine (%9,26-10,43) göre daha büyük değere sahip olduğu, buna karşın titrasyon asitliği bakımından ise, kırmızı frenküzümlerinin (0,55-0,68 g/100ml) siyah frenküzümlerinden (0,16-0,42 g/100ml) daha yüksek değer gösterdiğini bildirmiştir (Kaplan ve Akbulut , 2006).

Bazı böğürtlen ve frenküzümü çeşitlerinin Eğirdir (Isparta) yöresine adaptasyonu ile ilgili yapılan çalışmada; frenküzümü türleri için suda çözünür kuru madde oranını %12,0 – 16,0 arasında bulurken, titrasyon asitliği değerlerini %0.89 - 1,44 olarak belirtmiştir Göktaş vd. (2006),

Pantelidis vd. (2007), antioksidan kapasitesi, fenolik madde, antosiyanin ve askorbik asit içeriklerini belirlemek için Yunanistan’da ahududu, böğürtlen, kırmızı frenküzümü, Bektaşi üzümü ve cornelian kiraz çeşitleri üzerine bir çalışma yapmışlar bu çalışmada; kırmızı frenküzümü için suda çözünür kuru madde oranı 7,4-10,7; askorbik asit içeriği 35,6-40,0 mg/100 g taze ağırlık;

15 antosiyanin içeriği 7,5-7,8 mg/100 g taze ağırlık; fenolik madde içeriği 1115- 1193 mg GAE/100 g kuru ağırlık; FRAP değeri ise 60,2-63,3 μ mol askorbik asit/g kuru ağırlık olarak belirtilmiştir.

Sójka ve Król (2009), Polonya’da iki farklı yılda hasat edilen endüstriyel çekirdeksiz siyah frenküzümünde yaptıkları analizlerde; mevsime ve türe bağlı olarak çözünebilir katı madde miktarını %6,9-15,6 gibi geniş bir aralıkta belirlerken; asitlik değerlerini %1,3-3,2; siyah frenküzümündeki temel asit olan sitrik asit değerini ise %1,53-2,72 toplam fenolik madde içeriğini ise 1855,5- 2285,6 mg/100 g aralığında saptamıştır. bazı üzümsü meyvelerin (siyah frenküzümü, kırmızı frenküzümü, böğürtlen, ahududu) polifenol, antosiyanin, askorbik asit ve radikal toplama aktivitelerini araştırmışlardır. Çalışma sonunda, örneklerin DPPH radikal toplama aktiviteleri ile toplam polifenoller arasında önemli korelasyon olduğunu; toplam antosiyanin ve askorbik asit arasındaki korelasyonun ise önemli olmadığını tespit etmişlerdir (Benvenuti vd. 2004)

Tabart vd. (2006), bazı siyah frenküzümü çeşitlerinin farklı organlarındaki (tomurcuk, yaprak, meyve) antioksidan kapasitesini, yüksek antioksidan seviyesine ulaşmak amacıyla yetiştirme sezonu boyunca karşılaştırmışlardır. Temmuzda tamamen olgunlaşan meyvelere göre Mart ayının sonunda açılan tomurcukların ve Haziranda yaprakların daha yüksek fenolik madde ve antioksidan içerdiği bulunmuştur.

Nikolic vd. (2006), yapmış oldukları çalışmada beş farklı siyah frenküzümü çeşidinde (Ben Lomond, Ben Nevis, Ben Sarek, Bona ve Titania) 2005 ve 2006 yılları boyunca pomolojik özelliklerini araştırmışlardır. Çalışma salkım ve meyve özellikleri gibi önemli bazı fiziksel özelliklerin ve meyvelerin kimyasal içeriklerinin araştırılmasını içermektedir. Elde edilen sonuçlara göre fiziksel özellikler bakımından Ben Nevis en kötü bulunurken, Ben Sarek ve Titania çeşitleri standart çeşit Ben Lomod ile karşılaştırıldığında daha iyi değerler göstermiştir. Bona çeşidi ise salkım ağırlığı (12,5 g) meyve ağırlığı (2,36 g),

16 toplam şeker içeriği (%7.15) ve C vitamini (% 219.0 mg) miktarına göre üstün özellikli bulunmuştur.

Kaplan ve Akbulut (2006), 2002-2006 yılları arasında yapmış oldukları çalışmada, 6 frenküzümü çeşidinin (Red Lake, Rovada, S. Nigrum, Tokat 2, Tokat 3 ve Tokat 4) Samsun-Çarşamba Ovası koşullarına uygunluğunu araştırmışlardır. Çeşitlerin fenolojik gelişim seyirleri izlenmiş, pomolojik, teknolojik analizleri yapılmıştır ve çeşitler morfolojik karakterleri bakımından da incelenmiştir. Bu çalışmada yer alan Tokat 2 ve Tokat 3 çeşitleri meyve kaliteleri, Red Lake ve Rovada çeşitleri ise salkım yapısı, renk ve albeni bakımından beğenilmişlerdir. Tokat 4’ün sanayide değerlendirilebilir olduğu sonucuna varılmıştır. Tokat 4 ve Tokat 3 çeşitleri tatminkar derecede verim vermişlerdir. Bu çalışma ile Karadeniz Bölgesinin doğal florasında frenküzümü yetiştiriciliğinin yapılabilirliği ortaya konulmuştur.

Göktaş vd. (2006), Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde 1999-2003 yılları arasında yürütmüş oldukları çalışmalarında 7 farklı frenküzümü (Rosenthals, Silvergieter, Bursa kırmızısı, Tokat 1, Tokat 2, Tokat 3 ve Tokat 4) çeşidi kullanmışlardır. Çeşitlerin fenolojileri, bitkisel ve pomolojik özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre Eğirdir (Isparta) bölgesi için frenküzümü çeşitlerinden Tokat 3, Tokat 4 ve Bursa Kırmızısı en uygun çeşitler olarak belirlenmiştir.

Elmastaş ve Gerçekçioğlu (2006), bazı üzümsü meyve türlerinin; ahududu, gelebor, mürver ve kuşburnu, antioksidan aktivitelerini araştırmışlardır. Bu çalışmada elde edilen sonuçlara göre, çalışmada kullanılan üzümsü meyvelerden antioksidan aktivitesi en yüksek olan türün toplam fenolik bileşik miktarının en yüksek olduğu görülmüştür. Askorbik asit miktarı kuşburnunda fazla olmasına rağmen antioksidan kapasite bakımından daha düşük bir aktiviteye sahip olduğu görülmüştür. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, geleborun antioksidan kapasitesinin ahududu, mürver ve kuşburnu meyvelerinden daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.

Pantelidis vd. (2007), yapmış oldukları çalışmada bektaşiüzümü (Ribes glossularia), kırmızı frenküzümü (Ribes sativum), böğürtlen (Rubus fructicosus), ahududu (Rubus idaeus), ahududu×böğürtlen melezleri ve kızılcık (Cornus mas) çeşitleri ile çeşitli pigmentasyonun yerli populasyonlarının antioksidan aktivitesi, askorbik asit, fenol ve antosiyanin içeriklerini araştırmışlardır. Taze meyvede antosiyanin içeriğinin 1,3-223 mg/100g ve askorbik asit içeriğinin 14- 103 mg 100 g-1 olarak belirtilen değer aralıklarında değiştiği belirlenmiştir.

Eyduran ve Ağaoğlu (2007), Ankara (Ayaş) koşullarında yetiştirilen 4 frenküzümü çeşidinin (Red Lake, Rovada, Tokat 2, Tokat 4) 2005-2006 yıllarında pomolojik ve bitkisel özelliklerini incelemiş ve birbirleriyle karşılaştırmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, en iri meyveye ve en fazla toplam asitliğe sahip çeşidin Rovada olduğu belirlenmiştir. Suda çözünebilen kuru madde miktarı açısından bakıldığında en fazla SÇKM miktarına sahip çeşidin ise Tokat 4, en fazla sürgün sayısı ve en fazla sürgün boyuna sahip çeşidin Red Lake, en fazla sürgün çapına sahip çeşidin ise Tokat 4 olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak Ankara (Ayaş) koşulları için, iki yıllık deneme sonuçlarına göre, gerek pomolojik gerekse bitkisel özellikleri açısından Red Lake çeşidinin uygun olduğunu belirlemişlerdir.

Brennan (2008), yapmış olduğu bir çalışmada birçok Ribes türü, özellikle daha koyu meyveli olan siyah frenküzümü türleri, yüksek konsantrasyonlarda polifenolik bileşikler içermektedir, özellikle de antioksidan aktiviteleri nedeni ile giderek daha fazla aranan antosiyaninler ve flavonollar içermektedir. Siyah frenküzümünde bulunan en önemli antosiyaninler siyanidin-3-glikozit, siyanidin-3-rutinosit, delfinidin-3-glikozit ve delfinidin-3-rutinozit’dir. Bu bileşiklerin nispi oranları çeşitler arasında değişiklik göstermektedir. Meyve suyu üretiminde delfinidinler yüksek stabiliteleri nedeni ile tercih edilmektedir ve bu pazara yönelik ıslah amaçlarına da yansımaktadır.

Demirsoy vd. (2009), 2005-2008 yılları arasında Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait deneme bahçesinde yürüttükleri çalışmada Rovada, Red Lake ve Tokat 4 frenküzümü çeşitlerinin Samsun koşullarında bazı

18 fenolojik, pomolojik ve teknolojik analizleri ile verimlilik durumlarını belirlemişlerdir. Denemede bitki başına ortalama verim Tokat 4 çeşidinde 1504 g, Red Lake’de 1445 g, Rovada’da 879 g olarak belirlenmiş ve bu çeşitlerden Red Lake’in verim ve kalite açısından ön plana çıktığı belirtilmiştir.

Gerçekçioğlu vd. (2009), 2008 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Bahçesi’nde bulunan Rovada, Red Lake kırmızı frenküzümü çeşitleri ve Tokat 2, Tokat 3 siyah frenküzümü çeşitleri ile yürüttükleri çalışmalarında, çeşit hasatlarının 3-19 Haziran tarihlerinde olduğunu belirtmişlerdir. Salkım ağırlığı en düşük çeşit Red Lake (2,54 g) olarak belirlenirken, tane ağırlığı en fazla Tokat 2 (1,55 g) ve Tokat 3 (1,27 g) çeşitlerinde belirlenmiştir. Bitki başına verim en fazla Tokat 2 (3949 g) çeşidinden elde edilmiştir. Çeşitlerin suda çözünebilir kuru madde miktarları % 10,47-14,20, C vitamini ise 46,71-160,49 mg/100 g arasında belirlenirken, şıra randımanlarının ise benzer olduğu belirtilmiştir.

Denev vd. (2010), bazı üzümsü meyve türlerindeki (siyah frenküzümü, böğürtlen, maviyemiş, mürver) zengin antosiyaninleri belirlemek için katı faz ekstraksiyonu kullanmışlardır. Antosiyanince zengin ekstraktlardaki antioksidan özelliklerini belirlemek için yapılan testler sonucu antioksidan aktivitenin antosiyanin içeriğinden çok polifenolik bileşiklerden kaynaklandığı ortaya koyulmuştur.

Balogh vd. (2010), antioksidan analizleri arasındaki ilişkiyi ve üzümsü meyvelerin antioksidan kapasitelerini tanımlamaya çalışmıştır. Bu çalışma yeni geliştirilen antioksidan ölçüm sisteminin suda çözünür ve yağda çözünür antioksidan kapasitesini belirlemede uygulanabilirliğini test etmiştir. 4 üzümsü meyve türünün 13 çeşidinde yapılan ölçümlerde yüksek antioksidan kapasitesi oranları sırasıyla çilek

Tabart vd. (2011), yapmış oldukları çalışmada siyah frenküzümü özütündeki yüksek antioksidan aktivite gösteren çok sayıda bileşiği tanımlamışlardır ve bunların bitkinin çeşitli kısımlarındaki (yaprak, tomurcuk, meyve) durumlarını karşılaştırmışlardır. Bu çalışmayla, meyvesinin yüksek miktarda doğal fenolik bileşik içerdiği bilinen siyah frenküzümünün ayrıca yapraklarının ve tomurcuklarının da iyi bir doğal antioksidan kaynağı olabileceği gösterilmiştir. Bu kısımlar yüksek miktarda fenolik asitler, flavonoidler ve karetonoidler içermektedir.

Günümüzde antioksidanlar gıda sanayinde oldukça yaygın bir kullanıma sahiptir ve hemen hemen tükettiğimiz her ürüne antioksidan maddeler katılmaktadır. Bu gıdaları bozulmaya karşı korumakta olup onların daha uzun süreli saklanmasını sağlar, bunlardan bazıları bütillenmiş hidroksi tolien ve bütillenmiş hidroksi anisol bileşikleridir ancak, bunların toksik etkilerinden şüphelenilmektedir (Elmastaş ve Gerçekçioğlu, 2006).

Son yıllarda çoğunluğu bitkisel kaynaklı olan yüzlerce madde gıdalarda antioksidan olarak kullanılabilirlik açısından test edilmektedir. Literatürde böyle doğal maddelerin önemli antioksidan etki gösterdikleri ve bazen sentetik antioksidanlardan daha etkin olduklarına ilişkin çok sayıda rapor bulunmaktadır. Bitkiler, enzimler ve bazı mikroorganizmalar en önemli doğal antioksidan kaynaklar arasında yer almaktadır (Turhan ve Üstün, 2006).

Antioksidanlar kaynaklarına göre yapay ve doğal olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Doğal antioksidanların en önemlileri enzim sistemleri, vitaminler, fenolik bileşikler ve azotlu bileşiklerdir (Tural, 2006).

C vitamini, önemli bir besin öğesi olması yanında, antioksidan özellikleri nedeni ile de önem taşımaktadır. Antioksidan özellikleri çok yönlü olup, lipid oksidasyonunu farklı mekanizmalarla önlemektedir. Bu mekanizmalar serbest radikal ve oksijen yok edici olarak indirgen etkileri ile bazı okside olabilir bileşikleri korumak, daha az reaktif olan semidehitroaskorbat ve dehitroaskorbik asit radikaline dönüşmek suretiyle oksijen ve karbon merkezli

20 radikalleri indirgemek ve bazı oksidanları rejenere etmek olmak üzere 3 grupta toplanabilir. Turunçgil meyveleri, biber, kabak, çilek, lifli yeşil sebzeler ve lahanagiller en önemli C vitamini kaynaklarıdır (Koca ve Karadeniz, 2005).

Askorbik asit, C vitamininin meyvelerde bulunan en baskın formudur. Birincil oksidasyon ürünü olan L-Dehidroksiaskorbik asit (DHA) de biyolojik aktiviteye sahip olduğu için önemlidir. Meyvelerdeki ortalama DHA miktarı, toplam C vitamini içeriğinin %10’undan azdır. Okside olmuş olan form parçalanmaya daha dayanıksız olduğu ve biyolojik aktivite kaybına yol açtığı için, askorbik asit formlarındaki değişiklikler hem teknolojik hem de besinsel açıdan önemlidir (Pirgün, 2007).

Anberg vd. (1993), organik asitler ve şekerler her ne kadar stabil ise de C vitamininin stabil olmadığını, C vitamininin askorbik asit oksidaz aktivitesiyle ve askorbik asitin ışık ve oksijenli ortamda ağır metallerin varlığıyla stabilliğini kaybettiğini bildirmişlerdir.

Meyveler arasında en çok askorbik asit içerenler; limon, portakal, altıntop, kivi, ananas, çilek ve frenküzümüdür (Kara ve Okyay, 2008).

Antosiyanidinler doğada serbest halde bulunmazlar, şekerlerle glikozit yapmış olarak bulunurlar ve antosiyanin adını alırlar. Antosiyaninler meyve ve sebzelerin pembe, kırmızı ve mor tondaki çeşitli renklerini veren suda çözünebilir nitelikteki renk pigmentleridir (Tural, 2006). Meyvelerdeki antioksidanlar özellikle büyük ölçüde antosiyaninlerden kaynaklanmaktadır. Siyah, koyu kırmızı ve mavi renkler içeren meyvelerin antioksidan değerleri çok daha yüksektir (Pehluvan ve Güleryüz, 2004). Antosiyaninler fazla miktarlarda üzümsü meyveler, kiraz, kızılcık, kırmızı üzüm çeşitleri gibi meyvelerde bulunur (Koca, 2007).

Antosiyaninler üzerine yapılan bir araştırmada, Willstätter ve Bolton [1916], kırmızı frenküzümü meyvelerinin siyanidin diglukozit ve siyah frenküzümü

21 meyvesinin siyanidin 3-biozit içerdiği belirlenmiştir (Robinson ve Robinson, 1931).

1938 yılında bitkilerdeki antosiyanin tiplerinin tayini araştırmalarında sonbahar renklenmesi sonrası yapraklar üzerine yapılan bir çalışmada, Ribes americanum Mill. yaprağında pelargonidin 3-pentozglikozit, Ribes cynosbati yaprağında siyanidin monozit ve Ribes odoratum H. L. Wendl. yaprağında siyanidin 3-monozit varlığı belirlenmiştir (Lawrence vd., 1938).

Danimarka’da siyah frenküzümü meyvelerinden elde edilen nektarın, işlemler ve saklama süresince antosiyanin ve askorbik asit miktarındaki değişim gözlenmiştir. Devam eden üretim süresince nektar 4 saat içinde şişelenmiş, işlemlerin akışı sırasında her iki bileşikde de % 20 kayıp olduğu tespit edilmiştir. Pastörizasyonda % 2-6 oranında askorbik asit içeriğinde azalış gözlenmiştir. 20 oC’de 6 ay depolamanın ardından monomerik antosiyaninlerin % 50 oranında orijinal içeriği kalmıştır. Delfinidin ve siyanidinlerin depolama süresince stabilitesi çok benzer görülmüştür. Şişelemeden önceki bozunmadan antosiyanin içeriğinin etkilenmediği bildirilmiştir (Iversen, 1999).

Ukrayna’da kırmızı frenküzümünde antosiyanin bileşimleri üzerine yapılan çalışmada, kırmızı frenküzümü meyvesinin etli kısmında antosiyanin ve lökoantosiyanin konsantrasyonunun fazla olduğu görülmüştür. Lökoantosiyanin birikiminin antosiyanin birikimiyle karşılaştırıldığında çok küçük miktarlarda olduğu görülmüştür. Meyve ve etli kısmında siyanidin 3-glukozit, delfinidin 3- glukozit, siyanidin 3-rutionozit, delfinidin 3-rutinozit, siyanidin 3-diglukozit, delfinidin 3-diglukozit pigmentlerinin toplam yüzde oranı ortaya konmuştur (Kananykhina vd., 2000).

Norveç’te yetiştiriciliği yapılan kırmızı frenküzümü çeşitlerinde meyve ekstrelerinden 15 tane antosiyanin bileşiği saptanmıştır. Bunlar pelargonidin, siyanidin, peonidin, delfinidin, petunidin ve malvidinin 3-O-glukozit ve 3-O- rutinozit türevleri, siyanidin 3-O-arabinozit ve siyanidin ve delfinidinin 3-O-(6ʺ- p-kumaroilglukozit) türevleri olarak belirtilmiştir. Antosiyaninler Jel

22 permeasyon kromatografisi, HPLC, UV/vis spektroskopi ve ES-MS aracılığıyla tanımlanmıştır. 4 ana pigment (delfinidin ve siyanidinin 3-O-glukozit ve 3-O- rutinozitleri) toplam antosiyanin içeriğinin % 97’sinden fazlasını oluşturmaktadır (Slimestad ve Solheim, 2002).

Siyah frenküzümü tohumu çökeltisinin yağ ekstresinde delfinidin ve siyanidin glukozit, siyanidin ve delfinidin rutinozit içeren 4 antosiyaninin baskın olduğu polifenol dizisinin varlığı ortaya konmuştur. Ayrıca mirisetin glukozit, kersetin glukozit, mirisetin rutinozit, kersetin rutinozit, kemferol-3-glukozit, dihidrokersetin, aureusidin, fenolik asitler olan 1-sinnamoil-β-D-glukozit ve 1- p-kumaroil-β-Dglukozit izole edilmiştir. Aureusidin ve 1-sinnamoil-β-D-glukozit bu bitkiden ilk defa bu çalışmada elde edilmiştir (Lu ve Foo, 2003).

Siyah frenküzümünün 6 çeşidi (Ben Alder, Ben Nevis, Ben Lomond, Ben Tirran, Titania, Ukraine), kırmızı frenküzümü (Red Lake), bektaşi üzümünün 6 çeşidi (Whinham, Lancashine, Dan’s Mistake, Marigold, Careless, Leveller), Aronia melanocarpa ve Sambucus nigra türlerinin meyvelerinin, antosiyanin ve proantosiyanidin bileşimleri HPLC-ESI-MS/MS (Elektrosprey İyonizasyon Tandem Kütle Spektrometresi) ile birleştirilmiş diode array ve/veya floresans detektörle analiz edilmiştir. Bu meyvelerde 31 antosiyanin varlığı keşfedilmiş, fakat her antosiyanin her meyvede gözlenememiştir. Bu meyvelerden ilk kez birkaç minor antosiyanin tanımlanmıştır. Antosiyanidin 3-glukozit standart olarak kullanılarak her türün antosiyanin konsantrasyonu ölçülmüştür. A. melanocarpa’da en yüksek antosiyanin konsantrasyonu bulunurken (1480 mg/100 g taze ağırlık), en düşük bektaşi üzümü çeşidi olan Careless’da (0,07 mg/100 g taze ağırlık) görülmüştür. Bektaşi üzümünün iki çeşidi Marigold ve Leveller’da antosiyanin bulunamamıştır. Prosiyanidin ya da prodelfinidin polimerleri meyvelerin çoğunda predominant (>% 65 w/w) komponentler olarak saptanmıştır. Lipofilik ve hidrofilik antioksidan kapasiteleri oksijen radikali absorbans kapasitesi yöntemi ile ölçülmüştür. Toplam antioksidan kapasite bektaşi üzümü çeşidi olan Careless’da (21 μmol Troloks eşdeğeri/g taze ağırlık) aronia'da (161 μmol Troloks eşdeğeri/g taze ağırlık) değişen aralıkta bulunmuştur. Meyvelerdeki toplam fenol miktarının genellikle

23 hidrofilik antioksidan kapasite ile parelellik gösterdiği gözlemlenmiştir (Wu vd., 2004).

Kanada'da bulunan doğal meyveler üzerine yapılan bir çalışmada meyvelerin toplam antosiyanin, toplam fenol içerikleri ve ABTS radikali kullanılarak troloks’a eşdeğer antioksidan aktiviteleri çalışılmıştır. Ayrıca, tohum yağlarının yağ asiti bileşimleri de incelenmiştir. Antosiyaninler HPLC-DAD-ESI-MS/MS ile teşhis ve karekterize edilmiştir. Ribes aureum meyvesinden 12 tane antosiyanin (siyanidin-3,5-digalaktozit, siyanidin-3,5-diglukozit, delfinidin-3-glukozit, siyanidin-3-galaktozit, siyanidin-3-glukozit, siyanidin-3-rutinozit, siyanidin-3- arabinozit, siyanidin ve heksoz, pelargonidin-3-glukozit, pelargonidin-3- rutinozit, peonidin-3-galaktozit, siyanidin ve pentoz) tespit edilmiştir. Toplam antosiyanin, toplam fenol içeriği ve antioksidan aktivitesi düşük bulunmuştur. Tohumlarında diğer incelenen meyveler içinde en yüksek yağ içeriği (% 23,3) bulunmuştur. Ve yalnızca Ribes aureum tohum yağında γ-linolenik asite (% 4,67) rastlanmıştır (Bakowska-Barczak vd., 2007).

Polonya’da yapılan bir çalışmada Ribes nigrum ve Ribes grossularia yaprak ve meyvelerinden serbest ve hidroliz ile serbestleşen fenolik asitler, 2D-TLC ve RPHPLC yöntemleri ile analiz edilmiştir. 18 tane fenolik asit tanımlanmış. Bu asitler, elajik, klorojenik, gallik, protokateşik, homoprotokateşik, kafeik, gentisik, γ-resorsilik, p-hidroksifenilasetik, p-hidroksibenzoik, p-kumarik, o-kumarik, isoferulik, syrinjik, vanilik, sinapik, ferulik ve salisilik asit olarak tanımlanmıştır. phidroksifenilasetik, homoprotokateşik ve vanilik asit varlığı, bu türlerde ilk defa belirtilmiştir. R. nigrum yapraklarında o-kumarik ve γ-resorsilik asit, meyvelerinde sinapik asit varlığı, R. grossularia türünde ise salisilik ve gentisik asit varlığı ilk defa görülmüştür. RP-HPLC yöntemi ile 11 tane ana fenolik bileşik saptanmıştır. Taze meyve de fenolik asitlerin miktarı 0,03-213,95 μg/g arasında, kuru yapraklarda ise 0,12-1082,83 μg/g arasında çeşitlilik göstermiştir. R. nigrum meyvesinde serbest fenolik asitler olarak yirmi kat fazla salisilik asit içeriği ve birkaç kat fazla phidroksibenzoik, gentisik ve klorojenik asit içeriği gözlenmiştir. Protokateşik asit hem serbest hem de glikozit bağlı formda R.

24 nigrum yapraklarında R.grossularia türünün tersine yaygın bulunmuştur (Nowak ve Zgorka, 1997).

Britanya Birleşik Krallığı’nda yetiştirilen 17 siyah frenküzümü çeşitlerinde (Ben Tirran, Ben Alder, Ben Dorain, Ben Starav, Ben Klibreck, Ben Lomond, 871-5, 9199-4, 9198-1, 9141-6, 9137-2, 9111-14, S26-5-3, 9328-45, 9148-9, 9311-82, 91129-1) biyokimyasal bileşimi [yapısal olmayan karbonhidratlar (glukoz, sukroz, fruktoz), antosiyaninler, toplam antosiyanin, toplam fenolik ve organik asitler (oksalik, tartarik, malik, sitrik ve askorbik asit)] analiz edilmiştir. Meyve bileşimleri belirgin şekilde genotipten etkilenmiştir. Yapısal olmayan karbonhidratlar 85,09-179,92 mg g-1 taze ağırlık, organik asit konsantrasyonu 36,56-73,35 mg g-1 taze ağırlık olarak bulunmuştur. Toplam antosiyanin içeriği 3,49-9,14 gr taze ağırlık siyanidin 3-glukozit olarak , toplam fenol içeriği 6,38- 13,33 mg g-1 taze ağırlık gallik asit eşdeğeri olarak saptanmıştır. Siyanidin 3- glukozit % 3,1-7,9, siyanidin 3-rutinozit % 35,4-47, delfinidin 3-glukozit % 7,6- 12,5 ve delfinidin 3-rutinozit % 36,9-50,9 nispi konsantrasyonları belirlenmiştir. Çeşitler arasındaki biyokimyasal profildeki farklılıklar esas komponent analizi (PCA) ve hiyeraşik küme analizi (HCA) yöntemleri ile ortaya konmuştur. PCA çeşitleri özellikle sağlıkla ilgili bileşikleri baz alarak birbirinden ayırt etmiştir. Farklı çeşitleri sınıflamak ve karekterize etmek için antosiyaninleri, toplam fenolik ve askorbik asit içerikleri ortaya konmuştur. Ayrıca çalışmada, HCA ile farklı çeşitlerin biyokimyasal bileşimlerinin soylarıyla ilgili ilişkisi gösterilmiştir (Bordonaba ve Terry, 2008).

Romanya’da Suceava ilinin doğal florasında yetişen Vaccinium myrtillus, Ribes rubrum ve Ribes nigrum meyvelerinin glusit, vitamin C, B6, P, provitamin A, toplam asidite ve sitrik asit içerikleri analiz edilmiştir. En yüksek şeker seviyesi Ribes rubrum’da (ortalama 11,626 g/100 g) görülürken, onu V. myrtillus (9,798 g/100 g meyve) ve R. nigrum (7,582 g/100 g meyve) türleri takip etmiştir. Glusit içeriğinde glukoz ve fruktoz baskınken, sakkaroz oldukça düşük miktarlarda tespit edilmiştir. Ribes nigrum’un çok zengin vitamin C içeriğine (141,22 mg/100 g meyve) sahip olduğu görülmüştür. B6 içeriği pridoksin şeklinde en yüksek R. rubrum’da (0,084 mg/100 g meyve) tespit edilmiştir.

Vitamin P Ribes nigrum’da (5,306 mg/100 g meyve) diğer türlere göre düşük bulunmuştur. Provitamin A olarak karoten içeriği Ribes nigrum’da 3,892 mg/100 g meyve ve Ribes rubrum’da 1,068 mg/100 g meyve olarak belirlenmiştir. Sitrik asitin de yer aldığı organik asit miktarı türlerde oldukça yüksek oranda bulunmuştur (% 62,2 V. myrtillus, % 59,6 Ribes rubrum ve % 83,84 Ribes nigrum) (Ciornea vd., 2009).

Romanya’da Banu Maracine (Craiova) araştırma İstasyonundan toplanan 8 farklı Ribes nigrum (Tenah, Abanos, Bogatâr, Blackdown, Record, Ronix, Tinker, Deea) ve 2 farklı kırmızı frenküzümü (Rosu Timpuriu, Abundent) çeşidi meyvelerinin toplam antosiyanin, askorbik asit içeriği ve diğer fizikokimyasal özellikleri değerlendirilmiştir. Toplam antosiyanin içeriği spektrometrik deneyle saptanmıştır. Mineral kompozisyonu (Ca, Mg, K, Fe, Mn, Zn, Al, Cr, Na) indüktif olarak eşleşmiş plazma atomik emisyon spektrometrisi ile incelenmiştir. Siyah frenküzümü çeşitlerinin kuru madde, titre edilebilen asit, askorbik asit ve antosiyanin içeriği, kırmızı frenküzümü çeşitlerinden yüksek bulunurken, çözünebilen madde ve toplam şeker içeriği aynı bulunmuştur. Record ve Tenah çeşitlerinin antosiyanin miktarı en yüksek bulunurken, diğer siyah frenküzümü çeşitlerinde antosiyanin miktarı 2 kat düşük bulunmuştur. Askorbik asit içeriği Tinker, Tenah, Abanos, Deea çeşitlerinde 100 gram başına 200 mg’dan fazla bulunurken, kırmızı frenküzümü çeşitlerinde 7 kat düşük bulunmuştur. Siyah ve kırmızı frenküzümleri çeşitlerinin meyveleri, zengin mineral içeriğine sahip olup özellikle K ve Fe açısından zengin oldukları belirlenmiştir (Nour vd., 2009).

Finlandiya’da ticari olarak 2 farklı enlemde yetiştirilen 3 siyah frenküzümü (Mortti, Ola ve Melalahti) çeşidinin şeker, meyve asitleri ve vitamin C içeriği analiz edilmiştir. Bu bileşenlere enlem ve hava koşullarının etkisi incelenmiş, bileşenler arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Melalahti çeşidinin en yüksek glukoz, şeker/asit oranı ve en düşük fruktoz, sitrik asit, kinik asit ve vitamin C içeriğine sahip olduğu görülmüştür. Kuzey Finlandiya’da yetiştirilen meyveler ile güney Finlandiya’da yetiştirilen meyveler karşılaştırıldığında, kuzeydekilerin yüksek fruktoz, glukoz, sükroz ve sitrik asit içeriğine, düşük malik asit, kinik asit

26 ve vitamin C içeriğine sahip olduğu görülmüştür. Melalahti çeşidinde fruktoz, glukoz ve sitrik asit konsantrasyonları hava şartlarından etkilenmezken, Mortti ve Ola çeşitlerinde şubat ve temmuzdaki ortalama sıcaklık ile pozitif ilişkili, büyüme sezonunun başlangıcından hasat günü başlayana kadar günlük % 10-30 nispi nem oranı ile negatif ilişkili bulunmuştur. 3 çeşidinde de fruktoz ve glukoz, sitrik asit ve fruktoz, sitrik asit ve glukoz arasında pozitif ilişki bulunmuştur. Bu durumun metabolik yollarının yakın ilişkili olmasından kaynaklandığı belirtilmiştir (Zheng vd., 2009a).

Siyah frenküzümü (Vertti) ve kırmızı frenküzümü (Red Dutch, White Dutch) çeşitlerinin meyvelerinin şeker, asit ve vitamin C konsantrasyonlarına enlem ve hava koşullarının etkisi incelenmiştir. Red Dutch çeşidi diğer iki çeşitten daha fazla malik asit, daha az şeker ve düşük şeker/asit oranına sahip bulunmuştur. Bütün çeşitlerde fruktoz ve glukoz ana şeker olarak bulunurken, sükroz sadece Vertti çeşitinde bulunmuştur. Bu çeşitte ayrıca en yüksek askorbik asit içeriği de görülmüştür. Finlandiya’nın güneyindeki Red Dutch çeşidinde kuzeye göre şeker, malik asit içeriği ve şeker/asit oranı % 11-28 yüksek bulunmuştur. Aynı değerler Vertti için güneyde kuzeye göre % 6-16 düşük görülürken, White Dutch çeşidinde farklılık bulunamamıştır. Relatif nem azaldığında sitrik asit ve toplam asit bütün çeşitlerde artmış, şeker oranı Vertti çeşidinde artmış fakat diğer iki çeşitte azalmıştır. Red Dutch çeşidinde yüksek sıcaklık ve radyasyon seviyesinde şeker içeriğinin arttığı gözlemlenmiştir. Enlem ve hava koşullarının çeşitlerin kimyasal bileşimine etkisi, çeşitler arasında değişiklik göstermektedir sonucuna varılmıştır (Zheng vd., 2009b).

Finlandiya kökenli 92 yenen ve yenmeyen bitki materyalinin (üzümsü meyve, meyve, ot, tahıl, ağaç materyali, bitki tomurcuğu ve tohum) metil linoleat oksidasyonu tarafından antioksidan aktivitesi incelenmiştir. Ekstrelerin toplam fenol içerikleri Folin-Ciocalteau yöntemi ile gallik asit eşdeğeri olarak tayin edilmiştir. İncelen örnekler arasında Ribes grossularia, siyah frenküzümü (Öjeby çeşidi), kırmızı frenküzümü (Red Dutch çeşidi) meyveleri de bulunmaktadır. Yenebilen bitki materyalleri arasında olağanüstü yüksek antioksidan aktivite ve yüksek fenol içeriği değerleri üzümsü meyvelerde gözlenmiştir. frenküzümü

27 türleri içinde en yüksek toplam fenol içeriği siyah frenküzümü çeşidinde saptanmıştır. Bektaşiüzümü meyvesi en aktif üzümsü meyvelerden biri olarak saptanırken, siyah frenküzümü meyvesi en aktif üzümsü meyveler arasında yer almamıştır. kırmızı frenküzümü meyvesi an az aktif üzümsü meyveler arasında tespit edilmiştir (Kähkönen vd., 1999).

Güney İtalya’da Rubus fruticosus, Rubus idaeus, Ribes nigrum (Silvergieters, Tenah, Tsema, Ben Lomond, Baldwin, Black Down, Burga, Noir De Bourgogne), Ribes rubrum (Rotet, Red Lake, Rosetta) ve Aronia melanocarpa türlerinin çeşitli kültürlerinin meyvelerinin toplam polifenol, toplam antosiyanin ve indirgenmiş askorbik asit içerikleri spektrofotometrik ve HPLC yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Meyve ekstreleri DPPH radikal süpürücü aktivite ile test edilmiştir. Siyah frenküzümü çeşitleri için toplam polifenol içeriği ortalaması 639,8 mg/100 g taze ağırlık, kırmızı frenküzümü çeşitleri için ise 417,9 mg/100 g taze ağırlık, toplam antosiyanin içeriği ortalaması siyah frenküzümü için 216,3 mg/100 g taze ağırlık ve kırmızı frenküzümü için 26,4 mg/100 g taze ağırlık, indirgenmiş askorbik asit içeriği ortalaması siyah frenküzümü için 127,5 mg/100 g taze ağırlık ve kırmızı frenküzümü için 34,7 mg/100 g taze ağırlık olarak bulunmuştur. Ortalama EC50 değerleri sırasıyla Aronia melanocarpa, siyah frenküzümü, kırmızı frenküzümü, böğürtlen ve ahududu için 1,8; 2,8; 5,3; 6,4 ve 8,2 mg taze ağırlık olarak bulunmuştur. Test edilen meyvelerin iyi birer doğal antioksidan kaynağı olduğu ortaya konmuş, antioksidan aktivitenin geniş ölçüde toplam fenol içeriğinden orta derecede toplam antosiyanin içeriğinden kaynaklandığı, indirgenmiş askorbik asit içeriğiyle küçük bir ilişkisinin olduğu belirtilmiştir (Benvenuti vd., 2004).

İspanya’da 9 farklı ticari meyve suyu konsantresinin (Aronia, siyah ve kırmızı frenküzümü, siyah mürver, çilek, kiraz, erik ve ahududu) fenolik profili HPLC- DAD-MS-MS ile incelenmiştir. Flavonoitler, antosiyaninler, flavonoller, hidrosinnamik asit türevleri, stilbenoidler, flavan-3-oller, elajik asit türevleri ve diğer fenolik asitler teşhis edilmiş ve miktarları belirlenmiştir. Antioksidan kapasite ABTS ve DPPH radikali yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Siyah mürver, aronia ve siyah frenküzümü meyve suyu konsantreleri en zengin

28 toplam fenol içeriği ve güçlü antioksidan kapasiteye sahip olarak bulunmuştur (Bermúdez-Soto vd., 2004).

Yaban mersini, mavi yemiş, siyah frenküzümü, aronia ve siyah mürver meyve ekstrelerinin antosiyaninleri HPLC/PDA/ESI-MS ile analiz edilmiştir. Çalışmada, siyah frenküzümü türünün 6 farklı (delfinidin 3-glukozit, delfinidin 3-rutinozit, siyanidin 3-gulukozit, siyanidin 3-rutinozit, petunidin 3-rutinozit, peonidin 3- rutinozit) antosiyanin içerdiği saptanmıştır. Bu türlerin meyvelerinin radikal süpürücü aktivitesi DPHH ile analiz edilmiştir. Bütün ekstreler etkili antiradikal aktivite göstermiştir (Nakajima vd., 2004).

Uygun standartlar, 17 çeşit meyve ekstresi ve 6 çeşit tahılın Folin–Ciocalteu reaktifi, Price ve Butler, 4-aminoantipirin yöntemleri ile fenolik bileşikleri, TEAC, DPPH ve FRAP yöntemleri ile antioksidan kapasiteleri en az numune tüketimine (100 μl) uygun şekilde modifiye edilerek küçük ölçekle (toplam hacim 1ml) analiz edilmiştir. Bu yöntemler için yaygın olarak kullanılan standartların [gallik, kafeik, ferulik asitler, (+)-kateşin, troloks, fenol ve FeSO4 (demir sülfat)] analiz sonuçları ve özdeş bitki ekstresinin standartlar ile yöntemin ana reaktif maddesine reaktivitesi farklı gözlenmiş, ekstrelerin fenolik maddelerinde de aynı durum görülmüştür. Özellikle tatlı meyvelerde sakkarit seviyesinin düşüşünün fenolik bileşik içeriği ve antioksidan aktiviteyi arttrırabileceği belirtilmiştir. Bu meyve ekstreleri arasında Ribes rubrum meyveside çalışılmış ve diğer meyvelerle karşılaştırıldığında yüksek serbest fenolik içeriği görülmüştür (Stratil vd., 2007).

Sırbistan’da organik olarak yetiştiriciliği yapılan siyah frenküzümü (Čačanska crna çeşidi), ahududu (Jewel çeşidi) ve yabani olarak yetişen yaban merisini meyvelerinin kimyasal bileşimi ile reçel üretimi sırasındaki işlemlerin ve depolamanın kimyasal bileşime etkisi incelenmiştir. Toplam fenol, toplam antosiyanin, serbest elajik asit içerikleri ve antosiyanidinlerin HPLC fingerprint (parmakizi) analizi yapılmıştır. Taze ve dondurulmuş (9 ay depolamadan sonra) meyvelerin ve reçellerin (taze ve 9 aylık depolamadan sonra) DPPH radikal süpürücü aktiviteleri değerlendirilmiştir. Ayrıca 9 aylık depolamanın ardından

29 reçellerin mikrobiyolojik kalitesi test edilmiştir. Toplam fenol içeriği taze meyvelerde 380 -1660 mg gallik asit eşdeğeri /100 g bulunmuştur. Fenolik içerik reçel üretimi ve depolamada siyah frenküzümü (380 mg gallik asit eşdeğeri) dışında hemen hemen bütün örneklerde azalmıştır. En çok bulunan antosiyanin aglikonu olarak siyanidin belirlenmiştir. Toplam antosiyanin içeriği en az siyah frenküzümünde bulunmuş ve depolamaya siyah frenküzümü dışında genel olarak toplam fenol içeriğinin daha duyarlı olduğu belirtilmiştir. Dondurulmuş meyvelerin yanı sıra reçel yapımı için işleme tabi tutulan meyvelerin de hala karşılaştırılabilir yüksek antioksidan aktivite gösterdiği belirlenmiştir (Savikin vd., 2009).

2006 ve 2007 hasat sezonundan elde edilen endüstriyel Ribes nigrum meyvesinin tohum içermeyen kurutulmuş posasının polifenollerinin kimyasal bileşimi tanımlanmıştır. Bu posa partiküllerine göre 3 fraksiyona (0,8 mm’den küçük, 2-5 mm arası ve 5 mm’den büyük) ayrılmıştır. Bu posanın kuru maddesi, protein, yağ, kül, toplam besleyici lifi, çözülebilir katı madde içeriği, asiditesi, organik asitleri, sakkarit ve polifenolleri analiz edilmiştir. Ayrıca DPPH yöntemi ile antioksidan aktivitesi değerlendirilmiştir. Bütün fraksiyonlarda yüksek toplam besleyici lif (% 63’den fazla), düşük sakkarit içeriği (% 3,15) ve düşük asidite görülmüştür (% 3,2’den az). Bütün fraksiyonlarda polifenol bileşiklerin bileşimi kalitatif olarak belirlenmiş, aynı zamanda 2-5 mm arasındaki posa fraksiyonunda en yüksek bitkisel bileşik içeriği görülmüştür. Polifenol içeriğinin yaklaşık % 90’ının antosiyanin olduğu belirlenmiştir. Ayrıca posada mirisetin ve kersetin glikozitlerinin varlığı ve önemli miktarda mirisetin ve kersetin aglikonları olduğu bulunmuştur. 93,3-126,5 μM TEAC/g aralığında yüksek antioksidan aktivite görülmüştür. Fraksiyon tipine bağlı olarak polifenol bileşiklerin çoğunun içeriği, protein, kül, toplam besleyici lif, asidite ve sakkarit içeriği sayısal olarak incelenmiştir (Sójka ve Król, 2009).

Polonya’da hasat döneminde siyah frenküzümü meyvelerinin antosiyanin konsantrasyonları ve DPPH radikalini süpürme yöntemi ile antioksidan kapasiteleri değerlendirilmiştir. En yüksek antosiyanin konsantrasyonu Ben Tirran ve Ben Lomond çeşitlerinde geç olgunlaşma döneminde saptanmıştır.

Elde edilen sonuçlar meyvelerde antosiyanin miktarı ve antioksidan aktivite arasında direkt ilişki olmadığını göstermiştir. En yüksek antioksidan aktivite Joniniai ve Kriviai çeşitlerinde saptanmıştır (Anisimovienė vd., 2009).

İran’da Ribes biebersteinii meyvesinin metanol ekstresinden, preparatif RP- HPLC yöntemi ile 5 tane siyanidin glikozit (siyanidin 3-O-sambubiozil-5-O- glukozil, siyanidin 3-O-sambubiozit, siyanidin 3-O-glukozit, siyanidin 3-O-(2G- ksilozil)-rutinozit ve siyanidin 3-O-rutinozit) elde edilmiştir. Bu bileşikler, DPPH radikaline karşı önemli derecede serbest radikal süpürücü özellik göstermişlerdir. Sırasıyla RC50 değerleri 9,29×10–6; 9,33×10–6; 8,31×10–6; 8,96×10–6 ve 9,55×10–6 mol L–1 olarak bulunmuştur. Bu bileşiklerin yapıları çeşitli kimyasal hidrolizler ve spektroskobik yöntemlerle aydınlatılmıştır. Toplam antosiyanin içeriği 100 gr kuru meyvede siyanidin 3-glukozit üzerinden 1,9 g olarak bulunmuştur (Delazar vd., 2010).

Sırbistan’da yetiştiriciliği yapılan 11 Ribes rubrum (Junifer, Jonkheer van Tets, Rolan, Stanza, Rondom, Mirana, Rovada, London Market, Makosta, Redpoll ve Slovakia) çeşidinin toplam fenol, antosiyanin, askorbik asit, invert şeker, çözülebilir katı içeriği ve asidite gibi bazı biyokimyasal özellikleri değerlendirilmiştir. Askorbik asit miktarı ortalama 50,5-71,6 mg/100 g taze ağırlık arasında değişiklik gösterirken, invert şeker konsantrasyonunun % 6-9 arasında değiştiği belirlenmiştir. En yüksek toplam fenol (153,4 mg gallik asit eşdeğeri/100 g taze ağırlık) ve antosiyanin (19,3 mg/100 g) içeriği Redpoll çeşidinde saptanmıştır. Üretilen meyve suyunda fenol ve antosiyanin içeriği üretim işlemlerinden dolayı değişmiştir. Meyve ve meyve suyu, uzun dönemde - 18°C’de saklanmış ve fitokimyasal değişiklikler izlenmiştir. Meyvelerde, saklama askorbik asit içeriğinde % 49’a kadar düşüşe yol açarken, toplam fenolde de genel bir düşüş fark edilmiştir. Meyve suyunda toplam fenol içeriği saklamadan bir yıl sonra artış göstermiştir. Meyve ve meyve suyunda toplam antosiyanin içeriği saklama süresince meyvede % 85 ve meyve suyunda % 50 artış göstermiştir. Meyve sularının radikal süpürücü aktivitesi değerlendirilmiş ve belirgin şekilde etki varlığı görülmüştür. Saklamadan sonra ise radikal süpürücü aktivite de, çeşide bağlı olarak değişiklik belirlenmiştir. En güçlü

DPPH radikal süpürücü aktivite Redpoll çeşidinde görülürken, en düşük Slovakia çeşidinden elde edilen meyve suyunda görülmüştür. Bir yıl depolamanın ardından çeşitlere bağlı olarak aktivite değişmiştir. Toplam fenol ve antosiyanin içeriği artış göstermesine rağmen antioksidan aktivite ile bunlar arasında ilişki görülememiştir. Bu çalışma ile Redpoll, Jonkheer ve London Market çeşitlerinin iyi birer fitokimyasal kaynak olduğu, saklama ve meyve suyu üretimi boyunca besin değerini koruduğu gösterilmiştir (Djordjević vd., 2010).

Belçika’da Noir de Bourgogne siyah frenküzümü çeşidinin yaprak, tomurcuk ve meyve ekstrelerinin in vitro olarak DPPH, ORAC, TEAC, FRAP, Bakır (II) iyonunu indirgeyici antioksidan kapasite (CUPRAC) ve elektron spin rezonans spektroskopisi yöntemleri ile antioksidan kapasitesi değerlendirilmiştir. İn vivo olarak ise kan hemoliz ölçümünü içeren hücresel modeller ve endotel hücrelerindeki hücresel antioksidan aktivite üzerinden değerlendirilmiştir. Ayrıca ekstrelerin toplam fenol içerikleri de saptanmıştır. Ayrıca antienflamatuar aktivite tayini, atlardan izole edilmiş uyarılmış nötrofil ve saflaştırılmış miyeloperoksidaz üzerinden yapılmıştır. Test sonuçlarında yaprak ekstresi en yüksek antioksidan aktivite ve antienflamatuar aktiviteyi (miyeloperoksidaz aktivitesi inhibisyonu ve aktive olmuş nötrofillerdeki reaktif oksijen türü üretimi üzerinden) yüksek toplam fenol içeriğiyle bağlantılı olarak göstermiştir (Tabart vd., 2012).

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. Materyal

3.1.1.Deneme Alanı

3.1.1.1. Coğrafi Konum

Deneme Sivaslı-Uşak'ta bulunan özel bir işletme arazisinde yürütülmüştür. Deneme alanının rakımı 1044 m, koordinatları ise 38o 29' 15.75'' K, 29o 42' 16.53'' D olarak tespit edilmiştir (Şekil 3.1). Deneme alanının genel görünümü Şekil 3.2’de verilmiştir.

3.1.1.2. Toprak Özellikleri

Deneme alanı topraklarının fiziksel ve kimyasal analizleri için 15.03.2015 tarihinde 0-30 ve 30-60 cm derinliklerden toprak örnekleri alınmıştır. Toprak analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü laboratuarında yapılmıştır. Analiz sonuçları Çizelge 3.1’de verilmiştir.

Şekil 3.1. Deneme alanının uydu görünümü.

Şekil 3.2. Deneme alanının genel görünümü.

Çizelge 3.1. Toprak analiz sonuçları.

Toprak Özellikleri 0-30 cm 30-60 cm Değerlendirme Kum (%) 67 72 Silt (%) 19 12 Kumlu Tın Kil (%) 14 16 Tuzluluk (mmhos/cm) 140,80 129,80 Tuzsuz

Fiziksel

Analizler pH (1:2,5) 7,95 7,94 Hafif Alkali Kireç (Kalsimetrik) (%) 34,23 39,90 Organik Madde (Walkley Black) (%) 2,28 1,68 Azot (kjeldahl) (ppm) 1141,96 839,68 Fosfor (Olsen – AAS) (ppm) 8,97 0,79 Potasyum (A.Asetat – AAS) (ppm) 128,40 82,20 Kalsiyum (A.Asetat – AAS) (ppm) 4078,60 2453,40 Magnezyum (A.Asetat – AAS) (ppm) 60,94 39,16 Demir (DTPA – AAS) (ppm) 2,74 2,77 Bakır (DTPA – AAS) (ppm) 0,45 0,44

KimyasalAnalizler Mangan (DTPA – AAS) (ppm) 4,75 4,13 Çinko (DTPA – AAS) (ppm) 0,47 0,29

3.1.1.3. İklim Özellikleri

Sivaslı İlçesi'nde tipik bir Ege iklimi hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışları ise genellikle yağışlı geçer. Sonbahar ve ilkbahar ayları ise genellikle yağmurlu geçmektedir. Çalışmanın yürütüldüğü yıllara ait iklim verileri Çizelge 3.2'de sunulmuştur.

Çizelge 3.2. Deneme alanına ait ortalama iklim verileri (Anonim, 2016 b).

Uşak İli İklim Aylar Değerleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ortalama 2,4 3,2 6,2 10,8 15,8 20,2 23,6 23,5 19,0 13,4 8,0 4,2 Sıcaklık (°C) Ortalama En Yüksek 7,0 8,1 11,8 16,6 21,7 26,5 30,3 30,6 26,3 20,2 14,0 8,9 Sıcaklık (°C) Ortalama En Düşük Sıcaklık -1,2 -0,7 1,4 5,2 9,2 12,6 15,5 15,6 11,9 7,9 3,7 0,7 (°C) Ortalama Güneşlenme 4,1 4,5 5,4 7,0 9,1 11,1 12,0 11,4 9,5 7,3 5,3 3,5 Süresi (saat) Ortalama Yağışlı Gün 12,2 11,1 10,9 10,7 9,9 5,3 2,8 2,0 3,2 6,8 8,2 12,5 Sayısı Aylık Toplam Yağış Miktarı 73,0 65,1 57,2 52,7 48,0 28,1 16,6 9,1 16,8 40,7 59,0 78,2 Ortalaması(kg /m2)

3.1.2.Bitkisel Materyal

Çalışmada Frenküzümüne ait 1(bir) yaşında kırmızı meyve renkli Red Lake çeşidi ve siyah meyve renkli Rosenthal çeşidi kullanılmıştır. Frenküzümleri Bursadan özel bir firmadan temin edilmiş ve 15 Nisan 2014 tarihinde deneme desenine uygun olarak araziye dikilmiştir. Kullanılan çeşitlere ait bazı özellikler aşağıda belirtilmiştir.

Red Lake: Red Lake kırmızı frenküzümü çeşididir. Meyve taneleri uniform, sulu ve lezzetlidir. Meyveleri orta sertliktedir. Salkımları uzun ve toplaması kolay bir çeşittir. Sürgünleri orta derecede uzun, güçlü ve dik yapıdadır. Ev içi saksıda yetiştirmek için en uygunu kırmızı Frenküzümü çeşididir. Amerika orjinli bir çeşittir. 1933 yılında Amerika’da “Minnesota Meyve Üretim Çiftliği” tarafından

35 geliştirilmiştir. Soyu bilinmemektedir. Ticari ve ev içi yetiştiriciliği için mükemmel bir seçimdir (Anonim, 2016c).

Şekil 3.3. Red Lake frenküzümü bitkisinin genel görünümü.

Rosenthal: Siyah frenküzümü çeşidi olan Rosenthals güçlü ve iyi gelişen bir bitkisel yapıya sahip olan yüksek verimli bir çeşittir. Meyveleri iri ve C vitamini içeriği çok yüksektir. Elle hasat için çok uygun bir çeşittir. Haziran sonuna doğru olgunlaşmaya başlamaktadır. 1913 yılında geliştirilmiştir (Anonim, 2016c).

Şekil 3.4. Rosenthal frenküzümü bitkisinin genel görünümü.

3.2. Yöntem

3.2.1. Deneme Deseni

Deneme 3 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her bir deneme parselinde 9’ar bitki olup 3 bitki 1 tekerrür olarak değerlendirilmiştir.

3.2.2. Denemenin Kurulması ve Yürütülmesi

Bu çalışma 2014-2016 yılları arasında Uşak İlinin Sivaslı İlçesinde yürütülmüştür. Denemenin ilk konusu frenküzümü fidanlarında farklı sıra üzeri mesafelerin verim ve kalite üzerine etkileridir. Bu amaçla frenküzümü fidanları deneme alanına 2m×2m, 1.5m×2m ve 1.2m×2m olacak şekilde 15 Nisan 2014 tarihinde dikimi yapılmıştır. Yine aynı tarih de damlama sulama sistemi deneme alanına kurulmuştur. Denemenin diğer bir konusu ise farklı gövde sayılarının

37 verim ve kalite üzerine etkileridir. Bu amaçla deneme de 3 farklı gövde sayısı kullanılmıştır. Bunlar; Tek gövde, 3 gövde ve 5 gövde'dir. Denemenin son konusu ise bitkilerde budamanın verim ve kalite üzerine etkisidir. Bu amaçla bitkilerin yarısının yaşlı dallarına budama yapılıp yeni sürgünlerden meyve alınırken, diğer yarısının genç sürgünleri budanıp yaşlı dallardan meyve alınmıştır. Gövde sayısı ile ilgili şekiller şekil 3.5, 3.6 ve 3.7'de sunulmuştur.

Şekil 3.5. Tek gövdeli bitki örneği.

Şekil 3.6. Üç gövdeli bitki örneği.

Şekil 3.7. Beş gövdeli bitki örneği.

Denemenin son konusu ise bitkilerin budamalı ve budamasız olacak şekilde yetiştirilme olanaklarının verim ve kalite üzerine etkilerinin araştırılmasıdır.

3.2.3. Örneklerin Analize Hazırlanması

Meyve örnekleri 2015 ve 2016 yıllarında hasat edildikten sonra Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Pomoloji Laboratuarına getirilip fiziksel ve kimyasal ölçümleri yapılmıştır. Meyveler fiziksel ölçümleri yapıldıktan sorna kimyasal özellikleri belirlenmesi için blendırda püre haline getirilmiş ve daha sonra bu püreler tülbentlerden süzülerek analize hazır hale getirilmiştir. Şekil 3.8’de Red Lake ve Rosenthal çeşitlerine ait hasat edilen meyve örnekleri verilmiştir.

Şekil 3.8. Red Lake ve Rosenthal çeşitlerine ait meyve örnekleri.

3.2.4. Araştırmada İncelenen Özellikler

Araştırmada frenküzümü çeşitlerinin fenolojik özellikler, bitki özellikleri, pomolojik özellikler, kimyasal özellikler ve fitokimyasal özellikleri incelenmiştir.

3.2.4.1. Fenolojik Özelliklerin Belirlenmesi

Araştırmada kullanılan frenküzümü çeşitlerine ait 2015 ve 2016 yıllarında; tomurcuk patlaması, ilk çiçeklenme, tam çiçeklenme, meyvede ben düşme tarihi, ilk hasat tarihleri ve son hasat tarihleri kaydedilmiştir.

3.2.4.1.1. Tomurcuk Patlaması

Bitkilerin tomurcuklarının % 5-10’unun patladığı tarih tomurcuk patlaması olarak tespit edilmiştir.

3.2.4.1.2. İlk Çiçeklenme Tarihleri

Çiçeklerin %5-10’unun açmış olduğu dönem ilk çiçeklenme tarihi olarak tespit edilmiştir.

3.2.4.1.3. Tam Çiçeklenme Tarihleri

Çiçeklerin %70’inin açtığı dönem tam çiçeklenme tarihi olarak belirlenmiştir.

3.2.4.1.4. Meyvede Ben Düşme Tarihleri

Frenküzümü tanelerinin renk değişimi ve yumuşamaya başlama tarihleri belirlenmiştir.

3.2.4.1.5. İlk Hasat Tarihleri

Meyvelerin gelişimini tamamlayıp, kendilerine özgü renk ve tat şekillerini aldığı, ilk meyvenin hasat edildiği tarih tespit edilmiştir.

3.2.4.1.6. Son Hasat Tarihleri

Meyvelerin hasat periyodunun tamamlandığı ve son meyvelerin hasat edildiği dönem belirlenmiştir.

3.2.4.2. Bitkisel Özellikler

Araştırmada kullanılan frenküzümlerinin 2015 ve 2016 yılları için sürgünlerin eni (cm) ve boyu (cm) incelenmiştir.

3.2.4.2.1. Sürgün Çapı (mm)

Vejetatif gelişmenin sona erdiği dönemde, sürgünlerin gelişme durumunu saptamak amacıyla, sürgünlerin çapı digital kumpas ile ölçülmüştür.

3.2.4.2.2. Sürgün Boyu (cm)

Vejetatif gelişmenin sona erdiği dönemde, sürgünlerin gelişme durumunu saptamak amacıyla, sürgünlerin boyu şerit metre ile ölçülmüştür.

3.2.4.3. Pomolojik Özelliklerin Belirlenmesi

Araştırmada kullanılan frenküzümü çeşitlerine ait 2015 ve 2016 yılları için; salkımda tane sayısı, salkım uzunluğu, meyve ağırlığı (g), meyve eni (mm) ve meyve boyu (mm) ve bitki başına verim (g) özellikleri olgunluk safhasındaki meyvelerin hasat edilerek pomolojik ölçümleri 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak şekilde yapılmıştır. Şekil 3.9’da fiziksel ölçümlere ait laboratuar görüntüsü sunulmuştur.

Şekil 3.9. Fiziksel ölçümlere ait laboratuar görüntüsü.

3.2.4.3.1. Salkım Sayısı ve Salkımda Tane Sayısı

Bütün salkımlardaki meyveler sayılarak toplanıp ve salkım sayısına bölünerek belirlenmiştir.

3.2.4.3.2. Salkım Uzunluğu (mm)

Denemede kullanılan çeşitlerin salkımları digital kumpas ile ölçülerek belirlenmiştir.

3.2.4.3.3. Meyve Ağırlığı (g)

Çeşitlerin meyveleri hasat periyodunda özenle toplanarak ve 0.01 gram hassas terazide tartılarak elde edilmiştir.

3.2.4.3.4. Meyve Eni ve Boyu (mm)

Tesadüfî olarak alınan meyvelerin ortalama eni ve boyu dijital kumpas ile ölçülerek meyvelerin ortalama boy ve ortalama enleri belirlenmiştir.

3.2.4.3.5. Bitki Başına Verim (g)

Salkımlar tartılarak bitki sayısına bölünüp bu şekilde bitki başına ortalama verim elde edilmiştir.

3.2.4.4. Kimyasal Özelliklerin Belirlenmesi

Araştırmada kullanılan çeşitlere ait örnekler 2015 ve 2016 yıllarında kimyasal özelliklerini belirlemek için; SÇKM, pH ve titre edilebilir asitlik özellikleri incelenmiştir.

3.2.4.4.1. Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM)

Meyvede SÇKM değeri, tülbentten süzülerek elde edilen yeteri kadar meyve suyunun Graigar-D serisi marka dijital refraktometresinin prizmasına damlatılmasıyla okunmuştur (Cemeroğlu, 2007).

3.2.4.4.2. pH

Meyve suyunun pH’sı Hanna marka el pH tipi metresi ile ölçülmüştür (Cemeroğlu, 2007).

3.3.4.4.3. Titre Edilebilir Asit Miktarı

Meyvelerin suyu sıkılarak, homojen meyve suyu karışımı elde edilmiştir. Oda sıcaklığında 10 ml meyve suyu ve 20 ml saf su behere konulmuştur. Dijital el pH-metresinin elektrodu bu karışıma daldırılacak ve pH metrenin değeri 8.1’e

(meyve suyunda asit-baz dönüşüm noktası) gelinceye kadar karıştırılarak 0.1 N NaOH ilave edilmiştir. Daha sonra bütün değerler aşağıdaki formülde yerine konularak sitrik asit cinsinden % olarak toplam asitlik bulunmuştur (Karaçalı, 2002).

Harcanan NaOH miktarı×0.1×0.061

% Asitlik: (3.1) 10 (10 ml meyve suyu))×10

(Bazın Normalitesi: 0.1 Sitrik Asidin Miliekivalan Değeri: 0.061)

3.3.4.5. Fitokimyasal Özelliklerin Belirlenmesi

Araştırmada kullanılan çeşitlere ait örnekler 2015 ve 2016 yıllarında alınan meyve örneklerinden C vitamini tayini, toplam fenolik madde tayini, toplam antosiyanin tayini ve serbest radikalleri yakalama (DPPH) aktivitesi belirlenmesi için laboratuar ortamında analizleri yapılmıştır. Şekil 3.10’da örneklerin fitokimyasal analizler için hazırlanması gösterilmiştir.

Şekil 3.10. Örneklerin fitokimyasal analiz için hazırlanması.

3.2.4.5.1. C Vitamini Tayini

C vitamini miktarını belirlemek için spektrofotometrik yöntem kullanılmıştır. 2,6-Diklorofenolindefenol (2,6-D) boya maddesinin askorbik asit tarafından indirgenmesinden faydalanılmıştır. Bu amaçla oksalik asit, askorbik asit ve 2,6- D boya maddesi ile hazırlanan çözeltilerle standart kurve elde edilmiştir. 10 ml meyve suyu sıkılarak oksalik asit ile 10 kat seyreltilip, 2 tüpe 1’er ml çekilerek birisi 9 ml saf su ile diğeri ise 9 ml 2,6-D boya maddesi ile karıştırılmıştır. Elde edilen çözeltiler spektrofotometrede 518 nm dalga boyunda okunmuştur. Abs değerleri standart kurvede yerine koyularak karşılık gelen askorbik asit miktarları bulunmuştur. Meyve suyu 10 kat seyreltilmiş olduğu için sonuç değer 10 ile çarpılarak ve mg/100 ml cinsinden verilecektir (Hışıl,1993).

3.2.4.5.2. Toplam Fenolik Madde Tayini

Toplam fenol miktarı Singleton ve Rossi (1965) tarafından tarif edildiği üzere Folin-Ciocalteu’s kimyasalı kullanılarak yapılmıştır. Meyve ekstraktı, Folin- Ciocalteu's kimyasalı ve saf su 1:1:18 oranlarında karıştırılarak 8 dakika bekletilmiştir. Sonra %7’lik sodyum karbonat ilave edilmiştir. İki saat karanlık ortamda inkübasyondan sonra mavimsi bir renk alan çözeltinin absorbansı spektrofotometrede 750 nm dalga boyunda ölçülmüştür. Sonuçlar gallik asit cinsinden µg gallik asit eşdeğer/g taze ağırlık (µg GAE/g ta) olarak hesaplanmıştır.

3.2.4.5.3. Toplam Antosiyanin Tayini

Meyvedeki toplam antosiyanin içeriği Giusti vd. (1999)’na göre spektrofotometrik olarak farklı pH aralıklarında alınan absorbans değerlerine göre belirlenmiştir. Seyreltilip hazırlanmış ekstraktların ölçümleri için pH 1.0 (hidroklorik asit-potasyum klorid) ve pH 4.5 (asetik asit-sodyum asetat) tampon çözeltileri hazırlanarak, 510 ve 700 nm dalga boylarında ölçümler

46 yapılmıştır. Toplam antosiyanin içeriği siyanidin-3-glikozit eşdeğeri (molar tükenme katsayısı=29600) kullanılarak ve absorbanslar;

A=[(A510–A700)pH 1.0 - (A510–A700)pH 4.5] (3.2) formülü kullanılarak hesaplanmıştır. Sonuçlar µg siyanidin-3-glikozit/g taze ağırlık (µg siy-3-glk/g ta) olarak ifade edilmiştir.

3.2.4.5.4. Serbest Radikalleri Yakalama (DPPH) Aktivitesi Belirlenmesi

Frenküzümü meyvelerindeki hidrojen bağlama yeteneğine sahip fenolik maddelerin 2,2-difenil-1-pikril-hidrazil (DPPH·) serbest radikalini yakalama aktivitesi tayini Dorman vd. (2003)’a göre yapılmıştır. Frenküzümü sularından elde edilen fenolik ekstraktlarından 50 μL alınarak tüplere pipetlenmiş ve üzerine 450 μL Tris-HCl tamponu (50 mM, pH 7.4) ilave edilmiştir. Son olarak karışıma 1.00 mL DPPH· (0.10 mM, metanol içerisinde) çözeltisinden eklenerek 30 dakika boyunca karanlıkta bekletilmiştir. Oda sıcaklığında gerçekleşen reaksiyon süresinin bitiminde çözeltinin absorbansı spektrofotometrede (T70+UV/VIS spectrophotometer, PG Instruments, England) 517 nm’de okunmuştur. DPPH· (2,2-difenil-1-pikril-hidrazil) serbest radikalleri yakalama aktivitesi aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanmış ve sonuçlar %’de inhibisyon olarak verilmiştir.

% İnhibisyon (DPPH·)= [(AbsKontrol-AbsÖrnek)/ AbsKontrol]x100 (3.3)

3.2.5. İstatistik Metodu

Çalışmada üzerinde durulan özellikler bakımından elde edilen veriler faktöriyel düzende tesadüf parselleri deneme tertibinde kurularak analiz edilmiştir. Çalışmada çeşit faktörü Rosenthal ve Red Lake olmak üzere iki seviyesi, mesafe faktörü 2,0×1,2 / 2,0×1,5 ve 2,0×2,0 m olmak üzere üç seviyesi, dal sayısı 1,3 ve 5 olmak üzere üç seviyesi ve budama faktörünün var ve yok olmak üzere iki seviyesi mevcuttur. Alt gruplardaki gözlem adet üç'tür. Çalışmada varyans

47 analiz sonucunda ortalamalar arasındaki farklılıkların irdelenmesinde çoklu karşılaştırma yöntemlerinden "Tukey" testi kullanılmıştır.

4. ARAŞTIRMA BULGULARI

4.1. Fenolojik Özellikler

4.1.1. Tomurcuk Patlama Tarihleri

Çeşitlere ait 2015 ve 2016 yıllarına ait tomurcuk patlama tarihleri Çizelge 4.1’de sunulmuştur. Rosenthal çeşidinde tomurcuk patlama tarihleri 07 Mart 2015 ve 08 Mart 2016 tarihlerinde gerçekleşmiş iken Red Lake çeşidinde tomurcuk patlama tarihleri 10 Mart 2015 ve 13 Mart 2016 tarihlerinde gerçekleşmiştir. Çeşitler arasında tomurcuk patlaması ile ilgili Rosenthal çeşidi Red Lake çeşidine göre birkaç gün ileridedir.

Çizelge 4.1. Çeşitlere ait tomurcuk patlama tarihleri.

Tomurcuk Patlama Tarihleri Çeşitler 2015 2016 Rosenthall 07.03.2015 08.03.2016 Red Lake 10.03.2015 13.03.2016

Araştırmanın bu konusu ile ilgili yerli ve yabancı literatür kaynakları taranmış ancak herhangi bir literatür bilgisine ulaşılamamıştır.

4.1.2. İlk Çiçeklenme Tarihleri

Çeşitlere ait ilk çiçeklenme tarihleri Çizelge 4.2’de sunulmuştur. Rosenthal çeşidinde 2015 yılında ilk çiçeklenme 15 Nisan 2015 tarihinde olurken 2016 yılında 11 Nisan 2016 tarihinde oluşmuştur. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılında ilk çiçeklenme 04 Nisan 2015 tarihinde 2016 yılında ise 30 Mart 2016 tarihinde meydana gelmiştir. Red Lake çeşidi Rosenthal çeşidine göre daha erken çiçeklenmektedir.

Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde ilk çiçeklenme tarihi bakımından en erken 2 Nisan (Jonkheer van Tets) ve en geç 29

Nisan (Detvan) olarak belirlemiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun koşullarında yapmış oldukları çalışmada denemeye aldıkları frenküzümü çeşitlerinin ilk çiçeklenme tarihlerini 9 Nisan ve 26 Nisan, Göktaş vd. (2006), Eğirdir koşullarında bazı frenküzümü çeşitleri ile yaptıkları adaptasyon çalışmasında çeşitlerin ilk çiçeklenme tarihlerinin 4 Nisan ile 1 Mayıs arası ve Gerçekçioğlu vd. (2009), Tokat ekolojisinde yapmış oldukları çalışmalarda ise çiçeklenmenin Red Lake çeşidinde 10 Nisanda diğer çeşitlerde 22 Nisanda başladığını kaydetmişlerdir.

Çizelge 4.2. Çeşitlere ait ilk çiçeklenme tarihleri.

İlk Çiçeklenme Tarihleri Çeşitler 2015 2016 Rosenthall 15.04.2015 11.04.2016 Red Lake 04.04.2015 30.03.2016

Bizim çalıştığımız çeşitlere ait tarihlerin araştırıcıların belirttiği tarihlere benzer olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalarla bizim bulgularımız arasında meydana gelen mevcut farklılıkların ise çeşit, iklim faktörleri birlikte kültürel işlemlerden kaynaklandığı söylenebilir.

4.1.3. Tam Çiçeklenme Tarihleri

Çeşitlere ait tam çiçeklenme tarihleri Çizelge 4.3’te gösterilmiştir. Rosenthal çeşidinde tam çiçeklenme 2015 yılında 27 Nisan tarihinde ve 2016 yılında 22 Nisan tarihlerinde oluşmuştur. Red Lake çeşidinde ilk çiçeklenme 2015 yılında 16 Nisan tarihinde oluşurken 2016 yılında 09 Nisan tarihinde meydana gelmiştir. Red Lake çeşidi Rosenthal çeşidine göre daha erken tarihlerde tam çiçeklenmelerini tamamlamışlardır.

Çizelge 4.3. Çeşitlere ait tam çiçeklenme tarihleri.

Tam Çiçeklenme Tarihleri Çeşitler 2015 2016 Rosenthall 27.04.2015 22.04.2016 Red Lake 16.04.2015 09.04.2016

Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde yaptıkları fenolojik gözlemlerde tam çiçeklenme tarihleri 13 Nisan (Jonkheer van Tets) ile 10 Mayıs (Tatran) tarihleri arasında değiştiğini belirtmiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun Çarşamba Ovası koşullarında yapmış oldukları çalışmada frenküzümü çeşitlerinin tam çiçeklenme tarihlerini 15 Nisan-10 Mayıs, Göktaş vd. (2006), Eğirdir koşullarında ise tam çiçeklenme tarihlerinin ise 20 Nisan ile 19 Mayıs arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Tokat ekolojisinde yapılan bir çalışmada ise tam çiçeklenme tarihi bakımından en erken 14 Nisan (Red Lake) ile en geç 30 Nisan (Rovada) olarak belirlenmiştir (Gerçekçioğlu vd., 2009).

Çalıştığımız çeşitlerdeki tam çiçeklenme tarihleri diğer çalışmaların çoğundan daha erken meydana geldiği görülmüştür. Bu farklılığın temel sebebinin iklim ve ekoloji şartları olduğu düşünülmektedir.

4.1.4. Meyvede Ben Düşme Tarihleri

2015 ve 2016 yıllarına ait çeşitlerde meyvede ben düşme tarihleri Çizelge 4.4’te sunulmuştur. Rosenthal çeşidinde 2015 yılında 09 Haziran ve 2016 yılında ise 01 Haziran tarihlerinde meyvede ben düşme görülürken, Red Lake çeşidinin meyvelerinde ise 2015 yılında 05 Haziran tarihinde 2016 yılında ise 25 Mayıs tarihinde görülmüştür. Red Lake çeşidinin meyvelerinde Rosenthal çeşidinin meyvelerine göre daha erken ben düşme görülmüştür.

Çizelge 4.4. Çeşitlerin meyvelerinde ben düşme tarihleri.

Ben Düşme Tarihi Çeşitler 2015 2016 Rosenthall 09.06.2015 01.06.2016 Red Lake 05.06.2015 25.05.2016

Araştırmanın bu konusu ile ilgili yerli ve yabancı literatür kaynakları taranmış ancak herhangi bir literatür bilgisine ulaşılamamıştır.

4.1.5. İlk Hasat Tarihleri

Çeşitlere ait 2015 ve 2016 yıllarında elde edilen ilk hasat tarihleri Çizelge 4.5’te sunulmuştur. Rosenthal çeşidinde ilk hasat tarihinde 2015 yılında 18 Haziran ve 2016 yılında ise 14 Haziran olarak belirlenmiştir. Red Lake çeşidinde ise ilk hasat tarihleri 2015 yılı için 13 Haziran ve 2016 yılı için ise 09 Haziran olarak belirlenmiştir. Red Lake çeşidi Rosenthal çeşidine göre daha erken ilk hasat olgunluğuna ulaşmıştır.

Çizelge 4.5. Çeşitlere ait ilk hasat tarihleri.

İlk Hasat Tarihleri Çeşitler 2015 2016 Rosenthall 18.06.2015 14.06.2016 Red Lake 13.06.2015 09.06.2016

Trabzon'da yapılan bir çalışmada frenküzümlerinde ilk hasat tarihleri en erken 7 Haziran (Jonkheer van Tets) ile en geç 12 Temmuz (Tatran) tarihleri arasında olduğu kaydetmişlerdir (Çelik, 2012). Göktaş vd. (2006), Isparta yöresinde bazı frenküzümü çeşitleri ile yaptıkları adaptasyon çalışmasında çeşitlerin ilk olgunlaşan çeşidin Rosenthals (19 Haziran) olduğunu bildirmişlerdir. Gerçekçioğlu vd. (2009), Tokat ekolojisinde yapmış oldukları çalışmalarında, ilk hasat tarihlerinin 3 Haziran ile 19 Haziran arasında değiştiği kaydedilmiştir.

Bulgularımızla araştırıcıların bulguları arasında benzerlik görülmektedir. Bizim bulgularımız ile araştırıcıların bulguları arasında meydana gelen mevcut farklılıklar ise çeşit, iklim faktörleri ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı söylenebilir.

4.1.6. Son Hasat Tarihleri

2015-2016 yıllarına ait son hasat tarihleri Çizelge 4.6’da verilmiştir. Rosenthal çeşidinde 2015 yılında son hasat 01 Temmuz 2015 tarihinde yapılmış, 2016 yılında ise 26 Haziran tarihinde yapılmıştır. Red Lake çeşidinde 2015 yılında ilk hasat 30 Haziran tarihinde, 2016 yılında 23 Haziran tarihinde yapılmıştır. Red Lake çeşidi Rosenthal çeşidine göre daha erken son hasat tarihine ulaşmıştır.

Erenoğlu vd. (2003), Yalova’da bazı frenküzümü çeşitleri ile yaptıkları çalışmada, olgunluk tarihinin Red Lake (kırmızı meyveli) çeşidinde Haziran ayının 3. haftası, Rovada (kırmızı meyveli) çeşidinde ise Temmuz ayının ilk haftası olduğunu belirtmişlerdir. Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde son hasat tarihleri en erken 27 Haziran (Jonkheer van Tets) ile en geç 6 Ağustos (Tatran) tarihleri arasında olduğunu belirtmiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun Çarşamba Ovası koşullarında yapmış oldukları çalışmada frenküzümlerinin son hasat tarihlerini 24 Haziran ile 12 Temmuz arasında olduğunu bildirmişlerdir. Göktaş vd. (2006), Isparta yöresinde bazı frenküzümü çeşitleri ile yaptıkları adaptasyon çalışmasında çeşitlerin son hasat tarihi olarak Tokat 1 (18 Temmuz) çeşidinin olduğunu bildirmişlerdir.

Çizelge 4.6. Çeşitlere son hasat tarihleri.

Son Hasat Tarihleri Çeşitler 2015 2016 Rosenthal 01.07.2015 26.06.2016 Red Lake 30.06.2015 23.06.2016

Bizim çalıştığımız çeşitlere ait tarihlerin araştırıcıların belirttiği tarihlere az ya da çok benzer olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalarla bizim bulgularımız arasında meydana gelen mevcut farklılıkların ise çeşit, iklim faktörleri ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı söylenebilir.

4.2. Bitkisel Özellikler

4.2.1. Sürgün Çapı (mm)

Çeşitlerde uygulamalara ait sürgün çapları Çizelge 4.7.'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidin de 2015 yılında en yüksek sürgün çapı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde 6,99 mm olarak bulunurken, en düşük sürgün çapı ise 2,35 mm ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikte elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde en yüksek sürgün çapı 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal – budamalı sisteminde 6,98 mm olarak bulunurken sürgün çapı bakımından en düşük değer ise 2,60 mm ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde Rosenthal çeşidinde olduğu gibi çapı en yüksek olan sürgünler 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir (7,37 mm). 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük sürgün çapı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikte 5,50 mm olarak bulunmuştur. 2016 yılında ise Red Lake çeşidinde en yüksek sürgün çapı 2,0×2,0 dikim aralığında ve beş dal - budamalı sisteminde 8,20 mm olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve beş dal - budamalı sisteminde 5,11 mm olarak bulunmuştur.

Djordjević vd. (2014), Belgrat’ta frenküzümü üzerine yapılan bir çalışmada frenküzümlerinin ortalama sürgün çapları 6,5 ile 15,1 mm arasında olduğunu bildirmişlerdir. Belgrat’ta yapılan başka bir çalışmada ise frenküzümlerinde ortalama sürgün çapları 4,73 ile 11,60 mm arasında olduğu belirtilmiştir (Milivojević vd., 2010)

Araştırıcıların bulduğu değerler bizim bulduğumuz değerlerden daha yüksek çıkmıştır. Aradaki farklılıkların çeşit farklılığından ve ekolojiden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının sürgün çaplarına etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.8., 4.9., 4.10., ve 4.11.'de sunulmuştur.

Çizelge 4.7. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen sürgünlerin çapları (mm).

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 6,99 0,34 7,37 0,56 1,2 3 6,28 0,50 5,50 0,43 5 2,35 0,11 6,42 0,16 1 6,27 0,15 7,14 0,42 Yok 1,5 3 2,18 0,13 7,19 0,17 5 5,68 0,14 6,81 0,26 1 6,24 0,64 7,30 0,43 2 3 6,22 0,36 5,77 0,32 5 6,29 0,63 6,14 0,48 2015 1 6,86 0,17 7,17 0,07 1,2 3 6,81 0,30 5,64 0,28 5 6,23 0,25 6,20 0,95 1 6,46 0,13 6,35 0,68 Var 1,5 3 7,57 1,30 7,11 0,47 5 6,44 0,04 6,87 0,29 1 6,19 0,20 6,76 0,49 2 3 5,94 0,39 6,59 0,12 5 5,76 1,31 5,77 0,24 1 6,61 0,27 6,59 0,27 1,2 3 6,95 0,27 6,23 0,07 5 2,60 0,21 6,23 0,31 1 6,67 0,27 6,34 0,16 Yok 1,5 3 6,61 0,26 6,07 0,56 5 5,84 0,10 6,37 0,95 1 6,33 0,62 6,87 0,29 2 3 5,44 0,15 7,35 0,04 5 5,61 0,66 6,18 0,13 2016 1 6,52 0,15 6,98 0,18 1,2 3 6,45 0,38 6,54 0,19 5 5,79 0,43 5,11 0,56 1 6,35 0,68 7,17 0,07 Var 1,5 3 6,98 0,21 7,03 0,59 5 6,00 0,42 6,47 0,30 1 5,76 0,23 6,58 0,17 2 3 6,95 0,32 8,20 0,26 5 4,81 0,19 7,17 0,26

Çizelge 4.8. Sürgün çaplarında çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,093 1,000 0,367 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,057 1,000 0,267 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,257 1,000 0,560 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,277 1,000 0,260 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 0,850 0,999 0,027 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,337 1,000 0,383 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 0,160 1,000 0,067 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,003 1,000 0,543 1,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,370 1,000 0,417 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 1,167 0,943 0,743 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,337 1,000 1,590 0,450 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 4,013 0,000 0,377 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 0,823 1,000 1,503 0,574 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 0,773 1,000 0,240 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 0,613 1,000 0,137 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 1,000 0,992 0,430 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 1,800 0,208 0,557 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 0,017 1,000 0,150 1,000

Çizelge 4.8'de 2015 yılı ortalamalarına bakıldığında sürgün çapları bakımından çeşitler arasındaki farklar incelendiğinde sadece 2×2 m dikim mesafesinde 3 dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada çeşitler arasındaki fark istatistik olarak önemli çıkmıştır (P<0,01). 2015 yılı için diğer uygulamalarda istatistik olarak farklılık bulunmamıştır. 2016 yılında ise istatistik olarak bir fark yoktur.

Çizelge 4.9. Sürgün çaplarında budama uygulamasının Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,163 1,000 0,460 1,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 0,183 1,000 0,173 1,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 0,757 1,000 0,653 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,430 1,000 0,353 1,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,067 1,000 0,067 1,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,090 1,000 0,290 1,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,463 1,000 0,027 1,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 1,073 0,979 0,450 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,430 1,000 0,510 1,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 3,920 0,000 0,837 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 0,730 1,000 1,683 0,329 RedLake 3 2,0 Var - Yok 0,680 1,000 0,283 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 0,520 1,000 1,410 0,706 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 0,907 0,998 0,147 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 1,707 0,302 0,043 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,077 1,000 0,337 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 0,163 1,000 0,650 1,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 0,183 1,000 0,313 1,000

Çizelge 4.9'da 2015 yılı ortalamalarına bakıldığında sürgün çapları bakımından budama uygulamaları arasındaki farklar incelendiğinde Rosenthal çeşidinde 3 dallı terbiye sisteminde 2×1,2 m dikim mesafesi ve aynı çeşitte 5 dallı terbiye sisteminde 2,0×2,0 m dikim mesafesinde istatistik olarak önemli çıkmış (P<0,05), diğer uygulamalarda ise fark bulunmamıştır. 2016 yılında ise budama uygulamları arasında herhangi bir istatistik öneme rastlanılmamıştır.

Çizelge 4.10. Sürgün çaplarında mesafe uygulamasının etkisinin Tukey Testi Sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 0,333 1,000 0,253 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 0,907 0,998 0,627 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 0,280 1,000 0,910 0,998 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 0,217 1,000 0,593 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 0,060 1,000 3,757 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 0,313 1,000 0,567 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 1,223 0,907 0,517 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 0,280 1,000 0,357 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 4,070 0,000 0,743 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 0,880 0,999 1,543 0,516 RedLake 1 1,2-2,0 Var 0,830 1,000 0,240 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 0,670 1,000 0,623 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 1,057 0,983 0,010 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 1,857 0,162 0,817 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 0,073 1,000 0,517 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 0,310 1,000 0,230 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 0,323 1,000 0,127 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 0,503 1,000 0,190 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 0,203 1,000 0,287 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 0,083 1,000 0,673 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,440 1,000 1,000 0,992 RedLake 3 1,2-1,5 Var 0,123 1,000 1,847 0,169 RedLake 3 1,2-2,0 Var 0,600 1,000 0,120 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 0,360 1,000 1,247 0,889 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 0,687 1,000 0,017 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 1,533 0,531 0,120 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 0,433 1,000 0,173 1,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 1,560 0,493 0,813 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 0,297 1,000 0,573 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,193 1,000 0,613 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,487 1,000 0,117 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,500 1,000 0,273 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,020 1,000 0,647 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,593 1,000 0,890 0,999 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,593 1,000 0,613 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,097 1,000 3,737 0,000

Çizelge 4.10'da 2015 yılı ortalamalarına bakıldığında sürgün çapları bakımından dikim sıklığı uygulamalarının arasındaki farklar incelendiğinde Red Lake çeşidinde 2×1,5 ile 2×2 m mesafe ve 1 dallı terbiye sisteminde istatistik olarak önemli olduğu ortaya çıkmıştır (P<0,01), diğer uygulamalarda ise 2015 yılı için fark bulunmamıştır. 2016 yılında ise sadece Red Lake çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 2×1,5 ile 2×2 m mesafede istatistik olarak önemli çıkmış (P<0,01), diğer bütün mesafelerde ise fark bulunamamıştır.

Çizelge 4.11. Sürgün çaplarında dal sayısı uygulamasının etkisinin Tukey Testi Sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 0,547 1,000 1,217 0,912 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 0,497 1,000 0,583 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 0,337 1,000 1,410 0,706 Rosenthal 1-3 1,2 Var 0,723 1,000 1,110 0,968 Rosenthal 1-5 1,2 Var 1,523 0,545 0,823 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 0,260 1,000 0,467 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 0,643 1,000 0,783 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 0,010 1,000 0,307 1,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 0,837 1,000 1,267 0,871 RedLake 1-3 1,2 Var 0,537 1,000 1,593 0,446 RedLake 1-5 1,2 Var 0,250 1,000 2,440 0,006 RedLake 3-5 1,2 Var 0,107 1,000 0,473 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 0,210 1,000 0,653 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 0,267 1,000 0,610 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 0,693 1,000 0,713 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 1,020 0,990 0,420 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 1,867 0,155 1,407 0,710 Rosenthal 3-5 1,5 Var 0,100 1,000 0,497 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 1,227 0,905 0,340 1,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 0,037 1,000 0,033 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 0,140 1,000 1,503 0,574 RedLake 1-3 1,5 Var 0,153 1,000 0,000 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 0,833 1,000 4,350 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 1,187 0,932 1,160 0,947 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 0,690 1,000 1,110 0,968 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 0,847 1,000 0,950 0,997 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 1,220 0,910 1,337 0,799 Rosenthal 1-3 2,0 Var 0,317 1,000 2,137 0,038 Rosenthal 1-5 2,0 Var 1,187 0,932 0,353 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 3,163 0,000 0,030 1,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 0,027 1,000 0,603 1,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 0,077 1,000 0,223 1,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 0,237 1,000 0,077 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 0,150 1,000 0,363 1,000 RedLake 1-5 2,0 Var 0,950 0,997 0,720 0,912 RedLake 3-5 2,0 Var 0,833 1,000 0,403 1,000

Çizelge 4.11'de 2015 yılı için sürgün çapları özelliği bakımından dal sayılarının ortalamalar arasındaki farklılıklarda istatistik olarak önemli değildir. 2016 yılı için ise Red Lake çeşidinde 1-5 dal arasında 2×1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), ve Rosenthal çeşidinde 1-3 dal arasında 2×2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05) istatistik olarak önemli bulunmuş diğer uygulamalarda ise fark bulunmamıştır.

4.2.2. Sürgün Boyu (cm)

Çeşitlerde uygulamalara ait sürgün boyları Çizelge 4.12.'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en yüksek sürgün boyu 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde 60,26 cm olarak bulunurken, en düşük sürgün uzunluğu ise 20,76 mm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikte elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde en yüksek sürgün uzunluğu 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal – budamasız sisteminde 65,77 cm olarak bulunurken sürgün uzunluğu bakımından en düşük değer 15,23 cm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde Rosenthal çeşidinde olduğu gibi en uzun sürgünler 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir (48,00 cm). 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük sürgün kalınlığı 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı yetiştiricilikte 19,70 cm olarak bulunmuştur. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en fazla sürgün uzunluğu 2,0×1,5 dikim aralığında ve tek dal - budamasız sisteminde 50,27 cm olurken, en düşük değer ise 2,0×2,0 m dikim mesafesi ve beş dal - budamasız sisteminde 19,43 cm olarak bulunmuştur.

Çelik (2012), Trabzon’da yaptıkları bir çalışmada Frenküzümü çeşitlerinde; 2010 ve 2011 yıllarının ortalamasına göre en fazla bitki boyuna sahip çeşit 118.40 cm ile Detvan çeşidi olarak belirlenirken, en az bitki boyuna sahip olan çeşidin 106.90 cm ile Tatran çeşidi olduğu belirlenmiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun Çarşamba Ovası koşullarında yapmış oldukları bir adaptasyon çalışmasında denemede yer alan 6 frenküzümü çeşidinden en fazla sürgün boyu; 2005 yılında 135 cm ile Tokat 3 çeşidinde görülürken, en az sürgün boyu 72 cm ile Rovada çeşidinde tespit edilmiştir. 2006 yılında da benzer sonuçlar elde edilmiştir ve en fazla sürgün boyu 137 cm ile Tokat 3 çeşidinde saptanırken, en az sürgün boyu 74 cm ile yine Rovada çeşidinde belirlenmiştir. Eğirdir (Isparta) yöresinde yapılan başka bir çalışmada ise bitki boyu bakımından siyah frenküzümü çeşitlerinden Tokat 3 (150 cm) ve Bursa

Kırmızısı (126 cm) ilk iki sırada yer alan çeşitler olmuşlardır. En az bitki boyu ise 98.50 cm ile siyah frenküzümü çeşidi Silvergieter olarak belirlenmiştir (Göktaş vd., 2006). Yine Ankara (Ayaş) koşullarında yapılan bir başka çalışmada frenküzümü çeşitlerinin sürgün boyları yıllar ortalaması olarak 58.9-97.0 cm arasında bulunmuştur (Eyduran ve Ağaoğlu, 2007).

Araştırıcıların bulduğu değerler bizim bulduğumuz değerlerden daha yüksek çıkmıştır. Aradaki farklılıkların çeşit farklılığından, ekolojiden ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının sürgün uzunluklarına etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.13., 4.14., 4.15., ve 4.16.'da sunulmuştur.

Çizelge 4.12. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen sürgün uzunlukları miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 42,48 2,81 48,00 4,51 1,2 3 44,63 3,74 47,50 1,50 5 33,17 1,58 39,50 3,62 1 60,26 6,02 33,43 1,79 Yok 1,5 3 35,83 6,13 30,93 4,69 5 33,10 1,05 34,37 5,04 1 20,76 1,37 45,47 4,89 2 3 29,97 1,12 31,37 5,57 5 39,30 7,07 30,10 4,61 2015 1 39,07 3,68 32,97 2,27 1,2 3 46,87 1,89 29,30 0,70 5 31,83 8,07 32,23 5,01 1 46,70 2,10 44,43 4,71 Var 1,5 3 36,53 6,28 37,13 6,79 5 46,20 2,15 31,70 4,76 1 39,38 1,57 32,45 7,23 2 3 37,27 4,72 37,83 1,69 5 27,33 5,09 19,70 2,35 1 52,10 7,07 37,3 13,8 1,2 3 53,90 0,55 45,61 2,84 5 40,71 4,47 34,03 3,04 1 65,77 2,73 50,27 1,19 Yok 1,5 3 56,67 0,17 43,17 4,48 5 48,86 0,67 32,81 2,46 1 32,33 6,36 43,03 0,84 2 3 35,67 2,62 38,07 1,03 5 15,23 6,07 19,43 4,47 2016 1 41,87 6,97 44,50 2,68 1,2 3 44,93 0,72 45,47 4,89 5 37,36 7,96 24,59 1,62 1 43,50 4,84 44,50 2,68 Var 1,5 3 58,13 2,53 49,83 1,73 5 40,18 8,58 29,54 7,72 1 50,51 1,61 32,91 3,22 2 3 48,67 3,76 47,75 1,98 5 22,58 1,45 20,51 1,85

Çizelge 4.13. Sürgün uzunlukları için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 3,41 1,000 9,51 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 17,78 0,563 9,05 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 4,22 1,000 1,95 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 21,72 0,170 2,99 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 3,10 1,000 10,03 0,999 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 2,15 1,000 5,02 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 4,39 1,000 13,18 0,965 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 6,65 1,000 11,55 0,994 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 5,95 1,000 5,35 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 12,51 0,982 11,11 0,997 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 5,21 1,000 4,65 1,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 9,31 1,000 2,98 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 10,65 0,998 10,25 0,999 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 9,38 1,000 8,11 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 3,72 1,000 10,78 0,998 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 3,18 1,000 12,38 0,984 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 15,15 0,852 9,51 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 5,52 1,000 9,05 1,000

Çeşitler arasında sürgün uzunlukları ortalamaları bakımından hem 2015 yılında hemde 2016 yılında istatistik olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır.

Çizelge 4.14. Sürgün uzunlukları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 22,78 0,111 6,10 1,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 21,19 0,207 5,64 1,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 7,63 1,000 5,36 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 18,31 0,498 6,40 1,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,31 1,000 6,62 1,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 5,56 1,000 8,43 1,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 7,80 1,000 9,77 1,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 3,24 1,000 8,14 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 2,54 1,000 1,94 1,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 9,10 1,000 7,70 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 1,80 1,000 1,24 1,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 5,90 1,000 0,43 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 7,24 1,000 6,84 1,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 5,97 1,000 4,70 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 7,13 1,000 7,37 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,23 1,000 8,97 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 11,74 0,993 19,37 0,376 RedLake 5 2,0 Var - Yok 8,93 1,000 13,56 0,951

Budama olup olmama durumları arasında sürgün uzunlukları ortalamaları bakımından hem 2015 yılında hemde 2016 yılında istatistik olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır.

Çizelge 4.15. Sürgün uzunlukları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 39,50 0,000 10,87 0,998 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 20,88 0,231 10,17 0,999 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 15,63 0,809 16,73 0,690 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 13,39 0,957 9,43 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 24,43 0,054 13,53 0,952 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 23,73 0,074 14,87 0,875 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 30,29 0,002 13,60 0,949 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 22,99 0,102 0,50 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 27,09 0,014 7,40 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 28,43 0,007 19,37 0,376 RedLake 1 1,2-2,0 Var 27,16 0,014 1,30 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 14,06 0,927 13,73 0,944 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 20,96 0,225 13,27 0,962 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 32,93 0,001 2,27 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 12,26 0,986 1,23 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 27,29 0,013 14,25 0,916 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 26,83 0,016 0,80 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 15,83 0,789 17,40 0,610 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 14,79 0,880 15,77 0,795 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 27,81 0,010 9,57 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 12,76 0,976 15,33 0,836 RedLake 3 1,2-1,5 Var 30,96 0,002 8,87 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 29,33 0,004 7,20 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 23,13 0,096 14,47 0,903 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 28,89 0,005 12,33 0,985 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 22,43 0,129 15,00 0,864 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 20,76 0,241 16,60 0,705 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 28,03 0,009 27,00 0,015 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 25,89 0,026 18,62 0,462 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 28,56 0,006 23,87 0,069 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 30,16 0,003 26,11 0,024 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 40,56 0,000 15,07 0,858 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 25,94 0,026 15,77 0,794 RedLake 5 1,2-1,5 Var 7,32 1,000 9,21 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 2,07 1,000 16,51 0,716 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,17 1,000 12,41 0,984

Mesafe uygulamasının sürügün uzunlukları ortalamaları bakımından 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde, budama yapılmayan ve 1 dallı terbiye sisteminde 1,2- 1,5 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), Rosenthal

çeşidinde, budama yapılmayan ve 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), Rosenthal çeşidinde, budama yapılan ve 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,05), Rosenthal çeşidinde, budama yapılan ve 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,05), Rosenthal çeşidinde, budama yapılmayan ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), Rosenthal çeşidinde, budama yapılan ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), Rosenthal çeşidinde, budama yapılan ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,05), Rosenthal çeşidinde, budama yapılan ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafelerinin ortalamaları arasındaki fark (P<0,01) istatistik olarak önemli oluduğu görülmüştür. Yine 2015 yılı için Red Lake çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde ve budama yapılmayan parselde 1,2-1,5 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), tek dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamalar arasında 1,5-2,0 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,05), tek dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada 1,2-1,5 dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), tek dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada 1,2-2,0 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,05), 3 dallı terbiye sisteminde ve budama yapılmayan uygulamada 1,2-2,0 m dikim mesafeleri ortalamaları arasında (P<0,05), 3 dallı terbiye sisteminde ve budama yapılan uygulamada 1,2-1,5 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), 3 dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada 1,2-2,0 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamada 1,2-1,5 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamada 1,2-2,0 m dikim mesafesi ortalamaları arasındaki fark (P<0,01) ve son olarak 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamada 1,5-2,0 m dikim mesafeleri ortalamaları arasındaki fark (P<0,05) istatistik olarak önemli bulunmuştur. 2016 yılı için ise Rosenthal çeşidinde 1,2- 1,5 m dikim mesafesinde 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada (P<0,05) ve Red Lake çeşidinde 1,2-1,5 m dikim mesafesinde 5 dallı terbiye

66 sisteminde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01) istatistik olarak önemli bulunmuştur. Diğer alt gruplarda yani çeşit*dalsayısı*budama kombinasyonlarında mesafelerin sürgün uzunluğu ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli değildir.

Çizelge 4.16. Sürgün uzunlukları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 11,07 0,997 6,40 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 12,34 0,985 5,94 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 25,44 0,033 5,06 1,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 18,54 0,471 6,09 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 6,57 1,000 6,93 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 27,24 0,013 8,12 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 12,21 0,987 10,08 0,999 RedLake 1-5 1,2 Yok 12,67 0,978 8,44 1,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 23,67 0,076 2,24 1,000 RedLake 1-3 1,2 Var 24,71 0,047 8,01 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 11,69 0,993 1,54 1,000 RedLake 3-5 1,2 Var 26,74 0,017 0,12 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 8,54 1,000 7,14 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 10,17 0,999 5,01 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 16,37 0,731 7,68 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 10,61 0,999 9,28 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 17,07 0,650 19,68 0,343 Rosenthal 3-5 1,5 Var 18,74 0,447 2,23 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 11,47 0,995 8,80 1,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 13,61 0,949 8,10 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 10,94 0,998 14,67 0,889 RedLake 1-3 1,5 Var 9,34 1,000 7,37 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 1,06 1,000 11,47 0,995 RedLake 3-5 1,5 Var 5,26 1,000 12,80 0,975 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 7,49 1,000 11,53 0,994 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 3,54 1,000 1,57 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 2,84 1,000 5,33 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 9,41 1,000 17,30 0,622 Rosenthal 1-5 2,0 Var 2,11 1,000 3,37 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 6,21 1,000 11,66 0,993 RedLake 1-3 2,0 Yok 7,54 1,000 11,20 0,996 RedLake 1-5 2,0 Yok 6,28 1,000 0,20 1,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 6,82 1,000 0,83 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 0,08 1,000 12,18 0,987 RedLake 1-5 2,0 Var 12,04 0,989 2,87 1,000 RedLake 3-5 2,0 Var 8,62 1,000 15,33 0,836

Dal sayılarının sürgün uzunlukları ortalamaları bakımından 2015 yılında Rosenthal çeşidinde 3-5 dalları arası 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01) ve Red Lake çeşidinde 1-3 dalları arasında 1,2 m dikim

67 mesafesinde budama yapılan uygulamada istatistik olarak önemli bulunmuştur. 2016 yılında ise dal sayılarının ortalamalar arasındaki farklılıklarda istatistik olarak önemli değildir.

4.3. Pomolojik Özellikler

4.3.1. Salkım Sayısı (adet)

Çeşitlerde uygulamalara ait salkım sayıları Çizelge 4.17'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en fazla salkım sayısı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı sistemde ortalama 12,68 adet olarak bulunurken, en düşük salkım sayısı adeti ise ortalama 3,33 adet ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikte elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde en fazla salkım sayısı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal – budamalı sisteminde 28,63 adet olarak bulunmuşken salkım sayısı bakımından en düşük değer 5,66 adet ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en fazla salkım sayısı adeti 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikten 45,64 adet olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük salkım adeti ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikte 4,33 adet olarak bulunmuştur. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en fazla sürgün uzunluğu 2,0×1,5 dikim aralığında ve beş dal - budamasız sisteminde 71,32 adet olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamasız sisteminde 20,64 adet olarak belirlenmiştir.

Trabzon’da yapılan bir çalışmada frenküzümlerinde salkım sayılarını incelemiş ve çeşitlerde en fazla meyve salkım adetine Jonkheer van Tets (78.10 adet) çeşidi sahip iken, en az meyve salkım adetine ise Ojebyn (27.20) çeşidi ile Detvan (25.20 adet) çeşidinin sahip olmuşlardır (Çelik, 2012). Tokat ekolojisinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında çeşitlerin salkım sayılarının

68 bir dalda ortalama 1.78-2.47 adet arasında değiştiği bildirilmiştir (Gerçekçioğlu vd., 2009).

Çalıştığımız çeşitlere ait ortalama salkım sayısı adeti ile araştırmacıların bulguları benzerlik göstermektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının salkım sayılarına etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.18., 4.19., 4.20., ve 4.21.'de sunulmuştur.

Çizelge 4.17. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkım sayıları miktarları.

Rosenthal Red Lake Dal Yıl Budama Mesafe Standart Standart Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 3,67 0,05 15,98 0,01 1,2 3 7,67 0,01 4,33 0,03 5 11,68 0,02 15,64 0,34 1 3,33 0,01 8,00 0,03 Yok 1,5 3 7,33 0,02 45,64 0,01 5 7,00 0,02 29,31 0,02 1 3,67 0,06 11,99 0,01 2 3 5,3 0,03 38,97 0,02 5 12,34 0,05 24,68 0,04 2015 1 4,33 0,06 13,98 0,02 1,2 3 12,68 0,02 39,00 0,01 5 8,67 0,01 18,98 0,07 1 4,00 0,02 11,34 0,01 Var 1,5 3 10,67 0,03 42,66 0,02 5 10,00 0,07 27,34 0,01 1 5,00 0,04 24,02 0,05 2 3 7,67 0,30 30,68 0,02 5 8,67 0,03 28,34 0,02 1 7,67 0,20 20,64 0,01 1,2 3 13,00 0,10 22,67 0,18 5 26,00 0,02 52,60 0,06 1 7,35 0,01 20,67 0,2 Yok 1,5 3 16,33 0,21 59,43 0,01 5 27,35 0,06 71,32 0,02 1 5,66 0,01 27,67 0,01 2 3 15,00 0,02 68,33 0,01 5 27,05 0,01 62,00 0,02 2016 1 5,67 0,03 21,35 0,01 1,2 3 17,34 0,01 52,68 0,32 5 28,33 0,05 49,31 0,01 1 6,33 0,05 18,33 0,014 Var 1,5 3 13,79 0,13 71,03 0,12 5 25,37 0,03 64,65 0,02 1 11,00 0,04 28,32 0,17 2 3 11,00 0,03 54,94 0,06 5 21,33 0,02 69,99 0,04

Çizelge 4.18. Salkım sayısı için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 2,000 0,000 13,683 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,320 0,951 13,007 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 1,333 0,000 10,667 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 2,000 0,000 20,000 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 3,333 0,000 20,653 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 5,333 0,000 15,000 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 9,670 0,000 45,010 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 8,667 0,000 51,760 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 6,120 0,000 63,367 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 7,333 0,000 60,663 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 3,333 0,000 47,277 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 18,333 0,000 44,933 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 20,667 0,000 41,643 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 19,683 0,000 63,653 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 17,700 0,000 56,983 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 19,383 0,000 54,333 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 13,667 0,000 62,327 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 12,977 0,000 1,680 0,000

Çeşitler arasında salkım sayıları ortalamaları bakımından 2015 yılında sadece 1,5 m dikim mesafesinde tek dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamada istatistik olarak önemsiz çıkmış olup hem 2015 hemde 2016 yılında diğer uygulamarın tümü istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur.

Çizelge 4.19. Salkım sayıları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,667 0,008 12,667 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 0,000 1,000 22,000 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 5,333 0,000 22,653 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 7,333 0,000 17,000 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 11,670 0,000 47,010 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 10,667 0,000 53,760 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 8,120 0,000 65,367 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 9,333 0,000 62,663 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 5,333 0,000 49,277 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 20,333 0,000 46,933 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 22,667 0,000 43,643 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 21,683 0,000 65,653 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 19,700 0,000 58,983 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 21,383 0,000 56,333 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 15,667 0,000 64,327 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 14,977 0,000 1,013 0,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 15,683 0,000 1,680 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 15,007 0,000 3,653 0,000

Budama yapılıp yapılmaması durumuna göre salkım sayıları ortalamaları bakımından hem 2015 hemde 2016 yılında uygulamarın tümü istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur.

Çizelge 4.20. Salkım sayıları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 5,653 0,000 8,667 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 9,990 0,000 4,667 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 8,987 0,000 19,667 0,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 6,440 0,000 22,000 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 7,653 0,000 21,017 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 3,653 0,000 19,033 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 18,653 0,000 20,717 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 20,987 0,000 15,000 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 20,003 0,000 14,310 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 18,020 0,000 15,017 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 19,703 0,000 14,340 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 13,987 0,000 12,000 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 13,297 0,000 21,333 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 14,003 0,000 21,987 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 13,327 0,000 16,333 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 10,987 0,000 46,343 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 20,320 0,000 53,093 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 20,973 0,000 64,700 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 15,320 0,000 61,997 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 45,330 0,000 48,610 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 52,080 0,000 46,267 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 63,687 0,000 42,977 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 60,983 0,000 64,987 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 47,597 0,000 58,317 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 45,253 0,000 55,667 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 41,963 0,000 63,660 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 63,973 0,000 5,333 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 57,303 0,000 7,333 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 54,653 0,000 11,670 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 62,647 0,000 10,667 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,667 0,008 8,120 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 4,667 0,000 9,333 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 6,667 0,000 5,333 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 11,003 0,000 20,333 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 10,000 0,000 22,667 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 7,453 0,000 21,683 0,000

Salkım sayıları özelliği her durumda hem 2015 hemde 2016 yılında uygulamarın tümü istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur.

Çizelge 4.21. Salkım sayıları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 19,700 0,000 7,333 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 21,383 0,000 16,667 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 15,667 0,000 17,320 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 14,977 0,000 11,667 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 15,683 0,000 41,677 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 15,007 0,000 48,427 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 12,667 0,000 60,033 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 22,000 0,000 57,330 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 22,653 0,000 43,943 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 17,000 0,000 41,600 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 47,010 0,000 38,310 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 53,760 0,000 60,320 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 65,367 0,000 53,650 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 62,663 0,000 51,000 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 49,277 0,000 58,993 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 46,933 0,000 4,337 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 43,643 0,000 3,333 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 65,653 0,000 0,787 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 58,983 0,000 2,000 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 56,333 0,000 2,000 0,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 64,327 0,000 13,000 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 2,000 0,000 15,333 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 6,337 0,000 14,350 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 5,333 0,000 12,367 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 2,787 0,000 14,050 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 4,000 0,000 8,333 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 0,000 1,000 7,643 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 15,000 0,000 8,350 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 17,333 0,000 7,673 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 16,350 0,000 5,333 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 14,367 0,000 14,667 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 16,050 0,000 15,320 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 10,333 0,000 9,667 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 9,643 0,000 39,677 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 10,350 0,000 46,427 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 9,673 0,000 58,033 0,000

Dal sayılarının salkım sayıları ortalamaları bakımından 2015 yılında sadece Rosenthal çeşidinde 3-5 dal arası 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada istatistik olarak önemsiz çıkmış olup hem 2015 hemde 2016 yılında diğer uygulamarın tümü istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur.

4.3.2. Salkımda Meyve Adeti

Çeşitlerde uygulamalara ait salkımda meyve adetleri Çizelge 4.22'de belirtilmiştir. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en fazla meyve adet, 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde ortalama 13,89 adet olarak belirlenmiştir. 2015 yılı için en düşük meyve adeti ise ortalama 8,20 adet ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikte elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde en yüksek meyve adeti değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal – budamalı sisteminde 13,20 adet olarak elde edilmiş, aynı yıl meyve adeti bakımından en düşük değer ise 8,90 adet ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve adeti değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı yetiştiricilikten 32,50 adet olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük meyve adeti değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikte 10,80 adet olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve adeti değeri 2,0×2,0 dikim aralığında ve beş dal - budamasız sisteminde 32,10 adet olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve üç dal - budamalı sisteminde 22,30 adet olarak belirlenmiştir.

Demirsoy vd. (2009), Samsun koşullarında yaptıkları denemede frenküzümü çeşitlerinin bir salkımda bulunan meyve sayılarının 14.52 ile 21.52 adet arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Erenoğlu vd. (2003), Yalova’da yaptıkları çalışmalarında Red Lake çeşidinin salkımdaki meyve sayısının ortalama 11 adet, Rovada çeşidinin ise ortalama 24 adet olduğunu belirtmişlerdir. Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde salkım sayılarını incelemiş ve çeşitlerde en fazla meyve sayısı olan çeşidin 6.80 adet ile Tatran çeşidi, en az meyve sayısına ise 3.40 adet ile Jonkheer van Tets ve 3.00 adet ile Ojebyn çeşitlerinin sahip olduğunu saptamıştır. Çarşamba Ovası koşullarında yapılan bir başka çalışmada, salkımdaki meyve sayısının 3.06-16.58 adet

75 arasında değiştiği bildirilmiştir (Kaplan ve Akbulut, 2006). Göktaş vd. (2006), Isparta yöresinde yaptıkları çalışmalarında salkımdaki meyve sayısının 5.0 adet ile 11.5 adet arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Nikolic vd. (2006), Belgrad yakınlarındaki Mislodjin köyü ekolojisinde yeni tanıtılan siyah frenküzümü çeşitlerinin pomolojik karakterlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin salkımda meyve sayısını 3.8 ile 7.4 adet arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Tokat ekolojisinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında çeşitlerin salkımda meyve sayısının 2.39 ile 11.33 adet arasında değiştiği bildirilmiştir (Gerçekçioğlu vd., 2009).

Bulgularımız diğer araştırmacıların bulgularına göre çok yüksek çıkmıştır. Bu farkın temel sebebi olarak çeşit farklılıkları ve iklim koşulları olduğu düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının salkımda meyve adetine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.23., 4.24., 4.25., ve 4.26.'da sunulmuştur.

Çizelge 4.22. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkımda meyve adeti miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 10,40 0,62 27,10 2,33 1,2 3 10,40 1,23 10,80 0,93 5 8,40 0,93 28,80 1,23 1 9,70 1,28 27,00 1,89 Yok 1,5 3 10,20 0,94 25,50 1,76 5 8,20 0,84 27,60 2,27 1 12,67 1,96 24,30 1,74 2 3 12,50 0,92 28,80 2,55 5 8,30 1,03 28,80 1,65 2015 1 11,10 0,71 29,50 1,51 1,2 3 14,22 0,97 34,60 1,41 5 12,70 1,46 28,80 1,53 1 10,50 1,02 26,60 2,11 Var 1,5 3 11,40 0,86 30,90 1,47 5 13,89 1,26 28,20 2,13 1 11,80 1,18 28,30 2,36 2 3 12,50 1,45 32,50 1,47 5 13,00 0,94 22,10 2,44 1 9,40 0,83 28,90 1,25 1,2 3 9,60 0,98 26,50 1,78 5 8,90 0,59 31,50 1,57 1 10,50 0,76 26,60 1,70 Yok 1,5 3 10,20 0,65 31,40 0,91 5 10,50 0,76 30,10 1,52 1 9,78 0,64 28,10 1,87 2 3 11,80 1,18 27,00 1,91 5 9,78 0,68 28,50 2,11 2016 1 9,70 0,58 29,80 1,31 1,2 3 9,22 0,97 22,30 2,83 5 9,90 0,53 30,10 1,02 1 12,70 1,28 29,60 1,70 Var 1,5 3 13,20 1,82 29,20 2,00 5 9,33 0,50 29,80 1,73 1 10,60 1,15 30,40 1,34 2 3 11,00 1,14 28,70 2,10 5 9,10 0,43 32,10 1,33

Çizelge 4.23. Salkımda meyve adeti için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,70 1,000 19,10 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,70 1,000 16,60 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,10 1,000 16,20 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 2,27 1,000 13,90 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 1,40 1,000 17,90 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,00 1,000 0,40 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 3,82 1,000 24,20 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,20 1,000 15,10 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 1,00 1,000 20,50 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 2,10 1,000 18,40 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 2,10 1,000 22,10 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 2,00 1,000 18,40 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 2,30 1,000 18,40 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 2,20 1,000 17,20 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 3,49 1,000 17,80 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 2,10 1,000 18,40 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 2,60 1,000 11,70 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 16,70 0,000 1,40 1,000

Çeşitler arasında salkımda meyve adedi ortalamaları bakımından 2015 yılında sadece 2,0 m dikim mesafesinde 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmış olup 2015 yılı için diğer uygulamaların tümü önemsiz çıkmıştır. 2016 yılı için ise tek dallı terbiye sistemi 2,0 m dikim mesafesi ve budama yapılan uygulama ile 5 dallı dikim sistemi 2,0 m dikim mesafesi budama yapılan uygulama istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer uygulamalar arsındaki farklar istatistik olarak çok önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür.

Çizelge 4.24. Salkımda meyve adeti için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,60 1,000 15,50 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 1,57 1,000 13,20 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 0,70 1,000 17,20 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,70 1,000 0,30 1,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 3,12 1,000 23,50 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,90 1,000 14,40 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,30 1,000 19,80 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 1,40 1,000 17,70 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 1,40 1,000 21,40 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 2,70 1,000 17,70 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 1,60 1,000 17,70 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 2,90 1,000 16,50 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 2,79 1,000 17,10 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 2,80 1,000 17,70 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 1,90 1,000 11,00 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 16,00 0,000 0,80 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 18,40 0,000 2,97 1,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 15,90 0,000 2,10 1,000

Budama farklılıklarının salkımda meyve adeti ortalamaları bakımından 2015 yılında Red Lake çeşidinde 1,2 m, 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde 5 dallı terbiye sistemlerinde istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuş diğer uygulamarda ise önemsiz olduğu ortaya çıkmıştır. 2016 yılında ise Red Lake çeşidinde 1,2 m mesafede tek dallı terbiye sisteminde ve yine Red Lake çeşidinin 1,2 m, 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde 5 dallı terbiye sistemlerinin tümünde önemsiz çıkmış diğer uygulamarın tümünün ise önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur.

Çizelge 4.25. Salkımda meyve adeti için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 0,70 1,000 2,00 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 4,52 0,991 2,00 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 0,50 1,000 2,10 1,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 1,70 1,000 2,20 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 2,80 1,000 2,30 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 2,80 1,000 3,39 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 1,30 1,000 2,20 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 3,00 1,000 2,50 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 1,50 1,000 16,60 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 4,19 0,997 19,00 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 1,40 1,000 16,50 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 3,30 1,000 16,10 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 17,40 0,000 13,80 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 19,80 0,000 17,80 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 17,30 0,000 0,30 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 16,90 0,000 24,10 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 14,60 0,000 15,00 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 18,60 0,000 20,40 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 1,10 1,000 18,30 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 24,90 0,000 22,00 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 15,80 0,000 18,30 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 21,20 0,000 18,30 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 19,10 0,000 17,10 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 22,80 0,000 17,70 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 19,10 0,000 18,30 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 19,10 0,000 11,60 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 17,90 0,000 0,87 1,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 18,50 0,000 2,27 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 19,10 0,000 1,56 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 12,40 0,000 2,47 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 2,17 1,000 1,27 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 1,30 1,000 0,17 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,10 1,000 0,17 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 3,72 1,000 4,27 0,997 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,30 1,000 0,03 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,90 1,000 4,47 0,992

Mesafe uygulamasının salkımda meyve adeti ortalamaları bakımından 2015 yılı için Rosenthal çeşidi için 3 dallı ve 5 dallı terbiye sisteminin tüm uygulamaları istatistik olarak ortalamaları üzerinde önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur. Yine aynı yıl için Red Lake çeşidinde 3 dallı terbiye sistemi bakımından mesafe uygulamaları istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur. 2016 yılı için ise Rosenthal çeşidinde 3 dallı terbiye sistemlerinde budama yapılmayan uygulamarda 1,2-1,5 ve 1,2-2,0 mesafelerinde meyve adeti ortalamaları

80 istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. Yine aynı yıl Rosenthal çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 ve 1,2-2,0 mesafelerinde meyve adeti ortalamaları istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuştur. 2016 yılı Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde budama yapılan bütün dikim mesafeleri ve yine aynı tek dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesi budama yapılmayan uygulamalar istatistik olarak meyve adeti ortalamalarına önemli (P<0,01) seviyede etki etmiştir. Yine Red Lake çeşidinin 3 dallı terbiye sisteminin budama yapılan ve yapılmayan bütün uygulamaları istatistik olarak ortalamaları önemli (P<0,01) derecede fark olduğu ortaya çıkmıştır. 2015 ve 2016 yıllarına ait diğer alt gruplarda yani çeşit*dalsayısı*budama kombinasyonlarında mesafelerin sürgün uzunluğu ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli değildir.

Çizelge 4.26. Salkımda meyve adeti için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 1,22 1,000 14,80 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 4,37 0,995 12,50 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 0,33 1,000 16,50 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 14,43 0,000 1,00 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 16,83 0,000 22,80 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 14,33 0,000 13,70 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 13,93 0,000 19,10 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 11,63 0,000 17,00 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 15,63 0,000 20,70 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 1,87 1,000 17,00 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 21,93 0,000 17,00 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 12,83 0,000 15,80 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 18,23 0,000 16,40 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 16,13 0,000 17,00 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 19,83 0,000 10,30 0,001 Rosenthal 1-3 1,5 Var 16,13 0,000 3,82 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 16,13 0,000 0,20 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 14,93 0,000 1,00 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 15,53 0,000 2,10 1,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 16,13 0,000 2,10 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 9,43 0,013 2,00 1,000 RedLake 1-3 1,5 Var 1,40 1,000 2,30 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 2,42 1,000 2,20 1,000 RedLake 3-5 1,5 Var 1,60 1,000 3,49 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 0,40 1,000 2,10 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 0,70 1,000 2,60 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 0,70 1,000 16,70 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 3,40 1,000 19,10 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 0,90 1,000 16,60 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 3,60 1,000 16,20 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 2,09 1,000 13,90 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 3,50 1,000 17,90 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 1,20 1,000 0,40 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 15,30 0,000 24,20 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 17,70 0,000 15,10 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 15,20 0,000 20,50 0,000

Çizelge 4.26 incelendiğinde dal sayısı uygulamalarının salkımda meyve adeti ortalamaları arasındaki farklarda 2015 yılında Rosenthal çeşidi için budama yapılan 1,2 m dikim mesafesinin tümünün ortalamalarında istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmektedir. Yine Rosenthal çeşidinde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan ve yapılmayan tüm uygulamaların ortalamalarına bakıldığında istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmektedir. 2015 yılında Red Lake çeşidinde ise 1,2 m dikim mesafesi ve budama yapılmayan tüm uygulamalar ve 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan 1-3 ile 1-5 dal sayıları istatistik olarak P<0,01 önem derecesinde yine 1,5 m

82 dikim mesafesinde 3-5 dal sayılarında ise P<0,05 önem seviyesinde fark bulunmuştur. Yine Red Lake çeşidinde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan bütün uygulamar önemli (P<0,01) derecede ortalamalar arasında fark bulunmuştur. 2016 yılı ortalamaları incelendiğinde ise Rosenthal çeşidinde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan tüm uygulamalar arasında istatistik olarak farklar önemli (P<0,01) çıkmıştır. Yine Rosenthal çeşidinde dal sayıları bakımından 1,2 m dikim mesafesinde 1- 5 ve 3-5 dal terbiye sistemlerinin meyve adeti ortalamaları bakımından farkı istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür. Rosenthal çeşidinde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan tüm dal sayıları karşılaştırması ile yine 2,0 m mesafede budama yapılmayan 3-5 dal sayıları istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür. 2016 yılı için Red Lake çeşidinde budama yapılan ve budama yapılmayan 1,2 m dikim mesafesinin tümünün ortalamalarında istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmektedir. Yine Red Lake çeşidinde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan bütün uygulamar ve budama yapılmayan 1-3 ve 3-5 dal uygulamalarında önemli (P<0,01) derecede ortalamalar arasında fark bulunmuştur.

4.3.3. Salkım Uzunluğu (mm)

Çeşitlerde uygulamalara ait salkım uzunlukları Çizelge 4.27'de belirtilmiştir. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en uzun salkım değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde ortalama 58,18 mm olarak belirlenmiştir. 2015 yılı için en düşük salkım uzunluğu değeri ise ortalama 38,71 mm ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikte elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde en uzun salkım değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal – budamasız sisteminde 61,60 mm olarak elde edilmiş, aynı yıl salkım uzunluğu bakımından en düşük değer ise 37,41 mm ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek salkım uzunluğu değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikten 92,23 mm olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük salkım uzunluğu değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yetiştiricilikte 49,61 mm olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek sürgün uzunluğu değeri 2,0×2,0 dikim aralığında ve üç dal - budamasız sisteminde 92,23 mm olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve üç dal - budamasız sisteminde 50,08 mm olarak belirlenmiştir.

Djordjević vd. (2014), Belgrat’ta frenküzümü üzerine yapılan bir çalışmada frenküzümlerinin ortalama salkım uzunluklarını 4,6 ile 12,8 mm arasında olduğunu bildirmişlerdir. Frenküzümü ile ilgili literatürler taranmış ancak tek bir çalışma bulunmuştur. Bulgularımız Djordjević vd. (2014)’nin bulgularına göre yüksek çıkmıştır. Bu farklılıklar çeşit, ekolojik ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının salkım sayılarına etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.28., 4.29., 4.30., ve 4.31.'de sunulmuştur.

Çizelge 4.27. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen salkım uzunluğu miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 42,83 2,30 67,33 4,25 1,2 3 42,70 2,29 49,61 3,03 5 38,71 2,18 85,54 2,27 1 48,24 2,59 51,06 3,12 Yok 1,5 3 40,65 2,18 70,34 6,40 5 36,46 3,58 92,23 5,76 1 47,55 4,30 88,04 2,34 2 3 55,10 2,57 93,80 5,86 5 42,15 4,14 86,56 2,30 2015 1 42,66 2,29 68,14 4,30 1,2 3 41,69 3,42 69,30 4,37 5 55,79 4,69 91,14 5,69 1 41,95 2,25 88,63 5,47 Var 1,5 3 42,45 2,28 68,35 6,22 5 58,18 4,63 86,12 5,31 1 61,60 5,75 87,15 5,38 2 3 42,32 2,27 69,17 6,30 5 57,89 4,67 50,21 3,07 1 43,94 2,36 67,97 4,29 1,2 3 43,81 2,35 50,08 3,06 5 39,72 2,24 86,34 2,29 1 49,49 2,65 51,54 3,15 Yok 1,5 3 41,70 2,24 71,67 6,53 5 37,41 3,68 93,10 5,82 1 48,79 4,41 88,86 2,36 2 3 61,60 5,75 94,68 5,91 5 43,25 4,25 88,20 2,34 2016 1 43,77 2,35 69,43 4,38 1,2 3 42,78 3,51 69,95 4,41 5 57,24 4,81 92,00 5,75 1 43,04 2,31 90,31 5,57 Var 1,5 3 43,55 2,34 68,99 6,28 5 56,36 4,18 86,93 5,36 1 63,20 5,90 87,97 5,43 2 3 43,42 2,33 69,82 6,36 5 59,39 4,79 51,16 3,13

Çizelge 4.28. Salkım uzunluğu için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,17 1,000 25,49 0,012 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 5,55 1,000 7,60 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,90 1,000 46,36 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 4,84 1,000 44,92 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 19,26 0,321 44,03 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,13 1,000 6,14 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 1,16 1,000 26,01 0,008 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 2,24 1,000 27,73 0,002 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,39 1,000 25,05 0,016 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 17,66 0,532 50,74 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,52 1,000 25,87 0,009 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 4,22 1,000 42,40 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 13,30 0,966 48,05 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 6,53 1,000 49,16 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 12,42 0,992 42,98 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,69 1,000 44,26 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 15,45 0,819 7,22 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 24,02 0,030 5,72 1,000

Çeşitler arasında salkım sayıları ortalamaları bakımından 2015 yılında sadece 2m dikim mesafesinde 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılan uygulamada istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu bulunmuş diğer uygulamalar istatistik olarak önemsiz bulunmuştur. 2016 yılında ise çeşitler arasında salkım sayıları ortalamaları bakımından budama yapılmayan uygulamada dal sayısı tek ve 1,2 m dikim mesafesinde istatistik olarak ortalamalar arasında önemli (P<0,05) bulunmuştur. Dal sayısı tek dikim mesafesi 2,0 m ve budama yapılmayan uygulama, dal sayısı tek budama yapılan uygulamada 1,2 ile 1,5 m dikim mesafelerinde, dal sayısı 3 olan budama yapılmayan 1,2 ile 1,5 m dikim mesafasindeki uygulamalar ve dal sayısı yine 3 olup budama yapılan bütün dikim mesafelerindeki uygulamalarda, dal sayısı 5 olan ve budama yapılmayan tüm dikim mesafelerinde ve son olarak dal sayısı 5 olan 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda Çeşitler arasında salkım sayıları ortalamaları bakımından istatistik olarak önemli (P<0,01) farklar bulunmuştur.

Çizelge 4.29. Salkım uzunluğu için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,73 1,000 46,54 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 5,02 1,000 45,09 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 19,43 0,301 44,20 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,04 1,000 6,31 1,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,99 1,000 26,18 0,007 RedLake 1 2,0 Var - Yok 2,07 1,000 27,90 0,002 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,22 1,000 25,22 0,014 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 17,83 0,508 50,91 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,35 1,000 26,05 0,008 RedLake 3 1,2 Var - Yok 4,05 1,000 42,57 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 13,47 0,960 48,23 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 6,36 1,000 49,33 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 12,59 0,990 43,16 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 0,52 1,000 44,43 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 15,62 0,800 7,39 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 24,20 0,027 6,46 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 25,66 0,011 0,71 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 7,77 1,000 13,71 0,000

Budama uygulamalarının salkım sayıları ortalamaları bakımından 2015 yılında Red Lake çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 ve 1,5 m dikim mesafelerinde salkım uzunluğu ortalamaları istatistik olarak önemli (P<0,05) bulunmuştur. Diğer alt gruplarda yani çeşit*dalsayısı*mesafe kombinasyonlarında budamanın sürgün uzunluğu ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli değildir. 2016 yılında ise; Red Lake çeşitinde 1,2 m dikim mesafesinde tek dallı terbiye sistemi, yine 1,2 m mesafe 5 dallı terbiye sistemi ve Rosenthal çeşitinde 2,0 m dikim mesafesinde ve 5 dallı terbiye sisteminde salkım uzunluğu arasındaki farklar önemsiz çıkmış diğer budama uygulamalarının tümünde ise önemli çıkmıştır.

Çizelge 4.30. Salkım uzunluğu için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 5,68 1,000 18,56 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 6,71 0,950 0,38 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 7,79 1,000 3,32 0,408 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 5,94 1,000 14,20 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 12,11 1,000 5,63 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 6,08 1,000 13,32 0,924 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 9,77 0,992 0,21 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 7,75 1,000 16,36 0,976 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 12,08 1,000 24,93 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 6,87 1,000 26,39 0,712 RedLake 1 1,2-2,0 Var 6,24 0,992 8,50 0,017 RedLake 1 1,5-2,0 Var 9,90 1,000 47,27 0,006 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 18,47 1,000 45,83 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 19,93 1,000 44,93 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 2,05 0,420 7,04 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 40,81 0,247 26,91 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 39,37 1,000 28,63 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 38,48 0,000 25,95 0,004 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 0,59 0,000 51,64 0,001 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 20,46 0,000 26,78 0,009 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 22,18 1,000 43,30 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 19,50 0,198 48,96 0,005 RedLake 3 1,2-2,0 Var 45,19 0,087 50,06 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 20,32 0,294 43,89 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 36,85 0,000 45,16 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 42,50 0,210 8,12 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 43,61 0,000 14,42 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 37,43 0,000 4,97 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 38,71 0,000 6,01 0,933 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 1,66 0,000 7,08 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 5,75 0,000 5,23 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 20,17 1,000 12,82 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,77 1,000 5,37 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,26 0,225 9,06 0,987 RedLake 5 1,2-2,0 Var 1,33 1,000 8,45 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,52 1,000 11,38 1,000

Mesafe uygulamalarının salkım uzunuğu ortalamaları bakımından 2015 yılında Rosenthal çeşitinde 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılmayan uygulamada 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamada ve 5 dallı terbiye sisteminde budama yapılan tüm uygulamalarda mesafe uygulamalarının salkım uzunluğu ortalamalarında farkların önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür. 2016 yılında ise Rosenthal çeşitinde 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 ve 1,5-2,0 m mesafelerde

88 budama yapılmayan, yine 3 dallı derbiye sisteminde 1,2-1,5 ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalarda ayrıca 5 dallı terbiye sistemininde budama yapılmayan tüm uygulamalarda salkım uzunluğu ortalamaları istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise 2016 yılında mesafe uygulaması salkım uzunluğu için tek dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan parselde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan, 1,2-2,0 ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasında istatistik olarak önemli (P<0,01) ölçüde fark belirlenmiştir.

Çizelge 4.31. Salkım uzunluğu için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 7,58 1,000 27,10 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 5,54 0,998 25,66 0,995 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 10,61 1,000 24,76 0,004 Rosenthal 1-3 1,2 Var 19,18 1,000 13,12 0,011 Rosenthal 1-5 1,2 Var 20,64 1,000 6,75 0,019 Rosenthal 3-5 1,2 Var 2,76 0,394 8,47 0,972 RedLake 1-3 1,2 Yok 41,52 0,232 5,78 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 40,08 1,000 31,48 1,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 39,18 0,000 6,61 1,000 RedLake 1-3 1,2 Var 1,29 0,000 23,14 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 21,17 0,000 28,79 1,000 RedLake 3-5 1,2 Var 22,89 1,000 29,90 0,051 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 20,20 0,186 23,72 0,001 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 45,90 0,082 25,00 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 21,03 0,275 12,05 0,036 Rosenthal 1-3 1,5 Var 37,56 0,000 1,03 0,016 Rosenthal 1-5 1,5 Var 43,21 0,197 2,11 0,992 Rosenthal 3-5 1,5 Var 44,31 0,000 0,26 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 38,14 0,000 17,79 1,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 39,41 0,000 0,39 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 2,37 0,000 4,09 0,514 RedLake 1-3 1,5 Var 19,39 0,000 13,43 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 20,43 1,000 6,40 1,000 RedLake 3-5 1,5 Var 21,50 0,306 12,55 0,962 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 19,65 0,253 0,56 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 1,60 0,122 15,58 0,990 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 19,79 0,277 24,15 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 23,48 1,000 25,62 0,805 Rosenthal 1-5 2,0 Var 5,96 0,263 7,73 0,028 Rosenthal 3-5 2,0 Var 25,79 0,042 46,49 0,011 RedLake 1-3 2,0 Yok 6,84 1,000 45,05 1,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 19,96 0,010 44,16 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 3,81 1,000 6,27 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 4,76 0,245 26,14 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 6,22 1,000 27,86 1,000 RedLake 3-5 2,0 Var 11,66 1,000 25,18 0,008

Dal sayılarının salkım uzunuğu ortalamaları bakımından 2015 yılında Rosenthal çeşitinde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada 1-3 dal adetinde (P<0,01) ve 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada 3-5 dal adetinde ortalamalar arasındaki fark önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamda 3-5 adet dal sayısı, 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda 1-3 ve 1-5 dal sayısı adetinde salkım uzunluğu ortalamalarındaki fark istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. Yine aynı yıl Red Lake çeşidinde 1,5 m dikim mesafesinde 1-

3, 1-5 ve 3-5 dal adetlerinde budama yapılmayan parsellerde ve 1-5 dal sayısı adetinde budama yapılan uygulamada son olarak ta 2,0 m dikim mesafesinde 1- 5 dal sayısında budama yapılmayan uygulamadaki ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. 2016 yılında Rosenthal çeşidi için 1,2 m dikim mesafesinde 3-5 dal sayı adetinde ve budama yapılmayan uygulamada, 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamalarda 1-3, 1-5 (P<0,01) ve 3-5 (P<0,05) dal sayısı adetinde, ve yine 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada 1-3 dal sayı adetinde, 1-5 ve 3-5 dal sayısı adetinde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli (P<0,05) çıkmıştır. 2016 yılında Red Lake için ise 2,0 m dikim mesafelerinde 1-5 ve 3-5 dal sayısı budama yapılmayan uygulamalarda, 1-3 ve 3-5 dal sayılarında budama yapılan uygulamalarda salkım uzunluğu ortalamaları arasında ortaya çıkan farklılıklar önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. Diğer alt gruplardaki farklılıklar ise önemsiz çıkmıştır.

4.3.4. Meyve Ağırlığı (g)

Çeşitlerde uygulamalara ait meyve ağırlıkları Çizelge 4.32'de gösterilmiştir. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en yüksek meyve ağırlığı değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız sistemde ortalama 1,24 g olarak belirlenmiştir. 2015 yılı için en düşük meyve ağırlığı değeri ise ortalama 0,27 g ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde en yüksek meyve ağırlığı değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal – budamasız sisteminde 1,27 g olarak belirlenmiş, aynı yıl meyve ağırlığı bakımından en düşük değer ise 0,27 g ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve ağırlığı değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten 0,55 g olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük meyve ağırlığı değeri ise 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal - budama yapılan sistemde 0,36 g olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve ağırlığı değeri 2,0×1,5 dikim aralığında ve tek dal - budamasız sisteminde 0,56 g olurken, en düşük değer ise 2,0×2,0 m dikim mesafesi ve üç dal - budamalı sisteminde 0,36 g olarak belirlenmiştir.

Nikolic vd. (2006), siyah frenküzümü çeşitlerinin pomolojik karakterlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin meyve ağırlığının 0.90- 2.36 g değerleri arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde meyve ağırlıkları ortalamasına göre 1.10 g ve 0.62 g arasında değişmekte olup, en fazla meyve ağırlığına sahip çeşit Ojebyn, en az meyve ağırlığına sahip çeşit Detvan olarak belirlemiştir. Erenoğlu vd. (2003), yaptıkları çalışmada frenküzümü çeşitlerinden Red Lake’in meyve ağırlığının ortalama 1.2 g ve Rovada çeşidinin meyve ağırlığının ortalama 0.85 g olduğunu bildirmişlerdir. Göktaş vd. (2006), 10 meyve ağırlığının frenküzümü çeşitlerinde 0,36 g ile 1,68 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Kaplan ve Akbulut (2006), meyve ağırlığını 0,49 ile

2,13 g arasında değiştiğini bildirmiştir. Bizim bulduğumuz değerlerin araştırıcıların bulduğu değerlere yakın değerler olduğu görülmüştür.

Daha önce yapılan araştırmalara baktığımızda frenküzümlerinde mayve ağırlıkları olarak Nikolic vd. (2006) ve Kaplan ve Akbulut (2006)'un elde ettikleri değerler bizim bulgularımızdan yüksek çıkmıştır. Çelik (2012), Erenoğlu vd. (2003) ve Göktaş vd. (2006)'nın bildirdikleri sonuçlar bizim sonuçlarımızla paralellik göstermektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının meyve ağırlıklarına etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.33., 4.34., 4.35., ve 4.36.'de sunulmuştur.

Çizelge 4.32. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve ağırlığı miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 0,58 0,09 0,37 0,03 1,2 3 0,69 0,12 0,53 0,07 5 0,57 0,10 0,45 0,03 1 0,63 0,12 0,55 0,07 Yok 1,5 3 0,53 0,10 0,37 0,04 5 1,24 0,14 0,54 0,03 1 0,84 0,07 0,46 0,04 2 3 0,53 0,03 0,55 0,03 5 0,64 0,05 0,46 0,04 2015 1 0,56 0,11 0,37 0,03 1,2 3 1,21 0,16 0,38 0,03 5 1,16 0,06 0,53 0,03 1 0,55 0,11 0,42 0,02 Var 1,5 3 0,56 0,11 0,36 0,04 5 1,15 0,21 0,41 0,02 1 0,27 0,06 0,41 0,02 2 3 0,56 0,11 0,37 0,04 5 0,71 0,16 0,54 0,07 1 0,59 0,09 0,37 0,03 1,2 3 0,70 0,12 0,54 0,07 5 1,27 0,14 0,46 0,04 1 0,65 0,13 0,56 0,07 Yok 1,5 3 0,55 0,11 0,38 0,04 5 0,58 0,11 0,55 0,03 1 0,86 0,07 0,47 0,04 2 3 0,27 0,06 0,55 0,03 5 0,66 0,05 0,47 0,04 2016 1 0,61 0,12 0,38 0,03 1,2 3 1,24 0,17 0,38 0,03 5 1,19 0,06 0,54 0,03 1 0,57 0,11 0,43 0,02 Var 1,5 3 0,57 0,11 0,37 0,04 5 0,95 0,17 0,41 0,02 1 0,28 0,06 0,42 0,02 2 3 0,58 0,11 0,36 0,04 5 0,73 0,17 0,55 0,07

Çizelge 4.33. Meyve ağırlıkları için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,021 1,000 0,210 0,999 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,059 1,000 0,039 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,026 1,000 0,163 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,272 0,959 0,122 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 0,312 0,768 0,174 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,105 1,000 0,055 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 0,653 0,000 0,207 0,999 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,045 1,000 0,211 0,999 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,019 1,000 0,225 0,997 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 0,319 0,724 0,038 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,016 1,000 0,221 0,998 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 0,009 1,000 0,136 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 0,597 0,000 0,054 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 0,677 0,000 0,047 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 0,360 0,507 0,179 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,065 1,000 0,126 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 0,137 1,000 0,044 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 0,218 0,998 0,038 1,000

Çeşitler meyve ağırlıkları bakımından karşılaştırdığımız da sadece 2015 yılında 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde ve budama yapılmayan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m ve 1,5 m dikim mesafelerinde istatistik olarak önemli (P<00,1) bulunmuş 2015 ve 2016 yıllarında diğer alt gruplarda ise bütün uygulamalar önemsiz bulunmuştur.

Çizelge 4.34. Meyve ağırlıkları için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,047 1,000 0,183 1,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 0,252 0,987 0,143 1,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 0,333 0,631 0,195 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,084 1,000 0,076 1,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,632 0,000 0,228 0,996 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,066 1,000 0,231 0,995 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,040 1,000 0,246 0,986 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 0,340 0,581 0,059 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,037 1,000 0,241 0,989 RedLake 3 1,2 Var - Yok 0,029 1,000 0,156 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 0,576 0,001 0,074 1,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 0,656 0,000 0,068 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 0,339 0,650 0,200 1,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 0,045 1,000 0,146 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 0,117 1,000 0,064 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,238 0,991 0,085 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 0,230 0,995 0,214 0,999 RedLake 5 2,0 Var - Yok 0,060 1,000 0,371 0,366

Budama uygulamalarının meyve ağırlıkları için arasındaki istatistik ilişkisine baktığımızda sadece 2015 yılında Red Lake çeşidinde tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde önemli (P<0,01) olduğu ortaya çıkmıştır. 2015-2016 yıllarında diğer alt gruplarının hiç bir taneside istatistik olarak önemli fark bulunmamıştır.

Çizelge 4.35. Meyve ağırlıkları için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 0,046 1,000 0,293 0,869 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 0,594 0,001 0,010 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 0,104 1,000 0,017 1,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 0,078 1,000 0,623 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 0,378 0,322 0,703 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 0,075 1,000 0,386 0,336 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 0,067 1,000 0,091 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 0,538 0,003 0,163 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 0,618 0,000 0,192 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 0,301 0,869 0,184 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 0,007 1,000 0,013 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 0,079 1,000 0,137 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 0,276 0,931 0,096 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 0,268 0,952 0,148 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 0,098 1,000 0,029 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 0,221 0,997 0,181 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 0,181 1,000 0,185 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 0,233 0,994 0,199 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 0,114 1,000 0,012 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 0,266 0,958 0,194 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,269 0,950 0,109 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 0,283 0,908 0,028 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 0,097 1,000 0,021 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 0,279 0,923 0,153 1,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 0,194 1,000 0,100 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 0,112 1,000 0,017 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 0,106 1,000 0,585 0,001 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 0,237 0,992 0,168 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 0,184 1,000 0,381 0,430 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,102 1,000 0,318 0,787 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,298 0,881 0,292 0,907 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,286 0,898 0,592 0,001 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,131 1,000 0,288 0,918 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,679 0,000 0,281 0,939 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,019 1,000 0,325 0,744 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,007 1,000 0,405 0,236

Mesafe uygulamasının meyve ağırlıkları bakımından değerlendirildiğinde 2015 yılı için Rosenthal çeşitinde sadece tek dallı sistemde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan uygulamada istatistik olarak önemli (P<0,01) fark bulunmuştur. Red Lake çeşitinde ise 2015 yılı için tek dallı sistemde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan uygulamalarda, 5 dallı sistemde ise 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamalarda istatistik olarak önemli (P<0,01) fark bulunmuştur. 2016 yılında ise sadece Rosenthal çeşitinde istatistik olarak önemli (P<0,01) farklar

97 bulunmuştur. Bunlar; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 ve 1,2-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamalarda bulunmuştur. 2015 ve 2016 yıllarda diğer alt gruplardaki farklılıkların tamamı önemsiz olmuştur.

Çizelge 4.36. Meyve ağırlıkları için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 0,088 1,000 0,149 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 0,207 1,000 0,190 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 0,135 1,000 0,138 1,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 0,490 0,026 0,257 0,973 Rosenthal 1-5 1,2 Var 0,482 0,033 0,105 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 0,312 0,819 0,102 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 0,435 0,118 0,087 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 0,395 0,287 0,274 0,937 RedLake 3-5 1,2 Yok 0,446 0,090 0,092 1,000 RedLake 1-3 1,2 Var 0,327 0,729 0,177 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 0,479 0,036 0,259 0,971 RedLake 3-5 1,2 Var 0,483 0,032 0,265 0,959 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 0,497 0,021 0,133 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 0,310 0,826 0,186 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 0,493 0,024 0,269 0,951 Rosenthal 1-3 1,5 Var 0,408 0,220 0,548 0,004 Rosenthal 1-5 1,5 Var 0,326 0,737 0,150 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 0,320 0,776 0,124 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 0,451 0,079 0,424 0,117 RedLake 1-5 1,5 Yok 0,398 0,269 0,121 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 0,316 0,797 0,113 1,000 RedLake 1-3 1,5 Var 0,417 0,139 0,492 0,016 RedLake 1-5 1,5 Var 0,965 0,000 0,572 0,001 RedLake 3-5 1,5 Var 0,267 0,955 0,255 0,983 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 0,293 0,870 0,039 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 0,007 1,000 0,033 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 0,296 0,855 0,322 0,703 Rosenthal 1-3 2,0 Var 0,304 0,818 0,314 0,755 Rosenthal 1-5 2,0 Var 0,909 0,000 0,144 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 0,989 0,000 0,268 0,954 RedLake 1-3 2,0 Yok 0,672 0,000 0,227 0,996 RedLake 1-5 2,0 Yok 0,377 0,325 0,279 0,924 RedLake 3-5 2,0 Yok 0,449 0,059 0,160 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 0,094 1,000 0,312 0,773 RedLake 1-5 2,0 Var 0,102 1,000 0,315 0,750 RedLake 3-5 2,0 Var 0,273 0,941 0,330 0,655

Dal sayısı uygulamalarının meyve ağırlıkları için incelendiğinde 2015 yılında Rosenthal çeşidinde 1,2 m dikim mesafesi için 1-3 ve 1-5 dal sayısı adetlerinde budama yapılan uygulamalardaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,05) bulunmuştur. Yine Rosenthal çeşidinde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan 1-3 ve 3-5 dal sayılarında, son olaraksa 2,0 m dikim mesafesinde 1- 5 ve 3-5 dal sayılarında budama yapılan uygulamalarda fark istatistik olarak önemli (P<0,01) oluğu bulunmuştur. 2015 yılı Red Lake çeşidi için dal sayılarının meyve ağırlıkları arasındaki farkta 1,2 m dikim mesafesinde 1-5 ve

3-5 dal sayıları ve budama yapılan uygulamalar, 1,5 m dikim mesafesinde 1-5 adet dal sayıları arasında budama yapılan uygulamada, 2,0 m dikim mesafesinde 1-3 m dal sayısında budama yapılmayan uygulamlardaki farklılıklar önemli (P<0,01 ve P<0,05) olduğu belirlenmiştir. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde sadece 1,5 m dikim mesafesinde 1-3 dal sayısı ve budama yapılan uygulamada fark önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2016 yılında sadece 1,5 m dikim mesafesinde 1-3 (P<0,05) ile 1-5 (P<0,01) dal sayılarında budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark önemli bulunmuştur. Diğer bütün alt gruplardaki uygulamalar önemsiz çıkmıştır.

100

4.3.5. Meyve Eni (mm)

Çeşitlerde uygulamalara ait meyve ağırlıkları Çizelge 4.37'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en yüksek meyve eni değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı sistemde ortalama 11,78 mm olarak belirlenmiştir. 2015 yılı için en düşük meyve eni değeri ise ortalama 7,05 mm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde en yüksek meyve eni değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal–budamalı sisteminde 13,66 mm olarak belirlenmiş, aynı yıl meyve eni bakımından en düşük değer ise 8,18 mm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal budamalı yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve eni değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikten 9,33 mm olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük meyve eni değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yapılan yetiştiricilikte 7,65 mm olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve eni değeri 2,0×2,0 dikim aralığında ve üç dal - budamasız sisteminde 10,82 mm olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamasız sistemde 8,88 mm olarak belirlenmiştir.

Trabzon’da yapılan bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinde meyve enleri 11,67 ile 8,94 mm arasında değiştiği tespit edilmiştir (Çelik, 2012). Nikolic vd. (2006), frenküzümü çeşitlerinin pomolojik karakterlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin meyve eninin 10.99 ile 15.42 mm arasında olduklarını bildirmiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun Çarşamba Ovası koşullarında yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin meyve enlerinin 9.56-14.10 mm arasında değiştiğini saptamışlardır. Gerçekçioğlu vd. (2009), Tokat koşullarında yaptıkları çalışmada, çeşitlerin meyve enlerinin 8.74 ile 14.23 mm arasında olduğunu bildirmişlerdir.

Bulgularımız Çelik (2012)'nin bulgularından yüksek değerde olup, diğer literatür çalışmaları ile benzerlik göstermektedir. Yapılan çalışmalarla bizim

101 bulgularımız arasında meydana gelen mevcut farklılıkların ise çeşit, iklim faktörleri ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı söylenebilir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının meyve enine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.38., 4.39., 4.40., ve 4.41.'de sunulmuştur.

102

Çizelge 4.37. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve eni miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 9,17 0,69 7,65 0,29 1,2 3 9,14 0,69 8,83 0,42 5 8,85 0,66 8,66 0,28 1 10,33 0,78 9,09 0,44 Yok 1,5 3 8,94 0,58 8,09 0,40 5 11,68 0,44 9,17 0,20 1 10,47 0,36 8,91 0,28 2 3 9,41 0,26 9,33 0,20 5 9,24 0,30 8,76 0,28 2015 1 9,14 0,69 7,75 0,30 1,2 3 11,78 0,68 7,88 0,30 5 11,72 0,23 9,06 0,19 1 8,98 0,68 8,22 0,16 Var 1,5 3 9,09 0,69 7,86 0,39 5 11,44 0,71 7,99 0,15 1 7,05 0,63 8,08 0,15 2 3 9,14 0,69 7,96 0,40 5 9,74 0,69 8,94 0,43 1 10,64 0,80 8,88 0,34 1,2 3 10,61 0,80 10,24 0,49 5 10,27 0,76 10,04 0,32 1 11,98 0,90 10,54 0,51 Yok 1,5 3 10,37 0,67 9,39 0,47 5 13,55 0,51 10,64 0,23 1 12,14 0,42 10,34 0,33 2 3 10,92 0,30 10,82 0,23 5 10,71 0,35 10,17 0,32 2016 1 10,60 0,80 8,98 0,34 1,2 3 13,66 0,79 9,14 0,35 5 13,59 0,27 10,51 0,23 1 10,42 0,79 9,53 0,18 Var 1,5 3 10,54 0,80 9,12 0,46 5 13,27 0,82 9,26 0,18 1 8,18 0,73 9,38 0,19 2 3 10,61 0,800 9,23 0,46 5 11,30 0,80 10,37 0,50

103

Çizelge 4.38. Meyve eni için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 1,855 0,003 0,568 0,984 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,957 0,618 0,552 0,987 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,017 1,000 0,317 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,076 1,000 0,974 0,591 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 1,135 0,355 0,881 0,723 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 1,667 0,013 2,093 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 2,289 0,000 0,710 0,918 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 1,435 0,070 1,332 0,122 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 2,423 0,000 0,478 0,996 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 1,303 0,153 1,466 0,052 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 1,538 0,035 0,346 1,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 0,898 0,698 0,581 0,981 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 1,872 0,002 0,093 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 1,779 0,004 1,119 0,380 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 2,991 0,000 1,684 0,011 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,188 1,000 2,306 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 0,434 0,998 1,452 0,062 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 0,420 0,999 2,440 0,000

Meyve eninin ortalamalarının çeşitler arasındaki farklara baktığımızda 2015 yılı için tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), tek dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05), 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), 3 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,05), 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05), 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01) ve son olarak 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada ortalamalar arasındaki fark önemli bulunmuş diğer uygulamalardaki farklar ise önemsiz olmuştur. 2016 yılına bakıldığında ise 1 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulmada (P<0,05), 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01) ve son olarak 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki farklar önemli bulunmuştur. Diğer uygulamalardaki farklar ise önemsiz çıkmıştır.

104

Çizelge 4.39. Meyve eni için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 1,320 0,139 2,112 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 1,555 0,031 1,460 0,054 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 1,211 0,244 0,906 0,698 RedLake 1 1,2 Var - Yok 1,591 0,021 0,751 0,889 RedLake 1 1,5 Var - Yok 2,213 0,000 0,476 0,996 RedLake 1 2,0 Var - Yok 1,359 0,103 0,783 0,850 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 2,347 0,000 0,960 0,600 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 1,227 0,214 0,314 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 1,462 0,053 1,198 0,246 RedLake 3 1,2 Var - Yok 2,803 0,000 0,064 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 3,424 0,000 0,847 0,771 RedLake 3 2,0 Var - Yok 2,571 0,000 0,651 0,957 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 3,559 0,000 1,205 0,264 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 2,439 0,000 1,361 0,119 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 2,674 0,000 2,587 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,622 0,967 2,895 0,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 1,320 0,139 2,112 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 1,555 0,031 1,460 0,054

Meyve eni için budama uygulaması arasındaki ortalamara bakıldığında 2015 yılında Rosenthal çeşidinde 1 dal sayısında 2 m dikim mesafesinde (P<0,05), 3 dal sayısında 1,5 m dikim mesafesinde (P<0,01) ve 5 dal sayısında 1,2-1,5-2,0 dikim mesafelerinin tümünde (P<0,01) meyve eni ortalamaları arasındaki fark önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde (P<0,05) ve 2,0 m dikim mesafesinde (P<0,01), 3 dallı terbiye sisteminde ise 1,2-1,5-2,0 m bütün dikim mesafelerinde (P<0,01) ortalamalar arasındaki fark önemli çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde tel dal sayısı 1,2 m dikim mesafesi (P<0,01) ve 5 dal sayısı 2 m dikim mesafesi arasındaki farklar istatistik olarak önemli bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise 5 dallı terbiye sistemimde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur.

105

Çizelge 4.40. Meyve eni için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 3,072 0,000 1,599 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 2,426 0,000 0,825 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 3,310 0,000 0,015 0,355 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 2,175 0,000 0,065 0,013 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 2,959 0,000 0,979 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 0,554 0,988 1,437 0,070 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 0,709 0,923 1,973 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 1,936 0,001 1,237 0,153 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 2,244 0,000 2,089 0,035 RedLake 1 1,2-1,5 Var 2,421 0,000 1,124 0,698 RedLake 1 1,2-2,0 Var 1,775 0,005 1,326 0,002 RedLake 1 1,5-2,0 Var 2,659 0,000 0,774 0,004 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 1,524 0,035 1,614 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 2,308 0,000 1,534 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 0,155 1,000 2,578 0,998 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 1,382 0,097 0,162 0,999 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 1,689 0,011 0,374 0,984 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 1,866 0,002 0,362 0,987 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 1,220 0,234 0,490 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 2,104 0,000 0,476 0,591 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,970 0,598 0,273 0,723 RedLake 3 1,2-1,5 Var 1,753 0,006 0,840 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 1,227 0,227 0,760 0,918 RedLake 3 1,5-2,0 Var 1,534 0,036 1,804 0,122 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 1,711 0,009 0,612 0,996 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 1,065 0,445 1,148 0,052 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 1,949 0,001 0,412 1,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 0,815 0,823 1,264 0,981 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 1,598 0,022 0,298 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,307 1,000 0,501 0,380 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,484 0,996 0,080 0,011 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,161 1,000 0,964 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,722 0,908 1,452 0,062 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,412 0,999 1,988 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,371 1,000 1,252 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,177 1,000 2,103 1,000

Meyve eni için mesafe uygulaması arasındaki istatistik öneme baktığımızda 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde tek dal terbiye sisteminde 1,2-1,5 m, 1,2-2,0 m, 1,5-2,0 m budama yapılan uygulamalarda, 1,2-1,5 m ve 1,2-2,0 m dikim mesafelerinde ise budama yapılmayan uygulamalarda ortalamalar arasındaki farklar önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m arasında, 1,2-2,0 m arasında budama yapılmayan uygulamalarda, 1,2-2,0 m (P<0,05), 1,5-2,0 m arasında (P<0,01) ve 1,2-2,0 m arasında (P<0,01) budama yapılan uygulamalarda, 5 dallı terbiye sisteminde ise 1,2-1,5 m arasında ve 1,5-

106

1,2 m arasında budama yapılmayan uygulamalarda (P<0,01), 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında (P<0,05) ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise tek dallı budama sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafesi arasında budama yapılmayan parsellerde (P<0,01), 1,2-1,5 m, 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamalarda (P<0,01), 3 dallı terbiye sisteminde ise 1,2-2,0 m budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), 1,5-2,0 m dikim aralığında budama yapılan uygulamada (P<0,05) meyve eni için ortalamalar arsındaki farklar önemli olmuştur. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m (P<0,01) ve 1,5-2,0 m (P<0,05) dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamada, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m (P<0,01) dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki farklar önemli çıkmıştır. 2016 yılında Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m (P<0,01) ve 1,5-2,0 m (P<0,05) dikim mesafelerinde fark önemli çıkmıştır. 3 dallı terbiye sisteminde ise 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır. 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafesi (P<0,05), 1,2-2,0 m arasındaki budama yapılmayan uygulamada ve 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamadaki ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır.

107

Çizelge 4.41. Meyve eni için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 1,820 0,000 0,836 0,598 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 1,259 0,054 1,512 0,006 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 0,781 0,698 1,058 0,227 Rosenthal 1-3 1,2 Var 0,647 0,889 1,323 0,036 Rosenthal 1-5 1,2 Var 0,410 0,996 1,475 0,009 Rosenthal 3-5 1,2 Var 0,675 0,850 0,918 0,445 RedLake 1-3 1,2 Yok 0,828 0,600 1,680 0,001 RedLake 1-5 1,2 Yok 0,271 1,000 0,702 0,823 RedLake 3-5 1,2 Yok 1,033 0,246 1,378 0,022 RedLake 1-3 1,2 Var 0,055 1,000 0,265 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 0,730 0,771 0,417 0,996 RedLake 3-5 1,2 Var 0,561 0,957 0,139 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 1,039 0,264 0,623 0,908 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 1,173 0,119 0,355 0,999 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 2,231 0,000 0,320 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 2,495 0,000 0,153 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 2,648 0,000 0,404 0,997 Rosenthal 3-5 1,5 Var 2,091 0,000 0,358 0,999 RedLake 1-3 1,5 Yok 2,853 0,000 0,620 0,911 RedLake 1-5 1,5 Yok 1,875 0,000 0,055 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 2,551 0,000 0,557 0,957 RedLake 1-3 1,5 Var 0,478 0,988 0,205 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 0,612 0,923 0,773 0,700 RedLake 3-5 1,5 Var 1,669 0,001 0,097 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 1,934 0,000 0,762 0,719 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 2,087 0,000 0,216 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 1,530 0,005 0,459 0,990 Rosenthal 1-3 2,0 Var 2,292 0,000 0,978 0,328 Rosenthal 1-5 2,0 Var 1,314 0,035 0,303 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 1,989 0,000 0,675 0,850 RedLake 1-3 2,0 Yok 0,134 1,000 0,469 0,997 RedLake 1-5 2,0 Yok 1,191 0,097 0,415 0,999 RedLake 3-5 2,0 Yok 1,456 0,011 0,719 0,911 RedLake 1-3 2,0 Var 1,609 0,002 0,064 1,000 RedLake 1-5 2,0 Var 1,052 0,234 0,646 0,957 RedLake 3-5 2,0 Var 1,814 0,000 0,238 1,000

Meyve eni bakımından dal sayıları arasındaki farklar incelendiğinde 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 1-3 dal sayısı 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama (P<0,01), 3-5 dal sayısı 1,5 m dikim mesafesinde budama yapımayan uygulamada (P<0,01), 1-3 dal sayısı 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), 1,5 ve 3-5 dal sayılarında 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda (P<0,01) ve 2,0 dikim mesafesinde bütün dal sayısı uygulamaları aralarındaki farklar incelendiğinde istastik olarak önemli (P<0,01, P<0,05) bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise 1,5 m dikim

108 mesafesinde budama yapılmayan bütün dal sayıları ortalamaları farkı istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. Yine Red Lake çeşidinde 2,0 m dikim mesafesinde 3-5 dal sayısı ve budama yapılmayan (P<0,01), 1-5 ve 3-5 dal sayılarında budama yapılan uygulamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada 1-5 dal sayısında (P<0,01), 1,2 m dikim mesafesinde 1-3 dal sayısında budama yapılan uygulamada (P<0,05) ve yine 1,2 m dikim mesafesinde 1-5 dal sayısında budama yapılan parselde (P<0,01) meyve eni ortalamaları farkı bakımından istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise 2016 yılı için sadece 1,2 m dikim mesafesinde 3-5 dal sayısı budama yapılmayan uygulamada ortalamalar arsındaki fark istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur.

4.3.6. Meyve Boyu (mm)

Çeşitlerde uygulamalara ait meyve ağırlıkları Çizelge 4.42'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında en yüksek meyve boyu değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde ortalama 12,55 mm olarak belirlenmiştir. 2015 yılı için en düşük meyve eni değeri ise ortalama 7,44 mm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde en yüksek meyve boyu değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal – budamalı sisteminde 12,88 mm olarak belirlenmiş, aynı yıl meyve boyu bakımından en düşük değer ise 7,19 mm ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal budamasız yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve boyu değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yetiştiricilikten 10,38 mm olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük meyve boyu değeri ise 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı yapılan yetiştiricilikte 7,55 mm olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek meyve boyu değeri 2,0×1,5 dikim aralığında ve tek dal - budamasız sisteminde 10,38 mm olurken, en düşük değer ise 2,0×1,5 m dikim mesafesi ve üç dal - budamalı sistemde 7,63 mm olarak belirlenmiştir.

109

Trabzon’da yapılan bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinde meyve boyuları 11,15 mm ile 8,48 mm arasında değiştiği belirtilmiştir (Çelik, 2012). Nikolic vd. (2006), frenküzümü çeşitlerinin pomolojik karakterlerini belirlemek için yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin meyve boyunun 10,96 ile 14,70 mm değerleri arasında olduğunu belirlemişlerdir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun Çarşamba Ovası koşullarında yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin meyve boylarının 9,36 ile 15,26 mm arasında değiştiğini saptamışlardır. Gerçekçioğlu vd. (2009), Tokat koşullarında yaptıkları çalışmada, çeşitlerin meyve boylarının 8,01 ile 13,99 mm arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Bulgularımız belirtilen literatürler ile benzer olup küçük farklılıklar bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarla bizim bulgularımız arasında meydana gelen farklılıkların sebebi ise çeşit, iklim faktörleri ve kültürel işlemlerden kaynaklandığı söylenebilir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının meyve boyuna etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.43., 4.44., 4.45., ve 4.46.'de sunulmuştur.

110

Çizelge 4.42. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen meyve boy miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 9,66 0,75 7,73 0,28 1,2 3 9,63 0,75 10,00 0,39 5 10,03 0,78 8,46 0,24 1 10,88 0,84 10,29 0,41 Yok 1,5 3 9,26 0,68 7,78 0,31 5 9,75 1,92 8,95 0,11 1 11,34 0,32 8,70 0,24 2 3 10,04 0,19 9,10 0,11 5 9,50 0,36 8,56 0,24 2015 1 9,62 0,74 7,82 0,28 1,2 3 12,43 0,69 7,96 0,29 5 12,55 0,24 8,85 0,10 1 9,46 0,73 8,20 0,15 Var 1,5 3 9,57 0,74 7,55 0,30 5 11,76 0,69 7,97 0,14 1 7,44 0,63 8,06 0,15 2 3 9,63 0,75 7,65 0,31 5 10,13 0,69 10,12 0,40 1 9,91 0,77 7,80 0,28 1,2 3 9,88 0,76 10,09 0,40 5 10,29 0,80 8,54 0,24 1 11,16 0,86 10,38 0,41 Yok 1,5 3 9,50 0,69 7,92 0,32 5 10,00 1,97 9,04 0,11 1 11,63 0,33 8,79 0,25 2 3 7,19 0,65 9,19 0,11 5 9,75 0,36 8,72 0,24 2016 1 9,87 0,76 7,97 0,29 1,2 3 12,75 0,71 8,03 0,29 5 12,88 0,24 8,93 0,11 1 9,77 0,75 8,35 0,15 Var 1,5 3 9,82 0,76 7,63 0,30 5 11,28 0,64 8,04 0,15 1 7,38 0,66 8,14 0,15 2 3 9,88 0,76 7,72 0,31 5 10,40 0,70 10,31 0,41

111

Çizelge 4.43. Meyve boyu için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,039 1,000 1,939 0,946 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 1,252 1,000 0,474 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,204 1,000 1,556 0,998 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 1,724 0,993 1,124 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 2,534 0,482 1,772 0,984 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,029 1,000 0,179 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 2,845 0,273 1,879 0,964 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,412 1,000 1,988 0,927 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,087 1,000 2,285 0,726 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 2,721 0,311 0,721 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,029 1,000 2,193 0,804 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 0,379 1,000 1,373 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 2,969 0,148 0,982 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 0,092 1,000 0,875 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 1,371 1,000 1,869 0,967 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,159 1,000 1,190 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 0,486 1,000 0,396 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 2,107 0,865 1,291 1,000

Çeşitler arasında meyve boyu ortalamaları bakımından hem 2015 yılında hemde 2016 yılında istatistik olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır.

Çizelge 4.44. Meyve boyu için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,165 1,000 1,517 0,943 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 1,763 0,991 1,085 0,999 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 2,495 0,521 1,734 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,010 1,000 0,218 0,989 RedLake 1 1,5 Var - Yok 2,883 0,245 1,840 1,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,373 1,000 1,950 0,973 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,049 1,000 2,246 0,943 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 2,682 0,343 0,682 0,760 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,010 1,000 2,154 1,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 0,417 1,000 1,334 0,833 RedLake 3 1,5 Var - Yok 3,007 0,129 0,943 1,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 0,131 1,000 0,836 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 1,409 1,000 1,830 1,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 0,120 1,000 1,151 0,975 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 0,524 1,000 0,435 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 2,068 0,888 1,456 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 1,900 0,958 0,472 0,999 RedLake 5 2,0 Var - Yok 0,513 1,000 3,786 1,000

Çeşitler arasında meyve boyu ortalamaları bakımından hem 2015 yılında hemde 2016 yılında istatistik olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır.

112

Çizelge 4.45. Meyve boyu için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 1,281 1,000 2,517 0,499 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 1,592 0,998 0,175 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 1,664 0,994 0,582 1,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 1,339 1,000 3,172 0,071 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 3,973 0,002 0,296 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 1,281 1,000 1,574 0,999 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 0,874 1,000 0,045 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 1,716 0,990 0,689 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 1,160 1,000 1,903 0,957 RedLake 1 1,2-1,5 Var 0,118 1,000 1,735 0,989 RedLake 1 1,2-2,0 Var 1,411 1,000 0,678 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 0,766 1,000 1,352 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 3,359 0,033 0,920 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 3,191 0,066 1,569 0,998 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 0,778 1,000 0,383 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 2,808 0,244 1,675 0,994 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 2,376 0,639 1,785 0,983 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 3,024 0,122 2,081 0,881 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 1,073 1,000 0,517 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 3,131 0,083 1,989 0,927 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 3,240 0,054 1,169 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 3,537 0,015 0,778 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 1,973 0,934 0,671 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 3,445 0,023 1,665 0,994 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 2,625 0,394 0,986 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 2,234 0,771 0,600 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 2,127 0,852 4,258 0,001 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 3,121 0,086 1,753 0,991 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 2,442 0,574 1,121 1,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,856 1,000 2,136 0,882 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 1,928 0,965 1,811 0,986 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 2,330 0,684 4,445 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,175 1,000 1,753 0,991 RedLake 5 1,2-1,5 Var 3,048 0,148 1,345 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,208 1,000 1,245 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,116 1,000 1,632 0,997

Meyve boyu bakımından mesafe uygulamaları arasındaki farklar incelendiğinde 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 1 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamada (P<0,01) ve 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan uygulamada (P<0,05) meyve boyu ortalamaları arasındaki farklar önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında ve 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında ortalamalar

113 bakımından istatistik olarak önemli (P<0,05) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan uygulamada ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan uygulamalar arsında ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır.

114

Çizelge 4.46. Meyve boyu için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 0,353 1,000 0,978 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 1,883 0,975 1,410 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 1,238 1,000 0,761 1,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 3,831 0,006 2,713 0,317 Rosenthal 1-5 1,2 Var 3,663 0,013 0,655 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 1,250 1,000 0,546 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 3,280 0,065 0,249 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 2,848 0,271 1,813 0,978 RedLake 3-5 1,2 Yok 3,496 0,027 0,341 1,000 RedLake 1-3 1,2 Var 1,545 0,999 1,161 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 3,603 0,017 1,552 0,998 RedLake 3-5 1,2 Var 3,712 0,010 1,659 0,994 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 4,009 0,002 0,665 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 2,445 0,636 1,344 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 3,917 0,004 2,930 0,168 Rosenthal 1-3 1,5 Var 3,097 0,126 2,874 0,252 Rosenthal 1-5 1,5 Var 2,706 0,387 0,383 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 2,598 0,487 0,058 1,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 3,593 0,018 2,692 0,335 RedLake 1-5 1,5 Yok 2,914 0,225 0,000 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 1,328 1,000 0,408 1,000 RedLake 1-3 1,5 Var 2,505 0,511 2,998 0,134 RedLake 1-5 1,5 Var 5,378 0,000 0,121 1,000 RedLake 3-5 1,5 Var 2,122 0,855 1,400 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 2,447 0,569 0,130 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 0,187 1,000 0,515 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 2,505 0,511 2,078 0,882 Rosenthal 1-3 2,0 Var 2,912 0,178 1,910 0,955 Rosenthal 1-5 2,0 Var 5,502 0,000 0,503 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 2,626 0,394 1,527 0,999 RedLake 1-3 2,0 Yok 3,904 0,004 1,095 1,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 2,375 0,640 1,743 0,988 RedLake 3-5 2,0 Yok 3,020 0,124 0,208 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 0,427 1,000 1,850 0,971 RedLake 1-5 2,0 Var 0,595 1,000 1,959 0,939 RedLake 3-5 2,0 Var 3,008 0,129 2,256 0,752

Meyve boyu bakımından dal sayısının uygulamaları arasındaki farklar incelendiğinde 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 1-3 dal sayıları arasında 1,2 m dikim mesafesinde ve budama yapılan uygulamada (P<0,01), 1-5 dal sayıları arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda (P<0,05), 3-5 dal adeti arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05), 1-3 dal sayısı adetleri arasında 1,5 m dikim mesafesi ve budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), 1-5 dal sayısı arasında 2,0 m dikim mesafesinde vu budama yapılan parselde (P<0,01) ortalamalar arasındaki

115 farklar istatistik olarak önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılı için; 3- 5 dal sayısı arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,05), 1-5 dal sayısı arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05), 1-5 dal sayısı arasında 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), 1-3 dal sayısı arasında 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01) ortalamalar arasındaki farklar önemli bulunmuştur. 2016 yılında ise dal sayısı uygulamaları meyve boyu için ortalamalar arasındaki farklar önemli bulunmamıştır.

4.3.7. Bitki Başına Verim (g)

Çeşitlerde uygulamalara ait bitki başına verim miktarları Çizelge 4.47'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında bitki başına verimde en yüksek değer 203,31 g ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük bitki başına verim ortalama 16,02 g ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde bitki başına verim bakımından en yüksek değeri 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal – budamasız sisteminde 363,66 g olarak belirlenmiş, aynı yıl en düşük değer ise 32,62 g ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal budamalı yetiştiricilikten elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek bitki başına verim değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikten 615,20 g olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük bitki verimi ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yapılan uygulamada 24,83 g olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek verim değeri 2,0×1,2 dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde 1229,9 g olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamasız sistemde 222,29 g olarak elde edilmiştir.

Göktaş vd. (2006), Isparta Eğirdir yöresinde yapmış oldukları çalışmada, frenküzümü çeşitlerinde bitki başına en yüksek verimi Tokat 3 (4802,59 g) çeşidinde, en düşük verimi ise Tokat 2 (422,27 g) çeşidinde saptamışlardır.

116

Demirsoy vd. (2009), Samsun koşullarında yapmış oldukları çalışmada bitki başına verim miktarını en fazla Tokat 4 (1503,7 g) çeşidinde, en az Rovada (879 g) çeşidinde belirlemişlerdir. Çelik (2012), Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde bitki başına verimi incelemiş ve ortalama verim en yüksek 305,35 g ile Tatran iken, 80,65 g ile Detvan ve 72,78 g ile Ojebyn en az verimli çeşitler olarak tespit etmiştir. Samsun koşullarında yapılmış olan bir çalışmada bitki başına en yüksek verim 2,67 g ile Tokat 4 çeşidinde görülürken, en düşük verim 460 g ile Rovada çeşidinde bulunmuştur (Kaplan ve Akbulut, 2006). Eyduran ve Ağaoğlu (2007), Ankara’da yaptıkları çalışmada sürgün başına meyve verimini incelemiş ortalama verimi en yüksek olan çeşidi Red Lake (156,10 g), en düşük olan çeşidi ise Tokat 4 (106,05 g) olarak bildirmişlerdir. Gerçekçioğlu vd. (2009), Tokat koşullarında yaptıkları çalışmada, çeşitlerin bitki başına verimlerinin 910 ile 3949 g arasında olduğunu bildirmişlerdir.

Bulgularımızı diğer çalışmalarla karşılaştırdığımızda Göktaş vd. (2006), Demirsoy vd. (2009), Kaplan ve Akbulut (2006) ve Gerçekçioğlu vd. (2009)'un bulgularından daha düşük çıkmıştır. Çelik (2012) ve Eyduran ve Ağaoğlu (2007)'nin buldukları sonuçlardan ise daha yüksek verim elde edilmiştir. Aradaki farklılıkların çeşit, kültürel işlemler ve ekoloji ile alakalı olduğu düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının bitki başına verime etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.48., 4.49., 4.50., ve 4.51.'de sunulmuştur.

117

Çizelge 4.47. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen toplam verim miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 21,92 0,04 160,24 0,01 1,2 3 54,05 0,02 24,83 0,02 5 55,62 0,01 194,85 0,02 1 20,46 0,02 117,92 0,02 Yok 1,5 3 39,77 0,02 434,63 0,01 5 70,89 0,05 436,03 0,07 1 35,98 0,01 135,38 0,03 2 3 35,06 0,07 615,20 0,03 5 65,11 0,35 324,32 0,02 2015 1 26,92 0,01 154,69 0,24 1,2 3 203,31 0,01 513,39 0,020 5 127,44 0,01 291,17 0,01 1 24,00 0,02 126,65 0,04 Var 1,5 3 67,78 0,03 478,15 0,03 5 142,92 0,15 314,65 0,02 1 16,02 0,01 280,73 0,17 2 3 56,06 0,03 365,61 0,18 5 79,83 0,09 336,36 0,027 1 42,53 0,06 222,29 0,20 1,2 3 86,88 0,06 321,83 0,02 5 134,76 0,02 755,41 0,01 1 49,99 0,03 303,16 0,02 Yok 1,5 3 90,91 0,06 708,53 0,01 5 363,66 0,35 1167,2 0,03 1 44,96 0,02 364,29 0,01 2 3 16,01 0,06 1020,0 0,02 5 173,91 0,36 821,34 0,49 2016 1 33,63 0,01 242,34 0,19 1,2 3 194,52 0,05 453,86 0,03 5 333,22 0,02 797,64 0,01 1 45,407 0,04 232,30 0,04 Var 1,5 3 103,14 0,04 758,86 0,03 5 227,30 0,07 794,12 0,07 1 32,62 0,32 359,15 0,03 2 3 69,58 0,04 584,36 0,08 5 141,34 0,02 1229,9 0,03

118

Çizelge 4.48. Bitki başına verim için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 8,900 0,000 199,810 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 7,467 0,000 260,633 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 2,880 0,000 189,770 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 2,430 0,000 321,767 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 9,910 0,000 316,623 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 44,353 0,000 279,300 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 151,997 0,000 411,337 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 48,387 0,000 666,003 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 60,610 0,000 716,333 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 26,517 0,000 977,503 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 27,057 0,000 541,830 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 92,230 0,000 712,880 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 290,690 0,000 755,113 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 321,130 0,000 1124,69 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 184,770 0,000 751,597 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 131,380 0,000 778,810 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 98,813 0,000 1187,37 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 179,763 0,000 16,367 0,000

Bitki başına verimde çeşitler bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemli (P<0,01) çıkmıştır.

Çizelge 4.49. Bitki başına verim için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 11,780 0,000 198,670 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 11,330 0,000 330,667 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 1,010 0,000 325,523 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 53,253 0,000 288,200 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 160,897 0,000 420,237 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 57,287 0,000 674,903 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 69,510 0,000 725,233 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 17,617 0,000 986,403 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 35,957 0,000 550,730 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 101,130 0,000 721,780 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 299,590 0,000 764,013 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 330,030 0,000 1133,59 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 193,670 0,000 760,497 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 140,280 0,000 787,710 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 107,713 0,000 1196,27 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 188,663 0,000 4,587 0,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 208,710 0,000 5,037 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 269,533 0,000 17,377 0,000

119

Bitki başına verimde budama uygulamaları bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemli (P<0,01) çıkmıştır.

Çizelge 4.50. Bitki başına verim için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 36,887 0,000 29,397 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 144,530 0,000 24,177 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 40,920 0,000 89,350 0,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 53,143 0,000 287,810 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 33,983 0,000 318,250 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 19,590 0,000 181,890 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 84,764 0,000 128,500 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 83,223 0,000 95,933 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 13,663 0,000 176,883 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 77,303 0,000 196,930 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 23,913 0,000 257,753 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 91,347 0,000 186,890 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 72,297 0,000 318,887 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 92,343 0,000 313,743 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 53,167 0,000 276,420 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 82,303 0,000 408,457 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 14,300 0,000 663,123 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 09,157 0,000 713,453 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 71,833 0,000 974,623 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 403,870 0,000 538,950 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 658,537 0,000 710,000 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 708,867 0,000 752,233 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 970,037 0,000 1121,81 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 534,363 0,000 748,717 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 705,413 0,000 775,930 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 747,647 0,000 1184,49 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 1117,22 0,000 12,340 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 744,130 0,000 41,923 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 771,343 0,000 149,567 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 1179,90 0,000 45,957 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,450 0,000 58,180 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 12,790 0,000 28,947 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 41,473 0,000 24,627 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 149,117 0,000 89,800 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 45,507 0,000 288,260 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 57,730 0,000 318,700 0,000

Bitki başına verimde mesafeler bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemli (P<0,01) çıkmıştır.

120

Çizelge 4.51. Bitki başına verim için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 182,340 0,000 99,680 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 128,950 0,000 331,677 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 96,383 0,000 326,533 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 177,333 0,000 289,210 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 197,380 0,000 421,247 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 258,203 0,000 675,913 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 187,340 0,000 726,243 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 319,337 0,000 987,413 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 314,193 0,000 551,740 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 276,870 0,000 722,790 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 408,907 0,000 765,023 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 663,573 0,000 1134,60 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 713,903 0,000 761,507 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 975,073 0,000 788,720 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 539,400 0,000 1197,28 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 710,450 0,000 107,643 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 752,683 0,000 4,033 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 1122,26 0,000 16,257 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 749,167 0,000 70,870 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 776,380 0,000 17,297 0,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 1184,94 0,000 47,877 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 54,263 0,000 246,337 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 161,907 0,000 276,777 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 58,297 0,000 140,417 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 70,520 0,000 87,027 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 16,607 0,000 54,460 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 36,967 0,000 135,410 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 102,140 0,000 155,457 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 300,600 0,000 216,280 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 331,040 0,000 145,417 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 194,680 0,000 277,413 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 141,290 0,000 272,270 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 108,723 0,000 234,947 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 189,673 0,000 366,983 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 209,720 0,000 621,650 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 270,543 0,000 671,980 0,000

Bitki başına verimde dal sayısı bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemli (P<0,01) çıkmıştır.

121

4.4. Kimyasal Özellikler

4.4.1. Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM) %

Çeşitlerde uygulamalara ait SÇKM miktarları Çizelge 4.52'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında SÇKM miktarı olarak en yüksek değer % 15,33 ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük SÇKM miktarı % 13,40 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde SÇKM değeri en yüksek 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal – budamalı sisteminde % 16,30 olarak belirlenmiş, aynı yıl en düşük değer ise % 13,17 ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve üç dal budamasız uygulamasından elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek SÇKM değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikten % 12,77 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük SÇKM değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız yapılan uygulamada % 11,20 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek SÇKM değeri 2,0×2,0 dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde % 13,43 olurken, en düşük değer ise 2,0×1,5 m dikim mesafesi ve beş dal - budamasız sistemde %11,30 olarak elde edilmiştir.

Nikolic vd. (2006), siyah frenküzümü çeşitlerinin pomolojik karakterlerini belirlemek için Belgrad yakınlarındaki Mislodjin köyü ekolojisinde yapmış oldukları çalışmada çeşitlerin suda çözünebilir toplam kuru madde değerinin % 13,2-15,2 değerleri arasında olduğunu belirlemişlerdir. Göktaş vd. (2006), suda çözünebilir toplam kuru madde değerinin % 12,00 ile % 16,00 arasında, Kaplan ve Akbulut (2006), % 9,26-15,53 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Erdoğan vd. (2007), Yalova’da frenküzümü çeşitlerinin üzerine yürütmüş oldukları çalışmada meyvelerde suda çözünebilir toplam kuru madde değerinin % 8,3- 10,8 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Pantelidis vd. (2007), Kuzey Yunanistan ekolojisinde yaptıkları çalışmada kırmızı frenküzümlerinin suda çözünebilir kuru madde değerinin % 7,4-10,7 değerleri arasında, Eyduran ve

122

Ağaoğlu (2007), % 12,25-15,95 arasında, Gerçekçioğlu vd. (2009), % 10,47- 14,20 değerleri arasında, Demirsoy vd. (2009) ise % 9,94-10,94 değerleri arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Zatylny vd. (2004), Kanada’nın Saskatchewan’ da eyaletinde frenküzümleri üzerine yaptıkları bir çalışmada frenküzümleri meyvelerinde suda çözünebilir kuru madde değerinin % 15,1 ile 16,6 aralığında olduğunu saptamışlardır.

Bulgularımız diğer çalışmalarla benzerlik göstermektedir. Farklılıkların çeşitten kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının SÇKM üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.53., 4.54., 4.55., ve 4.56.'de sunulmuştur.

123

Çizelge 4.52. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen SÇKM miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 14,50 0,06 11,20 0,15 1,2 3 14,30 0,06 12,17 0,03 5 14,40 0,12 11,77 0,09 1 14,40 0,06 11,63 0,22 Yok 1,5 3 13,87 0,29 11,53 0,20 5 15,33 0,03 11,23 0,03 1 15,10 0,06 12,57 0,35 2 3 13,40 0,12 12,77 0,09 5 14,10 0,06 11,43 0,12 2015 1 15,20 0,06 12,53 0,07 1,2 3 14,30 0,06 11,33 0,19 5 13,43 0,19 11,23 0,03 1 15,30 0,15 12,13 0,38 Var 1,5 3 13,93 0,15 11,47 0,18 5 14,47 0,13 11,73 0,12 1 15,10 0,06 11,27 0,09 2 3 15,30 0,06 11,70 0,06 5 14,20 0,06 12,30 0,06 1 14,77 0,09 13,30 0,42 1,2 3 14,07 0,09 12,63 0,32 5 13,97 0,39 12,37 1,07 1 15,03 0,44 12,00 0,46 Yok 1,5 3 13,17 0,03 11,83 0,38 5 15,83 0,03 11,30 0,91 1 15,50 0,15 13,43 0,17 2 3 13,47 0,18 12,50 0,21 5 14,30 0,15 11,70 0,15 2016 1 15,67 0,38 12,57 0,07 1,2 3 14,53 0,18 11,97 0,27 5 14,60 0,12 12,90 1,37 1 15,63 0,22 11,97 0,50 Var 1,5 3 14,33 0,13 12,67 0,12 5 15,27 0,58 11,53 0,20 1 15,63 0,09 11,73 0,12 2 3 16,30 0,27 11,67 0,22 5 14,93 0,13 12,23 0,13

124

Çizelge 4.53. SÇKM için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,700 0,213 0,100 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,100 1,000 0,100 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,800 0,061 0,100 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,600 0,524 0,900 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 0,600 0,524 0,900 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,200 1,000 1,333 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 0,200 1,000 1,267 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,633 0,405 1,800 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,567 0,647 0,100 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 1,100 0,000 0,800 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,800 0,061 1,767 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 0,100 1,000 0,133 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 1,067 0,001 0,733 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 0,833 0,038 1,100 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 0,033 1,000 1,000 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,400 0,989 4,000 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 0,300 1,000 2,667 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 3,300 0,000 3,567 0,061

SÇKM'nin çeşitler bakımından farklılıklarına bakıldığında 2015 yılı için; 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde ve budama yapılmayan uygulamada (P<0,05) ve son olarak yine 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,01) ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemli çıkmıştır. 2016 yılında ise 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama önemsiz çıkmış bunun dışındaki bütün uygulamalardaki farklar çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

125

Çizelge 4.54. SÇKM için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 3,067 1,000 0,100 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 2,633 1,000 0,100 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 3,933 1,000 0,533 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 3,033 0,014 0,467 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 3,867 0,014 1,000 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 3,667 0,000 0,900 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 3,733 0,000 0,000 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 2,433 0,000 0,967 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 3,500 1,000 0,933 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 3,433 0,061 0,067 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 3,967 0,000 0,300 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 3,967 1,000 0,200 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 3,467 0,145 3,200 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 3,767 0,000 1,867 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 2,900 0,003 2,767 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,900 0,000 2,267 0,014 RedLake 5 1,5 Var - Yok 0,700 0,000 1,833 0,213 RedLake 5 2,0 Var - Yok 0,700 0,000 3,133 0,213

SÇKM'nin budama uygulaması bakımından istatistik olarak önemine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde, 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde ortalamalar arasındaki farklar önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde (P<0,05), tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde (P<0,05), tek dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde (P<0,01), 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde (P<0,01), 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde (P<0,01) ortalamalar arasındaki farklara bakıldığında önemli olduğu ortaya çıkmıştır. 2016 yılında ise sadece 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde, 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde ortalamalar arasındaki farklar önemsiz olarak görülmüş diğer bütün uygulamardaki ortalamaların farkları istatistik olarak çok önemli (P<0,01) olarak ortaya çıkmıştır.

126

Çizelge 4.55. SÇKM için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 2,233 0,000 2,533 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 3,067 0,000 3,600 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 2,867 0,000 3,533 0,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 2,933 0,000 4,067 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 1,633 0,000 4,067 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 2,700 0,000 3,567 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 2,633 0,000 3,867 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 3,167 0,000 3,000 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 3,167 0,000 0,000 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 2,667 0,000 0,800 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 2,967 0,000 0,800 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 2,100 0,000 1,233 0,061 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 0,200 1,000 1,167 0,061 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 0,200 1,000 1,700 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 1,000 0,003 0,200 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 1,000 0,003 0,700 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 1,433 0,000 1,667 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 1,367 0,000 0,233 0,213 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 1,900 0,000 0,633 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 0,000 1,000 1,000 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,900 0,014 0,900 0,405 RedLake 3 1,2-1,5 Var 1,867 0,000 3,900 0,003 RedLake 3 1,2-2,0 Var 0,033 1,000 2,567 0,014 RedLake 3 1,5-2,0 Var 0,833 0,038 3,467 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 1,200 0,000 2,967 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 1,100 0,000 2,533 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 4,100 0,000 3,833 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 2,767 0,000 2,933 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 3,667 0,000 3,767 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 3,167 0,000 3,567 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 2,733 0,000 3,633 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 4,033 0,000 2,333 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 3,133 0,000 3,400 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 3,967 0,000 3,333 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 3,767 0,000 3,867 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 3,833 0,000 3,867 0,000

SÇKM için mesafe uygulamlarının istatistik olarak önemine bakıtığımızda 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 ve 1,2-2,0 m dikim mesafeleri ve budama yapılmayan uygulamalar arasında istatistik olarak bir önem ortaya çıkmamış diğer uygulamaların tümünde ise istatistik olarak önemli (P<0,01 ve P<0,05) olduğu bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılmayan parselde ve yine 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak bir önem

127 taşımadığı ortaya çıkmış bu iki uygulamanın dışındaki tüm uygulamalar istatistik olarak önemli çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 ve 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasındaki budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemsiz çıkmıştır. Diğer uygulamalar ise önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2016 yılında tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalar, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamaların ortalamaları arasındaki farklılıklar istatistik açısından farklı çıkmamış diğer tüm uygulamaların arasındaki farklılıklar ise istatistik olarak önemli çıkmıştır.

128

Çizelge 4.56. SÇKM için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 3,367 0,000 0,900 0,014 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 3,667 0,000 1,000 0,003 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 2,800 0,000 0,100 1,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 0,800 0,061 0,867 0,023 Rosenthal 1-5 1,2 Var 0,800 0,061 1,033 0,001 Rosenthal 3-5 1,2 Var 1,233 0,000 0,167 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 1,167 0,000 0,200 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 1,700 0,000 0,100 1,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 0,200 1,000 3,100 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 0,700 0,213 1,767 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 1,667 0,000 2,667 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 0,233 1,000 2,167 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 0,633 0,405 1,733 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 1,000 0,003 3,033 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 0,900 0,014 2,133 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 3,900 0,000 2,967 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 2,567 0,000 2,767 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 3,467 0,000 2,833 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 2,967 0,000 1,533 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 2,533 0,000 2,600 0,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 3,833 0,000 2,533 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 2,933 0,000 3,067 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 3,767 0,000 3,067 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 3,567 0,000 2,567 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 3,633 0,000 2,867 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 2,333 0,000 2,000 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 3,400 0,000 0,433 0,968 Rosenthal 1-3 2,0 Var 3,333 0,000 0,367 0,997 Rosenthal 1-5 2,0 Var 3,867 0,000 0,900 0,014 Rosenthal 3-5 2,0 Var 3,867 0,000 1,000 0,003 RedLake 1-3 2,0 Yok 3,367 0,000 0,100 1,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 3,667 0,000 0,867 0,023 RedLake 3-5 2,0 Yok 2,800 0,000 1,033 0,001 RedLake 1-3 2,0 Var 0,000 1,000 0,167 1,000 RedLake 1-5 2,0 Var 0,433 0,968 0,200 1,000 RedLake 3-5 2,0 Var 0,367 0,997 0,100 1,000

SÇKM için dal sayısı uygulamlarının istatistik olarak önemine bakıtığımızda 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 1,2 m dikim mesafesinde 1-3 dal arasında ve 1-5 dal arasında budama yapılan uygulamalarda ve 1,5 m dikim mesafesinde 1- 3 dal arasında budama yapılmayan uygulamalar ortalamaları arasındaki farklar önemsiz çıkmış diğer uygulamaların tümü P<0,01 ve P<0,05 önem derecesinde önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılında; 1,2 m dikim mesafesinde 3-5 dal arasında budama yapılmayan parsel, 1-3 dal arasında budama yapılan parsel ve 3-5 dal arasında budama yapılan parsel, 2,0 m dikim mesafesinde 1,3

129 dal, 1-5 dal ve 3-5 dal sayıları arasında budama yapılan bütün parseller istatistik olarak önemsiz bulunmuş bunların dışında kalan bütün uygulamalar istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidi için; 1,2 m dikim mesafesinde 3-5 dal arasında budama yapılmayan uygulama, 1,2 m dikim mesafesinde 3-5 dal arasında budama yapılan uygulama, 2,0 m dikim mesafesinde 3-5 dal arasında budama yapılmayan uygulama, 2,0 m dikim mesafesinde 1-3 dal arasında budama yapılan uygulamalarda istatistik olarak önemsiz çıkmış bunların dışındaki tüm uygulamalar önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise; 1,2 m dikim mesafesinde 1-3 ve 3-5 dal arasında budama yapılmayan uygulamalarda, 2,0 m dikim mesafesinde 1-3 dal budama yapılmayan uygulamada, 2,0 m dikim mesafesinde 1,3 dal, 1-5 dal ve 3-5 dal sayıları arasında budama yapılan bütün parseller istatistik olarak önemsiz bulunmuş bunların dışında kalan bütün uygulamalar istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür.

4.4.2. pH

Çeşitlerde uygulamalara ait pH değerleri Çizelge 4.57'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında pH olarak en yüksek değer % 2,80 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük pH değeri % 2,42 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde pH değeri en yüksek 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal budamalı sistemde % 3,09, en düşük ise % 2,30 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal budamasız uygulamasından elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek pH değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yetiştiricilikten % 3,14 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük pH değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yapılan uygulamada % 2,56 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek pH değeri 2,0×2,0 dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde % 3,17 olurken, en düşük değer ise 2,0×2,0 m dikim mesafesi ve üç dal - budamasız sistemde % 2,43 olarak elde edilmiştir.

130

Trabzon’da yapılan bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinde pH değeri en fazla olan çeşit 3,15 ile Jonkheer van Tets, en az pH değerine sahip çeşit ise 2,61 ile Tatran çeşidi olarak belirlenmiştir (Çelik, 2012). Tokat ekolojisinde yapılmış olan bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinin pH değerlerinin 2,72 ile 3,01 arasında değiştiğini bildirmiştir (Gerçekçioğlu vd., 2009). Ziehl ve St-Pierre (2001), Kanada’nın Saskatchewan eyaletinin orta kısmında yer alan Saskatoon’da siyah frenküzümü ve bazı meyve çeşitlerinin (yabani kiraz, pin cherry, kızılcık) kalitesini değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla 1997-2000 yılları arasında yaptıkları çalışmada frenküzümünün pH değeri 2,8-3,3 aralıklarında olduğunu belirtmişlerdir. Zatylny vd. (2004), Kanada’nın Saskatchewan’ da eyaletinde yaptıkları bir çalışmada o bölgede yetişen siyah frenküzümlerinin meyvelerinin kimyasal özelliklerini araştırmışlardır. Elde edilen sonuçlara göre siyah frenküzümünün pH değerini 2,85-3,04 arasında bulmuşlardır.

Diğer çalışmalarla bulgularımızı karşılaştırdığımızda pH değeri olarak sonuçlar benzerlik göstermektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının pH üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.58., 4.59., 4.60., ve 4.61.'de sunulmuştur.

131

Çizelge 4.57. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen pH miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1,00 2,72 0,11 2,67 0,06 1,2 3,00 2,55 0,03 3,14 0,04 5,00 2,56 0,07 2,56 0,08 1,00 2,55 0,02 2,62 0,04 Yok 1,5 3,00 2,58 0,03 2,81 0,10 5,00 2,61 0,04 2,85 0,06 1,00 2,54 0,07 2,90 0,04 2 3,00 2,42 0,01 2,84 0,11 5,00 2,56 0,07 2,80 0,02 2015 1,00 2,64 0,02 2,94 0,03 1,2 3,00 2,53 0,02 2,74 0,34 5,00 2,56 0,01 2,79 0,04 1,00 2,53 0,01 2,74 0,07 Var 1,5 3,00 2,50 0,05 2,69 0,09 5,00 2,51 0,03 2,84 0,03 1,00 2,61 0,07 2,77 0,08 2 3,00 2,46 0,03 2,92 0,03 5,00 2,80 0,12 2,87 0,02 1,00 2,65 0,01 2,87 0,07 1,2 3,00 2,54 0,13 3,02 0,04 5,00 2,76 0,01 2,66 0,07 1,00 2,87 0,06 2,62 0,16 Yok 1,5 3,00 2,61 0,12 2,86 0,07 5,00 2,66 0,04 2,83 0,04 1,00 2,97 0,03 2,93 0,02 2 3,00 2,30 0,05 2,43 0,01 5,00 2,66 0,11 2,85 0,01 2016 1,00 2,72 0,08 3,14 0,03 1,2 3,00 2,57 0,02 2,98 0,16 5,00 2,87 0,02 2,86 0,11 1,00 2,75 0,01 2,72 0,14 Var 1,5 3,00 2,35 0,12 2,77 0,07 5,00 2,73 0,08 3,11 0,06 1,00 2,74 0,14 3,17 0,04 2 3,00 2,63 0,03 2,97 0,09 5,00 3,09 0,12 2,70 0,29

132

Çizelge 4.58. pH için çeşitler arsındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 0,067 1,000 0,487 0,128 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 0,220 0,999 0,030 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,097 1,000 0,073 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,317 0,894 0,283 0,968 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 0,090 1,000 0,523 0,062 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 0,107 1,000 0,373 0,632 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 0,077 1,000 0,330 0,846 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 0,043 1,000 0,210 1,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 0,300 0,939 0,117 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 0,347 0,773 0,223 0,999 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 0,023 1,000 0,317 0,894 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 0,107 1,000 0,007 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 0,223 0,999 0,210 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 0,010 1,000 0,177 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 0,080 1,000 0,463 0,194 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 0,013 1,000 0,203 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 0,443 0,269 0,047 1,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 0,217 0,999 0,153 1,000

Çeşitler arasındaki farkın pH bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemsiz çıkmıştır.

Çizelge 4.59. pH için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,030 1,000 0,007 1,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 0,250 0,994 0,217 0,999 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 0,023 1,000 0,457 0,217 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,173 1,000 0,307 0,923 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,143 1,000 0,263 0,988 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,110 1,000 0,143 1,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 0,367 0,669 0,050 1,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 0,413 0,410 0,290 0,958 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,090 1,000 0,250 0,994 RedLake 3 1,2 Var - Yok 0,040 1,000 0,060 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 0,157 1,000 0,143 1,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 0,057 1,000 0,110 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 0,013 1,000 0,397 0,501 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 0,053 1,000 0,137 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 0,377 0,614 0,020 1,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 0,150 1,000 0,123 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 0,420 0,376 0,097 1,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 0,097 1,000 0,130 1,000

133

Budama uygulamalarının etkisinin pH bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından önemsiz çıkmıştır.

Çizelge 4.60. pH için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 0,327 0,859 0,087 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 0,297 0,946 0,017 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 0,263 0,988 0,083 1,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 0,520 0,066 0,347 0,773 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 0,567 0,023 0,120 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 0,243 0,996 0,390 0,538 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 0,113 1,000 0,127 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 0,003 1,000 0,023 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 0,210 1,000 0,187 1,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 0,140 1,000 0,427 0,343 RedLake 1 1,2-2,0 Var 0,207 1,000 0,277 0,976 RedLake 1 1,5-2,0 Var 0,223 0,999 0,233 0,998 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 0,003 1,000 0,113 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 0,267 0,986 0,020 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 0,250 0,994 0,320 0,883 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 0,147 1,000 0,220 0,999 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 0,063 1,000 0,090 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 0,303 0,931 0,113 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 0,153 1,000 0,080 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 0,110 1,000 0,367 0,669 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,010 1,000 0,107 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 0,103 1,000 0,050 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 0,443 0,269 0,227 0,999 RedLake 3 1,5-2,0 Var 0,097 1,000 0,423 0,360 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 0,213 1,000 0,393 0,519 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 0,010 1,000 0,360 0,705 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 0,043 1,000 0,617 0,007 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 0,243 0,996 0,663 0,002 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 0,017 1,000 0,340 0,804 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,173 1,000 0,210 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,220 0,999 0,093 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,007 1,000 0,307 0,923 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 0,203 1,000 0,237 0,998 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,173 1,000 0,303 0,931 RedLake 5 1,2-2,0 Var 0,140 1,000 0,127 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 0,397 0,501 0,100 1,000

Mesafe uygulamasının pH bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılı için sadece Rosenthal çeşidinde tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamada istatistik olarak önemli (P<0,05) çıktığı bulunmuştur. 2016 yılında ise yine sadece Rosenthal çeşidinde; 5 dallı terbiye

134 sisteminde 1,5-2,0 m (budama yok) ve 1,2-1,5 m (budama var) dikim mesafelerinde istatistik olarak önemli (P<0,01) çıktığı bulunmuştur. Hem 2015 ve hemde 2016 yılında diğer uygulamaların tümü istatistik olarak önemsiz olduğu görülmüştür.

Çizelge 4.61. pH için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 0,170 1,000 0,240 0,997 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 0,347 0,773 0,120 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 0,243 0,996 0,027 1,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 0,033 1,000 0,313 0,904 Rosenthal 1-5 1,2 Var 0,207 1,000 0,227 0,999 Rosenthal 3-5 1,2 Var 0,057 1,000 0,083 1,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 0,013 1,000 0,120 1,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 0,107 1,000 0,087 1,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 0,200 1,000 0,373 0,632 RedLake 1-3 1,2 Var 0,540 0,043 0,113 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 0,000 1,000 0,043 1,000 RedLake 3-5 1,2 Var 0,310 0,914 0,030 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 0,107 1,000 0,063 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 0,140 1,000 0,193 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 0,147 1,000 0,240 0,997 Rosenthal 1-3 1,5 Var 0,113 1,000 0,083 1,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 0,270 0,983 0,213 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 0,197 1,000 0,330 0,846 RedLake 1-3 1,5 Yok 0,167 1,000 0,117 1,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 0,133 1,000 0,187 1,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 0,390 0,538 0,120 1,000 RedLake 1-3 1,5 Var 0,437 0,297 0,550 0,034 RedLake 1-5 1,5 Var 0,113 1,000 0,323 0,871 RedLake 3-5 1,5 Var 0,017 1,000 0,593 0,012 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 0,133 1,000 0,077 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 0,080 1,000 0,180 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 0,010 1,000 0,390 0,538 Rosenthal 1-3 2,0 Var 0,077 1,000 0,630 0,005 Rosenthal 1-5 2,0 Var 0,353 0,740 0,480 0,145 Rosenthal 3-5 2,0 Var 0,127 1,000 0,437 0,297 RedLake 1-3 2,0 Yok 0,397 0,501 0,317 0,894 RedLake 1-5 2,0 Yok 0,120 1,000 0,223 0,999 RedLake 3-5 2,0 Yok 0,017 1,000 0,117 1,000 RedLake 1-3 2,0 Var 0,193 1,000 0,423 0,360 RedLake 1-5 2,0 Var 0,433 0,312 0,113 1,000 RedLake 3-5 2,0 Var 0,283 0,968 0,317 0,894

Dal sayısı uygulamalarının pH bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yılların için sadece 2015 yılında Red Lake çeşidinde 1-3 dal sayısı arasında 1,2

135 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama istatistik olarak önemli (P<0,05) çıkmış diğer uygulamalar ise önemsiz çıkmıştır.

4.4.3. Titre Edilebilir Asit (%)

Çeşitlerde uygulamalara ait titre edilebilir asit değerleri Çizelge 4.62'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında titre edilebilir asit miktarı olarak en yüksek değer % 4,28 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük titre edilebilir asit değeri % 3,41 ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde titre edilebilir asit değeri en yüksek 2,0×1,2 m dikim aralığında üç dal - budamalı dikim sisteminde % 3,89 olarak bulunmuştur. En düşük değer ise % 3,07 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal budamalı uygulamasından elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek titre edilebilir asit değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız uygulamasından % 3,25 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük titre edilebilir asit değeri ise 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yapılan uygulamada % 2,56 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek titre edilebilir asit değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde % 3,42 olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamalı sistemde % 2,72 olarak elde edilmiştir.

Çelik (2012), Frenküzümü çeşitlerinin titre edilebilir asit içeriği % 1,73-% 2,85 değerleri arasında değişmekte olduğunu ve en yüksek titre edilebilir asit değerine sahip çeşitin Jonkheer van Tets, en düşük asit değerine sahip çeşit ise Ojebyn olduğunu bildirmiştir. Kaplan ve Akbulut (2006), Samsun koşullarında yapmış oldukları çalışmada titre edilebilir asit % 0,16-0,68 değerleri arasında olduğunu belirlemişlerdir. Göktaş vd. (2006), Eğirdir koşullarında yapmış oldukları bir adaptasyon çalışmasında frenküzümü çeşitlerinin titre edilebilir asit miktarının % 0,89 ile % 1,44 değerleri arasında değiştiğini saptamışlardır. Demirsoy vd. (2009), Samsun koşullarında yapmış oldukları çalışmada

136 frenküzümü çeşitlerinin titre edilebilir asit içeriklerinin % 0,20-0,25 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Zatylny vd. (2004), Kanada’nın Saskatchewan’ da eyaletinde yaptıkları bir çalışmada o bölgede yetişen siyah frenküzümlerinin meyvelerinin kimyasal özelliklerini araştırmışlardır. Elde edilen sonuçlara göre siyah titre edilebilir asitlik değerlerini %3,04-4,03 arasında bulmuşlardır.

Diğer çalışmalarla bulgularımızı karşılaştırdığımızda Zatylny vd. (2004)'nin sonuçları ile çalışmamız paralel olup diğer çalışmalardan ise bizim bulgularımız daha yüksek çıkmıştır. Farkların bu kadar yüksek çıkma sebeplerinin çeşit farklılıkları ile ekolojik farklılıklar olduğu düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının pH üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.63., 4.64., 4.65., ve 4.66.'de sunulmuştur.

137

Çizelge 4.62. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen titre edilebilir asitlik miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 4,19 1,17 2,76 0,58 1,2 3 3,96 0,96 2,82 1,04 5 3,64 1,23 2,71 1,19 1 3,41 0,72 3,21 3,35 Yok 1,5 3 4,24 0,37 2,58 1,12 5 3,90 0,93 2,77 0,78 1 3,42 3,14 2,62 1,77 2 3 3,38 0,49 2,56 0,73 5 3,99 0,70 2,59 1,20 2015 1 3,47 1,28 3,25 0,59 1,2 3 4,28 1,17 2,73 0,76 5 4,05 1,03 2,90 0,46 1 3,75 1,15 2,80 0,48 Var 1,5 3 3,66 0,48 2,67 2,26 5 3,62 0,08 2,83 1,20 1 3,56 1,40 2,66 0,56 2 3 3,70 1,33 3,11 1,02 5 4,04 1,17 3,05 1,11 1 3,85 4,02 2,93 0,39 1,2 3 3,09 1,35 2,91 0,98 5 3,39 1,25 3,23 0,94 1 3,20 0,67 3,35 0,94 Yok 1,5 3 3,73 1,23 3,16 0,77 5 3,33 0,94 3,12 0,74 1 3,20 2,71 2,77 1,02 2 3 3,27 0,92 3,24 0,82 5 3,66 1,34 2,96 1,07 2016 1 3,14 2,12 3,42 0,93 1,2 3 3,89 0,71 2,71 0,39 5 3,07 0,88 2,89 0,07 1 3,36 0,58 3,00 0,92 Var 1,5 3 3,31 0,69 2,73 2,51 5 3,48 0,55 2,85 1,12 1 3,40 1,44 2,72 0,57 2 3 3,10 1,44 3,40 0,29 5 3,25 1,43 3,20 0,56

138

Çizelge 4.63. Titre edilebilir asitlik için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 11,68 0,000 7,03 0,095 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 10,77 0,000 8,21 0,015 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 8,07 0,019 13,99 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 10,63 0,000 17,70 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 7,46 0,050 18,50 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 12,49 0,000 15,46 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 0,68 1,000 18,76 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 2,00 1,000 11,27 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 8,81 0,005 18,34 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 9,54 0,001 10,04 0,001 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 12,28 0,000 7,49 0,048 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 7,65 0,037 10,22 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 12,81 0,000 15,74 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 8,61 0,007 11,98 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 6,03 0,325 16,40 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 3,10 0,999 14,67 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 9,86 0,001 10,76 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 15,17 0,000 0,91 1,000

Çeşitler arasındaki farkın titre edilebilir asitlik bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılı için; tek dallı terbiye sistemi 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m ve 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama, 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama, yine 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalar önemsiz olduğu görülmüş diğer uygulamaların tümü ise istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama ve 5 dallı terbiye sistemi 2,0 m dikim mesafesi budama yapılan uygulama dışında kalan tüm uygulamalar istatistik olarak önemli olduğu görülmüştür.

139

Çizelge 4.64. Titre edilebilir asitlik için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 3,61 0,991 4,65 0,837 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 1,05 1,000 3,47 0,995 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 4,22 0,936 2,31 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 0,81 1,000 6,02 0,326 RedLake 1 1,5 Var - Yok 12,36 0,000 6,82 0,127 RedLake 1 2,0 Var - Yok 9,68 0,001 3,78 0,983 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 2,87 1,000 7,08 0,088 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 2,14 1,000 0,41 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 0,60 1,000 6,66 0,155 RedLake 3 1,2 Var - Yok 4,03 0,961 1,64 1,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 1,13 1,000 4,19 0,940 RedLake 3 2,0 Var - Yok 3,07 0,999 1,46 1,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 5,65 0,462 4,06 0,959 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 8,58 0,008 0,30 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 1,82 1,000 4,72 0,816 RedLake 5 1,2 Var - Yok 3,49 0,995 2,99 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 3,61 0,991 0,92 1,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 1,05 1,000 2,70 1,000

Budama uygulamalarını titre edilebilir asitlik bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesi uygulaması yapılan parsel önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafesinde olan uygulamalar önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2015 ve 2016 yıllarındaki diğer uygulamaların tümü ise önemsiz çıkmıştır.

140

Çizelge 4.65. Titre edilebilir asitlik için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 0,14 1,000 6,07 0,312 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 3,31 0,998 0,74 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 1,72 1,000 1,47 1,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 11,46 0,000 4,21 0,937 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 8,77 0,005 0,42 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 1,96 1,000 4,74 0,811 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 1,23 1,000 0,54 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 1,51 1,000 2,04 1,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 3,12 0,999 4,98 0,729 RedLake 1 1,2-1,5 Var 2,04 1,000 1,79 1,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 2,16 1,000 7,09 0,087 RedLake 1 1,5-2,0 Var 4,74 0,809 1,04 1,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 7,68 0,036 0,13 1,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 0,91 1,000 5,92 0,363 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 4,39 0,903 9,63 0,001 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 3,74 0,985 10,42 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 2,57 1,000 7,38 0,056 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 3,22 0,999 10,69 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 6,93 0,109 3,20 0,999 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 7,72 0,033 10,27 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 4,68 0,827 1,97 1,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 7,99 0,021 0,58 1,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 0,50 1,000 2,15 1,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 7,57 0,042 7,66 0,036 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 0,73 1,000 3,91 0,973 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 3,28 0,998 8,33 0,012 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 0,55 1,000 6,60 0,169 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 4,96 0,733 2,69 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 1,21 1,000 3,16 0,999 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 5,63 0,471 1,86 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 3,90 0,974 11,31 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,01 1,000 8,62 0,007 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 2,56 1,000 1,82 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 0,61 1,000 1,08 1,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 4,42 0,898 1,65 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 8,76 0,006 2,98 1,000

Mesafe farklılıklarının etkisini titre edilebilir asitlik bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılında sadece Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafeleri arasında ve 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamalarda ortalamaların farkı istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmış olup 2015 yılındaki diğer uygulamaların tümü istatistik olarak önemsiz çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde sadece 3 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama

141

(P<0,01) ile Red Lake çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama (P<0,05) istatistik olarak önemli çıkmış diğer uygulamaların tümü ise önemsiz çıkmıştır.

Çizelge 4.66. Titre edilebilir asitlik için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 2,18 1,000 0,43 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 2,02 1,000 0,74 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 4,60 0,852 6,53 0,185 Rosenthal 1-3 1,2 Var 7,53 0,045 10,24 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 0,76 1,000 11,03 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 4,54 0,868 7,99 0,021 RedLake 1-3 1,2 Yok 3,60 0,991 11,30 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 2,42 1,000 3,81 0,981 RedLake 3-5 1,2 Yok 3,36 0,997 10,88 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 7,08 0,089 2,58 1,000 RedLake 1-5 1,2 Var 7,87 0,026 0,02 1,000 RedLake 3-5 1,2 Var 4,83 0,781 2,76 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 8,13 0,017 8,27 0,013 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 0,64 1,000 4,52 0,874 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 7,72 0,033 8,94 0,004 Rosenthal 1-3 1,5 Var 0,59 1,000 7,21 0,073 Rosenthal 1-5 1,5 Var 3,14 0,999 3,30 0,998 Rosenthal 3-5 1,5 Var 0,40 1,000 13,17 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 5,11 0,679 10,48 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 1,35 1,000 3,68 0,988 RedLake 3-5 1,5 Yok 5,77 0,416 2,94 1,000 RedLake 1-3 1,5 Var 4,04 0,960 0,21 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 0,13 1,000 4,84 0,777 RedLake 3-5 1,5 Var 5,02 0,711 0,32 1,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 8,15 0,016 3,88 0,976 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 5,46 0,538 6,46 0,200 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 1,35 1,000 9,39 0,002 Rosenthal 1-3 2,0 Var 2,08 1,000 2,62 1,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 4,82 0,785 2,68 1,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 0,18 1,000 5,46 0,539 RedLake 1-3 2,0 Yok 5,34 0,585 4,28 0,925 RedLake 1-5 2,0 Yok 1,14 1,000 1,50 1,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 1,44 1,000 5,22 0,636 RedLake 1-3 2,0 Var 4,37 0,908 6,01 0,331 RedLake 1-5 2,0 Var 2,40 1,000 2,97 1,000 RedLake 3-5 2,0 Var 7,70 0,034 6,27 0,249

Dal sayısı uygulamasının titre edilebilir asitlik bakımından farklılıklarına bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; 1-3 dal sayıları arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada (P<0,05), yine 1-3 dal arasında

142

1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,05), 3-5 dal sayısı arasında 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,05) ve son olarak Rosenthal çeşidinde 1-3 dal sayısı arasında 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada (P<0,05) istatistik olarak önemli olduğu görülmüştür. Red Lake çeşidinde ise; 3-5 dal arasında 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada ve 3-5 dal arasında 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada istatistik olarak önemli (P<0,05) olduğu görülmüştür. 2016 yılında ise 1,2 m dikim mesafelerinde; 1-3 dal sayıları, 1-5 dal ve 3-5 dal sayıları arasında budama yapılan uygulamalarda, 1,5 m dikim mesafesinde 1-3 dal ve 3-5 dal arasında budama yapılmayan uygulamalar ile 3-5 dal budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemli olduğu görülmüştür. Red Lake çeşidinde ise; 1,2 m dikim mesafesinde 1-3 dal ve 3-5 dal sayıları arasında budama yapılmayan uygulamalar ile 1,5 m dikim mesafesinde 3-5 dal arasında budama yapılmayan uygulamalar istatistik olarak önemli çıkmış olup diğer uygulamaların tümü istatistik olarak önemsiz çıkmıştır.

4.5. Fitokimyasal Özellikler

4.5.1. C Vitamini (mg/100ml)

Çeşitlerde uygulamalara ait C vitamini değerleri Çizelge 4.67'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında C vitamini miktarı olarak en yüksek değer 2779,30 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük C vitamini değeri 84,70 ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde C vitamini değeri en yüksek 2,0×2,0 m dikim aralığında tek dal - budamasız dikim sisteminde 2740 olarak bulunmuştur. En düşük değer ise 86,16 ile 2,0×1,5 m dikim aralığında ve beş dal budamalı uygulamasından elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek C vitamini asit değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız uygulamasından 1355,5 olarak elde

143 edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük C vitamini değeri ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız yapılan uygulamada 22,50 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek C vitamini değeri 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde 1410,60 olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve beş dal - budamasız sistem de 35,41 olarak elde edilmiştir.

Polonya’da frenküzümü yetiştiriciliği üzerine yapılan bir çalışmada C vitamini değeri 31,76 ile 201,50 arasında değiştiği belirlenmiştir (Aneta vd., 2013). Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümlerinde C vitamini ölçümlerine göre en yüksek C vitaminine sahip çeşit, siyah frenküzümü çeşidi olan Ojebyn (37.36 mg/100 ml) ve en düşük C vitamini içeriğine sahip çeşit ise kırmızı çeşitlerden Detvan (15.50 mg/100 ml) olarak saptamıştır. Nikolic vd. (2006), yapmış oldukları çalışmada frenküzümlerinde C vitaminini ortalama 219 mg/100ml olarak tespit etmişlerdir. Pantelidis vd. (2007), Kuzey Yunanistan ekolojisinde yaptıkları çalışmada kırmızı frenküzümlerinin C vitamini içeriğinin 35,6-40,0 mg/100ml arasında olduğunu tespit etmişlerdir. Gerçekçioğlu vd. (2009) Tokat ekolojisinde çalıştığı kırmızı frenküzümü çeşitlerinin aynıları ile çalışmış ve C vitamini içeriğinin Red Lake çeşidinde 32.03 mg/100ml, Rovada çeşidinde ise 33,73 mg/100ml değerleri arasında olduğunu saptamışlardır. Tokat 4 çeşidinde ise C vitamini içeriğinin 52,97 mg/100ml olduğu belirtilmiştir. Romanya’da Suceava ilinin doğal florasında yetişen meyve türleri üzerine yapılan bir araştırmada siyah frenküzümü meyvelerinin çok zengin vitamin C içeriğine (141,22 mg/100ml) sahip olduğu belirlenmiştir (Ciornea vd., 2009). Sırbistan’da siyah frenküzümü türüne ait 3 çeşidin meyvelerinin (Ben Lomond, Ben Sarek ve Malling Juel) bazı önemli kimyasal bileşik içerikleri çalışılmıştır. Vitamin C içeriği en yüksek seviyede Malling Juel (141,4 mg/100ml) çeşidinde gözlenmiştir. (Milivojević vd., 2010).

Bulgularımız diğer araştırma sonuçlarına göre çok yüksek çıkmıştır. Bunun temel sebebi çeşit farklılığı ile beraber budama gibi kültür teknik uygulamaları olduğu düşünülmektedir.

144

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının C vitamini üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.68., 4.69., 4.70., ve 4.71.'de sunulmuştur.

145

Çizelge 4.67. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen C vitamini miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 1688,50 5,73 270,52 4,33 1,2 3 1327,20 2,95 345,95 4,36 5 1134,50 13,30 22,50 6,76 1 1431,20 0,70 40,50 1,65 Yok 1,5 3 919,00 276,00 643,20 2,55 5 1522,00 4,45 882,50 23,80 1 2779,30 3,46 1181,10 4,16 2 3 104,02 4,42 1355,50 2,29 5 889,63 2,07 539,40 10,20 2015 1 652,73 2,55 38,12 1,65 1,2 3 88,67 2,76 178,40 0,70 5 671,00 6,35 482,54 0,95 1 1477,50 18,30 854,43 0,79 Var 1,5 3 2450,50 12,70 427,22 4,65 5 84,70 2,95 777,67 1,40 1 174,43 2,07 1311,30 5,21 2 3 1109,90 1,40 80,73 3,68 5 2636,60 0,95 140,80 21,30 1 1739,90 42,40 269,10 22,70 1,2 3 1313,80 10,50 347,00 12,50 5 1106,10 68,70 35,41 6,41 1 1431,20 61,90 41,77 2,61 Yok 1,5 3 1235,50 77,10 651,30 17,00 5 1525,00 17,30 916,40 88,10 1 2740,00 252,00 1195,00 85,40 2 3 104,47 4,28 1250,50 25,20 5 897,80 37,10 588,20 73,60 2016 1 654,50 5,86 42,18 1,74 1,2 3 91,28 2,75 182,55 5,50 5 641,80 12,70 488,80 12,40 1 1476,70 25,60 880,52 2,23 Var 1,5 3 2483,40 73,50 441,70 16,70 5 86,16 8,07 762,20 10,50 1 204,74 9,61 1410,60 29,50 2 3 1101,60 4,49 83,23 3,53 5 2674,00 164,00 149,40 24,00

146

Çizelge 4.68. C vitamini için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı Mesafe 2015 2016 Çeşit Budama (Adet) (m) Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 1085,4 0,000 1697,7 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 308,7 0,182 1698,1 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 263,2 0,491 859,4 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 999,7 0,000 544,9 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 1535,2 0,000 329,3 0,102 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 426,1 0,003 1392,9 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 1648,6 0,000 1557,4 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 504,4 0,000 1088,6 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 743,5 0,000 1298,2 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 1635,4 0,000 489,4 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 638,3 0,000 1656,7 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 633,8 0,000 1704,5 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 1098,1 0,000 1251,1 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 214,9 0,864 823,5 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 1653,7 0,000 977,7 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 842,1 0,000 1151,7 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 934,4 0,000 1590,5 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 1470,8 0,000 776,7 0,000

Çeşitler arasındaki farkın C vitamini bakımından ortalamalar arasındaki farklılıklara bakıldığında 2015 yılı için tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalar ile 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama ile 2016 yılında tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama haricindeki diğer uygulamaların tümü istatistik olarak önemli (P<0,01) olduğu görülmüştür.

147

Çizelge 4.69. C vitamini için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 822,2 0,000 226,0 0,794 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 2085,2 0,000 540,5 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 449,8 0,001 756,1 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 659,3 0,000 307,5 0,187 RedLake 1 1,5 Var - Yok 563,2 0,000 472,0 0,001 RedLake 1 2,0 Var - Yok 581,0 0,000 3,2 1,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 1828,9 0,000 212,8 0,876 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 550,0 0,000 596,0 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 447,1 0,001 571,3 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 451,6 0,001 619,1 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 12,7 1,000 165,7 0,994 RedLake 3 2,0 Var - Yok 870,5 0,000 261,9 0,502 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 568,3 0,000 107,7 1,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 243,3 0,661 66,3 1,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 2019,8 0,000 505,1 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 385,4 0,016 45,5 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 612,3 0,000 1308,4 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 612,7 0,000 1226,5 0,000

Budama uygulamaları arasındaki farkın C vitamini bakımından ortalamalar arasındaki farklılıklara bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde ve Red Lake çeşidinde 1,5 m dikim mesafesinde ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer tüm farklar ise önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde tek dallı terbiye sisteminde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde, 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafelerinde, Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 1,2 ve 1,5 m dikim mesafelerinde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafelerinde ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. Diğer uygulamalar ise istatistik olarak önemsiz bulunmuştur.

148

Çizelge 4.70. C vitamini için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 117,4 1,000 1372,2 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 1339,9 0,000 375,1 0,023 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 195,7 0,947 370,6 0,027 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 1052,2 0,000 834,9 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 1326,7 0,000 48,4 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 329,6 0,101 1390,5 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 325,1 0,115 578,9 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 789,4 0,000 1197,6 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 93,8 1,000 1207,6 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 1345,0 0,000 1434,5 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 533,4 0,000 1434,9 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 1243,1 0,000 596,1 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 1162,1 0,000 281,6 0,345 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 1389,0 0,000 66,1 1,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 1389,4 0,000 1129,7 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 550,7 0,000 1294,1 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 236,2 0,718 825,4 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 20,6 1,000 1035,0 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 1084,3 0,000 226,2 0,793 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 1248,7 0,000 1393,4 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 779,9 0,000 1441,3 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 989,5 0,000 987,8 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 180,7 0,980 560,3 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 1348,0 0,000 714,4 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 1395,8 0,000 888,5 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 942,4 0,000 1327,3 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 514,8 0,000 2534,9 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 669,0 0,000 1425,9 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 843,0 0,000 2648,4 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 1281,8 0,000 1504,2 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 1263,0 0,000 256,2 0,550 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 1271,9 0,000 2635,2 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 162,9 0,995 1638,1 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 1385,4 0,000 1633,6 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 241,2 0,678 2097,9 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 1006,8 0,000 1214,6 0,000

Mesafe farklılıklarının C vitamini bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2- 1,5 m mesafeler arasında ve budama yapılmayan uygulamada, tek dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında ve budama yapılmayan uygulamada, yine tek dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafeleri aralarında budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz çıkmıştır. Diğer uygulamalar ise

149 istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılı için tek dallı budama sisteminde 1,2-1,5 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafesinde ve budama yapılan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminde ve 1,2- 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama ile yine 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamaların ortalamaları arasında istatistik olarak bir fark bulunamamıştır. Diğer tüm uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde tek dallı terbiye sisteminde 1,2- 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m ve 1,2-2,0 m dikim mesafelerinde ve budama yapılan uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer tüm uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar ise istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 3 dallı terbiye sisteminde 1,2- 1,5 m dikim mesafesi budama yapılmayan uygulama ile 5 dallı terbiye sistemi 1,2-1,5 m dikim mesafesi budama yapılmayan uygulamalar dışındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır.

150

Çizelge 4.71. C vitamini için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 2653,5 0,000 675,8 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 1841,9 0,000 990,3 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 65,4 1,000 1205,8 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 2470,6 0,000 142,2 1,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 2697,5 0,000 22,2 1,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 2697,9 0,000 446,5 0,001 RedLake 1-3 1,2 Yok 1859,1 0,000 236,9 0,712 RedLake 1-5 1,2 Yok 1544,6 0,000 1045,8 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 1329,1 0,000 121,5 1,000 RedLake 1-3 1,2 Var 2392,7 0,000 169,3 0,992 RedLake 1-5 1,2 Var 2557,1 0,000 284,1 0,328 RedLake 3-5 1,2 Var 2088,4 0,000 711,6 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 2298,0 0,000 557,5 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 1489,1 0,000 383,4 0,017 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 2656,4 0,000 55,4 1,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 2704,2 0,000 1222,5 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 2250,8 0,000 78,3 1,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 1823,3 0,000 1169,7 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 1977,4 0,000 1209,3 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 2151,5 0,000 212,2 0,879 RedLake 3-5 1,5 Yok 2590,3 0,000 207,7 0,901 RedLake 1-3 1,5 Var 1109,0 0,000 672,0 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 113,5 1,000 211,3 0,884 RedLake 3-5 1,5 Var 1030,8 0,000 1227,6 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 2278,7 0,000 416,0 0,005 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 100,3 1,000 1360,5 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 896,8 0,000 1044,7 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 901,3 0,000 1271,6 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 437,0 0,002 1272,0 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 1320,3 0,000 433,2 0,003 RedLake 1-3 2,0 Yok 118,6 1,000 118,7 1,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 693,0 0,000 96,8 1,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 2469,5 0,000 966,8 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 64,4 1,000 1131,2 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 162,6 0,996 662,5 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 163,0 0,995 872,1 0,000

Dal sayısı farklılıklarının C vitamini bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde Rosenthal çeşidinde; 3-5 dal arası 1,2 m dikim mesafesi ve budama yapılmayan uygulama ve 1-5 dal arası 2,0 m dikim mesafesi budama yapılmayan uygulamaların ortalamaları arasındaki fark istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer uygulamaların tümü ise Rosenthal çeşidi için önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılı için;1-5 dal arası 1,5 m dikim mesafesinde ve budama yapılan uygulamada, 2,0 m dikim mesafesinde 1-3, 1-5 ve 3-5 dal sayıları arasındaki budama yapılan

151 uygulamalarda istatistik olarak fark önemsiz çıkmış diğer uygulamalarda ise fark önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. 2016 yılında ise Çizelge 4.71'de görüldüğü üzere Rosenthal ve Red Lake çeşitlerinde 13 uygulama dışındaki tüm uygulamalar istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır.

152

4.5.2. Toplam Fenolik Madde (µg GAE/g ta)

Çeşitlerde uygulamalara ait toplam fenolik miktarı Çizelge 4.72'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında toplam fenolik madde miktarı olarak en yüksek değer 15,27 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük toplam fenolik madde değeri 5,47 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2016 yılın da Rosenthal çeşidinde toplam fenolik madde miktarı en yüksek 2,0×1,5 m dikim aralığında üç dal - budamalı dikim sisteminde 17,17 olarak bulunmuştur. En düşük değer ise 5,27 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal budamasız dikim sisteminde elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek toplam fenolik madde miktarı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal dal - budamalı uygulamasından 9,96 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük toplam fenolik madde miktarı ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı yapılan uygulamada 5,63 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek toplam fenolik madde miktarı değeri 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı sistemde 10,30 olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamalı sistem de 5,68 olarak elde edilmiştir.

Sırbistan’da yetiştiriciliği yapılan frenküzümü çeşitlerinin toplam fenol içeriklerine bakılmış ve en yüksek toplam fenol (153,4 µg GAE/g ta) olarak belirlenmiştir (Djordjević vd., 2010). Sırbistan’da siyah frenküzümü türüne ait 3 çeşidin meyvelerinin (Ben Lomond, Ben Sarek ve Malling Juel) bazı önemli kimyasal bileşik içerikleri çalışılmıştır. En yüksek toplam fenol içeriği Ben Lomond (4,71 µg GAE/g ta) çeşidinde görülmüştür. (Milivojević vd., 2010). Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinin toplam fenolik madde değerleri 3048,58 ile 5435,01 µg GAE/g ta (ortalama 3934,79 μg GAE/g ta) arasında saptamıştır. Nour vd. (2013) yılında frenküzümü üzerine yaptıkları bir çalışmada toplam fenolik madde oranını 1408 – 1453 μg GAE/g ta arasında belirlemişlerdir. Toplam fenolik madde içeriğini siyah frenküzümlerinde; Kahkönen vd. (2001), 2230-2790 µg GAE/g ta; Moyer vd.

153

(2002), 498-1342 µg GAE/g ta; Katsube vd. (2003), 40,9 µg GAE/g ta olarak tespit etmişlerdir. Toplam fenolik madde içeriğini kırmızı frenküzümlerinde; Kahkönen vd. (2001), 68 µg GAE/g ta; Katsube vd. (2003), 13,0 µg GAE/g ta; Benvenuti vd. (2004), 371,9-501,6 µg GAE/g ta arasında bulmuşlardır. Sırbistan’da yetiştiriciliği yapılan siyah frenküzümü meyvelerinin toplam fenol içeriği taze meyvelerde 380 -1660 µg GAE/g ta bulunmuştur (Savikin vd., 2009).

Bulgularımız Milivojević vd. (2010) ve Katsube vd. (2003)'nin yaptığı çalışmalar ile benzer sonuçlar oluşturmuşken diğer bütün çalışmaların altında kalmıştır. Bu büyük farklılıkların temel sebebinin farklı metod ile ölçme yapıldığından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının toplam fenolik madde miktarı üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.73., 4.74., 4.75., ve 4.76.'de sunulmuştur.

154

Çizelge 4.72. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen toplam fenolik madde miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 14,25 0,00 9,61 0,00 1,2 3 11,72 0,00 8,72 0,00 5 5,47 0,00 7,44 0,00 1 6,89 0,00 9,48 0,00 Yok 1,5 3 9,59 0,00 7,43 0,00 5 9,36 0,00 8,61 0,00 1 15,27 0,02 9,66 0,01 2 3 6,47 0,00 6,99 0,00 5 5,50 0,00 7,48 0,00 2015 1 13,24 0,00 5,63 0,00 1,2 3 13,26 0,00 7,03 0,00 5 11,95 0,00 9,96 0,00 1 14,35 0,00 8,47 0,00 Var 1,5 3 16,86 0,00 8,62 0,00 5 11,74 0,00 6,35 0,00 1 11,17 0,00 7,23 0,00 2 3 9,97 0,00 8,31 0,00 5 12,17 0,00 5,79 0,00 1 14,93 0,16 9,69 0,12 1,2 3 11,85 0,02 8,76 0,11 5 5,27 0,03 7,82 0,25 1 14,35 0,00 9,68 0,11 Yok 1,5 3 9,13 0,20 7,58 0,08 5 9,51 0,07 9,15 0,26 1 15,27 0,02 9,76 0,07 2 3 6,91 0,35 7,12 0,19 5 5,49 0,14 7,56 0,12 2016 1 13,24 0,00 5,68 0,03 1,2 3 13,42 0,01 7,78 0,38 5 12,02 0,42 10,30 0,31 1 14,35 0,00 8,84 0,13 Var 1,5 3 17,17 0,09 8,96 0,10 5 12,43 0,23 7,02 0,17 1 11,86 0,27 7,55 0,12 2 3 10,40 0,19 8,51 0,03 5 12,79 0,49 6,08 0,23

155

Çizele 4.73. Toplam fenolik madde için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 1,077 0,095 9,253 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 8,067 0,000 5,245 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 0,418 1,000 6,089 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 0,700 0,860 5,172 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 3,072 0,000 7,379 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 3,080 0,000 6,169 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 1,513 0,001 7,147 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 5,795 0,000 7,347 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 2,238 0,000 5,968 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 8,015 0,000 7,808 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 4,526 0,000 6,422 0,000 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 9,660 0,000 7,105 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 2,911 0,000 4,631 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 5,417 0,000 5,778 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 2,501 0,000 7,907 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 9,441 0,000 7,368 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 2,140 0,000 8,851 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 5,234 0,000 6,990 0,000

Çeşit farklılıklarının toplam fenolik madde miktarı bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama, 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama ile 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama ortalamaları arasındaki farklar önemsiz çıkmıştır. Diğer uygulamaların tümünde ortalamalar arasındaki farklar önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise tüm uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar önemli (P<0,01) çıkmıştır.

156

Çizelge 4.74. Toplam fenolik madde için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 0,658 0,922 5,013 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 1,777 0,000 4,095 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 1,996 0,000 6,302 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 2,004 0,000 5,092 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 0,436 1,000 6,070 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 4,719 0,000 6,271 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 3,315 0,000 4,892 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 6,938 0,000 6,732 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 3,449 0,000 5,345 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 8,583 0,000 6,028 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 1,834 0,000 3,554 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 4,340 0,000 4,702 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 1,424 0,002 6,830 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 8,364 0,000 6,292 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 1,064 0,107 7,774 0,000 RedLake 5 1,2 Var - Yok 4,157 0,000 7,649 0,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 8,176 0,000 8,767 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 4,169 0,000 4,995 0,000

Budama uygulamalarının toplam fenolik madde miktarı bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde ve 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde ortalamalar arasındaki farklar önemsiz çıkmış diğer uygulamalar arasındaki ortalamaların farkları ise önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise tek dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde ortalamalar arasındaki fark önemsiz çıkmışken diğer tüm uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise tüm uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

157

Çizelge 4.75. Toplam fenolik madde için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 2,816 0,000 7,596 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 4,987 0,000 4,108 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 6,554 0,000 9,242 0,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 2,272 0,000 2,492 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 10,305 1,000 4,998 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 0,052 0,000 2,083 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 3,541 0,000 9,023 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 1,593 0,000 1,722 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 5,156 0,000 4,816 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 2,650 0,000 8,834 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 5,566 0,004 4,827 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 1,374 0,000 5,671 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 5,927 0,000 4,753 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 2,833 0,032 6,960 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 1,186 0,000 5,751 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 2,822 0,000 6,728 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 1,978 0,000 6,929 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 2,895 0,879 5,550 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 0,688 0,000 7,390 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 1,898 0,331 6,004 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 0,920 0,823 6,686 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 0,720 0,000 4,212 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 2,099 1,000 5,360 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 0,259 0,000 7,488 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 1,645 0,246 6,950 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 0,962 0,000 8,433 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 3,436 0,000 3,772 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 2,289 1,000 3,780 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 0,160 0,862 2,213 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 0,699 0,674 6,495 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 0,784 0,064 1,538 0,001 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 1,118 0,000 8,715 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 2,654 0,000 5,226 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 2,662 0,080 10,360 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 1,095 0,000 3,611 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 5,377 0,000 6,117 0,000

Mesafe uygulamalarının toplam fenolik madde miktarı bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulama, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafeleri arasında budama yapılan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafesi ile 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m, 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark

158 istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer tüm uygulamalar Rosenthal çeşidi için 2015 yılında önemli çıkmıştır. Red Lake çeşidi için ise 3 dallı terbiye sisteminde1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada, 5 dallı dikim sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama ile 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer tüm uygulamalar ise istatistik olarak önemli bulunmuştur. 2016 yılında ise tüm uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

159

Çizelge 4.76. Toplam fenolik için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 3,201 0,000 3,017 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 10,141 0,000 2,099 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 2,840 0,000 4,306 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 5,934 0,000 3,097 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 9,953 0,000 4,074 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 5,945 0,000 4,275 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 6,789 0,000 2,896 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 5,872 0,000 4,736 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 8,079 0,000 3,350 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 6,869 0,000 4,032 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 7,847 0,000 1,558 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 8,047 0,000 2,706 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 6,668 0,000 4,834 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 8,508 0,000 4,296 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 7,122 0,000 5,779 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 7,805 0,000 1,567 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 5,331 0,000 2,715 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 6,478 0,000 5,318 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 8,607 0,000 4,934 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 8,068 0,000 1,446 0,002 RedLake 3-5 1,5 Yok 9,551 0,000 6,580 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 0,008 1,000 0,170 1,000 RedLake 1-5 1,5 Var 1,559 0,000 2,336 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 2,723 0,000 0,579 0,983 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 5,310 0,000 6,361 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 4,942 0,000 0,940 0,289 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 1,454 0,001 2,154 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 6,588 0,000 6,172 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 0,162 1,000 2,165 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 2,344 0,000 3,009 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 0,571 0,986 2,091 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 6,369 0,000 4,298 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 0,932 0,306 3,089 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 2,162 0,000 4,066 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 6,180 0,000 4,267 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 2,173 0,000 2,888 0,000

Farklı dal sayılarının toplam fenolik madde miktarı bakımından ortalamalar arasındaki etkisine bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde 1-5 dal arası 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama önemsiz çıkmışken Rosenthal çeşidi için diğer uygulamaların tümü önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 1-3 ve 3-5 dal adetleri 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamalar arasındaki ortalamaların farkı önemsiz çıkmış olup diğer tüm uygulamalar ise önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde 1-5 dal sayısı 2,0 m dikim mesafesi ve budama yapılmayan uygulama

160 il Red Lake çeşidinde 1-3 ve 3-5 dal sayılarında 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki farklar önemsiz çıkmıştır. Diğer tüm uygulamalar ise önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal ve Red Lake için tüm uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

4.5.3. Toplam Antosiyanin Miktarı (µg siy-3-glk/g)

Çeşitlerde uygulamalara ait toplam antosiyanin miktarı Çizelge 4.77'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında toplam antosiyanin miktarı olarak en yüksek değer 426,61 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük toplam antosiyanin miktarı 61,13 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde toplam antosiyanin miktarı en yüksek 2,0×1,2 m dikim aralığında üç dal - budamasız dikim sisteminde 356,26 olarak bulunmuştur. En düşük değer ise 70,30 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal budamalı dikim sisteminde elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek toplam antosiyanin miktarı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve beş dal dal - budamalı uygulamasından 316,13 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük toplam antosiyanin miktarı ise 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal - budamalı yapılan uygulamada 160,32 olarak elde edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek toplam antosiyanin miktarı 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde 322,10 olurken, en düşük değer ise 2,0×2,0 m dikim mesafesi ve tek dal - budamalı sistem de 162,39 olarak elde edilmiştir.

İngiltere’de yetiştirilen 17 siyah frenküzümü çeşitlerinde biyokimyasal içeriklere bakılmış olup toplam antosiyanin içeriği 3,49-9,14 µg siy-3-glk/g ta olarak belirlenmiştir (Bordonaba ve Terry, 2008). Wu vd. (2006), Amerika’da pek çok gıda türü üzerinde toplam antosiyanin içeriklerini belirlemek için yaptıkları çalışmada, incelenen gıda ürünlerinde en yüksek antosiyanin içeriği

161 siyah frenküzümünde 471 µg siy-3-glk/g ta olarak saptanmıştır, kırmızı frenküzümünün içeriğini ise 12,8 mg/100 g taze ağırlık olarak belirlenmiştir. Çelik (2012) yılında Trabzon’da yaptığı bir çalışmada frenküzümü çeşitlerinin toplam antosiyanin miktarı 110,63-686,50 μg siy-3- glk/g ta olarak saptamıştır. Toplam antosiyanin miktarını siyah frenküzümlerinde; Kahkönen vd. (2001), 756-1064 µg siy-3-glk/g ta; Moyer vd. (2002), 128-411 µg siy-3-glk/g ta; Katsube vd. (2003), 15,3 µg siy-3-glk/g ta; Benvenuti vd. (2004), 152,6-281,3 µg siy-3-glk/g ta olarak tespit etmişlerdir. Toplam antosiyanin miktarını kırmızı frenküzümlerinde; Kahkönen vd. (2001), 113 µg siy-3-glk/g ta; Katsube vd. (2003), 2.3 µg siy-3-glk/g ta arasında olduklarını bildirmişlerdir. Güney İtalya’da frenküzümü üzerine yapılan çalışmada toplam antosiyanin içeriği ortalaması siyah frenküzümü için 216,3 µg siy-3-glk/g ta ve kırmızı frenküzümü için 26,4 µg siy-3-glk/g ta olduğu belirtilmiştir (Benvenuti vd., 2004).

Toplam antosiyanin miktarı bakımından diğer araştırmalar incelendiğinde bizim bulgularımız; Bordonaba ve Terry (2008), Katsube vd. (2003), Benvenuti vd. (2004), Kahkönen vd. (2001), Katsube vd. (2003), ve Benvenuti vd., (2004)'nin yaptıkları çalışmadan daha yüksek sonuç elde edilmiştir. Wu vd. (2006) ve Moyer vd. (2002)'nin yaptıkları çalışma ile bulgularımız benzerlik göstermekte iken Çelik (2012) ve Kahkönen vd. (2001)'in yaptıkları çalışmanın ise altında değerler elde edilmiştir. Bu farklılıkların temel nedeninin çeşit farklılıkları ve kültürel işlemler olduğu düşünülmektedir.

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının toplam antosiyanin miktarı üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.78., 4.79., 4.81., ve 4.81.'de sunulmuştur.

162

Çizelge 4.77. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen Antosiyanin miktarları (mg/100g).

Rosenthal Red Lake Mesafe Dal Yıl Budama Standart Standart (m) Sayısı Ortalama Ortalama Hata Hata 1 318,26 0,31 312,24 0,05 1,2 3 310,82 0,22 220,69 0,13 5 234,41 0,49 219,22 0,09 1 147,87 0,38 308,24 0,18 Yok 1,5 3 305,86 0,18 212,70 0,23 5 152,83 0,05 219,63 0,10 1 318,97 0,32 266,14 0,00 2 3 144,73 0,33 243,72 0,13 5 201,92 0,32 207,64 0,10 2015 1 61,13 0,05 264,77 1,52 1,2 3 124,49 0,30 252,37 0,25 5 298,27 1,57 316,13 0,98 1 117,71 0,10 227,57 0,32 Var 1,5 3 237,14 0,15 193,42 0,40 5 245,54 0,18 221,05 0,09 1 253,48 0,13 236,23 0,09 2 3 426,61 2,63 209,41 0,37 5 202,98 0,80 160,32 0,66 1 322,93 0,02 322,10 0,06 1,2 3 356,26 2,18 228,55 0,20 5 238,25 0,17 225,58 0,36 1 151,92 1,23 319,88 0,30 Yok 1,5 3 302,95 0,17 217,52 0,18 5 154,40 0,83 229,41 0,08 1 339,36 0,23 185,67 0,36 2 3 142,42 0,29 256,63 0,29 5 210,69 0,60 226,72 0,26 2016 1 70,30 0,73 281,84 0,28 1,2 3 122,72 0,36 232,40 33,0 5 302,41 0,22 315,53 0,23 1 118,81 0,31 220,28 0,03 Var 1,5 3 236,40 0,80 204,30 0,19 5 243,81 0,66 248,49 0,18 1 257,35 0,19 246,51 0,24 2 3 235,00 0,10 206,45 0,27 5 202,57 0,28 162,69 0,24

163

Çizelge 4.78. Toplam antosiyanin için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 252,6 0,000 41,1 0,999 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 171,0 0,000 3,0 1,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 204,1 0,000 102,7 0,037 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 16,4 1,000 137,3 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 65,6 0,759 76,4 0,443 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 33,3 1,000 94,4 0,094 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 200,2 0,000 90,6 0,138 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 20,0 1,000 105,4 0,026 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 86,5 0,202 118,6 0,005 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 180,5 0,000 66,3 0,740 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 88,1 0,175 116,5 0,006 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 84,7 0,237 97,3 0,068 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 20,5 1,000 7,4 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 168,5 0,000 93,5 0,102 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 79,1 0,368 74,4 0,501 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 112,2 0,011 96,2 0,077 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 120,4 0,004 160,2 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 0,8 1,000 81,6 0,305

Çeşitler arasındaki farkın toplam antosityanin bakımından ortalamalar arasındaki farkına bakıldığında 2015 yılı için; tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m, 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafelerinin tümünün budama yapılmayan uygulamalarında, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m ve 1,5 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. 2016 yılında ise tek dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulama, tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama, 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 ve 2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda yine 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama ile 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamadaki ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemli bulunmuştur.

164

Çizelge 4.79. Toplam antosiyanin için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 48,5 0,991 150,0 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 269,1 0,000 115,4 0,007 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 187,1 0,000 176,2 0,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 286,0 0,000 158,3 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 52,4 0,973 162,1 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 232,7 0,000 147,2 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 166,1 0,000 134,0 0,001 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 72,1 0,570 186,3 0,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 164,5 0,000 136,2 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 168,0 0,000 155,3 0,000 RedLake 3 1,5 Var - Yok 232,1 0,000 245,2 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 84,1 0,249 159,1 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 173,5 0,000 178,2 0,000 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 140,4 0,000 156,4 0,000 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 132,3 0,001 92,4 0,115 RedLake 5 1,2 Var - Yok 251,8 0,000 33,1 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 211,5 0,000 187,4 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 249,6 0,000 105,4 0,026

Budama uygulamasının toplam antosityanin bakımından ortalamalar arasındaki farkına bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde ve 3 dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesindeki ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer tüm uygulamalar istatistik olarak önemli (P<0,01) olarak bulunmuştur. 2015 yılı Red Lake çeşidi için ise; tek dallı terbiye sisteminde 1,5 m dikim mesafesi ile 3 dallı dikim sisteminde 2,0 m dikim mesafesi dışındaki tüm uygulamlar önemli (P<0,01) bulunmuştur. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidi için 5 dallı terbiye sisteminde 2,0 m dikim mesafesinde istatistik olarak önemsiz diğer uygulamaların tümü için önemli bulunmuştur. Red Lake çeşidi için ise 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m dikim mesafesinde istatistik olarak önemsiz diğer uygulamaların tümü için önemli bulunmuştur.

165

Çizelge 4.80. Toplam antosiyanin için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 204,3 0,000 23,6 1,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 29,2 1,000 116,0 0,007 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 151,0 0,000 119,4 0,004 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 84,5 0,241 183,6 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 9,5 1,000 35,6 1,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 82,9 0,275 125,0 0,002 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 86,3 0,205 91,9 0,121 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 150,5 0,000 83,8 0,257 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 2,5 1,000 203,3 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 91,9 0,121 163,0 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 58,8 0,905 201,1 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 50,6 0,983 101,5 0,042 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 170,2 0,000 66,9 0,725 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 129,9 0,001 127,7 0,001 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 168,0 0,000 109,7 0,015 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 68,4 0,682 113,5 0,009 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 33,8 1,000 98,7 0,058 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 94,6 0,091 85,5 0,221 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 76,6 0,437 137,8 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 80,4 0,334 87,6 0,182 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 65,6 0,759 106,8 0,022 RedLake 3 1,2-1,5 Var 52,4 0,974 196,7 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 104,7 0,029 110,6 0,014 RedLake 3 1,5-2,0 Var 54,5 0,957 129,7 0,001 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 73,7 0,524 107,9 0,019 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 163,6 0,000 43,9 0,998 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 77,5 0,412 82,0 0,296 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 96,6 0,074 16,9 1,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 74,8 0,490 216,6 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 10,8 1,000 36,4 1,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 220,6 0,000 103,0 0,035 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 138,5 0,000 196,9 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 237,4 0,000 104,5 0,029 RedLake 5 1,2-1,5 Var 3,9 1,000 101,1 0,044 RedLake 5 1,2-2,0 Var 184,1 0,000 37,0 1,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 117,6 0,005 185,0 0,000

Mesafe uygulamasının toplam antosityanin bakımından ortalamalar arasındaki farkına bakıldığında 2015 yılı için Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m, 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinin budama yapılmayan uygulamalarında, 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamalarda ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) bulunmuştur. 2015 yılı Red Lake çeşidinde ise; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim

166 mesafesinde budama yapılmayan uygulamada, 5 dallı terbiye sisteminin 1,2-1,5 m, 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinin budama yapılmayan uygulamalarında ve 5 dallı terbiye sisteminin 1,2-2,0 m ile 1,5-2,0 m budama yapılan uygulamalarında ortalamalar arasındaki farklar önemli (P<0,01) bulunmuştur. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda, tek dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulamada, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafesinde budama yapılmayan uygulamada, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim sıklıklarında budama yapılan parsellerde, , 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m ve 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan uygulamalarda ve 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalarda, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalarda ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz bulunmuş Rosenthal çeşidi için diğer uygulamlarda ortalamalar arasındaki fark önemli bulunmuştur. Red Lake çeşidinde ise; tek dallı terbiye sisteminde 1,2-1,5 m ve 1,2-2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılmayan parsellerde, tek dallı terbiye sisteminde ve 1,5-2,0 m dikim mesafesinde budama yapılan uygulama, 3 dallı terbiye sistemi 1,2-2,0 m dikim mesafesi ve budama yapılmayan parselde ve son olarak 5 dallı terbiye sisteminde 1,2-2,0 m dikim mesafesinde ve budama yapılan parselde ortalamalar arasındaki farklar istatistik olarak önemsiz çıkmış diğer uygulamaların tümündeki farklar ise istatistik olarak önemli bulunmuştur.

167

Çizelge 4.81. Toplam antosiyanin için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 95,6 0,000 37,1 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 128,7 0,000 71,7 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 136,8 0,000 10,8 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 17,3 0,000 28,8 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 57,5 0,000 25,0 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 19,5 0,000 39,8 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 119,1 0,000 53,1 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 153,7 0,000 0,7 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 92,9 0,000 50,9 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 110,8 0,000 31,8 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 107,0 0,000 58,2 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 121,8 0,000 27,9 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 135,1 0,000 8,9 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 82,7 0,000 30,6 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 132,9 0,000 94,7 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 113,8 0,000 233,5 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 23,8 0,000 53,3 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 110,0 0,000 119,9 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 90,9 0,000 213,8 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 112,6 0,000 121,4 0,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 176,7 0,000 118,0 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 98,9 0,000 53,8 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 134,6 0,000 201,9 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 45,6 0,000 112,4 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 21,0 0,000 145,6 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 114,9 0,000 153,7 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 22,5 0,000 34,2 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 19,1 0,000 74,4 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 45,1 0,000 36,4 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 103,0 0,000 136,0 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 13,5 0,000 170,6 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 46,7 0,000 109,8 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 54,8 0,000 127,7 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 64,7 0,000 123,9 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 24,5 0,000 138,7 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 62,5 0,000 152,0 0,000

Dal sayısı uygulamlalarını toplam antosiyanin bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

168

4.5.4. Serbest Radikalleri Yakalama (DPPH) Aktivitesi (%)

Çeşitlerde uygulamalara ait DPPH oranı Çizelge 4.82'de sunulmuştur. Yapılan ölçümlere göre Rosenthal çeşidinde 2015 yılında DPPH oranı en yüksek % 58,25 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal - budamalı sistemde elde edilmiştir. 2015 yılı için ise en düşük DPPH oranı % 28,45 ile 2,0×2,0 m dikim aralığında ve tek dal - budamasız sistemde elde edilmiştir. 2016 yılında Rosenthal çeşidinde DPPH oranı en yüksek 2,0×1,5 m dikim aralığında beş dal - budamasız dikim sisteminde % 52,75 olarak bulunmuştur. En düşük değer ise % 7,57 ile 2,0×1,2 m dikim aralığında ve tek dal budamalı dikim sisteminde elde edilmiştir.

2015 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek DPPH oranı 2,0×2,0 m dikim aralığında ve beş dal dal - budamasız uygulamasından % 50,34 olarak elde edilmiştir. 2015 yılı için aynı çeşitte en düşük DPPH oranı ise 2,0×1,2 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız yapılan uygulamada % 12,37 olarak tespit edilmiştir. 2016 yılında Red Lake çeşidinde en yüksek DPPH oranı 2,0×2,0 m dikim aralığında ve üç dal - budamasız sistemde % 54,28 olurken, en düşük değer ise 2,0×1,2 m dikim mesafesi ve tek dal - budamasız sistem de % 8,27 olarak tespit edilmiştir.

Polonya’da frenküzümü yetiştiriciliği üzerine yapılan bir çalışmada serbest radikal değeri 12,67 ile 29,29 arasında belirlenmiştir (Aneta vd., 2013). Slovenya’da farklı meyve türleri üzerine yapılan bir çalışmada frenküzümünde serbest radikal değeri 73,55 olarak bulunmuştur (Mikulic‐Petkovsek vd., 2012). Villano vd. (2007), İspanya’da frenküzümleri üzerine yapılan bir araştırmada DPPH oranı 8,92 ile 18,81 arasında değiştiği saptanmıştır.

Frenküzümü meyvelerinde serbest radikalleri yakalama aktivitesi (DPPH) üzerine çok fazla literatüre rastlanılmamaktadır. Bulgularımız Aneta vd. (2013) ve Villano vd. (2007)'nin bulgularından daha yüksek olup Slatnar vd. (2007)'nin bulgusundan daha düşük bir değerdedir.

169

Çeşitlerin, budama uygulamalarının, dikim sıklıklarının ve dal sayılarının DPPH oranı üzerine etkilerinin "Tukey Testi" sonuçları Çizelgeler 4.83., 4.84., 4.85., ve 4.86.'de sunulmuştur.

170

Çizelge 4.82. Çeşitlerde 2015-2016 yıllarında elde edilen DPPH miktarları.

Rosenthal Red Lake Mesafe Yıl Budama Dal Sayısı Standart Standart (m) Ortalama Ortalama Hata Hata 1 31,87 0,00 19,00 0,15 1,2 3 44,38 0,09 12,37 0,11 5 45,54 0,02 34,92 0,01 1 53,31 0,01 39,88 0,05 Yok 1,5 3 45,24 0,37 31,42 0,00 5 43,25 0,01 30,74 0,01 1 28,45 0,08 19,14 0,14 2 3 40,65 0,03 53,27 0,03 5 35,09 0,06 50,34 0,00 2015 1 58,25 0,10 44,53 0,00 1,2 3 37,45 0,00 14,27 0,21 5 47,38 0,04 38,02 0,02 1 38,30 0,03 34,41 0,12 Var 1,5 3 36,89 0,02 34,67 0,05 5 46,57 0,01 46,72 0,12 1 48,66 0,05 35,23 0,01 2 3 41,41 0,01 19,30 0,10 5 43,11 0,06 56,47 0,01 1 26,33 0,74 8,27 0,49 1,2 3 40,45 6,62 13,81 1,55 5 48,00 2,06 41,22 0,10 1 47,67 1,37 33,51 0,20 Yok 1,5 3 52,00 0,36 30,64 0,52 5 52,75 0,94 37,68 0,34 1 16,64 3,70 10,04 1,59 2 3 38,96 0,21 54,28 2,00 5 33,53 2,32 41,94 0,23 2016 1 52,65 0,01 34,32 0,24 1,2 3 7,57 2,49 2,50 0,26 5 47,67 0,05 29,73 0,31 1 45,32 0,66 26,09 0,17 Var 1,5 3 38,88 0,38 29,03 1,74 5 38,30 0,49 41,49 0,30 1 45,86 0,32 53,15 0,70 2 3 42,83 2,15 19,30 0,07 5 37,92 0,27 45,11 0,18

171

Çizelge 4.83. DPPH için çeşitler arasındaki farkın Tukey Testi sonuçları.

2015 2016 Çeşit Dal sayısı (Adet) Mesafe (m) Budama Fark P Fark P Rosenthal-RedLake 1 1,2 Yok 26,32 0,000 7,99 0,203 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Yok 21,34 0,000 7,18 0,407 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Yok 18,99 0,000 0,24 1,000 Rosenthal-RedLake 1 1,2 Var 9,69 0,028 16,29 0,000 Rosenthal-RedLake 1 1,5 Var 19,53 0,000 26,82 0,000 Rosenthal-RedLake 1 2,0 Var 14,12 0,000 12,52 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Yok 33,90 0,000 26,08 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Yok 25,67 0,000 4,31 0,995 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Yok 12,55 0,000 2,70 1,000 Rosenthal-RedLake 3 1,2 Var 12,63 0,000 27,95 0,000 Rosenthal-RedLake 3 1,5 Var 16,50 0,000 7,03 0,453 Rosenthal-RedLake 3 2,0 Var 21,67 0,000 14,89 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Yok 21,34 0,000 3,40 1,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Yok 26,42 0,000 11,35 0,003 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Yok 11,97 0,001 15,16 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,2 Var 7,20 0,400 15,61 0,000 Rosenthal-RedLake 5 1,5 Var 11,59 0,002 18,78 0,000 Rosenthal-RedLake 5 2,0 Var 18,06 0,000 4,98 0,963

Çeşitler arasındaki farkın DPPH bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılında sadece 5 dallı terbiye sistemi 1,2 m dikim mesafesi ve budama yapılan uygulamada önemsiz çıkmış ve diğer 2015 yılındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından çok önemli (P<00,1) çıkmıştır. 2016 yılında ise; tek dallı terbiye sistemi 1,2 m, 1,5 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalar, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde budama yapılan uygulamalar, 5 dallı terbiye sisteminde 1,5 m ve 2,0 m budama yapılmayan ile 1,2 m ve 1,5 m budama yapılan uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır.

172

Çizelge 4.84. DPPH için budama uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2 Var - Yok 7,33 0,364 26,55 0,000 Rosenthal 1 1,5 Var - Yok 36,00 0,000 42,61 0,000 Rosenthal 1 2,0 Var - Yok 6,79 0,529 0,50 1,000 RedLake 1 1,2 Var - Yok 12,20 0,001 38,84 0,000 RedLake 1 1,5 Var - Yok 60,21 0,000 52,40 0,000 RedLake 1 2,0 Var - Yok 0,65 1,000 22,01 0,000 Rosenthal 3 1,2 Var - Yok 13,77 0,000 23,62 0,000 Rosenthal 3 1,5 Var - Yok 13,68 0,000 1,64 1,000 Rosenthal 3 2,0 Var - Yok 9,81 0,024 33,35 0,000 RedLake 3 1,2 Var - Yok 4,64 0,985 11,42 0,002 RedLake 3 1,5 Var - Yok 4,98 0,963 22,92 0,000 RedLake 3 2,0 Var - Yok 0,10 1,000 14,97 0,000 Rosenthal 5 1,2 Var - Yok 14,34 0,000 11,16 0,003 Rosenthal 5 1,5 Var - Yok 19,11 0,000 10,71 0,007 Rosenthal 5 2,0 Var - Yok 14,73 0,000 7,54 0,306 RedLake 5 1,2 Var - Yok 44,38 0,000 2,35 1,000 RedLake 5 1,5 Var - Yok 18,33 0,000 31,02 0,000 RedLake 5 2,0 Var - Yok 19,14 0,000 1,81 1,000

Dal sayılarının DPPH bakımından karşılaştırıldığında 2015 yılında Rosenthal çeşitinde; tek dallı budama sisteminde 1,5 m dikim mesafesinde, 3 dallı terbiye sisteminde 1,2 ve 1,5 m dikim mesafelerinde, 5 dallı terbiye sisteminde tüm mesafe aralıklarında ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2015 yılında tek dallı terbiye sisteminde 1,2 ve 1,5 m dikim mesafelerinde ve 5 dallı terbiye sisteminde tüm mesafelerde ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır. 2016 yılında ise Rosenthal çeşidinde tek dallı dikim sistemi 2,0 m dikim mesafesi uygulaması, 3 dallı terbiye sistemi 1,5 m dikim mesafesi ve 5 dallı terbiye sistemi 2,0 m dikim mesafesi uygulaması haricindeki bütün uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark önemli (P<0,01) çıkmıştır. Red Lake çeşidinde ise 2016 yılı için; 5 dallı terbiye sisteminde 1,2 m ve 2,0 m dikim mesafelerinde ortalamalar arasındaki fark önemsiz çıkmış diğer tüm uygulamalarda ortalamalar arasındaki fark istatistik olarak önemli (P<0,01) çıkmıştır.

173

Çizelge 4.85. DPPH için mesafe uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1 1,2-1,5 Yok 7,22 0,000 6,35 0,671 Rosenthal 1 1,2-2,0 Yok 55,23 0,000 2,48 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Yok 4,33 0,000 2,68 0,000 Rosenthal 1 1,2-1,5 Var 8,79 0,000 2,35 0,000 Rosenthal 1 1,2-2,0 Var 8,70 0,000 7,43 0,000 Rosenthal 1 1,5-2,0 Var 4,83 0,000 7,02 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Yok 0,34 0,000 11,79 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Yok 0,00 0,000 7,40 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Yok 5,08 0,000 37,05 0,000 RedLake 1 1,2-1,5 Var 9,36 0,000 11,00 0,000 RedLake 1 1,2-2,0 Var 14,13 0,000 11,81 0,000 RedLake 1 1,5-2,0 Var 9,75 0,000 19,23 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Yok 39,40 0,000 35,28 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Yok 13,35 0,000 7,83 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Yok 14,16 0,000 31,51 0,000 Rosenthal 3 1,2-1,5 Var 21,57 0,000 45,07 0,000 Rosenthal 3 1,2-2,0 Var 37,63 0,000 14,68 0,000 Rosenthal 3 1,5-2,0 Var 5,48 0,000 16,29 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Yok 33,86 0,000 8,96 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Yok 47,42 0,000 26,02 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Yok 17,03 0,000 4,09 0,000 RedLake 3 1,2-1,5 Var 18,64 0,000 15,59 0,000 RedLake 3 1,2-2,0 Var 6,62 0,000 7,64 0,000 RedLake 3 1,5-2,0 Var 28,36 0,000 3,83 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Yok 6,44 0,000 3,38 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Yok 17,94 0,000 0,21 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Yok 9,99 0,000 29,21 0,000 Rosenthal 5 1,2-1,5 Var 6,18 0,000 23,81 0,000 Rosenthal 5 1,2-2,0 Var 5,73 0,000 24,21 0,000 Rosenthal 5 1,5-2,0 Var 2,56 0,000 35,36 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Yok 28,68 0,000 22,23 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Yok 0,54 0,000 22,32 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Yok 4,87 0,000 26,19 0,000 RedLake 5 1,2-1,5 Var 52,88 0,000 31,36 0,000 RedLake 5 1,2-2,0 Var 6,68 0,000 31,02 0,000 RedLake 5 1,5-2,0 Var 6,44 0,000 36,10 0,000

Mesafe uygulamalarının DPPH bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

174

Çizelge 4.85. DPPH için dal sayısı uygulaması Tukey Testi sonuçları.

Dal sayısı 2015 2016 Çeşit Mesafe (m) Budama (Adet) Fark P Fark P Rosenthal 1-3 1,2 Yok 21,66 0,000 19,76 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Yok 16,89 0,000 35,82 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Yok 21,27 0,000 7,29 0,000 Rosenthal 1-3 1,2 Var 8,38 0,000 32,05 0,000 Rosenthal 1-5 1,2 Var 17,68 0,000 45,61 0,000 Rosenthal 3-5 1,2 Var 16,87 0,000 15,22 0,000 RedLake 1-3 1,2 Yok 9,45 0,000 16,83 0,000 RedLake 1-5 1,2 Yok 6,60 0,000 8,43 0,000 RedLake 3-5 1,2 Yok 36,50 0,000 26,55 0,000 RedLake 1-3 1,2 Var 2,83 0,000 4,63 0,000 RedLake 1-5 1,2 Var 16,39 0,000 16,13 0,000 RedLake 3-5 1,2 Var 14,00 0,000 8,18 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Yok 12,38 0,000 4,37 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Yok 37,64 0,000 3,92 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Yok 2,66 0,000 0,75 0,000 Rosenthal 1-3 1,5 Var 24,58 0,000 48,01 0,000 Rosenthal 1-5 1,5 Var 13,08 0,000 11,55 0,000 Rosenthal 3-5 1,5 Var 21,04 0,000 1,57 0,000 RedLake 1-3 1,5 Yok 24,84 0,000 1,49 0,000 RedLake 1-5 1,5 Yok 25,29 0,000 2,38 0,000 RedLake 3-5 1,5 Yok 28,46 0,000 7,55 0,000 RedLake 1-3 1,5 Var 5,41 0,000 7,22 0,000 RedLake 1-5 1,5 Var 53,42 0,000 12,30 0,000 RedLake 3-5 1,5 Var 6,14 0,000 2,15 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Yok 6,98 0,000 6,92 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Yok 6,89 0,000 2,53 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Yok 3,02 0,000 32,18 0,000 Rosenthal 1-3 2,0 Var 2,15 0,000 6,13 0,000 Rosenthal 1-5 2,0 Var 1,81 0,000 6,94 0,000 Rosenthal 3-5 2,0 Var 6,89 0,000 14,36 0,000 RedLake 1-3 2,0 Yok 7,55 0,000 30,41 0,000 RedLake 1-5 2,0 Yok 12,32 0,000 12,70 0,000 RedLake 3-5 2,0 Yok 7,94 0,000 26,64 0,000 RedLake 1-3 2,0 Var 37,59 0,000 40,20 0,000 RedLake 1-5 2,0 Var 11,54 0,000 9,81 0,000 RedLake 3-5 2,0 Var 12,35 0,000 11,42 0,000

Dal sayısı uygulamalarının DPPH bakımından karşılaştırıldığında 2015 ve 2016 yıllarındaki bütün uygulamaların ortalamaları arasındaki farklar istatistik bakımından çok önemli (P<0,01) çıkmıştır.

175

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışmada iki farklı frenküzümü (rosenthal, red lake) çeşidinin farklı sıra üzeri mesafeleri, farklı dal sayıları ve budama uygulamasının çeşitler açısından verim ve kalite üzerine etkileri incelenmiştir. Bu amaçla üç yıl süresince (2014– 2016) frenküzümlerine üç farklı uygulama yapılmıştır. Farklı sıra üzeri mesafesi olarak 2×1,2 m, 2×1,5 m ve 2×2 m aralıkları uygulanmıştır. Dal sayıları bakımından bitkiler 1 dal, 3 dal ve 5 dal şeklinde düzenlenmiştir. Bu uygulamaların yanı sıra bitkilerin bir bölümüne budama yapılmış diğer bölümüne ise budama yapılmayarak yaşlı sürgünler bırakılmıştır.

Frenküzümü vitamin, mineral maddeler ve fenolik bileşikler bakımından zengin olmasından dolayı insan sağlığı açısından, son derece önemli olduğu yönünde güçlü bir kanaat bulunmaktadır. Ayrıca birim alandan yüksek gelir elde edilmesi bu meyve türüne olan ilginin giderek artmasına ve tüketiminin yaygınlaşmasına imkan vermektedir. Frenküzümü yetiştiriciliğinin artması ile birlikte çeşit özellikleri, yetiştiricilik, biyotik ve abiyotik çevre koşullarına adaptasyon konularında sorunların çıkması ve bunların çözülmesine yönelik araştırmaların yapılması kaçınılmaz olacaktır. Ülkemizde, iklim ve toprak özellikleri nedeniyle frenküzümü yetiştiriciliği açısından ciddi bir potansiyel bulunmaktadır ve son yıllarda tüketicilerin ve üreticilerin frenküzümüne karşı yoğun ilgisinin olduğu görülmektedir.

Ekonomik olarak bir bölgede frenküzümü yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için bu türün çiçeklenmesinden döllenmesine, meyve tutumundan hasada kadar geçen sürede bitkide ve meyvede oluşan tüm morfolojik, fizyolojik, biyokimyasal olayların bilinmesine ihtiyaç vardır. Frenküzümü yetiştiriciliği açısından büyük öneme sahip kültürel uygulamaların daha doğru yapılabilmesi için bu türle ilgili fizyolojik ve biyokimyasal olayların bilinmesi kuşkusuz fayda sağlayacaktır. Dolayısıyla meyvedeki fiziksel kalite kriterlerinin belirlenmesi, meyve bileşiminde bulunan toplam fenolik maddelerin, toplam antosiyanin miktarının, antioksidant aktivitesinin ve C vitamininin belirlenmesini amaçlayan bu çalışma bu yönüyle önem arz etmektedir.

176

Bu alanda ülkemizde ve dünyada bugüne kadar yapılan çalışmalar sınırlı düzeydedir. Frenküzümü yetiştiriciliği için önemli bir konumda olan ülkemizde bu türün meyve verim ve dış pazar isteklerine uygun kalite değerlerinin artırılmasına yönelik yapılması gereken araştırmaların artırılması ve çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Frenküzümü, dünyada yetiştiriciliği ve üretimi sınırlı olan bir meyve türü olduğundan pazar talebi karşılanamamaktadır. Bu durum ülkemiz için de geçerlidir. Dolayısıyla dünyada popüler olan bu meyve türünün ülkemizde yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması gerekmektedir.

C vitamininde Rosenthal çeşidinde en yüksek değer 2,0 x 2,0 m mesafe, tek dallı terbiye sistemli, budama yapılmayan parselden 2759,65 mg/100 ml olarak elde edilmiştir. Red Lake çeşidinde ise 2,0 x 2,0 m dikim mesafesi, tek dallı terbiye sistemi ve budama yapılan parselden 1360,95 mg/100 ml olarak elde edilmiştir.

Toplam fenolik madde miktarı Rosenthal çeşidinde en yüksek 2,0 x 2,0 m mesafe, tek dallı terbiye sistemli, budama yapılmayan parselden 15,27 ta olarak elde edilmiştir. Red Lake çeşidinde ise 2,0 x 1,2 m dikim mesafesi, 5 dallı terbiye sistemi ve budama yapılan parselden 10,13 ta olarak elde edilmiştir.

Toplam antosiyanin miktarı Rosenthal çeşidinde en yüksek 2,0 x 1,2 m mesafe, 3 dallı terbiye sistemli, budama yapılmayan parselden 333,54 olarak elde edilmiştir. Red Lake çeşidinde ise en yüksek değer 2,0 x 1,2 m dikim mesafesi, tek dallı terbiye sistemi ve budama yapılmayan parselden 317,17 olarak elde edilmiştir.

Serbest radikalleri yakalama aktivitesi Rosenthal çeşidinde en yüksek değer 2,0 x 1,2 m dikim mesafesi, tek dallı terbiye sistemi ve budama yapılan parselden 55,45 olarak elde edilmiştir. Red Lake çeşidinde ise 2,0 x 2,0 m dikim mesafesi, 5 dallı terbiye sistemi ve budama yapılan 50,79 olarak elde edilmiştir.

Yaptığımız çalışma sonunda verim açısından önerimiz; Rosenthal çeşidi için 2,0×1,2 m mesafe, 5 dallı terbiye sistemli, budama yapılması (Dekara ortalama

177 verim 96 kg), Red Lake çeşidinde ise 2,0×2,0 m dikim mesafesi, 3 dallı terbiye sistemi ve budama yapılmamasıdır (Dekara verim 205 kg).

178

6.KAYNAKLAR

Ağaoğlu, Y. S. 1986. Üzümsü Meyveler. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:984, 377s, Ankara.

Amberg, W., Bennani, Y. L., Chadha, R. K., Crispino, G. A., Davis, W. D., Hartung, J., & Sharpless, K. B. (1993). Syntheses and crystal structures of the cinchona alkaloid derivatives used as ligands in the osmium-catalyzed asymmetric dihydroxylation of olefins. The Journal of Organic Chemistry, 58(4), 844-849.

Aneta, W., Jan, O., Magdalena, M., & Joanna, W. (2013). Phenolic profile, antioxidant and antiproliferative activity of black and red currants (Ribes spp.) from organic and conventional cultivation. International Journal of Food Science & Technology, 48(4), 715-726.

Anisimoviene, N., Rubinskienė, M., Vis kelis, P., Stackevic ienė, E., Stanys, V., Šikšnianas, T., ... & Sasnauskas, A. (2009). Anthocyanins in currants, cherries, blueberries, and antioxidative activity of berry extracts. Žemdirbystė (Agriculture), 96(3), 158-167.

Anttonen, M. J., & Karjalainen, R. O. (2006). High-performance liquid chromatography analysis of black currant (Ribes nigrum L.) fruit phenolics grown either conventionally or organically. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 54(20), 7530-7538.

Bakowska- Barczak, A.M., Schieber, A. ve Kolodziejczyk, P., 2007. Characterization of Canadian Black Currant (Ribes Nigrum L.) Seed Oils and Residues. J. Agric. Food Chem., 57, 11528–11536.

Balogh, E., Hegedus, A., Stefanovits, E., 2010. Application Of And Correlation Among Antioxidant And Antiradical Assays For Characterizing Antioxidant Capacity Of Berries. Scientia Horticulturae, 125, 332-336.

Barney, D.L. ve Hummer, K.E., 2005. Currants, Gooseberries, and Jostaberries: A Guide For Growers, Marketers, and Researchers in North America. New York: Haworth Press Inc. 260 p.

Benvenuti, S., Pellati, F., Melegari, M., Bertelli, D., 2004. Polyphenols, Anthocyanins, Ascorbic Acid, and Radical Scavenging Activity of Rubus, Ribes, and Aronia. Journal of Food Science, 69, C164–C169.

Berger, A. (1924). A taxonomic review of currants and gooseberries. Bulletin of the New York State Agricultural Experimental Station, (109).

Bermúdez-Soto, M. J., & Tomás-Barberán, F. A. (2004). Evaluation of commercial red fruit juice concentrates as ingredients for antioxidant functional juices. European Food Research and Technology, 219(2), 133-141.

179

Bordonaba, J. G., & Terry, L. A. (2008). Biochemical profiling and chemometric analysis of seventeen UK-grown black currant cultivars. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 56(16), 7422-7430.

Brennan, J., Mager, D., Jefferies, W., & Takei, F. (1994). Expression of different members of the Ly-49 gene family defines distinct natural killer cell subsets and cell adhesion properties. The Journal of experimental medicine,180(6), 2287-2295.

Brennan, R. M. (1996). Currants and Gooseberries. Chapter 3 pp. 191-295 in: J. Janick and J. N. Moore (eds.) Fruit Breeding, Vol. II Vine and Small Fruit Crops. John Wiley & Sons. Inc. N.Y.

Brennan, A. C., Harris, S. A., & Hiscock, S. J. (2003). The population genetics of sporophytic self–incompatibility in Senecio squalidus L.(Asteraceae): avoidance of mating constraints imposed by low S–allele number.Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences,358(1434), 1047-1050.

Brennan, R. M., 2008. Currants and Gooseberries, Temperate Fruit Crop Breeding, J.F. Hancock (ed.), Chapter 6, 177-196, Scotland, UK.

Canbaş, A., Cabaroğlu, T., 2000. Kabuk Maserasyonunun Beyaz Emir Üzümünden Elde Edilen şıranın Aroma Maddeleri Bileşimine Etkisi. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, (24); 191-198.

Castillo del Ruiz, M. Z. and Dobson, G. (2002). Varietal differences in terpene composition of blackcurrant (Ribes nigrum L.) berries by solid phase microextraction/gas chromatography. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 82, 1510-1515.

Cemeroğlu, B., 2007. Gıda Analizleri. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 34, Ankara, 535s.

Ciorenea, E., Dumitru, G., Cojocaru, S. I., Cojocaru, D., Oniciuc, M. V. (2009). A biochemical study on the Vaccinium myrtillus, Ribes rubrum and Ribes nigrum fruits from the spontaneous flora. Analele Ştiinţifice ale Universităţii „Alexandru Ioan Cuza”, Secţiunea Genetică şi Biologie Moleculară, TOM X: 81-88.

Coville, F. V. (1935). Origin of the genus name ribes. Science (New York, NY), 82(2134), 491-492.

Delazar, A., Khodaie, L., Afshar, J., Nahar, L., & Sarker, S. (2010). Isolation and free-radical-scavenging properties of cyanidin 3-O-glycosides from the fruits of Ribes biebersteinii Berl. Acta Pharmaceutica, 60(1), 1-11.

180

Çelik, E., 2012. Organik olarak yetiştirilen frenküzümü ve bektaşiüzümü çeşitlerinin bazı özelliklerinin araştırılması. Y.Lisans Tezi.

Demirsoy, L., Demirsoy, H., Balcı, G., Ersoy, B., Bilgener, Ş., 2009. Bazı Frenküzümü Çeşitlerinin Samsun Koşullarına Adaptasyonu. III. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 424-428, Kahramanmaraş.

Denev, P., Ciz, M., Ambrozova, G., Lojek, A., Yanakieva, I., Kratchanova, M., 2010. Solid-phase Extraction of Berries’ Anthocyanins and Evaluation of Their Antioxidative Properties. Food Chemistry, 123, 1055-1061.

Djordjević, B., Šavikin, K., Zdunić, G., Janković, T., Vulić, T., Oparnica, Č., & Radivojević, D. (2010). Biochemical properties of red currant varieties in relation to storage. Plant foods for human nutrition, 65(4), 326-332.

Djordjević, B., Rakonjac, V., Akšić, M. F., Šavikin, K., & Vulić, T. (2014). Pomological and biochemical characterization of European currant berry (Ribes sp.) cultivars. Scientia Horticulturae, 165, 156-162.

Dorman, H. D., Kosar, M., Kahlos, K., Holm, Y., & Hiltunen, R. (2003). Antioxidant properties and composition of aqueous extracts from Mentha species, hybrids, varieties, and cultivars. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 51(16), 4563-4569.

Dvaranauskaite, A., Venskutonis, P. R., Raynaud, C., Talou, T., Viskelis, P., Dambrauskiene, E., ... & Kuka, P. (2008). Aroma composition of blackcurrant bud extracts isolated by simultaneous distillation/extraction. Foodbalt, 2, 84-88.

Dvaranauskaitė, A., Venskutonis, P. R., Raynaud, C., Talou, T., Viškelis, P., & Sasnauskas, A. (2009). Variations in the essential oil composition in buds of six blackcurrant (Ribes nigrum L.) cultivars at various development phases.Food Chemistry, 114(2), 671-679.

Elmastaş, M., Gerçekçioğlu, R., 2006. Bazı Üzümsü Meyve Türlerinin Antioksidan Aktiviteleri. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 295-298, Tokat.

Erdoğan, S., Biricik, F. G., Erenoğlu, B., Akçay, M. E., 2007. Bazı Üzümsü Meyve Çeşitlerinin (Bektaşiüzümü, Frenküzümü) Dondurularak Muhafazası Üzerine Araştırmalar. Türkiye V. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, cilt.1, s.82-86, Erzurum.

Erenoğlu, B., Baş, M., Şarlar, G., Akçay, M. E., 2003. Bazı Üzümsü Meyvelerin (Ahududu, Böğürtlen, Frenküzümü, Bektaşiüzümü, Yaban Mersini) Marmara Bölgesine Adaptasyonu. Ulusal Kivi ve Üzümsü Meyveler Sempozyumu, s.325- 329, Ordu.

181

Eyduran, S. P., Ağaoğlu, Y. S., 2007. Ankara (Ayaş) Koşullarında Yetiştirilen Frenküzümü Çeşitlerinin Bazı Pomolojik ve Bitkisel Özellikleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 13 (3) 293-298.

FAO, 2016. Food and Agriculture Organization of the United Nations. http://www.fao.org/

Gerçekçioğlu, R., Bayazıt, S., Edizer, Y., Çekic, Ç., 2009. Bazı Frenküzümü (Ribes ssp.) Çeşitlerinin Tokat Ekolojisindeki Performansları. III. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 308-313, Kahramanmaraş.

Giusti, M.M., Rodriguez-Saona, L.E., Wrolstad, R.E., 1999. Molar Absorptivity and Color Characteristics of Acylated and Non-acylated Pelargonidin-based Anthocyanins. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 47, 4631- 463.

Göktaş, A., Demirtaş, İ., Atasay, A., 2006. Bazı Böğürtlen ve Frenküzümü Çeşitlerinin Eğirdir (Isparta) Yöresine Adaptasyonu. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, s.151-156, Tokat.

Güngör, N., 2007. Dut Pekmezinin Bazı Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri İle Antioksidan Aktivitesi Üzerine Depolamanın Etkisi.Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. 83 s.

Harmat, L., Porpaczy, A., Himelrick, D. G., & Galletta, G. J. (1990). Currant and gooseberry management. Small fruit crop management. Prentice hall, Englewood cliffs, NJ, 245-272.

Hedley, P. E., Russell, J. R., Jorgensen, L., Gordon, S., Morris, J. A., Hackett, C. A., & Brennan, R. (2010). Candidate genes associated with bud dormancy release in blackcurrant (Ribes nigrum L.). BMC Plant Biology, 10(1), 1.

Heywood, V.H., Brummitt, R. K., Culham, A., Seberg, O. (2007). Flowering Plant Families of The World. Firefly Books pres, Ontario, Canada, p.: 160.

Hışıl, Y., 1993. Enstrümantal Gıda Analizleri Laboratuar Kılavuzu. Ege Üniversitesi Yayınları. No: 55.

Hummer, K. E., Dale A., 2010. Horticulture of Ribes. Forest Pathology, 40, p.251- 263.

Iversen, C. K. (1999). Black currant nectar: Effect of processing and storage on anthocyanin and ascorbic acid content. Journal of Food Science, 64: 37- 41.

İslam, A., 2010. Üzümsü Meyve Yetiştiriciliği Lisans Ders Notu, Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 42 s.

182

Janczewski, E., 1904, de. Hybrides des Groseillers, II. Extension Bulletin International Academia Science, Cracoire.

Jenkins GI (2008) Environmental regulation of flavonoid biosynthesis. In: Givens I, Baxter S, Minihane AM, Shaw E (eds) Health benefits of organic food: effects of the environment. CABI, Wallingford, pp 240–262.

Kahkonen, M.P., Hopia, A.I., Vuorela, H.J., Rauha, J.P., Pihlaja, K., Kujala, T.S. ve Heinonen, M., 1999. Antioxidant Activity of Plant Extracts Containing Phenolic Compounds. J. Agric. Food Chem., 47, 3954-3962.

Kahkönen, M. P., Hopia, A. I., Heinonen, M., 2001. Berry Phenolics and Their Antioxidant Activity. Journal of Agricultural and Food Chemistry, vol. 49, no. 8, 4076-4082.

Kahu, K., Jänes, H., Luik, A., & Klaas, L. (2009). Yield and fruit quality of organically cultivated blackcurrant cultivars. Acta Agriculturae Scandinavica Section B–Soil and Plant Science, 59(1), 63-69.

Kananykhina, E. N., & Pilipenko, I. V. (2000). Characteristics of the pigments from anthocyan-containing food plants, raw material for production of bioflavonoid dyes. Chemistry of Natural Compounds, 36(2), 148-151.

Kaplan, N., Akbulut M., 2006. Samsun Çarşamba Ovası Koşularına Uygun Frenküzümü Çeşitlerinin Belirlenmesi. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, s.145-150, Tokat.

Kara, C., Okyay, N., 2008. Bazı Meyve ve Sebzelerde C Vitamini Tayini, Tübitak Eğitimde Bilim Danışmanlığı Projesi, Kayseri’deki Fen ve Teknoloji Öğretmenleri Bilim Danışmanlığı ve Eğitimi Yönünden Destekleme Çalıştayı, Antioksidan Grubu, 5 s.

Karaçalı, İ., 2002. Bahçe Ürünlerinin Muhafaza ve Pazarlaması. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:494, Bornova-İzmir.

Karaer, F., Adak, Y.(2006). Türkiye florasında üzümsü meyve olarak kullanılan taksonların yayılış alanları ve ekolojik özellikleri. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, Bildiriler: 36-43, 14-16 Eylül 2006/Tokat.

Katsube, N., Iwashita, K., Tsushida, T., Yamaki, K., Kobori M., 2003. Induction of Apoptosis in Cancer Cells by Bilberry (Vaccinium myrtillus) and the Anthocyanins. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 51, 68-75. Kazimierczak, R., Hallmann, E., Brodzka, A., & Rembialkowska, E. (2009). A comparison of the polyphenol and vitamin C content in jams of several varieties of black currants Ribes. nigrum L. from the organic and conventional cultivations. J. Res. Appl. Agr. Eng, 54, 123-129.

Koca, İ., 2007. Kızılcık ve Trabzon Hurması Pekmezlerinin Üretim Teknikleri. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, (2) 33-37.

183

Koca, N., Karadeniz F. 2005. Gıdalardaki doğal antioksidan bileşikler. Gıda, 30 (4) 229-236.

Lawrence, W. J. C., Price, J. R., Robinson, G. M., & Robinson, R. (1938). A survey of anthocyanins. V. Biochemical Journal, 32(10), 1661.

Le Quere, J. L., & Latrasse, A. (1990). Composition of the essential oils of black currant buds (Ribes nigrum L.). Journal of Agricultural and Food Chemistry, 38(1), 3-10.

Lister, C., Wilson, P., Sutton, K., & Morrison, S. (2002). Understanding the health benefits of blackcurrants. Acta horticulturae, 2, 443-450.

Lu, Y., Sun, Y., Foo, L. Y. (2003). Novel pyranoanthocyanins from black currant seed. Tetrahedron Letters, 41: 5975-5978.

Macheix, Jean-Jacques, and Annie Fleuriet. Fruit phenolics. CRC press, 1990.

Mattila, P. H., Hellström, J., McDougall, G., Dobson, G., Pihlava, J. M., Tiirikka, T., ... & Karjalainen, R. (2011). Polyphenol and vitamin C contents in European commercial blackcurrant juice products. Food chemistry, 127(3), 1216-1223.

McDougall, G. J., & Stewart, D. (2005). Berries and Health: A review of the evidence. Food and health innovation service, 1-20.

Mikulic‐Petkovsek, M., Schmitzer, V., Slatnar, A., Stampar, F., & Veberic, R. (2012). Composition of sugars, organic acids, and total phenolics in 25 wild or cultivated berry species. Journal of food science, 77(10), C1064- C1070.

Milivojević, J., Bogdanović-Pristov, J., & Maksimović, V. (2010). Phenolic compounds and vitamin C as sources of antioxidant activity in black currant fruit (Ribes nigrum L.). Acta Agriculturae Serbica, 15(29), 3-10.

Moyer, R. A., Hummer, K. E., Finn, C. E., Frei, B., Wrolstad, R. E., 2002. Anthocyanins, Phenolics and Antioxidant Capacity in Diverse Small Fruits: Vaccinium, Rubus, and Ribes. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 50, p 519–525.

Nakajima, J. I., Tanaka, I., Seo, S., Yamazaki, M., & Saito, K. (2004). LC/PDA/ESI- MS profiling and radical scavenging activity of anthocyanins in various berries. BioMed Research International, 2004(5), 241-247.

Nikolic, M., Vulic, T., Milivojevic, J., Dordevic, B., 2006. Pomological Characteristics of Newly Introduced Black Currant Cultivars (Ribes Nigrum L.). International Conference of Perspectives in Europen Fruit

184

Growing. (Editör: Dipl. Ing. T. Necas, Ph. D.), Basımevi MZLU in Brno, 150. Baskı, s: 200-203, Lednice, Czech Republic.

Nizamlıoğlu, N. M., Nas, S., 2010. Meyve ve Sebzelerde Bulunan Fenolik Bileşikler; Yapıları ve Önemleri. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 5(1) 20-35.

Nour, V., Ionică, M. E., & Trandafir, I. (2009). Nutritional qualities of some cultivars of red and black currants from Banu Mărăcine, Craiova. Lucrări Ştiinţifice-Universitatea de Ştiinţe Agronomice şi Medicină Veterinară Bucureşti. Seria B, Horticultură, (53), 489-492.

Nour, V., Stampar, F., Veberic, R., & Jakopic, J. (2013). Anthocyanins profile, total phenolics and antioxidant activity of black currant ethanolic extracts as influenced by genotype and ethanol concentration. Food chemistry, 141(2), 961-966.

Nowak, R., & Zgorka, G. (1997). Phenolic acids in fruits and leaves of Ribes nigrum L. and Ribes grossularia L. Acta Poloniae Pharmaceutica-Drug Research, 1(54), 155-160.

Özuygur, M. (2005). The determination of yield, quality and plant characteristics of some American, European and hybrid strawberry genotypes in Adana conditions.

Pantelidis, G. E., Vasilakakis, M., Manganaris, G. A., Diamantidis, G., 2007. Antioxidant Capacity, Phenol, Anthocyanin and Ascorbic Acid Contents in Raspberries, Blackberries, Red Currants, Gooseberries and Cornelian Cherries. Food chemistry, 102, 777-783.

Pehluvan, M., Güleryüz, M., 2004. Ahududu ve Böğürtlenlerin İnsan Sağlığı Açısından Önemi. Bahçe, 33 (1-2): 51-57.

Pirgün, Y., 2007. Hatay’da Yetiştirilen Gemlik ve Halhalı Zeytinlerinin Antioksidan Etkilerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 56 s.

Píry, J., Príbela, A., Ďurčanská, J., & Farkaš, P. (1995). Fractionation of volatiles from blackcurrant (Ribes nigrum L.) by different extractive methods.Food chemistry, 54(1), 73-77.

Raudsepp, P., Kaldmäe, H., Kikas, A., Libek, A. V., & Püssa, T. (2010). Nutritional quality of berries and bioactive compounds in the leaves of black currant (Ribes nigrum L.) cultivars evaluated in Estonia. Journal of Berry Research, 1(1), 53-59.

Robinson, G. M., Robinson, R. (1931). CLXXXII. A Survey of Anthocyanins. I. Biochem. XXV: 1687-1705.

185

Šavikin, K., Zdunić, G., Janković, T., Tasić, S., Menković, N., Stević, T. Ve Đorđević, B., 2009. Phenolic Content and Radical Scavenging Capacity of Berries and Related Jams from Certificated Area in Serbia. Plant Foods Hum Nutr., 64,212– 217.

Slimestad, R. ve Solheim, H., 2002. Anthocyanins From Black Currants (Ribes nigrum L.). J. Agri. Food Chemi., 50 (11), 3228–3231.

Sójka, M. ve KróL, B., 2009. Composition of Industrial Seedless Black Currant Pomace. Eur Food Res Technol, 228,597–605.

Singleton, V. L., Rossi, J. L., 1965. Colorimetry of Total Phenolics with Phosphomolybdic Phosphotungstic Acid Reagents, American Journal of Enology and Viticulture, 16, 144-158.

Stewart, K., 2005. Processing of Cranberry, Blueberry, Currant and Gooseberry Chapter 23, Processing Fruits Science and Technology, Editörler: Barrett D. M., Somogyi L. P. and Ramaswamy H. S.,CRC Press, 563-584.

Stratil, P., Klejdus, B., & Kubáň, V. (2007). Determination of phenolic compounds and their antioxidant activity in fruits and cereals. Talanta, 71(4), 1741- 1751.

Tabart, J., Kevers, C., Pincemail, J., Defraigne, J. O., & Dommes, J. (2006). Antioxidant capacity of black currant varies with organ, season, and cultivar. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 54, 6271-6276.

Tabart, J., Kevers, C., Sipel, A., Pincemail, J., Defraigne, J.O. & Dommes, J. (2007). Optimisation of extraction of phenolics and antioxidants from black currant leaves and buds and of stability during storage. Food Chemistry, 105,1268-1275.

Tabart, J., Kevers, C., Evers, D., & Dommes, J. (2011). Ascorbic Acid, Phenolic Acid, Flavonoid and Carotenoid profiles of selected extracts from Ribes nigrum. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 59, 4763-70

Tabart, J., Franck, T., Kevers, C., Pincemail, J., Serteyn, D., Defraigne, J.-O., & Dommes, J. (2012). Antioxidant and anti-inflammatory activities of Ribes nigrum extracts. Food Chemistry, 131, 1116-1122.

Tural, S., 2006. Samsun ve Çevresinde Doğal Olarak Yetişen Kızılcıkların Antioksidan Kapasitesi. Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 59 s.

Turhan S., Üstün N. Ş., 2006. Doğal Antioksidanlar ve Gıdalarda Kullanımları. Türkiye 9. Gıda Kongresi, 273-276, Bolu.

Vagiri, M. R. (2012). Black currant (Ribes nigrum L.)-an insight into the crop. Erişim: [http://pub.epsilon.slu.se/8586/7/vagiri_m_120206.pdf].

186

Varming, C., Petersen, M. A. ve Poll, L., 2004. Comparison of Isolation Methods For The Determination of Important Aroma Compounds in Black Currant (Ribes Nigrum L.) Juice, Using Nasal Impact Frequency Profiling. J. Agric. Food Chem., 52, 1647– 652.

Villano, D., Fernández-Pachón, M. S., Moyá, M. L., Troncoso, A. M., & García- Parrilla, M. C. (2007). Radical scavenging ability of polyphenolic compounds towards DPPH free radical. Talanta, 71(1), 230-235.

Walker, P. G., Viola, R., Woodhead, M., Jorgensen, L., Gordon, S. L., Brennan, R. M., & Hancock, R. D. (2010). Ascorbic acid content of blackcurrant fruit is influenced by both genetic and environmental factors. Func. Plant Sci. Biotech, 4, 40-52.

Willstatter, R., & EK, B. (1916). Uber ein Anthocyan der Winteraster (Chrysanthemum). Justus Liebigs Annalen der Chemie, 412, 136-148.

Wu, X., Gu, L., Prior, R. L.,ve Mckay, S., 2004. Characterization of Anthocyanins and Proanthocyanidins in Some Cultivars of Ribes, Aronia, and Sambucus and Their Antioxidant Capacity. J. Agric. Food Chem., 52, 7846−7856.

Wu, X., Beecher, G. R.,Holden, J. M., Haytowitz, D.B., Gebhardt, S. E., ve Prior, R. L., 2006. Concentrations of Anthocyanins in Common Foods in The United States and Estimation of Normal Consumption J. Agric. Food Chem., 54, 4069-4075 .

Zatylny, A. M., Ziehl, W. D., ve St-Pierre, R. G., 2004. Physicochemical Properties of Fruit of Chokecherry (Prunus Virginiana L.), Highbush Cranberry (Viburnum Trilobum Marsh.), and Black Currant (Ribes Nigrum L.) Cultivars Grown in Saskatchewan. Canadian Journal of Plant Science Fruit Physicochemical Properties, 425-429.

Zheng, J., Yang, B., Tuomasjukka, S., Ou, S., & Kallio, H. (2009a). Effects of latitude and weather conditions on contents of sugars, fruit acids, and ascorbic acid in black currant (Ribes nigrum L.) juice. Journal of agricultural and food chemistry, 57(7), 2977-2987.

Zheng, J., Kallio, H., & Yang, B. (2009b). Effects of latitude and weather conditions on sugars, fruit acids and ascorbic acid in currant (Ribes sp.) cultivars. Journal of the Science of Food and Agriculture, 89(12), 2011- 2023.

Ziehl, W. ve St-Pierre, R., 2001. Fruit Quality Assessment and Screening for the Development and Evaluation of Saskatoon, Choke Cherry, and Other Native Fruit Cultivars and Germplasm. Saskatoon, Saskatchewan.

187

6.1. İnternet Kaynakları

Anonim, 2016 a. Power Your Diet. Erişim: http://www.nutrition-and- you.com/black-currants.html.

Anonim, 2016 b. Meteoroloji Genel Müdürlüğü. Erişim Tarihi: 03.08.2016. http://mgm.gov.tr

Anonim, 2016 c. Currant Varieties for the Northwest & Intermountain West, Erişim Tarihi:09.03.2013. http://www.uidaho.edu.

188

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Volkan OKATAN

Doğum Yeri ve Yılı : Tokat, 1981

Medeni Hali : Evli

Yabancı Dili : İngilizce

E-posta : [email protected]

Eğitim Durumu

Lise : Tokat Ticaret Meslek Lisesi, 1999

Lisans : GOP, Ziraat Fakültesi

Yüksek Lisans : GOP, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri ABD

Mesleki Deneyim

SDÜ Sivaslı MYO (Öğr.Gör) 2012- (halen)

Yayınları

A- Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayımlanan Makaleler

A1- Okatan¹, V., Akca, Y., Ercisli, S., & Gozlekci, S. (2015). Genotype selection for physicochemical fruit traits in pomegranate (Punica granatum L.) in Turkey. Acta Sci. Pol. Hortorum Cultus, 14(2) 2015, 123-132. (SCI)

A2- POLAT, M., OKATAN, V., & Gu çlu , S. F. (2015). Determination of some physical and chemical properties of walnut (Juglans regia L.) genotypes grown in the central district of Bitlis/Turkey. Scientific Papers-Series B, Horticulture, (59), 81-85.

A3- Esringu, A., Aksic, M. F., Ercisli, S., Okatan, V., Gozlekci, S., & Cakir, O. (2016). ORGANIC ACIDS, SUGARS AND MINERAL CONTENT OF CHERRY LAUREL (LAUROCERASUS OFFICINALIS ROEM.) ACCESSIONS IN TURKEY. COMPTES RENDUS DE L ACADEMIE BULGARE DES SCIENCES, 69(1), 129-136. (SCI)

A4- Korkmaz, N., Askin, M.A., Ercisli, S., Okatan, V. (2016). Foliar application of calcium nitrate,

189 boric acid and gibberellic acid affects yield and quality of pomegranate (Punica granatum L.). Acta Sci. Pol. Hortorum Cultus, 15(3), 105–112. (SCI)

A5- Okatan, V., Polat, M., Aşkın, MA. 2016. Some physico-chemical characteristics of black mulberry (Morus nigra L. ) in Bitlis. Scientific Papers-Series B, Horticulture, (60), XX.

A6- Okatan, V., 2016. Determination of Some Physical and Chemical Properties of Native Cornelian Cherry (Cornus mas L.) District of Almus (Tokat). Scientific Papers-Series B, Horticulture, (60), XX.

A7- Polat, M., Okatan, V., Durna, B., 2016. EFFECT OF DIFFERENT DOSES OF POTASSIUM ON THE YIELD AND FRUIT QUALITY OF ‘ALBION’ STRAWBERRY CULTIVAR. Scientific Papers- Series B, Horticulture, (60), XX.

B- Ulusal Hakemli Dergilerde Yayımlanan Makaleler

B1- Okatan, V., Polat, M., Aşkın, M., & Çolak, A. (2015)Frenküzümü (Ribes spp.), Jostaberry (Ribes×Nidigrolaria bauer) ve Bektaşi Üzümünün (Ribes grossularia l.) Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 10(1):83-89.

B2- Okatan, V., Çolak, AM. (2016). Farklı Çilek Çeşitlerinde GA3 Uygulamalarının Çiçek Oluşumuna Etkisi. Bahçe Dergisi, 45 (Özel Sayı), 768-770.

B3- Güçlü, S.F., Polat, M., Okatan, V., Eroğul, D. (2016). Çivril Yöresinde Yetiştirilen Bazı Şeftali ve Nektarin Çeşitlerinin Fenolik Bileşiklerinin İncelenmesi. Bahçe Dergisi, 45 (Özel Sayı), 981-984.

C- Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında Basılan Bildiriler

C1- Polat M., Okatan V., Güçlü S. F. 2015, DETERMINATION OF SOME PHYSICAL AND CHEMICAL PROPERTIES OF WALNUT (JUGLANS REGIA L.) GENOTYPES GROWN IN THE CENTRAL DISTRICT OF BITLIS/TURKEY. Scientific Papers. Series B, Horticulture, Volume LIX, Print ISSN 2285-5653, 81-86. (Poster)

C2- Okatan, V. (2016). Organic Fruit Production Potantial of Sivaslı District (Uşak). International Conference on Conservation Agriculture and Sustainable Land Use, Hungary, 70. (Sözlü)

C3- Okatan, V., 2016. Determination of Some Physical and Chemical Properties of Native Cornelian Cherry (Cornus mas L.) District of Almus (Tokat). The International Conference of the University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest "Agriculture for Life, Life for Agriculture" June 9 - 11, 2016, Bucharest, Romania. (Sözlü)

190

C4- Okatan, V., Polat, M., Aşkın, MA. 2016. Some physico-chemical characteristics of black mulberry (Morus nigra L. ) in Bitlis. The International Conference of the University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest "Agriculture for Life, Life for Agriculture" June 9 - 11, 2016, Bucharest, Romania. (Sözlü)

C5- Polat, M., Okatan, V., Durna, B., 2016. EFFECT OF DIFFERENT DOSES OF POTASSIUM ON THE YIELD AND FRUIT QUALITY OF ‘ALBION’ STRAWBERRY CULTIVAR. The International Conference of the University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest "Agriculture for Life, Life for Agriculture" June 9 - 11, 2016, Bucharest, Romania.

D- Ulusal Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitaplarında Basılan Bildiriler

D1- Okatan, V., Çolak, AM. (2015). Farklı Çilek Çeşitlerinde GA3 Uygulamalarının Çiçek Oluşumuna Etkisi. VII. ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ 25 -29 Ağustos 2015 Çanakkale Bildiri Özetleri Kitabı. S:205. (Poster)

D2- Polat, M., Okatan, V., Güçlü, S.F., Aşkın, MA., Bektaş, S., Ayçetin, R. (2015). Karadutun Çoğaltılması Üzerine Farklı Aşı Yöntemlerinin Etkileri. VII. ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ 25 -29 Ağustos 2015 Çanakkale Bildiri Özetleri Kitabı. S:204. (Poster)

D3- Polat, M., Güçlü, S.F., Okatan, V., Aşkın, MA., Ayçetin, R., Bektaş, S. (2015). Yağ Gülü (Rosa damascena Mill.) nün Çelikle Çoğaltılması. VII. ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ 25 -29 Ağustos 2015 Çanakkale Bildiri Özetleri Kitabı. S:243. (Poster)

D4- Güçlü, S.F., Polat, M., Okatan, V., Eroğul, D. (2015). Çivril Yöresinde Yetiştirilen Bazı Şeftali ve Nektarin Çeşitlerinin Fenolik Bileşiklerinin İncelenmesi. VII. ULUSAL BAHÇE BİTKİLERİ KONGRESİ 25 -29 Ağustos 2015 Çanakkale Bildiri Özetleri Kitabı. S:272. (Poster)

E- Projelerde Yaptığı Görevler :

E1- “Organik Ceviz ve Karadut Yetiştiriciliği Eğitim ve Uygulama Projesi” Şebinkarahisar/GİRESUN 2007-2008 (Proje Koordinatörü) Avrupa Birliği Projesi (Proje No: TR0502.02/LDI/010).

E2- “Fide ve Fidan Yetiştiriciliği Projesi” Sivaslı/UŞAK 2013 (Proje Yürütücüsü) Uşak İl Özel İdaresi Projesi (Bütçe: 150.000 TL)

E3-“Sivaslı İlçesinde Frenk Üzümü (Ribes) Yetiştiriciliğinin Olanakları ve Çilek Yetiştiriciliğinde Bölgeye Yeni Çeşitlerin Adaptasyonu ve Bazı Kalite Kriterlerinin Araştırılması” Sivaslı/UŞAK

191

2013-2015 (Yardımcı Araştırmacı) UŞAK ÜNİVERSİTESİ-BAP. (Bütçe:29.948,50 TL) (Proje No: 2013/MF016).

E4- “Uşak Üniversitesi Bilimsel Etkinlikleri ve Bilim İnsanlarını Destekleme Projesi” Uşak 2014 Bütçe:32.840 TL (Proje Personeli) Uşak İli Kalkınma Vakfı

E5- Farklı Hasat Zamanlarının Goji Berry (Lycium barbarum) Meyvelerinde Bazı Kimyasal İçeriklere Etkilerinin Araştırılması. UŞAK 2015-2017 (Yardımcı Araştırmacı) UŞAK ÜNİVERSİTESİ-BAP. (Bütçe: 19,365.00 TL) (Proje No: 2015/MF013)

E6- Uşak İli Cevizlerinin (Juglans Regia L.) Seleksiyon Yoluyla Islahı. Uşak 2015-2017 (Yardımcı Araştırmacı) UŞAK ÜNİVERSİTESİ-BAP. (Bütçe: 12.880,00 TL) (Proje No: 14UBAP01003).

E7- FRENK ÜZÜMÜ (RİBES SPP.) YETİŞTİRİCİLİĞİNDE FARKLI DİKİM SİSTEMLERİNİN VERİM VE KALİTE ÜZERİNE ETKİLERİ. (Yardımcı Araştırmacı). SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ- BAP. (Bütçe: 14.998,98)

E8- SİVASLI YERLİ BİBER FİDE ÜRETİM, EĞİTİM VE ARAŞTIRMA PROJESİ . (Yardımcı Araştırıcı). Uşak Üniversitesi ve Merkez64 Tarımsal Kalkınma Koop. Uşak 2016.

F- Katıldığı Uluslararası Kongreler

F1- The International Conference of the University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest "Agriculture for Life, Life for Agriculture" June 4 - 6, 2015, Bucharest, Romania

F2- International Conference on Conservation Agriculture and Sustainable Land Use. 31 May –2 June 2016 Budapest, Hungary

F3- The International Conference of the University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest "Agriculture for Life, Life for Agriculture" June 9 - 11, 2016, Bucharest, Romania

192