C M Y K

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI II BOTIMIT, NR. 63 19 - 26 SHTATOR ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO 1/ E Diel, 19 shtator 2010 Gazetë javore, letrare, kulturore, politike nacional

acionaAdresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë n E-mail: [email protected], [email protected] Deshmi për masakrat greke në Çamëri Si i analizonte CIA zhvillimet në Shqipëri, në rast të një grushti shteti Masakra në Çamëri në dritën Si lindi CIA, platforma e saj e dokumenteve antikomuniste

Dossier nga Kastriot Dervishi faqe 16 Dossier nga Robert Papa faqe 10-11 Intervistë me poetin Gjekë Marinaj, me rastin e 20-vjetorit të largimit nga Shqipëria E DITORIAL Kur të vegjlit luajnë rolin e të mëdhenjëve Marinaj: “Si i kapërceva Nga Nazmi Lukaj

Njerëzit e mëdhenj të kombit e të penës janë bërë të telat me gjëmba” tillë jo pse Zoti i ka krijuar të mëdhenj, Intervistoi: Mujë Buçpapaj faqe 2-3 por ata të tillë janë bërë me punën e tyre. Ata, madhështinë e vet, veç me punën e tyre, Në foto: Gjekë Marinaj BRENDËSI e kanë arritur edhe për një vyrtyt tjetër: Në kurrë nuk janë marrë me njerëzit e vegjël, të cilët, duke iu penguar madhështia e të Gjakësi mëdhenjve, gjithmonë kanë bërë përpjekje që madhështisë së tyre t’i dalin në pritë Tregim nga Anton Papleka me vogëlsinë e vet njerëzore dhe faqe shpirtërore. Duke vuajtur që janë të veg- 20-21 jël përballë të mëdhenjve... Proza e Shahbaze Vishajt Faqe 9 Kritikë nga Prend Buzhala

faqe Ekzekutimi i 8 martirëve të Plavës! Një varr për qenin Tregim nga Bahri Myftari

Nga Gani Tërshnjaku faqe 6 Toponimia shqiptare në Ballkan Kritikë nga Dr. Ledi Shamku - Shkreli faqe “Aneksimi i 9 tokave shqiptare “Nuk kam dyshuar kurrë nga Serbia dhe tek poezia” Mali i Zi u sho- Intervistë me poetin Jak Përpali qërua me vendosjen e një regjimi të egër, faqe me shtypje dhe terror ndaj shqiptarëve. 14 Me masa të ndryshme të represionit, or- Studiuesi Miftar Spahia ganet ushtarake serbe, shqiptarëve të Dossier nga Dr. Shefqet Hoxha kësaj ane ua mbyllën rrugët e tregjeve, sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës, faqe 22 Dibrës, duke krijuar një situatë Poezi nga: Haviz Shirazi, kërcënuese të mijërave jetëve nga uria.” Hekuran Meçe, Tonin Alimhilli, Gëzim Llojdia, Myrvete Mehmeti, Faqe 9 Sokrat Kotherja

12345678901234567890123456789012123456789012345678 faqe 12345678901234567890123456789012123456789012345678 5-15 12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678 Nobelisti Uinston Çërçill

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678 Nga Egla Kokalari

12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678 faqe 12345678901234567890123456789012123456789012345678 12 12345678901234567890123456789012123456789012345678 12345678901234567890123456789012123456789012345678 “Nacional” promovon 12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678 12345678901234567890123456789012123456789012345678 librin “Piskamë e heshtur” 12345678901234567890123456789012123456789012345678

12345678901234567890123456789012123456789012345678 12345678901234567890123456789012123456789012345678 të Tahir Bezhanit 12345678901234567890123456789012123456789012345678 faqe 12345678901234567890123456789012123456789012345678 21 2/ E Diel, nacional INTERVISTË 19 shtator 2010 Intervistë me poetin Gjekë Marinaj, me rastin e 20-vjetorit të largimit nga Shqipëria Marinaj: “Ju tregoj si i kapërceva telat me gjemba”

Marinaj: “Fati më i madh i poezisë “Kuajt” ka qenë fakti se populli shqiptar pat shumë nevojë për një poezi të tillë dhe se ajo vinte nga unë; një malësor i panjohur dhe i papërlyer në privilegjet e kohës. Ngaqë nuk kishte arsye objektive të dyshonte tek unë, lexuesi gjeti durim ta interpretonte poezinë sipas dhimbjeve shpirtërore e fizike që ndiente. Ajo që gjendej përtej durimit të tyre për ta kuptuar ishte fakti se botimi i poezisë “Kuajt” nuk do të ishte i mundur pa guximin e Rudolf Markut, Skënder Buçpapajt, Ndoc Gjetos, Nasi Lerës etj. Unë e kam shkruar atë poezi i shtyrë kryesisht nga rebelimi shpirtëror. Ata e botuan te “Drita” të shtyrë edhe nga rebelimi intelektual. Rebelimi intelektual dënohej shumë më rëndë në atë kohë. Kështu, një meritë e madhe u takon atyre që e botuan atë.”

Nacional: Zoti Marinaj, njëzet vjet më parë, fat të cilin nuk e gëzuan asnjë nga ata që kufiri kapërcyet kufirin e telave me gjemba dhe sh- shtetëror u kthye në kufi vendimtar të jetëndër- kuat në tokën e premtuar; në Amerikë. Si i prerjes së tyre. kujtoni ato çaste, si e morët atë vendim? Nacional: Poezia “Kuajt” e botuar nga Ju në Marinaj: Vërtet u bënë dy dekada nga origjina gazetën e shkrimtarëve “Drita”, që bërë e fam- kohore e zgjatjes time nga Shqipëria për në shme për frymën disidente dhe nënkuptimet e Amerikë. Them “zgjatjes,” sepse duke u nisur drejtpërdrejta që përcillte, njëkohësisht duke nga një pikë simingle referimi, besoj se i kam ju afishuar ju si një kundërshtar të regjimit qëndruar elastik kohës. Edhe kur ka ndodhur të komunist, apo jo? epem, të tërhiqem apo të përkulem para ndonjë momenti të vështirë në jetë—gjithmonë kam gje- Marinaj: Po. Fati më i madh i poezisë “Kuajt” tur forca në vetvete, të kthehem përsëri në gjend- ka qenë fakti se populli shqiptar pat shumë jen e mëparshme shpirtërore. Ato çaste mbeten nevojë për një poezi të tillë dhe se ajo vinte nga sektorë informacioni në kujtesën time dhe kur u unë; një malësor i panjohur dhe i papërlyer në referohem më bindin se kushtet social-dinamike privilegjet e kohës. Ngaqë nuk kishte arsye ob- nëpër të cilat kam kaluar nuk më kanë shpër- jektive të dyshonte tek unë, lexuesi gjeti durim bërë, por ndërtuar si njeri. ta interpretonte poezinë sipas dhimbjeve Ndërsa arsyetimi i marrjes së këtij vendimi mund shpirtërore e fizike që ndiente. Ajo që gjendej të kërkohet tek ai kushtëzim i caktuar psikologjik përtej durimit të tyre për ta kuptuar ishte fakti se që e aktivizon njeriun të harrojë ato që ka dhe të botimi i poezisë “Kuajt” nuk do të ishte i mun- pushtohet nga një fiksim entimirist i cili të sh- dur pa guximin e Rudolf Markut, Skënder Buç- tynë të mendosh se nuk ke asgjë të mirë për të papajt, Ndoc Gjetos, Nasi Lerës etj. Unë e kam humbur. Ndonëse jam protonist nga natyra dhe shkruar atë poezi i shtyrë kryesisht nga rebelimi logjika, ky ka qenë një qëndrim pragmatik nga shpirtëror. Ata e botuan te “Drita” të shtyrë edhe ana ime, sepse u përqendrova në rezultatet prak- nga rebelimi intelektual. Rebelimi intelektual tike dhe jo në praktikën e rezultateve të atyre që dënohej shumë më rëndë në atë kohë. Kështu, kisha. Po të mos kishin ndodhur ato që ndod- një meritë e madhe u takon atyre që e botuan hen, nuk do të isha sot në Amerikë. Larg saj, do atë. të ishte e pamundur të jetoja këtë jetë që jetoj sot. Nacional: Sidoqoftë, pas botimit të saj, veglat e diktaturës filluan gjuetinë e shtrigave ndaj Nacional: Cilat ishin emocionet e lënies pas të jush. Si e kujtoni atë periudhë, përfshirë edhe një diktature komuniste e cila gjatë periudhës klimën politike të kohës, dredhat politike të janar-shtator 1990 kishte pushkatuar në kufij udhëheqësit komunist të kohës, si dhe pa- rreth 150 shqiptarë të rinj, ashtu si Ju, në durimin e të rinjve si Ju për të prekur sa më përpjekje për të dalë jashtë shtetit? parë lirinë?

Marinaj: Emocionet e asaj periudhe i kam pro- Marinaj: Regjimi i asaj kohe u zu i papërgatitur, jektuar brenda dy vizioneve të ndryshme të ko- natyrisht, për ta pranuar forcën shpresëdhënëse hës. Pikëpamja ime e parë u bazua në preçizonin të poezisë “Kuajt” tek njerëzit dhe burimin e matematik dhe objektivitetin e realitetit, si një panjohur të autorësisë së saj. Të ndërgjegjshëm segment i pandalshëm që fillon tek pika zero se, zakonisht, çdo ngacmim sjell një reagim, regji- dhe nuk ka kthim prapa. Kjo përkufizon përqen- mi e pa poezinë time si një katalizator që mund ta drimin tim intelektual dhe njerëzor tek ideja se e shpejtonte revoltën e popullit kundër tyre dhe, shkuara i përket së kaluarës dhe vetëm e tanish- që andej, edhe rrjedhën politike. Dënimi im ishte mja ka ekzistencë me parametra domethënës. i pashmangshëm. Njeriu mund të ndryshojnë vetëm të tanishmen dhe të orvatet të projektojë të ardhmen. E kalu- Nacional: Fiks dy dekada më vonë, Universiteti ara është histori dhe duhet trajtuar si e tillë. Po pashpërfytyruara, të gjalla dhe aktive, duke e i Dallasit e përkujtoi arratisjen tuaj nga dik- të ecim me kokën të kthyer prapa forca e gravi- me interesat humane—parandalimi i metodave injoruar filozofinë kohore dhe ndryshimet që tatura, në një mënyrë domethënëse, me një tetit dhe ligjet e orientimit do ndikonin në ekui- që sjellin negativitet dhe përsëritja dhe avanci- mund të pësojnë fenomenet jetësore brenda saj. video të bazuar në poezinë tuaj “Kuajt.” Çfarë librin tonë fizik, shpirtëror dhe intelektual. E kalu- mi i ideve që rezultojnë te vlershme. Edhe kur ndodh të ndjehem i montuar tek e tan- ishte kjo veprimtari? ara na ofron privilegjin e mësimit të arsyeve, Kurse vizioni i dytë ka pasë një natyrë më sub- ishmja fizikisht, e kaluara luan rolin e saj dinamik zhvillimeve dhe rezultateve të aksioneve të më- jektive për mua. Koha ecën me hapin e saj, por në vetëdijen time, gjë që shpjegon edhe vendi- Marinaj: Pranë Universitetit të Teksasit në Dal- parshme. Detyra jonë është studimi i këtyre të incidentet nuk qëndrojnë të distancuara në min tim të vitit 1990 për ta ndryshuar formën, las jam diplomuar me Bachelor of Arts in Liter- dhënave dhe ndërmarrja e veprimeve në akord kujtesë. Përjetimet dhe observimet ekzistojnë të por jo esencën, e lidhjeve të mia me Shqipërinë, aryStudies (Magna Cum Laude), me Master of 3/ E Diel, 19 shtator 2010 INTERVISTË nacional Sepse demokracinë dhe komunizmin i ndanë një Nacional: Nga Brruti i Malsisë së Madhe, ped- vijë shumë e hollë. Në parim, komunizmi nuk agog në kolegjin elitar të Richland-it në Dal- ishte asgjë tjetër veçse një skemë e dhunshme las, SHBA. Si ka rrjedhur jeta e Gjekë Mari- piramidale. Vetë komunistët e shihnin ardhjen e najt gjatë këtyre 20 vjetëve? shembjes së sistemit të tyre. Ata vunë në qarkullim një diktaturë të jashtëzakonshme si Jetë e lumtur! Padyshim e lumtur, por dhe e “shpresë” për të blerë sa më shumë kohë në lodhshme, njëkohësisht. I jam nënshtruar një pushtet. Duke e bërë këtë shkatërruan, ose të jetë tërësisht epistemologjike. Të fitosh njohuri paktën shfytyruan, gati gjithçka të rëndësishme dhe t’i vësh në funksion ato është një proçes i në jetën e popullit shqiptar. padukshëm që kthehet në adaptim. Gjithmonë Pas rënies së komunizmit erdhi Partia Demokra- jam përpjekur t’i aplikoj njohuritë e fituara në tike. Deri në ’97, falë demokracisë, demokracia situata konkrete. Pastaj rezultatet e secilës për- në Shqipëri u kthye në një skeme “demokratike” vojë, të dëshirueshme apo jo deri në fund të piramidale. Edhe demokratët duhet të kenë qenë tilla, i kam trajtuar si njohuri të reja me imple- të ndërgjegjshëm për shembjen e “fitimeve” të mentim të mundshëm gjatë marrëdhënieve me piramidave. Ata përdorën jo dhunën, por hesh- situatën tjetër apo ambientin e ri në të cilin jam tjen, si “shpresë” për të blerë kohë në pushtet. gjetur. Jam munduar seriozisht të mos i hipotekoj Duke e bërë këtë, edhe ata shkatërruan, ose të njohuritë si fenomene emblematike as në tek- paktën shfytyruan, gati gjithçka të rëndësishme stet që kam lexuar as në ato që kam shkruar. në jetën e popullit shqiptar, përfshi këtu edhe shtëpitë e tyre, shumicën prej të cilave i kishin Nacional: Prej disa vitesh jeni kthyer në një ndërtuar me gjak dhe djersë gjatë sistemit dikta- ambasador të kulturës dhe letërsisë shqiptare torial komunist. në SHBA, me përkthime, botime dhe prezan- Thënë ndryshe, demokracia është fati më i madh time të shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë për popullin shqiptar. Por nëse ajo i trajton ish në këtë metropol të kulturës botërore. Sa kohë komunistët apo pasardhësit e tyre socialistë ju kushton kjo ndërmarrje pasionate, disi ide- ndryshe nga ç’trajtohen demokratët apo mbësh- aliste apo patriotike? tetësit e tyre, ai sistem, në opinionin tim, do të mbetet më afër komunizmit sesa demokracisë. Marinaj: Të gjithë shkrimtarët janë ambasadorë Vuajtjet që kemi kaluar nën atë regjim nuk do ja të kulturës. Dashuria për atdheun dhe kulturën dëshiroja as armikut më të madh e jo më tënde është një privilegj që kërkon investime të vëllezërve e motrave shqiptarë. Demokraci do mëdha në disa drejtime. Injorimi i vlerave ko- të thotë ta kuptosh, vlerësosh e nderosh secilin mbëtare është investim i humbur jo vetëm për anëtar të shoqërisë për atë që bën sot jo patjetër ne shkrimtarët por edhe për vendet në të cilat për atë që ka bërë, apo mendohet të ketë bërë, jetojmë. para 20 apo 50 vjetësh.... Nacional: Si një kundërshtar i diktaturës, cilat do të ishin këshillat tuaja për demokracinë sh- Intervistoi: Mujë Buçpapaj qiptare?

Marinaj: Demokracia është shumë delikate. Ajo mbetet vetëm një emër nëse nuk është e drejtë se se- cilit qytetar për ta jetuar atë. Mungesa e sensivi- tetit ndaj konditave aktu- ale në intervenimet per- sonale dhe sociale të njerëzve mund të sjellë Arts in Humanities—Studies in Literature, dhe elektronike të sponsoruar nga universiteti, rezultate kolatike për ven- jam aktualisht duke përfunduar Doktoraturën, www.marinaj.info ,si dhe në faqen elektronike të din tonë. Mendoj se pra ku jam kandidat për Ph.D (Doktor i Filozo- universitetit www.udt.edu . demokracia e re sh- fisë) që së bashku do të thotë mbi dhjetë vjet qiptare duhet të më- jetë akademike në këtë institucion. Falë kësaj Nacional: A ju preki fakti që kolegët tuaj ameri- sojë nga historia atmosfere, lindi edhe ideja e kthimit të poezisë kanë kishin zgjedhur këtë mënyrë simbolike luhatëse e saj. “Kuajt” në këngë. Kur drejtoresha e departa- për të kremtuar rilindjen tuaj të dytë, siç mund mentit të muzikës Prof. Kathryn Evans më tre- të konsiderohet; 11 shtatori 1990? goi rreth këtij projekti, iu luta të përdornin muz- ikën e shkruar nga i ndjeri Gjon Kapedani, që ma Marinaj: Vërtet po. Amerika mund të jetë rilind- kishte dhenë si dhuratë në 2006 kur isha në Sh- ja e dytë e të gjithë njerëzve që i pranojnë me qipëri. Aq u desh. Vargjet u adaptuan për këngën ndershmëri oportunitetet që ajo të ofron dhe me nga kandidati për çmimin Nobël në Letërsi Fred- dëshirën që të punosh, po me ndershmëri, për erick Turner. Ato u kënduar nga tenori i njohur t’i bërë këto oportunitete të mundshme për të Prof. Hoyt Neal. Në piano luajti pianisti i fam- tjerët kurdo që të jetë e mundur. Kolegët dhe shëm Prof. Michael McVay. Kënga, që ka për profesorët e mi janë indikativ i këtij realiteti të mision celebrimin e 20 vjetorit të largimit tim nga shenjtë. Në këtë pikë, fjalët e mia nuk mund të Shqipëria për në Amerikë, është ilustruar me fo- jenë kurrë të njëtrajtshme me atë që ndjej. tografi filmike që deri diku shpjegojnë historinë time gjatë kësaj kohe dhe arsyeve që më çuan Nacional: Ke bërë studime vërtet intensive. deri në këtë vendim. Këtë pjesë të projektit e Nëse do të ishe i detyruar t’i përmbledhësh në mbuloi mjeshtri i efekteve vizuale Robert L Wil- më pak se njëzet fjalë mësimet më të çmueshme liams. Producente e gjithë projektit është sopra- që ka fituar nga jeta juaj akademike, si do i noja e mirënjohur amerikane Prof. Kathryn përshkruheshe ato? Evans. Projekti është inçizuar në sallat e inçiz- imit dhe filmimit pranë Universitetit të Dallasit, Marinaj: Kam mësuar se si t’i identifikoj idetë e në fillim të shtatorit, dhe mund të shikohet dhe mira nga të këqijat dhe njerëzit e mirë nga ata të Karikatura: Prizëren Buçpapaj dëgjohet në www.youtube.com, në faqen time këqij. REPORTAZH 4/ E Diel, nacional 19 shtator 2010 Mbahet Festivali Ndërkombëtar i Shkrimtarëve, 8-12 shtator në Mantova të Italisë Gjigandët në Festivalin letrar të Mantovës

“Rreth 300 personalitete, shkrimtarë, intelektualë dhe artistë i dhane jetë 270 takimeve, bisedave, dëgjimeve.,Nga data 8 deri 12 shtator në Mantova të Italisë u mblodhën rreth sofrës, pikërisht shkrimtarët që janë pararoja e mendimit estetik e letrar dhe që sot në botë ngjallin debate e diskutime të shumta në qarqet letrare.” Nga Arjan Th. Kallço

Pak kohë më parë në një artikull të shkruar gjatë letërsinë izrailiane, por ndikoi mbi dy breza sh- autorja lufton rrezikun e getos, e përcaktuar si leximin e tij në heshtje. përiudhës kur mendja kërkon çlodhjen, relaksin krimtarësh që kur botoi në vitin 1967 Majkëlli dive e librarive dhe jo autore e mirëfilltë. Megjith- dhe largimin nga zhurma e jetës së përditshme Im, një roman ku në dukje ka pak histori, si tek atë romanet e kësaj angloxhamajkjaneje që sh- në qytet, jepja edhe disa sugjerime rreth prefer- librat e Çehovit, në realitet përshkruhet me koi në Amerikë, epope të përditshme të heron- encave për librat që duhen marrë me vete nëpër ndjeshmëri shkatërruese shpirti i një gruaje të re jve dhe antiheronjve të një shoqërie e lodhur valixhet e rënda të pushimeve. Edhe tash që në Jeruzalem, që duke kërkuar kuptimin e jetës ndërraciale, flasin për botën e sotme si pak so- jemi rikthyer në punë, në monotoninë e punës dhe emocioneve, prish martesën, ndërsa burri i ciologë që ia kanë dalë mbanë. I pëlqejnë lex- së përditshme, mjerë ai që nuk arrin të gjejë saj është i paaftë të kuptojë palumturinë e tij. Jo uesit, protagonistët e një pune që nëse bëhet si mënyra të tjera për ta mundur monotoninë, si- rastësisht Oz e përcakton dashurinë si forma më duhet, është po aq e vështirë sa të shkruarit. domos të provincave, i qëndroj edhe më fort radikale e egoizmit. Qysh atëherë tregon vet- idesë për të lexuar Nobelistët dhe gjigandët e minë, ëndrrat dhe kamzhikimin e individit në letërsisë botërore, pasi një lajm i jashtëzakon- qytetet e vogla të shkretëtirës. Kader Abdolah shëm e përforcoi atë ide, një Festival në Itali ku u mblodhën rreth sofrës, pikërisht shkrimtarët Shruan në holandisht, sepse e braktisi Iranin që janë pararoja e mendimit estetik e letrar dhe Azar Nafisi kur revolucioni i ’79 e transformoi në Republikë që sot në botë ngjallin debate e diskutime të islamike. Mërgimtar i përhershëm në Vendin shumta në qarqet letrare. Mendoni sikur debate Lindi në Iran dhe që prej 13 vjetësh jeton në lakuriq, siç thotë ai, i rritur në një botë të kamu- të tilla të gëlojnë edhe tek ne për veprat e shum- Amerikë, shkruan në anglisht. Libri i saj Të lex- fluar, në papastërtinë sensuale të grave të ta letrare që dalin çdo ditë tek ne, për natyrën e osh Lolitën në Teheran, u shit në 1.5 milionë vendlindjes. Ka shkruar romane të jashtëzakon- poezisë shqiptare të kohëve të fundit, me disa kopje në botë. Libri bazohet tek përvoja si pro- shëm : Shtëpia e xhamisë, Udhëtimi i shisheve, miq poetë si Spahiu, Çela, Leka patëm mundësi fesore në Iran dhe është një lloj himni ndaj forcës Portrete dhe një ëndërr të vjetër, Lajmësi etj. Si- të këmbenim ndonjë mendim për to, për ndonjë subversive të letërsisë që e bën të pamundur pas tij islamizmi është tridimensional me thellës- mundësi takimi me gjigandët botërorë në Tiranë, imagjinatën e një bote ndryshe. Vajzat me perçe inë, sensualitetin, zgjuarsinë dhe bukurinë, që tek ndonjë event si Poeteka apo ndonjë tjetër, lexojnë për Lolitën, Madam Bovarinë dhe për fondamentalistët e kanë errësuar. Nuk e prefer- për shterpësinë e kritikës së mirëfilltë letrare heroina të tjera në libra plot me eros, sikur të on fjalën Iran, por Persi. shqiptare të dy dekadave të fundit etj. Natyr- ishin në Paris apo Londër. Tek libri Gjërat që nuk isht evente më përmasa si të Mantovës nuk or- thashë flet për një nënë të bezdisshme dhe to- ganizojmë dot, por nuk do të ishte keq që edhe talitare. E zgjuar, shakaxheshë si pak shkrimtarë, John Berger shkrimtarë shqiptarë të merrnin pjesë në të, kap lidhjen mes jetës së vërtetë, tregimtarisë ndoshta ndonjë ftesë edhe mund të kishin tro- imagjinare dhe politikës. Duke folur para pub- Romancier dhe eseist, poet dhe polemist, an- kitur diku tek adresa e ndonjërit prej tyre. Por likut flet për një Iran kozmopolitan të dominuar glezi Berger filloi si kritik arti. Ka botuar Librin duke lexuar për fatin tragjik të poetit Marko, që nga femrat e forta. Dhoma e çiftit të Mantenjës, një rast për të takuar u nda nga jeta pak ditë më parë, ku pandjesh- një autor kulti, fitues i shumë çmimeve që dhu- mëria e shtetit dhe e shoqërisë treguan një fy- ron mrekulli në takimet e drejtpërdrejta. tyrë të shpifur, besoj se edhe sikur ftesa të kish- Frederick Forsyth Laitmotivi i tij : sa thelbësor është “storytell- te mbërritur, do të refuzohej, për vetë kostot e ing” që t’i japë një kuptim botës dhe jetës. larta të udhëtimit dhe qëndrimit për xhepat e Për lexuesit e librave me krime është një mit, për tyre. Tjetër trajtim kishin më parë krofejtë e artit të tjerët është vetëm autori i librit Dita e Çakallit shqiptar që në gati 5 dekada na dhuruan perla të dhe Dosja Odessa ku vihet re një stil gazetaresk Niccolò Ammaniti vërteta që edhe sot shkëlqejnë në galaktikën e dhe pasion personal qysh kur një hetim në Bi- madhe të kulturës sonë, sepse sot lakmia e afra e detyroi të braktisë Bbc-në e deri tek libri Prej 15 vjetësh si shkrimtar i ri, e braktisi llojin shfrenuar për pushtet dhe para, e ka denigruar më i fundit Afgani, analizë e pamëshirshme e letrar, duke sjellë atë noir në nivelet e çmimeve. këtë kujdes. Më poshtë po sjell disa nga emrat dështimeve në luftën ndaj Al-Qaedas. Është autor i shumë prej tyre, ka mbushur li- e pjesëmarrësve në Mantova dhe më pas gjyko- braritë dhe kinematë, pasi subjektet e tij janë ni edhe një herë për sugjerimet e mia verore dhe konkretizuar nga Rizi, Salvatores me filmat Fes- madhështinë e artit të quajtur letërsi, për rolin V.S.Naipaul ta e fundit e fundvitit, Unë nuk kam frikë apo dhe natyrën e kulturës në shoqëri, për njerëzit çmimin Strega me librin Siç thotë Zoti. që e krijojnë atë dhe për dashurinë e madhe që Një prej shkrimtarëve të mëdhenj të gjuhës an- njerëzit duhet të tregojnë ndaj tyre. Jeta është gleze, Nobel 2001, me prindër indianë, jeton në peshorja e vërtetë e vlerësimit se kush e mëriton Angli. Romancier, eseist, njeri antikonformist. Donald Sassoon respektin dhe mirënjohjen. Autor i kryeveprave si Një shtëpi për zotin Bis- Ishin 300 personalitete mes shkrimtarëve, intele- was dhe Besnikë deri në tepëri, shpesh thotë se Anglez dhe italishtfolës i jashtëzakonshëm. Ka ktualëve, artistëve që i dhane jetë 270 takimeve, nuk ka më shkrimtarë të mëdhenj. Edhe për Prus- shkruar Kultura europiane, një ese’ e domos- bisedave, dëgjimeve që nga data 8-12 shtator tin thotë se është i mirë për europianët, por atë doshme për faktin se romani ishte bazë e ident- në Mantova të Italisë, në edicionin e tij të 14-të, nuk e tërheq. Debatoi me një nobelist tjetër Derek itetit europian, një intuitë që e ndan edhe me që është eventi kuturor ndoshta më i rëndësish- Walcott, një poet që dikur e admironte. I aku- sociologun e madh Zygmunt Bauman. Duke folur mi i gadishullit. Vitin e kaluar morrën pjesë rreth zuar në një biografi se kishte keqtrajtuar gruan e për evolucionin dhe bashkëjetesën të forma të 90 mijë qytetarë që dëgjuan shkrimtarë, poetë, parë dhe se kishte frekuentuar shtëpi tolerance, ndryshme të shprehjes artistike, shpjegon sesi studiues duke treguar se cilësia gjithmonë të në publik thotë shpesh dhe me qejf gjëra çori- Kontinenti i vjetër është një ndërtim kulturor shpërblen. Nëse revista Time i dedikon koper- entuese, politikisht jokorrekte, që të prishin dhe jo etnik dhe fetar. tinën një shkrimtari jo të lehtë, Jonathan Fran- qetësinë, por kurajoze. zen , do të thotë se letërsia nuk është vetëm një Dy vjet më parë e quajti Hay-on-Wye-in, nënën Seamus Heaney joshëse e ditur, por një lëndë me aktualitet mbër- e të gjitha festivaleve të letërsisë një ngjarje të thyes. padobishme. Por me librin e ri Maska e Afrikës Imagjinoni një mit të gjallë. I ulur aty, në skenë është në qendër të polemikave, i akuzuar për me të cilin do të mbyllet festivali. Poeti që fitoi Amos Oz racizëm dhe se e sheh Afrikën si kosh plehrash. Nobelin në vitin 1995, njeriun e aftë ta shndër- rojë në poezi çdo ndjenjë, moment të jetës së Kur flet duket një gjysh që tregon histori. Ky Zadie Smith përditshme dhe mbi të gjitha çdo tingull. Sepse është haraçi i një shkrimi të një romancieri, mes poezia është si lentja e dylbisë që të ndihmon të më të mëdhenjve të botës në dekadat e fundit Gjatë jetës si shkrimtare shumë e bukur sesa e fokalizosh botën. Por bota ndryshon, pasi të Ne foto: (nga lart poshte)Shejmus Hini, Amos që do të jetë ylli i vërtetë i Festivalit. Rithemeloi zonja. Prej kohës së librit Dhëmbë të bardhë që dëgjosh një poet të tillë, pasi të kesh dëgjuar Oz, Frederick Forsyth, Azar Nafisi 5/ E Diel, 19 shtator 2010 POEZI nacional JETA Në rrugë të madhe Nga Tonin Alimhilli Nga Hekuran Meçe

s’qëndrojnë në yje ZHGËNJIMI Ish mbledhur vrerë Ne lajmin e vdekjes janë motra me jetën. Që derdhet udhëve në terr?! Mos me shenoni vitet I mburrem moshës Ne ishim miq, Ç’kërkojnë, Ato pelegrin asket e gazit tim, Disa u bënë “zotrinj” Këto hije me maska?! Me lodhen shume kryelartë mes andrrash Tani presim në paradhomat e tyre Ç’ju ka humbur vallë…. Gjith jeten i pata ne kurriz s’nalem Me frikën e mospërfilljes Që djegin e vrasin të vdekur e të gjallë?! Tundimi njehere s’me tha deri n’amshim. Dhe me dyshime. Natë për natë, -Hidhi n’ lum. Ata fluturojnë kontinenteve, ne presim këtu. Dalin e hyjnë prapë Imazhi i mollës së ndaluar Si terri në natë…. TISI MASHTRUES Na përcillet në tru PËR PAVDEKËSI U bënë “zotrinj”, pra, Hana ende pa dorzu rruzullimin Ne anonim mbetëm DUKE NDJERË KËTË MARRËZI Te dita e re Tani shohim qiellin Gjithe naten nje siluete Koha len gjurmë te ne, Ku ëndrrat tona Mori n’pyetje fatin si akulli mbi shkambij Si flluska shumëngjyrëshe Të jetosh, të këndosh, nuk ia vlen Tash len mrapa fshatin dinakja na bren pa u ndie U tretën….. Në ndyrësi dhe injorancë jetojmë. Epo ndalon hapin ?.te bregu. mblidhemi gëzojmë. Atë që sot e ndërtuam, prapë se gjen Jo pak, ç’ka shkoi Nesër vetë e prishim, e shkatërrojmë Shtjella te bardha marrëzi. KOKË E RËNDË PËR TË DITURIT Vetëm herë-herë në këtë kaltërsi Pezull mbi lum Vite nji grusht Dëgjohet një zë i mënçur, por i mekur Vegim biblik kjo jetë e jonë Tek ai ka shkëndia të një zjarri të ri, Joshje misteresh n’amshim të vjen me plasë, Të papunë, miqtë Në vendin tonë, që gati ka vdekur. Krejt ja lehtesojne vendimin si na skllavërojnë, Më lanë në rrugë të madhe. Duke ndjerë këtë marrëzi, këtë gjëmë Ndaj vue nje shenje nen gure tallen me ne Me sa duket dituria nuk vlen Gruaja me trishtim, e lodhur dorën vë Pa medyshje n’mashtri u leshu përsëri i festojmë. Ata që dje të paditur, të palarë e pa çorape, Mbi barkun e saj, tashmë të rëndë, Rrjella Sot si “sarahaçanë” shesin mend. Për të bota, është mbyllur atje. Fantazem me çarçafin e tisit mbulu Po nesër, nesër më thuaj çdo të ndodhë Tinzisht shpejton vrapin Në shpresë dhe alarm mendja më rri ngritur Largohet ?.humbet VRASJET NË LUM Shqipëria ime plot me”sarahaçanë”. Me vashen shtrengu Ne parzmen e vet. Zgjimi i trandun Gruaja që pas andrrave zhurmë ZINXHIR DRITE STOICIZEM la motrat naive. Shpresën, pritjen ngule, N’breg të të mallkimit lum Atdhe! unë dua Në parajsë,ferr a purgator Djaj,engjëj a perendi Pyesin e pyesin Shpell përshënditëse në kraharorin tim Nga e forta xhelozi ai rend në punë të vet. Dëshira marramëndëse…. Do më hudhin rreke hidhërimin Ah, predhat në ujë Të kujtoj ty dhe bebëzat më zvogëlohen S’bajnë vrimë Tëmthat më rrahin deri në dhimbje Nga HAFIZ SHIRAZI Me ty terri as ferri S’lanë gjurmë Me zinxhirë prej drite (1326-1390) S’do me ndjellin kah pendimi Krismat atë natë Lidhur pas teje E gjama u ndi, As unë nuk të iki dot, Gjaku falas peshqve As ti nuk largohesh prej meje…… Po shpirtrat përse i fsheh Ngaqë gruaja të cilën e dua FSHATI I HARRUM Jeton brenda teje, Unë i ngjitem trupit tënd sa më pranë Në fshatin e harrum DITË NATA IME Që të jetë e mundur - Mes drizash,afer liqenit ZANËS Dhe mendoj për ty gjithë kohën, pelegrine e Fanar ish nje vashe dashur. Perendeshesë e bukurisë Fantazi është lugina Në atë kohë dikush më tha: nga rrezet andrrimtare -I burgosur politik keni qënë ju? Ngaqë Ajo të cilën unë e dua është me ty Djemët të paudhë që i falë hana. Të gjithë kemi qënë të burgosur Kudo që je ti, At kand e pagëzuen Por ma e bukur stina, Politikë-ia prita….! Hafizi do të jetë gjthmonë pranë teje. Qëndra e gjithësisë Kur te na vjen zana. Dhe lisat e vjetër Nëse ti ndalesh ndanë meje, udhëtare, Shitue nga rrufete MARS 1997 Me nurin tënd të ndritur plot Tinës tundohen Me hire, OPTIMIZËM Nga hapi i saj i lehtë. Revolucioni askujt nuk i vlen, Buzët e mia mund t’i ndalja së vërsuluri dhe së Ah kjo drenushe Kjo paçevurë që vret lirinë. nguturi Shpend të hjedhun, të zgjuat Flokët ngjyrë ari Ai të poshtrit, vetëm shpërblen, Për t’u miqësuar me faqet e tua të kuqe, mes lulesh, vallzor. I zbresin nën gushë Në mi gjirizi e kthen njerinë Magjiplotë andrrat e mia Shtati i derdhun Më kot ata po na thonë Por sytë e mi nuk mund ta fshehin më gjatë më bajnë qiellor. Nën basmen e hollë Se liri për të gjithë dotë ketë Faktin e pabesueshëm se cila Andrrat e mia Na tërboi krejt E ndrydhën, e vranë, shpirtin tonë Në të vërtetë je ti. të reja,të pastra Ne djemve malsorë. Të gjithë i lanë pa jetë. fëmijë shëndetplotë Kur ikën zana n’vjeshtë Bukuroshja të cilën unë e dashuroj ujë i kulluet nebulon vetmia Ka ngulë tendën e saj mbretnore brenda teje, në çdo stinë si sot. Dimni kthetron bjeshkën HIJE NË TERR Prandaj unë do gjithmonë do ta ngjit zemrën I prek, me to flas Zemrat tona nostalgjia. time askush s’çuditet Po s’erdh përsëri zana Poetit Mujë Buçpapaj, të cilit ju bë atentat Sa më pranë shpirtit tënd askënd s’gergas. Këtu nuk kthehet as vera. nga policia e shtetit nekomunist me 20 gusht Që të jetë e mundur. Nuk fiken Kështu mendojmë ne djemt, 1997. s’vyshken, as treten Psherëtimat tona Përktheu Skënder Buçpapaj andrrat e mia Na i firon era. Në ç’ferr 6/ E Diel, nacional PROZË 19 shtator 2010 rroftë sa fushat e veta dhe sa mallet tona, më dhuroi Feliksin,po më dhuroi edhe një çadër, sa një guzhinë fshati..Feliksi mu bë shok, mik dhe vëlla Është qen rrace,rritur me qumësht nga barin- jtë e Tomorrit,pikërisht këtë ia patën dhënë polakut qysh kur ishte këlysh,,..Po ne një sitiuat tepër të rëndë,kur nusja më dhuroi femijën e parë,dhe tani nga tre gojë u bëm katër, u detyrova ta Një varr për qenin nxjerr Feliksin në treg.Kush,cili nuk do ta merrte!?,Atë gjë aq fisnike që e pata rritur,siç thotë fjala me bukën e gojës,me frymën time.Kush do të kursehej,cili nuk do dëshironte ta kishte pronë,ta Tregim nga Bahri Myftari kishte mall të tijën.Në treg gjithë sytë hidheshin mbi të:qen sa një mëz,të shëndetshëm dhe me muskuj të bërë vija-vija si me shpatë..E këmbeva me tre kokë dele..Mos më pyet ç’ndjeva,e si e përjetova,mjafton tu tregoi se ,kur mu kthye pas dy javësh, kur Nuk ishte dëgjuar dhe nuk qe lexuar kund një kërkesë si ajo e edhe emrin emrin.Ma.Këtë mirësi,mirësi të madhe,duatë them,ma mu kthye e mu hodh në qafë,u ula ne gjunjë e u përlota,më beso Tom Palnikës.Ne shokët e tij që,sipas traditës patëm bërë 35 dhëm- bëri një gjeolog polak dhe une, për besë të të huaj,dhe në dëshirë qava e vendosa të mos e bëja më atë gabim, qoftë dhe sikur bëzimet në rripin e mezit,ato 35 dhëmbëzimet e famshme që nënk- të polakut këshu e thirra deri sa mbylli sytë.U kthye perballë meje vuajtja e mjerimi të më merrte shpirtin.Mirëpo ,çështë dëshira,para uptonin 35muaj të kryera deri atëherë të shërbimit ushtarak,pra e më përqafoi fort-fort.Më pas,pasi u çmallëm,zuri të më cyste:Ëhë hallit!,Halli të shtje në det!E përsërita atë veprim prap me tre ndërsa prisnim tërë ankth e në ethe të dhëmbëzonim të fundit, të ,jepi më tha,po budall paske mbetur,o i zi ,do më thuash! Nuk latë kokë.Blerësi ishte nga një zonë e largët.dhe unë e qava përfundi- 36’in, u shfaq Palnika me kërkesën e tmerrshme,se nuk donte të nofkë,sharje e mallkime ndaj meje,kur bëra atë kërkesën për zg- mish Feliksin! Po nuk kaloi muaj dhe në një mengjes,ende pa lirohej,se donte ta shtynte lirimin e tij.!!!Ne u tërbuam,neve na jatje të shërbimit.Ishit vënë në garë kush e kush të më zbardhur,ai u dha tek dera e çadrës duke na dhurua një gëzim që iku mendja!Mendoni , ne ushtarët e vitit të fundit,që ngryseshim baltoste,njërës nga to, ia zbulova autorin,.ti ishe,..Qeshi me nuk e përshkruaj!.Fakti që nuk e humbem njëri- tjetrit as këtë dhe gëdhiheshim me ndjenjën përvëluese dhe me gëzimin e pa- shpirt!Vetëm në qytetin tënd fyerjen,apo sharjen “beleg’e kanë radhë,as këtë radhë që,siçthotë fjala e pata shitur tre male kaptu- krahsueshëm të ditës së lirmit,ishim gati ta shqyenim Palnikën.Po në majë të gjuhës,a po gaboj? Thellë-thellë u dhashë të ar, më shtyu,më nxiti të provoja e të luaja një lojë me të.E nxora sikur, marrëzia i tij të ishte një gjë e përgatitur,e gatuar enkas prej drejtë,vazhdoi,.për ushtarin,sidomos për ne që po i rrumbulla- disa herë në treg po me të njëjtat kusht.I bindur tashme, se komandës a më lart e të na srvirej neve si një iniciativë që duhet kosnim tre vjet,edhe një ditë të ishte shtyrja,do të ishte e rëndë Feliksi,edhe në fund të botës të shkonte,prap do të kthehej ta përqafonim,se,me gjasë, nuk donoim të liroheshim,se për një sa mali!..Nejse,por dhe ju,asnjëri prej jush,nuk mori mundimin të .Kishim një mirëkuptim të plotë me çka po kurdisnim,një mirëkup- arësye a tjetrën ishim të gatshëm të mbështesnim Palnikën,të më pyeste,ç’më shtyu,ç’më detyroi që bëra atë kërkesë! Ja tim pa folur,që dy njerëz edhe pse mund të flsin me orë,me ditë e mbështesmin iniciativën e këtij të çmenduri ! ..Ishim mbi njëqind pra,mësoje;,në atë kohë pata rrëmbyer këtë zonjën që e kam për me muaj nuk e arrijnë dot.Ai zbatonte detyrën e vet,e, kur bindej djem në lule të moshës,në lule të rinisë që po plakeshim me grua sot e gjithë ditën.Mirëpo, zjarri i dashurisë t’i bën llogaritë se tre delet e radhës i ishin bashkuar tufës në vathën tonë,u jepte vrap.!Tom Palnika mos e bëfsh pikën e hajrit!Palnika mos e gë- lëmsh.Im at nuk ma pranonte nusen në shtëpi,pa martuar të ma- këmbëve,bëhej erë,duke e braktisur një herë e mirë zotërine zofsh kurrë ditën e lirimit.Tom Palnika mbetsh për jetë të jëtës dhin ,thoshte,nuk mund të hyje nuse kjo karafilka jote.Vëllai i fundit!..Fal tij,shoku im i vjetër,tufa me tre dele të krimbura, u ushtar!..Mallkimet shkuan drejt tij,si gurët e malit drejt e në thellësi madh!Ishte hera e dytë që po dilte pengesë,herën e parë më mori kthye shpejt në kope plot shëndet e begati.Është kontibuti i tij,që të përroitÇdo kush që ka kryer shërbimin ushtarak në ushtrinë e të drejtën për të vazhduar shkollën e lartë,nëse e mban mend se ti, atje në të hyrë të fshatit nuk u përballe me çadrën e polakut po vjetër e di fort mirë ç’të shkakton ora,dita tej përfundimit të çishte një yçkël socialiste që i pengonte ndjekjen e universitetit me një shtëpi të vërtet prej guri dhe prej guri. ..Eja,eja,më tha shërbimit.Askush ndër ne,veç atij të marrit që e pati shpallur dy vetë nga e njëjta familje,pra herën e parë shkollën e ja tani duke pshehërëtir thellë,eja të të tregoj diçka.Më hapi rrugë e tashmë marrëzinë,s’po e duronte atë situat!Kërkesë si ajo, nuk edhe martesën.Në të vërtet, bëhej fjalë për ato dreq shenjash që ,pasi u kthye në të djathtë, tregoi drejt një varr të vjetër:.është guxon kush ta bëj sot,ta bëj në ushtinë e sotme që nuk zgjat më në paska si traditë,si zakon,se martesën prej të vërteti e pata bërë Palnikë edhe ai atje,është Palnikë,është varri i tim eti,vertet më teper se 12 muaj dhe që e gjitha; me armatim e me ushtarë,nëse ndër livadhe,korije e pyjet e bekuar të kësaj ane.Atëherë zonja nxori nga shtëpia,madje nuk më qasi fare,por ama përsëri mbetet parakalon, nuk zgjat më tepër si një çerek ore.Kurse,në atë të ime iu lut të vetëv.Bujrum ,i thanë atë,eja e ke shtëpin tënde,eja im atë dhe unë mbetem mishi dhe gjaku i tij.Unë iu gjenda kur djeshmen dhjetra e qindra mijëshe,ku kompanisë së fundit do t’i po pa atë,atë horrin,më fyen me fyen rëndë!Ashtu,iu kthye kjo vdiq.Dha shpirt në krahët e mi!.E varrosa me të gjitha nderet e vinte radha pas njëzetë e katër orësh,ku dy vjet shërbim imja,mësoheni,pra,mësoheni se fëmijën e atij horri e kam në barkun nderimet…Po këtij,këtij që mu gjetë në ditë rreziku,në ditët më të ushtarak,apo tre ishte një gjë normale,kërkesa u quajt,shkurt,punë tim!.Shkurt,u vumë mes dy zjarreve!...Ku të përplaseshim?Na u vështira të jetës sime,a nuk i takon një varr?Varri është fundi,është e një të rrjedhuri,punë belegu.Megjithatë,edhe pse zjenim nga gjendën tezet,hallat por…,deri kur?..Ky qe shkaku i kërkesës, kapaku i një jete,dhe, për mendimin tim,i dashur miku im i inati,edhe pse hodhëm mbi Palnikën gurë dhe drurë,kurkush nuk dhe qe me emërin tim dhe qe për veten time!.Mëgjithëat,e lashë vjetër,këtë privilegj nuk duhet ta ketë vetëm njeriu,.madje ka prej guxoi ta prek me dorë.Në qinçen që priste të lirohej,au,pa dyshim hallin mënjanë,dhe si ti,miku im,si dhe të tjerët nuk mund ta mo- rracës sonë që pretendojnë,jo,or io,që kërkojnë, bile që në gjallje ishte ndër më të adhuruarit!Kjo u provua më së miri atë diytë që honi se edhe unë u gëzova ditën e lirimit Ishte ditë e bukur ajoQë përmendore dhe monomente,filma dhe romane,unë për vete edhe na erdhi urdhëri i lirimit,i cili,për fatin tonë nuk e mori në konsid- në orët e parë të mbushte me dëshira e me mendime!Pas saj, unë një lopatë me dhe do t’ua kurseja,..po ç’ta zgjasim, e lëmë për eratë atë palo kërkesë të shokut tonë...Kurrë,për shumë kohë, do të isha vet zot,vetë shkop.Më ngjante sikur të kisha kapërcy- herë tjetër filozofinë,përfundoi, dhe, sakaq,mori një tufë lulesh nuk u mor vesh pse e bëri ai atë kërkesë.Ç’e detyroi,cili e shtyu?! er ylberin,po jo,jo per tu kthyer në grua,por nga djalë në dhe vajti i vuri në varrin e sapo mbyllur.Mirë,shumë Ishte muaji i fundit dhe askush nga ne;as qejf, as guxim nuk burrë!.Plaku më tregoi derën,më vuri kufirin tek thana,ndërsa me mirë,bëlbëzonte gati dhe i përlotur,fol,mu kthye,fol,pse nuk kishte t’i vërtitej atij muhabeti.Po thagmat e tij nuk janë një e ata të zonjës sim,me njerëzit e saj ,prap akull jam…Të ardhtë nga flet,ushtar?Ç’të flisja,çfarë mund t’i thosha unë atij njeriu, që pati dy…Ishte i vetmi që i hante makaronat me sheqer dhe po i vetmi mos e pandehësh,thotë një fjalë e urtë,nuk dihet ç’të vjen po mua mbetur po aq i befasishëm si dikur,vite të shkuara!.Mora edhe që moralin e asaj ushtrie se, je hero,nëse shpëton tankun dhe jo më erdhi një gjë e mire!Më erdhi vetë mbarësia.Ai polaku që vetë një tufë me lule dhe bëra të njëjtën gjë që bëri edhe ai. jetën tënde,e vuri në zbatim,e materializoi,siç thuhej ushtarakisht,në rastin më të parë,madje e vuri jetën në rrezik jo për të shpëtuar tankun,po një copë revole TT.Ishte një ditë me shi dhe Palnikës i duhej të kalonte lumin nëpërmjet pasarelës,katandisur si gojë pa dhembë,vetëm me dy fijet e çeliku.Poshtë,lumi të tmerronte,ai ishte vertet lumi i pa besë;dy orë më parë mund ta kaloje duke u hedhur gur më gur,ndërsa më pas,ujë që vërshonte dhe poplat e gurëve që binte me vete,të rrezikonin në çdo çast.Pikërisht, në një rast të tillë u gjet ai;rrëshqiti nga lart e, ndërsa duhet të bënte llogari kokën,i vajti mendja tek arma,të cilën,në rënie e sipër e hoqi nga brezi dhe e fluturuar në breg,vetë ra u shëmb,u zhyt,u dërmua..fati qe me të!..Ky ishte Tom Palnika,…prandaj,në hyrje të fshatit,kur pyeta për të,kishim mbi dhjetë vjet pa u takuar,një fqinjë i tij mu përgjig se Palnika pati shkuar të varroste qenin! Të var- roste qenin!..Në të vërtetë, çudia qe atij tjetrit jo e imja.Për mua Palnika s’kishte për gjë të bënte të pa bërën!Tjetri,pasi u lodh së hetuari,ia pati:Shkoi të varros Feliksin!..Feliksin !Çishte ky?.Zenia me gojë e emrit,më futi frikën.Cili do të ishte?.Mos vallë me këtë emër do të kishte…Tjetri e pa që më mbertheu meraku,prandaj shpejtoi:Mos e vrit mendjen,më tha,Feliks është emëri i qenit,se ku ia pati gjetur atë emër,një zot e di,por kështë tamam kështu,Feliks, e quante..A e njeh mirë Tom Palnikën,vëlla?dhe sakaq më tregoi rrugën për në varreza..Ika.,Në varreza u takova me të.U puthëm,u përqafuam!Nuk më lëshonte,ja këtë mirësi njerëzore e kishte me thaës ai!..Me sa dukej aty përqak,ishte bërë një varrim me të gjitha nderet;lule,kurora,vegla pune,kanoç,gurë .. Palnika u sh- këput prej meje dhe atje në krye të varrit vendosi një pllakë, ku pati gëdhendur emrin Feliks,lyer edhe me bojë të kuqe…Kur ma bënë dhuratë,kur ma dhuruan ,më dhuruan 7/ E Diel, 19 shtator 2010 PERSONAZH nacional Dirigjenti Rifat Teqja një nga ikonat e muzikës shqiptare Profesori i përjetshëm i dirigjimit

“Jeta profesionale e artistit dhe profesorit të madh Rifat Teqja, simbolizon rrugën mbi të cilën brezat që vijnë të mund të mësojnë artin e drejtimit muzikor, si një kontribut i çmuar për vendin dhe kombin.” Nga Lejdina Spathari fesionale, ishin dy elementet bazë në të cilën ai manifestonte në çdo aktivitet artistik. Drejtimi i orkestrës me ato lëvizje të prera dhe tepër ritmike, me shikimin e thellë dhe dëgjimin e mprehtë, si përfshirjen e tij plotësisht në har- monizimin e veglave muzikore, ku dëgjohej një tingull i vetëm në gjithë ansamblin e veglave ku ai drejtonte. Stili i tij komunikues dhe drejtues në dhjetra aktivitete artistike, ku profesori zhvillonte, ishte i qartë dhe i kompletuar. Këto veprimtari Prof. Rifat Teqja i pagëzuar me titullin “Artist i ndiqeshin nga mijëra njerëz të apasionuar të Popullit”, është një ikonë e muzikës shqiptare. muzikës, por edhe fansa të profesorit të shquar. Vite të tëra ai iu perkushtua muzikës, jetoi me të, Për ne studentët, e sidomos për mua, ishte me të duke u bërë pjesë e jetës së tij, aq sa në çdo vërtetë një thesar qënja studente e tij. moment ai nuk mund të jetonte pa muzikën. Ai na mësoi artin e muzikës, kapercimin e penge- Tek muzika ky artist i sofistikuar gjente frymëz- save, si dhe rrugët që duhet të kërkonim për të imin në gjithë aktivitetin e tij. Mjeshtri Rifat Te- arritur suksesin. qja me mbarimin e studimeve të larta dhe me Metodat e mësimdhënjes si dhe interpretimi i tij, pasionin e tij të madh si dhe punën e palodhur, odhur të profesor Rifatit. shqiptare.Arti i tij komunikues me studentët si krijonin në formimin tone profesional një bazë filloi të punonte në T.O.B Tiranë. Dhjetra koncerte e aktivitete artistike përbëjnë dhe me kolegët e tij, të befasonte e të jepte të rëndësishme për konsolidimin tonë muzikor. Puna e tij e përjetshme e bëri atë një dirigjent të jetën e artistit të madh, po kështu edhe dhjetra kurajë për të mësuar me vullnet të madh. Jeta profesionale e artistit dhe profesorit të madh madh. Në figurën e tij madhështore në drejtimin medalje akorduar dirigjentit të famshëm dhe Unë si studentja e tij, që isha më afër si edhe Rifat Teqja, simbolizon rrugën mbi të cilën brezat e orkestrës, ai shpalosi virtytet më të mira nga profesorit të palodhur. shumë të tjerë, e shikonim me admirim punën e që vijnë të mund të mësojnë artin e drejtimit muz- ana profesionale, duke dhënë një kontribut të Rifat Teqja me pasionin e madh për muzikën u palodhur të këtij artisti të talentuar. ikor, si një kontribut i çmuar për vendin dhe madh në zhvillimin e muzikës shqiptare. Ne bë me të vërtetë një nga ikonat e muzikës Qetësia me të cilin ai drejtonte dhe siguria pro- kombin. nxënësit e tij shikonim me admirim punën e pal- Shkrimtari Arif Demolli një zë origjinal i letërsisë shqipe Vdekja e Akanit “Arif Demollii për romanin “Të gjallët e të vdekurit e një fëmijërie” mori çmimin “Pjetër Bogdani” të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kurse për librin “Pse gjirava ka qafë të gjatë” mori çmimin letërar “ Vehebi Kikaj”. Është autor dhe bashkautor dhe i disa librave të leximit. Tregimet e tij janë përfshirë në panorama dhe në antologji të dryshme të prozës shqiptare.” Nga Ibrahim Hajdarmataj

Shkrimtari Arif Demolli lindi me 2 maj 1949 në jon situatë të re arketipore/arketip të ri, duke e “Princesha fisnike”, pjesë teatrala fshatin Murrizaj (Gllogovicë), Komuna e Prish- ndërtuar të dhënë biblike për Akanin. Teksti i “Libër larush”, poezi tinës, ku mori mësimet e para. Në Prishtinë mbaroj personazhit të ides autoriale.” Ndersa Dr. Fehmi “Lushi në kopshtin e magjepsur”, novela filloren, normalen dhe fakultetin filozofik (de- Cakolli tha:- Fiksioni dhe fakcioni askund nuk “Pse gjirafa ka qafë të gjatë”, përralla gën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe). Një vit bashkëveprojnë si në këtë roman. Fiksioni ka “Fara magjike”, përralla dhe tregime punio si arsimtar, pastaj iu përkushtua Gazetar- detyrë të flasë autori, kurse fakcioni ka për qëllim “Lushi në botën shkrimore”, ilustracion isë. Punoi në “Botën e re”, Televizionin e Prish- të metaforizojë dhe të simbolizojë gjithë tekstin Shqip-norvegjisht: “Historia e gjirafës” tinës dhe në reviztat “Fjala” dhe “Pionieri”, biblik në një tekst letërar të veçantë tekstor dhe “ Të rrosh në drurin e përbashkët kurse tash punon në Ministrinë e Arsimit, Sh- proçedurial. “Mrika bëhet motër kencës dhe Teknologjisë.Shkruan kryesisht Arif Demollii për romanin “Të gjallët e të vdeku- “Lushi kampion” prozë, për fëmijë e për të rritur. Merret edhe me rit e një fëmijërie” mori çmimin “Pjetër Bogdani” “Fatkeqësia e sajë” përkthimet letrare. Vepra e fundit e shkrimtarit të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kurse eshte romani “Vdekja e Akanit”, i cili eshte pri- për librin “Pse gjirava ka qafë të gjatë” mori çmim- tur mire nga kritika letrare. Per kete veper aka- in letërar “ Vehebi Kikaj”. Është autor dhe bash- demiku Sabri Hamiti ka thene: “VDEKJA E kautor dhe i disa librave të leximit. AKANIT” ka një njësi stili dhe kuptimi. Në Tregimet e tij janë përfshirë në panorama dhe në nismën lidhet në temën publike të vrasjes së antologji të dryshme të prozës shqipëtare. Akanit, i cili është konsideruar si mashtrues dhe hajnë, prishës i urdhërit të Zotit, dhe kështu ka VEPRAT QE KA BOTUAR: ndihmuar për humbjen e Izrealitëve në Aj, në Ndersa Dr. Rifat Ismajli eshte shprehur :-” Ro- Ballkonet e një Qyteze”, tregime rrugën e tyre pushtuese. Autori me tekstin origji- mani “Vdekja e Akanit” është një vepër e mllefit “Vdekja e Akanit”, roman nar sheh një intrige: Akani nuk vritet se është të papërmbajtur për vdekjen e sëmirës, e ide- “Ante Portas”, tregime mashtrues, por pse është individualitet që nuk ales. Është vepër e mllefit krijues, që vjen e sh- “Si mbetën gjallë shqipëtarët”, tregime e do dhunën, nëse nuk mund ta kundërshtojë tohet sa herë që përsëriten fatkeqësit e jetës “Ora e fundit”, drame hapur, atij i krijohet intriga nëpërmjet shpifjes kombëtare, të kushtëzuara nga raportet e ndër- Të gjallët dhe të vdekurit e një fëmijërije”, ro- dhe organizohet ndëshkimi “popular” pikërisht likuara historike dhe gjëndja e ulët e ndërgjegjës man për të ngjallur zemërimin e masës në pushtime të njerzore.” Dr. Kujtim Rrahmani shton:”Parë si “ Shkulësit e përjetshëm” tregime reja. Në këtë pikë shtrohet raporti masë-prijës, ekspozicion, teksti i këtij romani me shumçka i “Pëllumbat e kujtimeve”, tregime dhunë-humanitet, indivit-pushtet dhe teksti përmbush të gjitha parimet Aristetoliane të “Lushi si askushi”, tregime merr karakter alegorik e simbolik dhe largohet tragjedisë. Ndërsa në kuptim, del tragjedi që e “Njeriu i Blertë”, roman nga kuptimi i tekstit original. Formula e vjetër përcjell gjithmonë e jetë vetë historinë.”Dr. “Kur je më i vogëli”, tregime shpërndërrohet dhe aktualizohet. Antiheroi bib- Kujtim M. Shala:”Teksti i Demollit e kualifikon “Dodona dhe balona”, ilustracion lik, Akani, bëhet hero bashkëkohor, proçesi i tij situatën e personazhit biblik në situatë të përher- “gjëegjëza” u ngjan proçeseve të kohëve të vona… shme të personazhit idealist. Është tekst që kri- “Shkronjat dhe predhat”, tregime 8/ E Diel, nacional KRITIKË 19 shtator 2010 Për librin “Shtrezë në vetulla” botoi “FAIK KONICA”, Prishtinë, 2010 Lirika, çelës në qafë të gjarprit

Së këndejmi, poezia e Shahbazes vë një dialog ndërtekstor me këto sfera, me rrjedhat fabulative personale e kolektive, me referenca nga sferat e mësipërme. Poezia është i tërë universi i saj, zemra e saj (“Yllin në zemër/ Univers, në kosmos”).

Nga Prend BUZHALA

Lirika e Shahbaze Vishajt është këngë rika shtrihet së jashtmi, kah historia, dhemb”). Kujtesa dhe shkrimi janë një, e periudhave tona tragjike dhe post/ tragjikja nacionale, miti, kujtesa; poe- përbëjnë një njësi, një gjë-temë të vet- tragjike. Mirëpo poeten, së pari, e zia më nuk ligjëron për botën e me, një të qenë të pandashme, një përcjell një ëndërr e fshehur e një yll; brendshme të folëses lirike, nuk është lidhje të ngushtë ndërmjet figurash- ajo e vëren yllin e saj të poezisë, një ligjërim i një subjekti, po i shumë sub- temash-gjërash... yll të pashuar, kaq i njënjëshëm - nga jekt-objekteve, kur poezia hibridizo- universi për në zemër, që i ligjëron së het, si do të shprehej Bahtin. Lirika e kujtimi, që takohet brendshmi metaforat dhe figurat e tillë nuk rri i veçuar a e pashoqëruar me kullën, fjalën, lumin, valën parapëlqyera e mandej ai i bëhet një me subjekte, ngjarje, bëma... të fton ta zë që i ligjëron nga fshehtësitë e hedhësh shikimin së jashtmi, kah 3. Nunosja lirike e erosit, vetmia e vet- thënies poetike. Nuk ka poet që nuk i hapësirat e pamatshme të atdheut, kah misë ka misteret e veta, ekzistenciale e kri- kohët e mitit apo kah ato historike, kah juese, ëndrrën e vet të fshehur, me të bëmat sublime apo kah emblemat e E kur është e mbyllur, kjo lirikë bëhet cilën shtegton e shtegton me plago- qenies sonë. intime, flet për plagët personale, për mat e pritjes, kurse shqiptimi i këtij zëri Dy ciklet e para e kanë të përbashkët lëndimet e vetmisë e të pritjes, për teksa shfaqet i lagur, plagosshëm... njësinë kuptimore -figurative plagë. ëndrrat që nuk u vunë në jetë. Atëherë Dhe kur e heton misterin e këtij zëri, Edhe cikli i tretë “Portë e dhembjes” ndodh të këputet mu në mes, aty ku nuk ke se si të mos e shqiptosh edhe përafrohet si kapitull tragjik më vete i gëlojnë mëkati, e keqja, mërzia... kë- forcën e inspirimit dhe shprehjen ek- kësaj tërësie poetike e ku këndohen, putet vetë bukuria, çfarë na sugjeron spresive tronditëse të një përjetimi me nota paladike, figurat sublime të tufëza poetike e ciklit “Ti lumi im”. burimor: idealitetit tonë nacional e krijues ((Dr. Është ajo situatë poetike-shpirtërore, të flet zë i lagur Ibrahim Rugova, Ushtari i Atlantikut, kur folësi lirik mbyllet brenda vetes. nga zemra e fshehur Mikut tim poet, (Lasgush Poradeci, Prandaj të duket sikur edhe poezia E kur bëhet këngë e hapur, korpusi poeti Din Mehmeti, Luftëtarët e lir- merr trajtë të mbyllur, nga pak herme- ndërtekstor i lirikës së Shahbazes lëviz isë, Gonxhe Bojaxhiu, Agim Deva, tike, e shqiptuar si puro-lirikë. Te tipi i në mes të raporteve të ndërliqshme Legjendari i Dukagjinit). Posi te Je- këndimit të tillë poetik ka vetëm dy kundruall historisë sonë tragjike, qe- zusi, protagonistët lirikë të këtij libri subjekte,Ajo/Ai, gjithnjë në konteks- nies e qenësisë ekzistenciale të njeri- preken nga Shigjeta e Shenjtë, nga e tin e erosit: ut të këtij mjedisi, kundruall fryteve të cila shkaktohet plaga e shenjtë, vua- kulturës dhe të mitit. jtja e shenjtë... Shigjeta e Shenjtë, si Ti/Orfe/emrin e Artemidës/do ta shi- një elipsë arti, e kësaj plage, shtrihet kosh brenda kllapave 1. Rrjetëzimet asociative-semantike të nëpër të gjithë ciklet. këngës Rrjeta asociative zgjerohet me figurat Forma e tillë e mbyllur, intime, e kërkon tjera, si zemër, dhembje, vuajtje, gjak të orientuarit në vetvete, tek vetja, Së këndejmi, poezia e Shahbazes vë pikë shiu flet për zemrën e ndarë, të etj. Zemra dhuron sakrificën e saj pa kurse një Unë në këtë cikël (e folëses një dialog ndërtekstor me këto sfera, flasim për dashurinë, zemra për- kushte...për lirinë dhe dashurinë. lirike) del e dyfishuar - si një qendër e me rrjedhat fabulative personale e mallshëm flet me ty, e në fjalët pathënë Vargjet e tilla janë shqiptim i këtij buri- Dhuron etikën sublime të jetës. Kudo universit (“Yllin në zemër/ Univers, në kolektive, me referenca nga sferat e tani pena flet, etj); mi, i këtij inspirimi, janë fluturime gjendet fjala zemër (aty ku gjendet kosmos”). Teksti i tillë, krejt personal, mësipërme. Poezia është i tërë univer- - si zë (trishtim i zëshëm, më lë zë i imagjinatave të artit, janë invencion qendra simbolike e të gjitha ndjesive, pleks lirizmin, intimen, një nunosje si i saj, zemra e saj (“Yllin në zemër/ trishtë, zë i vargut tënd jeton, zëri i dhe poetikë e imagjinatës. Thurjet lir- lumturisë dhe hidhërimit, por edhe si emotive, të sinqertë: si Gjëmim kënge, Univers, në kosmos”). Nëse ndodh të trimërisë, vargjet pa zë, vargjet që kr- ike jetojnë në “fjalët e thëna”, jetojnë vatër simbolike e dashurisë, guximit Baladë dashurie, Zog i ëndrrës. Situ- jemi pa poezinë, atëherë nuk do ta kemi ijuam bashkë do t’i lexosh pa zë, të “për lotin e dashurisë/ e fjalët nga zem- etj). Zemra bëhet simbolikë e ndjen- atat e tilla shfaqen si dashuri e hesh- as historinë, as kulturën e as mitin: flet zë i lagur i zemrës së fshehur etj); ra”. Të kënduarit është vetë “poezia jave tona, figurë e moralit jetësor, fig- tur, lot i dashurisë, mall që gërryen krejt të tjerat në rruzull e tek njeriu janë - si lirikë (Me sytë tu thur vargun lir- (lule) kurorë”. urë e besimit të thellë e të devot- shpirtin, dhomë memece, botë një bosh, një mosqenie, një greminë. ik, lirika ime sonte m’i puthi buzët sh- shëm... Folësja lirike ende numëron gënjeshtare, çast që kafshon, vargje Tashmë poetja Shahbaze Vishaj e ka krumb etj). 2. Semantika e plagës, lulja e hapur e pika gjaku nëpër damarët e prerë të pa zë, e, mbi të gjitha, si vetmi e vet- krijuar profilin e saj krijues dhe lakor- Poetja e ndien poezinë, në radhë të lirikës vetëflijimit sublim, kurse nga vargjet misë. Së këndejmi, nuk ka se si tipi i ja e lirikës së saj gjithnjë shkon në parë, si art, e përjeton një situatë ende pikon gjak, tutje plagës i ka hije këndimit të tillë lirik, të mos e struk- ngjitje, në vertikalet e pjekurisë emo- shpirtërore, të projektuar sipas Secila poezi, fillimisht, përbën një qëndisma me gjak lirie; mandej poet- turojë realitetin tonë artistik krejtësisht cionale të fjalës, gjithnjë zhytet në pikësynimit estetik. Ajo e ndien, e je- tekst e mandej kjo lirikë bëhet - atdhe- ja, shqiptueshëm, na i jep dy vargje të ndryshëm nga realja, figurat poet- thellësitë e labirintet e jetës, me pemën ton dhe e përjeton situatën e tillë. E si, dashuri, ëndërr, liri, tragjikë, antologjike, që shënjojnë mitin tonë ike na dalin mbireale (surrealiste), fan- e saj të pjekur e të shkundur sa e sa ndien në sferat e epërme, irracionale, përkushtim. Kujtim. të kryengritjeve, të kryengritjeve të tastike (“brenda shpirtit/ rritet loti/ e herë, ëndrrës: “të flasim për dashur- në vegime, dhe, së andejmi, e zbret në shpirtit, të zemrës e të alemit e polemit bëhet lum”; “merrmë në zemër/ të la- inë/ dhe pemën e ëndrrës/ jeta ka rrafshin e projektimit emocional e in- me rrënjët e shtëpisë tonë: hem në Liqenin e jetës”; “e fjalët i shumë labirinte.” Kaq e kaq sinonime, telektual: kujtimi ruan themelet për çelësin në qafë të gjarprit mbyll/ në dhomën memece”; “Edhe rrjetëzime semantike asociative, merr gjaku më fryhej kur mungon/ flet hija jote”; “sytë e ky përjetim burimor i poezisë; ajo e në ballë/e pafjetura fjalë/(…)/ fjalët Kurse shpirti, pra poezia, kujtesa dhe heshtjes”; “kutia e harresës” etj). Nga shfaqet në leksemat figurative, si varg, më mbeten në fyt/për ty ëndrra ime e poezia, jetojnë brenda nesh dhe Këtë ndjesi, së thelli, mund ta shqip- prizmi i tillë, Shahbaze Vishaj na del poezi, thënie, zë, lirikë: mbyllur/(...) / gjenden brenda qenies sonë. Tutje tojë vetëm gjuha e poezisë. Libri nis poete e sojit të krijueseve kokëfortë, - si varg (kur vargu ngacmon hesh- për çfarë të shkruaj sonte/kur vargu lulëkuqet rriten me emrat tanë, me ën- me “hartën e zemrës” për të ligjëruar që e konsiderojnë se Veta e Parë, një tjen, vargjet e mbuluara nga pluhuri i ngacmon heshtjen/ drrat e me atdheun. Lulja është ai sim- për këto të vërteta të epërme të qenies Unë, është e domosdoshme për poez- kohës, më rrethuan në arenën e var- boli i lashtë i të bukurës, përsosmërisë, sonë, të vetvetes, identitetit: inë. Pa këtë vete personale poezia as gut, Nga thellësi e zemrës të nxjerr Vetë qenia njerëzore është një tërësi lulëzimit, rritjes. Mbi të gjitha, simbol që mund të ekzistojë! Kështu është vargu im, vargjet pikojnë gjak, për një situatash të tilla, tejet komplekse. i bukurisë. Mandej një “lule e hesh- në hartën e zemrës sate menduar që në lashtësi, kështu men- varg vdiset, jetën e lidhe me vargje etj Prandaj secila poezi është një situatë tjes/ i jep jetë kujtimit”. Kjo lule e flet loti, malli, dashuria, zjarri don edhe kjo poete, e kësaj lagjeje të etj); e tillë më vete, një proces në lëvizje, hapur për të gjithë ne, aspak e mbyl- në pentagramin e thyer te jetës sime ortodoksisë lirike. Lirika, e ruan kësh- - si poezi (sytë e poezisë sime qanë, te një dinamikë e jetës. Poezia i aspiron lur brenda qenies së vet, e këndon tu amshueshmërinë e vet, e projektu- Qafë e Prushit qante qielli për poezinë këto caqe të larta: tipin e poezisë së hapur. Për poeten, poezia ka trupin e saj, pra ar nëpërmes fokusit sensual, sensitiv, e ndarë, shoqe mike poezia, emblemë jetën e lidhe me vargje/ pa vargun Në tri ciklet e para “Plagë kohe”, strukturën e saj, por ka edhe shpirtin emotiv; ky është një diskurs erotik – e poezisë etj); tënd/ s’ka kuptim poezia “Plagët e kallura” dhe “”Portë e dhem- e saj, siç janë shkronjat: (“Me sytë tu/ një Unë me Tjetrin ose pa Të; mandej - si thënie - flet, thotë (mërzia flet, çdo bjes”, të librit “Shtrezë në vetulla”, li- thur vargun lirik/ çdo shkronjë më shfaqet diskursi intelektual – folësja 9/ E Diel, ESSE 19 shtator 2010 nacional Debati Kur të vegjëlit e luajnë rolin e të mëdhenjve

“Ironike është kur antinjerëzori sulmon njerëzorin për të panjerëzishëm. Kur antikombëtari e akuzon kombëtarin për antikombëtarizëm. Kur kiçletrari gërmazet duke pohuar se posedon vlera të larta artistike. Kur hiq politikani, thotë se është politikan, e ata që janë të dëshmuar, nuk dinë gjë…” Nga Nazmi Lukaj Njerëzit e mëdhenj të kombit e të penës janë bërë të tillë jo pse Ham!Ham! Për t’u bërë të mëdhenj, shpifin gjithçka. E bëjnë këtë kësaj mungese që kanë, nuk e masin fjalën fare. Ofendojnë, Zoti i ka krijuar të mëdhenj, por ata të tillë janë bërë me punën e edhe për një arsye tjetër: kanë krijuar rrejshëm emër në gazetari, denigrojnë…gjithçka bëjnë duke pandehur se opinioni do t’u tyre. Ata, madhështinë e vet, veç me punën e tyre, e kanë arritur dhe sapo ta shohin se janë larg afinitetit të të mëdhenjve, ia nisin thotë: “Aferim, valla, shkatërruar e keni filanin!”. Por, s’u thotë edhe për një vyrtyt tjetër: kurrë nuk janë marrë me njerëzit e veg- ham-hameve të tyre, për t’i eliminuar nga konkurrenca. Ham-hamet kush, se opinioni i njeh të mëdhenjtë, ashtu siç i njeh të vegjëlit. jël, të cilët, duke iu penguar madhështia e të mëdhenjve, gjith- kurrë s’i ndalin. Se qysh kur ia kanë nisur këtij profesioni, sh- Prandaj, të vegjëlve kurrë s’ju jep rëndësi se ç’thonë. monë kanë bërë përpjekje që madhështisë së tyre t’i dalin në pritë kallëve të tij janë ngjitur me ham-hame. Në të gjitha periudhat, me Të mëdhenjve, opinioni gjithmonë ua vlerëson me respekt an- me vogëlsinë e vet njerëzore dhe shpirtërore. Duke vuajtur që ham-hame, janë mbajtur në gazetari. Ham-hamet s’i ndalin, deri gazhimin e madh në fushat ku kanë vepruar e veprojnë. Të veg- janë të vegjël përballë të mëdhenjve, të vegjëlit gjithmonë kanë në frymën e fundit të jetës. Siç nuk e ndalin as qentë turrin, kur jëlit nuk ndalen vetëm me kaq: kur nuk i lavdëron askush për sulmuar të mëdhenjtë për gjërat e vogla. Se të vegjëlit ngjiten si njerëzit ikin prej tyre. Kjo ngjet edhe në shkencë. Edhe…Edhe në atakimet që ia bëjnë të mëdhenjve, mbledhen e me shpirtin e rriqërat pas vogëlsirave të të mëdhjenjve. Ndërsa të metat e mëdha vetë jetën e përditshme. Prandaj, ndodh që ai që kurrë s’ia mban vogël sa të miut, i vazhdojnë ham-hamet për të mëdhenjtë. S’merret të vetat kurrë nuk i kanë pasur parasysh. Sikur ato për ta kurrë mend kush një bëmë të mirë për kombin(ose kush s’e ka vënë vesh kush hamamkos më tepër prej tyre. Në anën tjetër, të mëd- nuk kanë ekzistuar. Edhe pse për të gjithë kanë qenë botërisht të kurrë në shpatull të pulës për këtë çështje)-ta atakojë rëndë ko- henjtë vazhdojnë punën, pa u marrë për asnjë çast me të vegjëlit. njohura. Dhe pikërisht për t’i mbulur të metat e veta të mëdha, mbëtarisht tjetrin, që tërë jetën e ka vënë në shërbim të tij. Se ata nuk janë edhe rastësisht të mëdhenj. Por, edhe janë të kanë atakuar të mëdhenjtë. P.sh., në fushën kombëtare kanë pa- Ironike është kur antinjerëzori sulmon njerëzorin për të panjerëz- vetëdijshëm se “qentë nuk bën bën të gjuhen me gurë kurrë, se sur njëqind të meta. Kjo s’u ka penguar, dhe kanë dashur të ishëm. Kur antikombëtari e akuzon kombëtarin për antikombëta- humbin kohë dhe nuk e realizojnë misionin që ia kanë parashtru- nxjerrin të meta të tilla tek ata që s’e kanë pasur asnjë të tillë. Të rizëm. Kur kiçletrari gërmazet duke pohuar se posedon vlera të ar vetes në të gjitha lëmenjtë”. Se të mëdhenjt prej të vegjëlve i vegjëlit në fushën e letërsisë, që kanë krijuar vepra të pavlera, kur larta artistike. Kur hiq politikani, thotë se është politikan, e ata që dallon, përveç punës, edhe vetëdija dhe shpirti. Të mëdhenjve u kanë folur për letërsinë, kanë trumbetuar më të madhe ndonjë të janë të dëshmuar, nuk dinë gjë… Kur, me një fjalë, askushat, duke ka ardhur gjithmonë keq për të vegjëlit. Dhe u vjen gjithmonë pse metë fare të vockël në veprat e nivelit të lartë artistik të sh- dashur të bëhen faktorë të mëdhenj, ngjiten pas vogëlsirave të të janë të vegjël. Vogëlsinë e tyre e përjetojnë me dhimbje. E zhur- krimtarëve të mëdhenj. Se të vegjëlit shumë shpejt i hetojnë gjërat mëdhenjve, dhe ato duan t’i bëjnë të mëdha, duke u dhënë epitete mën që e bëjnë të vegjëlit, e kanë konsideruar dhe e konsiderojnë e vogla. Për arsye se gjërat e vogla ua mundëson t’i vërejë më negative, sipas qejfit të tyre, sipas mendjes së tyre idioteske, për si një krrokamë që shfaqet dhe zhduket. Jo se përpiqen ta zh- shpejt se të mëdhenjtë -vogëlsia e tyre. Në jetën politike, ata që xhelozi etj. Mirëpo të vegjëlit, sado që duke dashur të bëhen të dukin vetë. Por atë krrokamë e zhduk opinioni, se e di se të mëd- s’ua mban mend kush kurrë ndonjë sukses politik, u vërsulen mëdhenj në përpjekjet e tyre për t’u marrë me të mëdhenjtë, henjtë janë të mëdhenj. Se e di se vetëm të mëdhenjtë mund t’i atyre që kanë shënuar suksese të mëdha në këtë fushë. Të veg- opinioni i mban mend hiq më shumë se 24 orë. Dhe, për kaq kohë, kontribuojnë kombit në të gjitha fushat. Për të vegjëlit, opinioni jëlit, edhe kur rastësisht marrin ndonjë post që s’përputhet me do ta shprehë ohin e vet për mjerimin njerëzor të tyre. Për mjer- është i vetëdijshëm se ata s’kanë takat, as nuk dinë t’i ndihmojnë vogëlsinë e tyre, sillen si mbretër. Më lehtë është të flasësh me imin shpirtëror të tyre. Dhe qeshin me përpjekjet e tyre si me Don këtij. Madje, nga padija, sado që shpirti mund t’ua dojë kombin, kryetarët e shteteve, se sa me ta. Se vogëlsia i bind se janë shumë Kishotin. Të këtillët, për opinionin mbesin donkishota, ashtu si i bëjnë dëm. Se nuk dinë. Zoti i mëshiroftë edhe të vegjëlit! Së të mëdhenj. Po ashtu, edhe në gazetari ndodh kjo: do hiq gazetarë, janë në të vërtetë. Këtë të vegjëlit nuk e dinë. Prandaj, pasi t’i paku, që t’ua zgjojë vetëdijen që ta kuptojnë se janë të vegjël. duke e parë se u mungon afiniteti për të qenë të nivelit të sulmojnë të mëdhenjtë, të vegjëlit sillen si të ishin edhe vetë të Shumë të vegjël përballë të mëdhenjve… gazetarëve të mëdhenj, u turren atyre si qentë. Veç që nuk bëjnë: tillë. Se të vegjëlit nuk kanë asnjë fije ndërgjegje. Për shkak të

Për librin “Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan”, të Begzad Baliut Fjalët janë edhe më të qëndrueshme se gurët

“Në këtë vepër studiuesi Begzad Baliu ka trajtuar problemin e standardizimit të toponimisë së Kosovës, duke e parë atë si një dukuri historike. Autori i këtij libri është onomasticien. Ai sjell disa koncepte të tij mbi standardizimin e toponimisë në Ballkan si rrjedhojë e kërkimeve historike, gjuhësore e kulturore. Autori ka sjellë një sintezë, e cila në të ardhmen mund të përdoret si një material shumë i rëndësishëm për të nxjerrë përfundime që kanë të bëjnë me çështje gjuhësore, kulturore, etnolinguistike dhe madje politike.“ Nga Dr.Ledi Shamku-Shkreli Do të flas shkurt, pasi punimi që sot kam ëndjen dhe përgjegjës- Velikapolje a Velipojë?! Le të pyesim studiuesin Baliu)”. Kështu dhe homogjenizimi përfundimtar që u jepet – punë mjaft delikate inë të paraqes. Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan, meri- pra i emërtuar një nga një trojet e veta, e fill pas kësaj i emnuan , kjo e fundit, për të cilën Baliu nënvizon me të drejtë se “duke ton të ketë dëgjues me interes të freskët dhe ky interes duhet të i thirrën për emër. Dhe qysh nga ai moment lumi e fusha e mali e qenë toponimi i ndërtuar mbi një strukturë shumështresore gju- shkojë tek autori i tij, Begzad Baliu. Meriton përqendrim ky punim, gjithçka tjetër , u bënë të afërt për ta ; nuk ishin më pjesë e hësore dhe jogjuhësore, ai nuk përputhet domosdo me gjuhën pasi ai ngacmon njëherësh dy vlera njerëzore: dijen dhe vetëdijen. natyrës së huaj e anonime , por u bënë domen i hapësirës vet- letrare, as kombëtare”. Dhe në fakt, po të shihet sot me sy kritik e Dija kërkon vëmendje, kurse vetëdija lyp vetëdijesim, dhe pikër- anake. U bënë pra truall i kësaj bashkësie. Ja pra që emërvendet rivlerësues homogjenizim i toponimisë në Shqipëri, vërejmë se isht këtij vetëdijësimi, jetik sot për gjendjen tonë, dua t’i mëshoj për shekuj u shndërruan në rojtarë të kohës së shkuar, të kujtesës sanksionime ke qenë kanë disociuar sintagma të përngjitura prej në fjalën time. Male të banuara prej shekujsh dhe ndër shekuj të së ngjarjeve vendase, të sakrificës e të mundit të njerëzve që dorës së kohës e mandej i kanë rrafshuar ato si bie fjala Vadêjsi u përshkruara; vise (apo vêse – homazh Çabejt për këtë fjalë) v êse s’do ta shohin kurrë veten të cilësuar në librat e historisë, porse bë Vau i Dejës, duke rishfaqur nyjën, duke lakuar veç e veç gjym- pra, që sot, paçka se në heshtje tekanjoze, janë skena të mundi- ciceronet e tyre të sotëm vijojnë me qenë toponime. Të tjerësosh tyrët e sintagmës e duke asgjësuar hundoren. Pra duke fshirë në meve njerëzore, të atyre njerëzve që aty deshën të punonin, të ciceronët domethënë të tjetërsosh historinë. Me të drejtë Çabej çast kujtesën e shekujve, pasi Deja nuk është më Deja dhe nuk strehoheshin ase të mbijetonin. Shpesh thuhet se këta njerëz thoshte se toponimet janë pasuria më e çmuar që ka sot gjindja ruan më asnjë continuum me Danjën e kahmotçme . nuk na lanë ne pasardhësve dëshmi të shkruara që të ushqenin shqiptare. Ky studim i Begzadit u kushtohet, madje u përkushto- Patriotizmi i shëndetshëm që përshkon gjithë studimin e Begzad kujtesën dhe kulturën dhe qytetërimin e tyre. A thua dëshmi të het këtyre ciceronëve. Dhe mundohet të hedhë dritë si mbi tanës- Baliut, përveçse nga kriteret e qëndrueshme shkencore, siguro- tilla priten me u gjet veç të shkruara, veç në libër apo “në berk”? inë, ashtu edhe mbi grimasat e tyre. Me tanësi kam parasysh atë het në dorë të parë edhe nga bërthama filozofike e punës së tij. Etnia jonë, në orvatje për t’u orientuar në hapësirë, për të sund- sistem binar diakronik që pranëvë toponimin zyrtar dhe atë pop- Kjo bërthamë lidhet me konceptimin progresist që ai sjell për uar e përdorur truallin, u dha emra trojeve. Maja, pllaja, liqêj e ullor, që rreket të gjejë pikëpremjen mes mitit dhe shkencës, duke rëndësinë e qëmtimit dhe rindërtimit të toponimeve tona. Dhe kjo lumej, shêna, theqafje, forcé e mandej kështjella, zona ndesh- i lënë natyrisht edhe mitit edhe shkencës vendin e vet. Dhe ky rëndësi nuk i blatohet më vetëm qerthullit tonë të ngushtë ko- trashash e zona të kultivuara, morën ksisoj nga një cilësi, dhe punim e ofron bukur mirë këtë vlerë. Me fjalë të tjera, unë gjykoj mbëtar, por, duke cituar autorin “gjithë këtë pasuri gjuhësore, gjithë së bashku përftuan: nomen omen – thonin të lashtit. Me se autori i tij për këtë çështje i përmbahet metodës së lëvdueshme kulturore dhe historike ne do t’ia falim një ditë Europës së re, pasi fjalë të thjeshta, skatragjyshët tanë thanë dikur: “Ti ujë vrulltak që themeluesi i toponomastikës shqiptare, dom Nikoll Gazulli, e ajo është simotra etnokulturore e antikitetit evropian”. Kjo do të ke me u quejtë Lumbardha (apo Bistricë?!), mballomë e mbrapsht formuloi qartë duke thënë se “dieja mbi emna vendesh e mbi fise thotë të punosh njëmend për të ardhmen. Historia e gjuhëve dhe kjo e dyta. Punimi i Begzad Baliut na e ftillon mjaft mirë këtë të Shqipënisë sodë mbështetet ndë gojëdhanë (folklore) por me kulturave është historia e integrimit të tyre. ontogjenezë). E mandej ti tokë që si për habi shfaqesh kaq e Toponomastikës, mund të ket nji perforcim të mjaftueshëm”. shtrirë fill pas një mali e buzë një deti, kë me e quejtë Fushëgjanë Ndërsa me grimasa kam parasysh vëmendjen e veçantë që zënë * Qendra e studimeve albanologjike, Tiranë (siç e pat ndi ndër malsorë të zbritun Gazulli ynë) (apo quhet në këtë studim fjalëformimi i toponimeve, prapashtesat e tyre si DOSSIER 10/ E Diel, nacional 19 shtator 2010 Si i analizonte CIA zhvillimet në Shqipëri, në rast të një grushti shteti të suksesshëm Si lindi CIA, plaforma e saj antikomuniste

“...Truman bisedon me këshilltarin e tij, Risemman dhe diskuton, gjatë, krijimin beftë të CIA-s.18 janar. Urdhri ekzekutiv u shndërrua në një letër instruksioni për Sekretarin e Luftës dhe atë të Marinës. Letra, teknikisht, nuk themelonte CIA-n, por autorizonte 3 sekretarët: Të Luftës, Shtetit dhe Marinës, të formonin një Grup Qendror Spiunazhi, nën mbikëqyrjen e një drejtori të Spiunazhit Qendror dhe të ndihmonte autoritetin e Spiunazhit Kombëtar ( NIA) ( Po aty) Kishte lindur CIA, kjo kështjellë e luftës kundër perandorisë së djallit të kuq, komunizmit, të drejtuar nga Moska, por që kishte kërrusur edhe Tiranën.”

Nga Robert Papa

Shtypi amerikan nuk e harron Sh- propagandën e zezë kundër komunistëve ( Ng- qipërinë rica. R.Papa. fq 48) Truman ishte aktiv. Një mbrëmje i telefonoi sek- “Në fund të fundit, Shqipëria mbetet një vend retarit të Departamentit të Bujqësisë, për të dër- primitiv, i distancuar nga Rusia nga toka dhe guar më shumë grurë në Itali. CIA e dërgoi gru- deti. Por, për shkak se jugosllavët dhe grekët rin në Itali dhe e shpërndau me makina që kishin duket të paaftë për të arritur një marrëveshje, stampat e partisë kristian demokrate. Kristian qeveria e dobët kukull e këtij vendi me shumë demokratët fituan 307 vende nga 574. Sekretari i mundësi do të vazhdojë të qëndrojë në fuqi. Nga Shtetit, kërkon një plan kundër komunistëve në informacione konfidenciale, atje po ndodh një Europë. Truman urdhëroi CIA-n të ishte aktive maskaradë e vjetër ballkanase. Misione sekrete në:“propagandë, luftë ekonomike, sabotazhe, të çdo fuqie thuhet se vijnë vërdallë nëpër fsha- masa evakuimi, mbështetje të rezistencës, guer- tra, secili i angazhuar me intriga të veçanta. Ndër iljeve dhe mbështetjen e elementeve anti-komu- këto misione sekrete thuhet se gjenden mes të nistë.“ ( Po aty) tjerash dhe operativë të CIA-s. Kjo ndodhte dhe në të shkuarën në Ballkan, ku mbreti rrëzonte Si e analizonte CIA gjendjen në vitin 1952 dhe diktatorin dhe regjenti pasonte tiranin, megjith- zhvillimet e mundshme në Shqipëri, në rast të atë sot piketat janë aq të larta sa një gabim do të një grushti shteti të suksesshëm ! ishte i pakorrigjueshëm. Për sa i përket ndihmës së dy vendeve fqinje, mua më duket se Shtetet e “1. Në Shqipëri ka pakënaqësi në masë të gjerë Bashkuara të Amerikës duhet të këmbëngulin ndaj regjimit aktual. Edhe brenda vetë qeverisë ende në një marrëveshje greko-jugosllave, që dhe Partisë Komuniste Shqiptare ekziston një do ta shndërronte secilin nga vendet më të forta Në vitin 1949, CIC e kaloi kontrollin e Gehlen te Në dhjetor të vitit 1944, Drejtori i FBI-së, i për- humbje besimi në terma afatgjatë të regjimit,si për ti rezistuar Moskës. Që të dyja këto shtete CIA. Agjentët e tij, rekrutuan dhe trajnuan jetshmi kontradiktor, Hoover, kishte propozuar, dhe një ndjenjë në rritje e pasigurisë personale. kanë popuj krenarë dhe të ndjeshëm për një sërë agjentë nga Europa Lindore dhe i dërguan në pa droje, një Sistem Spiunazhi Ndërkombëtar, 2. Aktiviteti i rezistencës në Shqipëri është sh- arsyesh ndaj një ndërhyrjeje amerikane. Por të operacione klandestine. Në vitet 50-të, CIA u nën drejtimin e hekurt të FBI-së. Pas vendimit të tuar gjatë vitit të kaluar,pjesërisht si rezultat i lejosh përplasjet e së shkuarës të qëndrojnë në përpoq për një grusht shteti në Shqipëri dhe Trumanit, për tí hapur rrugë krijimit të CIA-s, aktivitetit në rritje nga elementët e emigruar,disa mes të rrugës si pengesë për të arritur edhe një Gehlen rekrutoi emigrantë shqiptarë në Egjipt, Hoover, kërkoi që në Amerikën Latine të ngarko- prej të cilëve të mbështetur nga qeveritë perën- marrëveshje sado të vogël, është një marrëzi e Greqi dhe Itali, duke i stërvitur në Qipro dhe hej vetëm FBI-ja dhe jo CIA e ardhme. Truman dimore. Zërat dhe raportet për plane përmbysje- pakonceptueshme që i hap rrugë katastrofës, Maltë, por afro 500 agjentë të tij u kapën dhe u nuk ishte dakort. ( Po aty) je të regjimit të Hoxhës kanë qarkulluar gjerë- kur kjo e fundit nuk është e nevojshme. (Athinë, vranë. Me operacionin “ Sunrise“, afro 5000 Sekretari, Byrnes, ishte veprues, jo vetëm me sisht. Pjesa më e madhe e shërbimeve të in- 17 tetor 1950, Washington Post, ribotuar te anti- komunistë nga Europa Lindore dhe Rusia, Moskën, por dhe me Tiranën. Ai, pati një rol, jo teligjencës europiane, përfshirë ato të BRSS dhe Ballkan)Gjatë Luftës së II Botërore, Gjeneral u trajnuan për misione operacionale në kampin të vogël ,në krijimin e CIA-s. Në janar të vitit Shqipërisë, janë të ndërgjegjshëm për lidhjet e Majori Reinhard Gehlen, ishte pjesë e Shtabit të e Oberammergau në vitin 1946, nën komandën e 1946, kthehet nga një vizitë në Moskë dhe pra- emigrantëve me qeveritë përëndimore dhe me përgjithshëm, dhe drejtoi Njësinë Lindore të gjeneralit Sikes dhe gjeneralit SS Burckhardt. non urdhrin e presidentit për krijimin e CIA-s. shumë mundësi besojnë që është në zhvillim e Ushtrive të Huaja. Gehlen filloi të mendojë të Amerikanët tmerrohen nga torturat e sigurimit 6 Janar. Byrnes, takon nënsekretarin e Luftës, sipër ndonjë lloj plani për përmbysjen e regjimit dorëzohej te amerikanët nga vjeshta e vitit 1944. shqiptar, ndaj“sabotatorëve“ të Maliqit. Vezë të Royall, në apartamentin e tij në Hotel Shore- të Hoxhës. Nga fillimi i marsit 1945, një grupim i oficerëve të ziera, shkulje të thonjve, thyerje kockash. Të ham. 17. Çdo regjim i ri në Shqipëri, pavarësisht nga tij, hodhën në mikrofilma zotërimet e tyre në gjitha këto tortura, mizore, diplomati amerikan 12 janar.Truman bisedon me këshilltarin e tij, lidershipi i tij, orientimi apo mbështetja nga Bashkimin Sovjetik. I paketuan filmat në vazo të në Tiranë , Henderson, ia raporton Uashingto- Risemman dhe diskuton, gjatë, krijimin beftë jashtë,do të përballej me probleme të brendshme çelikta dhe i varrosën në Alpet austriake. Uash- nit. Sipas raportimeve të Hendersonit, që i kam të CIA-s.18 janar. Urdhri ekzekutiv u shndër- të konsiderueshme,por jo edhe të pazgjidhshme. ingtoni nuk i kishte djegur urat me Berlinin. (Në gjetur në vitin 1997 në arkivat e departamentit, rua në një letër instruksioni për Sekretarin e Nëse lidershipi i ri do të ishte i fortë dhe vitin 1991, Departamenti Amerikan i Drejtësisë, regjimi komunist, kërkon të ndyjë emrin e Mis- Luftës dhe atë të Marinës. Letra, teknikisht, kompetent,njerëzit në përgjithësi do ta përkrah- deklasifikoi dokumente sekrete që tregonin se ionit Amerikan në Tiranë, sikur, gjoja, kishte or- nuk themelonte CIA-n, por autorizonte 3 sek- nin atë. Regjimi i ri do të kërkonte jo vetëm 300 kompani amerikane, vazhduan biznesin në ganizuar dështimin e tharjes së kënetës së Mal- retarët: Të Luftës, Shtetit dhe Marinës, të for- mbështetje politike dhe ushtarake,por gjithash- Gjermani edhe gjatë Luftës së II Botërore. iqit. Ai njofton se : monin një Grup Qendror Spiunazhi, nën tu edhe mbështetje të vazhdueshme ekonomike Më 22 maj, 1945, Gehlen dhe oficerët e tij mad- “ Hoxha don të justifikojë dështimin e tharjes së mbikëqyrjen e një drejtori të Spiunazhit Qen- nga Perëndimi,me shumë mundësi nga Shtetet e horë, iu dorëzuan CIC (Korpusi Anmerikan i kënetës.“( Ngrica. R.Papa, fq 123) dror dhe të ndihmonte autoritetin e Spiunazhit Bashkuara. Nëse fuqitë kryesore perëndimore, Kundërzbulimit). ( Federation of American Sci- Hoxha tregohet inatçor, por mbase realist. Me Kombëtar ( NIA) ( Po aty) dhe veçanërisht Shtetet e Bashkuara, do të entists, 26 nëntor, 1997) çdo kusht, synohet që Fultz të mos lejohet të Kishte lindur CIA, kjo kështjellë e luftës kundër shpallnin dhe përmbushnin synimin për t’i sig- U formua Gehlen Organization, në fakt ishte largohej nga Shqipëria, sepse shpallet i perandorisë së djallit të kuq, komunizmit, të drej- uruar mbështetje politike dhe ekonomike regjimit paraardhësi i Shërbimit Sekret të RFGJ-sh, padëshirueshëm. Ndërkohë, ambasadori ameri- tuar nga Moska, por që kishte kërrusur edhe të ri, mbështetja popullore në Shqipëri do të ish- BNDF- e njohur, formalisht, në vitin 1956, dhe e kan në Moskë, i famshmi, Kenan, njofton De- Tiranën. te e pritshme gati me siguri. drejtuar nga Gehlen, deri sa doli në pension, në partamentin Amerikan të Shtetit se “ Bashkimi Truman, njihet si themeluesi i CIA-s dhe Këshillit 18. Pak kohë pas instalimit të regjimit të grushtit vitin 1968. Gehlen Organization , filloi në vitin Sovjetik, po luan prapa skenave në Shqipëri.“ Kombëtar të Sigurisë. Aksioni i parë klandestin të shtetit, orientimi i tij i saktë politik do të varej 1945, me 350 agjentë, që ishin liruar nga kampet (Po aty) i CIA-s, urdhëruar nga presidenti, ishte Italia. nga personalitetet që do ta kontrollonin atë dhe e internimit dhe u vendosen në Malet Spessart Fultz ishte agjent i OSS. Truman, nuk kishte Trumani i trembej një fitoreje të komunistëve në nga marrëdhënia e tyre me Perëndimin. Siç u në Gjermaninë Qendrore. besim te spiunazhi, ndaj vendosi ta shkrinte OSS, prill 1948. CIA dhe NSC , përpiluan, kujdesshëm, përmend edhe më sipër, Jugosllavia, Greqia dhe Kur stafi shkoi 3500 vetë, Gehleni e spostoi me urdhrin ekzekutiv 9621. Degën e Kërkimeve një plan aktiv propagande kundër komunistëve, Italia do të përpiqeshin të gjitha të fitonin ndon- qendrën afër Pullach, në jug të Munihut, me dhe Analizave e kalon te Departamenti i Shtetit, pasi presidenti firmos një luftë psikologjike. CIA, jë lloj pozicioni të veçantë ose dominance. Grekët emrin e pafajshëm, “ South German Industrial ndërsa Spiunazhin Klandestin, e çon te Depar- mes ligjeve të kongresit, u ngarkua për aksion me shumë mundësi, do të donin një status spe- Development Organization.“ Nga fillimi i viteve tamenti i Luftës. Presidenti Truman, i shkruan dhe mori 10 milione dollarë për fushatën elekto- cial për Epirin e Veriut. Italianët ndoshta do të 50-të, organizata kishte 4000 specialistë spiuni- sekretarit Byrnes: “Ju jeni përgjegjës për ng- rale në Itali. Disa milionë dollarë, iu dhanë, në kërkonin rivendosjen e disa prej koncesioneve mi ne Gjermani ( shumica ish- nazistë dhe SS) i ritjen e një grupi ndërdepartamentesh, për të mënyrë sekrete, kryeministrit de Gaspari, për të të tyre ekonomike të paraluftës dhe gjithashtu, dhe 4,000 spiunë në kampin socialist të bllokut krijuar një program të huaj“( R.Papa .Ngrica, fq financuar kristian demokratët. Disa milionë dol- një rivendosje graduale të pjesshme të influ- sovjetik. 124) larë shkuan për fushatën e medias, që të hapnin encës së tyre politike të paraluftës. Jugosllavët 11/ E Diel, 19 shtator 2010 DOSSIER nacional do të mundoheshin të infiltronin, dhe mundë- Sipas, këtyre dy ish-zyrtarëve të CIA-s, Agjen- operacionet politike të CIA. Këto fushata, për- CIA ka vepruar, së tepërmi, dhe justi- sisht ta dominonin regjimin. Regjimi i ri, si të cia ka mbi 5000 oficerë të specializuar në drejtimin gatisin opinionin publik, duke krijuar frikë, fikueshëm, në Itali. Në vitet 50-të, ka shpenzuar gjithë regjimet e mëparshëm të Shqipërisë, do të e operacioneve klandestine. Nga 5435 punon- paqartësi, dhunë, ndarje dhe dobësim. Gazetat, 30-50 milionë dollarë në vit, por edhe më shumë kishte nevojën e mbështetjes dhe mbrojtjes ak- jës të Departamentit të Shtetit nëpër botë, 25% radio, televizioni, pikturat në mure, posterat, , të financonte programet e saj klandestine në tive të një fuqie më të madhe. Sjellja e saktë e tre e tyre janë agjentë të CIA-s. fletët fluturuese, dokumentet e flasifikuara, të Itali, për të mos lejuar komunistët të vinin në fqinjëve të Shqipërisë do të ndikohej nga gjerë- “Personelit të CIA-s , nëpër botë, gjithmonë, iu gjitha- CIA përdor shumë teknika të ndryshme.“ pushtet. Sipas një interviste të Viktor Markettit, sia e zotimeve të Shteteve të Bashkuara kun- jepet grada e Zyrtarit të Shërbimit të Huaj në ( Po aty. Fq 71) Ndihmës i Drejtorit të CIA-s, botuar në Panora- drejt regjimit të ri.“ (Drejtoria e Përgjithshme e rezervë (FSR) ose staf oficer (FSS).(Po aty, f.31) Në dhjetor, të vitit 1975, vritet në rrugët me kthi- ma më 2 maj, 1974, lufta kishte qenë , as e thjesh- Arkivave, Arkivi Shqiptar, nr. 1-2, Viti VII, 2009, Ja si e përshkruajnë , me detaje dhe pa sekrete, na të Athinës, diplomati enigmatik amerikan, të ,por as e lehtë. Tiranë) dy ish- zyrtarët, e “ penduar“ të CIA-s , se si Richard Welch, i cili ishte ndihmësi special i Sipas Markettit, “ Politika e CIA-s, gjithmonë, Thuajse, 500 prej atyre që desantuan , u vranë vepronte, fshehtas dhe me ngulmim pasionant, ambasadorit të SHBA-së në Greqi. Organizata ka qenë financimi e të gjitha partive kundërsh- nga forcat shqiptare të ndjekjes, apo u push- Agjencia, sa e famshme, aq dhe e frikshme: 17 dhjetori e vrau, pasi kishte marrë vesh, se tare të komunizmit dhe së pari,partinë Kristian katuan pas gjyqeve. Nga forcat e Sigurimit, u “Figura çelës, së paku në sensin operues ne ishte zyrtar i CIA-s. Ai ishte sekretar i Parë i Demokrate“ ( f 169) vranë rreth 1700 vetë. Grupi i fundit zbarkoi në infrastrukturat e CIA-s; janë të njohura si Shefi Ambasadës, por në fakt, sipas Agge dhe Wolf, Pyetjes së gazetarit, se si do të reagojë CIA, Shqiperi në 1 majin e 1953. Në krye ishte, “ i Stacionit (COS). Zakonisht, e vendosur bren- ishte shefi i Stacionit të CIA-s në Athinë. sikur Italia të shkojë majtas. Marketti i përgjigjej: Robin Hudi“ shqiptar, Hamit Matjani, pa dy- da godinave të Ambasadave të SHBA, duke kr- “CIA, gjithmonë, ka një plan të gjendjes së jas- shim me heroiku nga desantët.. Edhe Matjani ra ijuar dhe shpërndarë një infrastrukturë në ven- I famshëm, mbetet rasti i Marchettit htëzakonshme“ në gracken e radio-lojës së Sigurimit, e realizuar din e caktuar. Ndikimi i CIA me partitë politike, Pyetje:Një grusht shteti të ngjashëm, se ai që pas tradhëtisë së ish-desantëve të kapur më parë shoqatat civile, grupet e studentëve, shtypin, Marchetti botoi një artikull më 3 prill 1972, “ The solli në fuqi kolonelët në Greqi me ndihmën e Zenel Shehu e Xhaferr Mema. ushtrinë dhe agjencitë e tjera qeveritare, mund CIA: The President´s Loyal Tool.“. Ndodhi me CIA-s, a është kjo e mundshme edhe në Itali? Ka dokumente nga arkivat, ku Qazim Mulleti i të përshkruhen si puna kryesore e shefit të sta- detaje, shpjegonin se agjencia kishte drejtuar Përgjigje: Natyrisht! drejtohet Hamit Matjanit të mos pranoni të dili- cionit në Qendër... në shumë vende personeli i aksione klandestine dhe se grupet e sindikat- Pyetje: Shumë , në SHBA, besojnë se veprimet nin në male se kjo ishte “ vetvrasje“. CIA gjendet ne seksioni “ politik“ të Ambasa- ave dhe të rinjve ishin mbushur me të infiltruar e CIA-s janë për të përhapur demokracinë. Ish-drejtori enigmatik i CIA-s, William Colby, do dës. Në Gjermani, veprimtaria e CIA,-s, bashko- të CIA-s. Marchetti po kërkonte një botues. Përgjigje: Me këtë motivim, ne shkuam të sh- shkruante se : het midis bazave ushtarake dhe zyrave diplo- Drejtori i CIA-s, William Colby i kërkoi Gjykatës tojmë pushtetin e qevrisë së korruptuar në Viet- “operacioni dështoi, sepse autoritetet shqiptare matike. Në disa vende, ku situata politike ka Federale të detyronte Marchettin të dorëzonte namin e Jugut dhe Korenë e Jugut. Po, ne kemi kishin infiltruar në organizatat kaotike të emi- mundësi shpërthyese, një zyrtar i CIA, mund të dorëshkrimet për një censurë nga agjencia. Sh- synuar të eksportojmë demokracinë, por kemi grantëve dhe lokalizonin vendndodhjen e shu- instalohet si Ambasador.“ ( Po aty, fq 46-7) tëpia e Bardhë e dërgoi në gjyq Marchettin, eksportuar fashizmin, në vend të saj. Demokra- micës se grupeve, pothuajse, që në kohën kur CIA, me çdo kusht, donte të fitonte Luftën e duke kërkuar t´i censuronte të drejtat e tij nga cia, është si një besim fetar. Ajo nuk mund të ata zbarkonin nga deti ose hidheshin, me Ftohtë, qoftë edhe me veprime klandestine, apo Amandementi i Parë i Kushtetutës. Prokurorët, imponohet. Ajo mund të shpërndahet te ata që parashutë”. edhe vrasje. Qëllimi, justifikon mjetin, ishte thelbi cituan Aktin e Sigurisë Kombëtare 1974, akt që duan ta praktikojnë. Një ditë, unë i kuptova këto Tradhtia e Filbit nuk ishte e vetmja . Kishte i çdo lëvizje, e sakaq, ka përdorur njerëz nga të mbron burimet e spiunimit nga mos publikimi i gjera, ndaj vendosa të largohesha nga shërbimi rrjedhje informacioni edhe nga mjediset Ko- gjitha kategoritë. pa autorizuar. Sekret.‘( Po aty fq 172-3) miteteve të emigracionit shqiptar në Rome. Desh- “ Në Azore, ashtu si në Portugali, në Kishën Gjyqtari Albert Bryan thirri më 18 prill Marchet- Është e njohur, praktika e CIA-s, për të blerë timin, mbase e pershpejtoi edhe vdekja e me Katolike, partitë politike, madje edhe në Forcat tin dhe gjyqi nisi me 15 maj. . Karamessines ish- gazetarët dhe gazetat me famë, për të fabrikuar tradhëti në 3 tetorin e 1949 e kreut të “qeverisë e Armatosura, CIA dhe satelitët e saj, punojnë te dëshmitari kryesor i agjencisë, duke thënë se lajme false. Prej kohësh, Rojter, ka qenë nën shqiptare në mergim”, Mid’hat Frasheri. Rreth të krijojnë mjaft kaos për të justifikuar një për- dorëshkrimet e Marchettit do të kompremento- ndikimin e CIA-s. Lajmet false botohen ne një vdekjes mister ekziston edhe nje variant i vrasjes pjekje nga të ashtuquajturit, të moderuar, për të nin operacionet e kundërzbulimit. Si shembull , gazetë dhe pastaj iu jepen gazetave të tjera, duke (shkaktimit te infarktit nëpermjet ilaceve apo marrë qeverinë revolucionare... Nga 50 punon- ai solli emrin e agjentit të CIA-s, i cili ishte in- pasur si burim, gazetën e parë, ose kryesisht, gazit nga agjentët e KGB-së). Nga të arratisur jës civilë në Misionin Amerikan në Portugali, strumental në kapjen dhe ekzekutimin e Che Rojterin, dhe kësisoj, bëhet fakt, diçka e rremë. në New York, mësova se kafen e fundit, Frashëri rreth 10 janë të CIA. Jo më pak se 10 të tjerë, Guevarës në Bolivi, megjithatë, Karamessines , A nuk nisi më 1997, gjithçka në Vlorë, sipas një e ka pirë me Abaz Ermennjin. Ai u gjend i vde- punonjës në Lisbonë dhe qytete të tjera... Pa nuk foli për dy njësitë sekrete MHCHAOS dhe lajmi nga Rojter, se SHIKU do hynte natën me kur nga një atak zemre, kur Kim Filbi udhëtonte dyshim, zyrtarët e CIa-s në Ambasadat e tjera të “Plumbers.” Bryan , pranoi se censura ishte një dhunë të studentët? A nuk u hap lajmi i rremë se për në New York me anijen “Coronia”. SHBA, si në Paris, Madrid dhe Londër, kanë pjesë e kontratës me agjencinë. Marchetti u Ambasada e SHBA-së në Tiranë , do hapte dy- Në kampin e emigrantëve politikë në Itali, ameri- personel të caktuar për operacionin portugez.“ detyrua tí dorëzonte gjithë dorëshkrimet për ert dhe ambasadorja simpatike, aq kundërshtare, kanët i kërkuan Qazim Mulletit, tù fliste disa sh- ( Po aty, f 66-7) censurë te CIA. Marchetti apeloi. Ai tregoi se haptas, ndaj Berishës së ngurtë, zonjusha ele- qiptarëve që do hidheshin si desantë kundër Ish –zyrtarët e CIA-s, përshkruajnë se si ve- CIA kishte hequr 339 pjesë të librit të tij, duke gante Lino doli në TV për ta përgënjeshtruar? Hoxhës. Pas takimit, Mulleti është mbajtur 3 muaj pron CIA, se si hyn te sindikatat e deri te falsi- pranuar që keto të ishin, 168 pjesë të hequra. në burgun e kampit. Pse?! Ish-prefekti i Tiranës, fikimi i lajmeve dhe blerja e gazetarëve: “ Fush- Në apel, CIA fitoi dhe me votat 6-3, Gjykata Su- familja e të cilit, deri në vitin 1949, ishte mbajtur atat e Propagandës janë qendrore për të gjitha preme refuzoi ta pranonte çështjen. Vijon në numrin e ardhshëm në Tiranë, falë lidhjeve me Myslym Pezën, pasi i kishte pyetur nga ishin, dhe kur kishte mësuar se ishin të gjithë katundarë, shumica injorantë, u ka thënë: “Shkoni e dorëzohuni dhe shkoni te familjet tuaja. Po të dojë Anglia dhe Amerika ta heqë Hoxhën dërgon forcat e veta e jo ca katunarë si ju.“ ( Intervistë me nipin e Mulleti, Tanush Mul- leti, Fokus nga Robert Papa) Kur familja e Qazim Mulletit, u internua në kam- pet e Lushnjës, Mulleti ka dërguar njerëz për të marrë djalin dhe gruan, por e shoqja nuk linte dot të jemën, sidoqoftë, Mulleti, gjithmonë u ka dërguar ndihma. Si ishte e mundur? Vallë, a i dimë të gjitha lidhjet e Hoxhës me Romën?! Enig- mat mbesin të thekshme, të mjegullta, të largëta dhe të ftohta. Varri i Mulletit është në Vatikan. A duhen kthyer eshtrat e tij në Atdhe?! Djaloshi që luftoi me armë ndaj serbëve, por edhe që mbajti rendin në Tiranë, duke mos dorwzuar as- një hebre, e duke shpëtuar shumë komunistë, që i detyronte të dilnin në mal, pasi merrnin një letër nga ai, i niste te vëllai i Myslym Pezës, mik i hershëm i Mulletit. Me letrën e tij, shpëtuan nga Ramiz Alia deri te Abdyl Këllezi. CIA punonte, dhe punon e veshur gjoja si zyr- tar politik, në zyrat e USIA apo edhe Qendrat e Kulturës Amerikane.me petkun diplomatik. Za- konisht, 25% në çdo ambasadë janë punonjës të CIA-s. “Sot e gjithë Bota e di, si asnjëherë më parë,si Qeveria dhe Korporatat e SHBA-së , kanë ndë- rhyrë në mënyrë sekrete, pas vendimit për të korruptuar politikanët dhe të promovojë repre- sion politik.“ ( Punët e Ndyra të CIA në Europën Perëndimore. Agges and Wolf, f 17) CMYK

12/ E Diel, nacional NOBELISTË 19 shtator 2010 Winston Churchill, britaniku më i famshëm i të gjitha kohrave Winston Churchill (Çmimi Nobel në Letërsi, më 1953)

“Dy nga veprat e tij më të famshëm, të botuara pas qeverisjes së tij si kryeministër, që i dha famë ndërkombëtare, ishin libri i kujtimeve gjashtë-vëllimësh „Lufta e Dytë Botërore“ dhe „Historik i popullit anglishtfolës“, një libër historik katër-vëllimësh që mbulon periudhën nga dyndjet e Cezarit në Britani (55 p.e.s) deri në fillim të Luftës së Parë Botërore(1914).“

Sir Winston Leonard Spencer Churchill (30 nën- përjetshëm pikture. Ai ishte i njohur për tablotë tor 1874-24 Januar 1965) ishte një politikan brit- e tij impressioniste e peisazhet, shumë nga të anik dhe burrë shteti i njohur për rolin e tij në cilat janë pikturuar, gjatë pushimeve në jug të Britaninë e Madhe gjatë Luftës së Dytë Francës, Egjiptit apo Marokut. Ai vazhdoi hobin Botërore. Ai konsiderohet gjerësisht si një nga e tij gjatë gjithë jetës dhe pikturoi qindra piktu- udhëheqësit e mëdhenj në kohë ra, shumë prej të cilave janë të demostruara në luftrash. Shërbeu si kryeministër dy herë (1940- studion e Chartëell si dhe në koleksionet pri- 1945 dhe 1951-1955) . Përveçëse një burrë shteti vate. Shumica e pikturave të tij janë me bojra dhe orator, Churchill ishte edhe një oficer në vaji dhe karakterizohen nga peisazhet, por gjith- ushtrinë britanike, historian, shkrimtar, dhe ashtu ka piktuaruar një numër skenash të artist. Deri më sot, ai është i vetmi kryeministër brendshëme dhe portrete. britanik që ka marrë Çmimin Nobel në Letërsi Për shkak të kufizimeve të qarta kohore, dhe personi i parë që do të njihet si një qytetar Churchill u përpoq të pikturonte vetëm një pik- nderi në Shteteve të Bashkuara. turë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai e përfun- Gjatë karrierës së tij të ushtrisë, Churchill ishte doi pikturën nga kulla e Taylor Villa në Mar- dëshmitar i veprimeve ushtarake në Indi, Sudan rakesh. etj. Ai u bë i famshëm si një korrespondent lufte Pavarësisht nga fama e tij gjatë gjithë jetës dhe dhe përmes librave bashkëkohorë përshkroi origjinën nga klasa e lartë Churchill gjithnjë luf- betejat. Gjithashtu shërbeu për pak kohë në ush- toi për të mbajtur të ardhurat e tij në një nivel që trinë britanike në Frontin Perëndimor në Luftën t’i përshtateshin nivelit të jetesës të tepruar. e Parë Botërore, në krye të Batalionit të 6-të, në Deputetët para vitit 1946 kanë marrë vetëm një forcat mbretërore Fusiliers.Në qëndër të skenës rrogë nominale (dhe në fakt nuk kanë marrë as- politike, për pesëdhjetë vjet me radhë, ai mbajti pranë Brighton, dhe në fund nga 17 prill 1888 Fëmija i tyre i parë, Diana, ka lindur në Londër gjë, deri në Aktin e Parlamentit 1911), shumë shumë qëndrime politike dhe poste shkolla Haroë, ku filloi karrierën e tij në 11 korrik 1909. Pas shtatzënisë, Clementine prej antarve të parlamentit kishin profesione të qeverisëse. Para Luftës së Parë Botërore, ai shër- ushtarake. Brenda pak javëve pas regjistrimit në u zhvendos në Sussex për të rimarrë veten, ndër- dyta nëpërmjet të cilave nxirrnin paratë për të beu si Kryetar i Bordit të Tregtisë, Sekretari i shkollë, ai u bashkua me Korpusin e pushkëve sa Diana qëndroi në Londër me dadon e saj. jetuar.Të ardhurat e Kryeministrit Churchill vin- Brendshëm dhe Komandant i forcave detare, si të shkollës. Ai mori vlerësime të larta në anglisht Më 28 maj 1911, fëmija i tyre i dytë, Randolph, in pothuajse krejtësisht nga librat dhe nga ar- pjesë e qeverisë Liberale Asquith. Gjatë luftës, dhe në Histori dhe ishte kampion i shkollës lindi në 33 Eccleston Square. Fëmija i tyre i tretë, tikujt e gazetave dhe revistave. Më i famshmëmi ai vazhdoi të shërbente si komandant i forcave skermë.Vizitohej rrallë nga nëna e tij (Zonja Ran- Sarah, lindi më 7 tetor 1914 në Admiraly nga artikujt e gazetave është ai që u shfaq tek detare deri në betejën e katastrofike Gallipoli, e dolph Churchill) dhe shkruante letra asaj duke i House. Lindja u shoqërua me ankth për Clem- “Evening Standard“ duke paralajmëruar rritjen cila shkaktoj largimin e tij nga qeveria. Ai u kthye kërkuar ose të vinte në shkollë ose ta lejonte atë entine. Ëinston ishte dërguar në Antëerp nga e pushtetit të Hitlerit dhe rreziku i policëve SS. si Ministër i Municioneve, Sekretari i Shtetit për që të shkonte në shtëpi. Marrëdhënia e tij me Qeveria për të “shtypur rezistencë e qytetit be- Churchill ishte gjithashtu një shkrimtar pjel- Luftën, dhe sekretari i shtetit për Ajrin. Në vitet babain ishte e largët. Njëherë u shpreh se ata leaguered” pas lajmit se këto të fundit donin të lor. Shkroi një novelë, dy biografi, tri vëllime ndërmjet luftrave, ai shërbeu si Kryetar i The- mezi flisnin me njëri-tjetrin. Për shkak të mung- dorëzimin e qytetit. Clementine lindi fëmijën e me kujtime, dhe historitë e shumta që bëjnë sarit në qeverinë konservatore.Pas shpërthimit esës së kontaktit të prindërve, ai u afrua shumë saj të katërt, Marigold Frances Churchill, më 15 pjesë në artikujt e gazetave. Ai u nderua me të Luftës së Dytë Botërore, Churchill u emërua me kujdestaren e tij, Anne Elizabeth Everest, të nëntor 1918, katër ditë pas përfundimit zyrtar të Çmimin Nobel në Letërsi në 1953 “për përshk- përsëri Komandant i forcave detare. Pas cilin e thërriste “Gua e vjetër”. Babai i tij vdiq më Luftës së Parë Botërore. Në ditët e para të gush- rimet historike dhe biografike si dhe për ora- dorëheqjes së Neville Chamberlain më 10 maj 24 janar 1895, vetëm 45 vjeç, duke e lënë Churchill tit 1921, fëmijët e Churchillit iu besuan në një tori të shkëlqyer në mbrojtjen e vlerave të larta 1940, ai u bë kryeministri i Mbretërisë së Bash- me bindjen se edhe ai do të vdiste i ri. Kështu kujdestareja frënge në Kent të quajtur Mlle të njeriut”. Dy nga veprat e tij më të famshëm, kuar dhe e udhëhoqi Britaninë drejt duhet të lërë shenjën e tij në botë shumë shpejt. Rose. Clementine, ndërkohë, udhëtoi për në të botuara pas qeverisjes së tij si kryeministër, fitores. Churchill kishte rënë në sy për fjalimet e Eaton Hall për të luajtur tenis me Hugh Grosve- që i dha famë ndërkombëtare, ishin libri i kujti- tij, të cilat u kthen në frymëzim të madh për pop- Vështirësia në të folur nor, me Dukën e dytë të Ëestminsterit dhe famil- meve gjashtë-vëllimësh „Lufta e Dytë Botërore“ ullin britanik, si dhe për forcat aleate.Pasi Partia jen e tij. Ndërsa ishte nën kujdesin e Mlle Rose, dhe „Historik i popullit anglishtfolës“, një libër Konservatore humbi zgjedhjet e vitit 1945, ai u Autorë të ndryshëm në vitet 1920-1940 kanë për- Marigold kishte një të ftohtë, por u raportua se historik katër-vëllimësh që mbulon periudhën bë kreu i opozitës. Në 1951, ai përsëri u bë Kryem- mendur vështirsinë në të folur të Churchill dhe ishte shëruar. Sëmundja progresoi pa thuajse nga dyndjet e Cezarit në Britani (55 p.e.s) deri inistër, para se të dilte në pension në 1955. Pas ai e tha se kishte “një pengesë në të folur”, të asnjë shenjë, u shndërrua në septicemi. Pas në fillim të Luftës së Parë Botërore(1914). vdekjes së tij, Mbretëresha e nderoi me një fu- cilin ai vazhdimisht ka punuar për të kapërcyer. këshillave nga një pronare, Rose dërgoi njoftim neral të lartë Shtëror. Protezat e tij ishin projektuar posaçërisht për të për Clementine. Megjithatë sëmundje u kthye Nderimet ndihmuar të folurin. Pas shumë vitesh, ai më në fatale më 23 gusht 1921, dhe Marigold u varros Familja dhe fëmijëria fund deklaroi, “Nuk kam më pengesë në të folur”. në Varrezat e Gjelbëta në Kensal tri ditë më vonë. Përveç nderimit me funeralin e Shtetit, Churchill Qendra Churchill, megjithatë, kategorikisht mo- Më 15 shtator 1922 lindi fëmija i fundit I mori një gamë të gjerë çmimesh dhe dekoratash Lindur në familjen aristokratike Spencer, Win- hon pretendimin se Churchillit i merrej goja, duke Churchillit, Maria. Një muaj më pas, Churchills të tjera. Për shembull, ai ishte personi i parë që ston Leonard Spencer Churchill, ashtu si babai konfirmuar se ai e kishte të vështirë shqiptim bleu Chartëell, e cila do të jetë shtëpia e tij deri ishte bërë Qytetar Nderi e Shteteve të Bash- i tij, përdori mbiemrin Churchill në jetën publike. shkronjës “S” dhe fliste një “fëshfërimë” ashtu sa vdiq në 1965. kuara. Parardhësi i tij George Spencer kishte ndryshuar si edhe babai i tij. Në 1945, Churchill është përmendur nga mbiemrin në Spencer-Churchill në 1817, kur u Churchill si artist, historian, dhe shkrimtar Halvdan Koht si një nga shtatë kandidatët e bë Duka i Marlborough , për të nënvizuar pre- Martesa dhe fëmijët duhur për çmimin Nobel në Paqe, nominimi sh- jardhjen nga John Churchill, Duka i parë i Mar- Winston Churchill ishte një artist i kompletuar koi në Cordell Hull. lborough. Babai Winstonit, Zoti Randolph Churchill u takua me gruan e tij të ardhshme, dhe gjente një kënaqësi të madhe në pikturë, Churchill ka marrë çmimin Nobel në Letërsi në Churchill, djali i tretë i John Spencer-Churchill, Clementine Hozier, në 1904 në një ballo në Creëe veçanërisht pas dorëheqjes së tij si Komandant 1953 për veprat e tij të shumta të botuara, sido- Duka i shatatë Marlborough, ishte një politi- House, një shtëpi aristokratësh. Në 1908, ata u i forcave detare në 1915. Ai gjeti një strehë në mos për librin me gjashtë-vëllime mbi Luftën e kan, dhe nënën e tij, Zonja Jennie Jerome, ishte takuan përsëri në një darkë të organizuar nga art për të kapërcyer shenjat e depresionit, ose Dytë Botërore. e bija e një amerikani milioner Leonard Zonja Shën Helier. Churchill e gjeti veten ulur siç e quante “ Qeni i zi “, nga e cila vuajti gjatë Në një sondazh të BBC-2002 mbi “100 Britanikët Jerome. Lindi më 30 nëntor 1874, dy muaj para pranë Clementine, dhe së shpejti ata filluan një gjithë jetës. Ashtu siç ka thënë Ëilliam Rees- më të mëdhenj”, ai u shpall “Më i madhi nga të kohe, në Pallatin Blenheim në dhomën e gjumit. romancë të përjetshme. Ai i propozoi Clementine Mogg, “Në jetën e tij, ai vuajti nga ‘qeni i zi” i gjithë ata” bazuar në rreth një milion vota nga Churchill kishte një vëlla, John Spencer- gjatë një feste në Pallatin Blenheim më 10 gusht depresionit. Në peisazhet e tij dhe librat e tij shikuesit BBC. Churchill u vlerësua edhe si një Churchill .I pavarur dhe i pabindur nga natyra, 1908, në një tempull të vogël të Dianas. Më 12 nuk ka asnjë shenjë të depresioni “. Churchill u nga udhëheqësit më me ndikim në historinë nga Churchill nuk mësonte shumë, gjë për të cilën shtator 1908, ata u martuan në St. Margaret’s, bind dhe u mësua të pikturonte nga miku i tij “Time” . Churchill College, Cambridge u theme- dënohej. Ai ishte arsimuar në tre shkollat e pa- Ëestminster.Kisha ishte e mbushur plot. Në mars artist, Pali Maze, të cilin e takoi gjatë Luftës së lua në vitin 1958 në nder të tij. varura: Shkolla e Shën Gjergjit në Askot, Berk- 1909, çifti u shpërngul në një shtëpi në 33 Ec- Parë Botërore. Maze ishte një ndikim të madh shire, e ndjekur nga Shkolla Brunsëick në Hove, cleston Square. në pikturën e Churchill dhe u bë një shok i Përktheu: Egla Kokalari CMYK

13/ E Diel, REKLAMA 19 shtator 2010 nacional SHITET

Restoranti është në gjëndje Restorant KAMOMIL pune në këto momente, është funksional.

Adresa : Shkëmbi i Kavajës, Plazh, Durrës, në bregun e detit.

1. Restorant + guzhine = 470 m2 2. Verande = 200 m2 TOTAL = 700 m2, Çmimi 750 000 euro. a) Restoranti ka të drejtën të përdori 30 çadra plazhi në bregun e detit. b)Parkingun e ka të siguruar. c)Mbi restorant ndodhet hotel

KAMOMIL, katër kate, 24 dhoma, kapacitet 85 deri 100 shtreter. Gjate muajve te veres hoteli është i prenotuar nga shtetas nga Kosova.

Gjithashtu shitet :

Pishina dimërore, në katin e parë, me pamje nga rruga nacionale, e papërfunduar aktualisht, me mundesi për tu transformuar në disko, dyqane, ose supermarket.

Pishina ka avantazhin që mund të lidhet shumë lehtë me Cel: 067 30 78 201 restorantin, pasi ndodhen në të njejtin kat. Bledar Barmeta pishina dimerore = 250 m2 cmimi 250 000 euro. Shitet tokë tek Ju mirëpresim Gjiri i Lalsit Tek Gjiri i Lalsit, shitet një tokë me sipërfaqe 12.000(dymbëdhjetëmijë) m2. Toka kufizohet me rrugën e asfaltit, si dhe me pishat buzë detit. Ajo shtrihet në një një nga zonat më të bukura të perlës së Adriatikut, siç konsid- erohet sot Plazhi i ri i Gjirit të Lalsit. Plazhit më të preferuar, qysh prej dy vjetësh, të banorëve të kryeqytetit të Shqipërisë, Tiranë. Toka është me tapi, si dhe e miratuar nga KKRRT- SH-ja. Për më tepër informacion thirrni: 068 20 30 617 14/ E Diel, nacional INTERVISTË 19 shtator 2010 Poeti Jak Përpali rrëfen rrugën e tij krijuese dhe mbresat nga takimi me Kadarenë në 1985 Nuk kam dyshuar kurrë tek poezia

“Ka qenë konferenca e Pestë Kombëtare e Talenteve të Reja në Durrës, në tetor 1985, e cila vazhdoi dy ditë, në sallën e Teatrit “Aleksandër Moisiu”. Diskutimet, mesa di unë, ishin të planifikuara përpara dhe secili e merrte fjalen sipas një rregulli të paracaktuar. Por midis atyre qe e morën fjalën, veçoi Isamil Kadarenë. Pasi vlerësoi arritjet në letersi, mbaj mend se kritikoi ashpër redaksitë për burokracinë e tyre, për pengesat që nxirrnin përballë krijuesve, duke thënë se i ka zënë myku. Në sallë ra një heshtje e thellë. Nexhmije Hoxha dhe Foto Çami që i kishim përballë, kishin ulur kokat dhe ndiheshin jo mirë.Ne ishim të emocionuar dhe, pasi mbaroi Kadareja, filluan pëshpërima dhe krijuesit vështronin njëri - tjetrin si të trullosur. Pa vonuar, u ngritën dhe e kritikuan Kadarenë drejtperdrejt dhe tërthorazi për fjalën që mbajti .Si dolëm në pushim, ai po ecte i vetmuar dhe në heshtjen e tij e shoqëruam për një fotografi, ishim një grup krijuesish të rinj, në këtë mënyrë ne deshem t’i jepnim mbeshtetjen tonë.”

Nacional: Zoti Përpali, diçka për ëndrrën tuaj zënë myku. Në sallë ra një heshtje e thellë. Nex- poetike, si lindi së pari në pavetëdijen tuaj kr- hmije Hoxha dhe Foto Çami që i kishim përballë, ijuese?... kishin ulur kokat dhe ndiheshin jo mirë.Ne ishim të emocionuar dhe, pasi mbaroi Kadareja, fillu- J.Përpali: Nuk ka një çast “big beng” kur tek an pëshpërima dhe krijuesit vështronin njëri - krijuesi vjen orakulli dhe i thotë se ti ke lindur tjetrin si të trullosur. Pa vonuar, u ngritën dhe e për t’u bërë poet. Është një sistem ndjesishë, kritikuan Kadarenë drejtperdrejt dhe tërthorazi përjetimesh dhe vlerash që më shumë se thu- për fjalën që mbajti .Si dolëm në pushim, ai po hen e pranohen, nënkuptohen. Ti shkrihesh ecte i vetmuar dhe në heshtjen e tij e shoqëruam dhe identifikohesh me to dhe kështu lind magjia për një fotografi, ishim një grup krijuesish të e të shkruarit. Fillimisht kanë qenë këngët e rinj, në këtë mënyrë ne deshem t’i jepnim mb- Eposit të Kreshnikeve të treguara nga pleqtë eshtetjen tonë. Si mbaroi kjo konferencë dhe u dhe të kënduara nga lahutarët e vendlindjes, ktheva në Fakultet shkrova një poezi të titulluar që më kanë ushqyer me një pathos tundues, “Koha”, e perfshiva në një cikël me poezi dhe e herë të fshehtë e herë të hapur. Vendlindja ime dërgova në redaksine e gazetës “Drita”. Cikli u është edhe djepi i eposit tonë, ndaj nuk mund botua i pjesshëm disa muaj më vonë, ndersa të mos ndikonte në formimin tim poetik. kjo poezi u botua me 23 tetor 1987 në gazeten Duke u rritur fillova të mbledh botime të ndry- “Drita”. Nuk e prisja për vetë faktin se mund të shme që të vjetrit i mbanin në sënduqe, botime gjykohej e mjegullt, por unë ashtu e kisha ndier të hershme që me ngjanin misterioze dhe më dhe as që doja ta ndryshoja. Atë kohë, redaktor ngjallnin kureshtje te madhe, duke më emo- i poezisë ishte R. Marku, një poet i talentuar dhe cionuar së tepërmi. Ishte një botë fantastike, i guximshëm dhe, me sa e kam njohur, në me norma e kode kalorsiake, që më zgjonin për- gjykimet e tij ishte nje intelektual vizionar dhe Në foto: (nga e majta në të djathtë), lart: Spase Thanasi, Ismail Kadare, Jak Përpali, Anastas Kondo, fytyrime të gjalla dhe emocionuese. Pa filluar të poet me shpirt të lirë.Pas botimit të asaj poezie, një student. Poshtë: një student, Mujë Buçpapaj, Marash Mirashi mesoja alfabetin, unë kisha ndier në shpirt Rudolfi më tha se dikush i kishte tërhequr vë- magjinë e këtyre këngëve dhe kujtoj se mendoja Nacional : A mendoni se krijuesi i vërtetë ka Pasi kam botuar librin e parë që e kisha gati në mendjen. Ndërsa kur jam kthyer në vendlindje, se të shkruarit ishte e thjeshtë, do të më duhej diçka të brendshme të lindur dhe ndërkohë vitet studentore “E dashur nuk të kam harruar”. disa miq te mi më kanë pyetur, pasi ju kishte më së shumti të mesoja t’i shkruaja këto këngë ndikohet nga faktorë të tjerë siç gjykoni per Megjithëse qe një libër pa kurrfare cilësie boti- bërë përshtypje jo vetëm poezia, por dhe fakti me dorën time. Prej femijërie më mbeti në mendje ndikimin tek ju të Eposit?… mi, i shtypur me plot gabime gjuhësore, u shit se si kishte mundësi që ishte botuar. vaji i Ajkunes dhe sot prap mrekullohem prej shpejt dhe pas disa kohësh nuk kisha asnjë ko- madheshtisë së atyre vargjeve dhe shpesh në J.Përpali: Natyrisht që fara e krijimit mbillet aty pje. Por për shumë vite nuk kisha dëshirë të sh- Nacional: Ju jeni ekonomist dhe punoni në ad- rruge duke ecur më ngjallen së brendshmi dhe i ku gjen shtrat dhe del në krye kur gjen mundës- kruaja dhe isha i penduar që e kisha nxjerrë edhe ministratë në këtë profesion, si ndiheni dhe si pëshperis me vete: “Tu shoftë drita ty moj hënë inë për të çarë koren e sipërme, por derisa të atë libër, por ngushëllohesha se mendoja të e harmonizoni krijimtarinë tuaj me profesion- /pse s’ma çove atë natë një fjale /në Lugje të ngjitet në krye krijimit i duhet të endet nëpër humbte dhe të mos mbetej edhe neper duart e in, a pengojnë njeri – tjetrin? Verdha kisha dalë/për me hy në varr me djalë…” labirinthin e mistershëm të shpirtit, siç enden lexuesve, pasi edhe në biblioteke nuk ishte, për Është një vajtim biblik, i denjë për në enciklpo- ujërat nëpër shtresimet e thella të tokës dhe, sa faktin se botuesi nuk i kishte shënuar të dhenat J.Përpali: Kam mbaruar shkollën e mesme në editë më të përzgjedhura të ritit zakonor botëror. më i thellë të jete pusi i nëndheshëm i krijuesit, që duhen për ta depozituar në bibliotekë. Edhe qytetin e Shkodrës, këtë e quaj fat, pasi sado që Një nënë që vajton të birin, ndryshe nga vajet e aq më shumë mbledh ujë dhe aq më lart do të kur ndodhte që ndonje mik të me prezentonte si regjimi komunist e kishte gërryer thelle qytetin zakonta që vijne pas humbjes së njeriut të ngjitet krijimi i tij. Per ta thënë më theksuar, poeti poet, nuk ndihesha mire. Edhe sot ky prezentim epiqendër të veriut në shpirtin e saj, duke i sh- dashur. Një vaj me përmasa kozmike, nëna i drej- lindet me një “sëmundje” ndjeshmërie të lartë, nuk më pelqen, kur takohem së pari me krijues kulur lisa të mëdhenj të kulturës së ketij kombi, tohet një planeti tjetër, duke e mallkuar pasi ajo të cilën përpiqet ta shërojë. Por, sa më shumë apo të njohur të rinj. Për mua poezia bart një lloj prapseprape në atë qytet shpirti i lirisë ndihej e ka parë krimin dhe nuk ia dha lajmin e kob- kohë që kalon, ai kupton se kjo ndjeshmëri ësh- vetmie dhe njëfarë heshtjeje. Eshtë një kërkim më shumë se kudo tjetër dhe gjurmët e kulturës shëm. Kjo botë e thellë që bart eposi kishte të kthyer në sistem jo vetëm poetik, por përsh- brenda vetes dhe nuk ka të bëjë aspak ose ka të së hershme shkodrane jo vetëm që nuk ishin frymëzuar edhe këngëtarët e mëvonshëm dhe kon gjithë qenien e tij dhe raportet që e karak- bëjë fare pak me të tjerët. Një lëndë e çmuar, kur fshirë, por reagonin fort për të shperthyer. Ndër- deri në ditët e sotme në kenget e atyre trevava terizojnë… është e vërtetë, duhet të vije ngadale dhe pa sa, pasi mbarove shkollen e mesme pyjore në vjen ajo frymë. Kështu besoj se prej aty të ketë bujë.. qytetin e shkodres edhe fakultetin natyrisht që gjetur edhe brenda meje shtratin fryma e krijim- Nacional: A ju kujtohen fillimet, krijimet e nuk e zgjodha unë. Asokohe pakkush mund të it. para?... Nacional: Cili është krijimi apo botimi që ju zgjidhte degen ku kishte prirjet, keshtu që mbe- ka dhënë më shumë kurajë? ta gjithmone në një profesion që nuk ka lidhje Nacional: Treva juaj është një vend ku kanë J.Përpali: Jo nuk më kujtohen, pasi fillimisht me shpirtin krijues se paku gjykoj per natyren lindur dhe janë formuar poetë që si të thuash kam shkruar thjeshtë se e kam ndier dhe jo për J.Përpali: Po, kanë kaluar shumë vite kujtoj: Ka time. Ndoshta ka krijues që një profesion i tillë kanë formuar një shkollë të tyre poetike, mjaft të botuar dhe as për t’i ruajtur, ndaj edhe nuk i qenë konferenca e Pestë Kombëtare e Talenteve nuk i merzit, ndërsa për mua eshte e rende të të rëndëshsishme në letrat shqipe… kam kushtuar vëmendje ndonjë krijimi që e hidh- të Reja në Durrës, në tetor 1985, e cila vazhdoi punoj aty ku nuk kam asnjë deshirë, ku asgjë ja në ndonjë fletore apo edhe në faqet e dy ditë. U zhvillua në sallën e Teatrit “Ale- nuk më ngroh. Por tek e fundit, krijuesit nuk i ka J.Përpali: Ka qënë fat që kur fillova të shkruaj brendshme të librave që lexoja. Ndaj edhe i kam ksandër Moisiu”. Diskutimet, mesa di unë, ish- kush borxh pse ndihet i detyruar të jetojë me një kishin mbirë si lisat tre poetë tropojanë: Ndoc humbur, pa ndonjë dhimbje. in të planifikuara përpara dhe secili e merrte fjalen punë që nuk i pershtatet. Ndoshta kjo ka të bëjë Papleka, Skender Buçpapaj, Hamit Aliaj, të cilët sipas një rregulli të paracaktuar.Thuajse nuk edhe me vete natyren time të shkujdesur qe nuk ishin individualitete të veçanta në poezinë sh- kishte asgjë ndër ato mendime që shfaqnin dis- shkon në harmoni me kufizimet e administrates. qipe, çka e kuptova më vonë, duke këmbëngu- Nacioanl: Kur keni filluar t’i ruani krijimet kutantët për të të mbetur në mendje, gjithcka që lur në hulumtimin e çdo poeti të rëndësishëm. tuaja? thuhej bluante brenda një rrethi të mbyllur dhe Nacional: Keni botuar në gazetën “Nacional” Kjo trio poetike më dha zemër dhe lexoja kr- për ne të rinjtë nuk ishte se po dëgjonim diçka poemën “Baladë per vendlindjen”, përshkrimi ijimtainë e tyre, duke u kthyer shumë herë në J.Përpali: Të qënurit apo jo poet është një dy- qe na ngjallte kureshtje.Midis atyre qe e morën i njeriut dhe bukurive natyrore është me nd- çdo poezi. Mendoj se ata dhe poetë të tjerë me shim që të mundon së tepërmi për një kohë të fjalën, veçoi Isamil Kadarenë. Pasi vlerësoi ar- jenja të forta, ndërkohë që atje keni kaluar një stof të përndritur poetik, jo vetëm të kësaj gjatë. Dhe siguria vjen ngadalë, ose nuk vjen ritjet në letersi, mbaj mend se kritikoi ashpër re- vetëm fëmijërinë… treve, por dhe më gjërë, kanë ndikuar mjaft në kurrë. Kështu unë kam filluar t’i ruaj krijimet kur daksitë për burokracinë e tyre, për pengesat që rrugëtimin tim poetik. kam menduar se patjetër me duhet të shkruaj. nxirrnin përballë krijuesve, duke thënë se i ka Vijon në faqen 17 15/ E Diel, 19 shtator 2010 POEZI nacional Ah sikur te Tek e fundit Përcëllim vjeshtë mundja!

Nga Gëzim Llojdia Nga Myrvete Mehmeti Nga Sokrat Kotherja

E lindur në Mitrovicë në vitin 1970, poetja Myrvete Mehmeti jeton në Norvegji ku punon si përkthyese. Ajo është moderatore dhe menaxhere në radion “Zëri i Mitrovicës” në Shën Mëria është agimi ynë, Suedi. Në Prishtinë ka botuar librin poetik URREJTJET, NDASITË “Aty ku janë të ngujuara lumnitë”. Gjethe floriri në Kunjovë, Urrejtjet, ndasitë kjo vjeshta e fundit më tremb S’ DUHET..? Janë shtatore ligësie humbet argjendi , pikon loti, Janë merimanga dridhem i pashpresë. ..a thua s’duhet me shkue Janë qënie errësire deri në palcë t’zemërdiellit, e deri n’shkrumb t’buzëve Urrejtjet, ndasitë-kalorës Tej në rrëzë të borshe , dashtja me shpërthye? Të pushtetit egërsirë dallgëzuar vendi i shenjtë, Janë sfinksa pa formë Shën Mëria është agimi ynë, Dhimbja eme, Larg tyre,s’ka më mirë cullufja e kësaj hëne më step. do shtri n’altar, e krahu i bardhë n’flatrim. AKROPOLI Atje zgjimi dhe rrezja e çmendur, Po ky asht shorti em. e veriut dhe e thëllimit thjeshtër, Gështenj’ e rreshkun nëpër duer; I madhërishëm,hijerëndë lutemi te Shën Prokopi në Gjomit, digj’ e ambël. I vrarë nga mijëvjeçarët -Zot na e beko të tjera vjeshtë. Por fron i denjë ..vjen tue mi hukatë duert, Për njerëzit e mëdhenj e më thue: - Nuk duhet! Filozofët,dijetarët Po unë s’di ndryshe, (e ti për vete s’di). E gjithë bota nga poli në pol Përkulet e menduar para tij Letër për Amanden Unë nga vendi i shqiponjave AQ SHUMË TË PA THËNA Them me plot gojë: -Sikur të ringrihej përsëri...... Për pak bëhet muzg në Kunjovë Ende di thëllimi ka rënë në shtegun e dhirtë t’i mbyll sytë as sonte s’vij ,mos pritë .Më mbyti trishtimi. e t’i jap formë hijes së hirtë. NGA PIREU PER NE VLORE Ku ishe ,çfarë bëre ? Preva ca degë me koçimare. Shkova deri te qisha e vjetër . Qimiteri kishte Di t’i pikturoj M’u duk shumë e bukur rënë. sytë, hundën e buzët, Rruga me traget Xhan-xhin njeri. Ku je o prift të rrëfehemi ! me bulëzat e gishtrinjve. Nga Pireu për në Vlorë Kryq në mes të udhës një breshkë. Madje përkryer... Më gëzuan zogjtë,lulet Çfarë shkrove gjithë javën poet? Befas më preku në sup Vetëm një letër. E postova në E-mailin e vjetër. Këmbëkryqesh, Si flutur,një dorë.... Mbusha ujë gurre me kotruve . po aq i bukur, kundruall meje, Kujtimi yt mu fanit. dhe më dëgjon gjatë Prekja e lehtë Parfumi më mbyti . As sonte s’vij ,mos pritë . deri në orët e vona. Në mendime më vuri Të të citoj një reshtë me pyete :Muzg lugjesh Kthej kokën,ç’të shoh?! mes nesh . Aq shumë të pathëna, Sikur më shikonte ajo... e të pabëra E madhja artiste rrëshqasin nëpër ty. Melina Mërkuri Këndellen sytë blu, e njomen buzët e rreshkuna dielli.

Në Goronec, në lëpushka flinin kuajt e egër Ehuu! Sa herë brenda çastit harroj, SOKRATIT se hijet veç me veten flasin. Janë veç fjalët ato që dot s’t’i ribëj, Sokratit të madh të Greqisë Faqekuqja ka dalë në pemishte , e sa u munguaka frymëdhënia... I flas unë,adashi i tij i fanitet në ëndër një kopsht me pjeshkë, Nga kërthizë e Shqipërisë në Goronec , në lëpushka flinin kuajt e egër , Dhe ah! I dashur,i ngrohtë në ç’fushë të madhe i ka vjelë shegët ? Sa munguaka njeriu për të gjallë... Eshtë zëri i tij dhe sot Sikur fryn zefir mbi botë

ERZ’ MALI Mesazhet e tij Të shprehura siç dinte ai ..e po që vjen, e lehtas Kanë ëmbëlsirë dhe tani Ti se di o mik , si flenë vajzat në Goronecë, si fërfërimë n’fije bari, aromë livadhi bjen. Ai na flet përherë Merr e le mall, si erzë mali. Le të hapen krahët e lirisë Siç hapen lulet në pranverë -Ti se di o mik , si flenë vajzat në Goronecë, M’rrëshqet kah sytë flok-shpupurishurat në vjeshtë, dhe jo që shkon, Në trup e shpirt e ndiej trazimi ma mbulon trupin e brishtë. se këtu aromë behari mbet Po,vargojtë e tiranisë -Shikoji me sy , hesht dhe mos i prek. aq sa t’shprushen edhe retë e majit. Do t’i flakim tej,tej,tej..... 16/ E Diel, nacional DOSSIER 19 shtator 2010 Deshmi për masakrat greke në Çamëri Masakra në çamëri në dritën e dokumenteve

“Masakra në Çamëri”, i autorit Kastriot Dervishi, botim i shtëpisë botuese “55”, sjell dëshmi të të mbijetuarve dhe dokumente arkivore mbi masakrën çame në vitet 1944 -1945. Duke shfrytëzuar arkivat e Ministrisë së Brendshme, të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të Arkivit Qendror të Shtetit, autori Kastriot Dervishi na jep një përmbledhje prej 235 faqesh, të atyre materialeve, që na e japin qartazi se çfarë ka ndodhur në Çamëri.”

Ndonëse autori ofron informacion të përgjiths- shqyrtimin e kaq pësimeve tona të shkojë në hëm mbi krahinën e Çamërisë, pretendimet greke Çamërinë tonë për të konstatuar së afërmi dhe fillimet e përndjekjeve në këtë krahinë, në tragjedinë e popullatës çame. Atje do të dikto- faqet e këtij libri flitet kryesisht për ngjarjet e hen vendet ekzakte të masakrave barbare, atje viteve 1944 - ’45. Ishin vitet kur kulmoi përnd- do të vihet ekzaktësisht gishti ujkut fashist atje jekja ndaj popullsisë çame, me qindra vrasje dhe do të dalin në dritë kockat e viktimave, atje do të shpërnguljen me dhunë të popullsisë. Autori duket begatia e Çamërisë sonë larë me djersën anashkalon çdo lloj komenti në lidhje me këto tonë dhe shkatërrimet përfundimtare të vatrave materiale, duke e lënë lexuesin të dalë vetë në tona nga njerëzit e autorizuar të barbarëve zerv- përfundime. ista. Për të futur lexuesin në një rrjedhë normale të Komisioni: Ismail Halili, Dine Mani, Ferik leximit, libri hapet me disa informacione enciklo- Meço, Idriz Bajram, Mehlika Meti - pedike rreth Çamërisë, të marra nga Fondi nr.200 ( Instituti i Studimeve Shqiptare ) i Arkivit Qen- Delvinë më 27 shkurt 1947 dror të Shtetit. Në të ofrohet një informacion mbi vendndodhjen gjeografike, etimologjinë e * * * emrit Çamëri dhe ngjarjet më kryesore që lidhen Unë Melika Met Sali nga Filati i Çamërisë njof- me këtë krahinë, që nga islamizimi, sundimi nga toj se në shtator të 1944 kur hynë ushtarët e Ali Pashë Tepelena, përfshirja në pretendimet e Zervës në Filat, na mblodhën të gjithë neve sh- “Megalo Idesë”, mbetja jashtë kufirit shqiptar, qiptarët duke na ndarë gra e çiliminj veç ku për- etj. më tej vijojnë pjesë studimesh nga autorë të bëheshin prej 500 vetash dhe burrat veç, na ndryshëm për Çamërinë, duke përfshirë këtu burgosën në ikotrofio të Filatit ku nga uria vdiëq pjesë nga Enciklopedia e Sami Frashërit, apo menti reaksionar. Në fjalën e vet Mehmet Shehu ishte edhe burri i jem Barjam Azemi vjet 48 edhe mëse 70 gra e çiliminj sepse racioni bukës që na mendime të Lord Bajronit. thotë se nuk e kanë nën kontroll masën çame kunati tim Lahe Halil Azem. Në burgun tonë të jepesh ishte vetëm 50 gram në ditë. Këtu pashë E më tej vijojnë dokumente nga arkivat shqiptare dhe se është e nevojshme dërgimi mes tyre i grave zervistat zgjidhnin gratë që u pëlqenin me sytë e mi të torturoheshin pa mëshirë shumë që dëshmojnë për masakrat në Çamëri, duke ni- njerëzve të partisë. “Këtu kuptohet se sa larg dhe i ç’nderonin. Për këtë vrasje dhe ç’nderime gra nga zervistat dhe midis të tjerave gruan e sur me vrasjet e para në qytetin e Paramithisë në është partia jonë nga këto masa. E rëndësishme kaq ç’njerëzore kërkojmë nga ai komision që të Sherfi Sulejmanit 50 vjeçare e cila vdiq nga druri 27 qershor 1944, për të vijuar me Filatin në mua- është të veprohet me këta armiq të reaksionit, shkojë në vend dhe të hetojë përsa sipër. si dhe nanën e Hate Hallunit nga Filati. Mua më jin gusht e për të vijuar me kalvarin e emigrimit pastaj të shihet cilët janë ata elementë anëtarë rrahën personalisht me kamxhik. E shoqja e Xhe- drejt Shqipërisë, ku shumë të mbijetuar vdiqën partie, që i kanë trajtuar kështu të dërguarit tanë. Shabane Azemi - Delvinë më 26 shkurt 1947 lo Rexhos nga Dovani u burgos me 7 fëmijë nën gjatë rrugës nga uria, të ftohtët e sëmundjet. Këta të përjashtohen nga partia dhe të dërgo- 12 vjeç dhe këtu i vdiqën 6 fëmijë një e quajtur “Sot populli çam paraqet një numër prej afro 18 hen në kamp”, - thotë Shehu. Më tej, gati gjys- * * * Merushe nga Dovani u burgos me 3 çiliminj dhe mijë vetë. Pra një e pesta humbi nga masakrimet ma e librit ofron dëshmi rrëqethëse të së mbijet- Ushtarët zervista hynë në Paramithi më 28 qer- doli vetëm. 50 ditë na mbajtën në ikotrofio dhe dhe vdekjet që u ndoqën në emigrim”, - shkru- uarve, që kanë parë me sytë e tyre t’u vriten të shor 1944 të Martën dhe të mërkurën, ushtari pastaj na përcollën për në Koske pasi na morën het në dokumentet e Ministrisë së Brendshme. afërmit. Dëshmi për vrasje masive nëpër xhami, zervist Kiço Koma nga Paramithia mori burrin të gjitha plaçkat që kishim me vete. Në Koskë, Me t’u vendosur në Shqipëri, e cila e sapodalë brenda shtëpive dhe përdhunime të grave dhe tim Velinë, vjeç 68 dhe ma theri me thikë. Të ushtarë të Zerves ç’nderuan 10 gra, nuse dhe nga Lufta Antifashiste po kalonte një periudhë vajzave. Libri ofron statistika të së vrarëve, gra- enjten ushtarët zervista erdhën të merrnin va- vajza nga konaku ku isha vetë. Nga këto e sho- të vështirë ekonomike, përfaqësues të popull- bitjeve, dëmeve, si dhe lista e të gjithë fshatrave jzën time Shuquranën por e shpëtova se ju qja e Xhelo Galbaqit së bashku me mbesën dhe sisë çame nisën njëra pas tjetrës memorandume në krahinën çame, sipas përbërjes etnike. dhashë të gjitha paratë që kisha afro tridhjetë të reja të tjera nga Varfanji e Lopësi. Kërkoj që e letra drejtuar organizmave të huaja, si Konfer- Më poshtë do të japim disa prej dëshmive të miliona dhrahmi një unazë floriri dy gjysma li- komisioni të shkojë në krahinat e Çamërisë dhe encës së Ministrave të Jashtëm Aleatë në Londër, dokumentuara botuar në këtë libër: rash dhe një palë vathë floriri si edhe sende të të hetojë rreth sa thash më sipër. Asamblesë së Kombeve të Bashkuara në Nju tjera të çmuara. Zervisti Dhimo Pasko me djalin Jork, Sekretarit të Shtetit në Uashington DC, etj, Dëshmi të të mbijetuarve e tij Sotir Pasko nga Paramithija më morën djalin Melika Met Sali -Sarandë më 27 shkurt 1947 ku kërkojnë riatdhesimin sa më të shpejtë, shpër- tim Abedinin vjeç 19 dhe ma vranë brenda në blimin për humbjet, gëzimin e të gjitha të drejtave Në shtatorin e 1944 çetat zerviste të komandu- shtëpi. Një tufë lesh bashkë me lëkurën e kokës * * * demokratike, si dhe gjykimin dhe dënimin e të ara nga kolonel Kranja, etj., rrethuan nga të së tij e mbaj akoma në xhep për kujtim. Ushtarët Unë Idriz Bajrami nga Karbunari Çamërisë gjithë përgjegjësve të kësaj ngjarjeje të dhimb- gjitha anët Spatarin. Të premten pas dreke në zervista rrahën për vdekje djalin tim të vogël vërtetoj se në shtator të 1944 trupat e Zervës të shme. Por nuk mungojnë edhe raportet e push- orën 11:00 allaturka zervistët hynë në katund. Prenjën para syve të mi dhe mbasi unë doja ta komanduara nga kolonel Kamara dhe nënkolo- tetit popullor shqiptar mbi gjendjen e popull- Në mëngjesin e ditës tjetër grumbulluan të gjithë mbroja më rrahën barbarisht dhe mua. Kërkoj që nel Kranja hynë në fshatin tonë dhe vranë nanën sisë çame, që me gjithë fatkeqësinë e kësaj të popullin tek xhamia e fshatit, nga ana tjetër ush- komisioni të shkojë në vend për të hetuar rreth time Luftie Bajrami vjeç 60 me 5 gra të tjera Me- fundit, nuk e shihnin dot jashtë ngjyrimeve poli- tarët filluan të grabisin e të çnderojnë gratë, va- këtyre ngjarjeve të tmerrshme. hani Isufi së bashku me nusen e djalit Saja (Gjyl- tike. “Përsa i takon gjendjes politike mund të jzat e plakat. P.C 50 vjeçe mbasi e çnderuan dhe sim Vehipin) Kadrije Hamdinë dhe nanën e Simo themi se ndër ta është bërë fare pak punë poli- i morën paratë, i prenë flokët, veshët, e vranë në Fatime Prenjo - Delvinë më 26 shkurt 1947 Dodit nga Paramithia. Me këtë rast ushtarët zerv- tike. Ata kanë kuptuar deri diku vijën e drejtë të bahçen e saj, tek guri i Muçes. Në shtëpinë time ista vranë 39 persona në fshatin tonë gra pleq Frontit tonë Popullor, por nuk janë në gjendje të qe familja e Sako Banushit nga Skopiana. Mba- * * * dhe fëmijë, ndër të cilët Osman Pasha, Neime rezistojnë para korrupsionit që mund të bien nga si çnderuan gratë, i shpuan me thikë dhe në fund Ne çamët e vendosur në Nënprefekturën e Sa- Rexhepi, Kadrie Metushi me 3 vajzat dhe të vje- njëri çast në tjetrin. Koshienca revolucionare i i vranë. Burrat që i kishin mbledhur në xhami, i randës të persekutuar nga repartet ushtarake të hrrën Mine Jahja, Zeqir Duli, Hajrije Xhemo dhe mungon krejt. Janë shumë të shtypur. shpunë në shtëpinë e Kocanit në Filat, ku i vranë Napolon Zervës në qershor e shtator të vitit të bijën Mate, Fatime Xhaferin me dy të bijat, Tani në kohët e fundit klika e vjetër tradhtare ka në një gropë në fushën e Filatit… 1944 e shkurt mars të vitit 1945 mbasi lamë në Dul Mellija, Shaqire Abedini, Sherif Feimi, Ra- lëshuar një shumicë parullash si p.sh: “Kur s’na Çamërinë tonë eshtrat e 100 vëllezërve motrave, madan Jasini, Haxhi Aliago, Isa Omer, Hamide mban dot Shqipëria le të na dërgojë në Turqi…” Dervish Sulo nga Spatari baballarëve, nanave dhe çilimiqëve tanë, mbasi Husnija, Hajredin Mane, Haneme Tahire, Hasije porsa i takon ngjarjeve të brendshme politike na u grabit e tërë pasuria tonë mbasi motrat dhe Alush, Zubo Shpata e të tjerë të ndjekur nga ata thonë, që çdo gjë është në interes të popul- * * * vajzat tona pësuan ç’nderimet më ç’njerëzore, trupat e Zervës dhe që strehoheshin në Kar- lit, por neve nuk po shikojmë gjë. Simpatizojnë Më 18 shtator 1944 ikëm nga Filati dhe va- emigruam në Shqipëri ku gjetëm përkrahjen më bunarë. Janë vrarë 6 veta në Kardhiq: Xhafer shumë Turqinë dhe e quajnë si një fuqi të mad- jtëm në katundin Spatar, atje erdhën ushtarë zerv- vëllazërore nga populli shqiptar. Vuajtjet tona Lushi së bashku me gruan dhe me djalin Tafil he, ndërsa për bashkimin Sovjetik nuk kanë ista dhe më morën burrin pas tre ditë bashkë me nuk përshkruhen. Ne nuk e meritonim këtë tra- Isai, Hadër Bazi dhe Lako Kasemi. Për këto krime ndonjë simpati. Flasin mirë sidomos për ameri- gra të tjera shkuam në Filat për të parë burrat të jtim, sepse edhe ne u radhitëm krahas popujve të shëmtuara të kryera ndër fshatare të pafa- kanët”. Kjo është një pjesë nga raportimet e cilët ndodheshin në burg . Në këtë kohë na vënë përparimtarë antifashist për zhdukjen e murta- jshëm kërkoj që komisioni të shkojë në vende të kohës. Ndërsa në një procesverbal të mbledhjes edhe neve burg ku na lanë një natë. Tjetrën ditë jës naziste. Ne i dhamë kauzës së përbashkët të Çamërisë për të hetuar të vërtetën mbi barbariz- së Byrosë Politike të PPSH-së në 25 mars të 1949 na morën dhe na shpunë në ikotrofie dhe burrat kombeve të bashkuara repartet tona partizane mat e pa mëshirshme të kësaj ushtrie. flitet për pastrimin e popullsisë çame nga ele- na i vranë në fushë të Filatit. Midis të tjerëve dhe dëshmorët tanë. Kërkojmë që komisioni për Idriz Bajrami - Sarandë më 27 shkurt 1947 17/ E Diel, 19 shtator 2010 INFO nacional

Presidenti Topi, dekoron me Urdhrin “Nderi i Kombit”, shkrimtarin Mitrush Kuteli Vijon nga faqja 14

J.Përpali: Veç fëmijerisë, në vendlindje kam kaluar edhe tre vite pas mbarimit të Fakultetit, Mitrush Kuteli “Nderi i Kombit” por ajo qe një periudhë gati dëshpërimi, sepse isha në moshën që ndieja tashmë rrënimin e jetës, por kjo është një periudhë e shkuar. Fëm- Presidenti i Shqipërisë, Bamir Topi, ka dekoruar me Urdhrin “Nderi i Kombit”, Dhimitër Paskon (pas vdekjes), i cili me ijeria ishte tjetër gjë, njihnim vetëm atë botë pseudonimin Mitrush Kuteli u bë një ndër letrarët më të dashur për lexuesin shqiptar anembanë botës. dhe legjendat dhe mbi çdo frymzim mbeten rrënjët, prej aty nis lënda që të endet nëper trup dhe në shpirt, aty krijohen ndjesitë e para. Në ceremoninë zyrtare të zh- identi Topi shprehu vlerësimin dhe nderimin më Dhe fakti që treva ime ishte një pllajë gjigande villuar me këtë rast në Presi- të lartë të shtetit shqiptar për “personalitetin e midis malesh dhe pyjesh ku rridhnin ujëra të dencë, ishin të pranishëm shquar në lëvrimin e artit poetik dhe modernite- shumtë dhe ne fëmijët nuk kishim kufizime të ministri i Kulturës, Rinisë dhe tin e prozës shqipe, mjeshtrin e përkthimit të bridhnim gjithandej, pa drojen e kurrfarë push- Sporteve, Ferdinand Xhafer- kryeveprave të letërsisë botërore në gjuhën sh- teti, për faktin se edhe familjet tona nuk kishin raj, shkrimtarë, përkthyes, qipe, kritikun me stil dhe këndvështrim origjinal lidhje me administratën e kohës, ndaj edhe nga studiues e akademikë të njo- në trajtimin e shumë dukurive letrare”,Në emër prindërit nuk kisha kurrfarë ndikimi që të nd- hur në fushën e letërsisë sh- të familjarëve dhe të afërmve të Dhimitër Pas- jenim asnjë lloj ngrirje, ishte një fat i madh. Pra qipe, familjarë, miq e të afërm, si dhe anëtarë të kos, të pranishmit në këtë ceremoni i përshën- u rritëm edhe më të lirë, pavarsisht nga ngrirja Kabinetit të Presidentit të Republikës.Pas deti djali i tij, Pasko, i cili ndër të tjera shprehu e kohës, që nuk takohej askund në shpirtin ekzekutimit të himnit kombëtar dhe leximit të mirënjohjen e thellë për këtë nderim të lartë që “i dhe psiqikën tonë të mbushur me frymë tjetër. dekretit presidencial nga Sekretari i Përgjiths- dha fund odisesë së dekorimit të Kutelit, çfarë hëm, Aleksandër Flloko, Topi ia dorëzoi urdhrin është dëshiruar shumë nga populli dhe sido- Nacional: Para nëntëdhjetës, a keni patur e lartë Pandeli Paskos, djalit të shkrimtarit të mos nga intelektualët e Pogradecit, të Tiranës vështërsi për të botuar? madh. Me anë të Urdhrit “Nderi i Kombit”, Pres- dhe të gjithë Shqipërisë”. J.Përpali: Fakti që kur desha të botoja në gazeten “Drita” aty gjeta të ndjerin Teodor Keko dhe pas tij erdhi Rudolf Marku më hapën rrugën e botimit të tre cikleve, por edhe ato Për librin”Trëndafila të ftohtë” nuk i botuan lehtë, pasi nuk i kishin duart e lira.Kujtoj një përpjekje të Skënder Buçpapajt, pasi ishte afirmuar si poet i talentuar për të ndikuar të botoja edhe te “Zëri i rinisë”. Dhe i Proza e Enrieta Sinës (II) tha S. D, si redaktor i letërsisë te kjo gazetë, të cilit i dërgova një cikël, por edhe pse i pëlqyen Lirizmi është tipar themelor i prozës së saj,një lirizëm i ngrohtë,transparent,që frymon përmes dramave dhe më premtoi, ato nuk dolën në shtyp. Një dite e takoj dhe e pyes dhe mbaj mend që m’u njerëzore të cilat mbillen aty këtu nga sjelljet e çuditshme të njerëzve. Nga Qazim D. Shehu pergjigj: “I kam dërguar në kolegjium, por nuk e di përse nuk janë botuar”. Më shoqëroi për thyer,etj.Përvijimi artistik i realitetit përmes dra- kokëçarjeve me dilem a për për të shikuar jetën tek sekretari i kolegjiumit dhe e pyeti për ciklin mave të vockla,përmes një subjektiviteti që ob- e vet brenda një indiferentizmi modern? Lineari- tim; ai nxorri nga një sirtar poezitë e shtypura jektivizohet pa shkak ose jo,vihet në tabela jetë- teti i rrëfimit ndërtohet me një thyerje të lehtë, dhe i vuri përpara. “Dëgjo, - më tha, - këto janë sore të mbushura me tradhti, makutëri, ndërsa toni rrëfimtar herë i ngjet poezisë,tregimi shkruar me mjeshtri dhe frymëzim, por u mun- neglizhencë,moskuptim, delirantizëm, kokëfortë- Harromë vetëm harromë,herë bëhet i shtruar me gon tematika e kohës. Në ato moment, pas një si ,etj.Autorja nuk operon me gjuhën e trashjes reflekse malli e brenge,tregimi Nëna ime,bëhet debate, i thashë se këtu nuk do të sillja kurrë së groteskut,ajo përdor kontrastin dhe gjykues në tregiminTë jetosh ndryshe,,lirik më poezi. Por, megjithë largësinë nga ajo kohë, ballafaqimin,duke i implikuar ndjesitë e person- intim;Belbëzime në shtrat,,etj.Ky ton rrëfimtar prezentimi i krijuesve edhe sot vjen permes azheve përmes situatave domethënëse.Në këtë rrjedh natyrshëm në varësi të temave dhe sub- klaneve dhe miqësive. Dhe mendoj: Pse vallë rrjedhë proza e saj operon me mjete të thjeshta,ku jekteve, nuk është i njëtrajtshëm , i sforcuar ,çka kaq droje për t’i lënë burimet të rrjedhin dhe linja rrëfimore ecën drejt në një frymë tregon se autorja zotëron një përvoje jot ë pakët përpiqen për t’i shmangur, sikur nuk i vënë re lirike..Lirizmi është tipar themelor i prozës së në lëvrimin e prozës pa synuar ta elaborojë dhe nuk e mendojnë se burimet e vërtetë e saj,një lirizëm i ngrohtë,transparent,që frymon prozën në skema dhe ide të sforcuara, po t a gjejne patjetër lumin. Më tepër gjen shkrime përmes dramave njerëzore të cilat mbillen aty shkrifëtojë atë përmes përjetimeve të thithura vlerësuese që nuk thonë asgjë qe përputhet këtu nga sjelljet e çuditshme të njerëzve. Per- nga afria me realitetin.Suksesi i një narratori me vlerat e librit për të cilin flitet dhe lexuesi e sonazhet vijnë nga ambiente të ndryshme, bren- mbetet kur shkruan mbi temat e veta,pa rënë pre ka të vështirë të qartësohet për të shijuar vler- da e jashtë Shqipërisë.Ata nuk vihen në prova e modeleve dhe e arketipave letrarë.Origjinaliteti at. ekzistenciale,sepse edhe dramat që mbartin nuk në kapjen e temës,mbajtja e rrjedhës së subjek- janë të natyrës të tilla,por ata gjatë rrugës zbu- tit, ndërtimin e personazhit,aftësia për të ruajtur Nacional: Si gjykoni për rrethanat e jetës së lojnë sjelljen e njëri-tjetrit e për këtë arsye nuk masën rrëfimore , është padyshim shenjë talenti poetit, çfarë ndikimi kanë në ecurinë e tij kanë mundësi të modifikohen,por mbajnë qën- për kete autore.Densiteti i rrëfimit sjell këshërinë krijuese? drim të natyrës etike,morale,ideore.Në këtë e leximit ,po kështu qërimi i fabulës nga mënyrë zhvillimet e tyre nuk ecin në kthesa të ngjashmëritë,vjen nga përjetimi i atyre çka thu- J.Përpali: Së pari poeti jeton në një shoqëri papriturash të mëdha,që devijohen në konflikte het. ku ka detyrimet e tij si çdo qytetar, në çdo kohë, të thella,por janë kthesa të lehta,ballafaquese.Në Proza e saj duke qenë pranë botës së njeriut si ndërkohë ka edhe një ngarkesë më “teper’, që shumë tregime jepet portreti I femrës- tentativë për afirmim, bëhet bartëse e mesazheve i duhet ta bart si një rrasë të rëndë guri, e cila i nënë,vajzë,grua,në ballafaqim me bashkëshort- të shumta,që trokasin pa bujë e qëndron mbi krye e për te tjeret nuk duket, por Proza e Sinës duke kapur situate morale nuk i in, të fejuarin, etj. Edhe pse femra trajtohet në zhurmë,transmetuar thjesht,përmes një analitike atij i peshon pashmangshëm. Dhe nuk ka kujt vendos personazhet në një skemë të mjedise familjare,shoqërore,në kohën e sotme psikomotorike të shpirtit njerëzor.Edhe pse nga- t’i kërkojë ndihmë perveç vetes. Përpiqet ta caktuar,përkundrazi ata ose ndihen të vetëmjaf- ose në ndonjë retrospective jo të largët,autorja njëherë personazhet bien në pozicione të një zbresë dhe të ulet e të pushojë mbi rrafshin e tueshëm, ose tentojnë të thyejne këto kuadrate, ka ditur të japë me detaje të thjeshta botën e saj banliteti gri,ku intoksikimi shkallëzohet në varë- saj dhe herë e zbret e çlodhet mbi të e herë e apo skema morale,duke u ndeshur me sfida të shpirtërore,që përshkohet nga përkujdesja, si të rrethanave dhe sfidave që sjell përpara jeta bart. Është si pishat që rriten në faqet e larta të fatit apo të njerëzve pa moral.Realiteti isotëm ngrohtësia,dhimbsuria,,brishtësia,kthjelltësia dhe fati, individi e gjen shpëtimin estetik në maleve, që i ngulin rrënjët fort në të çarat e shqiptar është në kërkim të vëtvetes,herë herë mendore.Zakonisht nëpër tregime apo romane bukurinë që ka jeta, në pafundësinë e zgjedhjeve shkëmbinjve për të perballuar stuhitë e shirave mbushet me konvulsione të idhta,,sepse femra “masakrohet” duke iu përcaktuar një fat i që ajo jep.Duke i kompozuar subjektet thjesht,si dhe dëborerat e rënda. Por edhe midis këtyre humanizmi,drejtësia janë në një bankoprovë thyeshëm ,duke i mbajtur këto tipare autorja i një rrëfim pa distancë kohore,sikur gjithçka ka drurëve të fuqishëm, ndonjërin e godet rrufeja ekzistenciale.Në tregimin Gruaja me faqe të pre- jep femrës vitalitet,çka e bën atë të gjendet ndodhur dje ose po ndodh sot,autorja arrin të pabesisht dhe ndodh ta ndez flakë deri në rrën- rë, jepet një feksje delirante e këtij realiteti,ku shpesh në ballë të furtunave morale.Poetika e kumtojë me vërtetësi,natyrshmëri, çka tregon se jë. Fati është më i fortë se talenti, qofte edhe një gruaje në spital nuk i paguhen ilaçet,atëhere tregimeve sjell një joshje leximi duke mos synu- stërvitja e dorës përmes një pune të vazh- gjenial. Poetit nuk i premton koha të jetë shumë gjendet dikush që e ndihmon.Me një stil të ar metafizikën e shpirtit njerëzor po konkretës- dueshme është jetike për një shkrimtar.Me librin i kujdesshëm në jetë dhe kjo ndodh t’i kthehet rrjedhshëm e me pak faqe autorja ka ditur të japë inë e saj e në këtë kuptim pa rënë në një realizëm me tregime”Trëndafila të ftohtë”Enrieta Sina në ortek e t’ia thyejë krahët.Apo t’ia këput nga përmes ballafaqimit artistik evidentimin e human- të ashpër arrin të krijojë një frymë besimi në shënon një ngjitje estetike në krijimtarinë e saj,po trungu… izmit në shoqërinë tonë, edhe kur mendohet se bukurinë dhe universalen e shpirtit njerëzor.Në njëkohësisht bën një vend të dallueshëm në ai është zhdukur.Këto dukuri zbulohen në mjaft fund a nuk është kjo përditshmëria njerëzore në listën e shkrimtareve femra, gjithnjë duke u pro- Intervistoi: Dukagjin Hata tregime si Burri me biçikletë,Gjelbërim i kohën e sotme kur individi kërkon tu largohet filizuar me emrin e vet. DOOSIER 18/ E Diel, nacional 19 shtator 2010 Romani “Novruzi” i Mehdi bej Frashërit, pikëpyetjet e një injorimi ideologjik Nevoja e rishkrimit të historisë së letërsisë (II)

“Në roman trupëzohen edhe linja të tjera, shtresime të reja ideore e përmbajtësore, që e begatojnë dhe e ngrisin më lart artistikisht. Autori i rritur dhe i edukuar në një familje të njohur intelektuale e mbi të gjitha kombëtare, nuk ka mundur assesi t’u shmangët detyrave atdhetare dhe drojës nga kafshimi i fqinjve përreth, veçmas Greqisë, ku që atëherë paraqitej armike e përbetuar e shqiptarëve, prandaj do të shkruajë.” Dr. Xhavit Aliçkaj

Ky roman ka dy shtylla kryesore ideore e përm- tencën e popullit tonë. Nëpër rrugëtimet e tij të radhitur si ushtar mercenarë, që vriteshin dhe bajtësore: dashurinë ndaj Atdheut dhe luftimin jashtë atdheut do të mësojë për kurtha e pabesi luftonin për interesa të huaja, ose të pranonin apo akuzën ndaj zakoneve tona të egra, siç ësh- që i janë bërë këtij populli, në mos më herët, së çdo punë që u afrohej, e që më parë, me hir e të gjakmarrja, ndërsa rreth atyre si një linjë ro- paku nga Traktati i Shën Stefanit e këndej, ku pahir, të mësonin gjuhë të huaja “ Na shqiptarët mantike e shumë tërheqëse është dashuria, tri Bullgaria, Serbia e Mali i Zi, siç thotë autori, “ kemi edhe brengë tjetër, që jemi të shtërnguar të të dashurat e Nevruzit. Ka edhe pjesë të tjera me madhëroheshin me dëm të Shqipërisë”. Më tu- mësojmë në gjuhë të huaja...”(f.89).Në përsh- interes që e begatojnë përmbajtjen : si përshkri- tje do të shkruajë: “Traktati i Shënjt Stefanit u krimin fizik të Ajazit, atë e paraqet shumë të mi i dokeve e i zakoneve, si të dhëna etnografike, prish me ndihmën e Inglizit po kjo nuk e ndaloi bukur, shtatlart, gjakëmbël e gojëmbël, pra racën prekja në plagën e kurbetit, zënkat e inatet etj. kongresin e Berlinit më 1878 t’i japë Malit Zi, e bukur shqiptare, që kjo bukuri do t’i sjellë perip- Romani, edhe pse i ndarë në kaptina me emër- Gusinjën dhe Plavën, Trepshinë dhe Kuçinë; eci të këndshme e të pakëndshme. Megjithëkëtë, time të veçanta, në aspektin përmbajtësor ruan Greqisë Janinën gjer në Kallama. Këto vendime sado që të takohet me vajza shumë të bukura, unitetin e ngjarjes, sado që heroin kryesor e end e pikëlluan Ajazë, se merreshin vënde të Sh- me gjithë dashuritë e simpatitë e ndërsjella, au- bukur shumë nëpër botë: Shqipëri, Selanik, Stam- qipërisë e i ipeshin armiqëve pa besë, pa mëshirë tori e bën heroin ta ruajë moralin kombëtar dhe boll, Rusi, Rodos dhe prapë e kthen të vdesë në e pa drejtësi”. (f.160). Duke ndjekur fatin e atd- dashurinë e sinqertë ndaj atdheut dhe bukuro- Atdhe, pa e lejuar zakoni i kohës që t’i japë heut në rrjedhat politike ndërkombëtare dhe sheve shqiptare. Në takimin romantik në anijen rrjedhë tjetër. Duke u përqëndruar shumë në mospërfilljen e tyre ndaj Shqipërisë e sh- e bukur “ ku ...fryente një erëz’ e hollë, i merte Nevruzin, nuk arrin t’i karakterizojë personazhet qiptarëve porosit: “Shqiptarët të hapin sytë, fijet e flokve t’Adelinës ja shpinte në faqe e tjera në shkallë tipizimi. Por në përshkrimin e Kuvent’i Berlinit, pjesërisht ( Partiellement) po Ajazit”, sado ajo bijë e një tregtari të pasur që tipareve të Nevruzit mpleks karakterin tipik të e ndan Shqipërinë, po s’u bashkuam për të qën- mund të bënte të lumtur për gjithë jetën, nuk ia një copë prej këtij atdheu: dhe në vdekshim për shqiptarit kombëtar dhe moral. Në emër të çësh- druar kundra Malit Zi dhe Greqisë, disa copa të then mendjen: “O, vashë! nuk e di ti, se zëmëra të s’bëjmë gjë të tepërt”. Prandaj, nga përmbajt- tjes kombëtare, të emancipimit kombëtar dhe Shqipërisë do të shkojnë; o t’u rimë kundrë me është e ruajtur për një bukuri të maleve të Sh- ja nuk kemi si të mos e pranojmë këtë si roman kulturor, heroi i veprës lë anash çdo rast dashu- armë në dorë, mundt që t’i shpëtojmë”.(f.163). qipërisë; atje ku rinë Perënditë, atje ku është patriotik. Edhe fjalët e fundit të Zehrasë së bukur, rie, martese me vajza të pasura jashtë atdheut, I brengosur për rrezikimin e njëmendtë të trojeve nderi dhe sedra, e zëmëra ime sa të jem jashtë do e cila e deshi me zemër e shumë sinqertë Ajazin, sepse shpirtërisht dhe emocionalisht ishte i shqiptare, Ajazi vendos të kthehet në atdhe pas të jetë e mbyllur”. (f.101). siç e deshi edhe ky,e që fati nuk i lejoi të lidhur me truallin e të parëve, me Shqipërinë. trembëdhjetë vjetësh rrugëtimesh, luftërash për Po këto ndjenja do t’i ruajë e frenojë para vajzës bashkohen,lënë në letrën si testament janë: “ ... Kur e lexojmë këtë vepër dhe përshkrimet e buku- të huajt, ngritjesh e zbritjesh, dhe vinte i ngri- tjetër shumë të bukur, të jashtëzakonshme, për do të bëhem theror i dashurisë, se pa dashuri ra për atdheun, ku vihen në pah vetëm anët e tur, i shkolluar, me gradë koloneli, për ta bash- çka e kishte grabitur vetë mbreti, para Lejlasë, s’ka Shqipëri, pa Shqipëri të lirë e të qetë, tamam mira që të bëjnë për vete, të përshkruara me tone kuar tërë popullin aq të ndarë, toskë e gegë, për të cilën e rrezikon jetën për ta shpëtuar, e me Shqipëri, nuk mund të ketë dashuri e jetë të lum- lirike, të bëhet se po i lexon vargjet e Naim myslimanë e të krishterë për të mbrojtur “copat të cilën ka mundur të largohet dhe të çojë jetë të tur, siç pa një dashuri të vërtetë e të sinqertë Frashërit nga “Bagëti e Bujqësija”: “ Shqipëria e mëmëdheut, nga dor’e armiqvet”. lumtur në pasurinë e saj. Me të përcjellur në ndaj saj, nuk mund të bëhet e tillë çfarë e duam ne. plakë gjithënjë e re si një nuse e bukur është, atë Duke ndjekur fatin e Ajazit na ballafaqon me anije, ku i ndërrojnë kujtimet, ky asaj dy fotografi Në roman trupëzohen edhe linja të tjera, shtres- e kanë uruar Perënditë, është në projtjen e jetë- fatin e mjerë të shumë shqiptarëve, që sikurse e ajo një tufë flokësh, ia thotë edhe këto fjalë: “ ime të reja ideore e përmbajtësore, që e bega- sishme të Dodonës e të Baba Tomorit, ajo sa bij sot, edhe atëherë e shumë më herët ishin të sh- Të dy bashkë në Shqipëri s’ vemi dot, se dor’e tojnë dhe e ngrisin më lart artistikisht. Autori i i ka dhënë historisë së botës, veç mjerë trath- kapërderdhur botës së gjerë si të varfër e të in- Sulltanit dhe atje na harin, unë në Kafkasje s’vij rritur dhe i edukuar në një familje të njohur in- tarët që i dalin të pa besë kësaj zonje. Helm i joruar, të ndjekur e të përbuzur, për ta mbajtur dot, trupi im, shpirti im është i Shqipëris, s’është telektuale e mbi të gjitha kombëtare, nuk ka mun- huaj i deh, prandaj trathëtojnë, se s’dinë se shpirtin gjallë dhe për t’i bërë një krah ndihme imi”|. (f.130). Ose : “Ç’të bëj Zonjushë ! të mos dur assesi t’u shmangët detyrave atdhetare dhe ç’bëjnë”. (f.166). famijles së vetmuar e të largët. Në mesin e tyre ishte atdheu m’i math, m’i lartë na dashuria dot’e drojës nga kafshimi i fqinjve përreth, veçmas Nëpërmjet Nevruzit autori shpreh idealin e vet kishte mjaft që kishin ikur nga zënkat dhe vras- quaja vehten fatbardhë tuke bashkuar shortet Greqisë, ku që atëherë paraqitej armike e përbet- kombëtar, dashurinë, por edhe brengën për fa- jet me njëri-tjetrin, që edhe sot, sado që e qua- t’ona të dy...”(f.134). uar e shqiptarëve, prandaj do të shkruajë: “ ... tin e Shqipërisë; në rrjedhë të ngjarjes rrokën jmë veten të përparuar e të ngritur, nuk po mund Kështu autori e përforcon tabanin kombëtar te ajo është armiku i kombësisë s’onë, erdhi Greku, pjesë të ndieshme e thelbore, të cilat fërkohen, heqim dorë syresh. Që në Selanik takon sh- romani me lidhje shpirtërore e fizike të heroit me shkoi nderi, shkoi gjuha, shkuan zakonet fisni- madje shumë ashpër për trojet tona, për ekzis- qiptarë moshash të ndryshme nga 17-50 -vjeçare të, qoftë edhe me shënjë jetë “...trupi ynë, është ke të Shqipërisë”. (f.192). Krahas armikut të jas- htëm, Shqipërinë e rrezikonin ngatërresat e pan- dërprera të shqiptarëve ndërmjet vete, që për- fundonin me pasoja të mëdha. Kjo do të jetë shtylla e dytë në të cilën mbështetet përmbajtja dhe qëllimi i të shkruarit të saj. Që në fillim i hetojmë shenjat e para të zënkave e të cmirave te shqiptarët, të cilat do ta përmbyllin veprën me përfundim tragjik e që lexuesi do të ndahet shumë i nevrikosur. Këto e mundojnë autorin, këndej me gojën e personazheve i paralajmëron dhe i dënon. Me të përcjellë të Nevruzit për në dasmë e ëma e këshillon të ketë kujdes: ,,Biri im Shqipërinë, nakari dhe zihjet e gjaku e kanë prishur gjithmonë; në dasmë ka dish farë soj njerës...”(f.35) Ose edhe Muçja, qehajaj besnik i tij, i porosit Rapon e Fejzon të kenë kujdes për Nevruzin se “Shqipëria plakë zihjet në thua i ka” (f.36). Fatkeqësisht, në këtë pikëpamje pak ka ndryshuar jeta jonë e brendshme dhe mbetet edhe më tutje aktual mendimi i autorit se nakari, cmira, gjaku dhe armiqësitë e prishën nderin tonë. Në gjirin e këtyre veseve e dobësive tona në vepër hetohet edhe tradhtia që nuk ka mun- guar në momentet më të ndjeshme. Janë raste të rralla kur i kemi tradhtuar të huajt e bukur të shpeshta njëri-tjetrin. Mu në oborrin mbretëror ku i prin fati Ajazit të punojë e ku ishin edhe dy shqiptarë, për shpëtimin që i bën Lejlasë, një vajze të njomë e të ndershme të futur si qengjin në lukuninë e ujqërve, njëri prej këtyre sh- qiptarëve për pak të holla e tradhton! 19/ E Diel, 19 shtator 2010 DOSSIER nacional Opoja e Prizrenit, mbrojtja e kufijve të Shqipërisë nga pushtimi Serb më 1913 Ekzekutimi martirëve të Plavës

“Aneksimi i tokave shqiptare nga Serbia dhe Mali i Zi u shoqërua me vendosjen e një regjimi të egër, me shtypje dhe terror ndaj shqiptarëve. Me masa të ndryshme të represionit, organet ushtarake serbe, shqiptarëve të kësaj ane ua mbyllën rrugët e tregjeve, sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës, Dibrës, duke krijuar një situatë kërcënuese të mijërave jetëve nga uria.” Nga Gani Tërshnjaku*

Avdurrahmon Piraj (imam i fshatit), Kurt Syla, hen në familjen Ramadan Selmanit në Pobreg. Mehmet Velia, Batjar Piraj, Tahir Piraj. Megjithëse (Kjo familje kishte bashkëpunuar me ushtrinë se këta në shenjë kompromisi e armëpushimi kish- serbe në atë kohë). Pas një jave Ramadan Sel- in ngritur lartë një peshqir të bardhë (leckë e mani, e porosit qiraxhiun nga fshati Kërstec i bardhë) si flamur paqeje, serbet nuk e respektu- Gorës, z. Bilbilin e Kërstecit, që këta fëmijë t’i an këtë sinjal kompromisi. Ata hapën zjarr. dërgojë në Plavë. Fëmijët e kalojnë një natë të Tahir Piraj e kishte djalin Dërvishaliun që ishte Bilbili në Kërstec dhe të nesërmen dërgohen në kryengritës “komit” dhe pjesëmarrës në kryeng- shtëpitë e tyre në Plavë). ritjen shqiptare në “Qafën e Llopshnikut”. Tahir Burrat e Plavës të lidhur e të zënë rob, nën tytat Piraj u rikthye menjëherë mbrapsht, para se ser- e armëve dhe nën mbikëqyrjen e ushtrisë serbe bët të hapnin zjarr, ngase kishte drojën se djali i dërgohen nga Pobregu për në fshatin Zhur, e tij ishte kryengritës dhe serbët mund ta dinin këtë. prej andej për në Prizren. Rrugës për në Prizren Në ato momente derisa ushtarët serb hapnin zjarr, ja del të ikë Abaz Lepraj (një kryengritës që qël- aty kishin rënë dy viktimat e para: Kurt Syla dhe loi me armë kryeushtarakun “Naqellnik Bogda- Batjar Piraj. Avdurrahmon Piraj (imami i fshatit) nin”) edhe pse ishte i plagosur. Në përpjekje e plagoset dhe duke u zvarritur që të pijë ujë të sipër për të ikur në lumin Bistrica në Prizren vritet arat e Hulajve (mbi Mullirin e Merxhon Cenajt) edhe Nesim Bojaxhiu. qëllohet sërish nga plumbat e serbëve dhe vritet. Kur këta burra të robëruar arrijnë në Prizren Po aty vitet edhe Mehmet Velija.4 “Naqellnik” Bogdani urdhëron që ata të dërgo- hen në fshatin Vraniç të Gorës, ku ishte e ven- Burrat e Plavës u kapën rob të “Kroi i Kisës” dosur qendra e organeve administrative serbe (Koretnik) për Opojë dhe Gorë. Fshatarët duarlidhur nën Foto: Qafa e Llopushnikit aty ku u zhvillua beteja shqiptaro - serbe 1913 tytat e armëve dhe nën kontrollin e serbëve vazh- Ngjarjet lokale të ndritura por dhe vuajtjet, sul- luar me një gurë të gdhendur dhe me mbishkrim Në anën tjetër burrat kryengritës të Plavës të dojnë rrugën për në Vraniç8. met e shkatërrimet nga pushtuesit e huaj janë në alfabetin turk1. Beteja e këtyre kryengritësve organizuar kishin vendosur që në fshehtësi ta vulë historike ndër shekuj e fshatit Plavë të me forcat serbe u zhvillua të “Qafa e Llopushni- braktisnin fshatin dhe të largoheshin në mal mbi Ekzekutimi martirëve të Plavës Opojës. Shikuar në retrospektivë Plava dhe kut”, në territorin e Plavës. Kryengritësit kishin Plavë.5 Nuk ishin edhe aq të armatosur. Gjatë Opoja si trevë simbolizon vet jetën shqiptare: rezistuar dhe në fund ishin tërhequr. Në këto rrugës për në Malin e Koretnikut, patrulla usht- Atë ditë fshati Plavë kishte mbledhur të gjithë me lindje, ngritje, rënie nga pasojat e luftërave luftime, forcat serbe në fushë betejë lanë të vrarë. arake serbe e armatosur, duke patrulluar në ter- pasurinë e florinjtë. Kishin grumbulluar ë0 lira 1912, 1913 e deri më 1999 ku ushtria serbe në Fshatarët e Plavës të organizuar natën në fshe- ren, në vendin e quajtur “Kroi i Kisës”, të Lug- të kuqe floriri për të paguar ushtarët serb dhe vazhdimësi ka vrarë shqiptarë të kësaj ane, htësi kishin kryer pastrimin e terrenit nga kufo- ina e Bjeshkës së Rapçës (Koretnik), i zbulon se kështu për t’i liruar burrat që ishin pengje të sikurse në gjithë Kosovën e më gjerë. Më 1913 mat e ushtarëve serbë, që të mos zbuloheshin aty ishin burrat e organizuar dhe të arratisur të robëruara. Kryeplaku (myftari) i fshatit Kasom serbët ekzekutuan 46 martirë të Plavës së bash- nga forcat serbe që ishin në një distancë jo Plavës6. Të cilët burra nën kërcënimin e armëve Bojaxhiu së bashku me katër kryepleq (azap) të ku me 6 të tjerë nga Breznja. Bazuar nga dësh- shumë të largët. Fshatarët e kishin bërë pastrimin serbe u kapën rob. Ishin 46 burra nga Plava dhe lagjeve, lirat e floririt i dërgojnë në Vraniç për mitë gojore, ky ishte viti më fatligë në historinë e zonës, ngase kishin menduar se ushtria serbe ë të tjerë nga fshati Brezne.7 Të gjithëve ju ven- t’ia dhënë “Naqellnik” Bogdanit, e që ky t’i liroj e Plavës dhe Opojës. të mos rikthehej në territorin e Plavës, e të mos i dosen pranga në duar dhe këmbë. burrat e Plavës. “Naqëllnik” Bogdani e kundër- Më 22 mars 1913 konferenca e ambasadorëve shihte kufomat e ushtarëve serb. Ndërsa, ser- Ashtu të lidhur dhe të robëruar, gjatë rrugëtimit shton këtë ofertë, duke pyetur se kush ishin ata në Londër padrejtësisht vendosi që Rrafshi bët kishin të dhëna, se mungonin ushtarët e tyre për në fshatin Pobreg (Shqipëri), Deston S. Tër- burra që kishin hapur zjarr kundër tij. Por që nuk Dukagjinit, Kosova dhe pjesa perëndimore e dhe e dinin se në fshat kishte kryengritës sh- shnjaku, u thotë burrave të Plavës që t’i e kishte marrë përgjigjen nga fshatarët. Maqedonisë t’iu bashkëngjiten Serbisë dhe qiptarë. kundërvihen patrullës ushtarake serbe, në Burrat e arrestuar urdhërohen të hapnin një varr Malit të Zi. Jashtë Shqipërisë mbeti edhe Prizre- Kur serbët kishin depërtuar nga bjeshka “Shta- mënyrë metaforike, me fjalët:”Hajde ta korrim të madh në zonën e Mullinjve të Vraniçit, pranë ni, Opoja, po ashtu dhe fshati Plavë që kufizo- va” e fshatit Blaq dhe nga bjeshka e “Stronës” tërshanën” (hajt të kacafytemi dhe t’i mbysim lumit poshtë fshatit. Dhe posa e gropojnë, bur- het me kufirin shqiptaro-shqiptar, përkatësisht së fshatit Buçe kishin pushtuar fshatrat e Opojës këta ushtarët serbë”). Por burrat duke shpre- rat radhitën përreth gropës dhe pushkatohen me Pobregun (Kukës). Aneksimi i tokave sh- dhe Gorës, dhe ato lëviznin në këtë zonë2. Sipas suar se do të lirohen, nuk e dëgjuan Deston që të gjithë, përfshirë këtu edhe kryeplakun e qiptare nga Serbia dhe Mali i Zi u shoqërua me dëshmive gojore, mitralozat serb dëgjoheshin Tërshnjakun. Ndër këta burra ishin dhe tre fëm- Plavës dhe katër kryepleqtë e lagjeve (Tërsh- vendosjen e një regjimi të egër, me shtypje dhe tek shtinin mbi kryengritësit shqiptarë nga ana ijë të moshës 10-12 vjeç: Sallah Cenaj, Osman njaku, Hulaj, Piraj, Bojaxhiu). terror ndaj shqiptarëve. Me masa të ndryshme e “Shtavës” së Blaqit dhe nga ana e “Stronës” Tërshnjaku dhe Xhemshit Tërshnjaku. të represionit, organet ushtarake serbe, sh- së Buqës. Duke rrugëtuar të robëruar, një oficer serbë ur- *Kandidat për master në gazetari në Univer- qiptarëve të kësaj ane ua mbyllën rrugët e Në një rast tre kryengritësit e armatosur nga Pla- dhëron që të lirohen këta fëmijë, të cilët prano- sitetin e Prishtinës tregjeve, sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës, va: Dervishali Piraj, Islam Lepraj dhe Abaz Lep- Dibrës, duke krijuar një situatë kërcënuese të raj, nga vendi i quajtur “Loma e Spahisë” kishin mijërave jetëve nga uria. shtirë me pushkë në kryeushtarakun serb “Naqellnik” Bogdanin, i cili ishte komandant dhe Beteja e “Qafës së LLopushnikut” (Opojë) me udhëheqës i administratës ushtarake serbe që “Serbinë e Parë” ishte vendosur në fshatin Vraniç të Gorës. Kjo kishte ndodhur të vendi i quajtur “Larëza”, në Në gusht të vitit 1913 kryengritësit Qazim Lika, drejtim të fushës së “Dubravës”, derisa Kadri Shahini, etj, merreshin me organizimin e “Naqellniku” ishte duke shkuar me kalë nga kryengritjes për të sfiduar ushtrinë serbe (që në Dragashi në drejtim të fshatit Buçe, të cilin plum- popull njihet si “Serbia e Parë”). Kjo lëvizje e bat e qëlluan vetëm në “shinjall” (mantel – uni- armatosur shqiptare kishte karakter spontan, formë ushtarake)3. dhe në muajin shtator mori përmasa të gjëra si- Në këtë sulm “Naqellniku” shpëtoi pa plagë. Por domos në Dibër, zonë me të cilën Opoja kishte i mllefosur dhe i frustruar shumë nga ky guxim i marrëdhënie intensive tregtie, miqësore, etj. Kry- fshatarëve kryengritës, ai dha urdhër ushtarak engritja, për pak ditë u përhap në Rrafshin e për t’i arrestuar një numër burra të fshatit. Dukagjinit. Forcat shqiptare sulmuan Gjakovën Dhe për këtë shkak, një grup fshatarësh nga dhe Prizrenin. Plava duke e ditur se kjo ushtri do të sulmonte Në këtë kryengritje u rekrutuan dhe fshatarët fshatin, u përpoqën që të bëjnë një marrëveshje nga Opoja, sikurse nga Plava, Breznja, dhe fs- nga distanca me ushtrinë serbe. Fshatarët u nis- hatrat e tjerë, nga krahina e Lumës. Në krye të en drejtë vendit “Të Rrihna” e fshatit Renc, ku kryengritësve ishte Qazim Lika (hero kombëtar) ushtria serbe ishte e stacionuar në istikame. Ser- dhe Kadri Shahini (hero kombëtar), varri i të cilit bët menjëherë hapën zjarr nga të gjitha armët në gjendet edhe sot në Bjeshkën e Buçes, i rregul- drejtim të grupit të fshatarëve që përbëhej nga: Foto: Varri masiv i Brrutit aty ku u vranë burrat e Brrutit me 1913 PROZË 20/ E Diel, nacional 19 shtator 2010

G GjakësiJ A K ËTregim Snga Anton I Papleka

Meqenëse kishte mbetur në shtëpi tuara nga kanuni. Mushaku ishte që vinte nga thellësitë e qenies së tij, e Mushakut që ishte platitur rrëzë av- kështu siç po të them unë? vetëm me një vajzë dhjetë vjeçe dhe përgjigjur se të vëllanë nuk mund t’ia i thoshte se shkaktar i robtimit të aty- llisë, i ndërprenë zërat e gruas dhe të -E si do ta provosh?! me një djalë shtatë vjeç, herë pas here ngjallnin as të gjitha paratë e botës, re njerëzve që nuk i kishin asnjë faj të djalit të madh të Galanit, të cilët po -Do ta provoj fare lehtë, - tha Galani, i Galan Prruku dilte nga dhoma e zjarrit prandaj nuk do të pranonte që gjaku drejtpërdrejtë, ishte ai, Mushak Dush- ktheheshin nga mulliri me një kalë të cili u ngrit nga vendi, hapi kanatin e dhe shkonte te frëngjitë që binin nga të paguhej me para. kaja, i cili sillej me pushkë në dorë rreth ngarkuar me miell. Gruaja e tërhiqte një dritareje që binte nga oborri, futi ana e oborrit. Nga ato të çara të ngush- Tri vjet rresht, ditën e natën, në mot kullës së tyre si një ujk i uritur, me sy nga freri kalin që çapitej në borën e kokën në dritare dhe thirri: ta, ai përlante me sy oborrin e rrethuar me shi e me borë, me acar që të ngrin të përgjakur. ngrirë, kurse djali e ndiqte nga pas, -O Mushak Dushkaja! nga një avlli e lartë, e ndërtuar me gjakun e me vapë përvëluese, Mush- Veç kësaj, fati i rëngë i gruas dhe i sikur rrinte gati ta mbante, po të rrësh- -O, çka po thue more?! trungje drurësh, të çara me sëpatë. aku ishte sjellë si ujk i uritur rreth djalit të Galanit i kujtonte Mushakut qiste. -A po mërdhin? Pahisore të tilla që të zinte syri pothuaj kullës së njeriut që i kishte vrarë të fatin e gruas dhe të fëmijëve të vet, të Me t’u afruar tek avllia, gruaja i thirri -Qe besa, jam ba akull! te të gjitha shtëpitë e asaj krahine vëllanë. Megjithëse e dinte se në cilët kishin pak a shumë të njëjtën vajzës që të hapte derën. Edhe kësaj -A po vjen mbrendë me u nxehë? malore, shërbenin për t’u mbrojtur nga ç’rrethana kishte ndodhur vrasja, se moshë. Qëkurse Mushaku kishte fil- here, sapo hynë në oborr, të sapoard- Ca se kjo pyetje e zuri në beft, ca se lukunitë e ujqve që në dimër zbrisnin gjakësi i tij nuk ishte as ngatërrestar, luar të ndiqte armikun e tij për ta vrarë, hurit i vunë derës llozin e trashë. po i ngrinte gjaku nga të ftohtit e deri në katund, dhe nga ndonjë as i dhunshëm, prapëseprapë zëri i të gjitha punët e shtëpisë kishin rënë Meqenëse gruaja dhe djali i kishin madh, Mushaku u përgjigj: keqbërës. gjakut dhe urdhri i dokes së lashtë mbi kurrizin e gruas e të fëmijëve. duart e mardhura, Mushaku mbajti -Në ma çelësh derën, pasha Zotin po! As te majat e hunjve të mprehtë e të kërkonin me ngulm prej tij vetëm një Jo vetëm ditët e javët, por edhe muajt shpresë se Galani do të dilte nga kulla Pa pushkë në krah, Galani shkoi te nxirë që të kujtonin dhëmbët e një gjë: të shtrinte përdhé të vdekur njeri- e vitet kishin kaluar pa ndodhur ajo për t’i ndihmuar që të shkarkonin dera e avllisë, tërhoqi llozin dhe e hapi përbindëshi, as te ndonjë e çarë e kanatin. Nëpër mugëtirën e muzgut u ngushtë që hapej midis tyre, Galani ravijëzua silueta e Mushak Dushka- nuk vuri re ndonjë tytë pushke apo jës. Opingat, tirqet e leshta dhe talla- ndonjë kokë njeriu të mbështjellë me gani i tij ishin mbështjellë me borë të tallagan. Mirëpo ai nuk kishte nevojë ngrirë. Nga mustaqet e gjata, i të shihte shenja të tilla për t’u bindur vareshin heje akulli. Ata u shikuan sy se njeriu që kërkonte ta vriste, ndod- ndër sy, pastaj ecën njëri pas tjetrit pa hej diku aty rrotull, i platitur pas pa- folur. hisores së lartë, apo i strukur në zgër- Kur mbërritën në dhomën e miqve, bonjën e ndonjë druri të moçëm. Sa Galani i tha bujtësit: herë që fërfllaza turrej nëpër frëngji, e -A po ma dorëzon pushkën? shoqëruar nga fishkëllimat e saj të -Po… - u përgjigj Mushaku pa u mëdy- kobshme dhe nga shtjellat e borës së shur. imët, Galanit i dukej sikur ajo rribë e Kur e preku atë armë që kishte në fole acartë ishte fryma e armikut të tij që fishekun, me të cilin do ta vrisnin, priste rastin ta vinte në shënjestër e Galanit iu drodh dora, megjithatë ai ta godiste me plumb. shkoi në fund të dhomës ku ndod- Makthi i vdekjes që nuk i ndahej ditën heshin gozhdët e armëve dhe e vari as natën, kishte zënë fill në një dasmë në afërsi të pushkës së tij. ku Galani ishte grindur me një malë- Mushaku hoqi opingat e tallaganin, sor nga katundi fqinj. Disa ditë pas pastaj u afrua te vatra ku sapo kishin kësaj degame me fjalë, kundërshtari i ndezur zjarrin gruaja e Galanit. I ulur tij i kishte zënë pritë në një grykë mali. në një postajë me lesh një pëllëmbë të Me të dëgjuar fishkëllimën e plumbit gjatë, përballë flakëve që lodronin në që i kishte kaluar pranë kokës, Galani vatër, ca nga ca bujtësit nisi t’i sh- ishte rrëzuar pas një guri, kishte drej- krinte gjaku, t’i ndiente të tijat gjym- tuar armën dhe kishte qëlluar disa un që i kishte vrarë të vëllanë. që ishte ravijëzuar kushedi sa herë në thasët me miell e t’i futnin brenda. Ai tyrët e kallkanosura. Ai drodhi një herë, derisa e kishte lënë të vdekur në Tre vjet rresht kishte pritur me pa- trurin e Mushakut: ai zgjaste tytën e përsëriti me mend thënien e moçme: cigare në kutinë e duhanit që i dha vend malësorin që kishte dashur ta durim që t’i jepej mundësia për të vënë pushkës nëpër një të çarë midis hun- “Ç’sjell sahati, s’e sjell moti!… Galani, e ndezi me një gacë që e mori vriste. Megjithëse e kishte marrë vesh në jetë atë shestim që ishte bërë syn- jve të avllisë, tërhiqte gacëkeqen. Ky Mirëpo, me sa duket për armikun e tij me mashë dhe zuri ta thithte me babëzi. se ai që kishte zënë pritën dhe kishte imi i vetëm i jetës së tij. Një mundësi e veprim shoqërohej nga një krismë e as sot nuk kishte ardhur ai çast që i -Qysh e do kafen? – e pyeti i zoti i qëlluar i pari, kishte qenë vëllai i tij, tillë do të kishte qenë dalja e armikut fortë arme dhe nga klithma e një njeriu thonë sahati i lig ose ora e shtëpisë. Mushak Dushkaja i kishte çuar fjalë të tij në oborr ose lënia hapur e derës që plandosej në mes të oborrit të zezë!Galani nuk e nxori kokën jashtë -Njëherë due me hangër bukë se gjithë Galan Prrukut se i kishte borxh gjakun së avllisë dhe e derës së kullës së kullës… derës së kullës. ditën e lume kam ruejtë mbas avllisë e vëllait, se nuk kishin besë me njëri- gurtë. Po të kishte ndodhur një gjë e Edhe sa kohë do të zgjasnin ky përgjim Me duart e mardhura që mezi u sate pa shti gja në gojë! Nuk munda tjetrin. tillë qoftë edhe një herë të vetme, në dhe këto shestime që ia kishin sjellë bindeshin, gruaja dhe djali i tij u ta përtypja bukën që kisha me vete, Po bëheshin tre vjet që Galan Prruku kohën që ai sillej rreth e rrotull me shpirtin në majë të hundës?! Askush detyruan të shkarkonin kalin dhe t’i se ishte ngri e ishte ba akull… nuk e kishte kapërcyer qoftë edhe një pushkë në dorë, do të ishte turrur si nuk mund t’i jepte një përgjigje të sak- futnin brenda thasët me miell. Pasi u poq buka e sapogatuar, e zonja herë të vetme avllinë e lartë, të ndër- shakullimë brenda në kullë, do të kishte të kësaj pyetjeje. Vetëm për një gjë ish- Ata shkundën borën e ngrirë që u ish- e shtëpisë u shtroi në sofër bukë të tuar me trungje të çara, që nuk kishte hyrë kthinë në kthinë, derisa do të ish- te i bindur Mushak Dushkaja: armiku te ngjitur pas opingave e çorapeve, ngrohtë dhe fasule të ziera me mish të shkuar te ndonjë i afërm apo dashamir te gjendur përballë vrasësit të vëllait, i tij nuk shkelte lehtë në dërrasë të hoqën gozhupët prej lëkure dashi, gu- thatë. Rrallëherë në jetën e tij, Mush- për të marrë pjesë në dasma dhe në të cilit do t’i kishte drejtuar armën, kalbur… nat e leshta dhe u afruan te vatra. akut i kishte shijuar aq shumë një haje gëzime. Madje gjatë këtyre tre vjetëve, pastaj do të kishte tërhequr Megjithëse e kishte të qartë këtë gjë, Gruaja vuri në zjarr një kusi me ujë. sa ajo që hëngri atë natë dimri. tepër të rralla kishin qenë ato raste kur gacëkeqen… malësori nuk mund të hiqte dorë nga Me të vluar ujët, filloi të zinte brumin Pas darke, Galani poqi një xhezve me ai kishte dalë jashtë derës së kullës së Mirëpo ky çast i përfytyruar me dh- marrja e gjakut. Nga ana tjetër, sa më e bukës. Atë çast, kali që kishte mbe- kafe dhe e hodhi në dy filxhanë, njërin gurtë për të hedhur disa çapa në oborr, jetëra e me qindra herë nuk kishte shumë që kalonte koha, ai mendonte tur në oborr shkrofëtiu e hingëlliu. Si nga të cilët ia vuri përpara bujtësit, për të shijuar kënaqësinë e të ecurit ardhur. Galani nuk kishte dalë në oborr se kjo armiqësi mund t’i shkatërronte gjë e gjallë që ishte, edhe ai kishte të kurse tjetrin e mbajti për vete. në qiell të hapur. Ai e kishte të qartë jo vetëm gjatë ditës, por as në netët të dy familjet. Sapo të bëhej për të ftohtë, prandaj duhej të futej në kat- Duke gjerbur kafen, ata folën për dim- se përtej perimetrit të ngushtë të me hënë, kurse gruaja dhe fëmijët e tij mbajtur armë, djali i madh i Galanit do ua. Për të mos nxjerrë jashtë fëmijët, rin e rëndë të këtij viti, për borën e kullës së tij të gurtë, për të fillonte asnjëherë nuk e kishin harruar hapur të ngujohej në kullë bashkë me të atin, gruaja iu lut të shoqit ta fuste kalin shumtë që kishte rënë dhe për acarin mbretëria e vdekjes. derën e kullës së gurtë dhe derën e kurse djali i madh i Mushakut do të brenda. e madh që vazhdonte qysh prej disa Galanit i kishte ardhur keq që fati e avllisë… bashkohej me të atin për të marrë -Nuk mund të dal në oborr, se më vret ditësh. kishte futur në armiqësi me Mushak Duke parë gruan e Galanit dhe djalin e gjakun. Më vonë, këtë fat do të kishin gjakësi! – tha prerazi Galani. Kur mbaroi së piri kafenë, Mushaku Dushkajen, i cili ndryshe nga i vëllai, tij dymbëdhjetëvjeçar se si robto- edhe djemtë më të vegjël. Kur merrej -Çfarë gjakësi në këtë cingërimë?! – u deshi të ngrihej në këmbë për të nderohej nga gjithë krahina për heshin për të përballuar punët e sh- me përsiatje të tilla, Mushakut i ng- çudit gruaja. – Kot thonë bota se je mbathur opingat, por nuk lëvizi nga trimërinë dhe për urtësinë e tij. Me tëpisë, për të mbjellë e për të korrë arat, jethej mishtë, por ai e quante veten trim! Si tutet burri me dalë në oborr e vendi. Ai heshti një copë herë duke ndërmjetësimin e miqve të përbash- për të ruajtur e për të ushqyer krejt të pafuqishëm për të ndryshuar me e shti kalin brenda?! vështruar prushin që mbushte vatrën. kët, i ngujuari ishte përpjekur të bënte bagëtitë, një pjesë e qenies së Mush- doket që i kishin vendosur të parët. -O, nuk mund ta nxjerr këmbën jashtë I zoti i shtëpisë e kuptoi se ai po blu- pajtimin e gjakut, duke pranuar të akut ndiente një keqardhje të pash- II dere se asht hasmi kah ruen mbas av- ante me mendje diçka, prandaj nuk e paguante shumën e parave të përcak- pjegueshme. Në raste të tilla, një zë Aty nga mbarimi i pasdites, mendimet llie e më vret! A do të ta provoj se asht trazoi. 21/ E Diel, PROZË 19 shtator 2010 nacional Duke e thyer heshtjen që e mbësh- he! Përpiqu ta mbyllësh gojën e të mbushi me ujë xhezven e kafes dhe e tillte si një koracë akulli, më në fund flesh një copë herë. vuri te shpuza e nxehtë. “Nacional” promovon librin me poezi, Mushaku tha: Pushka e Mushakut: Sonte nuk kam Kur hapi sytë, Mushaku vështroi rreth “Piskamë e heshtur” të poetit Tahir Bezhani -Nuk po më duket punë me mend që gjumë. Kam dëshirë të rri zgjuar gjithë e rrotull me habi, derisa u kujtua se ku sonte të eci disa orë nëpër borë të natën. Të pres se çfarë do të bëhet. ndodhej. Ai u ngrit në këmbë, u vesh ngrirë për të vajtur në shtëpi. Ma mirë Kam parandjenjën se do të ndodhë dhe u ul pranë zjarrit. Galani i vuri për- po rri këtu. diçka që ty nuk ta pret mendja. Ajo që para filxhanin e mbushur me kafe. Galani e vështroi në sy, por nuk foli. na kanë parë sytë deri tashti, duhet të Pasi mbaruan së piri kafet, e zonja e Liria si një Ai mori disa copa dru dhe i vuri në ketë qenë një lojë, një dredhi. Malë- shtëpisë u solli për të ngrënë. zjarr. Pak më vonë, i tha bujtësit: sorët nuk thonë kot se nata e gjatë e -Bukë nuk do të ha, - tha Mushaku. – -Kur të duesh, po biem e flemë. dimrit është plle. Domethënë është e Nuk e kam zakon të ha bukë kaq piskamë -Pse nuk jam i lodhur, nuk rri asnjë mbarsur me shumë të papritura. Një herët… minutë pa u shtri! – tha Mushaku. gjë është e sigurt: nata është e pa- -Pasha të madhin Zot, pa hangër bukë, Galani i tha të shoqes të sillte rroba besë. Mjerë ai që i ka besuar natës kur nuk do të dalësh nga dera e kësaj sh- “Të gjithë diskutanët vlersuan shtepinë Botuese “Nacional” gjumi për dy veta. Nga turra e druve ka pasur pranë armikun e tij! Është tëpie. Kur të hash bukë, atëherë shko si dhe drejtuesin e saj Flamur Buçpapaj, si një institucion i që ndodhej në mesore, mori një trung ngrysur dhe nuk është gdhirë. Për të ku të kesh punën tande. rëndësishëm komëbtar komunikimi dhe promovimi të të madh dhe e vuri mbi urët që po vërtetuar këto që sapo thashë, mund Ca për të mos i rënë ndesh betimit të vlerave kombëtare në letërsi dhe arte. Ata falenderuan digjeshin. të përmend me dhjetëra ngjarje. Ma të zotit të shtëpisë, ca ngaqë e dinte familjen Buçpapaj për shndërimin e mediave të tyre shumë Kur gruaja mbaroi së shtruari, bujtësi ndien zemra se kështu do të ndodhë se duhej të ecte disa orë nëpër borë e dhe i zoti i shtëpisë u shtrinë për të edhe sonte, në këtë kullë guri. Dikujt cingërimë për të mbërritur në katun- cilësore si: ”Radio Nacional, Shtepia Botuese “Nacional” fjetur në të dy anët e vatrës. Pak më do t’i verbohen sytë nga flakët e push- din e tij që ndodhej në shpatin tjetër dhe gazeta e parë eletronike “VOAL-Zeri shqipaterve: vonë, rënkimit të një krimbi që po digjej kës dhe nuk do ta shohë me ta agun e të malit, Mushaku lau duart dhe hën- www.voal-online.ch ), si një pikë takimi të shqiptarëve nga në thellësi të trungut të vënë në zjarr, dritës… gri. Gjatë të ngrënit, ai përtypej më Kosova, Shqipëria, Çameria dhe Diaspora, me synim iu shtuan edhe gërhitjet e dy burrave Pushka e Galanit: Qepe gojën, sh- ngadalë sesa zakonisht. Ishte e qartë forcimin e vlerave kombëtare dhe bashkimin kombëtar.” që i zuri gjumi. trigë! Përpiqu të flesh. Të harrosh disa se po bluante me mendje diçka. çaste kobin, vrasjen, vdekjen!… Kur u largua nga tryeza, bujtësi bëri III Pushka e Mushakut: Të harroj vrasjen urimin tradicional: Shtepia Botuese “Nacional” organi- të qendrushme të kësaj poezie. Heshtja që ra atë natë në dhomën e dhe vdekjen?!… Po të bëja kështu siç -U shtroftë për të mirë dhe t’u rrittë zoi të shtunën 18 shtator prezentimin Kryetari i Klubit letrar të Tropojës pritjes, nuk u pëlqeu aspak dy push- thua ti, unë nuk do të isha më pushkë, bereqeti! e librit me poezi “Piskamë e heshtur Lulzim Logu bëri një shqyrtim rigor- këve që ishin varur në gozhdë, disa por do të isha pushkallë, lodër fëm- Pasi lau duart, u ul te postaja prej të poetit nga Gjakova Tahir Bezhani. oz të nëntekstëve poetike dhe funk- pëllëmbë larg njëra-tjetrës. Sikur të ijësh. Më mirë të më përpijë zjarri, sesa lëkure ogiçi dhe drodhi një cigare, të Veprimtaria u mbajt në sallën e mad- sionalitetit të figuracionit metaforik donin të zëvendësonin fjalët e njerëzve të katandisem në një gjendje të tillë!… cilën e ndezi dhe e thithi disa herë. Ai he të konferencave të Muzeut His- të Tahir Bezhanit, duke i vlerësuar që po flinin, ato filluan ta cytnin sho- Atë çast, nga pylli që rrethonte kullën e vështroi në sy të zotin e shtëpisë torik Kombëtar në Tiranë dhe morën ato të arrira dhe domethënëse. qja-shoqen me fjalë: e gurtë, u dëgjua një ulërimë e zgjatur dhe i tha: pjesë shkrimtarë, artistë, studjues dhe Shkrimtari çam Bedri Myftari tha se Pushka e Mushakut: - Kjo që ndodhi ujqish. -Merr vesh, o burrë i dheut! Që tre kritikë të njohur të letërsisë, si dhe qysh kur kishte qënë vetëm 5 vjeç sonte është vetëm një rastësi, një sh- Pushka e Mushakut: A e dëgjon këtë vjet të ndoqa, të ruajta ditë e natë, por studentë dhe profesorë të univer- në shtepinë e tij të madhe në Filat të kelje e rregullt. Çdo njeri ka ndonjë ulërimë?! Gjithkush e di se me një ul- nuk të zuna kurrkund me të vra. I lashë sitetve të Tiranës. Camerisë, ishe rritur me emrin e Ko- çast dobësie. Shumë-shumë, ky armë- ërimë të tillë, ujqit ndjellin kob. I dety- pas dore gruen, fëmijët e punët e sh- Promovimi u ndoq nga shumë media sovës në gojë. Ai tha se “fati tragjik pushim do të zgjatë derisa të zbardhë ron dot ujqit të mos ulërijnë?! Aq tëpisë. Gjatë kësaj kohe, edhe ti mbete të shkruara dhe elektronike të Ti- na bashkon me shumë ne çamëve drita. Pa kaluar shumë kohë, tim zoti mund t’i detyrosh edhe armët të hesh- i ngujuem brenda. Ashtu si grueja dhe ranës, të cilat transmetuan lajme për dhe kosovarëve.” Bedriu duke kuj- do t’i vijë mendja në vend dhe do t’i tin. Sa të ketë ujq në këtë botë, do të fëmijët e mi, edhe grueja e fëmijët e tu veprimtarinë. tuar femijërinë e hershme në Filat, tha kujtohet gjaku që ka për të marrë. Do ketë edhe ulërima. Po ashtu, sa të ketë janë robtue në punë për të mbajtur Promovimin e hapi poeti, përkthyesi se nder vargjet e para që kishte më- ta tërheqë gacëkeqen, baruti do të armë, do të ketë krisma dhe vrasje… frymën gjallë…E di se ti nuk e ke vra dhe studjuesi i letërisë Mujë Buçpa- suar ishin: “ Shqipëria kuq e zi me ndizet flakë dhe ti do të mbetesh pa Pushka e Galanit: Qoftë mallkuar kjo me dëshirë tim vëlla, por të ka zanë paj, i cili trajtoi veçori të poezisë së Kosovë e me Cameri.” Myftari zot. Do të mbetesh vejushë si ato natë që më duhet ta kaloj pranë teje!… rreziku i zi. E kam pleqnue këtë punë Tahir Bezhanit, parë një një rrafsh më lavdëroi punën e Bezhanit si të arrirë gratë, të cilave u vritet burri dhe nuk Ti vazhdo të llomotitësh sa të duash me veten time dhe e kam nda mendjen të gjërë të letërsisë shqipe. Ai e çmoi dhe plot figuracion të mprehtë dhe mbarsen më. Edhe ti nuk do të por unë nuk do të të kthej më përgjigje. me u pajtue me ty. Të qoftë falë gjaku poetin nga Gjakova si një zë autentik spontan. mbarsesh më me barut e me plumba Madje do t’i zë veshët dhe do të sot e treqind vjet! Tash e mbrapa dil e dhe me vlera të shkollës poetike të Studjuesi i letërsisë dhe përktyesi i nga duart e Galan Prrukut! përpiqem të fle… puno pa droje, se je në besën time. Gjakovës, të udhëheur nga Din Me- mirënjohur Periki Jorgoni bëri një tra- Pashka e Galanit: Hesht, ndjellazezë! Edhe unë do të kthehem në shtëpi e hmeti, Ali Podrimja etj.Poeti Hamit jtim të gjatë të shkollës poetike të Përpiqu ta harrosh të keqen qoftë edhe IV do të merrem me punët që i kam lanë Aliaj redaktor dhe shkrues i par- qarkut të Gjakovës duke filluar nga për një natë!… Pas disa minutash, ulërimat e ujqve pas dore… Kështu, kam shpresë se athënjes së librit, u ndal të disa mo- Podrimja deri tek poetja e talentuar Pushka e Mushakut: Edhe sikur ta heshtën. Ato ua lanë vendin zhurmave nuk do të na shuhen shtëpitë… mente të vecanta historike mes Gja- Gentiana Ramadani. Ai veçoi Tahir harroj unë, nuk do ta harrojë imzot. të erës së akullt që përplasej pas Megjithëse nuk kishte asnjë pikë dy- kovës dhe Tropojës, duke veçuar Bezhanin si një poet të tensionev të Sapo të zgjohet nesër, do të pendohet mureve dhe trungjeve, që turrej me shimi për çiltërinë dhe besnikërinë e faktin se në këto dy qytet, pavarë- brendshme dhe dhimbjeve të hesh- për zemërbutësinë që ka treguar son- vrull në çdo zgavër a mazgallë që i dilte bujtësit të tij, Galani i tha: sisht ndarjes nga njëri tjetri për gati tuara. te, do të pranojë se kjo ka qenë një përpara. -Paç faqen e bardhë e t’u rrittë ndera, 50 vjet, janë zhvilluar dy shkolla po- Poeti dhe kritiku Demir Gjergji, redak- lajthitje e çastit dhe do të kthehet në Në të zbardhur të dritës, vrulli i erës o Mushak Dushkaja! Kur ta hapa etike të nivelit europian të cilat tako- tor i radio Tiranës, foli për frymën e udhën e drejtë! ra. Mbi shtresën e trashë të borës së derën mbramë, këtë gja nuk e bana që hen në vlera, motive dhe në mënyrën poezisë së Beazhanit e cila sipas tij Pushka e Galanit: T’u thaftë goja, t’u ngrirë, nata zuri të rrëshqiste ngadalë të ma falje gjakun, por e dija se je bur- e të shprehurit. Siç tha ai edhe Tahir është moderne dhe e kursyer. Poeti thaftë! E di mirë për ç’udhë të drejtë e si një gjarpër i zi, i plagosur që synon rë i mirë e i besës. Ma trim je ti që po Bezhani është një zë i spikatur, i kësaj Azem Baliaj foli për prurjet e reja të ke fjalën! Ty të rri mendja gjithmonë të struket në thellësi të shpellave të ma fal gjakun mue, sesa unë që e pata treve poetike të mirënjohur në të poezisë shqipe duke u ndalur në sh- te vdekja… nëndheshme. Gjelat që nuk pushonin rrezik me u vra me tand vëlla. gjithë kombin. kollën poetike të Gjakovës dhe Pushka e Mushakut: Qoftë unë, qoftë së nxituri njëri-tjetrin me këngët e tyre Meqenëse e gjykove me e mbyllë këtë Kritiku ddhe poeti Qazim Shehu bëri ti, për këtë punë jemi bërë: për të vrarë! nga shtëpia në shtëpi dhe nga lagjja të keqe që u ka ndodhë të dy famil- në trajtim interesant të gjuhës poet- Për të marrë sa më shumë jetë njerëz- në lagje, dukej sikur bënin çmos ta jeve tona, ti dil e merr shokët e tu, kurse ike te Bezhanit, duke u ndalur tek fig- ish… Prandaj na thonë armë. Në një përzinin sa më shpejt gjarprin e zi të unë po mbledh shokët e mi. Kur të uracioni, fjalori dhe sendertimi letrar, këngë që këndohet në këto anë, një natës, duke e çukitur me sqepat e tyre doni me ardhë, unë ju pres për drekë duke e vlerësuar si një laborator in- malësor kuvendon me armën e tij dhe të mprehtë… në shtëpinë time… teresant krijues dhe plot origjinalitet. i thotë: “Moj mauzere, mori Zanë,/ Të Kur i hapi sytë në kthinën ku kishte Mushaku vuri pushkën në krah, veshi Kryetari i Klubit letrar Gjon Nikollë ap mish sa të duesh me ngranë!…” depërtuar drita e agullimit, Galani vuri tallaganin dhe doli nga kulla e gurtë e Kazazi Muharrem Kurti i bëri një Fara jonë do të zhdukej nga faqja e re se bujtësi flinte ende. Pas rravgi- Galan Prrukut. Bora e ngrirë kërciste veshtrim të gjërë poezisë së Bezhan- dheut, në qoftë se gjakësit ose njerëz- meve nëpër borë e cingërimë, pas nën këmbë. Nga degët e drurëve dhe it, duke dalë në konkluzion se ai ësh- it në përgjithësi, do të flinin pranë njëri- gjumit të pakët që kishte bërë duke u nga strehët e gurëve, vareshin heje të të një nga zërat autoritarë të poezisë tjetrit, siç po flenë sonte dy zotërit mbledhur kruspull nëpër mullarë bari gjata akulli. bashkokore të treves poetike të Rraf- tanë! e nëpër skuta, nata e mbrëmshme kish- Era që kishte zënë të frynte përsëri, e shit të Dukagjinit. Prof. Sejdi Berisha Pushka e Galanit: Sa e ligë që je! te qenë për të një nga rastet e rralla ngrinte si shtjellë borën e imët dhe ia i Universitetit të Pjeës, foli për stilin Pushka e Mushakut: Qenkam e ligë, kur kishte mundur të flinte, i çliruar përplaste fytyrës. Tashti që kishte poetik të Bezhanit, duke marrë në ngaqë them të vërtetën?!… Edhe në nga ankthi se duhej të vriste dikë apo hequr dorë nga mendimi për të vrarë, shyqrtim, figuracionin, ligjerimin e qoftë se armët janë mizore apo të idh- duhej të ruhej që të mos e vrisnin. Mushakut i dukej sikur kishte sh- brendshëm, nëntekstet dhe mesazhet ta, siç i quajnë banorët e këtyre anëve Meqenëse trungu që kishte vënë në karkuar nga supet një barrë të rëndë. e poezisë së Bezhanit, të cilat sipas në këngët e tyre, ato janë të këtilla, zjarr, ishte djegur i tëri, i zoti i shtëpisë Ai i hidhte hapat më me siguri mbi tij janë mjete të fuqishme kur vihen sepse kështu i kanë bërë njerëzit. Dhe e hapi derën me kujdes, për të mos e shtresën e trashë të borës, e cila në në penën e poetit të sofustikuar kështu do të jenë gjithmonë. Sa të ketë zgjuar bujtësin, mori në mesore një vendet me lagështirë ishte shndërru- Bezhani. Prof Skender Hoxha trajtoi njerëz dhe armë. krah dru të çara dhe i vuri mbi prush. ar në akull… veçori artitike të poezisë së Tahir Pushka e Galanit: Hesht se më lod- Zjarri u gjallërua përsëri. Galani Bezhanit, duke nxjerrë në pah vlera Vijon në faqen 22 22/ E Diel, nacional IN MEMORIUM 19 shtator 2010 Spahia idealisti dhe intelektuali me personalitet të papërkulur MIFTAR SPAHIJA – THAÇI (1914-2005)

“Ky lumjan i shkolluar e mjaft i ditur, i formuar në Universitetin e Torinos në krahët e profesor Bartolit, me titull “Dottore in Lettere”, nuk u mposht nga vështirësitë e vuajtjet nëpër male dhe nga travajet familjare (djegia e shtëpisë nga komunistët, internimi i familjes dhe vdekja e vajzës kërthinjë në kampin e Beratit), por as nuk u lpê nga joshja e krokodilëve të regjimit për t’u dorëzuar. Ai punoi per çeshtjen kombetare, shkroi letersi dhe punoi si profesor universiteti në SHBA.” Nga Prof.as.dr. Shefqet Hoxha

Kisha dëgjuar ndonjëherë gjatë viteve të diktat- përmbajtje e në formë. urës emrin e Miftar Spahisë, jo për mirë, sepse e Po vepra që e shënjon prof. Miftar Spahinë jo patën strupulluar në anxhikun e “armiqve të vetëm si korife i Lumës (Hasan Hasani), po edhe popullit” dhe qe i lëqitur nga regjimi komunist si “Korife të politikës dhe të diplomacisë së për të mos vënë kurrë më këmbën në atdheun e nacionalizmit shqiptar” (Abdi Baleta), është tij. Në atë listë të zezë qenë edhe lumjanë të tjerë, tabu e letrave dhe e memorandumeve “About ndër ta edhe Muharrem Bajraktari, Tahir Kolgji- Kosova”, që u botua në vitin 1998. Ky libër ni, Lutfi Spahiu…, por proçeset demokratike e dëshmon se autori qe një njohës i shkëlqyer i dogjën këte listë mëkatarësh pa mëkate, shem- trevës së Kosovës, i historisë, i pasurisë bën kapërceret që pengonin bijtë e mallëzuar të shpirtërore e materiale të saj dhe i përpjekjeve të nënës Shqipëri të kthenin dalë. Pra, nuk e njihja, pandalura të kosovarëve për t’u çliruar nga nuk e kisha parë ndonjëherë Miftarin dhe as zgjedha e huaj, osmane e sllave. Ai i pat përcjellë dija se me se ishte marrë gjatë e pas Luftës së ngjarjet e Kosovës me shumë vëmendje e me Dytë Botërore; emri i “armiqve” n’atë zamane shumë dhimbje, së pakut ato të 20-viteve të fun- ishte tabú dhe me ta merreshin vetëm dhëmbët dit para shpalljes së pavarësisë (1999), por edhe e mprehtë të diktaturës së kuqe. i pat mbështetur fuqishëm, duke ndërhyrë me Pas asaj here Miftar Spahija nuk prani së ardhu- letra, memorandume, ligjërata, traktate tek ri nga Nju Xhersi, ku kishte ngrehur kortroflen udhëheqësit më të fuqishëm të globit. Njohja që nga viti 1956; vinte për t’u çmallë me të vetët me këto materiale dëshmon se Miftar Spahija i edhe me “gurë e druj” në Kolesjan e në Lumë. ka dashur me loçkë të zemrës e me shpirt Kos- Miftarit i interesonin zhvillimet politike dhe ovën dhe popullin e saj dhe ka luftuar për ta si demokracia që kishte nisur të pipzojë, vinte, pse më i miri dhe më i përkushtuari bir i shqipes në i kopte zemra… Por kurrë nuk erdh duarthatë: mërgim. Dha zoti dhe Miftar Spahija e pau Kos- na pruri Hasimen, romanin e tij të parë, pastaj ovën të lirë, siç e ëndërronte, por dëshirën e tij Arbanët e Curranët, Taf Bardhetin e në vazh- për një Shqipëri etnike, Krijuesi do tua plotë- dim një tubë letrash e memorandumesh rreth Ko- sojë pasardhësve të tij. sovës që ua kishte dërguar të mëdhajve të botës: Për vlerat që bartte, prof. Miftar Spahija, është Bob Dole, Alfons d’Amáto, Bill Klinton, Tom shpërblyer pas vdekjes, ndonëse pak, me Med- Lantosh, Xhon Mejxhër, Fransua Miterán, Fe- aljen e Artë të Shqiponjës, shoqëruar me moti- lipe Gonzales, Boris Jelcin, Al Gor, Suzana Anje- vacionin “Idealistit dhe intelektualit me per- li etj., që i botoi me titullin “About Kosova” e, sonalitet të papërkulur, që gjithë jetën ia kush- së fundi, edhe Met Malushin. Vetëm një herë toi zgjidhjes së çështjes kombëtare shqiptare erdh pa libra nën sjetull, sepse kishte marrë për dhe fitores së demokracisë.” dore një bashkëkatundar të sëmurë, shok ide- Vijon nga faqja 21 alesh, që kthehej për t’u ngujuar përjetësisht ovës”. Me komunizmin qe parë hanëjashtë që “Dottore in Lettere”, nuk u mposht nga vësh- pranë varrit të nënës. në bankat e shkollës, se pat mësues të ditur e tirësitë e vuajtjet nëpër male dhe nga travajet posaçërishtt të veçorive të Bezhanit si poet i Por po mbushen plot pesë vjet që s’e kemi Mif- atdhetarë të vlertë: Veniamin Dashin, Anton familjare (djegia e shtëpisë nga komunistët, in- kësja treve. Nuredin Lusha studjes dhe mbled- tarin në kolir të odës, na ka lënë të varfër, na u Krajnin, Karl Gurakuqin, Mirash ternimi i familjes dhe vdekja e vajzës kërthinjë hes i foklorit tha se takime të tilla duhet të kete shua ai yll i shqiptarizmit larg atdheut, më 9 nën- Ivanajn…Idetë komuniste i pat pështyrë deri sa në kampin e Beratit), por as nuk u lpê nga joshja më shumë, pasi kjo rrit shkembimin e ideve tor 2005, në orën një pas mesnate. dha frymën e fundit, por e kish mtuar se komu- e krokodilëve të regjimit për t’u dorëzuar. Në ato dhe krijmtarisë. Ishte kënaqësi kur bisedoje me Miftarin. Në pam- nizmi është i gjallë ende në Shqipëri.Miftar Spa- ditë kritike për fatet e atdheut provoi se “nacio- Momente kenaqesie dhe emocinesh krijuan je s’ta mbushte syrin, por, kur uleshe rrafsh me hija pat provuar edhe burgun, edhe kampet e nalizmi shqiptar “s’diti me besue, s’diti me u në sallë edhe intepretimet e poetës Vjollca te, të nginte me fjalë e këshilla, të hutonte me përqendrimit të Italisë fashiste, por, më pas, pat besatue, s’diti me u bashkue”, prandaj, më 20 Tytyni, njëkohëisht gazetare e njohur nga Gja- dijet që zotëronte, të cilat i shpalonte lirshëm në nderin të përfshihej në tubën e mësuesve që gusht 1946 iu bashkua shpurës së 56 nacional- kova si dhe aktorit të mirënjohur të Qendres “okol të burrave”. punuan me përkushtim në gjimnazin shqiptar të istëve e antikomunistëve dhe i la dhimshurisht Nderkomëbatre të Kulturës Arbnori” Tiranë, Miftar Spahisë ia pat veshkur zemrën malli, i cili Prishtinës së bashku me Imer Berishën e Gjergje- lamtumirën familjes, Kolesjanit të dashur, Lumës Mina Koxhaku. Ata sollen me hijeshi dhe forcë – siç shkruan tek Albanët e Carranët, ia kishte vikut të Pejës, luftëtarin e etur për Shqipërinë besnike dhe Shqipërisë së mjerë dhe u nis për shprehese disa nga poezitë e Tahir Bezhanit, shtrydhë lëngun e gjallnisë, e kishte bërë si të etnike që u vra nga sllavokomunistët në malet e Greqi, duke humbur gjatë rrugës 21 shokë. Prej duke fituar duartrokitjet e të parnishmeve. ndërkimë. Ai i kishte dashur prindët, veçanër- Kosovës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore qe këndej kaloi në Itali e më pas në SHBA, ku punoi Të gjithë diskutanët vlersuan shtepinë isht nënën, ndaj është shprehur për te: “Në terr nëprefekt në Rahovec e në Gjilan dhe punoi me derrnisht dhe pa prâ për çështjen shqiptare, Botuese “Nacional” si dhe drejtuesin e saj të natës u kthehshem prap te ato vjetët e ambla përkushtim për sendërtimin e administratës sh- veçanërisht për çlirimin e Kosovës martire, de- Flamur Buçpapaj, si një institucion i rëndë- të cullnisë; te ato vjet kur sheh vetëm lule. Te qiptare e të hapjes shkollave shqipe në Kos- risa dha shpirt në një spital të atjeshëm. Në SHBA sishëm komëbtar komunikimi dhe promovimi ato vjet kur andrrat janë realitete. Veç në këte ovë. Pikërisht për këte veprimtari të zellshme shpaloi aftësitë pedagogjike si profesor univer- të vlerave kombëtare në letërsi dhe arte. Ata mënyrë e ndiejshem se jam me nanën… Avulli i atdhetare dhe për pikëpamjet e shprehura anti- siteti, dëshmoi dell letrari të spikatur dhe shpirt falenderuan familjen Buçpapaj për shndërimin gojës së saj më ngrohte; flegët e saj më kil- komuniste e antisllave, sllavokomunistët, kinse gjuhëtari, duke vijuar me tezën “Elemente të huaj e mediave të tyre shumë cilësore si ”Radio zojshin; duart e saj m’ipshin siguri; e nijshem shqiptarë, pasi përgjakën Lumën në shtator 1944, në gjuhën shqipe”, që e pat mbrojtur në Torino. Nacional, Shtepia Botuese Nacional dhe gaze- vedin si ai zogu në puplat e skllukës. Dojshëm deshën të përgjakin edhe Miftar Spahinë, por Aftësitë e profesorit lumjan si gjuhëtar i pat vënë ta e parë eletronike “VOAL-Zeri shqipatrve: me qenë e me metë gjithmonë zogth në gji të ky burrë i zgjuar dhe me nuhatje mbathi opingat në spikamë Arshi Pipa, kur qe shprehur: “Sh- ëëë-voal-online.ch ), si një pikë takimi të sh- saj…”. dhe ngjeshi armët për t’u ndeshur dhëmb për qipja paraqitet në tri forma – në gjuhën ko- qiptarëve nga Kosova, Shqipëria, Çameria dhe Si prind, ai kushedi sa herë e kishte kujtuar Kad- dhëmb me Kulshedrën e Kuqe. Për dy vjet me mbëtare, pra të gjitha dialektet në gjendjen që Diaspora, me synim forcimin e vlerave ko- ishen njomzake që iu tret në kampin “Murat radhë u ra kryq e tërthuer maleve, tëbanave të janë, në gjuhën e shkërdhyer letrare dhe në mbëtare dhe bashkimin kombëtar. Çelebi”; si bashkëshort, ai s’e kish harruar kur- malësorëve lumjanë e të viseve përreth së bash- gjuhën e Miftar Spahisë”. Krijesa gjuhësore e Tahir Bezhani në mbyllje të veprimtarisë fal- rë gruan e tij të bukur e të besës, që iu shkri si ku me nacionalistë e antikomunistë të devot- Miftar Spahisë mbështetej te purizmi i tejska- enderoi të gjithë të pranishmit, miqtë dhe qiriri larg tij… I pat dashur Kolesjanin, Lumën, shëm, ndër ta edhe Muharrem Bajraktari, nd- jshëm dhe te krijimi i fjalëve të reja në bazë të dashamirësit e tij dhe në mënyrë të veçantë Shqipërinë; i pat venruar me mend nga vendi i jekur këmba-këmbës nga njësitet speciale dhe gjuhëve klasike, të cilat i zotëronte mirë.” shtepinë botuese “Nacional” dhe familjen të mirave të botës.Miftar Spahija qe një antiko- hafijet e Sigurimit e të Oznës. Ky lumjan i shkol- Vepra letrare e Miftar Spahisë përbëhet nga tri Buçpapaj per mundësinë e promovimit të au- munist me prirje monarkike. Për te “Partia ko- luar e mjaft i ditur, i formuar në Universitetin e romane e një novelë, por është stërmadhe në torëve nga Kosova në Tiranë. muniste qe murtaja e Shqipnisë e vorri i Kos- Torinos në krahët e profesor Bartolit, me titull faqe e në tematikë dhe formon një të tërë në Në fund për të parshimit u dha një koktej. 23/ E Diel, 19 shtator 2010 ZBAVITJE nacional Parashikime... Shpjegime... Gjuha e panjohur e fjalëve në ëndrrat Nga Elisabeta (Mato )Skëndaj

Frikë rrezikojnë marrëdhëniet në çift, por që janë kal- -Ngrohesh me gaz-Të krijohen mundësi përfiti- -Vështirësi të pa pritur, si shmangesh dot. imtare. mi në lek. -Ke frikë-Kujdes një sekret që ruan dikush mund të të kërcënojë. Futesh Gazet -Frikësohesh-Mos u beso të panjohurve. -Në një dhomë-Bën jetë të kufizuar. -E lexon -Një ndryshim i një ligji , ose riorganiz- -Ke një parandjenjë frike-Shqetësohesh për një -Futesh në një kopsht me pemë frutorë-E ardhme imi i një aktiviteti bëjnë të mundur aprovimin e person të familjes. e bollshme. një varianti pune për ju, në punën ekzistuese. -Kopsht me lule -Lumturia synon. -E gris-Konflikt tifozësh. Përmbaj emocionet e Film -Futesh në një zyrë-Zgjidh së shpejti një ngatër- tua. -E sheh-Rikujton një periudhë të kënaqshme të resë dokumentesh ligjore. -Ta sjellin-Dhuratë e pa pritur nga një person jetës tënde në një grup shoqërie të vjetër. -Në det -Bën një udhëtim të shpejtë jashtë ven- shumë i dashur. -Filmon-Përgatitu për të mbrojtur veten në një dit ku jeton. -E sheh –Dëgjon një lajm të gëzuar. analizë pune. Fytyrë Gdhihet Fustan -Njohje e re. -Një fillim i ri , punë , shkollë, diplomim, fejesë -E vesh-Grindje e mos marrëveshje me njerëzit e -Sheh fytyrën në pasqyrë-Njih më mirë veten. apo martesë , lindje etj. familjes, për të Mbrojtur marrëdhëniet në çift. -Dy fytyra -Sjellje e pakontrolluar në një ambi- -Je jashtë, e sheh si gdhihet-Vlerësohesh merr -Fustan bojë qielli-Debate dhe sqarime situatash ent që të ul reputacionin . një çmim ,të besohet një një mision politik nga që përfundojnë në mire kuptim për ti. shteti , përfaqëson shtetin në art kulture,dhe -E mban në dorë-Tërhiqu nga një debat , mund Furrë shpërblehesh. Zë një vend të merituar në sporte të përfundosh në grindje duket si i rastësishëm -Furrë pjekje-Punë e lodhshme me shpërblim të të ndryshme etj. por është i provokuar. mirë. -Fustan i ngushtë-Të thërrasin si dëshmitar , -Shitje buke -Të ardhura mbi baza pronësie që Gishta mundohu ti rrëshqasësh, përballjesh mund të shpërdorohen pa rregull. - Sheh gishtat e dorës-Familje e gëzuar implikohesh keq. -Sheh gishtin tregues-Je i veçantë. Në familjen -Zhvesh një fustan-Del nga situatat e ndërlikuara ku jeton të respektojnë. të deri tanishme. Një jetë e re fillon për ti. Gaz -Sheh gishtin e mesit-Shpëtoni me shumë zg- -Fustan i grisur nusërie-Një martesë që prishet , -I ndjen erën-Ruaju nga një kurth mbas shpine juarsi nga një kurth që ju ju përgatit dikush në s’ka rikthim si çift. ,e di por e nënvleftëson. punë. -Fustan nusërie-Së shpejti do të të ftojnë në një -E ke në bombol gazi-Je duke u marrë me punë të -Sheh dorën tënde të mbledhur grusht-Keni ceremoni martese. pista prit pasojat . gjithnjë besim në veten tuaj. -Fustan i verdhë-Zemërim, sherre. Momente që -E hedh-Korrigjon sjelljet e së shkuarës.

Në Sistemin tonë diellor vetëm në Tokë ka qenie inteligjente Planeti ynë, Toka, dhe e ardhmja e saj (II)

“Toka është djepi i njerezimit, por njeriu gjithmonë nuk mund të jetojë në djep.” Konstantin Ciolkovski(Baba i kosmonautikës)

Mr.Sahudin M. Hysenaj, astronom

Sipas gjendjes agregate, tokën e ndajmë në lito- të cilat janë formuar kontinentet e ditëve të sot- nga trupat e tjerë të vegjël qiellorë. Sipas nga dielli çon gjer te zvogëlimi i forcës. Kur ësh- sferë, shtresën e ngurtë, e cila përmban masën me. Toka ka fushë magnetike dhe vepron si mag- gjeologëve, e keqja më e madhe vjen nga vetë të fjala për vrimat e ozonit, unë kësaj radhe do kryesore të planetit, hidrosferë, shtresen e net në polet magnetike. Fusha magnetike e tokës brendia e tokës. Për një të ardhme jo të largët, t’u gëzoj juve, lexues të dashur, për faktin se lëngët, e cila mbështjellë rreth 70 % të sipër- ndikon në grimcat e elektrizuara. toka do të ndahet përgjysmë. Ky është vetëm shtresat e ozonit po përmirësohen. Definitivisht faqes dhe atmosferë shtresa e gazët që mbësh- Fusha në fjalë i detyron grimcat e elektrizuara të fillimi se rreziqet që na kanosin ne, janë në seri si kemi shenja të shërimit të ozonit. Më në fund tjell tërë planetin. Litosfera menjëherë pas lëvizin sipas vijave të forcave të saj. Mu për ngrohja globale, fusha e gravitetit të tokës po një lajm i rrallë, por ekstra i mirë, sa i përket klimës formimit të saj nuk ka qënë e trashë, ka qenë këtë, grimcat e elektrizuara i afrohen gjithnjë dobësohet etj. etj. Nuk na mbetet gjë tjetër vetëm në planetin tonë. mjaft e paqëndrueshme. sipërfaqes së tokës në zonat polare. Gjatë shpër- ta presim epilogun përfundimtar “ Marrëveshjet ndërkombëtare të vitit 1987, për Dikund rreth para 3.8 miliardë vjetwve është thimeve kromosferike, grimcat e ngarkuara lar- Toka do të ftohet gjer në atë shkallë që konvek- ndalimin e përdorimit të agjentëve kimikë që formuar lehtë korja e fortë prej graniti, gjatë kësaj gohen nga dielli në hapësirën kozmike. Një pjesë sioni në pelerinë e mëpastaj lëvizja e konti- dëmtojnë ozonin, po japin efekte pozitive:Rhënë kohe planeti ka pasur mbështjellësin ajror dhe e tyre, arrin edhe në tokë, duke e ndryshuar fush- nenteve, formimi i maleve, shpërthimi i vullkan- më mirë: ka shenja që shtresa e ozonit në atmos- hidrosferën. Atmofera atëherë ka qënë kryesisht ën magnetike të saj me. Me një fjalë, shkaktojnë eve, dridhja e tokës (termetet) gradualisht do të ferë po rritet, edhe pse ka pak mundësi që ajo ta e përbërë nga gazi karbonik, azoti dhe avulli i turbullira në fushën magnetike të tokës, dhe ia dobësohen dhe do të ndalen. Fati i mëtutjeshëm arrijë nivelin para vitit 1980, ku, për herë të parë, ujit. Atëherë oksigjeni ka qënë në masë të vogël. ndërrojnë veçoritë e saj. Kanë ndikim të i tokës do të varet nga temperatura mesatere u diktua që vërtet shtresa e ozonit po hollohet. Fillimisht oksigjeni ka filluar të rritet si rezultat i drejtëpërdrejt në busull, pengojnë bindshëm në gjatë vitit. Nëse temperatura zbret në mënyrë të Marrëveshja kryesore që ndalon përdorimin e fotodisocijimit të ujit dhe mëpastaj nga aktivi- radiolidhje dhe shkaktojnë shkëlqim polar, të cilin konsiderueshme, oqeanet do të ngrihen dhe këtyre substancave, quhet Marrëveshja e Mon- teti i fotosintezës në organizma të thjeshtë, si edhe mund ta vrojtojmë dhe fotografojmë. tokën do ta mbulojë korja prej akulli. trealit. algjet e kaltërta dhe të gjelbra. Sidoqoftë, bren- Nëse temperatura rritet, uji do të avullohet dhe Aty u specifikuan rregulla të rrepta për për- dia e tokës është e studiuar shumë më pak kra- do të zbulohet rrafshi i sipërfaqes së planetit, dorimin e të ashtuquajturve Cfe – klorofluo- hasuar me atmosferën, sepse me brendinë nuk Çfarë e pret tokën në të ardhmen ? kështu që në të dyja rastet do të jetë e pamun- rokarbure, që zakonisht përdoren si gaz ftohës ka kontakt të drejtpërdrejt.Para 600 milionë dur të ekzistojë jeta në tokë. Shqetësuese janë nëpër frigoriferë e kondicionerë dhe në tretës. vjetwve në tokë ka pasur disa lëvizje të pllakave “ Toka rrezikohet nga shumë faktorë.Toka seri- edhe të ashtuquajturat vrimat e ozonit. Fjala Megjithatë, proçesi i shërimit të ozonit mund të kontinentale, më mirë se në ditët e sotme shumë ozisht rrezikohet nga trupat e jashtëm qiellorë, është për zvogëlimin e koncentrimit të moleku- jetë vetëm në fazën e tij më fillestare nëse punët më vonë është paraqitur superkontinenti – që vlen t’i përmendim asteroidët, si trupat më lave të ozonit O3 në atmosferë mbi pole, veçanër- shkojnë mirë dhe nuk ndërpritet në të kundërtën Pangeja, ky ka ekzistuar para 200-300 miliardë me potencial që një ditë edhe të na shlyejnë nga isht mbi polin jugor. Bashkëveprimi i ozonit me sigurisht se neve do të rrezikohemi shumë nga vjetwve. Më pas është shpërbërë në pjesë, nga sipërfaqja e dheut. Madje nuk jemi të qetë edhe rrezet ultraviolete me energji të madhe që vjen rrezet radioaktive.