De Frisse Blik Van Een Buitenstaander

NIEUWE AUTEUR FILMRECENSENT: HET NACHTKASTJE SNELRECHT: ADVOCAAT VAN ADVOCAAT NR. 8 – 2019 NR. OTTO VOLGENANT MARJOLEINE KATELIJNE VAN (BOEKX) DE BOORDER BARNEVELD 22 63 65

WWW.MR-ONLINE.NLMAGAZINE VOOR JURISTEN AGRARISCH JURISTEN: OP KAPLAARZEN NAAR DE CLIËNT AGRESSIE IN DE RECHTSZAAL MrMAGAZINE VOOR JURISTEN.

SANDER DEKKER (MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING): DE FRISSE BLIK VAN EEN BUITENSTAANDER

SENIOR/JUNIOR: ECHTSCHEIDINGSRECHT

WWW.MR-ONLINE.NL JAARGANG 15 • NUMMER 8 • NOVEMBER 2019 TIPS, TRICKS EN PRAKTIJKGERICHTE CURSUSSEN WAAR U ACTUALITEITEN STRAFRECHT ÉCHT EEN BETERE ADVOCAAT VAN WORDT. mr. Jan Vlug PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 14 november 2019 - Zwolle, 21 november 2019 - Amsterdam, 6 december 2019 - Den Bosch, 13 december 2019 - Rotterdam, 19 december 2019 - Utrecht - Kasteel Oudaen

ADVOCATUUR MASTERCLASS DOʼS & DONTʼS BIJ DE STRAFRECHTELIJK BEWIJS R-C & DE RAADKAMER prof. dr. Peter van Koppen mr. Eric Diepraam & mr. Peter Hermens IS TOPSPORT. PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 395 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 19 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 4 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas)

JEUGDSTRAFRECHT PRAKTISCH EN MASTERCLASS HUURPRIJSAANPASSING ACTUEEL BEDRIJFSRUIMTE mr. Monique van der Zouw mr. Michel Visser PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 26 november 2019 - Rotterdam - De Nieuwe Poort (CS) 5 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 18 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas)

PRAKTISCH PROCEDEREN EN ADVISEREN PRAKTISCH EN ACTUEEL CIVIEL IN HET ERFRECHT JEUGDRECHT mr. Annette van Riemsdijk mr. Annette van Riemsdijk PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 25 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 27 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 9 december 2019 - Rotterdam - De Nieuwe Poort (CS)

PRAKTISCH PROCEDEREN SCHEIDEN EN EIGEN HUIS IN HET FAMILIERECHT IN DE PRAKTIJK mr. Annette van Riemsdijk Geertje Tuinema Topprestaties kunnen PO-PUNTEN: 5 PRIJS: 449 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 11 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) niet zonder plezier. 2 december 2019 - Rotterdam - De Nieuwe Poort (CS) 28 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas)

Wat we dus niet doen? Saaie cursussen MASTERCLASS BURGERLIJK AVG ACTUALITEITEN omdat het nu eenmaal moet. Webinars PROCESRECHT waarbij u in slaap valt. Zonde van uw tijd. prof. dr. Gert van Rijssen mr. Thomas van Essen PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 26 november 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 11 december 2019- Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) Wel: boeiende cursussen waar u echt beter van 17 december 2019 - Rotterdam - De Nieuwe Poort (CS) wordt. Topdocenten die hun passie voor het vak overbrengen. We bieden kwaliteit én plezier. VALKUILEN KOOP/VERKOOP WWFT IN DE ADVOCATENPRAKTIJK ONROERENDE ZAKEN Ga naar www.toga-academie.nl voor mr. Michel Visser mr. dr. Arnaud Booij ons cursusaanbod of bel 0800 1717 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 17 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 3 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas)

ACTUALITEITEN ARBEIDSRECHT: WET MASTERCLASS ONDERNEMINGSRECHT ARBEIDSMARKT IN BALANS (WAB) EN OVERNAMEPRAKTIJK prof. dr. Diana de Wolff prof. mr. Bas Steins Bisschop & prof. mr. dr. Kid Schwarz TOGA PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 PO-PUNTEN: 6 PRIJS: 549 12 november 2019 - Rotterdam - De Nieuwe Poort (CS) ACADEMIE 10 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas) 9 december 2019 - Amsterdam - De Nieuwe Poort (Zuidas)

Beperkt aantal plaatsen. Boek nu snel op: WWW.TOGA-ACADEMIE.NL

TogaAcademie-Ad-Mr-spread-oktober2019.indd Alle pagina's 30-10-19 16:04 TIPS, TRICKS EN PRAKTIJKGERICHTE CURSUSSEN WAAR U ACTUALITEITEN STRAFRECHT ÉCHT EEN BETERE ADVOCAAT VAN WORDT. mr. Jan Vlug PO-PUNTEN: 4 PRIJS: 349 14 november 2019 - Zwolle, 21 november 2019 - Amsterdam, 6 december 2019 - Den Bosch, 13 december 2019 - Rotterdam, 19 december 2019 - Utrecht - Kasteel Oudaen

Beperkt aantal plaatsen. Boek nu snel op: WWW.TOGA-ACADEMIE.NL

TogaAcademie-Ad-Mr-spread-oktober2019.indd Alle pagina's 30-10-19 16:04 Zon, zee en inzichten

Al uw opleidingspunten behalen in een zonnige en ontspannende omgeving?

PAO-intensief Curaçao

Van 9 t/m 13 maart 2020 organiseren de Radboud Universiteit Daarom PAO-intensief en de University of Curaçao PAO-intensief cursussen op het • Onderwijs van topdocenten prachtige eiland Curaçao. Topdocenten uit wetenschap en • Al uw opleidingspunten NOvA of KNB in 5 dagen praktijk verzorgen de cursussen Actualiteiten Vermogensrecht • Cursisten beoordelen PAO-intensief met een 8,0 en Actualiteiten Ondernemingsrecht. Daarnaast wordt de • Gratis extra’s, zoals een slotdiner Masterclass Privacy aangeboden. • Verblijf op het prachtige eiland Curaçao

Meer informatie of inschrijven via www.cpo.nl/curacao

RU_CPO_adv_1910_A4_Advocatenblad_PAO-Intensief Curacao_v01.indd 1 22-10-19 16:05 FALEND RECHTBANKBESTUUR

nze berichtgeving over de falende leiding van de rechtbank Noord-Nederland heeft veel losgemaakt binnen de rechterlijke macht, en ook bij de vakbonden, de Raad voor Ode rechtspraak en de Tweede Kamer. Vorige maand schreef mijn collega Peter Lou- werse na intensief speurwerk over de onrust, de angstcultuur, het autoritair gedrag en be- roerde communicatie van de leiding. Binnen een week trok rechtbankpresident Maria van de Schepop haar conclusie: ze trad af. Een onvermijdelijke stap, omdat veel rechters en an- Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. der personeel geen vertrouwen meer in haar hadden. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. De oplage van Mr. Nu de kruitdampen zijn opgetrokken beklijft het beeld van een falend gerechtsbestuur dat is 20.000; het blad verschijnt negen keer per jaar. niet was opgewassen tegen de enorme veranderingsoperatie die al sinds 2013 aan de gang Mr. heeft een website, www.mr-online.nl, en kent ook een wekelijkse nieuwsbrief. is om van drie provinciale rechtbanken één goed draaiende rechtbank Noord-Nederland te maken. Na haar installatiespeech in 2017 kreeg Van de Schepop intern veel steun omdat ze Informatie over abonnementen: zie onderaan dit colofon te kennen gaf veel met mensen te gaan praten en koffie te gaan drinken. Maar allengs verloor het gerechtsbestuur onder haar leiding het contact met de werkvloer. De klachten over Redactieadres: Donkere Spaarne 14 rd top-down management bereikten deze zomer een kookpunt door het vertrek van de bedrijfs- 2011 JG Haarlem arts, het ontslag van drie managementassistentes, het aftreden van de voorzitter van de in- mail: [email protected] tegriteitscommissie en het aanpakken van een kritische rechter/columnist. Er stak intern Redactie: een storm van kritiek op. Mensen klaagden over het onveilige werkklimaat en vroegen zich Michiel van Kleef (managing editor) mr. Alieke Bruins (nieuwsredacteur) af of alle criticasters zo werden ‘kaltgestellt’. Van het bestuur kwam geen reactie. Nu, bij- mr. drs. Michel Knapen (nieuwsredacteur) na drie maanden later, trekt het gerechtsbestuur het boetekleed aan en zegt wel te willen mr. Peter Louwerse (nieuwsredacteur) mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur) communiceren. Maar hoe geloofwaardig is dat? drs. Christa Rompas (bureauredacteur) Dat de vakbonden een onafhankelijk onderzoek eisen is overbodig, want er liggen genoeg

Vaste medewerkers: rapporten. Van de Visitatiecommissie Gerechten 2018, die concludeerde dat er spanning mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand) bestaat tussen gerechtsbesturen en de werkvloer en dat de Rechtspraak een cultuuromslag drs. Michiel Rohlof (Dealmakers) mr. Wouter Rohlof nodig heeft om relevant te blijven. Van de vertrouwenspersonen van de rechtbank Noord- mr. Henriette van Wermeskerken Nederland die melden dat de vrijheid van spreken in het gedrang komt door de bejegening

Fotografie: door leidinggevenden. En dan is er ook nog de brief waarin de voorzitter van de integriteits- Chantal Ariëns commissie uitlegde dat ze aftrad wegens het grote aantal klachten over gevoelens van on- Chris van Houts Geert Snoeijer veiligheid in de rechtbank Noord-Nederland. Dat het gerechtsbestuur de interne openbaar- making van die brief verbood, heeft ‒ bovenop de rel rond de column ‒ veel kwaad bloed Website: www.mr-online.nl Webmeester: Bart Pronk, [email protected] gezet bij rechters en ander personeel. Vrouwe Justitia heeft al een blinddoek, maar haar ook nog een muilkorf ombinden: dat gaat te ver. Uitgeverij: Uitgeverij Mr. BV Dit gerechtsbestuur heeft aan gezag ingeboet. Rechterlijk bestuurslid Albert Ploeger is nu Paul Krugerkade 45A tot waarnemend president benoemd. Dat is als noodoplossing begrijpelijk. Maar deze recht- 2021 BN Haarlem Charley Beerman (publisher) bank heeft behoefte aan ervaren rechtspraakbestuurders, liefst mensen van buitenaf die mail: [email protected] niet ‘besmet’ zijn door omstreden besluiten uit het verleden. Bestuurders die luisteren naar Maurice Nabuurs (commercial director) mail: [email protected] het personeel, en die hun beslissingen kunnen uitleggen aan de werkvloer.

Vormgeving: Colorscan BV, Velsen-Noord

Drukwerkinkoop en productiebegeleiding: RVV/Grafisch, Almere

Adviseur productadvertenties: Bas van Wooning, 023 – 711 3200, mail: [email protected]

Abonnementen: Abonnementen zijn gratis voor juristen die als zodanig werkzaam zijn en voor wo-rechtenstudenten. Voor anderen: jaarabonnement € 124,50. Meer informatie: www.mr-online.nl/abonneren/

Adreswijzigingen: alleen per e-mail en onder vermelding van abonneenummer (zie adresdrager) via [email protected]

Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever open- MICHIEL VAN KLEEF, baar worden gemaakt of verveelvuldigd. MANAGING EDITOR ISSN 1388-3372 – Copyright Uitgeverij Mr. BV 2019 ([email protected])

Mr. 8 2019 / 5 PRAKTIJK GERICHT

COMPLEET ACTUEEL

Tekst & Commentaar Openbare Orde en Veiligheid 6e druk Redactie: mr. dr. E.Th. Brainich, prof. mr. J.G. Brouwer, prof. mr. E.R. Muller, prof. mr. A.E. Schilder

Handhaving van de openbare orde, rampenbestrijding en crisis- beheersing en terrorismebestrijding zijn tegenwoordig aan de orde Nieuwe van de dag. Wanneer u met de juridische kant hiervan van doen hebt druk is Tekst & Commentaar Openbare Orde en Veiligheid onmisbaar. In deze nieuwe 6e druk is de wetgeving volledig bijgewerkt naar de stand van 1 augustus 2019. Rechtspraak en literatuur zijn bijgewerkt naar de stand van 1 juli 2019. Nieuw in deze druk is onder meer:

Uitgebreid commentaar op de Wet op de inlichtingen- en veiligheids- diensten 2017 • De Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding (Boerkaverbod) met Inleidende opmerkingen • De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg met commentaar ter vervanging van de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (waarschijnlijke datum van inwerkingtreding 1 januari 2020) Openbare Orde en Veiligheid • De Wet forensische zorg met Inleidende opmerkingen

Bestel nu op wolterskluwer.nl/shop Ook online beschikbaar

Tekst & Commentaar. Meest geliefd. Meest gebruikt.

WK190278 1910_Adv T&C Openbare Orde en Veiligheid_A4.indd 1 23-10-19 14:03 INHOUD Mr. 8 2019

INTERVIEW SANDER DEKKER 24 ‘ELKAAR VLIEGEN AFVANGEN, DAAR HEB IK NIET ZOVEEL MEE’ Hij is – op zijn zachtst gezegd – niet mateloos populair onder juristen. Vooral onder advocaten heeft hij veel vijanden. Toch maakt minister Sander Dekker (Rechtsbescherming) een opgewekte indruk tijdens een interview met Mr. “Je moet je niet te veel laten afleiden door wat mensen op Twitter zeggen.”

AGRARISCH JURISTEN 36 ALTIJD KAPLAARZEN MEE NAAR DE CLIËNT Duizenden boze boeren op het Malieveld en elders in den lande, de stikstofproblematiek, de MKZ-crisis: er is altijd reuring in de agrarische wereld. Ook de agrarisch jurist heeft zijn handen er vol aan. Drie advocaten en een notaris vertellen over hun vak.

RECHTSPRAAK 46 KNOKKEN EN SCHELDEN IN DE RECHTSZAAL Vechtpartijen, scheldtirades, beledigingen en bedreigingen: medewerkers van de Rechtspraak krijgen in de rechtszaal regelmatig te maken met agressie. Hoe gaan ze daarmee om?

SENIOR/JUNIOR 56 ‘EEN SCHEIDING IS EEN LIFE-EVENT’ Echtscheidingsadvocaten hebben een brede juridische kennis nodig, breder dan alleen familierecht. Plus een flinke dosis vaardigheden. Paul Sliepenbeek (SCG Advocaten) en Naoual Chedra (Van Hilten Advocaten & Mediators) vinden het een prachtig vak.

NIEUWS (VAN ROSSUM GUYON) OVER MANUEL VAN ENGELEN 8 MET ONDER MEER DE ONVERMIJDELIJKE VAL (KELLY DELI BV) VAN MARIA VAN DE SCHEPOP, ‘MEER KENNIS VAN 50 DEALMAKERS DE EMPIRIE NODIG’, POËZIE VAN PETER VAN 53 MURAAL DVDW ADVOCATEN SCHILFGAARDE, ADVOCATUUR HEEFT HANDEN VOL AAN WNRA EN WETSVOORSTEL AMICUS CURIAE COLUMN 13 WEBLOGS 35 ARREST GRATIS KOST GELD 15 BETER WERK MET ONDER MEER PERSONALIA EN DE ARBEIDSTHERMOMETER SUBSIDIAIR 19 MR. STUDENTEN SELECTIE VAN DE SITE 63 KIJKEN MARJOLEINE DE BOORDER (DE 21 MEESTERS VAN DE WEEK BOORDER FAMILIE- EN ERFRECHT ADVOCATEN & MEDIATORS) OVER ‘WAT IS DAN LIEFDE’ RUBRIEKEN 65 NACHTKASTJE WAT LEEST KATELIJNE VAN 22 SNELRECHT BARNEVELD (VAN BARNEVELD ADVOCATEN)? 43 IK EN MIJN CLIËNT FLORENCE VAN ROSSUM 66 NETWERKEN SEMINAR ‘DE ZAAK OP ORDE’

Mr. 8 2019 / 7 NIEUWS RECHTSPRAAK

DE ONVERMIJDELIJKE VAL VAN MARIA VAN DE SCHEPOP

De onrust over de angstcultuur binnen rechtbank en justitiebond Juvox voorop, spraken over een vertrouwens- Noord-Nederland heeft rechtbankpresident Maria van de probleem en eisten onafhankelijk onderzoek. Tweede Kamer- Schepop haar baan gekost. Van de Schepop kwam als boeg- lid Michiel van Nispen (SP) uitte zijn bezorgdheid in Kamer- beeld van het gerechtsbestuur onder vuur te liggen na een vragen. artikel op mr-online van 21 oktober over een onveilig werkklimaat, autoritair gedrag van leidinggevenden en gebrek- Ruggespraak met PG kige communicatie door het rechtbankbestuur. Zes dagen Het artikel op mr-online lokte ook de reactie uit van Sietske later trok Van de Schepop de conclusie dat ze niet meer te Dijkstra, de inmiddels afgetreden voorzitter van de integriteits- handhaven was en trad af. commissie. Dijkstra was ontstemd over de toelichting die Van de Schepop gaf in het artikel op mr-online. “Dat het terugtre- door Peter Louwerse den van de voorzitter te maken zou hebben met haar onvrede over de managementcultuur is pertinent onjuist”, zei Van de fgelopen zomer bereikte de onvrede onder het personeel van Schepop in het interview met mr-online. “Het spijt ons erg dat Ade rechtbank een kookpunt door het vervangen van de be- de voorzitter om haar moverende redenen is afgetreden.” drijfsarts, het vertrek van drie managementassisentes, het be- In een e-mailbericht aan de redactie van mr-online schreef ëindigen van de kritische columns van rechter Edzard van We- Dijkstra echter: “De mij ‘moverende redenen’ waarvan het be- ringh op het interne netwerk Intro en het aftreden van rechter stuur spreekt, houden verband met de door velen ervaren gevoe- Sietske Dijkstra als voorzitter van de integriteitscommissie. Op lens van onveiligheid in de rechtbank.” Van de Schepop verde- Intro uitte het rechtbankpersoneel pittige kritiek op het ge- digde zich toen met een semantische discussie over het verschil rechtsbestuur en leidinggevenden. Medewerkers vroegen zich tussen cultuur en managementcultuur. af of het bestuur op deze manier de criticasters wilde lozen of de De zaak werd voor de rechtbankpresident nog erger toen mond snoeren. Toen daarop geen reactie kwam, wierpen men- Dijkstra onthulde dat Van de Schepop haar in juli heeft verbo- sen de vraag op of het bestuur wel een weerwoord had. den om de redenen voor haar aftreden intern kenbaar te ma- In een interview met Mr. erkende Van de Schepop dat het ge- ken. Dijkstra had haar aftreden per brief toegelicht aan het gerechtsbestuur communicatief onhandig heeft geopereerd, en ze rechtsbestuur. Om alle rechtbankmedewerkers te informeren beloofde op dit punt beterschap. Ze zei zich ‘niet te herkennen’ wilde ze de brief vervolgens publiceren op Intro, maar dat werd in de berichten over een angstcultuur. belemmerd door het bestuur. Ook wilde het bestuur niet dat Na de publicatie van het artikel op mr-online kwamen de za- Dijkstra de brief aan andere leden van de integriteitscommissie ken in een stroomversnelling. De vakbonden, FNV Overheid zou geven. Dijkstra voelde zich toen zo in het nauw gedreven dat ze ruggespraak hield met de PG van de Hoge Raad, om te peilen wat haar rechtspositie was. Van de Schepops lezing was dat de publicatie van de brief door het bestuur slechts ‘sterk zou zijn afgeraden’. Hiermee was de rechtbankpresident, na de rel over het stopzet- ten van de columns van Van Weringh, betrokken bij een tweede censuuraffaire. Het monddood maken van rechters was voor veel collega-rechters de druppel die de emmer deed overlopen. Van de Schepop besefte dat ze haar vertrouwen had verloren en stapte op.

Rechterhand Van de Schepop is opgevolgd door haar collega-bestuurder Al- bert Ploeger, die door de Raad voor de rechtspraak is benoemd tot waarnemend president. Ploeger komt bepaald niet in een gespreid bedje, omdat hij door veel rechters wordt gezien als de rechterhand van Van de Schepop en dus net zo zeer verantwoordelijk is voor de problemen waarmee de rechtbank kampt. Toen Ploeger tijdens een informatiebijeenkomst rechtbankmedewerkers vroeg om hem het vertrouwen te geven, bleef het volgens een rechter angstvallig stil in de zaal.

Rechtbank Noord-Nederland, locatie Assen (foto: Rechtspraak) Met medewerking van Alieke Bruins en Karen Rijlaarsdam

8 / Mr. 8 2019 WETENSCHAP DICHTBUNDEL

‘MEER KENNIS VAN DE EMPIRIE NODIG’

Empirisch onderzoek is het ondergeschoven empirisch on- kindje in de rechtenstudie en de rechtsprak- derzoek en meer tijk. In haar oratie pleitte Marijke Malsch scholing in an- ervoor dat dergelijk onderzoek moet worden dere disciplines bevorderd en versterkt. “Kennis van ver- kunnen helpen schillende disciplines is belangrijk is om tot om rechterlijke een goede rechtspleging te komen.” dwalingen te POËZIE VAN EEN ONDER- voorkomen, NEMINGSRECHTJURIST et werk van de jurist omvat veel méér dan omdat het kan Hhet toepassen van wetten en regels, vindt de leiden tot een Het nieuwste boek van Peter van nieuwe hoogleraar Empirical Legal Studies bij de kritischer be- Schilfgaarde, oud-hoogleraar on- Open Universiteit. 1 oktober sprak Malsch haar oordeling over Marijke Malsch dernemingsrecht, gaat níet over inaugurele rede uit, met als titel Het recht is te be- wat andere dis- zijn vakgebied. ‘Glimlachjes en langrijk om aan juristen over te laten. ciplines of professionals te bieden hebben.” andere weemoedigheden’ is een Het begint al in de rechtenstudie: voor kennis Haar onderzoeksgebied richt zich op de werking dichtbundel. over criminologie, rechtssociologie en rechtspsy- van het recht in de praktijk, de effecten van het chologie is daarin nauwelijks ruimte. “Een aantal recht en de vooronderstellingen waarop het Vijftig jaar geleden, in november rechterlijke dwalingen in binnen- en buitenland recht berust. Door de vervlechting van die on- 1970, aanvaardde Van Schilfgaar- laat zien dat juristen soms te veel vertrouwen in derdelen kunnen juristen ontdekken dat een de (1936) het ambt van gewoon de politie en in deskundigenrapportages hebben. proces-verbaal niet altijd volledig en correct is en hoogleraar handelsrecht aan de Zij zijn niet altijd op de hoogte van de risico’s van dat DNA niet altijd hard bewijs is. Malsch: “Ju- Rijksuniversiteit Groningen met bepaalde verhoormethoden of van bepaald be- risten zouden dit moeten weten en er in hun zijn baanbrekende rede Doorbraak wijs”, legt Marijke Malsch uit. “Meer kennis van praktijk rekening mee moeten houden.” van aansprakelijkheid in het NV- recht. Vanaf 1989 was Van Schilf- gaarde ook hoogleraar aan de KLEINKINDLEGAAT: EURO’S VAN OPA Universiteit Utrecht, tot zijn eme- ritaat in 2001. Hij was tevens ad-

#NotarisTaalZonderOmhaal, de afgelopen uitgelegd. “Als de notaris het heeft over klein- vocaat. zomer gelanceerde socialmediacampagne kindlegaat bedoelt ‘ie gewoon dat je wat euro’s Generaties studenten bestu- van de Koninklijke Notariële Beroepsorgani- van opa krijgt” en “Als de notaris het heeft deerden zijn boek Van de BV en satie, is een van de kanshebbers voor een over compos mentis bedoelt ‘ie gewoon dat je er de NV. Weinigen weten dat Van Grand Prix Content Marketing-award. met je kop bij moet zijn.” Notariskantoren kon- Schilfgaarde ook dicht, onder het den bierviltjes bestellen met de begrijpelijke ter- pseudoniem Bacchus Rietveld. n de campagne worden moeilijke termen op men erop en studenten hebben posters en stic- De bundel Glimlachjes en ande- IFacebook en Instagram op een ludieke manier kers van de campagne gekregen. re weemoedigheden verscheen De Grand Prix Con- als eerbetoon in de ooit door Van tent Marketing zijn Schilfgaarde opgezette serie van beloningen voor de het Instituut voor Ondernemings- beste contentmarke- recht (uitgever: Wolters Kluwer). tingcases en de beste Een gedicht uit de bundel: contentproducties in Nederland en België. Regel en billijkheid De uitreiking vindt plaats op 26 november de regel is maar relatief in Amsterdam. Con- billijkheid een alternatief currenten van de KNB alles met mate is redelijk zijn onder andere billijkheid dikwijls onzedelijk PostNL, Centraal Be- gij die dit leest wilt dus bedenken heer, KPN, Hema en wilt gij van bil gaan met uw lief Tikkie. vraag dan niet wat de regel is maar houdt wel maat, dan is er GA VOOR ACTUEEL JURIDISCH NIEUWS EN UITGEBREIDERE VERSIES VAN DEZE BERICHTEN NAAR WWW.MR-ONLINE.NL weinig mis

Mr. 8 2019 / 9 WELCOME TO THE HAGUE HEARING CENTRE

A new state-of-the-art venue for alternative dispute resolution. Located in the heart of the international city of Peace & Justice, this venue is purpose-built to seamlessly support your work, so that you can fully focus on the case at hand. No distractions.

CMY

DESIGNATED HEARING FACILITIES

PERFECT LOCATION IN NEW BABYLON NEXT TO THE CENTRAL TRAIN STATION

WORLD CLASS SERVICE & 24/7 SUPPORT

CALL FOR MORE INFORMATION OR TO RESERVE FIND OUT MORE AT +31 70 205 1200 / +31 64 302 7165 THEHAGUEHEARINGCENTRE.COM NIEUWS CASSATIE ADVOCATUUR

VROEGE PUBLICATIE HANDEN VOL AAN DE WNRA VAN CONCLUSIES Advocaten zijn al maanden druk bezig om overheidswerkge- vers voor te bereiden op de Wet normalisering rechtspositie De praktijk dat conclusies van advocaten-generaal eer- ambtenaren. Maar het echte werk begint pas na 1 januari, der worden gepubliceerd dan de uitspraak van de Hoge als de wet in werking treedt en duizenden ambtenaren een Raad blijft vooralsnog ongewijzigd. arbeidsovereenkomst moeten krijgen.

dvocaat Gerard Spong had procureur-generaal bij de Hoge en paar honderdduizend aanstellingen omzetten in evenveel ARaad Jos Silvis gevraagd hier eens kritisch naar te kijken, Earbeidsovereenkomsten, dat is de opdracht aan overheidswerk- omdat trial by media zou kunnen ontstaan. gevers op 1 januari 2020. De Wet normalisering rechtspositie ambte- Sinds 1 januari 2018 publiceert het parket bij de Hoge Raad naren (Wnra) ‘normaliseert’ de arbeidsverhouding: iedereen een conclusies van de advocaten-generaal in straf- en (groten- arbeidscontract, in de private én publieke sector – enkele uitzonde- deels) in civiele zaken eerder dan op het moment van de uit- ringen daargelaten. spraak van de Hoge Raad. In belastingzaken gebeurde dat al. Het begeleiden van die grote operatie is voor advocaten en juridi- In strafzaken worden de conclusies in de regel gepubliceerd sche adviseurs in het arbeids- en ambtenarenrecht al lange tijd op de dag dat ze worden genomen of kort daarna. In civiele een aardige aanvulling op hun portefeuille. Zo heeft het Haagse zaken gebeurt dat in beginsel na het verstrijken van de ‘Bor- advocatenkantoor Dijkgraaf zes vakorganisaties als klant. “We gerstermijn’, de periode dat advocaten nog op de conclusie worden geregeld door een gemeente, ondernemingsraad, ambte- kunnen reageren – dat is twee weken na het nemen van de narenvakbond of onderwijsinstelling gevraagd om de gevolgen conclusie. van de Wnra toe te lichten”, aldus Jacques Dijkgraaf. Spong vindt dat dit partijen blootstelt aan trial by media, ze- Koen Weijling is met zijn kantoor Stuiver & Weijling Advocaten ker als de verdachte een bekende Nederlander is. Iedereen (De Meern) vooral bezig met het adviseren van overheidswerkge- kan zich, zo stelt hij, op basis van de conclusie in de media vers over cao’s en personeelshandboeken, het opstellen van con- met de inhoud van de zaak gaan bemoeien, terwijl de argu- tracten en het geven van cursussen. Bij Monique de Witte, die als menten van de advocaat maar beknopt zijn weergegeven. Dat advocaat leiding geeft aan het kernteam Normalisering van Pels zou een besloten en serene gedingvoering in cassatie in de Rijcken, is het al niet anders – ook niet vanuit haar voorzitter- weg staan. schap van de landelijke Vereniging voor Ambtenaar en Recht: de Silvis is het daarmee oneens, maar heeft wel de achterlig- Wnra brengt een hoop drukte mee. De vereniging organiseerde gende gedachte van het eerder publiceren van de conclusies bijeenkomsten, publiceerde een bundel artikelen en verder doet de nog eens uitgelegd. Door de vroege publicatie wordt het ad- VA&R mee aan de organisatie van LabourLawLands, een festival- vies van de advocaat-generaal aan de Hoge Raad eerder be- programma rond de Wnra en de Wet arbeidsmarkt in balans, op 21 kend bij een groter (juridisch) publiek, en dus niet alleen bij november. de partijen. Zo wordt invulling gegeven aan de publieke Voordat de hausse aan cursussen en adviezen los- hoofdtaak van het parket bij de Hoge Raad: het geven van barstte, schreef advocaat Caroline Mehlem (De hoogwaardige onafhankelijke gemotiveerde juridische advie- Clercq), samen met haar collega Vincent zen. Conclusies zijn immers niet alleen van belang voor de Stavleu al een handboek over de Wnra. Hoge Raad en de betrokken partijen, maar ook voor de we- Op dit moment wordt het Wnra- tenschap, de juridische praktijk en het grotere publiek. team van De Clercq veel gevraagd om cursussen en work- shops te geven aan gemeenten, provincies en ge- meenschappelijke regelingen, -ACTIVITEITEN bedoeld voor bestuurders, HR- medewerkers en onderne- Op 27 november organiseert het NGB een NGB Extra in sa- mingsraden. Mehlem: “Om de menwerking met Nysingh advocaten en notarissen: Werkge- transitie zo soepel mogelijk te versaansprakelijkheid en contracteren. Anneke Bolt en Es- laten verlopen, hebben wij voor ther Ceulen bespreken de vraag wanneer de werkgever een aantal cliënten – waaronder aansprakelijk is voor schade die een werknemer lijdt. Alex de Universiteit Leiden – een Lever bespreekt vervolgens hoe contracteren als eerste red- Wnra-helpdesk in het leven middel fungeert. Deze NGB Extra duurt in totaal vier uur en geroepen. Daar kan men te- levert dus vier opleidingspunten op. recht met ad hoc en praktische vragen, maar ook voor onder- Alle informatie over deze en andere bijeenkomsten vind je op www.ngb.nl. steuning in procedures.” (MK)

Mr. 8 2019 / 11 Hoge werkdruk en weinig tijd? Wij helpen u versnellen!

RAADPLEEGT CHECKLIST

VINDT HOOFDLIJNEN VAN HET ONDERWERP MET JURISPRUDENTIE, LITERATUUR GEBRUIKT EN HULPMIDDELEN TOOLS REKENTOOL

ZOEKT OP ANALYSEERT SNEL EN ONDERWERP ADVISEERT CLIËNT CASUS CLIËNT

DEELT CHECKLIST MET CLIËNT BIJ OPMAAT.SDU.NL/ARBEIDSRECHT ADVIES

TEVREDEN CLIËNT LUISTERT ACTIEF NAAR CLIËNT

ONTVANGT CLIËNT

TOEGANG TOT RUIM . CAO’S

Sdu OpMaat Arbeidsrecht+ Denkt mee met de arbeidsrechtjurist en -advocaat

Werk e ciënter én nauwkeuriger: Navigeer eenvoudig door de thematische Schets snel complexe theorieën, kom sneller onderwerpen met verwijzingen naar relevante tot conclusies en voorkom onnodig werk jurisprudentie, commentaren en weten Link informatie aan een bepaald dossier regelgeving en voorkom dubbel werk Gebruik voorbeelddocumenten als basis of Inclusief JAR, TAP en Sdu Commentaren stel vragen op aan de hand van owcharts en checklisten

Vraag nu GRATIS een proefabonnement aan via www.sdu.nl/kennismaken

0211-Adv_SduArbeidsrecht_Advocaten-en-juristen_A4.indd 1 28-05-19 07:37 BLOGS

LAAT DE ALFA-HERSENGOLVEN MAAR KOMEN

Na goede verhalen over mindful- WILLEM JAN AUSMA (Ausma De Jong) veel te het dat zo veel oma’s en opa’s en allerlei der- ness voor advocaten waagde hoog. Voor nabestaanden geldt veelal het uit- den (met en zonder biologisch nageslacht) SHEEVANI BHARATSINGH (Van gangspunt dat geen enkele straf hoog genoeg kinderen opnemen in hun gezin om ze de Odijk Advocaten) zich een tijdje is. In veel gevallen is echter ook het leven van warmte en veiligheid te bieden die ze elders geleden aan een ademhalingsoefening. Dat de dader in sterk negatieve zin aangetast. niet kunnen krijgen? Het belang daarvan kan beviel haar best goed. Maar inmiddels zit ze Rechtsfilosoof HENDRIK KAPTEIN niet of nauwelijks worden onderschat.” weer volop in de dagelijkse sleur van drukte (Universiteit Leiden) verbaasde De Bloggende Advocaat JEROEN en stress. Dus “misschien is het weer tijd voor zich over het gebrek aan aan- VELDHUIS (Visser Van Solkema een lesje geleide meditatie en ademhalingsoe- dacht voor minder surveillance Advocaten) blogt over de Spoed- feningen. Weten hoe te ontspannen is en dus meer doden en gewonden op onze wet KEI die op 1 oktober in wer- immers geen overbodige luxe in het drukke doorgaande wegen. Euthanasie op iemand die king trad. Vanaf die datum kan bij de recht- bestaan van een advocaat. Laat de alfa- echt niet verder kon wordt dan weer wél ver- banken Gelderland en Midden-Nederland hersengolven maar komen.” volgd. Wat zijn nu eigenlijk prioriteiten als geen procesinleiding meer worden ingediend. Na een taakstraf stapt een het gaat om beschermen van leven als eerste Daarnaast is het Wetboek van Burgerlijke plaatsvervangend-hoofdofficier staatstaak? “Laat die euthanasie met rust en Rechtsvordering gewijzigd. Meer specifiek van justitie over naar de politie ga weer patrouilleren! Inclusief totale traject- vervangt de mondelinge behandeling de com- om een langgekoesterde ambi- controle. Het werkt.” paritie en is het pleidooi afgeschaft. tie waar te maken. Juridisch journalist L’esprit de l’escalier, de briljante re- CHOY YIU CHAN (partner bij Bon- LEX VAN ALMELO gelooft er niets van en vraagt pliek die je helaas pas onderweg nard Lawson International Law zich af of je met een strafblad kunt sollicite- naar buiten te binnen schiet − Firm en lid van Dutch Business ren bij de politie. Het antwoord? Dat hangt na de zitting of na de mediation- Lawyers Abroad) blogt onder de ervan af! sessie. MfN-registermediator CARST JOUSTRA titel ‘Hong Kong in chaos?’ over de protesten Europa is in de eerste plaats be- blogt over de cursus Pleidooi die Eberhard van aldaar. Op tv ziet het er gewelddadig en onvei- dacht als een op recht en regels der Laan aan jonge kantoorgenoten gaf bij lig uit, maar in werkelijkheid gaat het dage- gebaseerde orde, zo blogt onder- Kennedy Van der Laan en het effect van onbe- lijkse leven gewoon door. Gelaten accepteert zoeker WOUTER DE BEEN (Eras- noemd gelaten zaken. de lokale bevolking het oponthoud en de ver- mus Universiteit Rotterdam). In de wereld In het kader van de week van de tragingen. Families raken verdeeld door te- van vandaag zou ze zich meer moeten gaan pleegzorg deelt BART VAN MEEGEN genovergestelde meningen terwijl de toe- zien als een machtsblok. (president van de rechtbank komst onzeker is. “Er zijn veel geruchten die Voor een dader die de gevolgen Overijssel) een pluim uit aan de niet bijdragen aan het vinden van een vreed- niet heeft gewild en dus op het pleegouders van Nederland. “Hoe geweldig is zame oplossing.” moment van handelen ook niet heeft kunnen overzien, zijn de LEES DE VOLLEDIGE BLOGS OP WWW.MR-ONLINE.NL straffen in de optiek van strafrechtadvocaat

WETSVOORSTEL AMICUS CURIAE EN KRUISBENOEMINGEN

Het kabinet wil het mogelijk maken dat ook anderen dan de bij een rechtspraak en de presidenten van rechtszaak betrokken partijen een inbreng in die zaak kunnen leve- de andere hoogste bestuursrechters. ren, zo blijkt uit een conceptwetsvoorstel. Een ander onderdeel van het conceptwetsvoorstel betreft de moge- eze anderen, de ‘meedenkers’ (amicus curiae) kunnen door hun inbreng lijkheid van kruisbenoemingen tus- Deen bijdrage leveren aan de rechtsontwikkeling. De rechter kan hier- sen de hoogste rechtscolleges. Het door – zo is de verwachting – een beter en breder inzicht krijgen in de mo- gaat met name om het opheffen gelijke maatschappelijke gevolgen van een te nemen beslissing. De fi- van de wettelijke belemmering dat guur van de amicus curiae, waarmee de Raad van State inmiddels enige alleen personen die zelf reeds lid tijd ervaring heeft, wordt met dit voorstel in procedures bij de hoogste zijn van de Hoge Raad kunnen worden benoemd tot raadsheer in buiten- bestuursrechters wettelijk verankerd. Daarmee komt minister Dekker gewone dienst. Door de aanpassing kunnen rechters van de Raad van tegemoet aan een verzoek van de voorzitter van de Afdeling bestuurs- State deelnemen aan de rechtspraak bij de Hoge Raad.

Mr. 8 2019 / 13 It’s days in the library. Nights at the kitchen table. Graduation, elation. IT’S TIME.

Schrijf de publicatie van het jaar en win € 5.000,-

Wij reiken de A&O Litigation Prijs uit voor de beste juridische publicatie, essay of bachelorscriptie op het gebied van geschillenbeslechting. Met deze prijs wil Allen & Overy studenten stimuleren om al tijdens hun studie een volwaardige juridische publicatie tot stand te brengen. De winnende inzending wordt beloond met een prijs van € 5.000,-.

Stuur jouw inzending in voor 1 december 2019. Kijk voor de voorwaarden op www.werkenbijallenovery.nl/ao-litigation-prijs

A&O 9768 Litigationprijs 2019 Advertentie A4 okt 2019.indd 1 27-09-19 16:22 PERSONALIA

FRANK TOLBOOM is sinds 9 oktober partner bij Kalff Buren en is gespecialiseerd in vennootschaps- en ondernemings- Katz & Franssen in Amsterdam, waar hij in 2013 als recht. XANDER VAN LEEUWEN is afkomstig van NautaDutilh en is advocaat begon. Tolboom maakt deel uit van de Prak- gespecialiseerd in Corporate Litigation. tijkgroep Gaming. JORIS RUIGEWAARD is 1 oktober begonnen als medewer-

WENDELA RAAS is verkozen tot lid van de Global Board ker bij Maverick Advocaten in Amsterdam, waar hij WERK BETER van Dentons. Ze blijft managing partner in Nederland eerder ook al werkzaam was. Hij is gespecialiseerd in en lid van het Europese bestuur van Dentons. Raas is Europees en Nederlands mededingingsrecht. gespecialiseerd in vastgoedrecht. PIETER VAN UCHELEN is per 1 oktober begonnen als- ERIK AVERDIJK is 5 oktober begonnen als senior advo- partner bij Florent in Amsterdam. Hij werkte hiervoor caat bij KienhuisHoving advocaten en notarissen in bij Simmons & Simmons en is gespecialiseerd in on- Enschede. Hij komt van Benthem Gratama advocaten dernemingsrecht. en is gespecialiseerd in vastgoed (bestuursrecht). TESSA ROZENDAL en MARK MIEDEMA zijn NIELS WOLSWIJK is 3 oktober benoemd tot notaris bij 1 september begonnen als advocaat bij Zuidbroek Notarissen in Amsterdam, waar hij al kan- Windt Le Grand Leeuwenburgh in Rotter- didaat-notaris was. Hij is gespecialiseerd in advisering dam. Beiden komen van Houthoff en zijn aan ondernemingen over governance en structuren. gespecialiseerd in Corporate / M&A. RENATE CROES is 1 oktober begonnen als partner bij LAURENS SJOERTS is 1 september begonnen bij Poel- Legaltree in Leiden. Zij komt van Franken|Zuur| mann van den Broek Advocaten in Nijmegen. Hij is vanKampen|Croes Advocaten en is gespecialiseerd in afkomstig van De Vos & Partners en is gespecialiseerd ondernemingsstrafrecht. in faillissementsrecht en ondernemingsrecht. YE YU en JOOST VRANCKEN PEETERS zijn per 1 oktober begonnen bij La Gro Geel- kerken Advocaten in Den Haag als respectievelijk Director of China Practice en MR. OVERSTAPPERS partner Corporate Law/Asia Practice. In de rubriek Overstap van de week op www.mr-online.nl komt VANESSA VEENMA is 1 september begonnen als mana- elke week een jurist aan het woord die is begonnen in een ande- ging legal counsel bij BearingPoint in Amsterdam. Zij re baan. Hieronder enkele van hun uitspraken. De volledige in- is afkomstig van LyondellBasell en is gespecialiseerd terviews zijn te vinden op www.mr-online.nl/Mrs. van de week/ in Corporate & Legal Operations. Overstapmr. van de week. ARIAN LENGTON is 1 oktober begonnen als advocaat bij Arbeidsrechtadvocate MERLE VAN DEN BERG is overge- Van Traa Advocaten in Rotterdam. Hij was interim stapt van Allen & Overy naar L&A Advocaten in Am- jurist bij AIG en is gespecialiseerd in verzekering en sterdam. “De overstap vond ik spannend. Het voelde aansprakelijkheid. als een grote stap. Direct na mijn studie ben ik bij Al- ANNELOUK LUIGIES is per 1 oktober overgestapt van len & Overy begonnen; ik heb er vijf jaar gewerkt. In die periode Van Benthem & Keulen naar Velink & de Die advocaten heb ik, onder andere met Ferdinand Grapperhaus, aan zeer interes- in Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in het gezond- sante zaken mogen werken en goede banden opgebouwd met colle- heidsrecht. ga’s. Gelukkig zie ik mijn oud-collega’s nog geregeld.” MARTINE KOS is 1 oktober begonnen als advocaat in de JIP MENNEMA is per 15 september overgestapt van Stib- sectie Aansprakelijkheid, Verzekering en Vervoer bij be naar Bergh Stoop & Sanders in Amsterdam, waar Nysingh advocaten en notarissen. Ze is afkomstig van hij werkzaam is in de ondernemingsrechtpraktijk. Hij Bosselaar en Strengers Advocaten. heeft een persoonlijke eigenschap waarmee hij het ALEXANDER FABER is 1 oktober begonnen als manager verschil gaat maken bij zijn nieuwe kantoor: “Tafelvoetbal is er een Business Development, Marketing & Communicatie vrijwel dagelijks ritueel. Dat ik linkshandig ben, gaat daarin hope- bij Lexence in Amsterdam. Hiervoor werkte hij bij lijk een voordeel opleveren. Dat mag trouwens ook wel, want het FAAB Consultancy. niveau is op orde.” MARIANNE SMIT is per 1 oktober gestart bij Van Hilten JEROEN VAN MOURIK is als partner overgestapt van EY Advocaten en Mediators in Amsterdam. Ze werkte naar Houthoff. Hij adviseert Aziatische bedrijven op hiervoor bij Koster cs Advocaten en is gespecialiseerd het gebied van internationaal belastingrecht. “Op in familierecht. mijn twaalfde wist ik al dat ik fiscalist wilde worden. JOHAN ZWEMMER is op 1 oktober begonnen als legal Ik weet het, dat is erg apart. Als ik iets anders had moeten kiezen, director bij DLA Piper in Amsterdam. Hij was hiervoor denk ik dat ik ondernemer was geworden.” senior associate bij Stibbe. Zwemmer is gespeciali- Kandidaat-notaris THOMAS VAN NIE is per 15 oktober seerd in arbeidsrecht. overgestapt van Stibbe naar Quist Geuze Meijeren Bij Wijn & Stael Advocaten in Amsterdam. Hij houdt zich bezig met commercieel in Utrecht zijn drie nieuwe vastgoed en het daaraan gerelateerde ondernemings- advocaten in dienst getre- recht. “Het nemen van de beslissing om over te stappen was moei- den. HEIDI DEKKER, afkom- lijk. De propositie bij beide kantoren is ontzettend goed en ik had stig van CMS, is gespecialiseerd in omgevingsrecht en algemeen het nog erg naar mijn zin bij Stibbe. Desondanks lonkte het nieuwe bestuursrecht. LARISSA PEEREBOOM-BOGERS werkte hiervoor bij avontuur!”

Mr. 8 2019 / 15 BEDRIJFSCULTUUR & MILLENNIALS

Wie zijn jongere werknemers binnenboord wil houden, doet er goed aan te

BETER WERK BETER zorgen dat de bedrijfscultuur dusdanig is dat zij er zich prettig in voelen. Maar hoe pak je dat aan, en hoe zorg je dat je ook de oudere garde tevreden houdt?

teeds meer millennials vertrekken vanuit de advocatuur naar het bedrijfsleven. SGevolg: veel kantoren krijgen een zandlopervorm: in de klassieke piramidestruc- tuur loopt de ‘middenlaag’ leeg doordat mensen met vijf tot tien jaar werkervaring moeilijker vast te houden zijn. Hierdoor neemt de druk op de partners toe, zijn er te weinig senioradvocaten beschikbaar en krijgen jongere medewerkers te weinig begeleiding, waardoor ook zij weer sneller vertrekken. Deze beweging heeft veel te maken met bedrijfscultuur, aldus Lotte Welten van selectie- en recruitmentplatform The Selection Lab in een artikel op mr-online. De bedrijfscultuur van veel kantoren sluit steeds minder aan bij wat millennials graag willen zien in hun werkgever. Met als gevolg dat advocatenkantoren grote moeite hebben om hun werknemers van tussen de 25 en 35 binnenboord te houden. Voor HR-medewerkers een ingewikkeld probleem, vooral wanneer ze tussen de oude en de nieuwe generatie in komen te zitten. De kern van de oplossing is volgens Wel- ten duidelijk in kaart te brengen hoe de bedrijfscultuur wordt ervaren door de medewerkers, wat hun geprefereerde cultuur is en wat de verschillen hierin zijn tussen jongere medewerkers en de partnergroep. Met dat inzicht is veel makkelijker te bepalen op welke punten de cultuur aantrekkelijker kan worden gemaakt voor de jongere generatie, maar ook waar wellicht positieve overeenkomsten kunnen worden gevonden tussen beide groepen. Vervolgens noemt ze drie stappen om te komen tot een plan om het gat tussen de huidige en de gewenste cultuur te dichten.

Maak een goede start met uw PO-punten in 2020

Cybersecurity Programmeren Bedrijfskunde Leergang voor juristen voor juristen voor juristen IT-jurist Alle technische en Onmisbare kennis De belangrijkste Sla een brug tussen IT, juridische kennis voor om smart contracts MBA-vakken op data & recht en versterk een adequate beveiliging te doorgronden strategisch niveau uw rol als IT-jurist 12/18 16 21 48

iir.nl/ict-recht

16 / Mr. 8 2019 ARBEIDSTHERMOMETER

STERKSTE EUROPESE ADVOCATENMERK

aker McKenzie heeft de eerste plaats behaald in de ‘Acritas Mainland Europe Law Firm Brand

BIndex 2019’. Dit is het tweede jaar op rij dat Baker McKenzie als beste advocatenkantoormerk op WERK BETER het vasteland van Europa uit de bus komt. Juridisch onderzoeksbureau Acritas hield een enquête onder ruim 350 inhouse juristen bij grote bedrijven door heel Europa. Linklaters en CMS staan respectievelijk op de tweede en derde plaats van de lijst met sterkste advocatenmerken. Volgens Acritas is het succes van Baker McKenzie te danken aan het feit dat het kantoor als geen ander zijn wereldwijde aanwezigheid en kennis weet uit te baten. NIEUWE VERSIE VBK TRANSITIE APP ADVOCAAT-MEDEWERKER (CDD/KYC) COMPLIANCE CONTRACTING (IT)-

an Benthem & Keulen heeft een nieuwe ver- 1 2 3 Vsie van de VBK Transitie App gelanceerd. Meest gevraagde specialismen afgelopen maand Deze is klaar voor de Wet arbeidsmarkt in balans. KICKSTART VOOR GENERATIE Y Als gevolg van de nieuwe wet, die 1 januari in Diana van der Helm: “Er is al veel werking treedt, verandert de berekening van de over gezegd en geschreven, maar dat transitievergoeding waarop een werknemer na maakt juíst dat het in deze arbeids- ontslag recht heeft. Met de nieuwe versie van de thermometer niet kan ontbreken. VBK Transitie App kan deze transitievergoeding Generatie Y kiest steeds vaker voor snel en eenvoudig worden berekend. Ook de hui- beschikbaar. De app is kosteloos te downloaden een kickstart in de advocatuur, om dige berekening van de transitievergoeding blijft in de Appstore en de Google Play Store. vervolgens de overstap te maken naar een legal counsel positie in het (internationale) bedrijfsleven. Jonge CMS BREIDT UIT IN AFRIKA professionals hebben niet langer de wens om het hiërarchische pad van de

dvocatenkantoor CMS heeft er twee kanto- executive partner van advocatuur te bewandelen tot aan (de Aren bij in Afrika: CMS RM Partners in CMS, zegt over de uit- onzekere kans op) het partnerschap. Zuid-Afrika en CMS Daly & Inamdar Advocates breiding: “Onze cliënten Om die reden is het aantal vacatures in Kenia. Hierdoor zijn er nu wereldwijd 75 zien Afrika als een enor- voor advocaat-medewerkers – met CMS-kantoren, in 43 landen. Er werken meer me groeikans en veel van hen willen uitbreiden name met het specialisme Corporate/ dan 4800 juristen. naar belangrijke markten binnen het conti- M&A en Banking & Finance – hoger De uitbreiding verstevigt de aanwezigheid van nent. Zuid-Afrika en Kenia zijn beide omvang- dan ooit. CMS in Afrika, dat ook al kantoren heeft in An- rijke economieën en zijn daarnaast toegangs- Daarnaast gola, Algerije en Marokko. Duncan Weston, poorten tot andere Sub-Saharische markten.” koppen de kranten nog steeds met SKILLS & CAPABILITIES grote regel- maat over

at maakt iemand nu een echt goede juridi- moeten zijn of juist niet. Is dat met juristen de problematiek rond witwasregels Wsche vakman, vraagt ondernemend jurist niet net zo?” die door grootbanken onvoldoende MARIJN ROOYMANS zich af in zijn bijdrage aan Coach en vaardigheidstrainer RÜNA HONIG geeft zouden worden nageleefd. Het is dan de rubriek Skills & capabilities af. “Je hebt bij tips hoe om te gaan met de ‘bully-baas’. Zie hem ook logisch dat ook in de tweede helft potloden, zelfs bij gewone zwarte, verschillen- als een lastige klant, iemand waar je mee moet van 2019 enorme (tijdelijke) projecten de soorten en verschillende kleuren. En het leren omgaan, streel zijn ego in plaats van hem op het gebied van witwaspreventie hangt af van wat je ermee wilt doen of ze scherp de oorlog te verklaren en complimenteer hem zijn gestart, waarvoor honderden KYC/ bijvoorbeeld met bereikte resultaten, maar lach CDD-analisten met Wwft-kennis wor- niet om zijn misplaatste grappen, omdat je daar- den gevraagd. Tot slot houdt de vraag mee onbedoeld support geeft aan zijn destructie- naar (IT)-contracting juristen nog al- ve gedrag. tijd aan. De vraag die rest is wat 2020 Praten met elkaar in plaats van over elkaar levert de juridische arbeidsmarkt zal gaan een betere werksfeer op, minder ziekteverzuim brengen. We zullen het snel weten!” en een hogere productiviteit, aldus TAMARA WILLEMSE (Meesterlijk Contact) en LONNEKE DIANA VAN DER HELM IS CONSUL- BACKELANDT (Meester voor Meester(s)).”Redenen TANT WERVING & SELECTIE – LEGAL genoeg om het eens te proberen, toch?” BIJ DPA PROFESSIONALS.

Mr. 8 2019 / 17 Erasmus School Executive Program of Accounting Financieel Forensisch Deskundige & Assurance

Voor de uitvoering van deze onderzoeken is expertise vereist van zowel juristen als accountants.

Het curriculum van de opleiding bestaat uit o.a. de volgende vakken: Financieel rechercheren, forensic valuation, forensic IT, ethiek, psycho- logie, interviewtechnieken en enkele juridische vakken. Door de inbreng van betrokken hoogleraren en docenten uit de praktijk bent u verzekerd van state-of-the-art wetenschappelijke kennis en methodieken.

Start opleiding 3 april 2020 Aantal colleges: 12 Tijden: 09:30 - 16:30 uur Bent u werkzaam als jurist, toezichthouder, advocaat, accountant of Maximaal aantal deelnemers: 20 financieel expert? Meld u dan aan voor het Executive Program Financieel Forensisch Deskundige. Deze opleiding legt verbinding tussen de juridische- en financiële discipline en biedt de mogelijkheid u verder te bekwamen in het uitvoeren van onderzoeken naar malversaties. Masterclass Eens per jaar zal er een Masterclass worden georganiseerd. Financieel Forensisch Onderzoek richt zich op waarheidsvinding als er Voor meer informatie: 010-4089733 of stuur een email een vermoeden is van financiële criminaliteit (zoals fraude, witwassen, naar [email protected] financiering van terrorisme en corruptie).

Erasmus University Rotterdam ESAA is een onderdeel van de Erasmus Universiteit Rotterdam Make it happen. VAN DISCUTABELE NAMEN TOT COLD CALLS IN NEW YORK

Op de website www.mr-studenten.nl staan elke dag nieuwe berichten over Yeshiva University. Ze vertelt op de studie en studentenleven, gemaakt voor en door de ambitieuze rechten- site over haar ervaringen. “Ik durf student. in elk nummer van Mr. vindt u een selectie. hier minder snel onvoorbereid de les in te gaan dan in Nederland, STUDENT- Ashley Snel op de praktijk blijkt nogal eens omdat je hier cold calls kunt krij- STAGIAIR (23) is afgelo- een pijnpunt: rechtenstuden- Mr.-ambassadeur Michelle Klemke gen. Dan wordt iemand willekeurig VAN DE WEEK pen zomer aan ten zijn vooral ontevreden over stelde een top 3 van discutabele aangewezen om een vraag te be- de Erasmus de onderdelen aansluiting met de benamingen op. antwoorden of een zaak uit te leg- Universiteit beroepspraktijk, stages en voor- gen. Vooral door torenhoge tuition Rotterdam af- bereiding op de beroepspraktijk. • Discutabel 1. Producten van de fees is studeren hier een privile- gestudeerd. Ze Veel beter scoren de docenten, de Vegetarische Slager ge, en zo wordt er ook mee omge- liep stage bij groepsgrootte, de inhoud van de De Nederlandse Voedsel en- Wa- gaan. Ik vind de bespreking van Buren, afde- opleiding en het studierooster. renautoriteit heeft de Vegetari- jurisprudentie het leukst. Case law ling Herstructurering & Insolventie. De opleiding die het best scoort sche Slager de verplichting op- is, door het commonlaw-systeem, op studententevredenheid is ar- gelegd om een groot aantal ontzettend belangrijk. Daardoor Wat zul je nooit meer vergeten van beidsrecht in Rotterdam (met een productnamen te wijzigen, zoals kom je de raarste, meest specifie- je stage? 4,8). Hier Bij vonden de studenten kipstuckjes, gehacktbal en Tonyn. ke en bijzondere zaken tegen.” “Ik heb het als erg prettig erva- ook dat ze goed worden voorbe- Die heten nu Vegetarische kip- ren dat ik direct werd betrokken reid op hun beroepsloopbaan (4,9, stuckjes, Vegetarische gehacktbal bij veel lopende dossiers. Ik mocht landelijk: 3,9). Ook Recht en Arbeid en Visvrije Tonyn. meteen memo’s schrijven aan de in Maastricht scoort met een te- • Discutabel 2. Sojamelk hand van literatuur- en jurispru- vredenheid van 4,7 hoog. Het Europese Hof van Justitie in dentieonderzoek. De zaken waar De hoogste score voor studentte- Luxemburg bepaalde dat producten ik aan mocht werken waren divers vredenheid voor international com- die niet van de melkklieren van een en erg leuk. Daarnaast was het mercial law en global criminal law dier afkomstig zijn niet de naam erg leuk en interessant om mee te krijgt Groningen. Voor aanspra- melk mogen dragen. Sojamelk werd STARTER VAN Adem Catbas gaan naar een zitting en naar een kelijkheid en verzekering moet je sojadrink. Ondanks het gebrek aan DE WEEK (25) is advo- verhoor op het politiebureau.” in Tilburg zijn, evenals voor on- zuivel mogen pindakaas, cacaobo- caat bij Pels dernemingsrecht. Leiden scoort ter en kokosmelk wel zo mogen blij- Rijcken op de het hoogst voor notarieel recht ven heten van het Hof. sectie Vast- AANSLUITING MET DE en jeugdrecht, de Vrije Universi- • Discutabel 3. Vanillezuivel goed en begon PRAKTIJK MOET BETER teit voor fiscaal recht. Onderaan Waakhond Food Watch klaagde bij in september de lijst van universitaire rechten- de Reclame Rode Commissie dat met de be- Studenten Nederlands recht zijn opleidingen bungelen commercial vanillevla en vanilleyoghurt geen roepsopleiding. Hij studeerde aan behoorlijk tevreden over hun stu- law in Rotterdam en criminaliteit en echte vanille bevat. Misleidend de Vrije Universiteit. die, en belonen deze met een 4,1 op rechtshandhaving in Leiden. vond die. Grote producenten heb- een vijfpuntenschaal. Wel kan de ben aangegeven dat ze de be- Wanneer heb je besloten dat je aansluiting met de praktijk beter. naming van de vanilleproducten advocaat wilde worden? gaan wijzigen. “Toen ik vorig jaar als buitengrif- In de Nationale Studenten Enquê- fier zelf veel zittingen mocht bij- te 2019 gaven ruim 94.000 stu- wonen. Als je de kans krijgt om denten hun mening over hun stu- STUDEREN AAN EEN LAW met een rechter te sparren over die en instelling. De voorbereiding SCHOOL IN NEW YORK zaken, merk je pas echt het verschil dat een advocaat kan ma- Elke vrijdag verschijnt de Mr.-ambassadeur Inez ten Brink is ken. Ik kreeg laatst een pagina digitale nieuwsbrief van Mr. TOP 3 DISCUTABELEN derdejaars aan de Universiteit van uit een vriendenboek toegestuurd Studenten met het meest gele- Amsterdam. Ze studeert nu een se- waar ik als achtjarige al had op- zen nieuws van die week. Ga Regelmatig worden producenten op mester in New York. geschreven dat ik advocaat wilde voor een abonnement naar hun vingers getikt omdat voe- worden. Het is bijzonder dat deze www.mr-studenten/nieuwsbrief dingsmiddelen een verwarrende Inez koos voor de Cardozo Law vergeten jongensdroom nu werke- naam hebben. De Maastrichtse School, de rechtenfaculteit van lijkheid is geworden.”

LEES DE COMPLETE STUKKEN OP WWW.MR-STUDENTEN.NL. SUGGESTIES VOOR STARTERS OF STAGIAIRS? [email protected]

Mr. 8 2019 / 19 Taylor Root is a market leading, global specialist search and recruitment firm, Join Taylor with an extensive network of legal and Root’s global compliance professionals. legal & We connect people and create opportunities around the world. For over thirty years we have been connecting candidates with compliance the world’s leading businesses and law firms. Taylor Root has been servicing the BeNeLux region for many years. Our success network in the region resulted in us opening up our Amsterdam office to better service our clients and candidates.

Taylor Root is part of the SR Group

Wat betekent het voor u dat in ja- serieus risico kan lopen vanwege SEPTEMBER OKTOBER nuari veel mensen, ook minderja- een zaak. Ik kijk nu niet anders rigen, een halve maand juridische naar het vak, maar zal in de toe- steun moeten missen? komst eerder een zaak weigeren “Dat was natuurlijk een duivels als ik zou weten dat die een groot 28 30 dilemma. Wij staan als advocaten risico meebrengt.” voor de rechten van onze cliënten. Maar als we na jaren van praten OKTOBER en wachten op de plannen en ex- FRANK WIELAND perimenten van minister Sander PIETER VAN DER KRUIJS Dekker niets doen, dan is de so- Oud-rechter Frank Wieland, onder ciale advocatuur straks finaal af- 21 De Bossche strafrechtadvocaat meer voorzitter in het proces tegen gebroken. Dat is nog veel erger.” Pieter van der Kruijs houdt na 43 Willem Holleeder, was een van de jaar op met zijn praktijk. sprekers op het SSR-congres ‘Om- Heeft u vanwege de hoogte van gaan met emoties in het strafrecht’. de vergoeding wel eens overwo- Waarom stopt u? gen een zaak niet aan te nemen? KEES BLANKMAN “Ik stop met werken omdat ik mij Hebt u persoonlijk gevoelens van “Er zijn tal van zaken die ik niet moe voel, steeds mijzelf opkrik- sympathie of afkeer voor Willem meer inneem omdat de vergoe- Kees Blankman sprak zijn oratie ken voor de volgende strijd die Holleeder of andere verdachten? dingen simpelweg te laag zijn. Je als bijzonder hoogleraar juridische moet worden geleverd. Het doet “Gevoelens van sympathie of af- werkt dan gratis. En dat is niet bescherming van ouderen en meer- ook iets raars met het ego. Uitein- keer had ik niet bij Willem Hol- vol te houden.” derjarigen met beperkingen aan de delijk gaat het altijd om winnen. leeder; als je zo lang met elkaar Vrije Universiteit uit. Dat geldt ook voor andere rechts- ‘zit’ ontstaat er een relatie, ten- gebieden; er is steeds het belang OKTOBER minste als je je daarvoor open- De titel van uw rede was ‘Maat- van één cliënt voor wie moet worstelt. Ik vind je openstellen voor werk bij juridische ondersteuning den gestreden. Ethische discus- de verdachte deel van mijn taak. en bescherming van ouderen’. Wat sies over hoever je kunt of mag In ‘doorsnee’ zaken waarin je een 14 bedoelt u met die juridische on- gaan in de verdediging van dat verdachte maar een paar uur ziet, dersteuning? ene belang worden er niet ge- is sympathie of afkeer van ver- “Het gaat niet om rollators of trap- voerd. Het is mijn stellige indruk dachten een gegeven. Je kunt je liften, maar om juridische instru- dat hierbij ethische grenzen wor- maar tot op zekere hoogte in de menten die ouderen helpen hun den overschreden. Ook ik zeg te- ander verdiepen. Je moet je dat FERIDE TOSUN eigen regie te houden in situa- gen de cliënt dat hij niet alles bewust zijn. Waar die bewustheid ties waarin ze niet meer goed in hoeft te zeggen of het iets an- ontstaat is het gevaar van Feride Tosun (Tosun Advocatuur) is staat zijn zelf hun financiële of ders moet voorstellen of verzwij- beïnvloeding ten dele geneutra- een van de strafpleiters die worden zorgbelangen goed te behartigen. gen als dat beter uitkomt. Ik ben liseerd.” gevolgd in de documentairereeks Voor wilsonbekwame meerderjari- niet de eerste die zegt dat er ner- Misdaad Advocaten op Net 5. gen kent ons recht een aantal be- gens zoveel wordt gelogen als in schermingsmogelijkheden waarde rechtszaal. Ik werd langzamer- OKTOBER Wat was voor u de reden om mee bij een vertegenwoordiger optreedt. hand dus niet alleen moe, maar te doen aan Misdaad Advocaten? Ik behandel er in mijn oratie vijf. ook gefrustreerd door de wijze “Veel mensen begrijpen niet waar- (...). De primaire taak van zo’n ver- van conflictoplossing zoals wij die 7 om ik mensen bijsta die verdacht tegenwoordiger is, zo betoog ik, de voorstaan. Gelukkig zijn er ande- worden van ernstige feiten. Ik pro- meerderjarige te ondersteunen zo- re bewegingen zoals mediation die beer in deze documentairereeks dat hij zelf kan beslissen. Dus niet op allerlei terrein, ook in het straf- uit te leggen wat ik doe en waarom te snel de beslissing overnemen.” recht worden beproefd.” ik dat doe.” ROBERT MALEWICZ Heeft de moord op Derk Wiersum Dit is een selectie van de uitspraken die de meesters van de week de Robert Malewicz (Cleerdin & Hamer uw kijk op de strafrechtadvoca- afgelopen maand deden op de site van Mr. Wie een wekelijks overzicht Advocaten) riep strafrechtadvoca- tuur veranderd? van de meesters van de week wil ontvangen, kan zich abonneren op de ten op om de eerste twee weken “Voor deze moord had ik nooit het Mr.-nieuwsbrief via www.mr-online.nl van 2020 geen piketdienst te doen. idee dat ik als strafrechtadvocaat

KENT U OOK EEN POTENTIËLE MR. VAN DE WEEK? MAIL ONS! [email protected]

Mr. 8 2019 / 21 Snel op de hoogte zijn van actuele ontwikkelingen in het recht? Ook daarvoor kunt u in Mr. terecht. In de rubriek Snelrecht belichten vooraanstaande juristen periodiek de ontwikkelingen op hun rechtsgebied.

MEDIARECHT OP POLITIEBUREAU GEMAAKTE BEELDEN OP YOUTUBE, MAG DAT? INTELLECTUEEL EIGENDOMSRECHT e Letse Sergejs Buivids filmde op een politiebureau hoe hij een verklaring aflegde in een administratieve proce- Ddure over een overtreding. Op de beelden waren politie- MERK IN KUNSTWERK MAG agenten te zien die op het bureau aan het werk waren. Buivids plaatste de beelden op YouTube, waarna de Letse dienst gege- en kunstenaar mag een merk van een ander in een kunst- vensbescherming oordeelde dat Buivids in strijd had gehandeld werk verwerken, mits het kunstwerk ‘het originele resul- met de wet op de bescherming van persoonsgegevens. Buivids Etaat is van een creatief vormgevend proces dat niet erop is had de politieagenten immers niet geïnformeerd over zijn gericht het merk of de merkhouder schade toe te brengen’. Dat opnamen. Kunnen de politieagenten zich verzetten op grond besliste het Benelux Gerechtshof op 14 oktober 2019. van de regelgeving over gegevensbe- Merkhouder Moët Hennesy maakte bezwaar tegen het gebruik scherming? van merken van Dom Pérignon in het werk van de Belgische Het Europese Hof van Justitie slaat in kunstenaar Cédric Peers. Die gebruikte het kenmerkende een arrest een aantal piketpaaltjes schildvormige logo van Dom Pérignon en de gehele fles in een (ECLI:EU:C:2019:122, Buivids/Letland). aantal kunstwerken, waaronder enkele met schaars geklede Het maken en op YouTube zetten van de vrouwen. De kunstenaar omschrijft zijn eigen stijl als ‘contem- video-opname valt binnen de werkings- porary, playing with pointillism and pop-art’. De rechter sfeer van de Privacyrichtlijn, die sinds 25 noemde het werken met “een ironiserende en soms ook eroti- mei 2018 is vervangen door de Algemene sche inslag”. Verordening Gegevensbescherming (de AVG). Het feit dat de po- Het Benelux Gerechtshof besliste dat ‘de artistieke vrijheid, als litieagenten ambtenaren in functie zijn maakt dat niet anders. aspect van het recht op vrije meningsuiting van de kunstenaar’ Ook ambtenaren zijn tijdens hun werk niet vogelvrij. een ‘geldige reden’ oplevert voor het ge- Maar daarmee is de kous nog niet af. Buivids doet namelijk een bruik van het merk, in de zin van de rele- beroep op zijn vrijheid van meningsuiting. Hij stelt dat hij met vante wetsbepaling (artikel 2.20 lid 2 sub publicatie van de beelden een misstand aan de kaak stelt. Tus- d Benelux Verdrag Intellectuele Eigen- sen het recht op bescherming van persoonsgegevens en het dom). De kunstuiting mag er evenwel recht op vrijheid van meningsuiting bestaat een inherente ‘niet op gericht zijn het merk of de merk- spanning. Maar regelgeving op het gebied van vrijheid van me- houder schade toe te brengen’. Daarvan ningsuiting is niet geharmoniseerd door het EU-recht. Er staat zal in de praktijk niet snel sprake zijn, een algemene bepaling in het Handvest voor de Grondrechten, maar met de omschrijving ‘The Damn maar verder is er geen EU-regelgeving hierover. Het Hof van Pérignon Collection’ zocht de kunstenaar de problemen wel een Justitie verwijst de zaak daarom terug naar de Letse rechter om beetje op. Het vereiste van ‘het originele resultaat is van een cre- vast te stellen of Buivids de beelden op YouTube plaatste voor atief vormgevend proces’ zal vermoedelijk een niet al te hoge uitsluitend journalistieke doeleinden. drempel zijn. Het Hof van Justitie bakent het juridische kader hiervoor vast Dit is een belangrijke uitspraak, die bevestigt dat de kunstvrij- af. Het begrip ‘journalistiek’ moet ruim worden uitgelegd. Ac- heid in de regel prevaleert boven het merkenrecht. tiviteiten kunnen als ‘journalistieke activiteiten’ worden aan- Het Benelux Gerechtshof is van oudsher de hoogste rechter als geduid als zij bekendmaking aan het publiek van informatie, het gaat de uitleg van het Benelux Verdrag inzake de intellectu- meningen of ideeën tot doel hebben. Welk overdrachtsmedium ele eigendom, waar het merkenrecht onderdeel van uitmaakt. wordt gebruikt doet niet terzake. Deze activiteiten zijn niet In de meeste zaken is tegenwoordig evenwel het Hof van Justitie voorbehouden aan mediaondernemingen. Het is niet relevant van de EU de hoogste rechter, omdat het merkenrecht groten- of er een winstoogmerk is. Dat Buivids geen professioneel jour- deels Europees is geharmoniseerd. nalist is, belet dus niet dat het op YouTube zetten van het film- pje een journalistiek doel kan dienen. Dirk Visser is advocaat bij Visser Schaap & Kreijger en hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden. Otto Volgenant is partner bij Boekx Advocaten.

22 / Mr. 8 2019 GOEDERENRECHT MAATSTAF AANSPRAKELIJKHEID BEOOGD CURATOR ONDERNEMINGSRECHT e Hoge Raad heeft op 4 oktober 2019 uitspraken gedaan die van belang zijn voor de toekomst van de stille bewind- TURBOLI UIDATIE ONDER DE LOEP Dvoering (pre-pack) in Nederland (ECLI:NL:HR:2019:1492 en ECLI:NL:HR:2019:1494). In deze uitspraken heeft de Hoge nlangs stuurde de minister van Justitie en Veiligheid een Raad overwogen dat voor de maatstaf brief naar de Tweede Kamer over de problematiek van die geldt voor de persoonlijke aansprake- Oontbinding van rechtspersonen zonder vereffening inge- lijkheid van een beoogd curator aanslui- volge art. 2:19 lid 4 BW, de zogeheten turboliquidatie. Zie eerder ting moet worden gezocht bij de Maclou- over dit onderwerp mijn Snelrechtcolumn uit 2016 getiteld Tur- norm. boliquidatie getorpedeerd. De minister kondigt wetgeving aan De kwestie betrof het faillissement van die enerzijds de “autonomie van bestuurders” moet waarbor- het Ruwaard van Puttenziekenhuis in gen, maar anderzijds de positie van schuldeisers beter moet be- Spijkenisse en met name de daaraan schermen. voorafgaande pre-packprocedure (fase Art. 2:19 lid 4 BW is in 1994 ingevoerd, tegelijk met de bevoegd- van stille bewindvoering). Tijdens de fase van stille bewindvoe- heid van de Kamer van Koophandel om inactieve rechtsperso- ring is een doorstart vanuit faillissement verkend. Uiteindelijk nen te ontbinden (art. 2:19a BW). In de praktijk gaat het veelal is er overeenstemming bereikt met Spijkenisse Medisch Cen- om besloten vennootschappen. De gedachte was dat dergelijke trum over een doorstart. Een aantal medisch specialisten is ech- vennootschappen zich allicht lenen voor malafide praktijken. ter niet mee overgegaan naar het Spijkenisse Medisch Centrum. Om dezelfde reden zou ook het bestuur van de rechtspersoon, Deze specialisten zijn daarop procedures gestart. Zij stellen dat bij afwezigheid van baten, eenvoudig zelf de rechtspersoon de curatoren persoonlijk jegens hen onrechtmatig hebben ge- moeten kunnen ontbinden door opgave bij het Handelsregister. handeld, zowel gedurende de pre-packprocedure als daarna. Als 33.000 van alle 37.000 ontbindingen in 2018 waren turboliquida- gevolg daarvan heeft Spijkenisse Me-disch Centrum zich de ties. Uit gegevens van de belastingdienst praktijken van deze specialisten om niet kunnen toe-eigenen, over de periode 2010-2016 blijkt dat het in aldus de specialisten. 80 procent van alle gevallen ging om boe- De rechtbank Rotterdam heeft de vorderingen van de specialis- dels zonder baten en fiscale schulden. ten – kort gezegd – afgewezen, terwijl het gerechtshof Den Haag Het is niet bekend of er andere, niet-fis- het tussentijds beroep van de specialisten heeft verworpen. cale schulden waren. Daarbij heeft het hof aangegeven de Maclou-norm te gebruiken Kortom, turboliquidatie is een populair als maatstaf voor aansprakelijkheid van een beoogd curator. De instrument om op een legale wijze van Maclou-norm houdt in dat een curator behoort te handelen zo- een lege BV af te komen, ook als er nog als in redelijkheid mag worden verlangd van een over voldoende schulden zijn. De Hoge Raad heeft dat nog eens onderstreept inzicht en ervaring beschikkende curator die zijn taak met door te beslissen dat faillissement alleen openstaat indien er nauwgezetheid en inzet verricht. Het hof hield daarbij wel re- wel baten te verdelen zijn (ECLI:NL:HR:2015:3636). Dat er van kening met de eigen taakuitoefening van de curatoren als stille dit instrument ook misbruik wordt gemaakt, onderkent de mi- bewindvoerders tijdens de stille bewindvoering. nister. Daarom wil hij de positie van schuldeisers versterken. De specialisten gaan in cassatie. De Hoge Raad laat de arresten Niet door turboliquidate slechts toe te staan als er geen schul- van het hof echter in stand. Voor de persoonlijke aansprakelijk- den meer zijn, maar via publicatie-eisen voorafgaand aan door- heid van een curator die vóór de faillietverklaring is opgetreden haling. Zoals de deponering van een slotbalans, een bestuurs- als beoogd curator geldt volgens de Hoge Raad de Maclou-norm. verklaring en alle voorafgaande jaarrekeningen. Aldus kunnen Daarbij komt, in voorkomend geval, betekenis toe aan hetgeen schuldeisers beter geïnformeerd “verzet aantekenen” tegen de de curator in de fase voorafgaand aan het faillissement als be- turboliquidate “op de voet van artikel 2:23c BW”, aldus de minis- oogd curator heeft gedaan en nagelaten en aan de kennis die hij ter. Probleem is alleen dat art. 2:23c BW geen ex ante verzetrege- in die hoedanigheid heeft verworven. Een beoogd curator moet ling bevat, maar een ex post mogelijkheid om heropening van de zich immers, net als een curator, laten leiden door de belangen vereffening bij de rechtbank te verzoeken. Zo’n vereffening is van de gezamenlijke schuldeisers en daarbij ook rekening hou- bij turboliquidatie juist achterwege gebleven. Of speelt de mi- den met maatschappelijke belangen. De werkzaamheden van nister met de gedachte om schuldeisers een waarborg te geven een beoogd curator dienen immers ter voorbereiding van een voordat het kwaad is geschied? Dat zou de regeling wel effectie- voortvarende en efficiënte afwikkeling van een nog uit te spre- ver maken. ken faillissement. Steef Bartman is advocaat bij Bartman Company Law en hoogle- Ruud Brunninkhuis is advocaat bij Buren. raar Corporate Group Liability aan de Universiteit Maastricht.

Mr. 8 2019 / 23 24 / Mr. 8 2019 INTERVIEW

‘ELKAAR VLIEGEN AFVANGEN, DAAR HEB IK NIET ZOVEEL MEE’

Hij is – op zijn zachtst gezegd – niet mateloos populair onder juristen. Vooral onder advocaten heeft hij veel vijanden, zo blijkt uit sarcastische opmerkingen op social media. Toch maakt minister Sander Dekker (voor Rechtsbescherming) een opgewekte indruk achter zijn bureau op de achtste etage van het ministerie van Justitie en Veiligheid. “Je moet je niet te veel laten afleiden door wat mensen op Twitter zeggen.”

DOOR MICHEL KNAPEN EN PETER LOUWERSE FOTO’S CHANTAL ARIËNS

Mr. 8 2019 / 25 INTERVIEW

an een niet-jurist wel minister voor Rechtsbe- heeft’. Hoe ervaart u dat? scherming zijn? De vraag werd veelvuldig gesteld “Het helpt ons niet veel verder om op iedere slak zout te K bij het aantreden van Sander Dekker en nog steeds leggen. Het gaat immers om het basisidee wat we met zetten juristen vraagtekens bij een ‘outsider’ op het de- zijn allen willen doen voor de rechtsstaat. Dat mensen partement. Zelf twijfelt Dekker daar geen moment over. commentaar hebben, ben ik wel gewend in de politiek.” “Ik geloof dat verschillende disciplines elkaar versterken”, zegt hij. “Zoals ik niet zonder juristen kan, kunnen juris- De kritiek is vaak heel scherp en persoonlijk. ten niet zonder de frisse blik van buitenstaanders.” “Tja, je moet maar aan die mensen vragen waarom ze Hij wijst er fijntjes op dat juristen de problemen met recht- daar zo’n behoefte aan hebben.” spraak en rechtsbijstand de afgelopen jaren niet hebben opgelost, en vervolgt: “Ook al ben ik geen jurist, ik heb wel Neemt u dat mee naar huis? verstand van hoe organisaties werken en hoe stelsels in el- “Nee, in de politiek win je niet de populariteitsprijs. Ik kaar zitten. En we zijn op zoek naar iets dat niet alleen ju- heb de heldere opdracht meegekregen om voor een veilig ridisch klopt, maar dat ook organisatorisch werkt. De ma- en rechtvaardig Nederland een aantal dingen beter te nier om verder te komen is om dat samen te doen.” doen, en dan moet je je niet al te veel laten afleiden door Niet dat Dekker juridisch compleet een leek is. Hij deed wat mensen op Twitter zeggen.” naast zijn studie bestuurskunde een propedeuse rechten. “Ik wilde iets meer doen dan alleen bestuurskunde. Maar ZELF AAN DE KNOPPEN er waren nog veel andere leuke dingen te doen, en uitein- Dekker beschrijft zichzelf als ‘een gewone Haagse jongen delijk ben ik student-assistent geworden bij professor uit een gewoon gezin’. Zijn ouders kochten hun eerste Paul ’t Hart, die veel deed op het gebied van veiligheid en woning aan het Kaapseplein in de Haagse wijk Transvaal crisismanagement.” en daar is hij groot geworden. “Totdat Den Haag in de jaren zeventig te maken kreeg met een grote uittocht, om- Wat vond u van de – korte – rechtenstudie? dat veel wijken enorm verloederden. Toen zijn mijn ou- “Uitermate boeiend. Ik ben van huis uit altijd vrij goed ders naar Zoetermeer verhuisd.” Daar is hij naar de geweest in exacte vakken, en in rechten zit veel logisch middelbare school gegaan. Vervolgens ging hij in Leiden nadenken. Dat vond ik een spannend onderdeel van die bestuurskunde studeren, en zat daar onder meer in de studie. Maar ik stond er toen niet bij stil dat basiskennis universiteitsraad. “Ik heb altijd de enorme drang gehad van het recht later goed van pas zou kunnen komen.” om me tegen dingen aan te bemoeien. Als ik vroeger aan mijn moeder vertelde wat er op school allemaal niet goed En: komt die kennis nu van pas? was gegaan, luisterde ze heel geduldig en zei ze: wat heb “Ja, het helpt wel, al moest die kennis hier en daar wor- je er zelf aan gedaan?” den afgestoft.” Dekker wil dus zelf aan de knoppen zitten. “Na mijn studie moest ik kiezen: het bedrijfsleven in of ga ik proberen Als u iets zegt over een juridisch onderwerp, krijgt u op social media een iets te maken van de publieke zaak? Dat laatste heeft me hoop bagger over u heen. Strekking: ‘Hij weet niet waar hij het over altijd meer getrokken.” En zo kwam hij na een carrière

WIE IS SANDER DEKKER? Sander Dekker (Den Haag, 1975) doorliep het vwo in 2001 was hij als visiting researcher verbonden aan het Cen- Zoetermeer. Hij studeerde bestuurskunde aan de Uni- tre for European Politics, Economics and Society van de versiteit Leiden en behaalde ook zijn propedeuse Neder- Universiteit van Oxford. lands recht. Tijdens zijn studie werkte hij voor het Tussen 2003 en 2006 zat hij voor de VVD in de Haagse COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, gemeenteraad. Daarna was hij daar vier jaar wethou- en hield zich bezig met het opzetten en verzorgen van der van Onderwijs, Jeugd en Sport en vervolgens twee onderzoek, opleidingen en trainingen op het gebied jaar wethouder van Financiën en Stadsbeheer. van rampenbestrijding en grootschalig politieoptre- Op 5 november 2012 werd Dekker staatssecretaris van den. Ook was hij staflid van de Tijdelijke commissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Rut- evaluatie opsporingsmethoden van de Tweede Kamer. te II. Op 26 oktober 2017 werd hij minister voor Rechts- Na zijn studie werkte Dekker tot 2006 als onderzoeker bescherming in het kabinet-Rutte III. en docent bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. In Sander Dekker woont samen in Den Haag.

26 / Mr. 8 2019 INTERVIEW

Nog geaarzeld toen Rutte u vroeg? “Ik had in mijn kennissenkring wel mensen die zeiden: ‘Waar begin je aan?’ Tegelijkertijd zag ik ook de uitda- ging, en ik zag ook dat mijn voorganger Stef Blok ervoor heeft gezorgd dat er langzaam maar zeker weer rust in de tent kwam.”

EEN BLIK RECHTERS Op Prinsjesdag 2019 kwam Dekker met zijn ‘Rechtspraak- brief’, waarin werd aangekondigd dat de rechtspraak jaarlijks extra 95 miljoen euro extra krijgt. “De Recht- spraak staat financieel onder druk, ook omdat ingeboekte winsten door KEI nu niet worden gerealiseerd. We zorgen dat de Rechtspraak weer zwarte cijfers kan schrijven en er weer ruimte komt om te bouwen. Dat laatste is nodig, omdat de werkdruk enorm is en zaken soms te lang op de plank blijven liggen. En ook loopt de Rechtspraak op een aantal onderdelen nog achter. Er zijn weinig organisaties waar de fax zoveel uren maakt als bij de Rechtspraak. En vroeg of laat houdt Xerox een keer op met het maken van die dingen.”

Wat wilt u terugzien voor dat geld? “Ik hoop, en daarover heb ik afspraken gemaakt, dat de Rechtspraak de komende drie jaar de achterstanden weg- werkt. We hebben een fantastisch goede rechtspraak in Nederland, van hoog niveau, maar als je te lang moet wachten op een uitspraak, heb je wel een probleem.”

Henk Naves, de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, zei in de als bestuurswetenschapper, gemeenteraadslid en wet- Volkskrant dat de Rechtspraak eerst moet definiëren wat achterstand houder in Den Haag en staatssecretaris van Onderwijs in eigenlijk is. Dat klinkt niet erg voortvarend. het najaar van 2017 terecht op het ministerie van Justitie “Dat gaat niet van vandaag op morgen, je trekt niet zo- en Veiligheid. maar een blik rechters open. Maar de Raad voor de rechtspraak heeft toegezegd om de achterstanden weg te wer- Wat trof u aan op het ministerie? ken. Dat zit voor een deel in capaciteit, voor een deel in “Het is een ministerie dat door een roerige tijd is gegaan. een andere manier van werken: gerechtsoverstijgend. Er zal altijd sprake zijn van incidenten. Als er iets fout Meer denken vanuit het idee dat er in Nederland één gaat, gaat het ook goed fout; je hebt immers te maken Rechtspraak is, en als er in één arrondissement een pro- met kwesties van leven en dood. Maar er was ook discus- bleem is, kan de rest daar niet zijn schouders over opha- sie over het ministerie zelf. Ferd Grapperhaus en ik heb- len. Die solidariteit is ook nodig voor de Rechtspraak.” ben de opdracht meegekregen rust terug te brengen aan het front. Zorgen dat de basis Wie besluit uiteindelijk of rechters tijdelijk elders wor- op orde is.” “VROEG OF LAAT den ingezet? HOUDT XEROX “De Raad voor de rechtspraak en de presiden- Lagen er lijken in de kast? EEN KEER OP ten hebben daar een centrale rol in. Ik moet “Er lag een hoop op mijn bordje. Kijk naar MET HET voor een aantal dingen goedkeuring geven. de rechtspraak en de rechtsbijstand. Kijk MAKEN VAN Maar altijd op voordracht van de Raad.” naar alles wat te maken heeft met straffen FAXAPPARATEN” en beschermen, de veiligheid van de samen- En kunnen rechters worden gedwongen te verhuizen? leving. Ik begon twee maanden nadat “Nee, maar het kan gebeuren dat ze af en Michael P. Anne Faber had vermoord.” toe de trein moeten nemen.”

Mr. 8 2019 / 27 De mooiste reis naar Colombia “Bezoek Ciudad Perdida per helikopter, een unieke ervaring die u nooit zult vergeten.” - Marit, uw Colombiaspecialist

Welkom in Colombia, een tropisch land met een ongelooﬂ ijke diversiteit, charme en vooral veel verborgen parels. Colombia vandaag de dag vooral bekend om de vriendelijkheid van de mensen.

Steden als Bogotá en Cartagena bieden op het gebied van gastronomie, kunst, architectuur en cultuur alles wat u in wereldsteden verwacht. En u krijgt daar een Colombiaanse sfeer bij cadeau wat een ieder die van ritme en veel levendigheid houdt zal bekoren. De wereldberoemde ko e wordt verbouwd in een idyllisch groen berglandschap vol charmante dorpjes en indrukwekkende valleien.

Picture perfect stranden, sfeervolle boutique-hotels en een scala aan landschappen waarvan u het bestaan niet eens zou vermoeden maken het plaatje compleet. Misschien was het geen toeval dat één van Colombia’s bekendste zonen, Nobelprijswinnaar Gabriel Garcia Marquez, zijn schrijfstijl van het ‘Magisch Realisme’ hier ontwikkelde.

Authentique: Veelzijdig Unique: Een onvergetelijke Colombia & Aruba ervaring in Colombia 23 dagen v.a. € 3.345PP, bekijk het hele programma op 15 dagen v.a. € 7.595PP, bekijk het hele programma op www.avilareizen.nl/mr1 www.avilareizen.nl/mr2

Stel nu uw droomreis samen! Geheel op maat, privé, en met de mooiste experiences! Bel met onze specialisten op +31 (0) 23 785 1857 of mail naar [email protected]

Avila Reizen, gevestigd in de oude binnenstad van Haarlem, is uw specialist in verre reizen op maat en bijzondere groepsreizen naar Latijns-Amerika, Afrika & Azië en tevens oﬃ cieel agent van National Geographic Expeditions voor Neder- land en België. Geholpen door de creativiteit, kennis en enorme passie van onze specialisten gingen inmiddels vele mensen met ons op reis naar alle uithoeken van de wereld. Laat u inspireren en fascineren op www.avilareizen.nl. INTERVIEW

De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak hoopt dat er geen recht- stuur. Omdat het vastliep heb ik niet voor niets op de spraaklocaties gaan verdwijnen. rem getrapt. Voortgaan op de oude weg was geen optie.” “Er zijn geen plannen om te tornen aan het aantal loca- ties.” Nooit overwogen om koppen te laten rollen bij de Raad voor de rechtspraak? BESCHERMING “Daar ga ik niet over. Alleen de Raad gaat daarover. Maar We hebben een aantal rechters gevraagd wat ze vinden van Sander Dek- zou dat iets hebben geholpen? Belangrijk was dat we von- ker. Ze vragen zich af of u wel genoeg waardering heeft voor rechtspraak den dat het zo niet langer kon. We moeten op een andere als een middel om recht te doen, zoals bijvoorbeeld in de zaken Urgenda weg voort. Daarom is KEI afgeblazen en hebben we een en Srebenica. nieuwe start gemaakt.” Hij zucht. “Ik heb het idee dat ik steeds moet opboksen tegen een beeld dat wordt geschapen. Dan denk ik: ‘Kijk Met dezelfde voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. Was daar dan nou wat we aan het doen zijn’. Ik kan niet in een jurist nog vertrouwen in? veranderen. Ik vind wel dat de rechtsstaat ons erg veel “Ik heb geen zin daarop terug te kijken. Er is nu een nieu- brengt. We hebben in dit land rechtspraak van hoge kwa- we voorzitter, er ligt een nieuw plan voor digitalisering liteit en we hebben de mogelijkheid een rechter een uit- dat een stuk realistischer is, de Raad en de presidenten spraak te laten doen over wetten en regels, en dat is heel zitten op één lijn hoe dat moet worden aangevlogen. Zo veel waard. Dat geldt voor iedereen: of je nu werken we stap voor stap aan de digitalise- jurist bent of bestuurskundige of econoom. ring die zo vreselijk hard nodig is. En oude Elkaar vliegen afvangen, daar heb ik niet “HET BEDRAG DAT koeien uit de sloot halen draagt niet bij aan zoveel mee.” WE IN NEDERLAND een oplossing.” UITGEVEN AAN U bent minister voor Rechtsbescherming. Maar u pro- RECHTSBIJSTAND Maar er rollen geen koppen… fileert zich soms ook als misdaadbestrijder, bijvoor- BEHOORT TOT DE “Ik leg de bal dan terug. Men is heel kritisch beeld door de versobering van de voorwaardelijke invrij- EUROPESE TOP” als de minister zich bemoeit met de recht- heidstelling en het aanpakken van tbs-weigeraars. Ziet spraak en benoemingen, tegelijkertijd moet u zichzelf vooral als rechtsbeschermer of als crimefigh- diezelfde minister koppen laten rollen. Ik ter? kan dat niet samenbrengen. Deze minister “Ik zie daar geen tegenstrijdigheid in. De rechtsstaat moest problemen oplossen. Soms is het nodig om af- moet mensen bescherming bieden tegen machtsmisbruik scheid te nemen van mensen, soms moet je de zeilen ver- en willekeur door de staat, maar ook tegen medeburgers zetten. Ik heb dat laatste gedaan.” die de wet overtreden. Dat betekent ook dat mensen mogen verwachten dat de overheid de veiligheid waarborgt. HERVORMEN RECHTSBIJSTAND En dat de overheid optreedt tegen wetsovertreders. Ik wil Bij een andere speler binnen de rechtspleging haalt u vooralsnog niet de ook dat mensen het gevoel hebben dat de rechtsstaat er populariteitsprijs: de advocatuur. Advocaten zeggen: we kunnen pas voor hen is. Tegelijkertijd moet ook de overheid gebonden goede rechtshulp bieden als we die 127 miljoen extra krijgen, zoals de zijn aan regels. Al die stukjes zorgen ervoor dat de men- commissie Van der Meer had geadviseerd. Maar dat doet u niet. sen vertrouwen hebben in de instituties van de democra- “Vooropgesteld: we kunnen niet zonder goede advocaten. tische rechtsstaat.” Ze vormen een onlosmakelijk onderdeel van de rechtsstaat. Tegelijk duurt de discussie over de rechtsbijstand veel te DIGITALISERING VAN DE RECHTSPRAAK lang. Het was ook een van de opdrachten die ik meekreeg Net is het begrip KEI gevallen. Dat wordt door velen gezien als een de- in het regeerakkoord: zorg dat de rechtsbijstand wordt her- bacle. Hoe zou u het willen omschrijven? vormd. Met meer oog voor rechtzoekenden én een betere “Het was geen succes.” vergoeding voor advocaten. Ik zie dat het in die vergoeding echt knelt. Tegelijkertijd zegt het regeerakkoord: hervorm Dat weten we inmiddels… binnen de middelen die er voor staan.” “Als mensen er behoefte hebben om er een label op te plakken, prima. Ik noem het: geen succes. Althans niet Dan gaat er altijd iemand bloeden. in de volle omvang. Het beeld dat KEI volledig is mislukt “Het bedrag dat we in Nederland aan rechtsbijstand uitge- en dat zoveel geld is weggegooid: volstrekt onterecht. Op ven behoort tot de Europese top. Jaarlijks ruim 400 mil- een aantal rechtsgebieden heeft het wel degelijk gele- joen. Per hoofd van de bevolking is dat twee keer zoveel als verd wat het heeft moeten leveren. Niet bij civiel en be- in België en drie keer zoveel als in Duitsland. Ook is het

Mr. 8 2019 / 29 Desktop as a Service ontzorgt juridische professionals

Stel uw Desktop as a Service samen voor uw advocatenkantoor.

Lees over de mogelijkheden in onze whitepaper via www.xinno.nl/whitepaper 10 JAAR

100+ advocatenkantoren Werk zorgeloos. Overal. Altijd. 1700+ gebruikers 020 – 242 0800 www.xinno.nl 100% in Nederland

‘Doe maar Het College van Beroep voor het bedrijfsleven is rechter tussen markt en overheid. Jij kunt daaraan een hoogwaardige bijdrage leveren. Wil jij een belangrijke rol spelen in de voorbereiding van een een frisje’ beslissende uitspraak in de economische bestuursrechtspraak? Het College van Beroep voor het bedrijfsleven, met ongeveer 85 medewerkers en gevestigd in Den Haag op korte loopafstand van station Den Haag Centraal, geeft als hoogste rechter in het economische bestuursrecht leiding aan de rechtspraak op maatschappelijk belangrijke terreinen. Het College behandelt zaken over bijvoorbeeld economische en landbouwsubsidies, regulering van markten, vervoer, meststoffen, dierenwelzijn, De bewezen effectieve app voedselkwaliteit, gezondheidsrecht, financieel toezicht, consumentenbescherming, mededingingsrecht en accountantstuchtrecht. In veel zaken speelt het recht van de Europese Unie een rol. Met de andere hoogste rechters (de Hoge Raad, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State en de Centrale Raad van Beroep) is het College daarnaast verantwoordelijk voor de rechtseenheid en de rechtsontwikkeling in Nederland.

Het College is op zoek naar tien nieuwe, ambitieuze collega’s, die in de functie van GERECHTSAUDITEUR de rechters van het College bijstaan en juridisch adviseren.

Geïnteresseerd? Onbeperkt opleidingen volgen Kijk nu op www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/ Organisatie/College-van-Beroep-voor-het-bedrijfsleven met de PO Deal All Inclusive

PO Deal stopper 83x58.indd 1 04-11-19 10:30 INTERVIEW

aantal toevoegingen in de laatste twintig jaar forser geste- gen dan de bevolkingsgroei, met dertig procent. De sociale advocatuur heeft dus steeds meer op z’n bordje gekregen. Wanneer het werk meer wordt en de vergoeding blijft gelijk, dan loopt het vast. Je kunt dan twee dingen doen: extra geld erbij of de hoeveelheid werk wat terugbrengen zodat dit in balans is met de vergoeding. Die laatste route vind ik niet onredelijk en op onderdelen ook heel goed voor Nederland. We kunnen kritischer zijn op wanneer een rechtzoekende écht een advocaat nodig heeft omdat hij niet zonder kan en wanneer je zijn probleem op een andere manier kunt oplossen.”

Zoals? “Aan de voorkant een betere eerste lijn. Of het aantal zaken terugdringen waarin de overheid zelf partij is. Dat kan beter bij bestuur en is lastiger bij straf en asiel. Maar zo kan het beroep op rechtsbijstand wel wat afnemen, zodat we de vergoeding voor advocaten kunnen laten stij- Wat denkt u als Johan Rijlaarsdam, de algemeen deken, demonstreert gen. Voor hen kunnen de tarieven naar verwachting met met een bord ‘Fix it, Dekker’? tien tot twintig procent omhoog, bovenop de jaarlijkse in- “Dat zet me natuurlijk aan het denken. Maar heel eerlijk: dexering. De eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat er min- daarmee maken we geen meters. Ik heb vaker demonstra- der werk voor toevoegingsadvocaten zal zijn. Maar wel be- ties en acties meegemaakt. Maar het brengt de oplossing ter betaald. De vraag is echter: voor wie doen we het? Ik niet dichterbij.” kijk: wat heeft een rechtzoekende nodig. Soms een advocaat, soms juridisch advies via de eerste lijn, daarmee Maar zo ook niet – u weet de advocatuur niet te overtuigen. kunnen al veel mensen worden geholpen. Misschien wel “Heel vervelend omdat er in de plannen zeker elementen sneller en eenvoudiger.” zitten die kunnen helpen. Ik begrijp óók hun zorgen, ik kan het niet mooier maken. Ik kan niet voorkomen dat Hoeveel advocaten heeft u met dit plan al overtuigd? het leidt tot minder werk voor advocaten. We willen de “Ik heb ze niet geteld. Maar tot nu toe zijn we er nog niet toevoegingen terugbrengen met twintig, vijfentwintig vreselijk succesvol in geweest. Ik bezoek soms advocaten procent, dan ontstaat er heel veel ruimte om de vergoe- en als we in gesprek zijn dan zijn we het ook snel over dingen te verhogen.” dingen eens. De advocatuur is niet per se tegen een eerste lijn. Ook niet dat het aantal zaken waarin de overheid Als ze niet meewerken, gaat u het dan eenzijdig opleggen? partij is wordt teruggedrongen – met uitvoeringsinstan- “We moeten hier samen uitkomen.” ties maak ik afspraken om daarin meters te maken. Bij advocaten zie ik wel weer aarzelingen over de rechtshulp- GESPREK VOORTZETTEN pakketten. Ik heb gezegd: laten we in de praktijk eens kij- Wanneer is uw ministerschap geslaagd? ken of het werkt. Dan zien we het vanzelf.” “Eén: dat straffen recht doet aan de gevoelens van nabestaanden en slachtoffers. Het wetsvoorstel Straffen en Ziet u nog mogelijkheden om de advocatuur aan uw beschermen is daar een belangrijk onder- kant te krijgen en de geplande stakingen af te wenden? deel van. Ik ben blij dat we dat in het voor- “Ik hoop dat van harte. Ik heb ook gezegd: er “ALS HET AANTAL jaar met brede steun door de Tweede Kamer zijn twee partijen nodig om dit probleem op TOEVOEGINGEN hebben gekregen. Twee: dat de basis van te lossen. Door te praten: wat kunnen jullie DAALT, ONTSTAAT onze rechtsstatelijke instituties stevig is. Ik doen, wat kan ik doen. Ik baal ontzettend RUIMTE VOOR ben blij dat we met de Rechtspraak een heel van hun staking. Daarmee gaat veel tijd ver- HOGERE eind zijn gekomen door in gesprek te gaan loren, terwijl er nu echt iets moet gebeuren. VERGOEDINGEN” en dat we op een volwassen manier meters Al die maanden dat we tegenover elkaar maken. Nu hoop ik dat we ook het gesprek staan en niet in gesprek zijn is verloren tijd over de rechtsbijstand snel kunnen voort- en brengt een oplossing niet dichterbij.” zetten.”

Mr. 8 2019 / 31 SAFARI IN AFRIKA?

Al sinds 1979 dé Afrika specialist

Het organiseren van reizen naar Afrika doen wij al 40 jaar Op jambo.nl en in onze brochure met veel passie en motivatie. Afrika is een prachtig continent, vindt u ruim 100 uitgekiende reizen dat voor iedere bezoeker tot nieuwe ontdekkingen leidt. of bel met onze Afrika specialisten op Al onze bestemmingen bezoeken wij regelmatig. Op deze 020-2012740 voor een reis op maat. manier is onze kennis van de bestemmingen, accommodaties De mogelijkheden zijn eindeloos, privé en mogelijkheden ter plaatse altijd up-to-date. reizen geheel conform uw wensen!

Tanzania Kenia Madagaskar Oeganda Rwanda Zimbabwe Namibië Botswana Zambia Mozambique Seychellen Mauritius Zuid-Afrika SAFARI IN AFRIKA?

Al sinds 1979 dé Afrika specialist

Tanzania Kenia Madagaskar Oeganda Rwanda Zimbabwe Namibië Botswana Zambia Mozambique Seychellen Mauritius Zuid-Afrika “Minister Dekker: de maat is vol!”

Het huidige stelsel van de door de staat geﬁ nancierde rechtshulp staat onder druk. De toegang tot de rechter is onder het regime van minister Dekker niet langer gewaarborgd. De minister beoogt hervormingen, een modernisering van de geﬁ nancierde rechtshulp en een algehele stelselherziening.

De consequenties voor de burger zijn catastrofaal. Het familierecht wordt extra hard getro en. Uit eerder onderzoek is gebleken dat juist daar de kaalslag onder sociaal advocaten het grootst is.

De rechtsstaat is door de minister uitgehold. Fundamentele rechten die juist u en mij moeten beschermen worden losgelaten. Als het aan de minister ligt is deskundige rechtsbijstand er straks alleen nog maar voor de elite.

Het probleem is echter groter.

Familierechtadvocaten zijn in de visie van de minister overbodig. U kunt het straks toch prima zelf? Laagdrempelige toegang tot de rechter noemt de minister dat. Heeft u toch hulp nodig, dan zijn er toch verzekeraars? Geen specialisten, geen academisch geschoolden en zeker geen advocaten.

Schrikbarend is het dat de minister kennelijk de vrije hand heeft om te ‘regeren’ en het parlement en een met waarborgen omkleed wetgevingstraject omzeilt via experimenten. Experimenteren met uw belang via de Tijdelijke Experimentenwet Rechtspleging. Ondoordacht, onverstandig en in strijd met het recht en internationale verdragen.

Minister Dekker: de maat is vol!

Wij staan open voor een gesprek, maar de realiteit is dat de conclusies al door de minister zijn getrokken en de naam van onze vereniging slechts dient als draagvlak in een politiek proces. Het is tijd voor een andere aanpak.

Wij zijn solidair met onze collega strafrechtadvocaten en de NOvA, die tot actie hebben opgeroepen.

Wij roepen dan ook onze leden, onder wie rechter- en raadsheerplaatsvervangers, bijzondere curatoren en deskundigen, op om de eerste twee weken van januari 2020 (1 t/m 14 januari) ‘verhinderd’ te zijn om zittingen bij te wonen.

Namens het vFAS bestuur,

Alexander Leuftink Voorzitter

www.verenigingfas.nl ARREST VAN DE MAAND

GRATIS KOST GELD

Nog erger dan de duizendstukjespuzzel was de Rubik’s kubus. Rechters uit Luxemburg hebben het monster eindelijk verslagen. Weg ermee!

DOOR JURJEN BOORSMA

ergeet de jeugdherinneringen. De Rubik’s kubus is een als driedimensionaal merk. Al verloopt een patent nog zo snel, het drievoudige teleurstelling, een soort Duivelse Drievuldig- merkenrecht achterhaalt hem wel. Vheid. Speelgoedfabrikant Simba, die ook wel eens geld wilde verdienen, Eerst denk je de truc door te hebben of snel door te krijgen, maar ging met de merkentruc niet akkoord en verzocht om ongeldig- dat lukt niet. Dat is teleurstelling 1. Iemand schijnt 26 jaar aan verklaring. Het Europese IP-agentschap en het Gerecht van de Eu- het kubusje gedraaid te hebben voordat het lukte, vond ik in de ropese Unie puzzelden. Eerst kwamen ze met de verkeerde oplos- Daily Mail. Daarna volg je keurig een van de drieduizend hand- sing: het uiterlijk stond los van het mechaniek en dus was de leidingen op internet en krijg je braaf de zijden van de kubus kubus registreerbaar (ECLI:EU:T:2014:983, 25 november 2014). In weer egaal. Niet heel briljant, eigenlijk ben je het hoger beroep verklaarde het Hof het doorhalings- kruiswoordraadsel aan het invullen met de oplos- verzoek gegrond, waarna de EU het Rubik-nep- sing ernaast. Zodra je dat beseft, beleef je teleur- AL IS RUBIK merk alsnog ongeldig verklaarde. Rubik vocht dit stelling 2. Ik ben niet heel slim. Ik ben eigenlijk heel dom. NOG ZO SNEL, op zijn beurt aan bij het Gerecht van de EU. Lo- En lui. LEGO gisch, want het gaat om groot geld. Teleurstelling 3 komt daarna, als je besluit dan ACHTERHAALT Dit keer kwam het Gerecht wel met de enig juiste maar een bijzonder snelheidsrecord te vestigen. HEM WEL oplossing en wees het bezwaar van de Rubikers af Mijn negenjarig buurjongetje was heel trots gis- (ECLI:EU:T:2019:765, 24 oktober 2019). Voor IE’ers teren. In tien minuten, buurman! Zien? Terwijl hij kwam het niet als verrassing – LEGO verloor eer- zweette, vond ik op YouTube de video van de ene der, in een soortgelijk dispuut, het oneindige mer- Chinees die het lukte in 3,4 seconden, de andere Chinees die drie kenrecht op de uitvinding die het Legoblokje is (C-48/09 P - Lego kubussen jonglerend oploste en de derde die het in 22 seconden Juris/BHIM, 14 september 2010). In die uitspraak gaf het Hof al geblinddoekt deed. Gaat jou nooit lukken hè? vroeg ik het knulletje. aan dat het oprekken van het merkenrecht niet past in het Uni- Hij hard huilen, zijn papa boos, kubus naar mijn kop gesmeten erecht. Dat wordt nu nog eens bevestigd. Al is Rubik nog zo snel, – het is een wrede wereld. Lego achterhaalt hem wel. Gelukkig is er recht om de menselijke wreedheid te beteugelen, beheerst door juristen die onmenselijk hun best doen om het recht JEUGDTRAUMA te beteugelen. Dat blijkt uit de kubusjurisprudentie. Voor mijn jeugdtrauma heeft dit drie gunstige effecten: De kubusjurisprudentie valt onder het intellectuele eigendoms- 1. De Rubik-onderneming die veertig jaar lang bloedgeld heeft recht, het doolhof dat advocaten gebouwd hebben om concurren- verdiend aan gebroken kinderzielen, gaat kapot. Goedkope Chi- ten in te laten verdwalen. Rubik verzon zijn puzzel in de jaren ze- nese kopiekubussen overspoelen de markt. ventig en registreerde het patent op zijn uitvinding. Zijn laatste 2. IE-advocaten blijken niet sluwer dan andere juristen. Op het patent verliep uiteindelijk in 2000. Patenten zijn niet oneindig. eind gaan ze allemaal naar de hel. Ik hoop voor hen op een plaats- De goede reden is dat je uitvindingen niet oneindig moet mono- je dicht bij het vuur – daar warmen ze zich het best. poliseren, want dat houdt innovatie tegen. Een driedimensionaal 3. Het heeft de EU-rechters na de registratie in 1999 twintig jaar draaimechaniek is een uitvinding. IKEA met blokjes. gekost om de casus op te lossen. Van nu af aan kan het alleen nog Maar gratis kost geld. De IE-advocaten van de fabrikant deden maar sneller. Wedden dat een Chinese rechter dit over twintig daarom in 1999 iets sluws en registreerden de kubus opnieuw, nu jaar in 3,4 seconden doet? Geblinddoekt?

Mr. 8 2019 / 35 Els Harbers (Vangoud Advocaten): “De no-nonsensementaliteit van mijn cliënten vind ik prettig.”

ALTIJD KAPLAARZEN MEE NAAR DE CLIËNT

Duizenden boze boeren op het Malieveld en elders in den lande, de stikstofproblematiek, de MKZ- en Fipronil-crisis: in de agrarische wereld is er altijd reuring. Ook de agrarisch jurist heeft zijn handen er vol aan. Drie advocaten en een notaris vertellen over hun vak: over fosfaatrechten, kavelruil en kaplaarzen in de achterbak.

DOOR ALIEKE BRUINS

36 / Mr. 8 2019 AGRARISCH JURISTEN FOTO: CLAES VAN DEUTEKOM VAN CLAES FOTO:

e ouders van Els Harbers (54) hadden een agrarisch standpunten van beide partijen.” Haar praktijk bestaat bedrijf in de Achterhoek. Haar broer heeft de boer- voor ongeveer zestig procent uit procederen. Zo procedeert D derij overgenomen. Zelf koos ze voor de advoca- ze veel bij de pachtkamer van het gerechtshof Arnhem- tuur. Haar familie is er nog altijd verbaasd over. Harbers, Leeuwarden, dat als enige hogerberoepscollege geschillen lachend: “Bij ons thuis gold altijd: doe maar gewoon, dan behandelt tussen verpachters en pachters. De beslissingen doe je al gek genoeg.” Na een stage bij de Aartsdiocesane gaan onder meer over de opzegging van pachtovereenkom- r.k. Boeren- en Tuindersbond (ABTB), voorganger van sten, pachtopvolging, ontbinding of schadevergoeding. In landbouworganisatie LTO, ging ze daar als agrarisch ju- een van de appelprocedures treedt Harbers op namens de rist aan de slag. In 1994 stapte ze over naar de advocatuur, eigenaar van een groot deel van de Hertogin Hedwigepol- waar ze zich verder specialiseerde in het bestuurs- en der in Zeeland (gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 25 april vastgoedrecht. Sinds 2017 werkt ze bij Vangoud Advocaten 2017, ECLI:NL:GHARL:2017:3544). in Arnhem, waar ze partner en naar eigen zeggen ‘super- Soms leidt de pachtrechtspraak tot commotie ‘in het veld’, specialist’ is op het gebied van pachtrecht. zoals na het voorlopige arrest van het gerechtshof Arnhem- Leeuwarden van 26 maart van dit jaar, in een zaak waarin PACHTKAMERS Harbers als gemachtigde optrad namens de verpachter Harbers heeft cliënten in het hele land, waaronder land- (ECLI:NL:GHARL:2019:2544). Daarin besliste het hof dat de goedeigenaren, overheden, projectontwikkelaars en agra- fosfaatrechten in beginsel van de pachter zijn en dat er risch ondernemers, en treedt zowel namens verpachters geen reden is deze bij het einde van de pacht aan de ver- als pachters op. “Ik kan me daardoor goed inleven in de pachter over te dragen, “tenzij de verpachter langdurig

Mr. 8 2019 / 37 AGRARISCH JURISTEN

bedrijfsmiddelen aan de pachter ter beschik- mensenwerk” noemt ze haar vak. “Vaak heb king heeft gesteld die voor diens bedrijf van “EEN VAN MIJN ik te maken met familiebedrijven. De zorg overwegend belang zijn om zijn bedrijf te ex- COLLEGA’S VRAAGT die ze daar voor elkaar hebben vind ik mooi. ploiteren”. Bij de LTO riep dit vonnis de vraag ZIJN CLIËNTEN Zowel landgoedeigenaren als agrarisch on- op of sprake is van willekeur of een voorkeur WEL EENS OF dernemers zijn op de lange termijn gericht, voor de belangen van verpachters. Harbers: HIJ OP DE geen korte termijn winstbejag. Ook de no- “Ze hadden het recht voor de verpachters op TREKKER MAG” nonsensementaliteit van mijn cliënten vind nul willen zien.” Om de kwaliteit van de ik prettig. Ze staan vaak letterlijk in de klei. pachtrechtspraak te verbeteren pleitte de Graag loop ik met hen mee over het land. landbouworganisatie ervoor om ook pachters Daarom neem ik altijd kaplaarzen mee in een plek te geven in de pachtkamers. “Onbegrijpelijk”, mijn auto. Een van mijn collega’s vraagt zijn cliënten wel zegt Harbers, “want dat is al jaren zo. In de pachtkamers eens of hij op de trekker mag. Dat doe ik nog net niet.” hebben naast raadsheren ook deskundige leden zitting van zowel verpachters- als pachterszijde.” ONTEIGENING Ook Charles van Mierlo (59) is geboren en getogen op een DWINGEND SYSTEEM melkveebedrijf. Na zijn studie Nederlands recht combi- De pachtrechtspraak is een belangrijk onderdeel van het neerde hij een studie fiscaal recht met een baan in het on- Nederlandse pachtstelsel. Al jaren wordt gesproken over derwijs. Daarna werkte hij net als Harbers als bedrijfsju- een nieuwe inrichting daarvan. Volgens minister Schou- rist bij de ABTB. In 1999 begon hij als advocaat bij het ten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) kantoor van Gresnigt & Van Kippersluis Advocaten in moet het nieuwe stelsel bijdragen aan duurzaam bodem- Zwolle, waar hij sinds 2005 partner is. beheer en het versterken van de positie van boeren, met Van Mierlo richt zich vooral op het bestuursrecht en meer mogelijkheden om te investeren. Verpachters slui- houdt zich onder meer bezig met handhavings- en ruim- ten nu vaak kortdurende pachtcontracten af, die door telijke ordeningszaken. “Ik krijg bijvoorbeeld regelmatig schaarste aan grond en liberale prijsvorming hogere prij- vragen van agrarisch ondernemers over zonneweides (per- zen hebben. Voor hen zijn de reguliere, langdurige pacht- celen met zonnepanelen, red.). Deze gaan meestal over contracten vanwege de lagere prijzen en bescherming ruimtelijke ordeningsaspecten. Ze vragen zich bijvoor- voor de pachter minder interessant. Schouten wil een sys- beeld af of een zonneweide op de betreffende locatie vol- teem waarbij langlopende pacht de norm wordt. Harbers: gens het overheidsbeleid is toegestaan.” Ook houdt hij “Het saillante is dat vooral de overheid gebruikmaakt van zich bezig met onteigeningszaken. “De boeren in Neder- kortdurende pachtcontracten. Door openbaar aan te be- land hebben de afgelopen jaren duizenden hectaren inge- steden verdienen ze daar enorme bedragen mee.” leverd.” Zijn clientèle bestaat vooral uit agrarische fami- De huidige wetgeving is tweeslachtig, met enerzijds de liebedrijven, ex-boeren en eigenaren van grond die zelf geliberaliseerde pacht met nauwelijks bescherming voor geen boer zijn. “Dat ik zelf op een boerderij ben opge- pachters en anderzijds de reguliere pacht met veel dwin- groeid praat makkelijker.” gendrechtelijke bescherming. Beide hebben volgens Har- Zijn vakgebied is veelzijdig. “Geen dag en geen zaak is het- bers nadelen. “Zo kun je je afvragen of elke pachter wel zelfde. Er zijn steeds weer nieuwe ontwikkelingen, zoals tot in de lengte der in het kader van fosfaatrechten. In de zaken daarover moet jaren bescherming je je als advocaat én rechter in korte tijd specialistische nodig heeft.” kennis eigen maken. Ook het College van Beroep voor het bedrijfsleven heeft het er druk mee en zelfs de organisatie NO NONSENSE aangepast naar aanleiding van de grote toevloed aan fos- Het agrarisch recht faatrechtzaken. Rechters moeten ook nog eens snel uit- is een prachtig vak- spraak doen. De kwaliteit van de rechtspraak is in het alge- gebied, zegt Harbers meen goed, maar niet alle rechters beschikken over glunderend. Voor de specialistische agrarische kennis. Dat brengt soms een on- wetenschappelijke zekere factor mee, die ik uiteraard met mijn cliënten voorkant ervan zou vol- af bespreek. Het gaat om grote financiële belangen.”

FOTO: RENEE KRIJGSMAN RENEE FOTO: gens haar op univer- Charles van Mierlo: (Gresnigt & Van Kipper- siteiten dan ook WEDDENSCHAPPEN sluis Advocaten): “Dat ik zelf op een boerderij meer aandacht mo- Van Mierlo heeft overwegend een procespraktijk. Hij pro- ben opgegroeid praat makkelijker.” gen zijn. “Echt cedeert bij de pachtkamers, de sector bestuursrecht van

38 / Mr. 8 2019 AGRARISCH JURISTEN

de rechtbanken, van de Natuurbeschermingswet, veterinaire wetgeving het College van Be- en de Meststoffenwet. In 2009 promoveerde hij aan de roep voor het be- Rijksuniversiteit in Groningen op het proefschrift Kan de drijfsleven (CBB) en Meststoffenwet gemist worden?. Zijn cliënten zijn vooral Bra- de Afdeling be- bantse boerenfamiliebedrijven, maar ook grote agrari- stuursrechtspraak sche ondernemingen. van de Raad van In de agrarische sector is De Rooij onder meer bekend van State. Ook trad hij de zogenoemde ‘Q-koorts-zaken’. Zo stond hij in 2010 tien- in enkele zaken op tallen geitenhouders bij in het kader van een schadever- in procedures bij goeding als gevolg van een door de overheid ingesteld le- het Hof van Justitie venslang fokverbod. Vanwege besmetting met Q-koorts van de Europese zijn in Nederland sinds december 2009 dieren geruimd op Joost de Rooij (Linssen Advocaten): “Ik vind de Unie in Luxem- tientallen geitenboerderijen waar besmetting was gecon- gedrevenheid en vooruitstrevendheid van mijn burg. Vooral de stateerd. Voor deze dieren zijn vergoedingen betaald. Voor cliënten mooi.” zaak Van Dijk/geniet-geruimde dieren op bedrijven waar besmetting was meente Kampen is vastgesteld geldt een levenslang fokverbod. “De staat is hem bijgebleven, waarin hij optrad namens pachter Kor- aansprakelijk gesteld, maar er is uiteindelijk niet door de nelis van Dijk. De gemeente had sinds 1982 grond ver- geitenhouders geprocedeerd.” pacht aan Van Dijk, die jarenlang Europese subsidie had In de MKZ-procedures trad De Rooij als gemachtigde op gekregen voor de teelt van bepaalde gewassen, en later de namens verschillende veehouders uit het oosten van het zogeheten toeslagrechten. De gemeente vond dat zij bij land. In 2001 brak het mond- en klauwzeervirus uit in Ne- het einde van de pacht recht had op deze toeslagrechten. derland. Ongeveer 60.000 dieren op bijna 250 bedrijven “Iedereen uit het veld, van ministerie, LTO tot collega’s werden geruimd. Veel inwoners geloven niet dat er echt en boer, wilde weten hoe dit afliep”, zegt Van Mierlo, die een uitbraak was. Boeren en belanghebbenden hebben de zaak voor zijn cliënt won. Bij arrest van 23 januari 2010 ongeveer achttien jaar lang het besluit tot ruiming van (C-470/08) besliste het Europese Hof dat een verplichting het ministerie van LNV aangevochten. Onlangs, op 9 ok- van de pachter om bij het einde van de pacht toeslagrech- tober, behandelde het CBB de zaak die inwoners uit Koot- ten aan de verpachter op te leveren of aan hem een ver- wijkerbroek hebben aangespannen tegen de staat. Zij ho- goeding te betalen, niet volgt uit het recht van de EU. “Er pen dat het college oordeelt dat in 2001 tienduizenden werden zelfs weddenschappen op afgesloten. Ik heb er dieren ten onrechte zijn geruimd. Ook het kantoor van De vijf flessen wijn aan verdiend.” Rooij staat een van de appellanten bij. De uitspraak wordt later in november verwacht. VETERINAIRE WETGEVING De Rooij ziet dat veehouders zich steeds vaker verenigen Joost de Rooij (47) werkt sinds 1996 bij Linssen Advocaten in procedures. Verstandig, vindt hij. “Niet alleen omdat in Tilburg, specialisten in agrarisch recht. Sinds 2008 is ze de kosten kunnen delen die met procederen gemoeid hij als partner aan dit kantoor verbonden. De Rooij is ge- zijn, maar ook omdat ze als groep makkelijker met de specialiseerd in het agrarisch bestuursrecht, waaronder overheid over oplossingen kunnen praten. Ook kunnen ze milieu- en omgevingsrecht, en specialist op het gebied elkaar tot steun zijn en juridische kennis delen.” Dat is

SPECIALISTENVERENIGINGEN VAN AGRI-JURISTEN De Vereniging van Agrarisch Recht Advocaten (VvARA) sector, en met andere specialistenverenigingen, zoals is de vereniging van advocaten die gespecialiseerd zijn de Vereniging van Agrarisch Specialisten in het Notari- in het agrarisch recht. Het doel van de vereniging is aat (VASN) en het Instituut voor Agrarisch Recht (IAR), het bevorderen van de kwaliteit en de deskundigheid dat de redactie voert van het Tijdschrift voor Agrarisch Recht. van haar leden. In dat kader organiseert de VvARA re- In dit vakblad, waarvan Els Harbers redactievoorzitter gelmatig studie- en netwerkbijeenkomsten, waar le- is, wordt aandacht besteed aan de belangrijkste ont- den kennis kunnen opdoen en delen. Daarnaast heeft wikkelingen op het terrein van agrarisch recht. de vereniging een online platform voor kennisdeling en Ook is er de Vereniging voor Agrarisch Recht, een -overdracht. De VvARA werkt onder meer samen met forum voor iedereen die zich beroepsmatig bezighoudt accountants, fiscalisten en notarissen in de agrarische met landbouw en recht.

Mr. 8 2019 / 39 Fockema Andreae’s Juridisch woordenboek nu beschikbaar in Van Dale Online

Nieuw € 75,- per jaar

• Juridische termen, afkortingen en begrippen

• Korte verklaringen met verwijzingen naar wetsartikelen Sinds 1864 toonaangevend in taal • Onmisbaar bij het lezen en schrijven van juridische teksten www.vandale.nl/fockema

Adv Juridisch woordenboek 170x122mm oktober b.indd 1 31-10-19 16:34

Uitgeverij Mr. feliciteert Jambo Safari Club met haar 40 jarig jubileum

Wij zoeken zelfstandige advocaat-ondernemers

De Singel Advocaten in Enschede vormen een kostenmaatschap. Iedere advocaat heeft zijn of haar eigen onderneming. We delen gezamenlijke kosten zoals huisvesting, personele ondersteuning en verzekeringen. Waar wenselijk werken wij samen in dossiers, terwijl we ook kennis en ervaring uitwisselen en elkaars praktijken waarnemen. cadeautip Deze constructie geeft ruim baan aan ieders ondernemingsgeest, biedt flexibiliteit, geeft een goede Het Gerecht basis voor samenwerking en voorkomt discussie over de Een juridisch kookboek verdeling van inkomsten. In dit juridische kookboek staan 32 recepten Wij zijn op zoek naar enkele zelfstandige advocaten, voor elk moment van de dag. Start de dag startend en/of ervaren op vergelijkbare of andere bijvoorbeeld met een paar heerlijke rechtsgebieden dan die wij nu hebben. notarisappelpannenkoekjes of een gezonde €19,95 pleidooier.

Bestel vandaag nog uw exemplaar op www.boomjuridisch.nl Ga voor meer informatie, vragen en reacties www.boomjuridisch.nl naar desingeladvocaten.nl AGRARISCH JURISTEN

volgens hem geen over- Notariaat (VASN). “Veel agrarisch ondernemers vragen bodige luxe, nu de wet- zich af hoe ze met de geldstromen moeten omgaan die en regelgeving steeds misschien ter beschikking worden gesteld wanneer ze complexer is geworden stoppen. Anderen, vaak akkerbouwers, kijken hoe ze hun en vaak wordt aange- bedrijf in stand kunnen houden, bijvoorbeeld door een past. Maar deze wetge- samenwerking aan te gaan met hun kinderen.” ving maakt zijn werk Waar in agrarische bedrijven lange tijd vooral de traditio- ook interessant. “Ook de nele ‘vader-zoonmaatschap’ de norm was, kiezen volgens gedrevenheid en voor- hem steeds meer agrarisch ondernemers voor nieuwe uitstrevendheid van structuren. Ook daarbij kan de notaris een rol vervullen. mijn cliënten en de dy- “In de biologische landbouw zie je regelmatig nieuwe ini- namiek in de sector vind tiatieven waarbij belangenorganisaties zich inzetten voor ik mooi. Europese wet- een regionale ketensamenwerking. Agrifood-onderne- geving, onteigening, mers hebben bijvoorbeeld het plan opgevat om recht- Joost Verploegen (Bruggink & Van Beek woningbouwontwikke- streeks producten af te leveren bij zorginstellingen en Notarissen; rechts): “Het aantal boeren ling, de natuur: tal van hebben daarvoor een stichting in het leven roepen. Als dat stopt is in een stroomversnelling factoren komen in mijn notaris kan ik daarbij helpen.” gekomen.” vak samen.” SPANNINGSVELD PAS-UITSPRAKEN In zijn notariële praktijk richt Verploegen zich met name De PAS-uitspraken van de Afdeling Bestuursrechtspraak op onroerend goed, ondernemingsrecht en agrarisch van de Raad van State van 29 mei van dit jaar zijn ook een recht. Zijn cliënten, vaak familiebedrijven, komen vooral gevolg van Europese regelgeving. Daarin concludeerde de uit ‘het land van Maas en Waal’ en omstreken. Cliënten Afdeling dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet kunnen bij hem onder meer terecht voor advies over ka- als basis voor vrijstelling van vergunningverlening mag velruil. Dit bij wet ingestelde instrument voor (her)in- worden gebruikt. In twee van de vijf PAS-zaken stonden richting van landelijk gebied geeft volgens hem veel mode vergunningen centraal van veehouderijen die door gelijkheden om op grote schaal verschuivingen in Linssen Advocaten juridisch werden bijgestaan. Naar landgebruik teweeg te brengen, bijvoorbeeld op het ge- aanleiding van de PAS-uitspraken presenteerde de com- bied van natuurontwikkeling, wegverbreding en schaal- missie-Remkes op 25 september het rapport ‘Niet alles vergroting van agrarische ondernemingen. “Naast agrari- kan’, dat ook voor de agrarische sector grote gevolgen zal ërs zie je steeds meer in landgebruik geïnteresseerde hebben. Het kabinet worstelt met het stilstofdossier en partijen, waaronder natuurbeschermingsorganisaties, hoopt voor het einde van bet jaar meer duidelijkheid te waterschappen en provincies. De agri-notaris kan helpen lunnen geven. Volgens De Rooij leidt dit bij agrarische om zo’n proces goed te laten verlopen.” ondernemers tot veel vragen. “Hoe wordt straks ingegre- Verploegen adviseert cliënten ook over de mogelijke gevol- pen? Hoe wordt de schade vergoed?” gen van een bedrijfsoverdracht. De verhoudingen binnen de familie, de waardevaststelling van de activa en benut- AGRI-NOTARIS ting van fiscale mogelijkheden maken zo’n bedrijfsover- Ook voor het notariaat zal de stikstofproblematiek gevol- dracht tot een complex proces. “Dit is vaak een span- gen hebben, verwacht agri-notaris Joost Verploegen (48) ningsveld en dat maakt mijn werk interessant.” van Bruggink & Van Beek Notarissen in Wijchen. “In de Cliënten schakelen hem ook in bij de toedeling van de be- afgelopen jaren zijn al heel veel boeren ge- zittingen. Zo’n toedeling kan agrariërs en stopt, maar de laatste tijd gaat dit in een hun familie in een lastig parket brengen, stroomversnelling.” “DE STIKSTOF- bijvoorbeeld bij een echtscheiding. “Boeren Stoppende boeren en agrariërs die met hun PROBLEMATIEK zijn meestal harde werkers en geen praters. bedrijf willen doorgaan hebben allebei hun ZAL OOK VOOR In lastige situaties proberen ze vanwege de eigen problematiek, aldus Verploegen, die HET NOTARIAAT grote belangen vaak toch de boel bij elkaar ook docent is aan de beroepsopleiding voor GEVOLGEN te houden. Soms lukt het om tot een verge- het notariaat en het Instituut na- en bij- HEBBEN” lijk te komen, maar soms ook niet. Dan is scholing van Notariële en Juridische Mede- het belangrijk dat een notaris zijn rol kent werkers (INM) en bestuurslid bij de Vereni- en desgewenst tijdig naar andere professio- ging voor Agrarisch Specialisten in het nals doorverwijst.”

Mr. 8 2019 / 41 Meld je aan via osr.nl/wlp of osr.nl/iwlp (International) Women Leadership Programme 2020

Leiderschapsontwikkeling voor talentvolle vrouwen in de advocatuur

High-end programma’s: • Voor maximaal 12 getalenteerde advocaten met minimaal 6 jaar ervaring.

• Die bewust keuzes willen maken in hun loopbaan. “Niet omdat het zo goed is voor • En hun (persoonlijk) leiderschap een stevige impuls willen geven. vrouwen, of omdat het zo rechtvaardig of politiek correct is. • Training, coaching en inspiratie. Nee, gewoon omdat het goed is • Women Leadership Programme: 10 bijeenkomsten in Nederland voor het kantoor. Uit onderzoek blijkt telkens dat kantoren die en een prominente topadvocate als persoonlijke mentor. geleid worden door een juiste • International Women Leadership Programme: 3 intensieve mix van mannen en vrouwen beter presteren. En daar gaat tweedaagse sessies waarvan 2 in het buitenland. het uiteindelijk om.” Juliana Dantas Partner Baker McKenzie Deelnemen, vragen of advies? Kijk op www.osr.nl/wlp Oud-deelnemer WLP en IWLP en osr.nl/iwlp. Hier vind je ook alle data voor 2020.

www.osr.nl | +31 (0) 231 53 14 | Nieuwegracht 60, 3512 LT Utrecht

8511 OSR adv women leadership.indd 1 23-09-19 10:21 IK EN MIJN CLIËNT

FLORENCE VAN ROSSUM OVER MANUEL VAN ENGELEN

Naam advocaat: Florence van Rossum Leeftijd: 58 Kantoor: Advocatenkantoor Van Rossum Guyon in Amsterdam Over: Manuel van Engelen, managing director Kelly Deli BV Wer- ken samen sinds: 2013 Inhoud samenwerking: Kelly Deli is een cliënt ‘naar mijn hart’; het is een Frans bedrijf waardoor ik met mijn dubbele nationaliteit echt toegevoegde waarde kan bieden. Ik ben vanaf hun eerste ‘shop in shop’ in de grote Albert Heijn Gelderlandplein bij hun Ne- derlandse activiteiten betrokken.

Ik zou onze relatie als volgt willen kenmerken: de samenwer- dan vanuit juridisch oogpunt mogelijk of verstandig is; geluk- king met Manuel is informeel, oplossingsgericht en bijzonder kig laat Manuel zich wel overtuigen. plezierig op menselijk vlak. Ik weet van het privéleven van mijn cliënt het volgende: dat Plezierig vind ik aan het werken met mijn cliënt dat: hij mijn hij net vader is geworden; ik heb erg met hem meegeleefd en adviezen ter harte neemt en slagvaardig is; overleg gaat altijd ben heel blij voor hem. Het heeft zijn leven behoorlijk op z’n lekker kort en to the point. Ik heb ook veel bewondering voor kop gezet. het commerciële succes van het bedrijf en Manuels rol daarin. Het spannendste moment dat ik met mijn cliënt heb mee- Een heel goede eigenschap van mijn cliënt is: dat hij beslis- gemaakt: wij hebben maar één keer een zitting gehad, maar singen durft te nemen, ook als het spannend is. daar hing meteen ook héél veel van af. Gelukkig liep het goed Wij vullen elkaar aan op de volgende manier: ik geef hem de af en het heeft ook een band gesmeed. juridische input die hij nodig heeft, hij neemt de beslissing die Wat zou ik veranderen als ik één dag de baas was bij mijn commercieel de beste is. cliënt: dat ze geen sloffen meer hoeven te dragen op kantoor, We hebben wel eens meningsverschillen over: het is logisch haha! Dat is beleid bij Kelly Deli, door Japan geïnspireerd en dat een ondernemer zaken soms anders zou willen aanpakken ook vanwege hygiëne.

FOTO’S: GEERT SNOEIJER Mr. 8 2019 / 43 BRONKHORST M.03 | 7 x 3 METER | VANAF 19.950

Garden escape

Laat het jachtige dagelijkse leven achter u en ontspan in uw eigen tuinkamer. Lekker lang buiten blijven zitten, beschut tegen de wind en regen en van alle gemakken voorzien. Kies voor ambachtelijke kwaliteit van Bronkhorst. Kijk op bronkhorstbuitenleven.nl of bel 0577 - 75 09 44 voor een afspraak.

4090_Bronkhorst-M-03-GENIET-210x297.indd 1 10-10-2019 11:29 IK EN MIJN ADVOCAAT

MANUEL VAN ENGELEN OVER FLORENCE VAN ROSSUM

Naam cliënt: Manuel van Engelen Leeftijd: 45 Functie/bedrijf: managing director KellyDeli Nederland B.V. Over: Florence van Rossum, advocaat bij Van Rossum Guyon Inhoud samenwerking: KellyDeli is de holdingmaatschappij van innovatieve foodconcepten. Het belangrijkste concept is in de markt bekend onder de naam Sushi Daily. We opereren in tien Europese landen en hebben ruim 800 kiosken. Dagelijks bereiden onze artisans in Nederland in veertig kiosken binnen Albert Heijn-winkels onze kraakverse sushi- producten. Florence verleent arbeidsrechtelijke en algemene juridische bijstand.

Ik zou onze relatie als volgt willen kenmerken: een bijzonder Wat ik niet kan uitstaan van mijn advocaat: dat ze meestal prettige professionele relatie, waarbij wederzijds respect, ver- gelijk heeft. trouwen en humor de basis vormen. Ik weet van het privéleven van mijn advocaat het volgende: Plezierig vind ik aan het werken met mijn advocaat dat: ze Florence is sportief, vertoeft in haar vrije tijd graag op het snel en adequaat handelt; Florence heeft een heldere visie met water om te roeien. Geniet van de geneugten die het leven haar een ‘to the point’ mentaliteit. te bieden heeft, zoals heerlijk tafelen in de zon liefst ergens in Heel goede eigenschappen van mijn advocaat zijn: daad- haar zo geliefde Frankrijk. Familie is erg belangrijk voor Flo- kracht, inlevingsvermogen, menselijk. rence. Als ze over haar zoon praat glimlacht ze van oor tot oor, Wij vullen elkaar aan op de volgende manier: op professio- zo trots. neel gebied ratio versus emotie. Florence opereert vanuit de ra- Het spannendste moment dat ik met mijn advocaat heb mee- tio, bewaakt het doel, ik zelf handel wat meer vanuit de emo- gemaakt: in 2015 moesten we ons verdedigen in de rechtbank, tie. We vullen elkaar hierin perfect aan. het voortbestaan van onze business was afhankelijk van deze We hebben wel eens meningsverschillen over: we hebben zel- uitspraak. den een meningsverschil, wel gezonde discussies over de af- Wat zou ik veranderen als ik één dag de baas was bij mijn ad- wikkeling van zaken. vocaat: helemaal niets.

Mr. 8 2019 / 45 KNOKKEN EN SCHELDEN IN DE RECHTSZAAL RECHTSPRAAK

Vechtpartijen, scheldtirades, beledigingen en bedreigingen: medewerkers van de Rechtspraak krijgen in de rechtszaal regelmatig te maken met agressie. Om daarmee te leren omgaan en agressief gedrag te voorkomen, organiseert de Rechtspraak regelmatig trainingen. Een rechter, een klachtencoördinator en een agressietrainer over hun ervaringen en aanpak.

DOOR ALIEKE BRUINS

en verdachte die te horen krijgt dat zijn voorarrest vonden dat dit hun verant- wordt verlengd gooit een beker water over de rech- woordelijkheid is.” Veel me- E ter die deze boodschap overbrengt. En spuugt ver- dewerkers weten volgens volgens naar de griffier. De verdachte van de tramaanslag hem ook niet goed wanneer in Utrecht bijt de rechters tijdens de eerste niet-inhoude- ze de hulp van de parketpoli- lijke zitting toe dat ze niet meer waard zijn dan een kogel. tie moeten inroepen. Rechters, griffiers, advocaten, officieren van justitie en Verstappen pleit ervoor dat parketpolitie krijgen regelmatig met fysieke en verbale de veiligheid in organisaties agressie te maken. Soms draait een rechtszitting zelfs uit op drie niveaus gewaarborgd op een knokpartij, zoals tijdens de zaak over een dodelijke is: op het gebied van visie schietpartij in Best bij de rechtbank in Den Bosch in fe- en beleid, uitvoering en vaar- bruari 2018. Tientallen mensen gingen in en buiten de digheden. “Allereerst moet Ellen van Rijssen (rechtbank rechtszaal met elkaar op de vuist. Maar niet alleen in het het standpunt van de organi- Midden-Nederland): “Fysieke strafrecht, ook in het familie- en faillissementsrecht lo- satie ten opzichte van agressie komt tijdens strafzittin- pen de gemoederen regelmatig hoog op. agressief gedrag vaststaan. gen weinig voor.” Daarnaast moet voor mede- INZICHT werkers duidelijk zijn wat ze mogen en móéten doen Om rechters en griffiers te leren hoe ze agressief gedrag in als het misgaat of dreigt mis te gaan. Daarvoor is een pro- de rechtszaal kunnen voorkomen en situaties kunnen la- tocol nodig.” ten de-escaleren, organiseert opleidingsinstituut SSR re- Van belang is volgens hem dat rechters zich goed realise- gelmatig trainingen. Zo waren er cursussen als ‘Verbale ren wat hun eigen rol is als ‘ontvanger’ van agressie. “Vaak agressie: voorkomen en hanteren’, ‘Gedrag en beweging reageer je heel primair op agressief gedrag, vanuit een op de zitting’ en ‘Judomatten in de cursuszaal’. overlevingsmechanisme. Om professioneel te kunnen rea- Jerome Verstappen is als docent onder meer verbonden geren is het belangrijk dat je eerst weer even ‘landt’. Dat aan trainingsbureau De Agressietrainers en verzorgt ook kan bijvoorbeeld door je te richten op je ademhaling.” voor de Rechtspraak cursussen. Deelnemers krijgen daarin meer inzicht in hun eigen houding en gedrag en het ef- ROMMELTAAL BEELD: DEPOSITPHOTOS-AYELETKESHET BEELD: fect daarvan op anderen. Met oefeningen en simulaties Ook is het belangrijk dat rechters zich ervan bewust zijn waarbij ook acteurs worden ingezet, leren ze escalatie van welke agressievormen er zijn en welk gedrag daarbij verbale agressie te voorkomen en effectief en professio- hoort, zodat ze beter kunnen bepalen wat ze moeten doen neel om te gaan met verschillende agressievormen. om iemand te laten bedaren. “Sommige mensen zetten Volgens Verstappen is er bij rechters en grif- agressief gedrag bewust als instrument in fiers vaak onduidelijkheid over wat ze kun- om iets te bereiken. Anderen worden agres- nen en moeten doen als ze met agressief ge- “HET IS sief uit frustratie. Er is ook willekeurige drag worden geconfronteerd. “Vaak is niet BELANGRIJK DAT agressie, waarbij iemand erop uit is de an- helder wie waarvoor verantwoordelijk is en RECHTERS der te beschadigen.” wanneer.” Hij geeft het voorbeeld van een WETEN WELKE Rechters moeten volgens Verstappen duide- griffier die niet wist of zij er iets van mocht VORMEN VAN lijke grenzen aangeven en zeggen wat bij zeggen toen een verdachte tegen haar te- AGRESSIE ER ZIJN” overschrijding de gevolgen zijn. “We zien keerging, of dat ze dit aan de rechter moest vaak dat mensen in de war raken als ze niet overlaten. “Sommige rechters vonden het goed weten waar ze aan toe zijn. Daardoor vanzelfsprekend dat zij dit zelf deed, andere kan hun agressieve gedrag verergeren, zeker

Mr. 8 2019 / 47 RECHTSPRAAK

als er publiek in de rechtszaal barstingen mee tijdens zittingen. “Vooral in zaken over aanwezig is. We zien nog Wegenverkeerswetdelicten met dodelijke slachtoffers zie vaak dat rechters pas zorgen je vaak heftige emoties bij de nabestaanden.” Fysieke voor veiligheid wanneer er agressie komt tijdens strafzittingen weinig voor, zegt ze, een incident plaatsvindt, maar soms gaat het toch mis. “Een collega kreeg onlangs maar dit moet vóóraf gebeu- een stoel naar haar hoofd gegooid. Gelukkig werd ze niet ren.” Een rechter moet daar- geraakt, maar dit incident had veel impact. We hebben er bij geen ‘rommeltaal’gebrui- veel met elkaar over gepraat. Hoe kon dit zover komen?” ken, om te voorkomen dat de Hiervoor was Van Rijssen familierechter. Vooral in ander hem verkeerd begrijpt. BOPZ-zaken, waarin wordt beslist over de opname in een “Hij moet bijvoorbeeld niet psychiatrische instelling, werd ze vaak met agressie ge- Jaap Madern (rechtbank Midden- zeggen dat iemand zich confronteerd. “Als rechter moet je altijd ingaan op die Nederland): “Soms laat ik mensen rustig moet gedragen en nor- emoties.” even uitrazen, maar ik laat me niet maal tegen hem moet pra- uitschelden.” ten, want dan is de kans PANIEKKNOP groot dan de ander reageert Tijdens strafzittingen bespreekt ze meestal niet vooraf met: ‘Ik doe normaal, jíj doet niet normaal!’” de ‘spelregels’. “Ik kijk het meestal even aan, tenzij we vooraf geïnformeerd zijn dat iemand bijvoorbeeld voor de STOEL NAAR HET HOOFD zitting door het lint is gegaan of veel medicijnen heeft Ellen van Rijssen maakt als senior-strafrechter bij de genomen. Bij BOPZ-zittingen hebben we met de klinie- rechtbank Midden-Nederland regelmatig emotionele uit- ken afgesproken dat ze ons dan inlichten.”

65 jaar 11 en 12 december 2019 Statuut Koninkrijk Hotel Des Indes, Den Haag

Komt u ook naar ons 30e jubileum congres? InterExpo organiseert op 11 en 12 december een congres dat in het teken zal staan van de viering van 65 jaar Statuut Koninkrijk. Deze twee dagen zijn gevuld met vele gastsprekers, meerdere netwerkmomenten en diverse paneldiscussies.

Sprekers woensdag 11 decembe Sprekers donderdag 12 december Drs. Prakaash Rostam - Moderator Drs. Prakaash Rostam - Moderator Vice-President of the OCT-Chapter CICMC Vice-President of the OCT-Chapter CICMC A. Bosman Prof. Dr. E.M.H. Hirsch Ballin VVD Tweede Kamerlid en woordvoerder Koninkrijksrelaties Tilburg University en de Universiteit van Amsterdam Mr. Drs. J.J.J. Sillen Samira Rafaela Radboud Universiteit Europarlementariër (D66) Prof. Mr. H.G. Hoogers Mr. Juan E. Thijsen Rijksuniversiteit Groningen Voorzitter der Staten Aruba Mr. G. Karapetian Prof. Dr. Robertico Croes Rijksuniversiteit Groningen Associate Dean of Research and Administration Rose College of Hospitality Management and Associate Director Dick Pope Sr. Institure for Tourism Studies. Mr. R.F.B. van Zutphen Nationale Ombudsman Dr. W. (Willeke) Slingerland Lector weerbare Democratie – Saxion Hogescholen Koos Sneek Voormalig gedeputeerde van constitutionele zaken en eilandraadslid St. Mrs. E.P. Lastdrager Eustatius LLM – Managing Director Traffic & Transport TNO Dr. Aart G. Broek Prof. Dr. Peter Kavelaars Senior researcher/adviser Carilexis Fiscaal Economisch Instituut B.V.

Paneldiscussie: “Of het Statuut en de onderlinge verhoudingen aan vernieuwing Paneldiscussie: “ Vluchtelingen en asielzoekers A B C eilanden toe zijn? En zo ja, hoe dan?” 1 - “Elk der landen draagt zorg voor de verwezenlijking van de fundamentele menselijke Prof. Mr. H.G. Hoogers - Moderator rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van het bestuur.” 2 - “Het waarborgen van deze rechten, vrijheden, rechtszekerheid en deugdelijkheid van bestuur is aangelegenheid van het Koninkrijk.”

Voor onze volledige agenda gaat u naar interexpo.biz. Aanmelden kan via: [email protected]

48 / Mr. 8 2019 RECHTSPRAAK

MINISTERS OP BEZOEK BIJ RECHTBANKEN NA MOORD OP DERK WIERSUM

De politie en het OM hanteren bij agressie en geweld Handreiking tegen werknemers met een publieke taak in heel Ne- Ook werkgevers hebben een verantwoordelijkheid. derland dezelfde aanpak. In het programma Veilige Met verschillende maatregelen, die zijn beschreven in Publieke Taak is speciale aandacht voor de aanpak de handreiking Agressie en Geweld, kunnen zij werkne- van daders, de rol van lokaal bestuur en het voorko- mers beschermen tegen agressie en geweld, bijvoor- men van geweld. Politie en OM geven onder meer beeld door werknemers te trainen in de omgang met voorrang aan de opsporing en vervolging van verdach- agressie en geweld. Met een online test kunnen werk- ten, en daders mogen eerder voorlopig worden vastge- gevers zien of zij hun werknemers genoeg beschermen. zet. Officieren van justitie eisen tegen verdachten Sinds de moord op de Amsterdamse advocaat Derk Wier- van geweld tegen werknemers met een publieke taak sum op 18 september hebben de ministers Grapperhaus een drie keer zo hoge straf als in andere geweldzaken. (J&V) en Dekker (Rechtsbescherming) verschillende recht- Deze afspraken staan in de Eenduidige Landelijke banken bezocht om daar met rechters, griffiers en advo- Afspraken (ELA). caten te praten over hun zorgen over hun veiligheid.

Van Rijssen realiseert zich dat het soms lastig is om tij- Bij gemiddeld drie van die klachten is sprake van agres- dens het gesprek met de verdachte ook de rest van de zaal sie. “Dan is sprake van instrumentele agressie. ‘Ik weet je in de gaten te houden. “Omdat je als behandelend rechter te vinden’, zeggen ze bijvoorbeeld, of ‘Ik zet het op inter- niet altijd meekrijgt wat er verder in de rechtszaal ge- net’. Een uitbarsting uit frustratie ben ik meestal snel beurt, hebben we de afspraak dat de bijzitters tijdens vergeten, maar een vileine opmerking blijft me soms een meervoudigekamer-behandelingen hierop letten. “Zo hele dag bij. Met name de klagers in familierechtszaken merkte ik als bijzitter een keer dat een man achter de ver- zijn vaak emotioneel. Het belang in die zaken is natuur- dachte hem steeds iets influisterde in een taal die we niet lijk enorm.” verstonden; later bleek dit zijn vader te zijn. Daar heb ik Madern heeft de indruk dat “mensen steeds vaker hun toen iets van gezegd.” houvast kwijt zijn”. “In toenemende mate is er sprake Van Rijssen volgde de training ‘Heibel in de rechtszaal’ van psychiatrische problematiek en regelmatig wordt in voor rechters en griffiers, die ze zelf mede organiseerde. complotten gedacht. Zo klaagt een als doctorandus afge- “Vooral nuttig vond ik de samenwerking met de medewer- studeerde dame erover dat de rechter niet goed toezicht kers van de parketpolitie, met wie we uitgebreid spraken houdt op de waterkwaliteit, waardoor haar plantjes over elkaars verwachtingen. Sindsdien is er binnen onze doodgaan. Passieve agressie komt soms ook voor. Dan rechtbank een protocol waarin de afspraken zijn vastge- dreigt iemand dat hij zichzelf iets aandoet. Soms staat legd en waarin onder meer staat wanneer je op de paniek- zo iemand in de hal van de rechtbank en bellen ze mij knop drukt en wanneer de griffier de bode belt of skypt. ” om met hem te praten.”

VILEIN DUIZENDDINGENDOEKJE Als klachtencoördinator bij de rechtbank Midden-Neder- In een agressietraining leerde Madern vooral heel actief land krijgt Jaap Madern regelmatig met agressie te mate luisteren. “Soms laat ik mensen even uitrazen, maar ken. Madern is psychosociaal en bedrijfskundig ik laat me niet uitschelden. Ook begrenzen leerde ik in geschoold en werkte jaren in de zorg voor die training.” Humor helpt volgens hem verstandelijk gehandicapten. Wekelijks vaak om de angel eruit te halen. Maar wat heeft hij tien tot vijftien telefonische “VOORAL IN vooral werkt is dat hij de tijd neemt voor klachtgesprekken, waarover hij adviseert VERKEERSZAKEN mensen. “Zo heb ik eens een klager na een aan het gerechtsbestuur. “Zo’n klacht kan MET DODELIJKE emotioneel klachtgesprek over een uit- over van alles gaan, van de koffie die in de SLACHTOFFERS spraak in een zedenzaak een rondleiding rechtbank over kleding is gemorst tot een ZIE JE VAAK door het gebouw gegeven en gaandeweg klacht dat er onvoldoende toezicht is HEFTIGE EMOTIES” met haar nagepraat. Zoiets doet iemand gehouden op de bewindvoerder van opa’s goed. Omdat ik van veel markten thuis vermogen, waardoor iemand een ton zou ben, noemen ze me hier ook wel Duizend- mislopen.” dingendoekje.”

Mr. 8 2019 / 49 DOOR MICHIEL ROHLOF

Emile Bongers

STAATSDEAL IN ABU DHABI VOOR OCI tie. Een team van onze specialisten heeft in korte tijd geadviseerd over alle Nederlandse facetten van de transactie. Deze omstandigheden be- De in Amsterdam genoteerde kunstmestproducent OCI brengt zijn nadrukken dat dit soort zaken uitsluitend succesvol kan worden begeleid kunstmestactiviteiten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika onder in door een fullservicekantoor als Stibbe. In dit verband heeft Stibbe ook een samenwerkingsverband met staatsoliebedrijf ADNOC uit Abu Dha- het voordeel het enige Nederlandse advocatenkantoor te zijn met een bi. De bedrijven bevestigden dat een overeenkomst is gesloten, nadat kantoor in Dubai. We zijn betrokken geweest bij de implementatie van de al bekend was dat over een bundeling van krachten werd gesproken. jointventurestructuur en hebben een uitgebreid duediligence-onderzoek gedaan op alle onderdelen van de transactie met een Nederlands raak- Adviseurs OCI NV: Cleary Gottlieb Steen & Hamilton (Gamal Abouali, Chris vlak. Door het inzetten van vier Stibbekantoren − Dubai, Amsterdam, Lon- Macbeth), JP Morgan den en New York − waren we in staat indien nodig 24 uur per dag door te Adviseurs ADNOC: Stibbe (Emile Bongers, IJsbrand van Straten, Hans pakken en zo zeer krappe deadlines te halen. Witteveen, Michael Molenaars, Reinout de Boer, Charlotte Tolman, “Bij deals waar een dergelijk Sovereign Wealth Fund bij betrokken is wordt Janneke Muller, Christine Plagmeijer, Jeanine Clabbers, Steven Hijink, Lars over het algemeen veel tijd besteed aan due diligence en staat vertrou- in ’t Veld, Roderik Vrolijk, Cees Graafland, Quirine Broekema, Wouter den welijkheid hoog in het vaandel. In geval van geschillen wordt dan ook ei- Hollander, Ea Visser), Citigroup genlijk altijd voor arbitrage gekozen in plaats van gewone rechtspraak. Het hele proces van onderhandelingen tot signing kan bij staatsfondsen Emile Bongers, dealmaker voor Stibbe: “Het internationale karakter van soms wat langer duren dan bij bijvoorbeeld corporates en PE-fondsen. deze zaak, met een groot aantal betrokken jurisdicties (waaronder Neder- We merken dat het veranderende fiscale landschap in Nederland, met land, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten) in een complexe busi- name het plaatsen van bepaalde jurisdicties zoals de VAE op een zwar- ness, maakte dit een tot technisch ingewikkelde en uitdagende transac- te lijst van lowtaxjurisdicties, af en toe staatsfondsen in de weg zit, met

DEAL PARTIJEN ADVISEURS

De Britse investeringsmaatschappij Bridge- Bridgepoint Freshfields (Alexander Doorman, Hanneke Roth- point neemt Vermaat, een van de vier grootste barth, Brechje Nollen, Arend von Riegen, Saloua cateringbedrijven van Nederland, over van het Ouchan, Paul van den Berg, Max van Verschuer, Zwitserse Partners Group. De horeca- en ca- Steffen Kleefass, Hendrik Braun, Igor Dovgaliouk, teringonderneming, die in 1978 begon als deli- Bob van Kasteren, Roos Uitdewilligen, Lodewijk catessenwinkel in Utrecht, levert onder meer aan Vonken, Emelde Rubaij-Bouwman, Ingrid van den Nederlandse ziekenhuizen, bedrijfsrestaurants Bosch, Babette Koning, Margot Dons) en musea. Inmiddels werken er meer dan 4000 mensen en in 2019 bedroegen de inkomsten zo’n Partners Group Clifford Chance (Gregory Crookes, Jonny Myers, 300 miljoen euro. Spencer Baylin, Han Kalule, Ed Holmes, Willemijn de Wit, Reuben van Werkum, Sebastiaan van Steenbergen, Marina Sarkisjan, Floris van de Bult, Marije Senne, Jenine Hulsmann, Frans Muller, Michiel Sunderman, Folko de Vries, Liesbeth Buiter, Lotte de Bruin, Jaap Tempelman)

DEAL PARTIJEN ADVISEURS

De Britse retailer Ocado, het Nederlandse high- Ocado Group (Tim Steiner, Lucy Wojcik, Jonathan Orange Clover (Pien van Veersen, Sierd Spithoven), techbedrijf Priva en de Amerikaanse verticaaltui- Wiseman) Fladgate (Jamie Hamilton, Liam Bracken, Eddie nierspecialist 80 Acres Farms starten een joint Powell, Alex Haffner, Luke Morris, Hamilton Forrest, venture, Infinite Acres. Deze wil met behulp tech- Muhammed Bhaimohmed, Liam Bracken, Alex Taylor) nologie voedzaam en gezond voedsel kweken, ook waar daar een tekort aan is door het klimaat. Pri- Priva (Meiny Prins) FG Lawyers (Gijs Gerretsen) va heeft samen met 80 Acres Farms de afgelopen jaren intensief geïnvesteerd in innovaties voor 80 Acres Farms (Mike Zelkind) Coupry (Maurits Westerik) het zogenoemde indoor farming.

WILT U DEALS MELDEN? MAIL AAN [email protected]

50 / Mr. 8 2019 Peter Visser

name bij de fiscale structurering van een transactie. Nederland lijkt bij de Peter Visser, dealmaker voor De Metz Advocaten: “Bijzonder aan deze aanpak van vermeende agressieve fiscale planning dan ook wat door te deal was dat als onderdeel van de transactie ook Amerikaanse aandelen slaan, doordat bijvoorbeeld ook staatsfondsen uit deze lowtaxjurisdicties moesten worden uitgegeven. Daarvoor moesten verschillende soorten ad- worden geraakt bij substantiële investeringen in de Nederlandse econo- viseurs, waaronder juristen, accountants, fiscalisten en loonspecialisten mie. Zo is het in principe niet meer mogelijk om een tax ruling af te sluiten in meerdere jurisdicties, op één lijn worden gebracht. Verder valt Raetshe- en zullen bronbelastingen op rente- en royaltybetalingen geheven gaan ren, actief in de verzekeringsbranche, onder toezicht van de AFM, waar- worden. Hiermee loopt Nederland uit de pas met de rest van Europa. door goedkeuring van deze toezichthouder vereist was. Wij traden op voor “Het kantoor in Dubai hebben we nu tien jaar en biedt ons de moge- het Amerikaanse Acrisure. lijkheid dicht bij onze cliënten, waaronder staatsfondsen, te zijn. Daar- “Het ging hier om een transactie onder Nederlands recht. Onze toege- naast werken we als onafhankelijk kantoor veel samen met internatio- voegde waarde lag er, naast juridische begeleiding van de transactie, nale kantoren uit met name de VS en het VK. In deze zaak voor de Abu met name in voor de Amerikaanse cliënt en zijn adviseurs de vertaalslag Dhabi National Oil Company (ADNOC) hebben we intensief samengewerkt te maken naar hoe wij in Nederland en Europa transacties aanpakken. met Shearman & Sterling. Hetzelfde geldt overigens voor een andere Dat is op veel punten fundamenteel anders dan in de VS. Zo is het bij- recente joint venture die ADNOC is aangegaan met Vitol en het IFM voorbeeld in de VS veel minder gebruikelijk om een zogeheten ‘locked- Global Infrastructure Fund voor wat betreft de opslagterminals busi- boxtransactie’ te doen en gaat men er ook anders om met het verzeke- ness van VTTI.” ren van garanties en vrijwaringen (W&I Insurance) in een transactie. Dit vergde dan ook de nodige uitleg. Amerikanen zijn direct, maar blijven altijd beleefd en kunnen de Nederlandse ‘bluntness’ niet altijd waarderen. RAETSHEREN PARTNERT MET ACRISURE Dit is zeker iets om rekening mee te houden. Verder zijn Amerikaanse cliënten vaak erg doelgericht. Mede daarom hechten zij sterk aan een Raetsheren van Orden Groep, gespecialiseerd in risicobeheer en ver- coöperatieve opstelling in teamverband en aan een goed contact met de zekeringsoplossingen voor bedrijven en organisaties in de (semi)pu- andere betrokken adviseurs. Het is dan ook belangrijk er zoveel moge- blieke sector, gaat een partnerschap aan met Acrisure, een van de lijk voor te zorgen dat de contacten met de advocaten van de weder- snelst groeiende assurantiemakelaars ter wereld. Acrisure behoort partij zo soepel mogelijk verlopen en dat er zo min mogelijk ruis op de qua omzet tot de mondiale top 10 en is voornamelijk actief in de VS, lijn is. Gelukkig konden wij in deze deal heel goed met de advocaten van maar streeft strategisch ook naar aanwezigheid in Europa. Raetsheren schakelen. Daarnaast zijn Amerikanen gewend veel en zeer gedetailleerde vragen te stellen, waarop je voorbereid moet zijn. Ze zijn Adviseurs Acrisure LLC: De Metz Advocaten (Peter Visser, Bart de Metz), erg goed ingevoerd in de materie en hebben een sterke focus. Je kunt je BDO (Hans Noordermeer, Sebastian van der Hoeven, Vincent Luiten, Eva als expert dan ook niet veroorloven halfslachtige antwoorden te geven Dieben), Finnius (Pien Kerckhaert, Bart Bierman), Varnum LLP (Seth W. of te verslappen. Tenslotte gaat het dealproces 24/7 door, ook vanwege Ashby) het tijdsverschil. Ook dit maakt het transactieproces zeer intensief. Adviseurs aandeelhouders Raetsheren van Orden Groep: Loyens & Loeff “Het afronden van een transactie op closing blijft altijd een bijzonder mo- (Herman Kaemingk, Rob Schrooten, Ivar van der Mark, Wendy Pronk, Freek ment. Je hebt het dan toch weer gefikst met alle betrokken partijen en Hilberdink, Tabitha Timisela) adviseurs van beide zijden en dat geeft een goed gevoel.”

DEAL PARTIJEN ADVISEURS

Babo, een investeringsvehikel van twee inves- Babo BV JanssenBroekhuysen (Jeroen Bleeker, Jos teerders, heeft Porting Acces, een Nederlands Ramhorst) bedrijf met diensten voor nummerportabiliteit en activiteiten in meer dan twintig landen, overge- Aandeelhouders Porting Access BV DVAN (Stijn van der Stap, Marijke Sipkema- nomen. ten Brink), Deloitte (Dennis Hageman)

DEAL PARTIJEN ADVISEURS

Drogisterijketen Etos heeft de Solvo Groep over- Etos (Saskia Egas Reparaz) deBreij: (Maurice Dudink) genomen, eigenaar van onder andere gezond- heidsplein.nl, dokterdokter.nl en ziekenhuis.nl. Solvo Groep (Marijn Pijnenborg, Martine Rooth) Door de overname kan Etos 24/7 informatie geven over gezondheid in fysieke winkels en online.

OP WWW.MR-ONLINE.NL VINDT U ALLE TOT OP HEDEN GEPUBLICEERDE DEALS

Mr. 8 2019 / 51 Interim Juristen Bank Vind snel de beste interimmers snel | doeltreﬀend| transparant Vragen? We helpen u graag: [email protected]

Zoek je een professionele coach? Een goede coach met zeer ruime ervaring die resultaten boekt met jou of met jouw medewerker(s). Die kwaliteit levert en duurzame gedragsverandering realiseert en met wie het plezierig samenwerken is. Bezoek voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek en meer informatie www.raatcoaching.nl

Rianne Raat, NOBCO-coach met het Europees erkende EIA kwaliteitskeurmerk voor professionele en bekwame beroepscoaches

Bent u beginnend advocaat Vraag naar de speciale kortingsacties!

Het College van Beroep voor het bedrijfsleven is rechter tussen markt en overheid. Jij kunt daaraan een hoogwaardige bijdrage leveren.

Wil jij een belangrijke rol spelen in de voorbereiding van een Een adviseur IDEAAL beslissende uitspraak in de economische bestuursrechtspraak? VOOR Het College van Beroep voor het bedrijfsleven, met ongeveer die naar u STARTERS! 85 medewerkers en gevestigd in Den Haag op korte loopafstand van station Den Haag Centraal, geeft als hoogste rechter luistert in het economische bestuursrecht leiding aan de rechtspraak op maatschappelijk belangrijke terreinen. Het College behandelt zaken over bijvoorbeeld economische en landbouwsubsidies, U zoekt een financieel adviseur met verstand van úw regulering van markten, vervoer, meststoffen, dierenwelzijn, zaken? Ron Borgdorff is al ruim 25 jaar voedselkwaliteit, gezondheidsrecht, financieel toezicht, consumentenbescherming, mededingingsrecht verzekeringsspecialist voor notarissen, advocaten, en accountantstuchtrecht. In veel zaken speelt het recht juristen, (para-)medici en het MKB. van de Europese Unie een rol. Met de andere hoogste rechters (de Hoge Raad, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad Ron kent de specifieke risico’s van deze beroepsgroepen van State en de Centrale Raad van Beroep) is het College daarnaast verantwoordelijk voor de rechtseenheid en de en weet deze tegen redelijke premies uit te sluiten. rechtsontwikkeling in Nederland. Ron Borgdorff, dé verzekeringsspecialist voor advocatuur. Het College is op zoek naar tien nieuwe, ambitieuze collega’s, die in de functie van

“Écht persoonlijk, “Fijn, gewoon een “Alles was binnen JURIDISCH ADVISEUR pragmatisch en goed en duidelijk een paar dagen de rechters van het College bijstaan en juridisch adviseren. altijd bereikbaar” advies!” geregeld” Frits - Notaris Emma - Advocaat Johan - Jurist Geïnteresseerd? Kijk nu op www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/ Organisatie/College-van-Beroep-voor-het-bedrijfsleven Meer weten? Ga naar ronborgdorff.nl of bel 06 51 56 34 18 MURAAL MODERNE EN FRISSE UITSTRALING

Toen de Haagse vestiging van DVDW Advocaten uit het vorige – monumentale – pand was gegroeid, werd gezocht naar een kantoorruimte die bij de ambities past. Die werd gevonden in de Monarch Tower.

Mr. 8 2019 / 53 ‘ER HANGT HIER EEN ENERGIEKE SFEER’

FOTO’S & TEKST: CHRIS VAN HOUTS

ns vorige pand in Den Haag aan de Alexanderstraat was daar hadden gedaan kon de architect niet een-op-een overzetten: een monumentaal pand, had een slechte akoestiek het gebouw in Den Haag is gebouwd in een soort ellips-vorm, “Oen ventilatie, was moeilijk bereikbaar, DVDW was eruit heeft dus ronde hoeken. Daar moest rekening mee worden ge- gegroeid én het viel onder Monumentenzorg – dus niets mocht.” houden. En dat is heel mooi gelukt.” Smits wijst op de interne Leonard Boender en Theo Hanssen (beiden advocaat en partner overlegruimtes op de werkverdieping: “Hier zie je de ronde vor- bij DVDW) en Pieter Smits (kantoordirecteur) zijn het eens: het is men terugkomen. Dit zijn informele plekken waar medewerkers een groot verschil met de moderne en frisse uitstraling van hun elkaar kunnen ontmoeten, overleggen en samenwerken. De in- nieuwe onderkomen. richting werd lichter dan in Rotterdam en is sterk beïnvloed door DVDW heeft bewust gekozen voor een werkomgeving met een ge- de keuzes uit de kunstcollectie van partner Jeroen Princen: de lege heel andere ambiance dan voorheen: het kantoor wilde een dui- strakke muren van weleer zijn verdwenen.” Boender: “Kunst ver- delijker corporate positionering als ‘Experts in the laws of busi- bindt en is vaak de basis voor een leuk gesprek.” ness’. “In 2017 zijn we in Rotterdam naar de Millenniumtoren aan De negende verdieping is bestemd voor ontmoetingen met cliën- het Weena verhuisd. De verhuizing eind mei van de Haagse ves- ten (ontvangst, spreekkamers, seminars), de achtste is de werk- tiging past ook goed bij deze positionering en de toekomst van verdieping. Hanssen: “De verdiepingen zijn verbonden met een ons kantoor. De Monarch Tower is daarvoor een geschikte set- interne trap – de aorta. Onvoorstelbaar hoeveel meer inspireren- ting”, aldus Smits. Boender vult aan: “De Monarch Tower is bode contacten we onderling hebben dankzij die trap, het gebruik vendien gelegen in een gebied dat sterk in ontwikkeling is.” van veel glas op de verdiepingen en het beperkte aantal binnen- Twee verhuizingen in korte tijd was veel, maar wel mogelijk. muren. Onze medewerkers voelen hier een energieke sfeer. En Hanssen: “We wilden de uitstraling van Rotterdam. Maar wat we onze cliënten ook.”

Kantoor DVDW Locatie Prinses Beatrixlaan 5 in Den Haag (achtste en negende verdieping van de Monarch Tower) Sinds eind mei 2019 Aantal advocaten (Den Haag en Rotterdam) 45, waaronder 9 partners Ondersteunend personeel 27 Architect Monarch Tower MVSA Architect kantoor DVDW Casper Schwarz Architects Bouwmanager Paul Romer Kunst voornamelijk uit de privécollectie van partner Jeroen Princen

54 / Mr. 8 2019 MURAAL

“KUNST VERBINDT EN IS VAAK DE BASIS VOOR EEN LEUK GESPREK”

V.l.n.r. Leonard Boender, Theo Hanssen en Pieter Smits

Mr. 8 2019 / 55 SENIOR/JUNIOR

‘EEN SCHEIDING IS EEN LIFE-EVENT’

Echtscheidingsadvocaten hebben een brede juridische kennis nodig, breder dan alleen familierecht. Plus een flinke dosis vaardigheden. Paul Sliepenbeek (SCG Advocaten) en Naoual Chedra (Van Hilten Advocaten & Mediators) vinden het een prachtig vak. Mediation heeft het beroep veranderd, vertellen ze.

DOOR HENRIETTE VAN WERMESKERKEN FOTO’S GEERT SNOEIJER

n een van de spreekkamers van de Amsterdamse vesti- handelde ik een gecompliceerde echtscheidingsprocedure, ging van SliepenbeekVanCoolwijkVanGaalen (SCG Ad- waarin Loes Gijbels voor de andere echtgenoot optrad”, ver- I vocaten) hangt een enorme zwart-witfoto aan de muur. telt Sliepenbeek. “Zij vroeg mij of die nieuwe bemiddelings- Frank Sinatra staat onder een stenen boog, nonchalant opleiding niet iets voor mij was. De eerste lichting was toen leunend tegen een van de pilaren, handen in de zakken. net begonnen. Ik deed mee met de tweede. Carla Smeets en “Divorce your loved one with dignity”, staat met grote letters op de ik kwamen vervolgens als jongelui in het VAS-bestuur. Ik poort. Het is een beeld uit de film Marriage On The Rocks uit werd voorzitter, na Cees van Leuven.” Sliepenbeek maakte 1965. De poort is de ingang van een advocatenkantoor. “Die later de fusie mee tussen de VAS en de Vereniging van Per- foto hangt daar niet voor niets”, zegt Paul Sliepenbeek. sonen- en Familierecht Advocaten, de VPFA, waarvan het “Waardigheid is belangrijk als je uit elkaar gaat. Net als ledenbestand ruimschoots overlapte. “Dat was begin deze het besef dat die ander ooit de ‘loved one’ was. De tijden eeuw. Wij wilden dat ‘VAS’ niet prijsgeven, vanwege de dat advocaten meegingen met emotionele uitingen van cli- naamsbekendheid, waardoor toen de vreemde en eigenlijk ënten als ‘we plukken hem kaal’ of ‘ze krijgt geen cent’ zijn niet uit te spreken afkorting ‘vFAS’ ontstond: Vereniging gelukkig voorbij. Er is meer oog voor de belangen van alle van Familierecht Advocaten en Scheidingsmediators.” betrokken partijen. Dat komt onder meer doordat mediation vaste voet aan de grond heeft gekregen.” PUZZELEN Bekende namen voor Naoual Chedra, deze coryfeeën uit TWEEDE LICHTING het familierecht. Zij werd advocaat in 2016 en werkt sinds Mediation kwam eind jaren tachtig overwaaien uit de Ver- april dit jaar bij Van Hilten Advocaten & Mediators. Che- enigde Staten. Sliepenbeek, advocaat sinds 1983 en sinds dra is aspirant-lid van de vFAS (in de volksmond uitge- 2005 tevens raadsheer-plaatsvervanger, volgde een van de sproken als ‘vas’). “Familierecht is dynamisch, het veran- eerste opleidingen van de VAS, Vereniging van Advocaten dert voortdurend, net zoals de maatschappij zich Scheidingsbemiddelaars. “Als advocaat in Rotterdam be- voortdurend ontwikkelt. Denk aan de verkorting van de maximale alimentatieduur van twaalf naar vijf jaar − uit- zonderingen daargelaten − met ingang van januari vol- SENIOR/JUNIOR gend jaar. En aan de plannen om de verdeling van het ou- In deze serie praten een senior en een junior advo- derdomspensioen wettelijk te regelen. Daarbij is het vak caat met elkaar over hun studie, de advocatuur en breed: je komt alle facetten van het recht tegen. Ook fis- het vakgebied dat zij delen. caal en financieel. Ik duik graag in de cijfers. Uitgeleerd raak je nooit. Een prachtige combinatie van het persoon-

56 / Mr. 8 2019

Wat staat er op het avondprogramma? Ik geloof... een lichtshow van de goden.

WINTER ADVENTURES - FINLAND

Winter Adventure Noorderlicht Inari € 1513 p.p.* 8-daagse reis incl. vlucht en excursies vanaf Winter Adventure Saariselkä Hotel € 967 p.p.* 8-daagse reis incl. vlucht en excursies vanaf

* Vermelde prijzen zijn o.b.v. 2 personen. Exclusief € 27 reserveringskosten en € 2,50 bijdrage FINLAND

Calamiteitenfonds per boeking. WINTER ADVENTURES

Vakantie. Hét moment om helemaal tot jezelf te komen. Om bijzondere ervaringen te beleven. Samen of alleen. Onder het noorderlicht, bijvoorbeeld. Buro Scanbrit, iedereen is wég van onze reizen.

www.buroscanbrit.nl SENIOR/JUNIOR

lijke en het zakelijke.” Chedra, opgegroeid in Brabant, kwam naar Utrecht voor een hbo-opleiding sociaal-juridische dienstverlening. “Hoewel ik een vwo-advies had, ben ik havo gaan doen, want ik twijfelde over het vwo. Ik kom niet uit een familie waar mensen gingen studeren. Een- maal op die opleiding sprak het recht mij erg aan. Ik heb mijn propedeuse het eerste jaar gehaald en ben toen rechten gaan studeren aan de Universiteit Utrecht.” Tijdens de studie ontstond haar belangstelling voor het familierecht. Maar ze was ook breder geïnteresseerd. “Ik houd van puzzelen, ook op andere rechtsgebieden. Daarom heb ik op verschillende kantoren student-stages gelopen voordat ik een baan in het familierecht zocht.”

CREATIEF REKENWERK Ook Paul Sliepenbeek is geboren en getogen in Brabant. Hij studeerde in Tilburg, waarna hij in 1983 advocaat werd bij een voorloper van AKD in Rotterdam. Sliepenbeek bleef bij dit kantoor tot 2013. Toen splitste de familierechtsectie zich af. “In de jaren tachtig van de vorige eeuw hoorden wij met tien advocaten tot de middelgrote kantoren in Rotterdam. Ik deed de algemene praktijk, dat deed toen iedereen. Hooguit had je een aandachtsgebied. Dat werd bij mij familierecht. Ik werk graag met mensen, ben nieuwsgierig en houd wel van creatief rekenwerk. Dat vind je allemaal terug in dit vak. Elk gesprek met een nieuwe cliënt is een verrassing. Je gaat zitten met je blocnote en je hebt geen idee wat er gaat komen. Iedere cliënt heeft zijn of haar hoogstpersoonlijke verhaal en emotie.” Chedra herkent dat: “Soms ben ik verbaasd wat mensen mij allemaal vertellen. In vijf minuten ligt er een heel leven op tafel.” Sliepen- beek: “Je moet een compleet beeld van de situatie hebben. Om tot een goed convenant te komen heb je kennis van Om dat te krijgen moet je natuurlijk wel een sfeer creëren zaken nodig. Een scheidingsmediator doet wat anders dan waarin mensen zich op hun gemak voelen en makkelijk een advocaat. Van de Nederlandse Orde van Advocaten praten. Ik probeer mijn cliënten mee terug te nemen naar mag een advocaat sinds de jaren negentig voor twee partij- de tijd dat ze het nog goed met elkaar hadden. Dat werkt en optreden, mits die geen tegenstrijdige belangen heb- constructief.” Chedra: “Ik heb dat geleerd van mijn patroon ben. Sliepenbeek: “Het is verstandig om de twee rollen te Geeske van Campen bij Holla Advocaten.” scheiden. Als ik voor twee partijen optreed, doe ik dat als mediator, met een mediation-overeenkomst. Niet als ad- CONVENANT vocaat. Ligt het convenant er, dan kun je als advocaat- Het zijn niet alleen advocaten die scheidingsmediator scheidingsmediator voor beide partijen het gemeenschap- zijn. Allerlei ongeschoolde ‘scheidingsex- pelijk verzoekschrift indienen. Partijen zijn perts, knutselen convenanten in elkaar. het onder mijn begeleiding als mediator Sliepenbeek: “Ik zie er nogal wat met fou- “JE MOET EEN SFEER eens geworden over wat er in het convenant ten, ook als raadsheer-plaatsvervanger. Dat CREËREN WAARIN is vastgelegd, dan weet ik dat het goed zit.” varieert van slordigheden en inconsequen- MENSEN ZICH ties tot volledige miskenning van het recht. OP HUN GEMAK VREEMDE OGEN Helaas zijn er advocaten die als doorgeefluik VOELEN EN De vlucht die mediation heeft genomen, fungeren voor dat soort convenanten.” GAAN PRATEN” heeft ook effect in de zittingszaal. “Het is in strijd met de gedragsregels”, zegt Chedra:”Ik ben vaak onder de indruk van Chedra. “Want als advocaat ben je altijd ver- hoe het op een zitting gaat. Het lijkt meer antwoordelijk voor wat je indient.” op een goed gesprek. Men neemt de tijd.

Mr. 8 2019 / 59 Blijf scherp

“Vermijd valkuilen en benut kansen in de grensoverschrijdende samenwerking”

Dag van de Duits-Nederlandse rechtspraktijk

Dag van de Duits-Nederlandse rechtspraktijk • 31 januari 2020 • 12.00 – 17.15 uur • 4 PO-punten SENIOR/JUNIOR

Paul Sliepenbeek (1955) studeerde in Tilburg en werd in 1983 advocaat in Rotterdam bij een voorloper van AKD. In 2013 startte hij met zijn sectie een eigen kantoor in Eindhoven: SliepenbeekVanCoolwijk VanGaalen, met sinds 2015 ook een kantoor in Am- sterdam. Sliepenbeek is zo’n dertig jaar gespecialiseerd familierechtadvocaat en vFAS advocaat-scheidingsmediator. Hij legt zich toe op het adviseren en begeleiden van ondernemers dan wel hun partners en vermogende particulieren, al dan niet in het kader van mediation, het geven van second opinions en het los- trekken van vastgelopen scheidingsproblematiek. Sinds 2005 is Sliepenbeek aadsheer-plaatsvervanger bij het gerechtshof Amsterdam. Eerder was hij rechter-plaatsvervanger bij verschillende rechtbanken.

Naoual Chedra (1990) studeerde rechten in Utrecht. Na verschillende student-stages werd zij juridisch medewerker bij Van Benthem & Keulen, waar ze voornamelijk familierecht deed. In 2015 ging ze naar Holla Advocaten in ’s-Hertogenbosch waar ze in 2016 als advocaat werd beëdigd. Sinds april 2019 werkt Chedra bij Van Hilten Advocaten & Mediators in Amsterdam. Ze is aspirant-lid van de vFAS.

Soms krijgen rechters en raadsheren dingen voor elkaar waarvan ik denk: hadden wij dat als advocaten nou niet kunnen doen?” Sliepenbeek lacht. “Dat heeft te maken lierecht was voor dames.” Chedra: “Een scheiding is een met vreemde ogen die dwingen. En wie met nieuwe ogen life-event, het raakt aan alle aspecten van het leven. Of je naar de zaak kijkt, kiest misschien net een andere invals- nu lang of kort getrouwd bent, of helemaal niet getrouwd hoek. Ook speelt mee dat mensen er, tegen de tijd dat ze bent: ingrijpend is het altijd.” Sliepenbeek: “Voor mij is op zitting zijn, echt uit willen komen. Dat zo’n zitting in dit het interessantste rechtsgebied. Het loopt door het toenemende mate een gesprek is klopt, daar sturen rech- hele privaatrecht heen, terwijl je bovendien te maken ters en raadsheren steeds meer op aan. Mensen als Cees hebt met fiscaliteit, pensioen en cijfers.” Gevraagd naar van Leuven hebben mediationtechnieken gestimuleerd. een advies dat Sliepenbeek een jonge advocaat als Chedra Het effect van die vreemde ogen merk ik zelf ook wel als zou meegeven zegt hij: “Wees creatief. Denk out-of-the- mediator. Langzamerhand heb ik mij onder meer toege- box, en heb oog voor de belangen van de andere kant als je legd op vastgelopen scheidingsproblema- voor een partij optreedt. Durf vertrouwen te tiek. Advocaten vragen mij er dan bij. Vaak geven, dan krijg je ook vertrouwen terug. komen mensen zo uit de impasse. Soms “ZITTINGEN ZIJN Vertrouwen is de basis voor de dialoog. En houden we dan een marathonsessie van een IN TOENEMENDE de dialoog leidt naar oplossingen.” paar dagen. Een soort snelkookpan.” MATE EEN GESPREK, Inmiddels begeven meer mannen zich op DAAR STUREN het terrein van de echtscheidsadvocatuur, SEXY RECHTERS STEEDS Sliepenbeek schat nu zo’n dertig procent. Toen Sliepenbeek zich ging specialiseren in MEER OP AAN” “Het vak is meer sexy geworden.” Chedra: het familierecht, merkte hij dat er een beet- “Toch zien sommige advocaten het nog je op werd neergekeken. “Grote handelsza- steeds niet voor vol aan.” Sliepenbeek en ken werden als interessanter gezien. Fami- Chedra weten wel beter.

Mr. 8 2019 / 61 ADVERTORIAL AUTOMATISEREN VAN JURIDISCHE DOCUMENTEN NU OOK VOOR KLEINE EN MIDDELGROTE ADVOCATENKANTOREN

Advocatenkantoren krijgen binnenkort een tool waarmee ze het opstellen van juridische documenten grotendeels kunnen automatiseren. Zo kunnen ze straks bijvoorbeeld al binnen 10 minuten een arbeidsovereenkomst of aandeelhoudersovereenkomst presenteren, klussen die nu nog veel tijd in beslag nemen.

De software die dit mogelijk maakt was tot voor kort alleen beschikbaar voor grote kantoren met diepe zakken. Instatree.io maakt de software zo toegankelijk dat ook kleinere kantoren zich kunnen wapenen tegen de onomkeerbare digitalisering die de juridische sector doormaakt.

“COPY-PASTE VAN BESTAANDE TEMPLATES IS VERLEDEN TIJD”

VRAAG EN ANTWOORD EFFICIËNTER WERKEN “Het leeuwendeel van juristen in Nederland gebruikt nog Het gebruik van Instatree heeft voor juristen twee voordelen. copy-paste om bestaande templates aan te passen”, aldus Intern leidt het tot veel meer efficiency. Het opstellen van een Pim Betist, mede-oprichter van de legal tech startup. “Zonde juridisch document neemt 70 tot 90% minder tijd in beslag. van de tijd, zeggen wij. Onze software is in staat om van elk Extern kunnen advocatenkantoren hun eigen documenten juridisch document een boomdiagram te maken. Hiermee met Instatree aanbieden aan klanten, bijvoorbeeld via hebben advocatenkantoren de mogelijkheid om hun kennis VraagHugo. Voor elk gedownload document ontvangt het op een digitale manier om te zetten in vraag en antwoord.” kantoor dan een royalty. Het opstellen van een aandeelhoudersovereenkomst kost nu nog tussen 1000 en 5000 euro. Met de opmars van technologie worden dit soort prijzen door het MKB steeds minder “DOCUMENTAUTOMATISERING geaccepteerd. ZAL UITEINDELIJK DE VRAAGHUGO STANDAARD WORDEN Instatree is het vervolg op VraagHugo. Dit populaire platform IN DE BRANCHE” biedt ondernemers de mogelijkheid om zelf online via vraag en antwoord juridische documenten op maat te maken. “We kregen steeds meer vragen van advocatenkantoren die Ook aan de slag met documentautomatisering? de tool graag voor zichzelf willen gebruiken. Daar zijn we Ga dan naar Instatree.io of bel 020 261 1314 mee aan de slag gegaan. De technologie achter VraagHugo is met Instatree binnenkort dus ook beschikbaar voor deze kennisspecialisten zelf. Hiermee nemen we werk bij ze weg waar ze zelf ook geen energie van krijgen: Het opstellen van standaard documenten”, aldus Betist.

1/1 Mr. (A4).indd 81 01-10-19 13:44 KIJKEN

ADVOCATEN & HET GELOOF IN DE LIEFDE

De recente Nederlandse romantische komedie Wat is dan liefde speelt in de wereld van de echtscheidingsadvocatuur. Op verzoek van Mr. ging advocaat en mediator Marjoleine de Boorder − die zich in haar werk al jaren met echtschei- dingen bezighoudt − een avondje naar de film.

DOOR MARJOLEINE DE BOORDER

n de romantische ko- schijnlijk goed in haar medie Wat is dan liefde vak, wenst echtgenoten Ikrijgt echtscheidings- graag in goede harmonie advocaat en mediator Cato uit elkaar te laten gaan. de Deugd (Elise Schaap) De rechtbank vermijdt zij de mogelijkheid partner om twee redenen. Plan- te worden bij een com- kenkoorts en streven mercieel kantoor. Ze voelt naar een ‘hechtschei- dit als de kans om de in ding’. Mediation is vol- haar ogen brallerige advo- gens haar de juiste ma- caten op de Zuidas wat nier om echtgenoten op moraal bij te brengen. een respectvolle wijze uit Dan ontmoet ze Gijs Din- elkaar te laten gaan. Gijs genauts (Maarten He- daarentegen wordt neer- ijmans), die in zijn werk als advocaat gezet als een gelikte advocaat die binnen alles vertegenwoordigt wat Cato veraf- kantoor bekend staat om de vele avon- schuwt. Is deze samenwerking gedoemd tuurtjes met vrouwelijke collega’s en in te mislukken? een echtscheiding graag wat olie op het vuur gooit. Gijs voelt zich pas lekker als CHEMISCHE STOFJES er publiek bij is en schuwt de rechtbank WAT IS DAN LIEFDE, INDEPENDENT “Als je het vertrouwen in de liefde ver- dan ook niet. FILMS, REGIE: DANIËLLE WEBSTER, liest dan word je advocaat”, aldus de SCENARIO: DORIEN GOERTZEN opening van de film. “Geloof je nog wel TREND in ware liefde?” is een vraag die echt- De film laat een trend zien die de afgelo- + HEERLIJKE FEEL GOOD MOVIE, WAARNA scheidingsadvocaten veelvuldig gesteld pen jaren ook in de praktijk is te zien: in JE GELOOFT DAT ECHTE LIEFDE BESTAAT krijgen. Het regelen van echtscheidin- goede harmonie scheiden. Of dat nu ge- - DE FILM HAD NOG WEL MEER HUMOR gen klinkt nu eenmaal niet heel hoop- beurt door collaborative divorce of door me- MOGEN HEBBEN gevend in de oren van diation, in ieder geval is een romanticus. Maar met een gestrekt been een wat is dan liefde? Kun je KUN JE NOG WEL echtscheiding in gaan on- * * * * * nog wel in de liefde gelo- IN DE LIEFDE wenselijk. ven wanneer je van GELOVEN ALS JE Elise Schaap is ontwape- scheiden je werk hebt VAN SCHEIDEN JE nend en speelt haar rol erg ven wanneer je van scheiden je werk gemaakt? Volgens Cato is WERK HEBT goed. Ze is onder meer be- hebt gemaakt; jazeker! Liefde is niet te verliefdheid slechts een GEMAAKT? kend door haar rol als sturen en overkomt je. Heb je de ware samenstelling van che- Ruxandra in de televisie- liefde gevonden dan ga je er samen voor; mische stofjes die met de serie Familie Kruys, maar in the end is ware liefde een gevoel. Intens tijd wel weer overwaait. daar denk je geen moment en blijvend. Een langdurig huwelijk is niet meer dan aan tijdens deze film. Hoewel ik van te- gewenning. Gijs meent daarentegen dat voren had gedacht dat er meer gelachen Marjoleine de Boorder is oprichter en de liefde hard en avontuurlijk is. Samen zou worden, is het een film die heerlijk partner van De Boorder Familie- en oud worden; dát is liefde. wegkijkt en die niet alleen voor familie- Erfrecht Advocaten & Mediators (met De film zit vol met contrasten. Cato, een rechtadvocaten leuk is om te zien. kantoren in Amsterdam en het Gooi), geitenwollensokkentype, weinig affini- En om terug te komen op de eerdere mediator en collaborative divorce teit met mode, sympathiek en ogen- vraag of je nog wel in de liefde kunt gelo- lawyer.

Mr. 8 2019 / 63 REEDS > 60% VAN HET FAMILIERESORT IN AANBOUW

Investeer nu in het exclusieve 5 sterren familieresort in Drents Unesco-natuurgebied

PUUREXLOO.NL

ABE LENSTRA BOULEVARD 50-1, 8448 JB HEERENVEEN • TEL. 0513 745 016 [email protected] • KONTOURVASTGOED.NL VALUE FOR LIFE.

1/1 Mr. (A4).indd 82 05-11-19 11:08 SUBSIDIAIR

HET NACHTKASTJE VAN KATELIJNE VAN BARNEVELD

Advocaat Katelijne van Barneveld is dol op lezen, haar nachtkastje ligt altijd vol. Meestal zijn dat Nederlandse, Engelse en Franse boeken door elkaar, omdat je nooit weet waar je op een bepaald moment zin in hebt. Haar voorkeur gaat doorgaans uit naar ‘langzame’ boeken.

DOOR KATELIJNE VAN BARNEVELD

k heb veel bewonde- John, die wil weten wie Wereldoorlog uit en gaat Stephan naar het ring voor de boeken zijn vader is en samen front. De gruwelijkheden die hij daar be- Ivan Cynan Jones. Zijn met zijn moeder totaal leeft zijn zo goed beschreven dat je het als boekje The long dry heeft berooid in het Londen lezer als het ware lijflijk ervaart. Het ver- een eenvoudige toe- van het begin van de ne- haal laat bovendien mooi zien hoe de er- dracht met weinig ont- gentiende eeuw in een varing van een (oorlogs)trauma iemands wikkeling in de actie, steeds verstikkender web psyche vormt. Ik was zeer onder de indruk maar is om je vingers bij van intriges, teleurstel- van deze beklemmende roman. af te likken zo mooi ge- lingen en moorden te- Het derde boek dat ik graag genoemd wil schreven. Er wordt voort- rechtkomt door een codi- hebben is Franny en Zooey van J.D. Salinger, durend nagedacht, inge- cil waarover zijn moeder de schrijver met een verbeten drang naar voeld en gereflecteerd. Daar houd ik erg beschikt. Uiteindelijk vindt John in het anonimiteit. Zijn bekendste boek is The van, zowel in boeken als in films. Daar- steeds weer opduikende vijfvoudige mo- catcher in the rye. Als je het boekje Franny & naast heb ik altijd wel een Ken Follett tief van de quincunx de oplossing van het Zooey leest word je bevangen door een naast mijn bed liggen (dat leest gewoon zo raadsel dat zijn leven beheerst. Een ver- overweldigend gevoel iets belangrijks te lekker) en ben ik een enorme Salinger-fan. haal over recht en onrecht, klassenprivi- hebben meegemaakt, zonder het volko- Als het aankomt op Franse boeken ben ik leges en gelijkheid. men te begrijpen, wetende dat dat er niet dol op de boeken van Roger Martin du Het tweede boek dat ik echt geweldig vond toe doet. Franny & Zooey hoeft niet begre- Gard. Het bekende Les Thibaults natuurlijk, en graag aanbeveel is The Birdsong van Se- pen te worden, het zoeken naar en het de grote romancyclus die aan de hand van bastian Faulks. Ik heb het in 2000 gelezen, voelen van begrip is voldoende: de weg is het leven van twee broers de sociale en mo- maar het is nog steeds onovertroffen wat het doel, niet het eindpunt. rele ontwikkeling van de Franse bourgeoi- mij betreft. Het gaat over een jonge En- sie tijdens de belle époque beschrijft (en gelsman, Stephan Wraysford, die in 1910 Katelijne van Barneveld is erfrechtadvo- waarvoor hij in 1937 de Nobelprijs voor Li- naar Amiens gaat, waar hij verliefd wordt caat bij Van Barneveld Advocaten in Oos- teratuur ontving), maar vooral ook het pa- op de vrouw van de eigenaar van de fabriek terbeek en voorzitter van de Vereniging reltje La Noyade (De verdrinking). waar hij stage loopt. Dan breekt de Eerste Erfrecht Advocaten Nederland. Voordat ik mijn drie meest favoriete boeken noem, kan ik toch ook Disgrace van J.M. Coetzee niet onvermeld laten. Nog zo’n parel. “Chilling, uncompromising and unforgettable”, zegt de flap en ik ben het daar roerend mee eens. Het eerste boek dat ik graag deel is The Quincunx (met als ondertitel: de erfenis van John Huffam). Hét meesterwerk van Charles Palliser is een Dickens-achtig boek dat vanaf bladzijde 80 tot en met het eind (op 900+ pagina’s) heel erg intrigerend en spannend is. Het gaat over een jongen,

Mr. 8 2019 / 65 NETWERKEN ZAKEN OP ORDE? BORRELEN MAAR!

Advocaten en notarissen op zoek naar informatie over ontwikkelingen op het gebied van ondernemerschap waren aan het goede adres op het seminar ‘De Zaak op Orde’, 10 oktober in de Orangerie in Doorn. Acht ‘powertalks’ van maximaal twaalf minuten boden hen volop inspiratie en praktische handvatten. Tussendoor was er gelegenheid om te netwerken. En na afloop bij de borrel kon dat natuurlijk ook. Fotograaf Chris van Houts − die altijd zijn zaakjes op orde heeft − legde iedereen van links naar rechts vast.

Guido Goorts (Goorts + Coppens Advocaten), Miriam van der Sanden en Bennie van Zandvoort (beiden Van Ruben Wiegerink (Van der Feltz advocaten) en Dirk Janneke Mulder (Uiteen Advocaten en Mediators) en Zandvoort Legal) Verheul (Visser & Visser) Alrik de Haas (OMVR advocaten)

Igor Janssen (Griph), Wieneke Brandt (XpertHR), Hans Suzanne Knottnerus (Griph), Piet de Quay (Meijburg Chantal van Oijen (Boels Zanders Advocaten), Joost Maassen Voorhoeve (Equrius) en Paul Paasschens (Balieplus) Legal) en Rein Eilers (Hupkes advocaten) (Dialogue) en Barry Meruma (Habitat Advocaten)

Edith Molemans (Boontje Advocaten), Julius Scholten (Law4ce), Eva Knipschild (Kennedy Van der Laan) en Tessa Kyra Geerts, Lex Geerts en Daniël Post (allen Elder- Edwin Fillekes (FD Mediagroep) en Marsja Wierenga Timmermans (Brinkhof) mans Geerts Advocaten) (Van Odijk Advocaten)

Hinno Postma (Codex Mulder), Dirk Giltay Veth (FrankfortSluis Advocaten) en Jaap Stikkelbroeck Edwin Renes (TEC-law) en Anna Posthumus Meyjes Ivo van der Zijl (Van Grafhorst Notarissen) en Jolijn (Blended.law) (Aclara Legal Design) Kruyne (Confius)

Nicoline de Smit (De Smit Advocaten Search), Menno Michiel Krijger (Advocatenkantoor Zeeland), Ernst Jan Krudop (Krudop), Lodewijk Lugard Casper Jones (VBC Notarissen) en Weij (BDO), Willem Leppink (Ploum) en Sandy Gadellaa Johan Birkhoff (Legal Sense) en Marja van (Confius) en Hans Schuurman (Dialogue) Beatrijs van Selm (Van der Feltz) (Gadellaa Advocatuur) der Hulst (Van der Feltz)

KIJK OP MR-ONLINE.NL (IN BEELD) VOOR EEN GROTERE WEERGAVE VAN DE FOTO’S ÉN HET ARCHIEF

66 / Mr. 8 2019 25 OKT 2019 Ardemus Saxophone Quartet ‘Power to the People’

22 NOV 2019 Nai Barghouti & Band ‘Tribute to Fairouz’

Bij TRACKS in Het Concertgebouw word je eerst een uur lang meegevoerd met de mooiste klassieke muziek en visuals. Rond een thema werken jonge topmusici samen met regisseurs en lichtkunstenaars samen om eenmalig een onvergetelijke voorstelling te maken. Vervolgens is er tot in de late uurtjes een afterparty met de TRACKS heerlijkste cocktails en een DJ. TRACKS is de ideale plek om je vriend of vriendin mee naartoe te nemen of juist nieuwe vrienden te ontmoeten. Er zijn dit seizoen vijf edities met Bestel nu kaarten! www.concertgebouw.nl/tracks elk een eigen programma en thema.

31 JAN 2020 Lavinia Meijer & Dane Badal ‘Tracing the Future’

28 FEB 2020 Nino Gvetadze ‘Nino in Wonderland’

CG_Tracks2019-A4.indd 1 22-08-19 16:47 Meet the Stars à la TravelEssence

In Australië en Nieuw-Zeeland laten de sterren Met uw eigen huurauto rijdt u relaxed, via zich van hun beste kant zien. Iedere nacht. Die uitgekiende routes van de ene naar de andere krijgt u er gratis bij als wij uw reis naar Down verrassing. We plannen uw reis zó dat u overal Under mogen organiseren. Maar het liefst meerdere nachten verblijft.Tijd en ruimte genoeg willen we u voorstellen aan “onze” sterren: om ultiem te genieten. de eigenaren van de accommodaties die we samen met u uitzoeken. Is zo’n reis naar de sterren iets voor u? Kom dan naar een van onze landenpresentaties voor nog U verblijft in unieke cottages, B&B’s, lodges of meer inspiratie. Of bel voor een afspraak met hostels: klein van opzet, groots in klasse. Onze een van onze adviseurs, waar en wanneer het u specialisten hebben er zo’n 1500 zelf bezocht en uitkomt. geselecteerd. Gerund door gastvrije locals, die met liefde en passie hun stukje onder de sterrenhemel Onze lokale kennis maakt het verschil. met u delen. U wordt als ster verwelkomd en als Klanten waarderen ons gemiddeld met een 9.3 vriend weer uitgezwaaid. www.travelessence.nl | 030 272 5335