DE VOLKSKRANT 10 ZATERDAG 17 DECEMBER 2016 Ten eerste

De bestuurlijke elite beleeft angstige tijden. Geert Wilders klimt maar door in de peilingen. Wat gebeurt er achter de schermen om zijn verkiezingszege volgend jaar maart te voorkomen, of ten minste in goede banen te ?

Door Wilco Dekker en Ben van Raaij Illustraties Bier en Brood Hoe de elite zich voorbereidt op Wilders

e maken Het is een dilemma, want voor de malig SER-voorzitter Alexander Rinnooy een cru- BV Nederland staat veel op het spel. Het Kan. ‘Wij moeten ons nu zichtbaar en op- ciale rechts-populisme in Europa is met zijn recht openstellen voor het ongenoegen, periode afkeer van open grenzen een bedreiging hoezeer dat ook gedreven wordt door ir- door, en voor de economische groei en voor het rationeel sentiment, en daar naar beste ik weet Europese project, zegt directeur Cees vermogen verstandig op reageren.’ niet hoe Oudshoorn van werkgeversorganisatie Veel prominenten uit de Volkskrant die gaat VNO-NCW en MKB-Nederland. ‘Maar Top 200 lijken er in het elitevijandige kli- eindigen’, zegt CDA-senator Niek Jan waarschuwingen van ons werken niet, maat maar even het zwijgen toe te doen. ‘Wvan Kesteren. ‘Ik vraag me af of we de ri- want wij worden gezien als deel van die ‘Ik zie vooral veel onzekerheid’, zegt ech- vier nog kunnen verleggen. Niets doen elite die zogenaamd gefaald heeft.’ ter directeur Kim Putters van het Sociaal is altijd makkelijker. Maar dit is waar het Wat doet de elite dan wel om het po- en Cultureel Planbureau. ‘Ik heb de in- om gaat: kunnen we over vijf jaar terug- pulistische ongenoegen te keren, of in druk dat iedereen probeert een positie te kijken en zeggen dat we aan de goede elk geval in goede banen te leiden? Het is bepalen ten aanzien van alle boosheid kant van de geschiedenis hebben ge- het gesprek van de dag in eetclubjes en en ongenoegen in het land. Populisme is staan? Het juiste hebben gedaan?’ op debatavonden, zegt bestuurder en so- immers meer dan alleen een antigeluid, De bestuurlijke elite verkeert in ver- cioloog . ‘Maar echt er zitten reële zorgen achter en een grote warring. Velen vrezen een rampjaar tegengas geven, voor zover al mogelijk, behoefte aan nieuw perspectief.’ 2017, waarin na Groot-Brittannië en de is moeilijk als de media vooral aandacht Oud-AkzoNobel-topman Kees van VS ook in Frankrijk, Duitsland en Neder- geven aan de populistische voet op het Lede ontwaart weinig mensen in de ‘zo- land het rechts-populisme kan zegevie- gaspedaal. Dat is zo in de VS, en dat is genaamde elite’ die zelf initiatief nemen ren. De PVV zou in een versplinterd poli- hier niet veel anders. De megafoon heeft tegen het populisme. ‘By and large gros- tiek landschap bij de Tweede Kamer- het gewonnen van de microfoon.’ siert men in kritiek zonder met oplossin- verkiezingen in maart zomaar de groot- De teleurstelling is groot. De hoop dat gen te komen. Nog daargelaten dat som- ste partij kunnen worden. Met alle de Nederlandse politieke tradities be- migen van die elite, en dat weet ik, in het instabiliteit van dien, of Geert Wilders scherming zouden bieden tegen het po- verleden zelf op de PVV hebben gestemd. gaat meeregeren of niet. De on zeker- pulisme is maar beperkt realistisch ge- heid bij de gevestigde orde is groot. bleken, zegt multibestuurder en voor- LEES VERDER OP PAGINA 12 Wijers weer invloedrijkste, dipje bij vrouwen

ans Wijers (65) is voor het gemeester , die BESTUURLIJKE burgemeester Ahmed Aboutaleb, op derde jaar op rij de invloedrijk- onlangs nog hoogstpersoonlijk het pro- ELITE nummer 45. ste Nederlander. De voormalig bleemdossier van de overvolle binnen- De lijst telt 22 nieuwelingen, van wie D66-minister en oud-topman stad overnam van D66-locoburgemees- De term bestuurlij- Cees Oudshoorn (56) op nummer 13 de H ke elite verwijst van AkzoNobel stopte dit jaar als com- ter . hoogste is. Hij is de nieuwe directeur van missaris van de Britse farmaceut GSK, De nieuwe hoogste vrouw van de naar de ‘gevestigde werkgeversvereniging VNO-NCW, de maar heeft nog tal van posten over, bij Volkskrant Top 200 is Marjan van Loon, orde’ van bestuur- machtigste lobby in Den Haag. Een an- onder meer oliebedrijf Shell, bierbrou- president-directeur van Shell Neder- ders, CEO’s, com- dere nieuwkomer is Frits Goldschme- wer Heineken en het Concertgebouw. land, op plek tien. Ze wordt gevolgd missarissen, ban- ding. De Randstad-oprichter en rijkste Dat blijkt uit de elfde Volkskrant Top door CPB-directeur Laura van Geest kiers, burgemees- Nederlander (geschat vermogen volgens 200, een onderzoeksproject waarbij jaar- (plek 14) en Louise Fresco (op 22), be- ters, topambtena- Quote 3,5 miljard euro) werd dit jaar be- lijks de posities en netwerken van de ‘be- stuursvoorzitter van Wageningen Uni- ren en hoogleraren stuurlijk actief met zijn Frits Goldschme- stuurlijke elite’ in kaart worden ge- versiteit. Na een jarenlange gestage toe- die invloed uitoe- ding Foundation voor Mens, Werk en bracht. Wijers wordt gevolgd door Paul name van het aantal vrouwen is er dit fent op het rege- Economie, met oud-premier Jan Peter Polman, de topman van voedingsmulti- jaar een knik. De lijst telt 53 vrouwen, ringsbeleid. Het Balkenende en PostNL-topvrouw Herna national Unilever, die onlangs op de kli- ruim een kwart van het totaal, maar zes gaat dus niet om Verhagen in het bestuur. maattop van Marrakech werd genoemd minder dan vorig jaar. De vrouwen democratisch ge- De grootste daler is Wim Pijbes. De als een van de groene ‘business leaders’ staan gemiddeld wel hoger dan in 2015. kozen politici. De oud-Rijksmuseum-directeur vertrok al die misschien met succes kan inpraten De kans is groot dat het een tijdelijke dip bestuurlijke elite is snel weer bij Museum Voorlinden in op de klimaatsceptische Amerikaanse betreft. Onderzoeken wijzen op een toe- geen vastomlijnde Wassenaar. Niet meer in de lijst staan on- president-elect Donald Trump. Nummer nemend aantal topvrouwen, zij het dat groep, maar een der anderen IOC-bestuurder Camiel Eur- drie is Klaas Knot, president van De Ne- het tergend traag gaat. conglomeraat van lings en de ontslagen NS-topman Timo derlandsche Bank en prominent criticus Het aantal Nederlanders met een niet- deelelites uit be- Huges. Ook VVD-prominent Loek Her- van het stimuleringsbeleid van ECB-pre- westerse achtergrond is gezakt van zes drijfsleven, publie- mans is verdwenen. Hij stapte eind vorig sident Mario Draghi. De topvijf wordt ge- naar vijf. Dit doordat de bij de Raad van ke sector, weten- jaar op als fractievoorzitter van de VVD completeerd door topman Ben van Beur- State afgezwaaide Lilian Gonçalves-Ho schap en cultuur. in de Eerste Kamer. Dit nadat de Onder- den van Shell, ondanks de toenemende Kang You niet meer in de lijst staat. De nemingskamer wanbeleid had vastge- kritiek nog altijd het machtigste bedrijf hoogstgenoteerde met een niet-wes- In 2014 was Wijers voor het eerst de steld bij zorgconcern Meavita, waarvan van Nederland en de Amsterdamse bur- terse achtergrond is de Rotterdamse invloedrijkste. Foto Ivo van der Bent Hermans president-commissaris was.

VERANTWOORDING De Volkskrant Top 200 van invloedrijkste personen en functies. De uitkomsten van het Kamerleden, buitenlandse bestuurders en Nederlanders is een ranglijst die de belang- computermodel (in de vorm van persoonlijke niet bestuurlijk actieve rijke ondernemers en VOLKSKRANT TOP 200 rijkste bestuurders, toezichthouders en beïn- ‘invloedscores’) worden bijgesteld na een opinieleiders zijn uitgesloten. Het onderzoek vloeders van Nederland in kaart brengt. Dit journalistieke ‘reality check’ via vertrouwe- werd uitgevoerd door Jeroen Hendriks. gebeurt op basis van een netwerkanalyse en lijke gesprekken met prominenten uit de elite. een geactualiseerde database van 23 duizend Koning en koningin, kabinets- en Tweede 6 VRAGEN OVER DE TOP 200 VOLKSKRANT.NL DE VOLKSKRANT ZATERDAG 17 DECEMBER 2016 11 Volkskrant.nl/top200 Ten eerste VOOR ACHTERGRONDEN EN PROFIELEN

(11) Laura van Geest (54) (--) Dick Schoof (49) (42) Chris Buijink(62) 14 Directeur Centraal Planbureau 31 Nat. coördinator terrorismebestrijding 48 Voorz. Ned. Vereniging van Banken deVolkskrant NR ! 15 (12) (51) 32 (64) Jaap Winter (53) 49 (48) (53) TOP€ Bestuursvoorzitter Rabobank Voorz. college van bestuur VU Bestuursvoorzitter VUmc INVLOEDRIJKSTE (90) Kees van Dijkhuizen (61) (39) (53) (74) Else Bos(57) 16 Aankomend topman ABN Amro 33 Thes.-generaal min. van Financiën 50 Bestuursvoorzitter PGGM NEDERLANDERS (2) Niek Jan van Kesteren (64) (35) Corien Wortmann-Kool (57) (40) Allard Castelein(58) 17 Senator CDA en adviseur VNO-NCW 34 Bestuursvoorzitter ABP 51 Pres.-dir. Havenbedrijf Rotterdam

(vorig jaar: 1) Hans Wijers (65 jaar) (14) Frans van Houten (56) (22) Kajsa Ollongren (49) (55) (68) 1 Commissaris en bestuurder 18 Bestuursvoorzitter Philips MARJAN 35 Locoburgemeester 52 Fractievoorzitter CDA Eerste Kamer VAN LOON (9) Paul Polman (60) (15) (67) (28) Mariëtte Hamer (58) (49) André Knottnerus (65) 2 Bestuursvoorzitter Unilever 19 Senator D66 36 Voorzitter SER 53 Voorzitter WRR President-directeur (4) Klaas Knot (49) (20) Hans Alders (64) Shell Nederland en (19) Merel van Vroonhoven (48) (58) Michael van Straalen(60) 3 President De Nederlandsche Bank 20 Multibestuurder hoogste vrouw in 37 Voorz. Autoriteit Financiële Markten 54 Voorzitter MKB-Nederland de Top 200. Kwam 4 (3) Ben van Beurden (61) 21 (21) Jan Hommen (73) onder vuur te lig- 38 (37) Jaap de Hoop Schefer (68) 55 (93) Tom Middendorp (56) Bestuursvoorzitter Shell Bestuurder en commissaris gen toen Shell sug- Voorzitter AIV Commandant der Strijdkrachten (8) Eberhard van der Laan (61) (24) Louise Fresco (64) gereerde dat (34) Wim van der Leegte (69) (78) Pauline van der Meer Mohr 5 Burgemeester van Amsterdam 22 Bestuursvoorz. Univ. Wageningen dichtdraaien van 39 Oud-president-directeur VDL Groep 56 (56) Commissaris en bestuurder de gaskraan ten (5) Feike Sijbesma (57) (25) Boudewijn Poelmann (67) koste zou gaan van (38) Annemieke Fent. van Vlissingen (44)Pien Zaaijer(55) 6 Bestuursvoorzitter DSM 23 Eigenaar/topman Novamedia het opknappen van 40 Pres.-commissaris SHV Holdings 57 Persoonlijk adviseur Koninklijk Paar door gaswinning (17) (61) (73) Jacques van den Broek (56) (52) Dick Benschop(59) (30) (66) beschadigde Gro- 7 Voorzitter VNO-NCW 24 Multibestuurder 41 Bestuursvoorzitter Randstad 58 Vicepresident joint ventures Shell ningse huizen. (7) Jeroen van der Veer (69) (33) Dick Boer (59) (--) Conny Braams (51) (50) Robert-Jan van de Kraats(56) 8 President-commissaris ING, Philips 25 Bestuursvoorzitter Ahold 42 General manager Unilever Benelux 59 Financieel bestuurder Randstad

(16) Kim Putters (43) (29) Arnoud Boot (56) (45) Jaap van Manen (66) (54) Victor Halberstadt(78) 9 Directeur SCP 26 Econoom en bestuurder 43 Multibestuurder 60 Econoom en bestuurder

(23) Marjan van Loon (50) (27) (68) (71) Wim Kuijken (64) (6) (64) 10 Pres.-directeur Shell Nederland 27 Vicevoorzitter Raad van State 44 President-commissaris DNB 61 Scheidend bestuursvoorz. ABN Amro

(18) Ralph Hamers (49) (56) Herna Verhagen (50) (68) Ahmed Aboutaleb (55) (47) Richard van Zwol (51) 11 Bestuursvoorzitter ING 28 Bestuursvoorzitter PostNL 45 Burgemeester Rotterdam 62 Secr.-generaal Binnenlandse Zaken

(10) Jos Nijhuis (59) (32) (62) (31) (47) (65) Barbara Baarsma(47) 12 President-directeur Schiphol 29 President-directeur NS 46 Bestuurder ABN Amro 63 Directeur Kennis Rabobank

(--) Cees Oudshoorn (56) (36) (66) (41) Margot Scheltema (62) (53) Atzo Nicolaï (56) 13 Algemeen directeur VNO-NCW 30 Fractievoorzitter VVD Eerste Kamer 47 Multicommissaris 64 Bestuursvoorzitter DSM Nederland DE VOLKSKRANT 12 ZATERDAG 17 DECEMBER 2016 Ten eerste

VERVOLG VAN PAGINA 11 en gepensioneerden vaak al jarenlang dereen in gevaar, zegt Blom. En dus moe- gen ook verantwoordelijkheid, want alle op de nullijn of eronder zitten. ten de maatschappelijke winnaars zich mensen, of het nu optimisten of pessi- Maar het populisme is helaas ook nog ‘De Franse Revolutie brak mede uit ook zorgen maken om de verliezers, om misten zijn, werken ook in onze bedrij- geen echt thema in het bedrijfsleven.’ omdat het volk het steeds slechter kreeg, zo toekomstige groei veilig te stellen. ven. Het gaat niet meer om een license to Ook Yoeri Albrecht, directeur van de- maar moest toezien hoe de adel almaar ‘We moeten de taart beter gaan verdelen operate, maar om een duty to lead!’ batcentrum De Balie, ziet weinig initia- rijker werd. Er is internationaal een ge- zodat zij groter kan worden voor ieder- Vandaar de afgelopen zomer gepre- tieven bij de elite, afgezien van wat brek aan aandacht voor de onderklasse. een. Vanuit een moreel leiderschap en senteerde investeringsagenda NL Next praatclubs die vooral uitblinken in ‘wel- We moeten iets doen aan hun inkomens vanuit welbegrepen eigenbelang.’ Level, met thema’s als de aanpak van de willend amateurisme’. Hij wijt het be- en vooral aan hun opleidingsniveaus.’ Blom stelt dat de houding van terug- klimaatverandering, slimme mobiliteit, halve aan de diepe kloven tussen groe- Het probleem van de tweedeling gaat houdendheid bij de bestuurlijke elite be- veiligheid en ‘bruisende steden en dor- pen binnen de elite vooral aan angst. de gehele maatschappij aan, zegt Frans gint te draaien. ‘Mensen willen zich weer pen’. Geen abstracte beleidsvisies, aldus ‘Neem de ja-campagne bij het Oekraïne- Blom van The Boston Consulting Group. uitspreken, niet om te zeggen hoe het Oudshoorn, maar concrete plannen die referendum. Niemand van de elite wilde Hij is betrokken bij het Dutch Transfor- moet, wel om uit te leggen hoe het in el- gericht zijn op economische groei en die ermee geassocieerd worden. Bang om de mation Forum, een gezelschap ‘op raad kaar zit. Zoals één bestuursvoorzitter me gewone mensen banen en perspectief nek uit te steken. Dat zag je ook in Enge- van bestuur-niveau’ uit het bedrijfsleven zei: ‘Ik vertel mijn mensen nooit hoe we bieden in onzekere tijden. ‘Het zijn de land met de Brexit: het grote bedrijfsle- en de publieke sector dat een ‘nieuw fun- 90 procent van onze omzet verdienen in werkgevers die nu als een soort voor- ven was tegen, maar men hield zich stil.’ dament voor de toekomst van Neder- het buitenland en dat we dus gebaat zijn hoede zaken agenderen die we ook in de Er is een groot gebrek aan moreel lei- land’ wil leggen en dat vorige maand bij open grenzen en bij de EU. Maar ik verkiezingsstrijd zullen zien terugke- derschap, aldus Albrecht. ‘Veel mensen confereerde over ‘inclusiviteit als priori- denk dat ik het in mijn nieuwjaarstoe- ren’, meent SCP-directeur Putters. in de elite incasseren alle voordelen van teit voor politiek en bedrijfsleven’. spraak nu toch eens ga uitleggen.’’ hun positie, maar geven er weinig voor Want de gevolgen van de tweedeling, Dat is nog iets anders dan echt het pu- Oplossing voor Wilders terug. Als ze dat meer hadden gedaan, zoals de onvrede bij de maatschappe- blieke debat opzoeken. Daarvoor voelt Tegelijkertijd wordt ook in werkgevers- bijvoorbeeld hun eigen salarissen mati- lijke verliezers over thema’s als Europa, men enorm veel aarzeling, zegt Blom. ‘In kring nagedacht over hoe Geert Wilders gen, was de maatschappelijke onrust nu immigratie en inkomensonzekerheid, het publieke debat heb je weinig te win- na de verkiezingen van maart kan wor- minder groot geweest. Mensen worden brengen de economische groei van ie- nen en veel te verliezen, het komt al snel den ingebed in de consensus van het natuurlijk woedend als directeuren van neer op oneliners of je wordt zonder aloude poldermodel. Spelers zijn de op- woningcorporaties enorme bedragen echte discussie doorgezaagd. In de me- ties nog aan het aftasten, maar het lijkt incasseren terwijl zij moeite moeten dia ben je als bestuurder uit het bedrijfs- duidelijk dat Wilders in het systeem doen hun kraan gemaakt te krijgen.’ leven ook maar een mening. Dan kun je moet worden gebracht, zeggen ingewij- Anderzijds kan moreel leiderschap beter binnen je eigen bedrijf met men- den. Wie weet wordt het straks een VVD- wellicht ook niet langer van de huidige sen de dialoog aangaan. Dat werkt.’ PVV-kabinet met gedoogsteun van bestuurlijke elite komen, omdat zij zelf 50Plus. ‘Dat is de prijs die je betaalt voor onderdeel van het probleem is, zegt Al- De voorhoede accommodatie. We hebben in Neder- brecht. ‘Zij vertellen elkaar dat het volk Voor de meest concrete voorbereidingen land alles te verliezen. Dit is geen mo- vol pre-fascistoïde tendensen zit en het op de uitdaging van het populisme moe- ment om revoluties te beginnen.’ allemaal verkeerd ziet, en dat de elite het ten we toch naar de Haagse Malie toren, De vraag is dan wel wat voor de werk- dus nog beter moet uitleggen. Nou, dat het hoofdkwartier van VNO-NCW. De gevers de ‘krijtlijnen’ zullen zijn: welke heeft de afgelopen 15 jaar ook niet gehol- werkgevers hebben al eerder met het populistische thema’s zijn onderhandel- pen. In die zin is het wellicht goed dat bijltje gehakt. Nadat zij Wilders en de baar en welke niet? Een Nexit-referen- men zich even niet meer laat zien.’ PVV eerst maandenlang fel hadden be- dum ongetwijfeld zeker niet, net zoals streden, gooiden ze het in 2010 op een diskwalificatie van minderheden, maar Onderklasse akkoordje met VVD en CDA, wat leidde concessies over de gezondheidszorg of De gevestigde orde heeft altijd de zege- tot gedoogkabinet-Rutte I. Ook nu heb- over de AOW-leeftijd misschien wel. ningen van de globalisering en de libe- ben ze een plan, dat door de nieuwe Het wordt, zeggen waarnemers, een ralisering gepredikt, maar te weinig oog voorman Hans de Boer (het populistisch enorme uitdaging die om groot politiek gehad voor de groeiende tweedeling gezicht van ondernemend Nederland) leiderschap vraagt, en om de bereidheid tussen winnaars en verliezers. Oud- aan de man moet worden gebracht. op bepaalde thema’s je verlies te nemen. Akzo-Nobel-topman Van Lede: ‘Ik be- Wij moeten uit een heel ander vaatje ‘Zeker is dat een deel van wat de werkge- speur bijvoorbeeld nog amper twijfel in tappen, zegt VNO-NCW-directeur Ouds- vers afgelopen jaren hebben bereikt, zo- de bestuurskamers over de honore- hoorn. ‘We moeten als bedrijfsleven de als de herziening van de sociale zeker- ringsverhoudingen. Ik zou zeggen: ga er politieke onvrede gaan adresseren. Dit heid, zal worden teruggedraaid’, zegt eens over nadenken, het is alle hens aan bespreken we inmiddels ook met onze een analist. ‘Je zult wellicht een soort re- dek. Die extreme stijgingen kunnen niet Europese zusterorganisaties. De politiek collectivisering gaan zien. In die zin kan doorgaan, terwijl gewone werknemers moet hier niet alleen voor staan. Wij dra- het bedrijfsleven de verliezer zijn.’

(vorig jaar: 77) Paul Huijts (54 jaar) (100) Manon Leijten (50) 99 (85) (61) 116 (125) Marike van Lier Lels (57) 65 Secr.-generaal Algemene Zaken 82 Secr.-generaal min. van Financiën Voorz. Orde Medisch Specialisten Multicommissaris NR "# (62) Ad Scheepbouwer (72) (124) José van Dijck (56) 100 (95) Willemijn Verloop (46) 117 (112) Inge Brakman (55) 66 Investeerder 83 President KNAW Oprichter Social Enterprise NL Multicommissaris (--) Roelof Joosten (58) (114) Marjan Minnesma (50) 10 1 (128) Gerdi Verbeet (65) 118 (119) Maarten Feteris (56) 67 Bestuursvoorzitter FrieslandCampina 84 Directeur Stichting Urgenda Commissaris en bestuurder President Hoge Raad (59) Volkert Doeksen (53) (107) Laetitia Griith (51) 102 (81) Hans de Jong (59) 119 (141) Eelco Blok (59) 68 Vicevoorzitter Carlyle Solutions 85 Staatsraad Directeur Philips Benelux Bestuursvoorzitter KPN (57) Ab van der Touw (61) (46) Antony Burgmans (69) 103 (111) Pieter Elbers (46) 120 (121) Rijkman Groenink (67) 69 Bestuursvoorz. Siemens Nederland 86 Multicommissaris AHMED President-directeur KLM Investeerder en bestuurder ABOUTALEB (70) Tjibbe Joustra (65) (92) Albert Röell (57) 104 (113) (57) 12 1 (--) Michiel Boersma (69) 70 Voorz. Onderzoeksraad voor Veiligheid 87 Bestuursvoorzitter KPMG Bestuursvoorzitter Allen & Overy Multicommissaris De populaire bur- (88) (59) (--) Han Busker (56) gemeester van Rot- 105 (191) Shula Rijxman (57) 122 (155) Yoeri Albrecht (49) 71Voorzitter Vereniging Hogescholen 88 Voorzitter FNV terdam is de hoog- Bestuursvoorzitter NPO Directeur De Balie Amsterdam ste invloedrijke met (142) Daniel Ropers (44) (61) Ben Verwaayen (64) (84) Jan Kees de Jager (47) een niet-westerse (145) Alexander Ribbink (52) 72 89 Financieel directeur KPN 106 Bestuursvoorzitter Bol.com 123 Investeerder en bestuurder Commissaris en investeerder achtergrond. Dong niet mee naar het (60) Hans Smits (66) (89) Pauline Meurs (63) 107 (--) Piero Overmars (52) 124 (146) Marry de Gaaij Fortman (51) 73 President-commissaris KLM 90 Voorz. Raad voor de Volksgezondheid PvdA-lijsttrekker- Dir. Goldschmeding Foundation Partner Houthof Buruma schap en kan in de (63) Harry van de Kraats (50) 91(--) Marc Calon (57) coulissen afwach- 108 (124) Alexander Wynaendts (55) 125 (101) Bernard Wientjes (73) 74 Algemeen directeur AWVN Voorzitter LTO Nederland ten hoe Lodewijk Bestuursvoorzitter Aegon President-commissaris KPMG (66) (60) Asscher het bij de (94) Fons van Westerloo (70) (126) Henk Breukink (66) (72) Sigrid van Aken (46) verkiezingen doet. 109 126 75 Operationeel directeur Novamedia 92 Voorzitter Bouwend Nederland Multibestuurder Commissaris en bestuurder (103) Ton Büchner (51) (79) Paul Schnabel (68) 1 10 (96) Robert Reibestein (60) 127 (105) Coen Teulings (58) 76 Bestuursvoorzitter AkzoNobel 93 Oud-directeur SCP Commissaris en bestuurder Econoom en bestuurder (67) Harold Goddijn (56) (82) Willem van Duin (56) 111(116) André Rouvoet (54) 128 (106) Joop van den Ende (74) 77 Bestuursvoorzitter TomTom 94 Bestuursvoorzitter Achmea Voorz. Zorgverzekeraars Nederland Cultureel ondernemer (76) Peter Wennink (59) (150) (75) 112(--) Bert Groenewegen (51) 129 (104) Peter van Mierlo (53) 78 Bestuursvoorzitter ASML 95 Bestuurder en commissaris Financieel directeur NS Bestuursvoorzitter PwC (69) Kees van Lede (74) (153) Jan van Zanen (55) 113(43) Marjan Oudeman (58) 130 (99) Annemieke Nijhof (50) 79 Commissaris en bestuurder 96 Burgemeester Utrecht Scheidend collegevoorz. Univ. Utrecht Bestuursvoorzitter Tauw (75) Peter Elverding (67) (122) Annet Aris (58) 114(98) Janus Smalbraak (49) 131 (51) Louise Gunning-Schepers 80 Voorzitter curatorium VNO-NCW 97 Commissaris en bestuurder Bestuursvoorzitter Pon Holdings (65) Bestuurder en commissaris (91) Hélène Vletter-van Dort (52) (80) Pamela Boumeester (58) 115(--) (60) 132 (102) (75) 81Hoogleraar en bestuurder 98 Multicommissaris Adviseur en bestuurder Oud-VVD-leider DE VOLKSKRANT ZaTERDaG 17 DECEMBER 2016 13 Volkskrant.nl/top200 Ten eerste vooR aCHTERGRoNDEN EN PRoFIELEN

DE AANVAL DE ELITE oNDER vuuR

Als je kritisch bent op de EU en de euro, ben je eigenlijk onbeschaafd. Dat vindt de elite, ja

Jort Kelder in de Telegraaf, 2 juli 2016

Het is onze morele Het Ik ben naar Miljoenen Je kunt kennelijk plicht om de elites establishment het front Nederlanders elke dag geschof- die ons met hun weigert mensen geroepen hebben (…) feerd worden door omdat onze het bestuurlijk en per definitie serieus te elites ons land genoeg van de corrupte en nemen. verkwanselen elite die alleen politiek esta- barbaarse Kiezers zijn aan zichzelf blishment en toch de harten winnen machtssystemen vooral tegen de , denkt en de onderdrukken zittende macht. voorman Forum gewone van vele kiezers. voor Democratie Dat is een enorm een nederlaag toe Ze, we, ik: we zijn bij RTL Z, decem- Nederlanders te brengen er klaar mee ber 2015 vergeet hoopvol signaal

Dyab Abou Ebru Umar Geert Wilders Paul Cliteur Jahjah publiciste in in een videoboodschap hoogleraar rechtsfilosofie Belgisch activist in NRC Handelsblad, op 9 december 2016 in NRC Handelsblad, Pleidooi voor radicalisering 9 november 2016 9 november 2016

(154) Heleen Kersten (50) (162) Lard Friese (54) (--) Frits Goldschmeding (83) (178) Cateautje Hijmans (55) 133 Partner Stibbe 150 Bestuursvoorzitter NN Group 167 oprichter Randstad 184 Partner Boer & Croon NR $# (--) Hans Mommaas (61) (186) Ronald Prins (47) (149) Charlotte Insinger (51) (176) (83) 134 Dir. Planbureau voor de Leefomgeving 15 1 Directeur Fox IT 168 Bestuurder 185 oud-eurocommissaris

(--) (41) (131) Paul Rosenmöller (60) (133) Alex Mulder (70) (171) (78) 135 Consultant McKinsey 152 voorzitter vo-raad 169 oprichter uSG People 186 Minister van Staat

(127) Herman Bolhaar (61) (--) Susi Zijderveld (47) (174) Jacques Schraven (74) (183) Franc Weerwind (52) 136 voorz. College v. Procureurs-Generaal 153 Bestuurder NS 170 Commissaris en bestuurder 187Burgemeester almere

(182) Cathelijne Broers (48) (148) Mick den Boogert (74) (164) (52) (161) Joop Daalmeijer (70) 137 Dir. De Nieuwe Kerk/Hermitage 154 Bestuurder NEELIE KROES 17 1 Fractievoorzitter Pvda Eerste Kamer 188 Scheidend voorz. Raad voor Cultuur

(130) Frits van Bruggen (57) (139) Annemieke Roobeek (58) (152) Chris Fonteijn (61) (200) Nout Wellink (73) 138 Hoofddirecteur aNWB 155 Commissaris en bestuurder oud-eurocommis- 172 voorz. autoriteit Consument & Markt 189 vicevoorzitter PwC saris en vvD-pro- (--) Frans Blom (54) (--) Rianne Letschert (40) minent, droeg haar (--) Tjerk Wagenaar (64) (129)Joost v. Heyningen Nanninga 139 Chairman Boston Consulting Group 156 Rector magn. universiteit Maastricht functie van start- 173 Directeur Natuur & Milieu 190 (70) oud-partner Egon Zehnder upambassadeur (108) Kick van der Pol (67) (163) Sven Smit (50) over aan prins Con- (109) Peter Wakkie (68) (159) (68) 140 157 Directeur McKinsey 174 advocaat en commissaris 191 Scheidend burg. Den Haag Bestuurder stantijn. Raakte in (138) Baptiest Coopmans (51) (176) Dick Sluimers (63) opspraak nadat (169) Ila Kasem (49) (194) Hans Stoter (49) 14 1 Bestuursvoorzitter Ziggo 158 Staatsraad haar naam was op- 175 Directeur van de Bunt 192 Chief investment oicer NN Investment gedoken in ‘Baha- (--) (53) 159 (172) Ankie Broekers-Knol (70) maLeaks’, als be- (165) Gerard Kleisterlee (70) 193 (189) Pieter Broertjes (64) 142 voorzitter raad van bestuur uWv voorzitter Eerste Kamer stuurder van een 176 President-commissaris aSML Burgemeester Hilversum ofshorebedrijf op (167) Roland van der Vorst (47) (137) Maarten Das (68) (168) Jolande Sap (53) (173) Jos Streppel (67) 143 Directeur Freedomlab 160 voorzitter Heineken Holding de Bahama’s. 177 Commissaris en bestuurder 194 Commissaris en bestuurder

(117) Mariëtte Patijn (49) (135) Ineke Dezentjé (61) (158) Peter Gortzak (58) (197) Robert-Jan van Ogtrop (60) 144 Cao-coördinator FNv 16 1 voorzitter FME-CWM 178 Hoofd beleid aPG 195 oprichter Circle Economy

(115) Jan Nooitgedagt (63) (180) (50) (192) Jolanda Poots-Bijl (47) (26) Wim Pijbes (55) 145 Multicommissaris 162 Publicist en bestuurder 179 Financieel directeur van oord 196 oud-directeur Rijksmuseum

(--) Constantijn van Oranje (47) (140) Mirjam de Blécourt ( 52) (179) Henk Schefers (68) (196) Farid Tabarki (39) 146 ambassadeur StartupDelta 163 Partner Baker & McKenzie 180 Multicommissaris 197oprichter Studio Zeitgeist

(118) Irene Asscher-Vonk (72) (175) Thessa Menssen (49) (--) Olga Zoutendijk (55) (181) Paul van der Heijden (67) 147 Multicommissaris 164 Financieel directeur BaM Groep 18 1 President-commissaris aBN amro 198 voorzitter Instituut Clingendael

(110) (65) (148) Arno Visser (50) (187) Bert Habets (45) (188) Guido van Woerkom (61) 148 voorz. Ned. ver. van Ziekenhuizen 165 President algemene Rekenkamer 182 Bestuursvoorzitter RTL Nederland 199 voorzitter Detailhandel Nederland

(132) Jan Louis Burggraaf (52) (147) Martijn Sanders (71) Foto’s aNP, EPa, HH, (--) Donald Pols (44) (--) Aleid Wolfsen (56) 149 Partner allen & overy 166 voorzitter vereniging Rembrandt Martijn Beekman 183 Directeur Milieudefensie 200 voorz. autoriteit Persoonsgegevens