BUSTADSOSIAL HANDLINGSPLAN

2004 – 2007

MELAND KOMMUNE

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 2 av 47

Innhaldsliste:

1 INNLEIING ...... 5

1.1 Organisering og mandat...... 5

1.2 Planprosessen ...... 7

1.3 Korleis lesa planen?...... 9

2 SAMANDRAG...... 9

2.1 Visjon og målsetjingar...... 9

2.2 Bustadsosiale forhold i Meland...... 10

2.3 Satsingsområde og tiltak...... 11 2.3.1 Satsingsområde: ...... 12 2.3.2 Framlegg til strategiar og tiltak ...... 12 2.3.3 Satsingsområde og tiltak (tabell)...... 14

3 SKILDRING OG VURDERING AV STATUS – MELAND KOMMUNE ...... 15

3.1 Om kommunen – folketal og bustadmønster ...... 15 3.1.1 Busetjingsmønsteret i Meland kommune ...... 15 3.1.2 Lokalsamfunna...... 16 3.1.3 Befolkningsutvikling...... 16 3.1.4 Bustader og hushaldstypar ...... 18 3.1.5 Utbyggingsområde i Meland kommune ...... 20 3.1.6 Kommunal bustadmasse...... 21

4 BEHOV FOR BUSTADETABLERING I MELAND...... 22

4.1 Om kartlegging av bustadbehov i kommunen ...... 22

4.2 Andre måtar å nærma seg behova på ...... 27

5 HANDLINGSPLAN ...... 28

5.1 Det allmenne og det særskilde ...... 28

5.2 Tiltak for ungdom – eit kjernepunkt i planen...... 29

5.3 Bustadsituasjon og særlege hjelpebehov...... 31

5.4 Eldre sin busituasjon ...... 31

5.5 Akutte bustadbehov...... 32

5.6 Statleg og kommunalt ansvar ...... 32

5.7 Statlege og kommunale verkemiddel ...... 32 5.7.1 Statlege verkemiddel...... 33 5.7.2 Statlege ordningar som kommunen administrerer...... 34

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 3 av 47

5.7.3 Andre kommunale verkemiddel ...... 34

5.8 Satsingsområde og strategiar...... 35 5.8.1 Nokre sentrale element i den langsiktige tenkinga...... 35 5.8.2 Satsingsområda ...... 37

5.9 Dei einskilde tiltaka i planen...... 37 5.9.1 Satsingsområde I og tiltaka ...... 37 5.9.2 Satsingsområde II og tiltaka...... 40 5.9.3 Satsingsområde III og tiltaka...... 42 5.9.4 Satsingsområde IV og tiltaka ...... 44

6 REFERANSAR OG VEDLEGG ...... 47

6.1 Referansar ...... 47

6.2 Vedlegg ...... 47

Bilda som er tekne med i teksten er henta frå kommunen sitt fotoarkiv eller tekne av Haakon Aase. Dei skal visa fram typar bustadhus og bustadmiljø slik vi finn dei i ulike delar av kommunen. Det er også teke med nokre historiske bilde. Det er som hovudregel ingen samanheng mellom bilda og den tekstdelen dei er presenterte i lag med.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 4 av 47

1 Innleiing

Stortingsmelding nr. 49 (1997-98): ”Om boligetablering for unge og vanskeligstilte” fokuserer m.a. på ulike utfordringar for kommunane med omsyn til ein framtidsretta bustadpolitikk. Stortinget formulerte i 1989 den sentrale bustadpolitiske målsetjinga om at ”alle skal kunna disponera ein god bustad i eit godt bumiljø”. Vidare er og bustadpolitiske mål å finna i Stortingsmelding nr. 50 (1998-99): ”Utjamningsmeldinga. Om fordeling av inntekt og levekår i Norge.”

Behovet for lokale handlingsplanar vert understreka, og Husbanken har sidan lagt vesentleg vekt på arbeidet med kommunale bustadsosiale handlingsplanar.

Den bustadsosiale handlingsplanen skal vera ein rammeplan for det bustadpolitiske arbeidet og behandlast som ein sektorplan. Planen er forankra i kommuneplanen 2003 – 2015.

Målgruppene for handlingsplanen skal vera menneske som av ulike grunnar er vanskelegstilte på bustadmarknaden og ungdom. Uttrykket ”vanskelegstilt” er den nemninga som vert nytta i Stortingsmelding nr. 49 (1997-98). For å bestemma kven som er vanskelegstilte har Husbanken utarbeidd ein kartleggingsmal som også er lagt til grunn for den kartlegginga som er gjennomført i Meland.

Ungdom vert i det fylgjande (som Husbanken gjer det) forstått som personar til og med 34 år.

Etter vedtak i kommunestyret av 20.12.2000, gjeve mandat og organisert som fylgjer:

1.1 Organisering og mandat

Plangruppe (styringsgruppe)

Leiar: Sigurd Knudsen, leiar komite for helse- og velferd Elna Bjørndal, komite for helse- og velferd Klara Mongstad, komite for helse- og velferd Haakon Aase, komite for helse- og velferd (engasjert som sekretær i to periodar) Tore Farnes, fagsjef helse- og sosialtenester (til hausten 01) Frode Wikne, pleie- og omsorgsleiar (frå august 01 og seinare som kommunalsjef) Hildegunn Hove, sosialleiar Roald Bjørndal, plansjef Jens Bjordal, kommunalsjef natur, miljø og tekniske tenester (i periodar 2003)

Plangruppa hadde sitt første møte 22. februar 2001.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 5 av 47

Arbeidsgruppe (”tenkjegruppe”)

Ei mindre arbeidsgruppe (”tenkjegruppe”) med Hildegunn Hove, Tore Farnes, Roald Bjørndal og Haakon Aase vart peikt ut. Frode Wikne gjekk etter ei stund inn i staden for Tore Farnes.

Referansegruppe

Fagpersonar og brukarrepresentantar frå ulike organisasjonar har vorte trekt inn undervegs i arbeidet. Særleg kontakten med Husbanken og med Bergensklinikken og Kriminalomsorga region vest (fengselet) skal nemnast.

Premissar frå den politiske behandlinga

Komite for helse og velferd hadde saka om bustadsosial handlingsplan føre på eit møte 05.12.00 og la fylgjande til grunn:

”Målet med ein bustadsosial handlingsplan er å gje:

• auka kunnskap om bustadbehovet i kommunen • auka kunnskap om statlege verkemiddel • ein bustadpolitikk som er meir samkøyrd mellom sektorane • betre utnytting av bustadmassen i kommunen • ein meir målretta og effektiv bruk av verkemidla • større effektivitet ved å samordna ressursane.

Ein bustadsosial handlingsplan er primært retta mot dei gruppene av innbyggjarane som har økonomiske, sosiale, psykiske eller fysiske problem med å etablera seg i ein bustad eller å halda på ein bustad.”

Komiteen ynskte at planen skulle innehalda ei situasjonsframstilling, vurderingar, framlegg til tiltak og ein oppfylgingsplan. Kommunestyret slutta seg i møte 20.12.00 samrøystes til vurderingar og mål sette av KHV.

Plangruppa sitt mandat

På grunnlag av den politiske førehavinga og i samråd med Husbanken forma plangruppa sitt mandat:

1. Gje ei skildring og vurdering av generelle befolknings- og butilhøve i kommunen. 2. Utarbeida ei oversikt over behovet for ulike typar bustadar og andre bustadtiltak til vanskelegstilte grupper på bustadmarknaden. 3. Kartleggja den kommunale bustadmassen og vurdera utnyttinga av denne.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 6 av 47

4. Vurdera generell utbygging og arealutnytting i kommunen. 5. Gå gjennom og vurdera kommunen sin bruk av låne- og tilskotsordningane. 6. Gå gjennom og vurdera kommunen si organisering av bustadoppgåvene. 7. Laga ein samla plan for å framskaffa bustadar og behov for bustadoppfølging til vanskelegstilte på bustadmarknaden, m.a. vurdera mogeleg ombygging, kjøp, sal og endra disponering av den kommunale bustadmassen, samt føreslå evt. nybygg. 8. Legga til grunn eit langtidsperspektiv. Leggja planen til rettes for rullering og ansvarsplassera oppfylginga av planen. 9. Vurdera utarbeidinga av planen i samanheng med andre kommunale planar som kommuneplan, eldreplan, psykiatriplan, økonomiplan. 10. Vurdera kva tiltak kommunen kan setja i verk til bubetring av private og kommunale bustadar, for å auka bustandarden og tilretteleggja for heimebasert omsorg,- m.a. med buoppfylging. 11. Vurdera tilkomst til og i bustadmassen i kommunen, og tiltak som betrar tilkomsten. 12. Vurdera kva rolle kommunen bør ha i utvikling av gode bumiljøtiltak, og utarbeida framlegg til slike. 13. Vurdera kva tiltak som bidreg til at estetiske omsyn vert ivareteke ved utbygging av kommunen.

1.2 Planprosessen

Arbeidet med bustadsosial handlingsplan starta i 2001. Prosessen har teke noka tid. Det har fyrst og fremst si årsak til at ein ikkje over lengre tid eller samanhengande har hatt administrative ressursar til rådvelde for arbeidet. Både for fagleiarane og dei andre har planarbeidet kome på toppen av alle dei faste daglege arbeidsoppgåvene. Haakon Aase fungerte som sekretær for plangruppa i ein periode i slutten av 2001 og har også arbeidd med skriveoppgåver i sluttfasen, då kombinert med arbeid i sjølvbyggjarprosjektet. Hildegunn Hove og Haakon Aase tok del i prosjektleiarkonferanse arrangert av Husbanken på Voss 6. til 7. november 2001. Den 9.november vart prosjektet ”offisielt” opna med ein oppstartkonferanse i Nordgardsløa under mottoet ”bustadbygging for alle”. Til stades var ca. 40 deltakarar frå bedrifter, organisasjonar, kommuneadministrasjonen, politiske komitear og kommunestyre. Alle medlemene i plangruppa tok del i førebuing og gjennomføring av konferansen. Konferansen vart rekna som svært vellykka og fekk god presseomtale. Plangruppa reknar med at ein del grunnleggjande bustadsosiale tenking vart kjend gjennom konferansen. Vesentleg inspirasjon i arbeidet vart også henta frå kurset ”Planlegging for alle” som vart halde i oktober 2001. Etter dette starta plangruppa arbeidet med systematisk kartlegging av bustadbehovet til sosialt vanskelegstilte i Meland. Husbanken sin modell for innsamling og bearbeiding av data vart lagd til grunn. Hausten 2001 låg det føre ei

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 7 av 47

kartlegging som viste at 55 husstandar, dvs. om lag 1,0% av befolkninga i Meland, hadde direkte utilfredsstillande bustadtilhøve, av desse var ein del utan bustad i det heile. På denne tida begynte tankar om eit ”sjølvbyggjarprosjekt” å ta form. Kimen til ideen oppstod i plangruppa, men tankane fekk næring og utfordring gjennom fleire interessante og spennande møte og samtalar med representantar for Husbanken, m.a. på Husbanken sin fagdag i Oslo 30.11.01. Sjølvbyggjarprosjektet har etter kvart vakse fram som eit eige prosjekt innanfor prosjektet, dvs. arbeidet med bustadsosial handlingsplan. Plangruppa orienterte tidleg ordførar og rådmann om idéen og søknad om midlar til eit forprosjekt vart sendt 06.02.02. Søknaden vart innvilga. På grunn av ressursmangel har arbeidet med sjølve den bustadsosiale handlingsplanen stått nærmast i stampe gjennom heile 2002. Frode Wikne tok del og heldt innlegg på bustadkonferanse i Lindås 06.03.02. Innanfor forprosjektet knytt til sjølvbyggjarprosjektet har det heile tida vore ein viss aktivitet. Hildegunn Hove vart invitert til å halda innlegg på Husbanken sin fagdag hausten 2002. Ikkje minst har ein knytt kontakt til den svenske arkitekten Reidar Persson og organisasjonen Bygg din framtid som han leier. Dette førearbeidet kulminerte med ein konferanse som plangruppa skipa til på Alver hotell 12.02.03 i samarbeid med Husbanken og med hjelp frå forprosjektmidlar frå Husbanken. Konferansen var retta mot nabokommunar og andre interesserte og fekk god medieomtale. Med denne konferansen reknar plangruppa med at sjølvbyggjarprosjektet gjekk frå ein ide- til ein gjennomføringsfase. Den 23.05.03 vart det sendt søknad til Husbanken om økonomisk stønad til eit sjølvbyggjarprosjekt for ungdom i Meland.

Plangruppa har ikkje systematisk jobba med brukarpanel eller brukarhøyringar som metode til å sanka inn opplysningar, men har likevel prøvd å dra nytte av denne metodikken til ein viss grad. T.d. var det ei gruppe ungdomar til stades på oppstartkonferansen, og like eins vart bustadsosiale problemstillingar teke opp på ein konferanse som var arrangert av dei politiske komiteane for kultur og oppvekst og for helse og velferd. Plangruppa ser det likevel som ei utfordring å kunna ta ungdomen sine problem på bustadmarknaden og ungdomen si eiga tenking om desse betre på pulsen.

I eitt tilfelle har vi kome i nærare dialog med ei brukargruppe ved at to medlemer i plangruppa vart inviterte til styremøte i organisasjonen Mental helse i Meland. Dette møtet gav vesentlege innspel når det gjeld (dei varierande) bustadinteressene til personar med psykiske lidingar. Ved sida av dette møtet skipa også plangruppa til eit møte med fagpersonell knytt til arbeid med psykiatriske langtidspasientar.

Plangruppa har ved eit par høve vorte orientert om prosjekt og utbyggingsplanar i kommunen direkte av private utbyggjarar (m.a. Frekhaug senter nord ved byggmeister Walde) og også vorte orientert om prosjekt i nabokommunar. Plangruppa er blitt orientert om arbeidet med å skipa eit bustadbyggjelag for Nordhordland.

I ein del tilfelle har einskildpersonar teke kontakt med plangruppa for å diskutera bustadsosiale problemstillingar.

Arbeidet med den bustadsosiale handlingsplanen vart gjeve ny kraft på nyåret 2003 samstundes som også sjølvbyggjarprosjektet kom inn i eit nytt stadium.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 8 av 47

1.3 Korleis lesa planen?

Kapittel 2 inneheld konsentrert informasjon om tiltaka og den prinsipielle tenkinga som ligg til grunn for dei. I kapittel 3 er det gjeve eit kort riss av bustadsituasjonen i Meland sett på bakgrunn av m.a. folketalsutviklinga. Kapittel 4 prøver å visa behovet for den bustadpolitiske satsinga, dels basert på ei kartlegging som vart gjennomført hausten 2001 og dels basert på andre opplysningar og skjøn. Kapittel 5 er den handlingsretta og såleis den viktigaste delen av planen. På grunnlag av m.a. materialet i kapittel 4 vert satsingsområde, strategiar og tiltak her gjennomgått og drøfta. Det vert konkludert med ei detaljert tiltaksrekkje som til saman utgjer kjernen i handlingsplanen.

2 Samandrag

2.1 Visjon og målsetjingar

”Meland – eit samfunn for alle”

Meland kommune sin overordna visjon legg føringar for måten vi legg til rette for bustadetablering. Fokus skal retta seg både mot grupper og einskildpersonar med særskilde behov, og mot innbyggjarane i kommunen generelt.

Visjonen finn uttrykk i setninga ”bustadbygging for alle”. Visjonen er fundert på Stortinget sitt mål om at alle skal ha ein god bustad i eit godt bustadmiljø. Samstundes er det viktig for oss å byggja vidare på tenkinga i ein del tidlegare planarbeid i kommunen slik denne er uttrykt i målet om at Meland skal vera ”eit samfunn for alle”. I all bustadplanlegging ynskjer vi derfor å leggja til grunn at bustadene i størst mogleg grad skal vera tilgjengelege for alle, at dei skal ha god kvalitet og at dei skal ha ein god og tiltalande utsjånad.

Meland kommune ser bustaden som eit sentralt fundament i den einskilde si oppleving av livskvalitet.

Mangel på tilfredsstillande bustad råkar menneska hardt, især born og unge. Mangel på tilfredsstillande bustad hindrar mange menneske i forsøk på rehabilitering, og representerer ei sterk pårøyning på både helse og levekår. Mangel på tilfredsstillande bustad medfører dyre og dårlege mellombels bustadløysingar. Motsett ser vi at etablering av gode buforhold ofte skaper gode vilkår for betra livskvalitet, trivsel og helse.

Sentrale element og mål vil då vera:

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 9 av 47

Leggja til rette ein variert og fleksibel bustadmasse med klare generelle krav (kvalitet, estetikk, økonomi, universell utforming), der det samstundes er lett å tilpassa den einskilde bustad etter individuelle behov. Lokalisering av bustadene etter eksisterande mønster for busetjing (både spreidd og konsentrert). Bustaden skal i utgangspunktet opplevast som ein privat heim, uavhengig om den evt. er lokalisert i fellesskapsløysing, og om det er knytt personale til den på permanent eller ambulerande basis. I hovudsak vil planen fokusera på permanente bustader, men vil og inkludera tiltak retta mot behovet for einskilde mellombels bustader.

Bustadene skal vera finansierte med grunnlag i eksisterande ordningar (Husbanken, andre øyremerkte statlege midlar) og gjennom dette gjera det mogleg for vanskelegstilte grupper å etablera seg i eigen heim. Den bustadsosiale handlingsplanen må såleis sjåast i samanheng med opptrappingsplanen for psykisk helse og handlingsplanen for pleie- og omsorgstenestene.

Bustadsosial planlegging må sjå i nær samanheng med den generelle bustadplanlegginga og bruk av areal til bustadføremål og må derfor også sjåast i samanheng med den samla arealdisponeringa slik denne kjem til uttrykk gjennom planverket. Uttrykket ”vanskelegstilt” er den nemninga som vert nytta i Stortingsmelding nr. 49 (1997-98) om den eine målgruppa for ein bustadsosial handlingsplan. For å bestemma kven som kjem inn under gruppa, har ein bygd på dei kriteria som er lagde til grunn for den bustadsosiale kartlegginga (kapittel 4).

2.2 Bustadsosiale forhold i Meland

Kartlegginga av bustadsosiale forhold, jfr. kapittel V, dokumenterer at det er eit udekt behov for bustader i Meland. Kartlegginga viser at 55 husstandar har av ulike grunnar utilfredsstillande buforhold. Eit mindre tal må seiast å vera heilt utan bustad/eigna bustad. Dei fleste av husstandane er éinpersons husstandar, vanlegast er einslege menn. Nokre få er eldre, men dei aller fleste med eit klart bustadproblem er unge menneske under 35 år. Husstandane har låg inntekt. Få lever av berre økonomisk sosialhjelp, men har arbeidsinntekt eller ei yting frå folketrygda i botn. Eit mønster er at ytinga frå folketrygda (t.d. dagpengar, attføringspengar) ikkje strekkjer til.

Det er ein liten tendens til at menneske med utilfredsstillande buforhold flyttar til kommunen, men dei aller fleste (80%) har budd i kommunen i meir enn fem år.

Å vera ”vanskelegstilt” er i undersøkinga basert på klart avgrensa og strenge kriteria. I tillegg til dei 55 husstandane vil det heilt klart vera husstandar i eit grenseland og husstandar med eit bustadproblem kartlegginga ikkje har fanga inn. Det er rekna med fare for ei viss underrapportering.

I kartlegginga er det teke med eit tal barn med funksjonshemming som i dag må reknast å ha tilfredsstillande buforhold hjå sine føresette, men som i løpet av ein periode fram til 2011 vil trenga bustader og oppfylgingstiltak knytt til det å bu. Dette bustadbehovet har ein prøvd å arbeida inn i dei mål planen set i perioden 2004 – 2007 fordi det er heilt nødvendig å starta planlegginga så tidleg som råd.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 10 av 47

Ein stor del av husstandane i kartlegginga (over 40%) har behov for oppfylging i større eller mindre grad knytt til det å ha og å halda på eigen bustad.

Nokre få personar har vanskar med å halda på eigen bustad på grunn avvikande åtferd eller fordi dei har ”brukt opp sine sjansar” på bustadmarknaden. Det er nødvendig at kommunen har eit materielt grunnlag i form av eigen høveleg bustadmasse slik at målet om at alle skal ha ein bustad i eit godt bustadmiljø, kan realiserast. Det er vidare ei utfordring å skapa inkluderande bustadmiljø der aktive miljøtiltak og god planlegging av bustadmiljøa til saman fremjar målsetjinga.

Hus og heim er grunnleggjande for eit godt liv. Eit spørsmål som det må arbeidast vidare med er om vi har eit bustadmønster som er ”skeivt” i høve til noverande og framtidig befolkning. Det må undersøkjast vidare om bustadstrukturen i nokon mon ”reiser bust” mot grupper i befolkninga. Eit eksempel på det er situasjonen for ungdom, den andre målgruppa for planen. Den sterke einebustadstrukturen og mangelen på utleigebustader verkar til at kanskje eit heilt segment av befolkninga, nemleg ungdom i aldersgruppa som går ut frå vidaregåande skule, ikkje har eit høveleg bustadtilbod i tida fram mot familieetablering. Dette er ei klar utfordring sett på bakgrunn av korleis folketalet fordeler seg i kommunen. Det må vera eit heilt legitimt omsyn å tenkja på at vi også skal halda på den ungdomen som er oppvaksen i kommunen. I dag er det i aldersgruppa 20 – 29 år fleire som flyttar ut enn inn. Det er naturleg at unge menneske søkjer ut for å få utdanning og arbeidserfaring, og ein del kjem igjen. Det er likevel ei utfordring å sjå på mønsteret av inn- og utflytting av unge menneske og sjå dette i samband med situasjonen på bustadmarknaden og andre faktorar.

Det å kartleggja behov og ynske mellom dei yngre representerer ei særskild utfordring i bustadplanlegginga. Det vil på det noverande tidspunktet knapt liggja føre nok grunnlagsmateriale til at tiltaka for unge på bustadmarknaden kan seiast å vera fullnøyande. Men dei framlegg til tiltak som her er skisserte, kan reknast som ein start på arbeidet med å gripa tak i problema til dei unge på bustadmarknaden.

I det vidare arbeidet med den bustadsosiale handlingsplanen vil det vera ei særdeles viktig etisk, politisk og praktisk utfordring å finna eit godt balansepunkt mellom den inkluderande tenking denne planen byggjer på, på den eine sida, og enkeltindivid og grupper sine særlege behov på den andre sida. Denne utfordringa reiser stundom klare dilemma og utfordrar og pressar vår tankeevne. Samstundes kan det nettopp i denne spenninga utviklast kvalitativt ny tenking og ikkje minst gode og spenstige bustadtiltak. Denne problemstillinga er drøfta m.a. i avsnittet Det allmenne og det særskilde (5.2).

2.3 Satsingsområde og tiltak I dette avsnittet er skissert fire satsingsområde og 23 tiltak, baserte på drøftinga i kapittel V.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 11 av 47

2.3.1 Satsingsområde:

I Hjelpa til å med å etablera og finansiera tilstrekkeleg tal rimelege og gode bustader for vanskelegstilte grupper

II Kartleggja behova til fyrstegongsetablerande ungdom og hjelpa til med å etablera og finansiera tilstrekkeleg gode og rimelege bustader for ungdom

III Leggja til rettes for at den einskilde skal kunna bu og halda på eigen bustad

IV Syta for politisk og administrativ oppfylging av bustadoppgåvene

2.3.2 Framlegg til strategiar og tiltak

Den fylgjande lista er ei samla oppstilling av dei 22 tiltaka planen gjer framlegg om. Drøfting og grunngjeving av tiltaka er å finna i kapittel V.

Tiltak knytt til satsingsområde I

1. Kommunen skal byggja fleire kommunale utleigebustader 2. Kommunen kjøper bustader til utleigeføremål i fireårsperioden 3. Kommunen vil auka låneopptaket i Husbanken med sikte på vidare utlån 4. Kommunen vil samarbeida med private aktørar 5. Kommunen vil inngå fleire leigeavtalar med private med rett til framleige 6. Kommunen vil samarbeida med bustadbyggjelag 7. Kommunen vil bruka psykiatrimidlar til å finansiera bustader

Tiltak knytt til satsingsområde II

8. Kommunen vil gjennomføra eit bustadprosjekt i Frekhaug med særleg fokus på unge 9. Kommunen vil gjennomføra eit sjølvbyggjarprosjekt for ungdom 10. Kommunen vil samarbeida med private aktørar 11. Kommunen vil samarbeida med bustadbyggelag

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 12 av 47

12. Kommunen vil vurdera å etablera studentbustader i Bergen i samarbeid med andre kommunar i Nordhordland 13. Kommunen vil ta initiativ til bustadklubb for ungdom 14. Kommunen vil gjennomføra ei bustadundersøking mellom ungdom

Tiltak knytt til hovudutfordring III

15. Planleggja og tilretteleggja bustadområde og bustadprosjekt med fokus på varierte livssituasjonar og bustadbehov 16. Organisera og samordna høvelege tenester med sikte på ulike individuelle hjelpebehov 17. Samordna eigne tenester med tenestene til andre hjelpeinstansar

Tiltak knytt til satsingsområde IV

18. Kommunestyret vedtek prinsipp og målsetjingar for det bustadsosiale arbeidet og fylgjer desse opp gjennom den bustadsosiale handlingsplanen, gjennom regulerings- og utbyggingsplanar og gjennom andre delplanar som har relevans for bustadplanlegginga og for bustadsosiale forhold 19. Den bustadsosiale handlingsplanen vert gjennomgått kvart år i som ein del av arbeidet med investerings- og driftsdelen av økonomiplanen. Til hjelp i arbeidet med gjennomgang/revisjon av planen kan det arbeidast ut ei bustadmelding som summerer opp aktuelle utviklingstrekk og evaluerer tiltaka i handlingsplanen 20. Rolla til Meland utbyggingsselskap som ein vesentleg aktør innanfor den kommunale bustadplanlegginga og det bustadsosiale arbeidet skal styrkjast og gjerast tydeleg. Meland utbyggingsselskap skal gjennomføra strategiske tomtekjøp for å skaffa til rådvelde rimelege tomteareal for bustader. 21. Det skal opprettast stilling som bustadkoordinator med ansvar for m.a. koordinering av bustadoppgåvene: m.a. saksførehaving, informasjon og rådgjeving, oppfylging av kommunal bustadmasse og planarbeid 22. Det skal vurderast om bustadkoordinatoren sitt arbeid skal knytast til eit kommunalt publikumsretta bustadkontor 23. Det skal etablerast ei tverretatleg bustadgruppe

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 13 av 47

2.3.3 Satsingsområde og tiltak (tabell)

Skjematisk oversyn over satsingsområde og framlegg til tiltak. Grunngjeving og drøfting av tiltaka er å finna i handlingsplandelen under pkt. 5.5. Oppstillinga er retningsgjevande, men det vert teke atterhald om den konkrete fordelinga av bustader mellom dei ulike tiltaka.

Satsings- Tiltak 2004 2005 2006 2007 Sum 2008 område - 2015 I 1 Hjelpa til Kommunen byggjer kommunale 1 1 2 2 6 med å utleigebustader etablera og 2 finansiera Kommunen kjøper bustader til 1 1 2 tilstrekkeleg utleigeføremål tal gode og 3 rimelege Kommunen aukar låneopptaket i 1 1 2 2 6 bustader for Husbanken med tanke på vidare utlån vanskeleg- 4 stilte grupper Kommunen vil samarbeida med private 1 1 1 1 4 aktørar 5 Kommunen aukar tal leigeavtalar for 2 1 1 1 5 framleige 6 Kommunen vil samarbeida med bustadbyggjelag 2 2 4

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 14 av 47

7 Kommunen vil bruka psykiatrimidlar til å 2 3 5 finansiera bustader II 8 Kartleggja Kommunen vil gjennomføra bustadprosjekt behovet til i Frekhaug med særleg fokus på unge 6 6 2 14 13 fyrstegongs- 9 etablerande Kommunen vil gjennomføra eit 3 3 3 3 12 ungdom og sjølvbyggjarprosjekt for unge hjelpa til 10 med å Kommunen vil samarbeida med private etablera og aktørar 1 1 1 1 4 finansiera 11 tilstrekkeleg Kommunen vil samarbeida med 2 2 4 tal gode og bustadbyggjelag rimelege 13 bustader for Kommunen vil i samarbeid med andre ungdom kommunar vurdera å etablera 15 studentbustader i Bergen SUM 11 21 21 11 66 28

3 Skildring og vurdering av status – Meland kommune

I denne delen skal det gjevast eit kort riss av bakgrunnen for arbeidet bustadsosial handlingsplan i Meland. Utviklinga er meir utfyllande skildra i framlegg til kommuneplan. Vesentleg informasjon er å henta i folketalsprognose for Meland kommune for perioden 2001 – 2015 og i eige hefte for Meland med opplysningar frå folke- og bustadteljing 2001, utgjeve av Statistisk Sentralbyrå. Elles ligg drøftingar i plangruppa til grunn for vurderingane av nosituasjonen.

3.1 Om kommunen – folketal og bustadmønster

3.1.1 Busetjingsmønsteret i Meland kommune Busetjinga i området, som etter kommunereguleringa i 1964 utgjer Meland kommune, har i tidene fram til om lag 1960 vore knytt til primærnæringane, og såleis vore jamt fordelt i dei enkelte bygdelag. I denne perioden oppstod det ikkje noka typisk senterdanning i kommunen, som var med å sentralisera folkesetnaden. Det naturlege handelssenteret for innbyggjarane på Holsnøy og Flatøy har vore Bergen.

Etter kvart som omlegging av trafikken frå sjø til land kom i gang og kommunikasjonane med bergensområdet er vortne betre, er Bergen vorte ein stadig meir dominerande arbeidsmarknad for innbyggjarane i kommunen. Dette ha igjen ført til aukande pendlaraktivitet av arbeidssøkjande til bergensområdet, særleg frå dei sør- austre og vestre delar av kommunen.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 15 av 47

I perioden 1960 til 1970 var det ein klar auke i folketalet i sør-austre delen av kommunen, medan folketalet i dei midtre og nordre delar ha vore om lag stabilt. Dette var ein tendens som forsterka seg i perioden frå 1970 til 80-åra.

Etablering av arbeidsplassar i søre delen av kommunen, i Knarvik-området og særleg på Flatøy ser ut til å ha hatt positiv verknad på busetnadsmønsteret i heile kommunen. Dette kjem truleg av at reiseavstandane frå dei ulike delar av kommunen ikkje vert for store. Eit unntak kan vera for områda nord for Eldsfjellet.

I den kommunale planlegginga er det lagt opp til at det skulle tilretteleggjast bustadfelt i alle skulekrinsar, dvs. Moldekleiv, Holme, Ryland/Vikebø, Frekhaug og Flatøy. Dette har kommunen også klart å gjennomføra.

Den spreidde bustadbygginga har og vore med på å halda opp og til dels auka busetnadene i dei fleste bygdelag.

3.1.2 Lokalsamfunna

Frekhaug og Vikebø er rekna som lokalsentra for sine område. Samstundes er Frekhaug kommunesenter med offentlege kontor og tenestetilbod. Andre konsentrerte bustadområde er Flatøy, Litlebergen, Moldekleiv, Holme og Husebø. Nokre veks vidare rundt gamle knutepunkt innanfor handel og sjøtransport og har delvis karakter av å vera nærsentra for sine geografiske område. Elles finst det fleire historisk forankra, mindre ”fortettingar” av typen Io, Odland, Revskard o.fl. Desse fortettingane går naturleg over i spreidd busetnad som utgjer hovudmønsteret i største delen av kommunen. Vurderingar av noverande og framtidig senterutvikling er å finna i Fylkesdelplan for senterstruktur og lokalisering av service og handel, Hordaland fylkeskommune 2002.

3.1.3 Befolkningsutvikling

Tabellen viser folketalsutviklinga i Meland sidan 1900.

Tidspunkt 3. des. 1 des. 1. des. 1. des. 3. des. 1. des. 1. nov. 1. nov. 1. nov. 3. nov. 3. nov. 1900 11910 1920 1930 1946 1950 1960 1970 1980 1990 2001 Folkemengd 2 133 2 191 2 385 2 509 2 687 2 742 2 545 2 664 3 687 4 626 5 562

(Kjelde: SSB. Folkemengda er oppgjeven etter kommunegrensa 1. januar 2002. Folkemengda frå 1900 til 1960 er utrekna av Norsk samfunnsvitskapleg database.)

Statistisk sentralbyrå gjennomførte 3. november 2001 den siste landsomfattande folketeljinga. Opplysningar frå denne er teke med i tabellen under.

Befolkninga fordelt etter alder, samlivsform og kjønn.

Menn Kvinner I par I par

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 16 av 47

Ikkje i Ikkje i Alder I alt I alt Gifte Sambuande par I alt Gifte Sambuande par I alt 5561 2772 1132 200 1440 2789 1132 201 1456 0 - 15 1465 744 - - 744 721 - - 721 16 - 29 1015 489 47 63 379 526 95 89 342 30 - 49 1595 814 526 118 170 781 556 97 128 50 - 66 954 488 394 19 75 466 368 15 83 67 - 79 340 174 126 - 48 166 88 - 78 80 og over 192 63 39 - 24 129 25 - 104

(Kjelde: SSB. Pga. personvernet er tala i tabellen avrunda. Små avvik kan derfor finnast.)

Av teljinga går det elles fram at det er prosentvis fleire individ i alle aldersgrupper frå null til og med 24 år i Meland enn i landet.

Det er av Norconsult utarbeidd ein folketalsprognose for åra 2001 til 2020. Tabellen under viser forventa folketalsutvikling innanfor ulike aldersgrupper fram til 2015.

Folketalsutvikling i tilrådd prognose fordelt på aldersgrupper i tal og prosent.

2000 2005 1010 2015 Aldersgruppe Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent Tal Prosent 0 – 5 år 542 9,9 545 9,2 524 8,4 527 8,0 6 – 12 år 664 12,1 722 12,3 745 11,9 746 11,3 13 – 15 år 259 4,7 279 4,7 317 5,1 337 5,1 16 – 66 år 3524 64,0 3809 64,6 4072 65,1 4231 64,1 67 – 79 år 340 6,2 350 5,9 408 6,5 559 8,5 80 år og over 173 3,1 188 3,2 187 3,0 198 3,0 Totalt 5502 1005893 100 6253 100 6598 100

(Kjelder: SSB og Norconsult Bergen)

I Norconsult sine kommentarar heiter det:

”Sjølv om barnetalet ikkje kan forventast å auke så mykje som i dei siste åra, vil Meland framleis ha ei ung befolkning og mange barn og unge i åra framover.”

I framlegg til kommuneplan, høyringsframlegg datert 04.04.03, er hovudtrekka ved den pågåande befolkningsutviklinga oppsummert, basert på rapport om framskriving av folketalet. Ein peiker på fylgjande trekk ved utviklinga:

• Relativ ung befolkning med ein stor lut under 16 år • Noko mindre lut enn gjennomsnittet av personar i yrkesaktiv alder • Vesentleg mindre lut eldre samanlikna med fylket og landet elles • Høgre fruktbarheit enn i landet sett under eitt • Aukande gjennomsnittleg levealder • Stor mobilitet og netto innflytting

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 17 av 47

• Innflytting er den viktigaste årsaka til folkeauken i kommunen • I aldersgruppa 20 – 29 år er det fleire som flyttar ut av enn inn i kommunen • Største gruppa netto innflyttarar er i aldersgruppa 30 - 39 år. Med desse kjem barn i førskule- og skulealder • I dei eldste gruppene er det liten flytteaktivitet. Erfaring frå andre randkommunar til Bergen tilseier at utflytting i eldre aldersgrupper kan ta seg opp over tid

På grunnlag av bustad- og folketeljinga i 2001 har SSB utarbeidd eit kommunehefte for Meland der det ligg føre ein god del vesentleg informasjon om bustader og bustadtilhøve i kommunen. Herfrå er teke med nokre få opplysningar som er samla i tabellane nedanfor. Folkemengda etter alder og type bustadstrok i kommunen 3. nov. 2001

Alder Folketal/ 80 og bustadstrok I alt 0-15 16-19 20-24 25-29 30-49 50-59 60-66 67-69 70-79 over I alt 5562 1465 283 383 351 1595 695 258 85 256 191 Tettbygde strok 2308 645 136 169 151 661 301 70 31 81 63 Spreittbygde strok 3061 761 138 198 181 875 383 178 54 171 122

(Kjelde: SSB)

I tabellen ovanfor er tettbygde strok definerte som Frekhaug, Holme og Krossneset. Tabellen m.a. viser at det framleis er eit fleirtal av befolkninga, t.d. barn frå 0 til 15 år, som bur i spreittbygde strok.

3.1.4 Bustader og hushaldstypar

Samansetjinga av bustadmassen i Meland samanlikna med regionen elles går m.a. fram av tabellen nedanfor. Berre prosentvis fordeling er vist.

Samansetjinga av bustadmassen - % fordeling

Bygd før Einebustader Rekkehus Blokk 1-2 rom 3-4 rom 5+ rom 1945 Meland 87,2 % 12,0 % 0,8 % 12,6 % 39,1 % 48,9 % 19,5 % Hordaland 53,1 % 25,2 % 21,7 % 20,0 % 46,7 % 33,5 % 21,7 % Hordaland utanom Bergen 83,0 % 13,4 % 3,8 % 14,4 % 39,5 % 46,4 % 21,4 %

(Kjelde: SSB)

Hovudtrekka kan oppsummerast slik:

• Det er ein stor del av bustadene som har 5 rom eller meir og tilsvarande liten del mindre husvære • Det er noko lågare del bustader som er bygde før 1945 enn elles i regionen

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 18 av 47

• Det er ein stor lut einebustader, også i høve til andre distrikt i Hordaland utanom Bergen

Bustadmassen er relativt lite differensiert. Bustadsøkjarar som ynskjer mindre husvære, og som ikkje ynskjer å byggja sjølve, vil ikkje ha så lett for å busetja seg i kommunen som andre grupper. Desse vil lettare søkja seg ut av kommunen, eller la vera å vurdera Meland som eit reelt alternativ i val av bustad. Alderssamansetjinga av bustadmassen vert ikkje rekna som problematisk. Det vil ikkje vera unormalt store behov for nybygging og fornying.

Nokre fleire opplysningar om hushalda og deira butilhøve går fram i fylgjande tabell. Her er hushalda grupperte etter ein del utvalde kjennemerke og dessutan etter type bustadstrok, dvs. tettbygd eller spreittbygd strok.

Privathushald. Utvalde bustad- og hushaldskjennemerke 3. nov. 2003

Privathus- Einperson- Hushaldet Hushaldet Bustaden Bustaden Bustaden er hald i alt hushald eig disponerer er bygd blir varma tilgjengeleg bustaden bil etter 1970 opp med for fast rullestol- brensel brukar Tal Prosent I alt 2047 26,2 79,3 76,7 67,7 80,1 23,3 Tettbygde strok 799 23,3 82,9 78,2 82,1 73,5 30,0 Spreittbygde strok 1171 27,2 77,5 76,6 58,8 85,1 19,0

(Kjelde: SSB)

Det dominerande mønsteret i Meland er at hushaldet eig sin eigen bustad, noko fleire enn i fylket og i heile landet.

Fordeling av bustader på eigarform

Hushaldet eig (prosentar) Landet, fylket og I alt Gjennom kommunar (talet på hushald) I alt Sjølveigar/sameige burettslag/aksjeselskap Heile landet 1961548 76,7 62,5 14,1 Hordaland 183971 75,9 58,6 17,3 Meland 2047 79,3 78,4 0,9 Lindås 4828 77,7 75,3 2,4

Hushaldet leiger (prosentar) Landet, fylket og Av Som kommunar I alt Av privatperson bustadselskap Av kommunen tenestebustad Heile landet 23,3 13,0 2,5 3,8 1,0 Hordaland 24,1 13,6 2,9 3,6 0,7 Meland 20,7 12,8 0,4 2,8 0,6 Lindås 22,3 13,2 0,5 3,4 0,6

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 19 av 47

(Kjelde: SSB)

Også denne fordelinga peiker mot eit lite differensiert bustadmønster og tilseier at personar som har problem med å finansiera eigen bustad, t.d. ungdom og økonomisk vanskelegstilte, vil ha vanskar med å busetja seg. Leigemarknaden er avgrensa. Tala atterspeglar særs tydeleg den allmenne tendensen til at nordmenn å søkjer etablering i eigande husvære og at det å leiga husvære langt på veg er eit generasjonsfenomen. I Meland er mønsteret tydelegare enn elles og bør analyserast opp mot det faktum at det i aldersgruppa 20 – 29 år er fleire som flyttar ut av enn inn til kommunen.

3.1.5 Utbyggingsområde i Meland kommune

I framlegg til kommuneplan er det teke med eit oversyn over område som er regulerte i vedtekne planar, eller avsette til bustadføremål i den gjeldande kommuneplanen. Det er rekna med at det er ledig kapasitet til bygging av ca. 580 bustader. I samband med kommuneplanrevisjonen er det gjort framlegg om å opna for at areal til ytterlegare 300 bustader vert stilte til disposisjon. Det er understreka at kapasitetsutrekninga er eit grovt overslag.

Tal bustader som kan byggjast i regulerte eller Område planlagde område Frekhaug regulert 125 Frekhaug avsett i kommuneplan 90 Flatøy regulert 55 Moldekleiv regulert 60 Dalemarka regulert 20 Holmemarka regulert 20 Holmemarka kommuneplan 40 Hjertås regulert 10 Fosse regulert 60 Vikebø – Ryland kommuneplan 80 Beitingen regulert 20 Husebø regulert 5 Sum bustader 585 Sentralt Frekhaug, Fosse, Flatøy 330 Sentrumsnære område 150 Ytre: Ryland Vikebø Husebø 105 Sum bustader 585 Netto tilleggskapasitet etter revisjon av kommuneplanen (jfr. framlegg til plan) 300

(Kjelde: Meland kommune 01.01.02)

På grunnlag av tilgjengelege data vert det i framlegg til plan konkludert slik:

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 20 av 47

”I planen for 2003 til 2015 vert det lagt opp til ei utviding av kapasiteten med inntil 300 bustader. Med dei føresetnadene som er lagt til grunn i bustadprognosane, vil det innebera at kommunen sannsynlegvis har disponibelt areal for nybygging i alle høve fram til 2020.”

3.1.6 Kommunal bustadmasse Kommunen rår over fylgjande kommunale utleigebustader: Type bustad Soverom Flatemål Omsorgsbustader Frekhaug Ei rekkje med 3 husvære Eitt soverom ca. 63 m2 Ei rekkje med 3 husvære Eitt soverom ca. 63 m2 Ei rekkje med 2 husvære, dvs. 1 husvære Eitt soverom ca. 59 m2 1 husvære To soverom ca. 76 m2 Ei rekkje med 2 husvære, dvs. 1 husvære Eitt soverom ca. 59 m2 1 husvære To soverom ca. 76 m2 Fellesbygg med 12 husvære, dvs. 6 husvære Hybelleil. ca. 40 m2 6 husvære Eitt soverom ca. 60 m2 Ei rekkje med 3 husvære Eitt soverom ca. 60 m2 Tre rekkjer med 2 husvære Eitt soverom ca. 60 m2 Omsorgsbustader Vikebø 7 husvære Eitt soverom ca. 60 m2 2 husvære To soverom ca. 68 m2 Trygdebustad Grønland 3 husvære Eitt soverom ca. 75 m2 Vaktrom 1 hybel Ikkje i bruk Trygdebustad Grønland 3 husvære Eitt soverom ca. 65 m2 Kjellarleil. med 2 husvære, dvs. 1 husvære Eitt soverom ca. 59 m2 1 husvære Eitt soverom ca. 59 m2 Kjellarhybel 1 husvære Eitt soverom ca. 42 m2 Knarretun 1. etasje 2 husvære Eitt soverom ca. 65 m2 2. etasje 2 husvære Eitt soverom ca. 65 m2 Moldekleiv, einebustad 1 husvære To soverom ca. 100 m2 Kjellarleil. 1 husvære Eitt soverom ca. 65 m2 Meieribustad (avlastingsbustad i 3 et.)

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 21 av 47

1 husvære Tre soverom ca. 130 m2 Kjellarhybel 1 husvære Eitt soverom ca. 30 m2 Galtenesvegen, rekkjehus 1 husvære To soverom ca. 85 m2 Galtenesvegen, rekkjehus 1 husvære To soverom ca. 85 m2 Galtenesvegen, einebustad på 2 plan 1 husvære Tre soverom ca. 150 m2 Buspareklubben 1 husvære To soverom ca. 65 m2 1 husvære Eitt soverom ca. 55 m2 Vestbo, Fagerbakken 1 husvære Fire soverom ca. 100 m2 Mjåtveitflaten, prestebustad, einebustad 1 husvære Fire soverom ca. 150 m2 Sum kommunale utleigebustader: 64 (inkl. 12 som alternative sjukeheimsplassar)

Bustader til disposisjon der kommunen har råderett over tildeling:

Type bustad Soverom Flatemål Bustadstiftinga Nordgardshaugen Ungdom i etabl.fasen 4 husvære Eitt soverom ca. 69 m2 Føremål som omsorgsbustad 12 husvære To soverom ca. 81 m2 Tal husvære i bustadstiftinga: 16

Kommunen leiger hjå private:

Fylgjande bustader er innleigde hjå private for Type bustad framleige: 1 husvære i Jonsokgrenda leil. 1 husvære i Juviknipa leil. 1 husvære i Håstølen leil. 1 husvære på Frekhaug leil. 2 husvære i Frekhaugmarka einebustad 1 husvære på Langeland leil. Tal husvære innleigde hjå private: 6

4 Behov for bustadetablering i Meland

4.1 Om kartlegging av bustadbehov i kommunen

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 22 av 47

Kartlegginga i Meland kommune vart gjennomført i november 2001 etter metode og opplegg som Husbanken har utarbeidd i si rettleiing for dette arbeidet. Det er hushald med utilfredsstillande butilhøve som er kartlagde og minst eitt av fylgjande kriteria må vera oppfylt:

• Husstanden er utan eigd eller leigd bustad (bur mellombels hjå familie eller venner, har institusjonsliknande bustad som tilsynsheim, fengsel, sjukehus eller rusinstitusjon) • Husstanden har eit leigetilhøve som er i fare for på ta slutt (leigeavtale på 0 – 12 mnd., usikkert om forlenging) • Husstanden har ein openbert ueigna bustad. (Manglar bad/WC, helsefarleg med t.d. mygl, råte, manglande isolasjon, støy, barnefarleg, manglande tilgjenge som fører til isolasjon, ikkje tilpassa funksjonshemma i husstanden, urimeleg høve buutgifter i høve behov og marknad) • Husstanden har store hjelpe- og oppfølgingsbehov som krev annan bustad eller særleg oppfølging for å bli buande i noverande bustad

Kartlegginga byggjer på innhenta opplysningar frå tenesteytarar i kommunen som helsestasjonen, legekontoret, barnevernstenesta, sosialtenesta, pleie- og omsorgstenesta, psykiatrisk sjukepleiar, koordinator for funksjonshemma. I tillegg vart skulekontoret, rådmannskontoret og teknisk kontor spurt om dei hadde fått meldt bustadbehov. Spørsmålet som var stilt var om tenesteytarane hadde fått kjennskap til bustadbehov hjå personer som hadde vore i kontakt med hjelpeapparatet dei siste 6 månadene. Det er difor tenesteytarane sin kjennskap og vurdering som ligg til grunn for kartlegginga. I vår kommune har vi teke med dei vi veit vil ha eit bustadbehov innan ein ti års periode frå 2001. Opplysningane frå tenestene er sett i samanheng slik at ein husstand berre er registrert ein gong.

Registreringa er gjennomført med Datatilsynet si godkjenning. Alle persondata er sletta etter gjennomføringa.

Det er registrert 55 husstandar, det utgjer ca. 10 hustander per 1000 innbyggjarar i kommunen ( 5546 innbyggjarar per 01.10.01). Det reelle talet kan vera høgare, men med ei så stor breidd av informantar er det grunn til å rekne med at dei med størst og mest synlege bustadbehov er registrert.

I det fylgjande nyttar vi omgrepet husstand uavhengig av om det er ein person eller fleire personar i husstanden.

Kva viser funna – kven er dei vanskelegstilte på bustadmarknaden

Vi vil i det følgjande presentera nøkkeltal frå kartlegginga.

Aldersfordeling

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 23 av 47

(Tabell 1)

25 20 15 10 5 0 Unde r 35-49 67+ 20

Hovudtendensen er at det er yngre personer under 35 år som har størst behov for tilfredsstillande bustad, denne gruppa utgjer 31 personer (56 % ) av dei med bustadbehov. Av desse er det 21 personer som er under 20 år, men som fram til 2011 vil ha bruk for bustad. Dei er registrert med ulike funksjonshemmingar.

Over 67 år er det mindre enn 5 som har eit bustadbehov. Grunnen til dette låge talet er nok at husstandar med store bustad og oppfølgingsbehov i denne aldersgruppa i hovudsak vert tenkt på i pleie- og omsorgsplanen 2004-2007 som er under arbeid.

Primærkjenneteikn

(Tabell 2)

12

10

8

6

4

2

0 Økonomisk Psykisk Sosialt vanskelegstilte utviklingsh. vanskelegstilt

Kartlegginga viser at det er husstander med psykiatrisk langtidspasientar, sosialt vanskelegstilte, personar med ulike funksjonshemmingar og rusmiddelbrukarar har eller vil få eit bustadbehov innan 2011. Blant flyktninger som er fyrstegongsetablert i

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 24 av 47

kommunen (ikkje flytta hit frå annan norsk kommune) er det 5 som har behov for annan bustad enn det dei har i dag.

Husstandstypar

Det er registrert i alt 55 husstander med totalt 84 personer. Av dei 84 er 16 barn under 18 år som bur med 1 eller 2 føresette. Det er 31 einslege menn som er registrert med bustadbehov, og 12 einslege kvinner. Resten fordeler seg mellom einslege med barn og par med og utan barn

Av alle 55 som er registrerte har 46 budd i kommunen i meir enn 5 år.

Inntektstilhøve

Eit fåtal av dei registrerte har berre sosialhjelp som inntekt. 44 har inntekt under statleg bustøttetiltak. For 1-2 person hushald er det årleg inntekt på inntil kr. 135 000, for 3-person hushald inntil kr. 160 000 og for 4-person hushald inntil kr. 160 000. 6 har inntekt under grensa for bustadtilskot, dvs. årleg inntekt ca. kr. 180 000. For kvar husstandsmedlem stig denne grensa med 20 000. Det vil sei at ein familie på 3 har ei årleg inntekt på kr. 220 000.

Noverande bustadtilhøve

(Tabell 3)

30 25 20 15 10 5 0 Leiger priv. Leiger kommunalt Bur hjå føresatte Innkvartert privat Langsiktig

26 bur enno hjå føresette, dei fleste av di det er naturleg i høve til alderen.

Dei som leiger kommunalt treng av di den er ueigna i høve storleiken på husstanden eller fordi det er av mellombels karakter. 7 er utan bustad og bur tilfeldig hjå venner, familie, fengsel eller husvære som sosialtenesta har plikt å skaffe til den som ikkje har tak over hovudet. Mindre enn 5 leiger kortsiktig eller eig hus sjølv.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 25 av 47

Nær halvparten av dei med langvarig psykisk liding bur i ueigna bustad med manglande bad/WC, dårleg standard eller ekstrem miljøbelastning.

Bustadbehov

Kartlegginga viser at 53 personar har bruk for annan bustad enn den dei bur i i dag. 15 har behov for annan bustad enn den dei bur i i dag og desse ikkje behov for oppfylging. 38 av dei som treng annan bustad har derimot behov for oppfylging i stort eller lite omfang i annan bustad enn dei har i dag. Eit fåtal kan bu der dei bur med kontraktsfornying eller med ein viss grad av oppfølging.

Oppfølgingsbehov

(Tabell 5)

16 14 12 10 8 6 4 2 0 Tilsyn 1 Tilsyn Praktisk Praktisk gong pr dagleg hjelp 6-15 hjelp veke t/v heildøgn

Dei registrerte har ulik grad av hjelpebehov. Husstander med psykisk utviklingshemming og fysisk funksjonshemming er dei om har det største hjelpebehovet. Fram til 2011 vil det difor vera behov for nye bustader for husstander med omfattande hjelpebehov. Hustander med langvarig psykisk liding og rusmisbrukarar er to grupper som har bruk for bustad og praktisk hjelp/tilsyn i heimen sin.

Samandrag av kartlegginga

Kjenneteikna på husstandane som er vanskelegstilte på bustadmarknaden har fylgjande tendens:

ƒ Einslege hustander ƒ Flest menn ƒ Alder under 35 år. ƒ Lav inntekt

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 26 av 47

ƒ Ca 50 % bur hjå føresette ƒ Over 80 % har budd i Meland meir enn 5 år ƒ Psykiatriske langtidspasientar, fysisk og psykisk funksjonshemma, sosialt vanskelegstilte og rusmisbrukarar ƒ Over 40 % har bruk for oppfylging i ulik grad ƒ Få lever berre av økonomisk sosialhjelp ƒ 53 av 55 husstandar vil trenga annan bustad innan 2011

Meland kommune har ein ung befolkning. Per 01.01.02 var 39% av innbyggjarane mellom 0 – 24 år. Ungdom med bustadbehov, utan spesielle primærkjenneteikn, er difor ei gruppe kommunen særleg må ha i fokus ved sida av målgruppene for kartlegginga.

4.2 Andre måtar å nærma seg behova på

Kartlegginga som er gjennomgått ovanfor, presenterer funn som er basert på klart avgrensa og strenge kriteria for kva som ligg i omgrepet ”vanskelegstilt”. Å vera ”vanskelegstilt” er i undersøkinga basert på klart avgrensa og strenge kriteria. Jamvel om det er fare for ei viss underrapportering, er det å grunn til å rekna med at kartlegginga byd fram vesentlege og gyldige data.

Meland kommune har ei ung befolkning. Per 01.01.02 var 39% av innbyggjarane mellom 0 – 24 år. Ungdom med bustadbehov, utan spesielle primærkjenneteikn, er derfor ei gruppe kommunen særleg må ha fokus på ved sida av målgruppene for kartlegginga.

Planlegginga for dei særskilde målgruppene for den bustadsosiale handlingsplanen vil vera relatert til dei allmenne utviklingstrekka. I folketalsprognosen har Norconsult prøvd å berekna det totale bustadbehovet nokre år fram i tid. Ein peiker m.a. på fylgjande:

”Dersom befolkningsutviklinga i kommunen vert om lag som i det tilrådde alternativet, vil den planlagde bustadbygginga (40 nye bustader kvart år) ikkje vere tilstrekkeleg til å dekkje det reelle bustadbehovet utover i perioden. I 2010 vil ein befolkning på vel 6200 personar, med aldersamansetjinga som i det tilrådde alternativet, ha trong for 2400 bustader.

Med ein bustadmasse på om lag 2200 bustader kan dette gje ei underdekking på omkring 200 bustader i år 2010. Dersom ein ynskjer å ta høgde for dette i bustadbygginga, bør talet på nye bustader aukast frå 40 til omkring 55 kvart år.

(---) Ein bør også vere merksam på at dei tendensane ein har i meir urbane strok, med færre personar i kvar bustad, nok og etter kvart vil gjera seg gjeldande i sentrale delar av Meland. Dette vil kunne auke behovet for bustader i kommunen ytterlegare og føre til etterspurnad etter mindre bustader i sentrale delar av kommunen.”

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 27 av 47

Ein god del av det framtidige bustadbehovet, særleg mellom ungdom, vil det vera vanskelegare å kartleggja fordi estimeringa vil basera seg på framskriving av folketalsutvikling og andre utviklingstendensar der dei einskilde sine handlingsval og dei ulike aldersgruppene sine handlingsmønster ikkje vil vera gjevne på førehand.

Til grunn for vurderingane i det fylgjande ligg også allmenn kunnskap om kommunen og opplysningar frå ulike delar av administrasjonen.

5 Handlingsplan

5.1 Det allmenne og det særskilde

Siktemålet med den bustadsosiale handlingsplanen er at kommunen spesielt skal medverka til å løysa bustadproblema til dei gruppene som elles ville ha vanskar med å skaffa seg ein veleigna bustad. Samstundes er viser det seg som nærmast uråd å ta denne oppgåva på alvor utan å forhalda seg til generell bustadplanlegging og dei generelle vilkåra som gjeld for all bustadetablering i kommunen. Det er mange grunnar til dette. T.d. vil det vera vanskeleg med noverande tilgang på kommunalt byggjeland vera vanskeleg å skaffa byggjeklare bustadtomter til menneske med særlege problem og behov dersom ein ikkje ser slike prosjekt i klar samanheng med alle andre aktuelle utbyggingsprosjekt. Ut frå det menneske- og samfunnssyn som ligg nedfelt i formuleringa ”ein samfunn for alle”, vil det også vera den einaste akseptable tilnærminga at menneske med funksjonshemmingar eller andre særskilde problem skal få sine bustadbehov løyste innanfor rammene av eksisterande og framtidige bustadmiljø . Derfor handlar spørsmålet om husvære for vanskelegstilte eigentleg om korleis den generelle bustadetableringa i kommunen vert planlagd og organisert.

Ei vesentleg side ved dette er å setja søkjelys på dei prosessar som fører fram til etablering av bustader og bustadmiljø i kommunen. Dess større utbyggingsprosjekta er, dess viktigare er det å stilla krav til kva innhald og form desse prosessane skal ha. Ei anna side ved dette fylgjer av dei erfaringar som elles er hausta med universell utforming av bustader og bustadmiljø. Ein vil sjå at tiltak som vert gjennomførte for å leggja bustadmiljøet til rettes for menneske med funksjonshemmingar, nærmast utan unntak vert til stor bate for alle innanfor bustadmiljøet. Det glupe er at slike tiltak alltid vert minst ressurskrevjande dersom dei vert tekne med i planlegginga frå eit tidleg tidspunkt. Det er vidare avgjerande for gode resultat at dei menneska som har særskilde behov, vert trekte inn i planlegginga av bustad- og nærmiljøprosjekt frå starten av.

Den tenkinga som er skissert ovanfor vil ikkje stå i motstrid til, men vil stø opp under kravet om at kommunen skal ha eit fastare fokus på bustadbehova til dei som treng særlege hjelpetiltak.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 28 av 47

5.2 Tiltak for ungdom – eit kjernepunkt i planen

Tiltaka i denne planen skal kunna møta behova til menneske som er vanskelegstilte på bustadmarknaden av ulike grunnar, det vere seg funksjonshemming, psykisk liding, dårleg økonomi, flyktningbakgrunn etc. Tiltaka det vert gjort framlegg om er meint å kunna gripa over desse ulike typane problem. Det er likevel særleg sett fokus på bustadsituasjonen for ungdom. Planen målber dermed ei forståing som går ut på at dersom ein effektivt grip tak dei unge menneske sine problem på bustadmarknaden, vil ein også få tak i mykje av det vanskelege for mange. Forståinga stør seg også på resultata av kartlegginga som viser klar overvekt av unge innanfor dei ulike kategoriane av vanskelegstilte.

Det å ta hand om bustadsituasjonen for unge vil vera eit nøkkelspørsmål i kommunal planlegging i Meland.

For det fyrste er det låg gjennomsnittsalder i kommunen. Folketalsanalysen viser at kommunen har ein stor prosent unge, om lag 30% er barn og unge frå 0 til 17 år, vidare er 39% mellom 0 – 24 år. Siste folketeljing viser at alle aldersgrupper samla t.o.m. 34 år utgjer ein monaleg større del av befolkninga i Meland enn tilsvarande gruppe i landet elles. Ein kan rekna med at dette trekket ved befolkninga vil prega situasjonen for kommunen i mange år. Innflytting av unge barnefamiliar vil verka til å halda oppe tendensen. Ved å sjå på barnetala i dag kan ein gjera vurderingar av bustadbehovet i åra framover, sett på bakgrunn av det ein veit om vanleg etableringsalder. Korleis dei unge vil ynskja å etablera seg, og om dei vil velja å etablera seg i kommunen, veit ein mindre om. Basert på dei samla kjende faktorane må ein likevel kunna gå ut ifrå at det vil framleis vil vera rimeleg stor etterspurnad mellom unge menneske etter bustader av ulike type, storleik og lokalisering. Avhengig av ressursar og livssituasjon vil desse unge ha varierande trong for hjelp.

Ungdom er ikkje ei homogen gruppe, men har varierande trekk ut frå alder, kjønn, arbeids- og utdanningssituasjon, samansetninga av husstanden osb. Det er likevel også ein del felles trekk.

Som oppfylging av handlingsplanen kan det vera aktuelt å gjennomføra ei bustadundersøking mellom ungdom.

Forsøk på å beskriva nokre ulike ungdomsgrupper

Dei som flyttar ut Ungdomsmassen vil etter ferdig vidaregåande utdanning normalt fordela seg mellom dei som flyttar ut for å ta høgre utdanning og dei som fullfører fagutdanning eller søkjer arbeid innanfor den regionale arbeidsmarknaden.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 29 av 47

Dei som vert verande Dei som flyttar ut, vil i nokre tilfelle kunna vera interesserte i rimelege husvære i kommunen i studietida. Nokre av dei vil kunna melda seg som arbeids- og bustadsøkjarar i kommunen på eit seinare tidspunkt, dvs. etter ferdig utdanning eller også etter å ha jobba i andre kommunar i noka tid. Denne gruppa vil på det nærmaste greia seg sjølv, men vil kunna etterspørja informasjon og rettleiing som bustadsøkjarar. Etableringslån og bustadtilskot vil i nokre tilfelle vera aktuelle for denne gruppa.

Mellom dei unge som vert buande i kommunen etter vidaregåande skule, vil det vera personar med nokså ulike føresetnader, ressursar og livssituasjonar. Bustadbehova vil dermed variera sterkt innanfor denne gruppa. Det vil kanskje vera ein tendens til tidlegare familieetablering og slike husstandar vil ofte sjå seg om etter leigehusvære medan dei førebur ei varig etablering. Andre vil på eit tidleg stadium søkja etablering i eigande bustad. Nokre vil kunna utnytta eksisterande bustadmasse hos slekt og naboar. I Meland som i andre kommunar finn ein att fylgjande forhold når det gjeld bustadetablering for unge:

Bustader i låg og middels prisklasse som passar til familiar med barn, finst knapt Inngangsbilletten til bustadmarknaden kostar for mykje

I tillegg er i dag særleg den sørvestre delen av kommunen med Frekhaug-området som senter å rekna som eit pressområde med dei konsekvensar det har for tomteprisar og byggjekostnader. Eit heller typisk trekk for fyrstegongsetablerande unge husstandar har vore å skaffa seg leigehusvære hos private (med disponibel sokkelleilighet eller liknande) for sidan å byggja sjølv. Eigen innsats og hjelp frå familie og vener vil i mange tilfelle kunna utgjera vesentlege tilskot til eigenkapitalen ved slike prosjekt og vil kunna verka til å redusera dei totale byggjekostnadene og dermed lånebehovet monaleg. Med endra lover og tekniske føresegner er det i dag noko meir uvisst kor mykje eigeninnsats vanlege husbyggjarar vil ha høve til å leggja inn i prosjekta. For unge menneske som har særskilde problem og som ikkje er i stand til å gjera mykje slik eigeninnsats, må kompenserande tiltak setjast inn. Husbanken sine låne- og tilskotsordningar er særs aktuelle her, men særskilt tilrettelagde opplegg vil i andre tilfelle kunna gjera det mogleg for unge menneske å yta større eller mindre eigeninnsats på eigen bustad. Kommunen vil gjennom eit eige prosjekt forska ut kva utvegar som finst for unge menneske til å gjera eigeninnsats ved etablering av eigen bustad. Problemstillingar knytt til dette prosjektet vert drøfta ein annan stad i denne planen.

Dei som flyttar inn Innflyttinga til meland er stor. Framlegget til kommuneplan peiker på at det er særleg stor innflytting innanfor aldersgruppa mellom 30 og 39 år og at det med dei kjem barn. Ein må rekna med at det i nokre tilfelle flyttar inn menneske som har problem med å etablera seg i tilfredsstillande bustad. Kartlegginga viser likevel at dei fleste vanskelegstilte har ei butid i kommunen på over fem år.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 30 av 47

5.3 Bustadsituasjon og særlege hjelpebehov

Trong for visse typar hjelp kan i nokre tilfelle påverka bustadsituasjonen for dei det gjeld. I nokre tilfelle kan slike omsyn verka inn på lokaliseringa. I nokre tilfelle vert det stilt spørsmål om s.k. ”fellesskapsløysingar”. Det er i denne handlingsplanen ikkje gjort eksplisitt framlegg om å etablera ”samlokaliserte bustader” og ”bufellesskap” Grenseoppgangen mot ”kategoribustader” kan vera hårfin.

Ein hovudstrategi er derfor å leggja til rettes for at dei fleste kan få sine bustad- og hjelpebehov stetta naturleg innanfor det allmenne bustadmønsteret som er etablert i kommunen. Det står ikkje i motstrid til at enkeltindivid kan velja å etablera seg i tett naboskap, tun i eller i liknande bumønster, ei heller til at dei kan velja å leggja fellesløysingar inn i eit bumiljø.

I dei to lokalsentra i kommunen er det alt etablert omsorgsbasar og hjelpeapparat slik at hjelpetenester vil kunna vera tilgjengelege innanfor rimeleg nærleik. Hjelpebehov knytt til det å bu og å halda på eigen bustad er behandla nedanfor som eit eige satsingsområde (5.6.5).

5.4 Eldre sin busituasjon

Denne planen behandlar ikkje særskilt dei eldre sin busituasjon. Nokre heller få eldre er å rekna som vanskelegstilte etter kartlegginga. Ein reknar med at deira behov vert dekte enten gjennomtiltak innanfor pleie- og omsorgsplanen eller gjennom tiltaka som er skisserte under Satsingsområde I (5.5.2). Dei særlege hjelpebehov i samband med det å bu, som melder seg ved aukande alder, blir behandla i pleie- og omsorgsplanen. Målsetjinga om at kvar og ein skal kunna bu i eigen bustad så lenge ein ynskjer, legg føringar på bustadtiltaka.

Ei vesentleg utfordring vil vera å i størst mogleg grad leggja bustadene til rettes for dei eldre, nytta ut dei finansieringsordningane som gjeld så langt det er mogleg og gje råd og rettleiing om kva som kan gjerast. Elles er fylgjande utfordringar formulerte:

ƒ Gjennom opplysningsverksemd skapa forståing mellom folk flest for den positive verknaden ein bustad med livsløpsstandard har med omsyn til målsetjinga om å bu lengst mogleg i eigen heim. ƒ Leggja til rettes for ein fleksibel og framtidsretta bustadmasse som tek omsyn til bebuarane sin alder, eigne ynske og ulike hjelpebehov. ƒ Omsorgsbustadene vert lokaliserte rundt to omsorgsbasar, jfr. Vikebø og Frekhaug ƒ Leggja til rettes for framtidige og individuelle behov for tekniske hjelpemiddel i bustaden.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 31 av 47

5.5 Akutte bustadbehov

Det er ei oppgåve for den bustadsosiale handlingsplanen å etablera eit tilstrekkeleg tal mellombels husvære for menneske med akutte bustadbehov. Av Lov om sosiale tjenester går det fram i § 4-5 at sosialtenesta i kommunen har eit direkte ansvar for å skaffa mellombels husvære for menneske som ikkje greier det sjølv. Kartlegginga i november 2001 viste at sju personar då var utan eigen bustad, men var tilfeldig innkvarterte hos kjende eller i institusjonsliknande tilhøve. Ein del fleire budde på usikre leigekontraktar. Det er oftast unge menn det er tale om. Når eit akutt bustadbehov kjem for dagen, er kommunen forplikta til å skaffa husvære på kort varsel. Improviserte løysingar vil i mange tilfelle bli mindre gode for dei som treng bustaden, og i tillegg særdeles dyre for kommunen. Det må derfor etablerast ein bustadreserve av god kvalitet som kan nyttast ved akutte bustadbehov.

5.6 Statleg og kommunalt ansvar Det statlege ansvaret i samband med bustadetablering er kortfatta formulert som å skapa gode økonomiske og juridiske rammevilkår for bustadetablering. Staten skal leggja slike rammevilkår, men skal også tilby rettleiing og rådgjeving til kommunane. Det skjer i hovudsak ved hjelp av Husbanken. I St. meld. 49 (1997-98) er det rekna som vesentleg å skapa eit godt samarbeid mellom ei rad med aktørar, m.a. Husbanken, kommunane, bustadbyggelaga, studentsamskipnadene, private aktørar i bygge- og eigedomssektoren, stiftingar, friviljuge organisasjonar m.fl.

Kommunane sitt særlege ansvar består i to hovuddelar:

ƒ å leggja til rettes for ein velfungerande bustadmarknad ƒ å løysa oppgåver knytt til ansvaret for funksjonshemma sine kår, unge barnefamiliar sin situasjon, og oppgåvene innanfor sosialsektoren for dei vanskelegstilte, innanfor psykiatrien og eldreomsorga m.m.

Det kommunale ansvaret er også heimla i Lov om sosiale tjenester mv § 3 - 4.

”Sosialtjenesten skal medvirke til å skaffe boliger til personer som ikke selv kan ivareta sine interesser på boligmarkedet, herunder boliger med særlig tilpassing og med hjelpe- og vernetiltak for dem som trenger det på grunn av alder, funksjonshemming eller av andre årsaker.”

Det fylgjer av dette at kommunen både må planleggja og leggja føringar for den allmenne bustadetableringa og ta eigne initiativ for å ta hand om oppgåver som elles ikkje vert løyste.

5.7 Statlege og kommunale verkemiddel

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 32 av 47

Medan mykje av det konkrete arbeidet med bustadetablering er oppgåver kommunen skal løysa, er dei alle fleste verkemidla på statens hand og handheva av Husbanken. Det er ein tendens til at kommunen får ei noko sterkare stilling når det gjeld å forvalta sume av verkemidla, jfr. startlån som er nemnt nedanfor. Forma og innhaldet til dei statlege verkemidla endrar seg. Nedanfor er skissert opp dei viktigaste ordningane som gjeld i dag. Ordningane kan nyttast av både enkeltpersonar og kommunar. Husbankfinansieringa rettar seg mot nøkterne bustader av god kvalitet i gode bustadmiljø og kan kombinerast med andre finansieringsmåtar. Bustadene kan vera sjølveigar-, burettslags- eller leigebustader og ordningane vil gjelda både kjøp av brukt bustad, nybygging eller utbetring.

5.7.1 Statlege verkemiddel

ƒ Oppføringslån kan gjevast til kommunar, einskildpersonar, selskap, stiftingar og liknande for å byggja bustader og lokale anlegg som høyrer med i eit godt bumiljø, garasjar for funksjonshemma. Det kan også ytast ved etablering av barnehagar og omsorgsbustader.

ƒ Startlån kan gjevast til kommunar, selskap, stiftingar og liknande til kjøp av utleigebustader. Bustadene skal vera øyremerkte for husstandar som har problem med å kunna etablera seg i eigen bustad. For selskap og stiftingar skal kommunen tilrå søknaden og den skal vera i samsvar med kommunen sin bustadsosiale handlingsplan. Lånet kan utgjera mellom 80 – 100% av kjøpesummen pluss kostnader.

ƒ Utbetringslån kan gjevast til kommunar, burettslag, sameige, stiftingar og liknande til utbetring av bustader for prioriterte grupper, utbetring til ENØK-føremål og utbetring av bustader med kulturhistorisk og antikvarisk verdi.

ƒ Bustadtilskot kan ytast som toppfinansiering når kommunen byggjer eller medverkar til bygging av utleigebustader. For enkelte prioriterte grupper, til dømes særs vanskelegstilte (bustadlause, flyktningar) kan tilskotet utgjera frå 30 – 50% av kostnadene.

ƒ Prosjekteringstilskot kan gjevast til planlegging av bustader for eldre og funksjonshemma slik at bustaden vert godt utforma med tanke på den einskilde sine behov. Tilskotet skal kunna dekkja arkitekthonorar knytt til slik planlegging og kan gjevast i samband med både utbetring, kjøp eller bygging av ny bustad.

ƒ Bustønadsordninga skal gje mange husstandar som elles ville hatt problem, i stand til å greia buutgiftene sine. Enkeltpersonar søkjer om bustønad. Bustønad kan gjevast i samband med prosjekt iverksette av kommunar, burettslag, sameige, selskap, stiftingar og liknande ved utbetring av bustader for prioriterte grupper, utbetring til ENØK-føremål og utbetring av bustader med kulturhistorisk og antikvarisk verdi.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 33 av 47

5.7.2 Statlege ordningar som kommunen administrerer

ƒ Startlånet har kome i plassen for tidlegare kjøpslån i Husbanken og etableringslån gjeve av kommunen. Lånet er behovsprøvd og er særleg meint for unge i etableringsfasen, einslege forsørgjarar, barnefamiliar, funksjonshemma, flyktningar og andre vanskelegstilte. Startlån til einskildpersonar kan berre ytast av kommunen. Lånet kan brukast til kjøp, utbetring og refinansiering og som toppfinansiering ved nybygging. Lånet kan nyttast i ulike kombinasjonar med andre ordningar, som t.d. bustadtilskot for særleg vanskelegstilte, som fullfinansiering for vanskelegstilte, som toppfinansiering saman med andre lån frå Husbanken og som toppfinansiering i kombinasjon med private lån.

Kommunen og staten deler tapsrisikoen ved eventuell restgjeld på eit startlån med 25% på kommunen og 75% på staten. Til dekking av eventuelt tap for kommunen ved misleghald kan det kvart år setjast av 20% til eit tapsfond for startlån.

ƒ Bustadtilskot til etablering skal hjelpa varig vanskelegstilte grupper med dårleg økonomi som skal etablera seg for fyrste gong. Tilskotet gjeld funksjonshemma, unge og særleg vanskelegstilte og kan gå til å dekkja heile eller delar av behovet for tilleggsfinansiering ved kjøp av sjølveigarbustad eller bustad i burettslag.

ƒ Utbetringslån og bustadtilskot til tilpassing. Ein del husstandar kan ved hjelp av utbetringslån og/eller bustadtilskot til tilpassing halda fram med å bu i den bustaden dei har. Ordninga er behovsprøvd og kan nyttast til tilrettelegging av bustaden for funksjonshemma eller til større vedlikehaldsarbeid for eldre og andre økonomisk vanskelegstilte. Utbetringslån og startlån vert tildelt kommunen i ein pott.

5.7.3 Andre kommunale verkemiddel

Kommunen legg allmenne føringar på bustadetableringa gjennom planverket og påverknad på utforminga av utbyggingsprosjektet. I tillegg til det har kommunen per i dag slike verkemiddel til rådvelde:

ƒ kommunen disponerer til saman 86 bustader i hovudsak til utleige (omsorgsbustadene på Vikebø og Frekhaug er med i talet) ƒ kommunen driv rådgjevings- og informasjonsarbeid, i dag fordelt på fleire fagavdelingar ƒ sosialtenesta driv økonomiske rådgjeving og hjelper til med å skaffa bustad slik lova fastset, jfr. §§ 3 - 4 og 4 – 5 ƒ kommunen eig ein del bustadareal ƒ kommunen er engasjert i å skaffa og stilla tomteareal til rådvelde gjennom Meland Utbyggingsselskap ƒ kommunen samarbeider med stiftingar og lag

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 34 av 47

ƒ kommunen nyttar i nokon mon utbyggingsavtalar med private utbyggjarar, særleg i samband med tekniske løysingar ved utbyggingane

5.8 Satsingsområde og strategiar

I neste hovudavsnitt (5.6) nedanfor er det gjort greie for ei rad med tiltak innanfor fire satsingsområde. Desse satsingane vil måtta knytast opp til eit behov for strategisk, dvs. seia langsiktig, tenking.

5.8.1 Nokre sentrale element i den langsiktige tenkinga

Det skal nemnast nokre element i kva ei slik langsiktig tenking vil kunna krinsa om:

Universell planlegging

Innanfor hovudperspektivet ”Meland eit samfunn for alle” er det nødvendig med heilskapstenking der ein også planlegg bustadløysingar som inkluderer alle. Ein definisjon av omgrepet er å finna i heftet ”Inspirasjon Universell utforming – en utfordring”, utgjeve av Noregs Handikapforbund:

”Univsersell utforming er utforming av produkt og omgjevnader på ein slik måte at dei kan brukast av alle menneske, i så stor utstrekning som mogleg, utan behov for tilpassing og spesielle utforming.”

I tiltaka som vert gjennomførte i tråd med den bustadsosiale handlingsplanen, skal ein så langt som råd leggja universell planlegging til grunn og ein vil søkja å unngå bås- og kategoritenking. Innanfor ein slik horisont må kommunen leggja føringar på m.a. behandlinga av byggesaker, regulerings- og utbyggingsplanar regulering, gjennomføresegner og retningslinjer. Ei slik føresegn kan vera at det i alle større nye utbyggingar skal vera livsløpsstandard i minst 80% av bustadene eller i delar av bustadene.

Satsing på ungdom

Ved å velja bustadtiltak for ungdom som eit særleg satsingsområde, meiner vi å gripa sentrale problemstillingar i bustadsituasjonen i Meland.

Kostnader og arealdisponering

Ei hovudutfordring er å redusera kostnadene ved bustadetablering og ved det å bu. Det må takast eit særleg grep om arealdisponeringa. Det er avsett mykje areal til bustadføremål. Med utgangspunkt i dei mest realistiske folketalsprognosane kan ein rekna med at dei areal som ved utgangen av 2001 er regulerte eller avsette til

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 35 av 47

bustadføremål i kommuneplanen, vil kunna ta unna bustadbygging fram mot andre halvdel av neste tiår. Med den auken som er lagd inn i framlegg til ny kommuneplan, vil ein kunna ha disponibelt areal for ny bustadbygging i alle høve fram til 2020. Men nøysam arealdisponering og noko meir fortetta utbygging vil ein kunna strekkja arealet endå lenger.

Meland Utbyggingsselskap

Det er ikkje generell mangel på byggjegrunn, men presstendensane i delar av regionen driv tomteprisane opp. Tomteprisen er ein kritisk faktor når det gjeld totalkostnaden til bustaden. Skal kommunen derfor kunna realisera dei bustadsosiale måla, er det nødvendig å sikra tilgang på rimeleg byggegrunn. Tiltaka som er skisserte nedanfor, byggjer på at kommunen både skal samarbeida med private aktørar og sjølv vera i stand til å setja i verk tiltak. Dersom kommunen sjølv ikkje er i stand til å vera ein eigen aktør, vil det verta vanskeleg å gjennomføra måla i den bustadsosiale handlingsplanen. Det vil såleis vera aktuelt å setja i verk tiltak som kan modifisera verknaden av marknadsmekanismen, t.d. ved uttak av redusert forteneste. Meland Utbyggingsselskap vil måtta vera ein sentral aktør i den kommunale bustadplanlegginga og i gjennomføringa av den bustadsosiale handlingsplanen. Det vil vera ei oppgåve for selskapet å stå for strategisk tomtekjøp for å skaffa til rådvelde rimeleg tomteareal til bustadføremål. Sameleis vil samarbeid med private som stiller rimeleg grunn til disposisjon eller legg inn bustadsosiale målsetjingar elles i prosjektet ved å halda kostnadene nede, kunna gje nyttige referansar.

Bustadbyggelag

For kommunen vil det vera aktuelt å samarbeida med eksisterande bustadbyggelag og stiftingar om nokre av tiltaka i planen. Kommunen vil også vurdera samarbeid med eit regionalt bustadbyggelag. Eit Nordhordland bustadbyggelag vil kunna visa døme på prosjekt der utbyggingskostnadene er låge.

Sjølvbyggjarprosjekt for unge

Sjølvbyggjarprosjektet for ungdom er innlema som ein vesentleg del av den bustadsosiale handlingsplanen. Intensjonen er at dette prosjektet skal by fram rikeleg rom for eksperimentering og utprøving av organisasjons- og arbeidsformer som har som siktemål å redusera byggekostnadene ved organisert eigeninnsats. I tillegg er formulert mål om at prosjektet skal gje deltakarane positive erfaringar og del i positive verdiar. Element av eigeninnsats av større eller mindre omfang kan leggjast inn i ulike typar prosjekt, uavhengig av eigeform. Dersom ein bustadsøkjar t.d. vil leggja eige arbeid i oppgradering av kommunale utleigehusvære, vil vinsten for personen kunna liggja i ein avtale om redusert husleige.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 36 av 47

Oppfylginga av planen er ein prosess

Gjennom dei konkrete tiltaka i 5.6 er det også lagt opp til at arbeidet med den bustadsosiale handlingsplanen er ein prosess. I endå større grad enn i det arbeidet som til no er lagt ned i planlegginga, må kommunen spela på lag med brukarorganisjonar, lag og stiftingar som har interesser i bustadplanlegging og bustadtilrettelegging og med dei ulike folkegruppene elles. Dette kan skje gjennom særskilde høyringar, konferansar, spørjeundersøkingar og liknande. Oppretting av ei stilling som bustadkoordinator (5.6.1) vil også kunna gje kommunen ei ny kontaktflate som kan tilføra ny kunnskap om bustadsituasjonen.

5.8.2 Satsingsområda

På grunnlag av behovsanalyse og drøftingar vil ein i det bustadsosiale arbeidet styra aktiviteten inn mot fylgjande fire satsingsområde:

I Hjelpa til å med å etablera og finansiera tilstrekkeleg tal rimelege og gode bustader for vanskelegstilte grupper

II Kartleggja behova til fyrstegongsetablerande ungdom og hjelpa til med å etablera og finansiera tilstrekkeleg gode og rimelege bustader for ungdom.

III Leggja til rettes for at den einskilde skal kunna bu og halda på eigen bustad.

IV Syta for politisk og administrativ oppfylging av det bustadoppgåvene

5.9 Dei einskilde tiltaka i planen

Tiltaka som er skisserte nedanfor er grupperte etter kva satsingsområde dei primært høyrer til og nummererte fortløpande. Mange faktorar verkar inn på den praktiske gjennomføringa av den konkrete handlingsplanen. Denne må oppfattast som styrande, men slik at den kvantitative fordelinga av bustader mellom dei ulike tiltaka kan endra seg.

5.9.1 Satsingsområde I og tiltaka

Hjelpa til å med å etablera og finansiera tilstrekkeleg tal rimelege og gode bustader for vanskelegstilte grupper

Behovet for bustader er dokumentert. Grovt sett vil det å skaffa fleire bustader til rimelege kostnader falla saman i ein samlande strategi som vil kunna dekkja behovet for alle grupper, også ungdom. Kort sagt vil auka tilgang på rimelege bustader letta

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 37 av 47

trykket for alle som søkjer husvære til overkomeleg pris. Tiltak som er nemnde under dei ulike hovudutfordringane, vil såleis allment sett vera nyttige for alle. Det er samstundes viktig å retta blikket mot dei meir spesielle behov, og særleg unges situasjon på bustadmarknaden er behandla i større detalj under hovudutfordring II.)

Slik vil vi skaffa fleire bustader

Tiltak 1: Kommunen vil byggja fleire kommunale utleigebustader

Kommunen skal byggja 4 - 6 kommunale utleigebustader i løpet av fireårsperioden. Det kan vera både ynskeleg og gunstig at kommunen realiserer nokre bustader slik. Ikkje minst vil kostnadene kunna haldast nede. Slike tiltak vil kunna gjennomførast rimeleg raskt der kommunen 1) sjølv eig grunn og 2) planverket tillet bustadbygging. Ein føresetnad er at kommunen har eit apparat til å administrera og sameina dei oppgåvene som reiser seg i ettertid. Jfr. forslag om bustadkontor/bustadkoordinator.

Behovet for å byggja nye bustader i kommunal eige må sjåast i samanheng med kor mange bustader som kan skaffast til veges ved kjøp eller på andre måtar. Tiltak av denne typen vil kunna realiserast både på t.d. Holme, Vikebø eller Moldekleiv, men vil særleg vera aktuelt i Frekhaug-området. Ein siktar mot god arealutnytting og det skal leggjast vekt på servicetilbod, infrastruktur og uteområde.

Tiltak 2: Kommunen kjøper bustader til utleigeføremål i fireårsperioden

Her kan det handla om å kjøpa eksisterande hus og/eller husvære eller seksjonar i samband med utbyggingar sett i verk av andre tiltakshavarar. Det vil vera aktuelt for kommunen å kjøpa minst to utleigebustader i planperioden. Kor vidt slike tiltak er aktuelle, vil sjølvsagt i stor grad vera avhengig av pris, men også ei økonomisk totalvurdering der ein ser på kostnadene over tid ved dyre og variable ad hoc-løysingar. Dessutan same føresetnad som ovanfor: det må vera eit apparat som kan ta seg av oppgåver i ettertid.

Tiltak 3: Kommunen vil auka låneopptaket frå Husbanken med sikte på vidare utlån

Tiltaket går ut på at kommunen tek opp lån i Husbanken med tanke på vidare utlån av startlån (jfr. tidlegare etableringslån og kjøpslån) til bustadsøkjarar etter visse reglar. Tiltaket vil gjera det mogleg for kommunen å hjelpa fleire privatpersonar med (topp-) finansiering av eigen bustad. Ramma for låneopptaket utgjer kr. 1.000.000 i 2003. Det vert lagt til grunn at kommunen søkjer å auka ramma til kr. 2.000.000 i komande år. Lånerammene vil planperioden elles verta vurderte i samband med renteutviklinga og etterspurnaden etter startlån.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 38 av 47

Tiltak 4: Kommunen vil samarbeida med private aktørar

Det vert gjort framlegg om at samarbeid med private aktørar skal kunna gje minst 4 bustader i fireårsperioden. Kommunen har alt vore i dialog med aktuelle private utbyggjarar der ein har drøfta problemstillingar knytt til målet om å få ein meir differensiert bustadmasse ved større utbyggingar og målet om å halda prisnivået nede. Konferansen i november 2001 tok opp slike problemstillingar og ein ser tendensar til at private utbyggjarar no eit stykke på veg tek slike omsyn med i planlegginga. Til ein viss grad atterspeglar dette også ei endring i marknaden. Tida for ei einsidig satsing på einebustader ser ut til å vera over. På grunn av dei sterke drivkreftene som held oppe det høge prisnivået på bustadmarknaden, m.a. presset på byggjegrunn, vil det vera trong for særlege grep frå kommunen si side dersom ein ynskjer etablera husvære til rimeleg pris. I forhold til private er det nødvendig at kommunen er open for innspel. Kommunen bør kunna gje råd og impulsar i samband med utbyggingsprosjekt. Det vil også kunna vera å aktuelt å gjera bruk av utbyggingsavtalar når slike avtalar er klart definerte og vilkåra i avtalane er klart relaterte til sjølve utbygginga. Kommunen vil kunna sikra seg utpeikings-/tildelingsrett, evt. forkjøpsrett til delar av bustadene i slike prosjekt. Ein vil vidare kunna leggja føringar storleik og finansiering av bustadene.

Tiltak 5: Fleire leigeavtalar med private med rett til framleige

Ved å inngå fleire leigeavtalar med private med sikte på å kunna tilby husvære til framleige, vil kommunen i planperioden kunna skaffa minst 5 nye bustader.

Tiltak 6: Samarbeid med bustadbyggelag

Det kan vera aktuelt å samarbeida med etablerte lag som har prosjekt i kommunen. Etablerte lag har tidlegare hatt prosjekt i kommunen og Storbergen bustadbyggelag har kome med innspel om eit nytt prosjekt i Dalemarka bustadfelt. Eit interessant regionalt utviklingsperspektiv vil kunna fylgja av opprettinga av eit regionalt bustadbyggjelag for Nordhordland og Gulen. Samarbeid med bustadbyggelag vil kunna vera av tilnærma same karakter som samarbeid med andre (private) utbyggjarar, ved at kommunen kjøper seg inn i/sikrar seg tildelingsrett til nokre av bustadene. Samarbeidet kan også meir omfattande ved at kommunen nyttar eit bustadbyggelag som reiskap til å gjennomføra ei ynskt utbygging. Kommunen vil vurdera ulike samarbeidspartnerar, men sjå med særleg interesse på eit lokalt initiativ. Ved dette tiltaket vil kommunen minst kunna skaffa til veges 4 bustader. Ved meir omfattande samarbeidsprosjekt vil tiltaket kunna gje fleire bustader i perioden.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 39 av 47

Tiltak 7: Bruka psykiatrimidlar til å finansiera bustader

Ein viser til søknad om statlege midlar til finansiering av 5 bustader innanfor ramma av opptrappingsplanen for psykisk helse i innsatsperioden fram til og med år 2006. Avhengig av tildelinga vil midlane kunna kan nyttast til finansiering av ulike typar byggjetiltak i kommunal regi.

5.9.2 Satsingsområde II og tiltaka

Kartleggja behova til fyrstegongsetablerande ungdom og hjelpa til med å etablera og finansiera tilstrekkeleg gode og rimelege bustader for ungdom.

Slik vil vi skaffa ungdom fleire bustader

Tiltak 8: Gjennomføra bustadprosjekt i Frekhaug med særleg fokus på unge

På grunnlag av behovsanalysar og dei strategiar som er valde, ynskjer kommunen å få gjennomført minst eitt bustadprosjekt med særleg innretting på unge bustadsøkjarar i det sentrale Frekhaug-området. Kommune må leggja til rettes for at vesentlege delar av bustadetableringa og bustadomsetnaden i det sentrale Frekhaug-området vert gjennomført på grunnlag av eit lågt prisnivå. Det vil seia at denne aktiviteten vert halden utanfor den ordinære bustadmarknaden og det denne marknaden er i stand til å framby av høgste bod på sentralt liggjande eigedomar. Avgjerande for å nå dette målet er at Meland kommune vil nytta samarbeidet med Meland Utbyggingsselskap og andre strategiar.

Tomta til Meland Arbeidssenter Alt etter grad av utnytting vil ei utbygging på Meland Arbeidssenter si tomt kunna gje 10 – 15 bustadeiningar. Det vil vera gunstig med eit samarbeid mellom kommunen og Meland Arbeidssenter, Husbanken Region Bergen og t.d. eit bustadbyggelag. Det er mogleg at eit regionalt bustadbyggelag vert skipa med det fyrste og kanskje kunna vera i stand til å stå for denne utbygginga som eit pilotprosjekt.

Meieriområdet/Hamnebrekka Å utnytta det gamle meieriet og området rundt til bustadføremål vil vidare reisa interessante perspektiv. Eit særleg utfordrande prosjekt vil vera å byggja om meieribygningen til bustader. Eksisterande bustad vil naturleg kunna innlemast i eit bustadmiljø med særmerkte kvalitetar. Integrering av verneverdig hus i same område og atterreising av eit rive, men godt dokumentert bustadhus, vil tilføra dette bustadmiljøet ein viktig dimensjon. I delar av desse prosjekta vil det kunna leggjast inn monalege element av eigeninnsats. Bustadprosjekt knytt til det spesielle bygningsmiljøet i og ved Hamnebrekka vil røra ved problemstillingar i eksisterande

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 40 av 47

reguleringsplan der Hamnebrekka er regulert til verna føremål. Eventuelle tiltak vil såleis krevja revisjon av reguleringsplanen.

Utvikling av eit bustadmiljø på og ved meieriområdet vil også sjåast i samanheng med dei tilgrensande områda under eitt og tilpassast overordna tenking og planlegging knytt til utviklinga av Frekhaug som tettstad. Dersom ein tek meieribygningen i bruk til bustadføremål, må det skaffast nye eigna lokale til fritidsklubben. Like eins må det etablerast ein avlastningsbustad til vederlag for bustaden på meieritomta (”det gule huset”).

Tiltak 9: Sjølvbyggjarprosjekt for ungdom

Kommunen ynskjer å prøva ut korleis bustadsøkjande ungdom skal kunna redusera etableringskostnadene gjennom organisert eigeninnsats. Eit sjølvbyggjarprosjekt for ungdom er detaljert skildra i vedlagd prosjektbeskrivelse. Søknad til Husbanken om prosjektmidlar er også lagt ved.

Tiltak 10: Samarbeid med private aktørar

Samarbeid med private aktørar vil kunna gje 4 bustader for ungdom i ein fireårsperiode.

Tiltak 11: Samarbeid med bustadbyggelag

Samarbeid med bustadbyggelag vil kunna vurderast ved fleire typar prosjekt som vedkjem ungdom, t.d. eit pilotprosjekt retta mot fyrstegongsetablerande ungdom.

Tiltak 12: Etablera studentbustader i Bergen

Kommunen vil vurdera å etablera nokre studentbustader/-hyblar i Bergen sentrum. Tiltaket vil eigna seg som eit interkommunalt samarbeidstiltak for kommunar i regionen. Tiltaket vil særleg vera til nytte for dei studentane som har lengst reisetid til Bergen og er vidare grunna i den vanskelege situasjonen studentane møter på ein bustadmarknad som er prega av mangel på bustader, mange useriøse utleigarar og overprising av små og til dels helsefarlege/ueigna husvære. Praktisk vil tiltaket kunna gå ut på å kjøpa eit hus eller eit tal husvære og tilretteleggja for studentbustader til utleige utan forteneste. Tiltaket vil samsvara med ei generell satsing på ungdom og vil vera tufta på kommunen sitt ynske om å ta vare på eigen ungdom. Det vil vera aktuelt å samarbeida med Husbanken og Studentsamskipnaden om prosjektutforming og finansiering, og truleg vil drifta best kunne ivaretakast gjennom eit samarbeid med Studentsamskipnaden.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 41 av 47

Som samarbeidsprosjekt mellom fleire kommunar i regionen må omfanget av tiltaket avklarast av deltakarane.

Tiltak 13: Bustadklubb for ungdom

Tiltaket kan dra på erfaringar med eldres buspareklubb. Det bør vurderast om det er føremålstenleg å etablera ein organisatorisk overbygnad over kommunen sitt engasjement i høve til ungdom. Jfr. tidlegare argumentasjon knytt til at ungdom er ein nøkkelkategori. Ein slik klubb kan vera noko som liknar på ei stifting, eller meir av ein medlemsklubb med Meland kommune som medspelar. Tiltaket kan også koplast opp mot eit bustadbyggelag. Det kunne vera tenleg å knyta ungdom i moglege sjølvbyggjarprosjekt organisatorisk opp til denne overbygnaden. Ei slik tilnærming vil kunna motverka kategoritenkinga om ungdom og gje opningar for å samla ulike grupper under ein hatt. Ulike former for finansiering og hjelpe- og oppfylgingstiltak kan setjast inn mot spesielle grupper, medan alle vil ha nytte av at bustader for ungdom vert sett på under eitt. Eigeninnsats i ulik grad og form kan leggjast inn i dei einskilde prosjekta.

Tiltak 14: Kommunen vil gjennomføra ei bustadundersøking mellom ungdom

For å få betre oversyn over ungdoms bustadbehov og preferansar vil kommunen gjennomføra ei bustadundersøking mellom ungdom i planperioden.

Undersøkinga kan eventuelt organiserast i samarbeid med ungdomsskulane i kommunen, vidaregåande skule eller ho kan leggjast breiare opp slik at ho fangar inn litt eldre ungdom som har planar om etablering eller som nettopp har etablert seg.

5.9.3 Satsingsområde III og tiltaka

Leggja til rettes for at den einskilde skal kunna bu og halda på eigen bustad.

Hjelp til eit trygt liv

Den bustadsosiale kartlegginga frå 2001 viste at av den 55 husstandane som hadde klart utilfredsstillande butilhøve, var det 38 som hadde behov for oppfylging i stort eller lite omfang i ein annan bustad enn den dei hadde. Eit fåtal til ville kunna nytta den bustaden dei hadde med ei viss grad av oppfylging. Denne kartlegginga gjev fyrst og fremst eit visst innblikk i ein type problematikk og eit visst oversyn over omfanget, men gjev neppe eit fullstendig bilde. Oppfylgingsbehovet fordeler seg over heile spekteret av hjelpe- og miljøtiltak som det offentlege kan yta og inkluderer både omfattande og samansett hjelpeinnsats i nokre tilfelle og mindre hjelpetiltak og rådgjeving i andre.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 42 av 47

Målet om at den einskilde skal kunna bu og halda på eigen bustad handlar likevel ikkje berre om denne offentlege innsatsen. Spørsmål om kvalitetane ved bustaden og ikkje minst ved bustadmiljøet spelar også vesentleg inn her. Det fysiske miljøet som trafikktilhøve og utforminga uteareal for barn, bustadstrukturen, samansetjinga av folket, sosiale relasjonar og tryggleik i nærmiljøet er viktige delar av bustadmiljøet. Avstanden til og tilgjenget til offentlege og private tenestetilbod er også vesentleg for i kva grad den enkelte husstand greier å etablera eit trygt og stabilt butilhøve.

For menneske med fysiske funksjonshemmingar er den fysiske utforminga av omgjevnadene og praktiske hjelpetiltak avgjerande. Menneske med psykisk utviklingshemming vil oftast ha eit vesentleg hjelpebehov. For menneske med psykiske lidingar er det viktig at bustadmiljøet er slik at det motverkar isolasjon og utstøyting, samstundes som det enkelte individ sin integritet og tryggleik innanfor eigne grenser må sikrast. Husstandar med menneske som har langvarig psykisk liding og husstandar med rusmisbrukarar, er to grupper som oftast vil ha bruk for praktisk hjelp og tilsyn i heimane sine.

Dei oppgåvene som planen stakar ut på dette området, vil tufta seg på det menneskesynet og verdigrunnlaget som har teke form i arbeidet med dei kommunale tenestene, uttrykt i målet ”Meland – eit samfunn for alle”. Ei fylgje av dette er at ein vil arbeida for å jamna ut skilnader i standard og ressursnivå når det gjeld bustad og motarbeida større sprik mellom fattig og rik og mellom ”dei normale” og ”dei med problem”. Det vil også vera eit mål at bustadmiljøa skal atterspegla eit tverrsnitt av befolkninga ved at ein ikkje satsar på særlokaliserte ”kategoribustader”. Bustadplanlegginga må ta omsyn til at sjukdom og funksjonshemming i dei fleste tilfelle plasserer menneske i ei vanskeleg økonomisk stode. Ein konsekvens av verdigrunnlaget vil vera at det for alle skal stillast klare kvalitetskrav og estetiske krav til bustaden og bumiljøet. I nokre tilfelle vil det vera rett å leggja større vekt på slike kvalitets- og estetiske krav til bustader for menneske som livet har røynt hardt, enn for andre.

Hjelp og rådgjeving knytt til eigeninnsats ved etablering av eigen bustad vert rekna som viktig, jfr. tiltaket sjølvbyggjarprosjekt for ungdom.

Tiltak 15: Planleggja og tilretteleggja bustadområde og bustadprosjekt med fokus på varierte livssituasjonar og bustadbehov

Tiltak 16: Organisera og samordna høvelege tenester med sikte ulike individuelle hjelpebehov

Tiltak 17: Samordna eigne tenester med tenestene til andre hjelpeinstansar

Ein tenkjer her på samarbeid med t.d. spesialisthelsetenestene, Bergensklinikkene o.a. i samband med særskilde prosjekt.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 43 av 47

5.9.4 Satsingsområde IV og tiltaka

Syta for politisk og administrativ oppfylging av det bustadpolitiske arbeidet

Generelt om dei politiske og administrative oppgåvene

Bustadpolitikk med vesentleg vekt på dei bustadsosiale aspekta vil vera ei viktig side av framtidig kommunal planlegging og saksførehaving. Den bustadsosiale handlingsplanen må inngå i ein prosess av løpande arbeid både på politisk og administrativt nivå. Ei anna viktig side er at kommunen har ansvar for å forvalta ein bygningsmasse av monaleg omfang og omfanget vil auka. Det vil såleis vera heilt avgjerande å sikra ei forsvarleg forvaltning av desse verdiane. Eit tredje og vesentleg forhold er at kommunen skal kunna tilby innbyggjarane gode tenester. Ansvar for å dra dei politiske linjene knytt til bustadplanlegginga vil liggja hos kommunestyret. Ansvar for gjennomføring og oppfylging av ein vedteken plan ligg hos rådmannen. Den bustadsosiale handlingsplanen vil vera ein sektorplan som er forankra i kommuneplanen. Overordna prinsipp for bustadplanlegging og arealdisponering vil vera formulerte i kommuneplanen og vidareutvikla og konkretiserte i den bustadsosiale handlingsplanen. Slike prinsipp vil vera styrande for arbeid med regulerings- og utbyggingsplanar og vil gjelda både for prosjekt der kommunen sjølv er tiltakshavar og for prosjekt som vert gjennomførte av andre aktørar. For å styrkja kommunen si evne til å gjennomføra sosial bustadbygging, vil strategisk tomtekjøp verta vurdert som aktuelt verkemiddel.

Eit tiltak som utfyller det kommunale planverket, er å nytta utbyggingsavtalar. Kommunen gjer i dag slike avtalar med private aktørar, særleg i samband med den tekniske utføringa av prosjekt. Det vil kunna vera aktuelt å leggja inn fylgjande nye moment i standardavtalar som gjeld for utbygging av bustadområde:

ƒ Det vert innført utpeikingsrett/tildelingsrett, dvs. at kommunen får ein rett til å tildela bustader eller tomter, evt. til kjøp av tomter eller bustader innanfor utbyggingsområdet. ƒ Det skal leggjast til rettes for at ein nærmare fastsett del av bustadene er dimensjonerte med sikte på finansiering i Husbanken. ƒ Det skal leggjast til grunn at uteområda har god utforming som m.a. sikrar lett tilgjenge for alle. ƒ Det skal klarleggjast kva delar av den nye bustadmassen som skal ha livløpsstandard.

Det er vesentleg at utbyggingsavtalar gjeld krav og pålegg som er relevante for bustaden og bustadmiljøet. Standardkrav må gje eit presist uttrykk for kommunen sin vedtekne bustadpolitikk. Det må etablerast prosedyrar som sikrar korrekt sakshandsaming.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 44 av 47

Når det gjeld dei styrande prinsippa for bustadplanlegginga, vert det særleg vist til drøftinga ovanfor i dette kapitlet og visjonar og målsetjingar som er formulerte i innleiingskapitlet. Bustadplanlegginga skal ha eit heilskapleg perspektiv og skal liggja til grunn for disponering av bustadareal. Bustadplanlegginga vert å sjå i nær samanheng med den generelle arealplanlegginga. Det er eit mål at bustadområde i størst mogleg grad reflekterer eit tverrsnitt av befolkninga med omsyn til alderssamansetjing, økonomisk evne og livs- og helsesituasjon. Bumiljøa må så langt som råd utformast slik at dei som bur der, kan ta del i vanlege aktivitetar. Kategoribustader skal unngåast.

For funksjonshemma skal bustadplanlegginga kunna representera eit lyft i livskvalitet.

Når det gjeld finansiering, er det lagt til grunn at tiltaka i den bustadsosiale handlingsplanen i stor mon vil verta tufta på Husbanken sine låne- og tilskotsordningar. Når det er føremålstenleg, vil sjølvsagt andre finansieringsformer kunna nyttast.

Omorganisering av bustadoppgåvene

Kommunen sitt administrative ansvar for bustadoppgåvene er samla hos rådmannen. Likevel er ei rekkje ulike funksjonar knytt til bustad og bustadspørsmål fordelte på fleire fagavdelingar og tenestefolk. Ein del oppgåver er delegerte til fagavdelingane, andre, som t.d. inngåing av leigeavtalar, synest å vera plasserte unødvendig høgt oppe i systemet. Det går fram at situasjonen ikkje er oversiktleg nok. Dette medfører som tidlegare nemnt ein viss fare for at dei etter måten store verdiane kommunen rår over, ikkje vert forvalta godt nok. På den andre sida er det behov for eit lyft når det gjeld utvikling av tenestene til publikum. Det vert derfor gjort framlegg om at det i fyrste omgang vert oppretta ei stilling som bustadkoordinator i kommunen. Ein ynskjer vidare ei vurdering av om det er føremålstenleg å etablera eit publikumsretta bustadkontor. Ein bustadkoordinator vil kunna ta eit samlande grep om flesteparten av dei oppgåvene som i dag er splitta mellom fleire fagavdelingar, særleg tekniske tenester, sosialkontoret og pleie- og omsorg.

Ein vesentleg del av desse oppgåvene handlar om å forvalta Husbanken sine finansieringsordningar, dvs. å ha føre søknader om lån og tilskot, bustønad og likande.

Ei anna oppgåve er tildeling av kommunale bustader.

Ei viktig oppgåve er å ta imot førespurnader og gje informasjon og rettleiing om spørsmål knytt til bustad og bustadetablering, m.a. dei statlege finansieringsordningane og kommunale tiltak. Det er nødvendig og positivt at dei ulike fagavdelingane framleis skal kunna gje best mogleg informasjon på sine delområde, men det er likevel ynskeleg at publikum får éin instans å venda seg til der det vil kunne gjevast profesjonell informasjon og rettleiing om dei fleste bustadrelaterte spørsmål. Sett i samanheng med den særlege satsinga på ungdom sine bustadbehov, vil det vera ynskeleg å heva kvaliteten informasjons- og rådgjevingstenesta spesielt mynta på unge.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 45 av 47

Særleg på bakgrunn av ynsket om betre og meir oversiktleg publikumsservice vil det kunna vera føremålstenleg å oppretta eit publikumsretta bustadkontor.

Det å oppretta ei stilling som bustadkoordinator underlagt rådmannen, skal ikkje vera meint slik at fagavdelingane skal missa sin innverknad over bustadoppgåvene, t.d. er det vesentleg at helse- og sosial har avgjerande innverknad på tildeling av dei ulike typar kommunal bustadmasse. Fagavdeling for næring, miljø og kommunalteknikk må fylla sine oppgåver fastsette i lover og regelverk. Føremålet er å oppnå ein monaleg større grad av koordinering på tvers av avdelingane. Det bør derfor opprettast ei fast tverretatleg bustadgruppe som bustadkoordinatoren kan referera til. I bustadgruppa vil det vera naturleg og trekkja inn representantar frå Husbanken og bankvesenet elles i samband med finansieringssaker.

Eit auka engasjement frå kommunen si side vil understreka behovet for oversikt over og tilsyn med den kommunale bygningsmassen. I lag med drifts- og vedlikehaldsleiar vil koordinatoren kunna ha oversyn over den tekniske standarden til bygningane, syta for regelbunden oppfylging av bygningsmassen og ta initiativ til nødvendige tiltak dersom bustadene vert brukt på uheldig måte eller bruken ikkje er føremålstenleg. Det er rekna med at større innsats i samband med oppfylging av bustadmassen vil kunna gje monaleg innsparing for kommunen.

Til slutt vil det vera ei naturleg oppgåve for ein bustadkoordinator å gje innspel i samband med bustadrelatert planlegging, ved rullering av bustadsosiale handlingsplanar og ved utarbeiding av bustadmeldingar.

Organisatoriske tiltak

Tiltak 18: kommunestyret vedtek prinsipp og målsetjingar for det bustadsosiale arbeidet og fylgjer desse opp gjennom den bustadsosiale handlingsplanen, gjennom regulerings- og utbyggingsplanar og gjennom andre delplanar som har relevans for bustadplanlegginga og for bustadsosiale forhold

Tiltak 19: Den bustadsosiale handlingsplanen vert gjennomgått kvart år i som ein del av arbeidet med investerings- og driftsdelen av økonomiplanen. Til hjelp i arbeidet med gjennomgang/revisjon av planen kan det arbeidast ut ei bustadmelding som summerer opp aktuelle utviklingstrekk og evaluerer tiltaka i handlingsplanen

Tiltak 20: Rolla til Meland utbyggingsselskap som ein sentral aktør innanfor den kommunale bustadplanlegginga og det bustadsosiale arbeidet skal styrkjast og gjerast tydeleg. Meland utbyggingsselskap skal gjennomføra strategiske tomtekjøp for å skaffa til rådvelde rimelege tomteareal for bustader.

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 46 av 47

Tiltak 21: Det skal opprettast stilling som bustadkoordinator med ansvar for m.a. koordinering av bustadoppgåvene: m.a. saksførehaving, informasjon og rådgjeving, oppfylging av kommunal bustadmasse og planarbeid

Tiltak 22: Det skal vurderast om bustadkoordinatoren sitt arbeid skal knytast til eit kommunalt publikumsretta bustadkontor

Tiltak 23: Det skal etablerast ei tverretatleg bustadgruppe

6 Referansar og vedlegg

6.1 Referansar

1 Folke- og bustadteljing 2001, Statistisk sentralbyrå 2003 2 Folketalsprognose 2001 - 2020, Norconsult 2001 3 St. meld. nr. 49 (1997-98) Om boligetablering for unge og vanskeligstilte, Kommunal- og regionaldepartementet 1998 4 St. meld. nr. 50 (1998-99) Utjamningsmeldinga, Sosial – og helsedepartementet 1999 5 Boken om Framtidsloftet, Bygg Din Framtid & Framtidsloftet 6 Framlegg til kommuneplan 2003 – 2015, høyringsutkast, 2003 7 Rapport om bustadmarknaden i Bergensregionen, Hordaland fylke 2002 8 Fylkesdelplan for senterstruktur og lokalisering av service og handel, Hordaland fylkeskommune 2002. 9 Prosjekt “Nordhordland bustadbyggelag”. Førebels rapport, Knarvik 03.06.03 10 Inspirasjon Universell utforming – en utfordring, Noregs Hnadikapforbund, utan dato 11 Kommunal boligpolitikk. Utforming av boliger og uteområder, Noregs Handikapforbund 2001

6.2 Vedlegg 1 Sjølvbyggjarprosjekt for ungdom i Meland, prosjektbeskrivelse 2 Søknad om stønad til gjennomføring av eit sjølvbyggjarprosjekt for ungdom, mai 2003

Bustadsosial handlingsplan for Meland kommune 02.10.03 Side 47 av 47