Biuletyn Szadkowski, tom 5 219

Bartosz Bartosiewicz ∗∗∗

INFRASTRUKTURA KOMUNALNA NA TERENIE GMINY – STAN OBECNY I KIERUNKI ROZWOJU

Wst ęp Celem prezentowanego opracowania jest charakterystyka zró Ŝnicowania stanu obecnego oraz kierunków rozwoju infrastruktury komunalnej w latach 1994–2004 1 na terenie miasta i gminy Szadek. Infrastruktura komunalna rozumiana jest przez autora jako urz ądzenia słu Ŝą ce dostarczaniu podstawowych usług niezb ędnych do poprawnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa na danym obszarze. Zakłada si ę, Ŝe w jej skład wchodz ą urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące zaopatrywanie ludno ści danego obszaru w wod ę, odprowadzanie i utylizacj ę ścieków oraz odpadów komunalnych, urz ądzenia dostarczaj ące gaz ziemny, energi ę ciepln ą oraz energi ę elektryczn ą, a tak Ŝe system dróg gminnych wraz z komunikacj ą lokaln ą. Tak rozumiana infrastruktura komunalna stanowi wedle ustawy o samorz ądzie gminnym (z 8 marca 1990 r.) jedno z zada ń własnych samorz ądów lokalnych w zakresie zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszka ńców. Zgodnie z artykułem 7, podpunktem 1 wspomnianej ustawy dotyczy to: • gminnych dróg, ulic i placów; • wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, wysypisk

∗ Bartosz Bartosiewicz jest doktorantem w Katedrze Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej Uniwersytetu Łódzkiego. 1 Ograniczony do podanych lat zakres czasowy wynika z braku porównywalnych danych dla lat 1990–1993, czyli pocz ątkowego okresu rozwoju samorz ądu gminnego w Polsce.

220 Bartosz Bartosiewicz

i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz i lokalnego transportu zbiorowego. W takim przypadku mo Ŝna zało Ŝyć, Ŝe zdefiniowana infrastruktura komunalna, stanowi ąca integraln ą cz ęść infrastruktury technicznej to taka, której funkcjonowanie, odpowiednie eksploatowanie oraz rozbudowa pozostaje bezpo średnio w kompetencjach samorz ądów lokalnych lub podmiotów gospodarczych (np. zakładów gospodarki komunalnej), którym te zadania zostaj ą zlecone. Stan infrastruktury komunalnej jest jednym z wa Ŝniejszych czynników świadcz ących o rozwoju gospodarczym danego regionu. Warunkuje on z jednej strony poziom Ŝycia mieszka ńców (dost ęp do podstawowych mediów), z drugiej strony odpowiednio rozwini ęty staje si ę kart ą przetargow ą w r ękach władz samorz ądowych w konkurowaniu o inwestorów z innymi obszarami. W tym celu powstaj ą uchwalane przez władze samorz ądowe strategie rozwoju, plany zagospodarowania przestrzennego, dokumenty dotycz ące kierunków rozwoju.

Rozwój infrastruktury komunalnej w latach 1994–2004 Reaktywacja najni Ŝszego szczebla samorz ądowego w Polsce w roku 1990 stała si ę bardzo wa Ŝnym impulsem do rozwoju. Władze gminne stały si ę niezale Ŝne decyzyjnie i finansowo. Dzi ęki przemianom ustrojowym społeczno ści lokalne otrzymały mo Ŝliwo ść zarz ądzania oraz kierowania rozwojem w swoim miejscu zamieszkania. Jednym z przejawów tego procesu s ą inwestycje komunalne, w tym te z zakresu infrastruktury. Gminy, w miar ę swoich mo Ŝliwo ści (przy du Ŝym udziale społeczno ści lokalnych), d ąŜą do poprawy standardu Ŝycia mieszka ńców, wzrostu konkurencyjno ści wzgl ędem innych obszarów w celu przyci ągania inwestorów zewn ętrznych. Realizacja tego typu przedsi ęwzi ęć jest niestety w bardzo du Ŝym stopniu zale Ŝna od mo Ŝliwo ści finansowych, a te najcz ęś ciej s ą bardzo ograniczone, w szczególno ści na terenach wiejskich. W tym celu gminy poszukuj ą niezb ędnych środków na zewn ątrz. Powszechne staj ą si ę po Ŝyczki i kredyty bankowe, Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 221 powstaj ą gminne i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, samorz ądy staraj ą si ę o dotacje rz ądowe. Po akcesji Polski w struktury Unii Europejskiej nasz kraj zyskał szeroki dost ęp do funduszy unijnych, z których samorz ądy lokalne coraz odwa Ŝniej korzystaj ą. Środki na realizacj ę inwestycji mog ą pochodzi ć m. in. z takich źródeł, jak: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Ekofundusz, Fundusz Strukturalny i Fundusz Spójno ści. W celu charakterystyki kierunków rozwoju infrastruktury komunalnej na terenie gminy Szadek autor posłu Ŝył si ę informacjami na temat inwestycji gminnych z lat 1994–2004. Dane te pozwol ą na analiz ę ilo ściow ą, wielko ściow ą oraz rodzajow ą inwestycji, a tak Ŝe przedstawienie ich zró Ŝnicowania przestrzennego. W badanym okresie na terenie gminy Szadek zrealizowano 65 inwestycji z zakresu infrastruktury komunalnej (pod uwag ę wzi ęto wszystkie inwestycje wyszczególnione w sprawozdaniach z realizacji bud Ŝetu), z czego 27 w Szadku. W wiejskiej cz ęś ci gminy nat ęŜ enie inwestycji jest du Ŝo mniejsze, w poszczególnych sołectwach ich liczba waha si ę od jednej do czterech. Na uwag ę zasługuje brak przedsi ęwzi ęć infrastrukturalnych w obr ębie o śmiu sołectw: Antonin, Choszczewo, Grzybów, Dziadkowice, , Kotliny-Jamno, Lichawa oraz Wilamów. Wynika to z wcze śniejszego podł ączenia tych obszarów do sieci wodoci ągowej oraz braku inwestycji drogowych, które wśród wszystkich realizowanych na terenach wiejskich były najbardziej powszechne. Analizuj ąc liczb ę inwestycji w poszczególnych latach badanego okresu (rys. 1) widoczna jest pewna tendencja w ich rozkładzie czasowym. Mo Ŝna zauwa Ŝyć powolny wzrost liczy inwestycji realizowanych na terenie gminy od połowy dziewi ęć dziesi ątych, nast ępnie krótkotrwałe (lata 1998, 1999) załamanie i ponowny ich wzrost w kolejnych latach. Najwi ększ ą liczb ą inwestycji infrastrukturalnych charakteryzuje si ę rok 2004. Jednak Ŝe analiza liczby inwestycji na danym obszarze nie oddaje rzeczywistej wielko ści realizowanych przedsi ęwzi ęć infrastrukturalnych. Z tego te Ŝ wzgl ędu du Ŝo bardziej miarodajna jest analiza poniesionych kosztów na budow ę i modernizacj ę 222 Bartosz Bartosiewicz infrastruktury komunalnej. Realizacja 65 inwestycji w latach 1994–2004 pochłon ęła z bud Ŝetu gminy Szadek sum ę ponad 8,7 mln zł., z czego na inwestycje na terenie miasta wydatkowano około 3,6 mln złotych. W badanym okresie (rys. 2) wida ć wyra źny wzrost środków finansowych przekazanych na budow ę infrastruktury komunalnej do roku 1999, nast ępnie gwałtowny spadek w latach 2000–2003 i ponowny gwałtowny wzrost w roku 2004.

14

12

10

8

6

4

2

0 1994 1996 1998 2000 2002 2004

Rys. 1. Liczba inwestycji infrastrukturalnych w gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004

Co charakterystyczne wysoko ść środków finansowych przekazanych w poszczególnych latach, przewa Ŝnie nie odpowiada liczbie inwestycji realizowanych. Jest to szczególnie widoczne na przykładzie lat 1997–1999. Wynika to z du Ŝych kosztów ponoszonych przy realizacji pojedynczych inwestycji, w tym przypadku jest to zwi ązane z budow ą oczyszczalni ścieków. Realizacja tak du Ŝej inwestycji poci ąga za sob ą skutki widoczne w spadku przekazanych środków na rozbudow ę infrastruktury komunalnej na terenie gminy w kolejnych latach, co zwi ązane jest przede wszystkim ze spłat ą zaci ągni ętych na ten cel po Ŝyczek i kredytów bankowych. Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 223

Analizuj ąc wielko ść środków finansowych, przekazanych na realizacje inwestycji komunalnych przez władze gminy Szadek w latach 1994–2004 nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na ich rozkład przestrzenny; tzn. dokona ć porównania poszczególnych sołectw pod wzgl ędem wielko ści środków finansowych przekazanych na rozwój infrastruktury komunalnej 2 (rys. 3).

. zł) 2000 ś

1500

1000

500 Koszt inwestycji (w ty 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Lata

miasto tereny wiejskie

Rys. 2. Koszty inwestycji infrastrukturalnych w gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004

W gminie Szadek najwi ększe koszty na rozwój infrastruktury komunalnej (w przeliczeniu na jednego mieszka ńca) w badanym okresie zostały wydatkowane na terenie sołectwa Boczki 3 (3943 zł). Tak du Ŝe koszty inwestycji na tym terenie, zwi ązane w cało ści z budow ą sieci wodoci ągowej, wynikaj ą z

2 W celu uzyskania danych porównywalnych posłu Ŝono si ę wska źnikiem, który obrazuje koszt zrealizowanych inwestycji, przypadający na jednego mieszka ńca danego sołectwa. 3 Dane na temat kosztów inwestycji pochodz ą ze sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu, w których niejednokrotnie autorzy nie wyszczególnili dokładnej lokalizacji danej inwestycji lub poszczególne inwestycje odnosiły si ę do wi ęcej ni Ŝ jednego sołectwa. W takim przypadku autor dan ą wielko ść (koszt) inwestycji dzielił równo pomi ędzy wyszczególnione sołectwa, jednocze śnie zdaj ąc sobie spraw ę z powstałych w ten sposób nie ścisło ści. 224 Bartosz Bartosiewicz peryferyjnego poło Ŝenia sołectwa wzgl ędem uj ęć wody (najbli Ŝsze znajduje si ę w Szadku). Jednocze śnie nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe wraz z budow ą sieci w kierunku Boczek podł ączenie do wodoci ągu uzyskały równie Ŝ sołectwa , Kotliny-Jamno oraz Reduchów, w którym koszt inwestycji (zwi ązanych w cało ści z budow ą sieci wodoci ągowej), był obok Boczek najwy Ŝszy w gminie i wyniósł w przeliczeniu na jednego mieszka ńca 2654 zł.

Rys. 3. Koszt inwestycji infrastrukturalnych (w przeliczeniu na 1 mieszka ńca) zrealizowanych w sołectwach gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004

Spo śród pozostałych sołectw wysokimi kosztami inwestycji charakteryzuj ą si ę: Prusinowice, Tarnówka, oraz Wola Łobudzka. Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 225

Interesuj ąco, z punktu widzenia du Ŝej liczby oraz wysokich całkowitych kosztów inwestycji, przedstawia si ę sytuacja w Szadku, w którym na jednego mieszka ńca przypada 1637 zł przekazanych środków finansowych na rozwój infrastruktury komunalnej, co plasuje miasto gminne na szóstym miejscu spo śród wszystkich analizowanych jednostek 4. Nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe przy realizacji inwestycji infrastrukturalnych w gminie Szadek obok środków własnych korzystano równie Ŝ z funduszy pochodz ących z innych źródeł. Spo śród 23 przedsi ęwzi ęć , które w cało ści lub w cz ęś ci zostały zrealizowane z tego typu środków, 13 dotyczyło budowy sieci wodoci ągowej, a pi ęć było zwi ązane z budow ą oczyszczalni ścieków i kolektorów sanitarnych. W sumie gmina skorzystała w tym celu z ponad 2,7 mln zł. 5, co stanowi 30% kosztów poniesionych na inwestycje infrastrukturalne w badanym okresie. Praktycznie w cało ści były to środki pochodz ące z: Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, dotacji z Wojewódzkiego i Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, celowych dotacji z bud Ŝetu pa ństwa i byłego województwa sieradzkiego (do którego gmina Szadek przynale Ŝała przed 1999 r.), wpłat od mieszka ńców oraz kredytów i po Ŝyczek bankowych. W najbli Ŝszych latach nale Ŝy si ę spodziewa ć, Ŝe pojawi ą si ę inwestycje realizowane za pomoc ą środków pochodz ących z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, z których gmina na razie nie korzystała przy okazji rozbudowy infrastruktury komunalnej 6. Uzupełnieniem charakterystyki rozwoju infrastruktury komunalnej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem lat 1994–2004, jest ukazanie zró Ŝnicowania rodzajowego inwestycji w odniesieniu do obszaru miasta i terenów wiejskich gminy Szadek. Najstarsz ą cz ęść infrastruktury stanowi na terenie miasta sie ć energetyczna, której pocz ątki budowy si ęgaj ą lat

4W powy Ŝszej charakterystyce nie uwzgl ędniono czterech inwestycji na ł ączn ą kwot ę ok. 330 tys. zł., ze wzgl ędu na brak okre ślenia szczegółowej ich lokalizacji (odnosiły si ę do obszaru całej gminy) w sprawozdaniach z realizacji bud Ŝetu. 5 Kwota nie zawiera wielko ści środków pochodz ących z r. 1995. 6 Dane oparte na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004. 226 Bartosz Bartosiewicz pi ęć dziesi ątych ubiegłego stulecia. W tym okresie doprowadzono energi ę elektryczn ą do Szadku, a tak Ŝe do Choszczewa, Prusinowic, Krokocic, Sikucina i Kotlin (rys. 4).

LEGENDA

– lata pi ęć dziesi ąte

– lata sze ść dziesi ąte

– lata siedemdziesi ąte

Rys. 4. Rozwój sieci energetycznej na terenie gminy Szadek Źródło : opracowanie własne na podstawie danych z Leksykonu sołectw gminy Szadek , red. T. Marszał, Łód ź–Szadek 2005

Jednak Ŝe wi ększo ść obszaru gminy została zelektryfikowana w kolejnym dziesi ęcioleciu, a było to zwi ązane z budow ą trakcji elektrycznej na linii kolejowej Herby Nowe–Gdynia, która przebiega przez badany obszar. Najdłu Ŝej trwało doprowadzenie energii elektrycznej do Grzybowa, Woli Łobudzkiej, Rzepiszewa oraz Antonina 7. Współcze śnie inwestycje zwi ązane z rozbudow ą, modernizacj ą, a tak Ŝe funkcjonowanie sieci energetycznej pozostaj ą poza kompetencjami władz samorz ądowych i dlatego nie zostały uwzgl ędnione w śród inwestycji realizowanych przez gmin ę w latach 1994–2004.

7 Na podstawie Leksykonu sołectw gminy Szadek , red. T. Marszał, Łód ź–Szadek 2005 Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 227

W niedługim czasie po rozpocz ęciu budowy sieci energetycznej, na terenie gminy zacz ęła si ę rozwija ć sie ć wodoci ągowa. W latach sze ść dziesi ątych powstał pierwszy jej odcinek, co ciekawe nie na terenie Szadku, ale w poło Ŝonym we wschodniej cz ęś ci gminy Wilamowie (rys. 5). Było to zwi ązane z budow ą na terenie tego sołectwa pierwszego, niefunkcjonującego ju Ŝ uj ęcia wody. Dalsza rozbudowa sieci, w latach siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych, jest zwi ązana z powstawaniem kolejnych ujęć wody w Krokocicach na północy gminy oraz w Szadku (te Ŝ ju Ŝ obecnie niefunkcjonuj ących).

Rys. 5. Rozwój sieci wodoci ągowej na terenie gminy Szadek Źródło : opracowanie własne na podstawie danych z Leksykonu sołectw…

Do ko ńca lat osiemdziesi ątych w gminie do wodoci ągów podł ączono 12 z 27 sołectw wraz z Szadkiem (liczy si ę rok doprowadzenia do danego obszaru sieci, a nie podł ączenie wszystkich istniej ących gospodarstw). Obecnie wodoci ąg dociera do wszystkich jednostek w gminie. Z tego wynika, Ŝe w ci ągu ostatnich 15 lat (czyli od momentu reaktywacji samorz ądów gminnych) do sieci podł ączono 15 sołectw. W latach 1994–2004 w zakresie gospodarki wodnej na terenie gminy Szadek zrealizowano 23 inwestycje (35% wszystkich zrealizowanych), z czego 18 w obr ębie terenów wiejskich. Łączny koszt tych przedsi ęwzi ęć wyniósł w badanym okresie ponad 4,1 mln zł, co stanowi 47% wszystkich środków 228 Bartosz Bartosiewicz finansowych, przekazanych na realizacje inwestycji infrastrukturalnych. Z tej kwoty zdecydowana wi ększo ść , a Ŝ 86% zainwestowano w rozbudow ę sieci wodoci ągowej na terenach wiejskich gminy (rys. 7). Obok rozbudowy sieci wodoci ągowej prowadzono równie Ŝ prace zwi ązane z uruchomieniem nowego uj ęcia wody w Szadku oraz budowy zł ączy wodoci ągowych, umo Ŝliwiaj ących wprowadzenia wody z nowego uj ęcia do istniej ącej sieci. Najmłodszym elementem infrastruktury komunalnej na terenie gminy jest sie ć kanalizacyjna, której rozwój rozpocz ął si ę dopiero pod koniec lat dziewi ęć dziesi ątych ubiegłego wieku, wraz z oddaniem do u Ŝytku oczyszczalni ścieków. W tym czasie na terenie gminy zrealizowano 20 inwestycji, z czego 18 na terenie miasta. Ł ącznie przekazano na ten cel ponad 3 mln zł, czyli 35% wszystkich środków finansowych, wydatkowanych na realizacje inwestycji infrastrukturalnych. Praktycznie cało ść środków finansowych (98%) przypadła na teren miasta, jednak Ŝe nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe zdecydowana wi ększo ść z tych środków została przekazana na budow ę oczyszczalni ścieków (niespełna 75% wszystkich kosztów inwestycji w mie ście z zakresu gospodarki ściekowej) (rys. 6). . zł) . ś 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 kosztinwestycji (w ty gi i gi ą ć sie cieków ś drogowa wodoci pobór wody pobór telefoniczna kanalizacja i kanalizacja infrastruktura oczyszczanie

Koszt inw estycji - Szadek Koszt inw estycji - tereny w iejskie

Rys. 6 Struktura rodzajowa inwestycji infrastrukturalnych, zrealizowanych w gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004 Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 229

Obok inwestycji zwi ązanych z uruchomieniem oczyszczalni ścieków zwi ązane były one w cało ści z budow ą kolejnych odcinków kolektorów sanitarnych i przył ączy do sieci kanalizacyjnej. W poszczególnych latach podł ączane do sieci kanalizacyjnej były budynki przy kolejnych ulicach miasta, pierwsze ju Ŝ w roku 2000 (ulice Parczewskiego, Kościelna i Bobownia), a jako ostatnie w roku 2004 ulice Widawska, Senatorska, Sieradzka i Nadrzeczna. Poza miastem sie ć kanalizacyjna została doprowadzona do osiedla w sołectwie Szadkowice oraz kilku gospodarstw w sołectwie Wielka Wie ś. Inwestycje te równie Ŝ miały miejsce w roku 2004. Na podstawie podj ętej przez władze gminy w roku 2004 decyzji o stworzeniu planu rozwoju sieci kanalizacyjnej na terenie wsi trzeba si ę spodziewa ć dalszej jej rozbudowy. Jednocze śnie nale Ŝy sobie zdawa ć spraw ę, Ŝe niemoŜliwym wydaj ę si ę doprowadzenie kanalizacji sanitarnej do wi ększo ści miejscowo ści w gminie ze wzgl ędu na du Ŝe koszty budowy sieci na obszarze o du Ŝym stopniu rozproszenia zabudowy. Drogi gminne to ostatni element infrastruktury komunalnej o du Ŝym znaczeniu w strukturze rodzajowej inwestycji realizowanych w gminie Szadek. W opisywanej gminie znaczenie dróg lokalnych w komunikacji wewn ątrzgminnej jest niewielkie ze wzgl ędu na du Ŝy udział w systemie drogowym dróg wy Ŝszego szczebla, w tym równie Ŝ wojewódzkich, w szczególno ści na terenie miasta. W latach 1994–2004 na terenie gminy zrealizowano 16 inwestycji z zakresu infrastruktury drogowej, z czego tylko jedn ą w Szadku. Ł ączny koszt tych inwestycji to ponad 1,3 mln zł, co stanowi 15% wszystkich kosztów poniesionych przez władze lokalne na rozwój infrastruktury komunalnej. W ramach tych przedsi ęwzi ęć prowadzono głównie prace w zakresie modernizacji istniej ących nawierzchni, szlakowania i równania dróg, budowy chodników. W wi ększo ści działania te miały na celu utrzymanie poprawnego funkcjonowania dróg, a nie ich gruntown ą modernizacje czy przebudow ę. Podsumowuj ąc charakterystyk ę rozwoju infrastruktury komunalnej na terenie gminy Szadek, nale Ŝy wspomnie ć o 230 Bartosz Bartosiewicz pomini ętych do tej pory inwestycjach z zakresu sieci telefonii stacjonarnej. Sie ć telefoniczna jest do ść specyficznym przykładem inwestycji gminnych. Nie została ona zakwalifikowana przez autora do infrastruktury komunalnej, gdy Ŝ ju Ŝ w roku 1995 zarz ąd nad jej rozbudow ą został przej ęty przez Telekomunikacj ę Polsk ą, a wspomniane inwestycje to jedynie pozostało ść po pracach prowadzonych w ramach rozwoju telefonii stacjonarnej przez gmin ę w roku 1994, kiedy rozwój tej sieci pozostawał w kompetencjach samorz ądów lokalnych.

Stan obecny infrastruktury komunalnej Na terenie gminy Szadek najlepiej rozwini ętym elementem infrastruktury komunalnej jest sie ć energetyczna. Podł ączone s ą do niej wszystkie budynki mieszkalne, usługowe, przemysłowe, poło Ŝone na terenie miasta i wsi. Pr ąd elektryczny dociera do poszczególnych jednostek osadniczych liniami średniego napi ęcia, gdzie jest przetwarzany za pomoc ą transformatorów na niskie napi ęcie, a nast ępnie trafia do poszczególnych odbiorców. Linie średniego napi ęcia rozchodz ą si ę na obszar gminy z tzw. Głównego Punktu Zbiorczego (GPZ), gdzie ma miejsce przetworzenie energii o wysokim napi ęciu. GPZ zlokalizowany jest w Wielkiej Wsi. W przypadku linii energetycznych problem stanowi stało ść dostaw energii elektrycznej (m. in. skoki napi ęcia), co mo Ŝe by ć spowodowane m. in. niewystarczaj ącą liczb ą transformatorów niskiego napi ęcia. Tego typu zjawiska s ą szczególnie cz ęsto spotykane na terenach wiejskich. W niniejszym opracowaniu autor pomija zagadnienia zwi ązane z charakterystyk ą stanu obecnego sieci energetycznej, uwa Ŝaj ąc je godne oddzielnej, szczegółowej analizy przestrzennej. Obok sieci energetycznej najlepiej rozwini ętym elementem infrastruktury komunalnej na terenie gminy jest sieć wodoci ągowa. O du Ŝej dost ępno ści do wody z sieci w wi ększo ści terenów miejskich jak i wiejskich Polski (prócz specyficznych pod wzgl ędem ukształtowania terenów górskich) świadcz ą relatywnie niskie koszty budowy oraz niezb ędna w dzisiejszych czasach potrzeba dost ępno ści do bie Ŝą cej wody, cho ćby ze wzgl ędu sanitarnych. Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 231

Wodoci ąg na terenie gminy jest zaopatrywany z dwóch uj ęć . Pierwsze z nich poło Ŝone jest na terenie Szadku przy ul. Przedmie ście Uniejowskie. Znajduj ą si ę tutaj dwie studnie gł ębinowe, z których w 2004 r. wypompowano 278,4 tys. m 3. Czerpana st ąd woda dociera do wi ększo ści sołectw w gminie (rys. 7). Drugie uj ęcie zlokalizowane jest na terenie Łobudzic, z którego w 2004 r. wprowadzono do sieci 120,4 tys. m3. Zaopatruje w wod ę mieszka ńców sołectw poło Ŝonych we wschodniej cz ęś ci gminy. Woda w obydwóch uj ęciach pochodzi z pokładów górno- kredowych i jest retencjonowana w specjalnych zbiornikach w celu zabezpieczenia dostaw wody (przez pewien okres) na wypadek awarii lub innych zdarze ń losowych. W Szadku s ą to dwa zbiorniki o obj ęto ści 100 m 3, a w Łobudzicach te Ŝ dwa o pojemno ści 50 m 3. Woda do mieszka ńców gminy dostarczana jest systemem wodoci ągów, których całkowita długo ść (bez przył ączy) wynosi 152,8 km, w tym 13,3 km na terenie miasta, a jej g ęsto ść odpowiednio 100,8 km/100 km 2 dla całej gminy, 74,3 km/100 km 2 dla miasta oraz 104,3 km/100 km 2 dla obszarów wiejskich. W ten sposób woda dociera do 7288 osób, co stanowi 97,5% wszystkich mieszka ńców gminy. Dla porównania w województwie łódzkim średnio woda z wodoci ągów dociera do 88,2% osób. Zró Ŝnicowanie długo ści, a w szczególno ści g ęsto ści sieci (jako warto ści porównywalnej) wewn ątrz gminy wynika głównie z du Ŝego rozproszenia osadnictwa na terenach wiejskich. Zu Ŝycie wody na terenie gminy wynosi 398,8 dm 3/rok, a cena za jej dostarczanie, jednakowa dla mieszka ńców i podmiotów gospodarczych, 1,80 zł +VAT (maj 2005). Do ść powszechnym, a obecnie przy nowych podł ączeniach do sieci obowi ązkowym, jest posiadanie wodomierzy indywidualnych. Na terenie gminy spo śród 1878 odbiorców (liczba podpisanych umów) 70% rozlicza si ę na podstawie wskaza ń wodomierzy. W du Ŝo mniejszym stopniu rozwini ęta jest na terenie gminy sie ć kanalizacyjna, której budowa rozpocz ęła si ę dopiero w ko ńcu lat dziewi ęć dziesi ątych wraz z oddaniem do u Ŝytku komunalnej oczyszczalni ścieków, poło Ŝonej w Szadku-Grabowinach. Jest to 232 Bartosz Bartosiewicz oczyszczalnia biologiczna o przepustowo ści (maksymalnej obj ęto ści oczyszczanych ścieków) – 300 m 3/dob ę. W roku 2004 sieci ą kanalizacyjn ą zostało przesłane do niej 49,7 dm 3/rok ścieków, Cena za odprowadzanie ścieków (maj 2005 r.) wynosi odpowiednio dla mieszka ńców 2,10 zł +VAT, dla podmiotów gospodarczych 3,60 zł +VAT za 1 m 3. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi jedynie 6,5 km (w tym 0,4 km to sie ć ogólnospławna). Z tego 4,3 km sieci odprowadza ścieki z terenu miasta., 2 km w z terenu osiedla domków jednorodzinnych Ogrodzim w sołectwie Szadkowice-Ogrodzim oraz 0,2 km z Wielkiej Wsi. Do sieci kanalizacyjnej podł ączone jest 30% budynków mieszkalnych w mie ście. Obecnie mog ą korzysta ć z sieci mieszka ńcy 119 budynków poło Ŝonych wzdłu Ŝ ulic Sieradzkiej, Senatorskiej, Widawskiej, Nadrzecznej, Wilamowskiej, Ko ścielnej, Bobownia, Parczewskiego, 3-go Maja, Przedmie ście Grabowiny. Na terenach wiejskich do sieci podł ączone jest jedynie 4% budynków mieszkalnych, jest to 58 budynków poło Ŝonych w obr ębie osiedla domków jednorodzinnych Ogrodzim (ulice Spółdzielcza, Słowia ńska, Sosnowa i Sportowa, Spacerowa) oraz 5 budynków w sołectwie Wielka Wie ś (rys. 8) . Obszary te poło Ŝone są na południu od miasta, w jego najbli Ŝszym s ąsiedztwie. Charakteryzuje je zwarta, zbli Ŝona do miejskiej, zabudowa. Takie zró Ŝnicowanie rozwoju sieci pomi ędzy terenami miejskimi i wiejskimi gminy wynika przede wszystkim z du Ŝych kosztów budowy kanalizacji. W tym celu niezb ędnym staje si ę rozbudowa lokalnych, przyzagrodowych oczyszczalni ścieków, których koszty powinny by ć ponoszone nie tylko przez wła ścicieli gospodarstw, ale równie Ŝ przez samorz ądy lokalne. Stanowi to czynnik zach ęcaj ący osoby prywatne do realizacji tego typu inwestycji, a jednocze śnie sprzyja poprawie stanu środowiska naturalnego, na czym powinno zale Ŝeć władz ą lokalnym. Przy okazji charakterystyki infrastruktury zwi ązanej z gospodark ą ściekow ą nale Ŝy wspomnie ć równie Ŝ o tej zwi ązanej z utylizacj ą i składowaniem odpadów stałych. Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuje Ŝadne wysypisko odpadów komunalnych.

Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 233

Wywozem śmieci zajmuje si ę 5 firm wyspecjalizowanych w tego typu transporcie: cztery prywatne, z którymi gmina podpisała odpowiednie umowy oraz jedna komunalna, zarz ądzana przez Zakład Gospodarki Komunalnej. Odpady trafiaj ą w cało ści na wysypisko zlokalizowane w pobliskich Mostkach w gminie Zdu ńska Wola. W gminie prowadzi si ę równie Ŝ selektywn ą zbiórk ę odpadów, za pomoc ą specjalnie przeznaczonych na ten cel pojemników. Zlokalizowane s ą one przy szkołach w Prusinowicach, Krokocicach, Szadkowicach, oraz w Szadku przy szkole, w rynku oraz w pobli Ŝu pawilonu handlowego. Obok powy Ŝej opisanych do infrastruktury komunalnej zalicza si ę równie Ŝ sie ć gazow ą, ciepln ą, system dróg lokalnych oraz komunikacj ę gmin ą. Spo śród wymienionych na terenie gminy Szadek nie istnieje sie ć gazowa. Sie ć cieplna na terenie gminy ma charakter lokalny. Brak jest sieci ogólnej, dominuj ą przydomowe kotły grzewcze, zapewniaj ące ogrzewanie i ciepł ą wod ę w obr ębie jednego budynku mieszkalnego, jeszcze cz ęś ciej spotyka si ę piece opalane w ęglem kamiennym lub drzewem. W zakresie infrastruktury drogowej w kompetencjach gminnych samorz ądów jest utrzymanie stanu technicznego i bezpiecze ństwa oraz modernizacja dróg lokalnych, które maj ą zapewni ć odpowiedni poziom komunikacji wewn ątrzgminnej. W gminie Szadek drogi tego typu nie pełni ą wa Ŝnej roli w powi ązaniach komunikacyjnych. Jest to zwi ązane z g ęst ą sieci ą dróg wy Ŝszego szczebla (powiatowych i krajowych), które umo Ŝliwiaj ą transport zarówno pomi ędzy wi ększo ści ą miejscowo ści w gminie, jak i z obszarami zewn ętrznymi. S ą to m. in. drogi w kierunku Łodzi, Łasku, Podd ębic, Zdu ńskiej Woli oraz Warty i dalej Błaszek. Całkowita długo ść dróg lokalnych na terenie gminy wynosi 55,8 km, z czego drogi gruntowe stanowi ą 68%. W Szadku długo ść dróg lokalnych wynosi jedynie 9 km (komunikacj ę w mie ście w wi ększo ści zapewnia g ęsta sie ć dróg wy Ŝszego szczebla), z czego drogi bitumiczne stanowi ą 2,4 km, a o nawierzchni gruntowej i nieulepszonej pozostałe 6,6 km. Wzdłu Ŝ dróg lokalnych budowane są chodniki dla poprawy bezpiecze ństwa pieszych. Obecnie istniej ą 234 Bartosz Bartosiewicz one jedynie na terenie Szadku, a ich ł ączna powierzchnia to 3844 m 2. Na terenach wiejskich długo ść dróg lokalnych wynosi 46,8 km, z czego drogi o nawierzchni nieulepszonej i gruntowej stanowi ą ok. 85%. W gestiach samorz ądów, obok dróg lokalnych, jest równie Ŝ zapewnienie odpowiedniej komunikacji zbiorowej pomiędzy poszczególnymi miejscowo ściami w gminie. W przypadku wi ększo ści obszarów (bez du Ŝych miast), równie Ŝ gminy Szadek, transport ten jest zapewniany przez poł ączenia autobusowe, obsługiwane przez PKS. Władze lokalne w Szadku, we własnym zakresie zapewniaj ą jedynie dojazd uczniów do szkół, poprzez finansowanie biletów miesi ęcznych w autobusach PKS. Drug ą inicjatyw ą, równie Ŝ ści śle zwi ązan ą z transportem uczniów do szkół, jest umowa z MZK w Zdu ńskiej Woli. Gmina dofinansowuje kursowanie autobusu komunikacji lokalnej na trasie Zdu ńska Wola–Boczki Stare– Sikucin–Kotliny–Wojsławice.

Wnioski – główne kierunki rozwoju, cechy stanu obecnego i czynniki zró Ŝnicowania przestrzennego Infrastruktura komunalna stanowi bardzo wa Ŝny czynnik, decyduj ący o poprawnym funkcjonowaniu okre ślonego obszaru. Wpływa na standard Ŝycia miejscowej ludno ści, odpowiednio rozwini ęta stanowi wa Ŝną kart ą przetargow ą przy pozyskiwaniu inwestorów z zewn ątrz. Na podstawie powy Ŝszych rozwa Ŝań dotycz ących infrastruktury komunalnej nasuwa si ę szereg wniosków o charakterze ogólnym, które obrazuj ą wieloaspektowe zró Ŝnicowanie kierunków rozwoju i obecnego stanu infrastruktury komunalnej na terenie gminy Szadek.

Szadek, jako jedyna miejska jednostka osadnicza, skupia na swoim terenie wi ększo ść inwestycji infrastrukturalnych, które w sumie pochłon ęły ponad 40% cało ści środków finansowych, przekazanych w latach 1994–2004 na rozwój infrastruktury komunalnej w gminie. Decyduje o tym głównie du Ŝa liczba Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 235 mieszka ńców i g ęsto ść zaludnienia w porównaniu do innych miejscowo ści gminy, a tak Ŝe ranga miasta jako o środka władz lokalnych, du Ŝa liczba podmiotów gospodarczych, zwarta zabudowa. W latach 1994–2004 na terenie gminy Szadek dominowały dwa kierunki rozwoju infrastruktury komunalnej. Na obszarach wiejskich przewa Ŝały inwestycje zwi ązane z rozbudow ą sieci wodoci ągowej, a w mie ście z budow ą oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej. Realizacja inwestycji infrastrukturalnych na terenie gminy Szadek, w du Ŝym stopniu została oparta na środkach finansowych, pochodz ących z zewn ątrz. Stanowiły one 30% wszystkich kosztów poniesionych na rozwój infrastruktury komunalnej. Miasto i tereny wiejskie gminy charakteryzuje zbli Ŝony stan infrastruktury komunalnej, w szczególno ści powszechny jest dost ęp do wody z sieci wodoci ągowej oraz energii elektrycznej. O przestrzennym zró Ŝnicowaniu stanu infrastruktury komunalnej na terenie gminy decyduje sie ć kanalizacyjna. Dost ępna jest dla mieszka ńców Szadku (obecnie głównie w centrum miasta), niedost ępna za ś dla mieszka ńców cz ęś ci wiejskiej gminy, z wyj ątkiem kilkudziesi ęciu budynków poło Ŝonych w pobli Ŝu miasta, których podł ączenie do sieci mo Ŝe by ć przykładem oddziaływania miasta na rozwój cech miejskich, w tym przypadku infrastruktury, na terenach wiejskich, poło Ŝonych w jego otoczeniu.

Literatura Dokumenty Urz ędu Miasta i Gminy Szadek. Dokumenty i materiały Zakładu Gospodarki Komunalnej w Szadku. Leksykon sołectw gminy Szadek, red. T. Marszał, Łód ź–Szadek 2004.