Biuletyn Szadkowski, tom 5 219 Bartosz Bartosiewicz ∗∗∗ INFRASTRUKTURA KOMUNALNA NA TERENIE GMINY SZADEK – STAN OBECNY I KIERUNKI ROZWOJU Wst ęp Celem prezentowanego opracowania jest charakterystyka zró Ŝnicowania stanu obecnego oraz kierunków rozwoju infrastruktury komunalnej w latach 1994–2004 1 na terenie miasta i gminy Szadek. Infrastruktura komunalna rozumiana jest przez autora jako urz ądzenia słu Ŝą ce dostarczaniu podstawowych usług niezb ędnych do poprawnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa na danym obszarze. Zakłada si ę, Ŝe w jej skład wchodz ą urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące zaopatrywanie ludno ści danego obszaru w wod ę, odprowadzanie i utylizacj ę ścieków oraz odpadów komunalnych, urz ądzenia dostarczaj ące gaz ziemny, energi ę ciepln ą oraz energi ę elektryczn ą, a tak Ŝe system dróg gminnych wraz z komunikacj ą lokaln ą. Tak rozumiana infrastruktura komunalna stanowi wedle ustawy o samorz ądzie gminnym (z 8 marca 1990 r.) jedno z zada ń własnych samorz ądów lokalnych w zakresie zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszka ńców. Zgodnie z artykułem 7, podpunktem 1 wspomnianej ustawy dotyczy to: • gminnych dróg, ulic i placów; • wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, wysypisk ∗ Bartosz Bartosiewicz jest doktorantem w Katedrze Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej Uniwersytetu Łódzkiego. 1 Ograniczony do podanych lat zakres czasowy wynika z braku porównywalnych danych dla lat 1990–1993, czyli pocz ątkowego okresu rozwoju samorz ądu gminnego w Polsce. 220 Bartosz Bartosiewicz i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz i lokalnego transportu zbiorowego. W takim przypadku mo Ŝna zało Ŝyć, Ŝe zdefiniowana infrastruktura komunalna, stanowi ąca integraln ą cz ęść infrastruktury technicznej to taka, której funkcjonowanie, odpowiednie eksploatowanie oraz rozbudowa pozostaje bezpo średnio w kompetencjach samorz ądów lokalnych lub podmiotów gospodarczych (np. zakładów gospodarki komunalnej), którym te zadania zostaj ą zlecone. Stan infrastruktury komunalnej jest jednym z wa Ŝniejszych czynników świadcz ących o rozwoju gospodarczym danego regionu. Warunkuje on z jednej strony poziom Ŝycia mieszka ńców (dost ęp do podstawowych mediów), z drugiej strony odpowiednio rozwini ęty staje si ę kart ą przetargow ą w r ękach władz samorz ądowych w konkurowaniu o inwestorów z innymi obszarami. W tym celu powstaj ą uchwalane przez władze samorz ądowe strategie rozwoju, plany zagospodarowania przestrzennego, dokumenty dotycz ące kierunków rozwoju. Rozwój infrastruktury komunalnej w latach 1994–2004 Reaktywacja najni Ŝszego szczebla samorz ądowego w Polsce w roku 1990 stała si ę bardzo wa Ŝnym impulsem do rozwoju. Władze gminne stały si ę niezale Ŝne decyzyjnie i finansowo. Dzi ęki przemianom ustrojowym społeczno ści lokalne otrzymały mo Ŝliwo ść zarz ądzania oraz kierowania rozwojem w swoim miejscu zamieszkania. Jednym z przejawów tego procesu s ą inwestycje komunalne, w tym te z zakresu infrastruktury. Gminy, w miar ę swoich mo Ŝliwo ści (przy du Ŝym udziale społeczno ści lokalnych), d ąŜą do poprawy standardu Ŝycia mieszka ńców, wzrostu konkurencyjno ści wzgl ędem innych obszarów w celu przyci ągania inwestorów zewn ętrznych. Realizacja tego typu przedsi ęwzi ęć jest niestety w bardzo du Ŝym stopniu zale Ŝna od mo Ŝliwo ści finansowych, a te najcz ęś ciej s ą bardzo ograniczone, w szczególno ści na terenach wiejskich. W tym celu gminy poszukuj ą niezb ędnych środków na zewn ątrz. Powszechne staj ą si ę po Ŝyczki i kredyty bankowe, Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 221 powstaj ą gminne i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, samorz ądy staraj ą si ę o dotacje rz ądowe. Po akcesji Polski w struktury Unii Europejskiej nasz kraj zyskał szeroki dost ęp do funduszy unijnych, z których samorz ądy lokalne coraz odwa Ŝniej korzystaj ą. Środki na realizacj ę inwestycji mog ą pochodzi ć m. in. z takich źródeł, jak: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Ekofundusz, Fundusz Strukturalny i Fundusz Spójno ści. W celu charakterystyki kierunków rozwoju infrastruktury komunalnej na terenie gminy Szadek autor posłu Ŝył si ę informacjami na temat inwestycji gminnych z lat 1994–2004. Dane te pozwol ą na analiz ę ilo ściow ą, wielko ściow ą oraz rodzajow ą inwestycji, a tak Ŝe przedstawienie ich zró Ŝnicowania przestrzennego. W badanym okresie na terenie gminy Szadek zrealizowano 65 inwestycji z zakresu infrastruktury komunalnej (pod uwag ę wzi ęto wszystkie inwestycje wyszczególnione w sprawozdaniach z realizacji bud Ŝetu), z czego 27 w Szadku. W wiejskiej cz ęś ci gminy nat ęŜ enie inwestycji jest du Ŝo mniejsze, w poszczególnych sołectwach ich liczba waha si ę od jednej do czterech. Na uwag ę zasługuje brak przedsi ęwzi ęć infrastrukturalnych w obr ębie o śmiu sołectw: Antonin, Choszczewo, Grzybów, Dziadkowice, Kobyla Miejska, Kotliny-Jamno, Lichawa oraz Wilamów. Wynika to z wcze śniejszego podł ączenia tych obszarów do sieci wodoci ągowej oraz braku inwestycji drogowych, które wśród wszystkich realizowanych na terenach wiejskich były najbardziej powszechne. Analizuj ąc liczb ę inwestycji w poszczególnych latach badanego okresu (rys. 1) widoczna jest pewna tendencja w ich rozkładzie czasowym. Mo Ŝna zauwa Ŝyć powolny wzrost liczy inwestycji realizowanych na terenie gminy od połowy dziewi ęć dziesi ątych, nast ępnie krótkotrwałe (lata 1998, 1999) załamanie i ponowny ich wzrost w kolejnych latach. Najwi ększ ą liczb ą inwestycji infrastrukturalnych charakteryzuje si ę rok 2004. Jednak Ŝe analiza liczby inwestycji na danym obszarze nie oddaje rzeczywistej wielko ści realizowanych przedsi ęwzi ęć infrastrukturalnych. Z tego te Ŝ wzgl ędu du Ŝo bardziej miarodajna jest analiza poniesionych kosztów na budow ę i modernizacj ę 222 Bartosz Bartosiewicz infrastruktury komunalnej. Realizacja 65 inwestycji w latach 1994–2004 pochłon ęła z bud Ŝetu gminy Szadek sum ę ponad 8,7 mln zł., z czego na inwestycje na terenie miasta wydatkowano około 3,6 mln złotych. W badanym okresie (rys. 2) wida ć wyra źny wzrost środków finansowych przekazanych na budow ę infrastruktury komunalnej do roku 1999, nast ępnie gwałtowny spadek w latach 2000–2003 i ponowny gwałtowny wzrost w roku 2004. 14 12 10 8 6 4 2 0 1994 1996 1998 2000 2002 2004 Rys. 1. Liczba inwestycji infrastrukturalnych w gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004 Co charakterystyczne wysoko ść środków finansowych przekazanych w poszczególnych latach, przewa Ŝnie nie odpowiada liczbie inwestycji realizowanych. Jest to szczególnie widoczne na przykładzie lat 1997–1999. Wynika to z du Ŝych kosztów ponoszonych przy realizacji pojedynczych inwestycji, w tym przypadku jest to zwi ązane z budow ą oczyszczalni ścieków. Realizacja tak du Ŝej inwestycji poci ąga za sob ą skutki widoczne w spadku przekazanych środków na rozbudow ę infrastruktury komunalnej na terenie gminy w kolejnych latach, co zwi ązane jest przede wszystkim ze spłat ą zaci ągni ętych na ten cel po Ŝyczek i kredytów bankowych. Infrastruktura komunalna na terenie gminy Szadek 223 Analizuj ąc wielko ść środków finansowych, przekazanych na realizacje inwestycji komunalnych przez władze gminy Szadek w latach 1994–2004 nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na ich rozkład przestrzenny; tzn. dokona ć porównania poszczególnych sołectw pod wzgl ędem wielko ści środków finansowych przekazanych na rozwój infrastruktury komunalnej 2 (rys. 3). zł) 2000 ś 1500 1000 500 Koszt inwestycji (w ty 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Lata miasto tereny wiejskie Rys. 2. Koszty inwestycji infrastrukturalnych w gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004 W gminie Szadek najwi ększe koszty na rozwój infrastruktury komunalnej (w przeliczeniu na jednego mieszka ńca) w badanym okresie zostały wydatkowane na terenie sołectwa Boczki 3 (3943 zł). Tak du Ŝe koszty inwestycji na tym terenie, zwi ązane w cało ści z budow ą sieci wodoci ągowej, wynikaj ą z 2 W celu uzyskania danych porównywalnych posłu Ŝono si ę wska źnikiem, który obrazuje koszt zrealizowanych inwestycji, przypadający na jednego mieszka ńca danego sołectwa. 3 Dane na temat kosztów inwestycji pochodz ą ze sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu, w których niejednokrotnie autorzy nie wyszczególnili dokładnej lokalizacji danej inwestycji lub poszczególne inwestycje odnosiły si ę do wi ęcej ni Ŝ jednego sołectwa. W takim przypadku autor dan ą wielko ść (koszt) inwestycji dzielił równo pomi ędzy wyszczególnione sołectwa, jednocze śnie zdaj ąc sobie spraw ę z powstałych w ten sposób nie ścisło ści. 224 Bartosz Bartosiewicz peryferyjnego poło Ŝenia sołectwa wzgl ędem uj ęć wody (najbli Ŝsze znajduje si ę w Szadku). Jednocze śnie nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe wraz z budow ą sieci w kierunku Boczek podł ączenie do wodoci ągu uzyskały równie Ŝ sołectwa Sikucin, Kotliny-Jamno oraz Reduchów, w którym koszt inwestycji (zwi ązanych w cało ści z budow ą sieci wodoci ągowej), był obok Boczek najwy Ŝszy w gminie i wyniósł w przeliczeniu na jednego mieszka ńca 2654 zł. Rys. 3. Koszt inwestycji infrastrukturalnych (w przeliczeniu na 1 mieszka ńca) zrealizowanych w sołectwach gminie Szadek w latach 1994–2004 Źródło : opracowanie własne na podstawie sprawozda ń z realizacji bud Ŝetu gminy Szadek z lat 1994–2004