DYDAKTYKA

Nowoczesna szkoła z tradycjami Szkoła dysponuje internatem z całodobowym wyżywieniem w stołówce dla młodzieży z odległych miejscowości. Posiada nowoczesne zaplecze w postaci pracowni komputerowych, pracowni analizy wody i powietrza oraz pracownię zajęć praktycznych. Młodzież z Technikum Alina Biernacka-Banaszak Architektury Krajobrazu pod kierunkiem swoich nauczycieli upiększa otocznie szkoły według własnych projektów wykonywanych w nowoczesnym programie AUTOCAD. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Włodzimierza Efektem pracy uczniów i nauczycieli jest zdobywanie Puchalskiego w Męckiej Woli to nowoczesna placówka najwyższych nagród w walce o zielony indeks w konkursach oświatowa wyróżniająca się przygotowywaniem młodzieży do organizowanych przez Politechnikę Łódzką. W ostatnim wykonywania pięknych zawodów: technika leśnika, technika roku szkolnym uczennice z Technikum Architektury ochrony środowiska, technika architektury krajobrazu oraz Krajobrazu zostały laureatkami Ogólnopolskiego Konkursy od tego roku szkolnego technika budownictwa. Ekologicznego dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych. Szkoła może się poszczycić swoją historią i chlubną Osiągnięcia te uplasowały szkołę na 2 miejscu w powiecie tradycją: sieradzkim w rankingu szkół ponadgimnazjalnych • 01. 09. 1972 roku powstała Zasadnicza Szkoła organizowanym przez “Wprost” i “Perspektywy” oraz 25 w Zawodowa, której założycielem i pierwszym dyrektorem był województwie łódzkim. nieżyjący już inż. Antoni Radowski – funkcję tę pełnił do 21 Nauka w tej szkole to swego rodzaju wyróżnienie: sierpnia 1972 roku. bezpośredni kontakt z przyrodą pozostaje na trwałe w pamięci. • Od 01.09.1974 do 30.09.1980 roku dyrektorem szkoły Rangę Technikum Leśnego podnosi fakt, że młodzież ma był inż. Józef Skowron.. możliwość odbywania praktyk zawodowych w Norwegii. • Od 01.10. 1980 do 31.08. 1997 roku szkołą kierował Wielu absolwentów podejmuje studia na wyższych mgr inż. Zbigniew Włochacz, który poszerzył dla uczniów uczelniach, m.in. na Politechnice Łódzkiej i Akademii ofertę edukacyjną. W 1993 roku został utworzony Zespół Rolniczej w Poznaniu. Dużą zasługę w tym mają oczywiście Szkół Zawodowych nr 1 w Męckiej Woli. W jej skład sami uczniowie oraz oddani swojej pracy, dobrze przygotowani wchodziły: Zasadnicza Szkoła Leśna, Zasadnicza Szkoła i wykształceni nauczyciele. Wielozawodowa i Technikum Ochrony Środowiska. Patron szkoły • Od 01.09.1997 roku funkcję dyrektora szkoły pełni Gdy w 2002 roku obchodzono jubileusz 30- lecia mgr inż. Alina Biernacka-Banaszak. szkoły, zrodził się pomysł nadania jej imienia. Impulsem do W momencie wejścia w życie reformy szkolnictwa w wybrania Włodzimierza Puchalskiego patronem szkoły, była Męckiej Woli powstało 4 letnie technikum kształcące w wizyta w 2003 roku w Męckiej Woli ks. biskupa Bronisława zawodach: technik leśnik i technik ochrony środowiska Dembowskiego, który zachwycił się otoczeniem szkoły, na podbudowie gimnazjum, Technikum Uzupełniające dla a przede wszystkim wiekowymi dębami w zabytkowym Dorosłych na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej parku. W efekcie młodzież Technikum Leśnego posadziła oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa Wielozawodowa młode dęby w ogrodzie biskupim we Włocławku. W • Od września 2006 roku młodzież pobiera również podziękowaniu uczniowie otrzymali piękny album naukę w Technikum Architektury Krajobrazu, a od 2008 w poświęcony Włodzimierzowi Puchalskiemu: “Bezkrwawe Technikum Budownictwa. Łowy”. W Puchalskim dostrzeżono miłośnika przyrody, To co wyróżnia człowieka prawego charakteru i dbającego o środowisko Szkoła mieści się w zabytkowym dworku w Męckiej naturalne. Uznano Go godnym wzorcem oddziaływań Woli koło Sieradza. Położona w wyjątkowo atrakcyjnym wychowawczych. W 2006 roku wystąpiono do Starostwa krajobrazowo terenie, otoczona pięknym parkiem z Powiatowego w Sieradzu z prośbą o wyrażenie zgody na wielowiekowymi dębami, wyróżnia się walorami, które są nadanie imienia szkole i od 01.09.2006 roku patronem szkoły bardzo atrakcyjne nawet dla tych, którzy na co dzień obcują w Męckiej Woli jest Włodzimierz Puchalski. z przyrodą.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Badania stanu czystości wód stawu badają wody powierzchniowe z okolicznych rzek i stawów przeprowadzając analizę ich jakości . w Męckiej Woli W roku szkolnym 2007/2008 na zajęciach z pracowni badań laboratoryjnych prowadzili badania czystości wody ze stawu znajdującego się na terenie szkoły. Nina Sobierajska-Kikowska Staw na potoku Trzebiczna istniał jeszcze przed II wojną światową, był jednak bardzo zaniedbany i Uczniowie Technikum Ochrony Środowiska, w zanieczyszczony, a rosnące tam olchy dodatkowo zakwaszały ramach zajęć z przedmiotów zawodowych takich jak glebę w jego sąsiedztwie. W 1945 r. powstało nadleśnictwo, pracownia badań laboratoryjnych i ochrona wód, które w 1980 r. przyczyniło się do zmodernizowania stawu -

2 Na sieradzkich szlakach wykarczowano drzewa, oczyszczono dno stawu i założono Tabela 3 – styczeń, luty jaz służący do wyrównywania poziomu wody. Wartości wskaźników wody W chwili obecnej w zbiorniku o głębokości około 1,5 Wskaźniki Jedno- w danych miesiącach i do 2,5 m mieści się około 13000m3 wody. Woda znajdująca jakości wody stka odpowiadająca im klasa jakości wód powierzchniowych się w tym stawie jest w użytkowaniu Koła Polskiego Związku I Klasa II Klasa Wędkarskiego Sum z siedzibą przy KP Policji w Sieradzu. 1 2 3 4 5 6 7 Można w niej złowić szczupaki, karpie, sumy – cyklicznie Wskaźniki fizyczne Temperatura odbywają się tutaj zawody w wędkowaniu. 1 wody °C 3,8 I 2,9 I Zawiesiny Wyniki badań wody z poszczególnych miesięcy 2 ogólne mg/l 2,0 I 3,0 I porównywane z odpowiednimi klasami jakości wód 3 Odczyn pH 6,70 I 5,25 V powierzchniowych. Wskaźniki tlenowe Tlen 4 Tabela 1 – wrzesień, październik rozpuszczony mgO2/l 18,8 I 0,27 V Tlen Wartości wskaźników wody 5 Wskaźniki Jedno- w danych miesiącach i rozpuszczony % 199,3 I 1,9 V jakości wody stka odpowiadająca im klasa jakości Wskaźniki biogenne wód powierzchniowych 6 Amoniak mgNH4/l 0,3 I 0,2 I IX Klasa X Klasa 7 Azotany mgNO3/l 40 IV 12 II 1 2 3 4 5 6 7 8 Azotyny mgNO2/l 0,2 III 0,15 III Wskaźniki fizyczne Wskaźnik zasolenia µ 1 Temperatura 9 Przewodność S/cm 0,35 I 1,0 I wody °C 13,5 I 12,6 I Wskaźniki twardości wody Zawiesiny Twardość 2 10 ogólne mg/l 8,0 I 5,0 I węglanowa mmol/l 5,7 - 4,7 - Twardość 11 3 Odczyn pH 7,31 I 8,1 I całkowita mmol/l 3,0 - 2,9 - Wskaźniki tlenowe Metale, w tym metale ciężkie 4 Tlen 12 Związki żelaza mgFe/l 0 I 0 I rozpuszczony mgO2/l 11,1 I 8,2 I 5 Tlen rozpuszczony % 104 I 77,1 I Tabela 4 – marzec, kwiecień Wskaźniki biogenne Wartości wskaźników wody Wskaźniki Jedno- w danych miesiącach i 6 Amoniak mgNH4/l 0,3 I 0,3 I 7 Azotany mgNO /l 9,0 II 9,0 II jakości wody stka odpowiadająca im klasa jakości 3 wód powierzchniowych 8 Azotyny mgNO /l 0 I 0 I 2 III Klasa IV Klasa Wskaźnik zasolenia 1 2 3 4 5 6 7 9 Przewodność µS/cm 0,8 I 0,6 I Wskaźniki fizyczne Wskaźniki twardości wody 1 Temperatura 10 Twardość wody °C 6,5 I 13,7 I węglanowa mmol/l 6,5 - 6,0 - 2 Zawiesiny 11 Twardość ogólne mg/l 2,0 I 3,5 I całkowita mmol/l 10,2 - 15,5 - 3 Odczyn pH 7,38 I 7,87 I Metale, w tym metale ciężkie Wskaźniki tlenowe 12 Związki żelaza mgFe/l 0 I 0 I 4 Tlen rozpuszczony mgO2/l 19,99 I 19,99 I Tabela 2 – listopad, grudzień 5 Tlen Wartości wskaźników wody rozpuszczony % 199,9 I 199,9 I Wskaźniki Jedno- w danych miesiącach i Wskaźniki biogenne jakości wody stka odpowiadająca im klasa jakości 6 Amoniak mgNH4/l 0,2 I 0,2 I wód powierzchniowych 7 Azotany mgNO3/l 50 IV 25 III XI Klasa XII Klasa 8 Azotyny mgNO2/l 0,1 II 0,3 III 1 2 3 4 5 6 7 Wskaźnik zasolenia Wskaźniki fizyczne 9 Przewodność µS/cm 0,238 I 0 I Temperatura Wskaźniki twardości wody 1 ° wody C 1,8 I 2,8 I 10 Twardość Zawiesiny węglanowa mmol/l 11,1 - 2,4 - 2 ogólne mg/l 3,0 I 5,0 I 11 Twardość 3 Odczyn pH 7,10 I 6,5 I całkowita mmol/l 3,5 - 10,5 - Wskaźniki tlenowe Metale, w tym metale ciężkie Tlen 12 Związki żelaza mgFe/l 0 I 0 I 4 rozpuszczony mgO2/l 18,73 I 18,50 I Tlen Raport o wynikach badanej wody 5 rozpuszczony % 185,9 I 168,2 I W laboratorium szkolnym uczniowie klasy III i Wskaźniki biogenne IV Technikum Ochrony Środowiska od września 2007r. 6 Amoniak mgNH4/l 0,2 I 0,2 I do kwietnia 2008r. prowadzili badania wody ze stawu 7 Azotany mgNO3/l 10 II 10 II 8 Azotyny mgNO2/l 0 I 0,13 III znajdującego się na terenie dawnego założenia dworskiego. Wskaźnik zasolenia W badaniach wykorzystali prosty sprzęt laboratoryjny, w 9 Przewodność µS/cm 0,53 I 0,59 I który wyposażona jest pracownia oraz gotowe zestawy do Wskaźniki twardości wody oznaczania wskaźników wody w terenie. Uczniowie otrzymali Twardość 10 wyniki przedstawione w tabeli 1, 2, 3 i 4. Po analizie wyników węglanowa mmol/l 6,5 - 6,0 - i porównaniu ich z odpowiednimi wartościami w klasach Twardość 11 całkowita mmol/l 16,2 - 16,2 - jakości wód (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 II Metale, w tym metale ciężkie 2004 r. w sprawie klasyfikacji stanu wód powierzchniowych) 12 Związki żelaza mgFe/l 0 I 0 I uczniowie stwierdzili, że w badanych miesiącach wrzesień, październik wodę można zaliczyć do II klasy czyli wód o

Na sieradzkich szlakach 3 dobrej jakości, w listopadzie i grudniu do III klasy czyli wód o niezadowalającej jakości. W miesiącach zimowych styczeń i luty jakość wody pogorszyła się i odpowiadała V klasie, czyli złej jakości wód. Przyczyniła się do tego pokrywa lodowa, która utrudniła dostęp tlenu z atmosfery do wody - świadczą o tym wartości wskaźników tlenowych. W marcu i kwietniu nastąpiła poprawa jakości wody i można ją było zaliczyć do III klasy, czyli zadowalającej jakości. W Raporcie o Stanie Środowiska w województwie łódzkim, opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi można znaleźć wyniki klasyfikacji wód w naszym powiecie. Raport wydawany jest co roku. Dla porównania w 2007 r. woda w punkcie pomiarowym w Sieradzu zaliczana była do III klasy jakości wód, a w zbiorniku Jeziorsko do IV klasy jakości, tak więc staw w Męckiej Woli nawiązuje stanem czystości do pozostałych wód w rejonie Sieradza. Założenie dworskie w Męckiej Woli

Ochrona środowiska  Smutne, ale prawdziwe (plakat),  Co się dzieje ze śmieciami? (film video), na różne sposoby  Wpływ ochrony przeciwpożarowej na ekosystem leśny (makieta). Aby zachęcić i dobrze przygotować uczniów do udziału Agata Zięba i Jadwiga Brożyńska w tym konkursie należy wdrażać nowatorskie pomysły i innowacyjne metody pracy z uczniem. Nauczyciel prowadzący uczniów – Agata Zięba zorganizowała dodatkowe zajęcia Młodzież Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych dla zainteresowanych. Rozpoczął się właśnie cykl spotkań im. W. Puchalskiego w Męckiej Woli od lat uczestniczy w z Jackiem Frąckiewiczem – znanym artystą malarzem z olimpiadach i konkursach przedmiotowych. Do tradycji należy pobliskiej Widawy. W ramach jednodniowych warsztatów start naszych uczniów w Seminarium Studenckim Problemy plastycznych uczniowie Technikum Ochrony Środowiska ochrony środowiska organizowanym przez Wydział i Technikum Architektury Krajobrazu doskonalili swoje Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki umiejętności w następujących tematach: cechy plakatu Łódzkiej. Uczniowie rokrocznie uzyskują bardzo wysokie ekologicznego, techniki plastyczne, które można wykorzystać lokaty w tym konkursie. Wspomnieć tu można sukcesy z r. tworząc plakat ekologiczny np. zastosowanie liternictwa, 2007, czy 2008, kiedy to uczniowie zdobywając tzw. Zielony szczegółowa analiza przedstawianego problemu – myślenie Indeks, mieli zapewnione przyjęcie na studia na Wydział skrótowe jako pomoc w tworzeniu plakatu. W trakcie Inżynierii i Ochrony Środowiska z pominięciem postępowania warsztatów młodzież, wykorzystując różnorodne techniki kwalifikacyjnego ( bez egzaminów). Celem seminarium jest malarskie, wykonywała plakaty na konkursowy temat - zapoznanie młodzieży z tematyką ekologiczną i przekazanie „Problemy ochrony środowiska”. Po zajęciach prowadzący jej informacji dotyczących stanu środowiska, rodzaju i źródeł udzielił krótkiego wywiadu: jego zanieczyszczenia oraz przybliżenie metod zapobiegania Jadwiga Brożyńska: Jak Pan ocenia projekty uczniów? zagrożeniom. Prezentacje konkursowe można przedstawić w Jacek Frąckiewicz: Było kilka trafionych, bardzo fajnie różny sposób – jako referat, plakat, program komputerowy, zrobionych prac. Szczerze mówiąc byłem zdziwiony dobrym makietę bądź prezentację plastyczną (fotografia, rzeźba, poziomem plastycznym prezentowanych plakatów. obrazy, etc.). Oto wybrane tematy prezentacji, nad którymi J.B.:Czy któryś z nich zapamiętał Pan szczególnie? pracują uczniowie w tym roku szkolnym: J.F.: Pamiętam np. pracę z wiatrakami – na jednym ze skrzydeł umieszczony był znak „STOP”, on symbolizował zatrzymanie się, refleksję nad zmieniającym się - niekoniecznie w dobrym kierunku - światem. J.B.: Czy po przeprowadzonych warsztatach może Pan powiedzieć, że ci młodzi ludzie dobrze wybrali swój przyszły zawód? J.F.: Widać, że większość z nich czuje temat. Zauważyłem kilka zdolnych osób, nad którymi warto popracować. Myślę nawet, że dla przyszłych projektantów krajobrazu można byłoby wprowadzić w szkole regularne zajęcia uczące rysowania perspektywy i rozbudzania przestrzeni. J.B.: W czasie warsztatów ukierunkowywał Pan uczniów, podpowiadał jak zrobić, by ich prace były niebanalne i niepowtarzalne. Czy uczniowie byli otwarci na Pana sugestie?  Z każdym dniem nadzieja zmniejsza się coraz bardziej... (plakat), J.F.: Młodzi ludzie okazali się bardzo elastyczni – chętnie  Alarm (plakat), słuchali moich rad i reagowali na podpowiedzi. Ktoś rysował koronę drzew..., podpowiedziałem, że jeżeli przyjmie ona

4 Na sieradzkich szlakach kształt złożonych dłoni, to dodatkowo przemówi symbol –  różne zawody np. sprzedawczyni w sklepie, rzeźnik działa to na wrażliwość i zmysły odbiorcy. itp., J.B.: Porozmawiajmy o Pana życiu zawodowym. Jest Pan  akty kobiece, artystą malarzem, choć najchętniej mówi Pan o sobie „jestem  sceny rodzajowe np. grube baby na plaży. twórcą ludowym”. Jak się to ma do Pana wykształcenia? J.B.: Jest Pan artystą znanym nie tylko w Polsce i w Europie, ale J.F.: Z wykształcenia jestem grafikiem warsztatowym, jedna na całym świecie. Uczestnicząc w wielu międzynarodowych z moich ulubionych technik to rytowanie w metalu. Myślę, przedsięwzięciach otrzymał Pan wiele nagród i wyróżnień. że kiedyś do tego wrócę. Obecnie jestem rysownikiem Które z nich jest dla Pana najważniejsze? prasowym, malarzem, ilustratorem książek, edukatorem... - J.F.: W sumie otrzymałem ich 66. Wymienię kilka: to chyba wszystko.  W 1998 roku brązowy medal na międzynarodowej J.B.: Trochę tych zawodów Pan wymienił. Skoncentrujmy wystawie Satyrykon w Legnicy (zgłoszono 3500 prac), się na malarstwie. Czy ma Pan swoją ulubioną technikę  W 2005 roku złoty medal na międzynarodowej malarską? wystawie w Chinach (zgłoszono 4000 prac), J.F.: Lubię pastele, akwarele, ale najwięcej maluję akrylami  W 2007 roku główna nagroda w międzynarodowym - one szybko schną, a ja mam taki temperament, że pracuję konkursie „Wielka Łódź”. szybko i dużo, czyli to jest moje tempo. Ważny jest również J.B.: To niesamowite sukcesy! Ja gratuluję wszystkich 66 aspekt ekologiczny – farby akrylowe są mniej trujące od nagród i wyróżnień. Gdzie obecnie możemy oglądać Pana olejnych. prace? J.B.: I znów przeszliśmy na tematy związane z ochroną J.F.: Zapraszam do „Galerii Pod Rurą” - to galeria w moim środowiska. Czy można powiedzieć, że w Pana twórczości domu w Widawie. W pierwszy piątek każdego miesiąca występuje świadomy nurt ekologiczny? organizujemy tu wystawy, wieczorki tematyczne – spotkania J.F.: Tak, ten nurt jest nie tylko w mojej twórczości, ale w z literatami, dziennikarzami i różnymi ciekawymi ludźmi. całym moim życiu – np. od dawna sortuję śmieci i znajomi Niedawno była pierwsza wystawa międzynarodowa – wiedzą, że u mnie nie ma regularnego kosza. Choć pamiętam, prezentowaliśmy prace Martina Borodaca z Bratysławy, na 6 jak będąc na początku lat 90- tych w Niemczech sam marca mamy zaplanowany wieczór piosenki biesiadnej. zastanawiałem się, po co im tyle pojemników na śmieci? Tak, J.B.: Tej galerii też gratuluję – to szeroka działalność to zaczęło się od zagranicznych wyjazdów – uczestnicząc w kulturalno – oświatowa. Bardzo dziękuję za rozmowę, a spotkaniach, sympozjach poznałem ten problem od strony młodzież ma nadzieje na kolejne spotkania warsztatowe. formalnej, technicznej. Teraz łatwiej mi o tym malować, dobierać symbole – np. często w moich pracach pojawia się dym czy woda. J.B.: No właśnie, wróćmy do Pana malarstwa. Mówi Pan, że jest „malarzem wrażeniowym” Dlaczego? J.F.: Dlatego, że często inspirują mnie własne wrażenia dotyczące zaobserwowanej sytuacji - gdy podczas dyskusji ktoś powie coś głupiego, to ja już mam do tego obrazek. Podobnie jest, gdy w prasie znajdę jakiś śmieszny kawałek. J.B.: Przyroda jest dominującym motywem w Pana twórczości - szczególne przywileje mają tu psy, koty, ptaki. Czy lubi Pan malować ludzi? J.F.: Tak, mam kilka ulubionych tematów dotyczących człowieka:

GEOGRAFIA I OCHRONA PRZYRODY

Egzotyczne gatunki drzew drzew przez równoleżnikowy układ gór w Europie. Dlatego próby introdukcji gatunków drzew z innych kontynentów, w sieradzkich lasach rosnących w podobnych szerokościach geograficznych były uzasadnione. Szczególne zasługi na tym polu położył wybitny uczony niemiecki, prof. Adam Schwappach (1851-1932). Mariusz Gławenda Pod jego kierunkiem założono na obszarze Brandenburgii i Prus gęstą sieć powierzchni doświadczalnych. Dzięki temu do Zainteresowanie obcymi gatunkami drzew w Europie dziś w Polsce, w granicach dawnego zaboru pruskiego, istnieje istniało już w XVI w. Najwcześniej zainteresowano się w lasach wiele małych, doświadczalnych powierzchni z gatunkami dającymi jadalne owoce. Przykładami mogą być: gatunkami egzotycznymi (głównie północnoamerykańskimi). śliwy, wiśnie, brzoskwinie i morele, które przybyły do nas Za przykładem pruskim od początku XX w. zaczęto z Azji. Od XVII w. zaczęto wprowadzać do europejskich wprowadzać do lasów egzotyczne gatunki drzew również w ogrodów ozdobne drzewa i krzewy obcego pochodzenia. Galicji i Kongresówce. W leśnictwie europejskim zainteresowanie egzotami na W lasach naszego regionu wprowadzono: sosnę szeroką skalę pojawiło się w XIX w. Lasy Europy są wejmutkę, daglezję zieloną (jedlicę Douglasa), sosnę znacznie uboższe pod względem ilości gatunków drzew w smołową, sosnę czarną, sosnę Banksa oraz dąb czerwony. porównaniu z lasami Ameryki Północnej czy Azji. Powodem W lasach powiatu sieradzkiego możemy gatunki te spotkać zubożenia gatunkowego środkowoeuropejskiej dendroflory nierzadko w postaci stuletnich okazów, posadzonych właśnie były zlodowacenia w połączeniu z utrudnieniem migracji na początku XX w. Wymienione gatunki egzotyczne rosną

Na sieradzkich szlakach 5 w lasach ciągnących się od Męckiej Woli po Rossoszycę. czarna znacznie lepiej znosi zanieczyszczenie powietrza w Wędrując sieradzkimi lasami najczęściej napotkamy dąb porównaniu z sosną zwyczajną. czerwony, rzadziej wejmutkę, daglezję i sosnę czarną. Również daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii Jeszcze bardziej unikatowym egzotem w naszych lasach Mirb.), zwana też jedlicą Douglasa, jest wartościowym, jest sosna smołowa. Również trudno spotkać sosnę Banksa, obcym gatunkiem leśnym w Polsce. Istotne znaczenie ma z uprawy której szybko zrezygnowano i której egzemplarze szczególnie w lasach Polski północno–zachodniej gdzie usuwano z lasów w ostatnich dziesięcioleciach. Introdukcja naturalnie nie występuje jodła i świerk. Gatunek ten może sosny Banksa została zaniechana z powodu jej karłowatości w pewnym stopniu rekompensować brak świerka i jodły na na ubogich, piaszczystych glebach oraz z powodu bardzo Pomorzu i w Wielkopolsce. Daglezja zielona pochodzi z małej wartości drewna. zachodniej części Ameryki Północnej. W swej ojczyźnie jest ogromnym drzewem, osiągającym 100–110 m wysokości. W związku z tym dorównuje, pod względem osiąganych rozmiarów, sekwoi (Sequoia gigantea Lindl.) i przewyższa jodłę olbrzymią (Abies grandis Lindl.). Największa zmierzona daglezja, rosnąca w stanie Washington, mierzyła 117 m wysokości. W Polsce jedlica nie dorasta do tak potężnych rozmiarów ale na Pomorzu istnieją egzemplarze o wysokości 45 m, które nadal przyrastają na wysokość. Daglezja zielona rośnie szybko i produkuje bardzo duże ilości drewna w przeliczeniu na jednostkę powierzchni. Dlatego jej uprawa w lasach jest bardzo opłacalna. Ograniczeniem dla introdukcji w Polsce są jej wymagania klimatyczne. Jedlica Douglasa preferuje łagodny klimat oceaniczny dlatego nie jest polecana do uprawy w Polsce wschodniej.

Drzewostan daglezjowo wejmutkowy (stanowisko nr 1) fot. Mariusz Gławenda

Dąb czerwony (Quercus rubra L.) pochodzi ze wsch. obszarów Ameryki Północnej. Ma znacznie niższe wymagania glebowe niż dąb szypułkowy oraz nieco niższe niż dąb bezszypułkowy. Jego wymagania glebowe są niewiele większe od wymagań sosny zwyczajnej. Rośnie zdecydowanie szybciej niż nasze dęby. Z tych powodów dąb czerwony odniósł, w leśnictwie polskim, największy sukces spośród gatunków obcego pochodzenia. Mimo tego, że drewno dębu czerwonego jest mniej wartościowe niż drewno rodzimych dębów, jego uprawa w Polsce jest z pewnością opłacalna.

Grupa sosen czarnych Potężny, stary okaz dębu czerwonego (stanowisko nr 3) (stanowisko nr 4) fot. Mariusz Gławenda fot. Mariusz Gławenda

Gatunkami, których introdukcja w Polsce nie została zakończona sukcesem (oprócz sosny Banksa) są: sosna wejmutka (Pinus strobus L.) i sosna smołowa (Pinus rigida Mill.). Oba gatunki pochodzą ze wschodniej części Ameryki Północnej. Wejmutka rośnie bardzo szybko, ale dla szybkiego wzrostu wymaga gleb lepszych niż sosna zwyczajna. Szybki wzrost zachęcał w przeszłości do jej uprawy. Niestety rozpowszechnienie się w XX w. rdzy wejmutkowo – porzeczkowej poważnie ograniczyło introdukcję wejmutki. Choroba ta powoduje obumieranie szczególnie młodych drzew, czego konsekwencją są silne przerzedzenia upraw i Drzewostan sosny smołowej (stanowisko nr 2) fot. Mariusz Gławenda młodników. Dzisiaj sosna wejmutka nie ma już znaczenia w leśnictwie polskim. Mamy jednak cenne, stare drzewostany Drugim bardzo atrakcyjnym dla polskich lasów wejmutki pochodzące z dawnych nasadzeń z XIX i z gatunkiem introdukowanym jest sosna czarna (Pinus pierwszych dziesięcioleci XX w. nigra Arn.). Pochodzi z Europy Południowej. W Polsce Sosna smołowa nie do końca spełniła nadzieje uprawia się tzw. odmianę austriacką. Sosna czarna osiąga jakie w niej pokładano. Nie zawiodła co prawda w takim podobne rozmiary jak nasza sosna zwyczajna. Odróżnić ją stopniu jak sosna Banksa, nie mniej jednak zaniechano jej można po ciemnoszarej barwie kory i znacznie dłuższych introdukcji. Sosna smołowa ustępuje we wzroście sośnie igłach w porównaniu z sosną zwyczajną. Największą zaletą zwyczajnej i mimo większej wartości drewna (tzw. smolne sosny czarnej są jej bardzo małe wymagania glebowe i drewno – stąd nazwa gatunku) jej uprawa nie jest opłacalna w wodne (mniejsze niż u sosny zwyczajnej). Na skrajnie porównaniu z sosna zwyczajną. Ciekawy jest jednak wygląd ubogich piaskach sosna czarna rośnie powoli ale osiąga starych egzemplarzy sosen smołowych rosnących na ubogich, formy drzewiaste o prostych strzałach podczas gdy sosna piaszczystych glebach. Na takich siedliskach wykształca ona zwyczajna przyjmuje postać skarłowaciałą. Poza tym sosna krzywe, konarzyste pnie o nieregularnych, często bardzo 6 Na sieradzkich szlakach oryginalnie wyglądających kształtach. Ponadto pnie starych uciążliwe mogą być gatunki charakteryzujące się dużą drzew często pokryte są młodymi pędami wyrastającymi z ekspansywnością np. robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia pąków śpiących. L.), klon jesionolistny (Acer negundo L.). W przeszłości Bardzo ciekawym terenem w lasach sieradzkich, gdzie istniał problem „zachwaszczania” upraw sosny zwyczajnej spotkać można wszystkie wyżej opisane egzotyczne gatunki przez sosnę Banksa. Działo się tak z powodu łatwego zbioru drzew w niewielkich odległościach od siebie, są okolice szyszek, które występują u sosny Banksa licznie i nisko. drogi (żwirówki) z Miedźna do Reduchowa. Lokalizacja Zbieracze szyszek dokładali do szyszek sosny zwyczajnej wybranych (bardziej wartościowych) stanowisk egzotów łatwiejsze w zbiorze szyszki sosny Banksa. Pozyskiwane na tym terenie została przedstawiona na dołączonej mapie. potem nasiona sosny zwyczajnej były zanieczyszczone Droga z Miedźna do Reduchowa zamknięta jest dla ruchu nasionami sosny Banksa. samochodów ale można wybrać się tą drogą na ciekawą Wiele gatunków introdukowanych nie sprawdziło się wycieczkę rowerową. w naszej gospodarce leśnej. W ostatnich dziesięcioleciach Drzewa, których lokalizacja zaznaczona jest na doceniono potrzebę ochrony przyrody i rodzimego dołączonej mapie, zostały (w porozumieniu z Nadleśnictwem krajobrazu, który przez obecność egzotycznych gatunków Poddębice) przedmiotem badań naukowych wykonywanych drzew zostaje zniekształcony. Mając na uwadze ochronę we współpracy z Pracownią Dendrochronologiczną w rodzimej dendroflory prawie całkowicie zrezygnowano z Instytucie Ekologii i Ochrony Środowiska na Uniwersytecie wprowadzania obcych gatunków drzew do polskich lasów. Mikołaja Kopernika w Toruniu. W sierpniu 2008 pobrałem Gatunki introdukowane, które zostały uznane za wartościowe z wybranych okazów próby drewna przy pomocy świdra dla gospodarki leśnej to jedynie: dąb czerwony, daglezja Presslera. Materiał badawczy wykorzystany zostanie do zielona i sosna czarna.W związku z powyższym należy wykonania analiz dendrochronologicznych w kontekście spodziewać się znikania z polskich lasów drzewostanów dostosowania się introdukowanych gatunków drzew do zbudowanych z gatunków egzotycznych (szczególnie tych naszych warunków klimatycznych. Wstępnie stwierdzić rzadko spotykanych). Mimo twardych argumentów przeciwko można odkładanie dość dużych przyrostów rocznych drewna egzotom, nasuwa się pytanie: czy nie warto byłoby objąć w (biorąc pod uwagę małą żyzność siedlisk) i dobrą jakość jakiś sposób ochroną i zachować przed zrębami te najbardziej drewna u rosnących na tym terenie daglezji, sosen czarnych wartościowe, stare grupy drzew obcego pochodzenia, mając i sosen smołowych. Zła jakość drewna i słabsze przyrastanie na uwadze choćby ich funkcje dydaktyczne? na grubość występuje natomiast u rosnących tam sosen wejmutek. Literatura: Bellon S., Tumiłowicz J., Król S. 1977. Obce gatunki drzew w Wprowadzając egzotyczne gatunki drzew do gospodarstwie leśnym. PWRiL. Warszawa. środkowoeuropejskich lasów kierowano się potrzebą Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. Wyd. III poprawione i uzupełnione. zwiększenia produkcyjności wraz z rosnącym PWRiL. Warszawa. zapotrzebowaniem na drewno. Od dawna jednak introdukcja Dudzińska M., Bruchwald A. 2006. Badania na stałych powierzchniach doświadczalnych Schwappacha. Notatnik Naukowy Instytutu Badawczego obcych gatunków budziła sprzeciw wielu przyrodników. Leśnictwa. Warszawa. Introdukcja prowadzona w sposób nieodpowiedzialny może Geoportal.gov.pl (źródło mapy). być niebezpieczna dla rodzimej dendroflory. Szczególnie

Jodła w lasach ziemi sieradzkiej legendarna jodła z badeńskiego Schwarzwaldu o wysokości 68m i pierśnicy 380cm (czyli prawie 12m obwodu na wys. 130cm). Miąższość strzały tej jodły wynosiła 140m3. Największa z istniejących obecnie w Polsce jodeł znajduje się w Świętokrzyskim Parku Narodowym. W wieku 280 lat Mariusz Gławenda osiągnęła 51 metrów wysokości. Rośnie w pobliżu Nowego Dworu, na zboczu góry Święty Krzyż (Referowska 1998). Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu Jodła pospolita (Abies alba Mill.) jest największym naturalnego jodły pospolitej. Biegnie ona (z zach. na wsch.) drzewem Europy. Może osiągać do 70m wysokości (Dreyer przez: Żary, Trzebnicę, Ostrów Wlkp., Sieradz, Zgierz, 1990). Spośród europejskich gatunków drzew osiąga Rawę Maz., Opoczno, Puszczę Kozienicką, Dęblin, Zamość, nie tylko największe wysokości, ale również największą Tomaszów Lubelski (Bugała 2000). Swym zasięgiem gatunek miąższość strzał (Jaworski & Zarzycki 1983). Z okazów ten obejmuje około 1/ obszaru Polski. opisanych w literaturze największą miąższość strzały miała 3

Na sieradzkich szlakach 7 W holocenie jodła jako ostatnia z naszych gatunków świerkowi w konkurencji z gatunkami liściastymi. Jodła w lasotwórczych rozpowszechniła się na terytorium dzisiejszej przeciwieństwie do świerka jest ciepłolubna oraz znacznie Polski. Choć analizy palinologiczne z Polski południowej lepiej znosi ocienienie co pozwalało jej skutecznie wkraczać wskazują na obecność pyłku jodłowego w okresie w zbiorowiska liściaste polskich nizin. Jednak jodła przybyła atlantyckim (Szychowska–Krąpiec 1999) to jednak dopiero znacznie później niż świerk i napotkała na presję człowieka. w okresie subborealnym, niespełna 3500 lat temu jodła Gdy świerk zasiedlał dzisiejszy pas bezświerkowy nie było stała się ważnym składnikiem drzewostanów w północnych jeszcze dużych, antropogenicznych wylesień. W pierwszych Karpatach (Jaworski & Zarzycki 1983), a około 2800– tysiącleciach holocenu zaludnienie Europy Środkowej było 2500 lat temu (czyli na przełomie okresów subborealnego bardzo małe a ludzie żyli z myślistwa i zbieractwa co nie i subatlantyckiego) zaczęła pojawiać się w znaczącym wiązało się z powodowaniem wylesień takich jak z powodu udziale w lasach bieszczadzkich, na obszarze wyżyn oraz w intensywnego rozwoju rolnictwa w późnym holocenie. Górach Świętokrzyskich. Wtedy także rozpoczęła wędrówkę O tym, że także w Polsce północnej występują warunki na niziny Polski centralnej i pd.–zach. oraz w kierunku odpowiadające wymaganiom jodły świadczy obecność Podlasia (Szychowska–Krąpiec 1999). Holoceńskie puszcze dobrze rosnących i odnawiających się sztucznych nasadzeń porastające tereny dzisiejszej ziemi sieradzkiej jodła zaczęła jodłowych na Pomorzu Zachodnim, a nawet na Pojezierzu podbija” stosunkowo niedawno bo około 2000 lat temu. Czas Mazurskim. Jodła jako gatunek klimaksowy, wymagający w ten z perspektywy przemian lasów naturalnych na drodze młodości ocienienia i posiadający dość ciężkie nasiona mogła sukcesji ekologicznej nie jest długi. Przypuszcza się, że jodła wędrować jedynie zwartymi, dużymi kompleksami leśnymi. nie zdążyła zakończyć swej wędrówki na pozostałą część Wylesienia spowodowały rozdrobnienie lasów i poprzecinanie terytorium Polski, leżącą na północ od dzisiejszej granicy kompleksów leśnych terenami nieleśnymi co uniemożliwiło zasięgu (Jaworski & Zarzycki 1983). Przeszkodził jej w tym rozprzestrzenianie się jodły. Gospodarka żarowa promowała człowiek poprzez intensywny rozwój rolnictwa w późnym pionierskie gatunki drzew. Istotne jest również to, że holocenie skutkiem czego było stopniowe zmniejszanie człowiek w ostatnich tysiącleciach wyeliminował prawie lesistości (szczególnie na niżu) wraz z odbieraniem lasom zupełnie lasy liściaste ponieważ porastały żyzne, przydatne najżyźniejszych gleb (Zieliński 1952). Prowadzona przez dla rolnictwa gleby. Pozostawiając bory sosnowe nie dał plemiona przedsłowiańskie i przez Słowian gospodarka szans na ekspansję jodle bowiem jej wymagania siedliskowe żarowa polegała na wypalaniu fragmentów puszcz i uprawie są wysokie i nie może ona skutecznie wkraczać w ubogie i przez kilka lat zbóż, a po wyjałowieniu gleby przenoszeniu suche siedliska borowe.W czasie swej holoceńskiej ekspansji siedziby rodu o kilka kilometrów i wypalaniu nowych jodła dotarła dalej na północ w Polsce wschodniej w powierzchni lasu. porównaniu z Polską zachodnią (mimo mniej przyjaznych dla niej warunków klimatycznych na wschodzie). Powodem tego było dłuższe przetrwanie zwartych puszcz pierwotnych na wschodzie kraju. Jednak później na skutek wylesień i protegowania sosny jodła została prawie zupełnie wytępiona na wschodnim Mazowszu, pn.–zach. Lubelszczyźnie i pd. Podlasiu. Pozostały jedynie stanowiska wyspowe w okolicy Siedlec i najdalej w Europie wysunięte na północ stanowisko wyspowe w Puszczy Białowieskiej (znajdujące się w części białoruskiej puszczy). Jako uzupełnienie należy dodać, że w drugiej połowie interglacjału mazowieckiego (350–300 tysięcy lat temu) jodła dotarła aż do Bałtyku. Opanowała więc całe terytorium dzisiejszej Polski. Prawdopodobnie w holocenie stałoby się podobnie gdyby w Europie Środkowej silna presja człowieka na pierwotne lasy pojawiła się kilka tysięcy lat później. Lasy ziemi sieradzkiej, czyli tereny należące do nadleśnictw: Złoczew, Poddębice i Kolumna, znajdują się Potężnych rozmiarów jodła w rezewacie Nowa Wieś fot. Mariusz Gławenda w strefie północnej granicy zasięgu naturalnego jodły. W kierunku północnym od tych nadleśnictw jodła naturalnie nie W literaturze holoceńska antropopresja uznawana jest występuje. To właśnie m.in. na ziemi sieradzkiej działalność za główny powód niedokończenia wędrówki jodły na obszar człowieka zakończyła wędrówkę jodły dalej na północ i Polski północnej. Z pewnością, podobnie jak w przypadku spowodowała ustalenie granicy zasięgu w tym miejscu. świerka, ważnym powodem ograniczającym ekspansję jodły Żyzne gleby na terenach dzisiejszych gmin Wróblew, Błaszki, była również mała ilość opadów w Wielkopolsce, na Kujawach Goszczanów i zachodniej części gmin i Sieradz i Mazowszu czyli w tzw. pasie bezświerkowym. Jednak w pierwotnie porośnięte były puszczą grądową stanowiąc przypadku świerka decydujący był jeszcze inny czynnik atrakcyjne siedliska dla przybywającej z południa jodły, – temperatura. Świerk rozpoczął ekspansję na obszar nizin która 2000 lat temu obecna była już z pewnością w znacznym dzisiejszej Polski znacznie wcześniej od jodły. Przybywał udziale w puszczach Wyżyny Wieluńskiej. Niestety wraz z z dwóch kierunków: z północnego wschodu i z południa. rozpoczęciem kolonizacji przez jodłę żyznych terenów, W okresie atlantyckim holocenu (czyli w przedziale 8000– położonych na północny zachód od Sieradza, nasilała się 5000 lat temu) zasięg północno–wschodni świerka połączył działalność człowieka polegająca na pozyskiwaniu ziem się z południowym i nie istniał wtedy pas bezświerkowy pod uprawy rolne. Lasy grądowe były przez człowieka (Koprowski 2003). Zmiany klimatyczne w okresie atlantyckim stopniowo eliminowane. Najpierw powstawały polany, z zapoczątkowały jednocześnie inwazję ciepłolubnych czasem (od średniowiecza) coraz większe obszary bezleśne. gatunków drzew liściastych skutkiem czego świerk w Stan obecny to pełna dominacja krajobrazu rolniczego kolejnych tysiącleciach wycofał się na północny wschód (praktycznie całkowity brak lasów) na obszarze północno– i południe pozostawiając pas bezświerkowy od Pomorza i zachodniej części powiatu sieradzkiego. Należy dodać, że w Wielkopolski poprzez Kujawy aż do Mazowsza. Łagodny międzyrzeczu Prosny i Warty nastąpił silny rozwój kultury klimat nizin Wielkopolski, Kujaw i Pomorza nie dawał szans łużyckiej jeszcze przed rozpoczęciem przez jodłę kolonizacji 8 Na sieradzkich szlakach tych terenów. Kultura łużycka charakteryzowała się Nieco więcej jodły (w stosunku do całego obszaru RDLP intensywnym osadnictwem, gospodarką rolną oraz hodowlą Łódź) jest w lasach Nadleśnictwa Kolumna (0,77%). Także zwierząt. W związku z tym antropogeniczne wylesienia lepiej wygląda sytuacja na terenie Nadleśnictwa Złoczew istniały na ziemiach między Prosną i Wartą już w okresie (sporo jodły jest w leśnictwach Pyszków i Potok). Dużą 3000–2400 lat temu. Prawdopodobnie również w okresie powierzchnią charakteryzuje się rezerwat Nowa Wieś w rzymskim puszcza grądowa na terenach dzisiejszych gmin złoczewskich lasach (116.58 ha) chroniący stare drzewostany Wróblew, Błaszki, Goszczanów i zachodniej części gmin liściaste z dużym udziałem jodły. Z pewnością w lasach ziemi Warta i Sieradz była w jakimś stopniu rozczłonkowana dużymi sieradzkiej jodły jest zdecydowanie za mało w stosunku polanami na skutek prowadzenia gospodarki żarowej przez do ilości siedlisk jej odpowiadających. Wykorzystując plemiona zamieszkujące nasze ziemie przed pojawieniem się potencjał siedlisk można byłoby osiągnąć w naszych lasach Słowian. Pobliski Kalisz istniał już w okresie rzymskim co kilkuprocentowy udział tego gatunku. Jodła, jako gatunek świadczy o istnieniu osadnictwa w południowo–wschodniej wybitnie cienioznośny, idealnie nadaje się do wykorzystania Wielkopolsce w czasie ekspansji jodły z południa. W w przebudowie drzewostanów sosnowych zajmujących źródłach archeologicznych wymieniane są również osady siedliska dla sosny zbyt żyzne i wilgotne. w Mnichowie i Monicach sięgające okresu rzymskiego W ostatnich latach można zaobserwować tendencję (Urbański 2009). W związku z tym nie ulega wątpliwości, zwiększania udziału jodły w lasach ziemi sieradzkiej. że osadnictwo na ziemi sieradzkiej istniało w pierwszych Pojawiły się nowe nasadzenia jodłowe. Niestety nie jest ich wiekach n.e. Okres wędrówek ludów tylko na krótki czas wiele i nie są to duże powierzchnie. Niedaleko Sieradza młode pozwolił lasom odzyskać, na drodze sukcesji wtórnej, nasadzenia jodły znajdują się: w pobliżu rezerwatu Półboru, tereny bezleśne (ekspansję wykazały oczywiście gatunki w Leśnictwie Andrzejów (Nadleśnictwo Kolumna), w okolicy pionierskie, z którymi jodła nie miała szans konkurować). wsi Laskowiec w Leśnictwie Reduchów (Nadleśnictwo Od momentu zasiedlenia przez Słowian Europy Środkowej, Poddębice). W Leśnictwie Pyszków (Nadleśnictwo Złoczew) czyli od VI wieku n.e., liczba ludności stopniowo wzrastała a znajduje się kilka młodników jodłowych uzyskanych z obszary leśne kurczyły się. Wylesienia nasiliły się w ostatnim naturalnych odnowień. tysiącleciu doprowadzając, w ostatnich wiekach, do prawie zupełnego zniszczenia pierwotnych puszcz. Szczególnie dotyczyło to puszcz grądowych porastających żyźniejsze gleby. Zupełnie inaczej wyglądała sytuacja po drugiej stronie Warty. Aż do czasów współczesnych zachował się duży kompleks leśny w części północno–wschodniej powiatu sieradzkiego (od Męki po Rossoszycę, Włyń). Powodem tego są ubogie, piaszczyste gleby, które nie były atrakcyjne dla rolnictwa. Jednak jodła z powodu swych wysokich wymagań siedliskowych nie była w stanie szybko i skutecznie skolonizować ubogie siedliska borowe i tędy przebić się dalej na północ. Poza tym z pewnością już w średniowieczu prowadzono w lasach tych zręby w celu pozyskiwania surowca budowlanego i opałowego dla Sieradza, Warty i sieradzkich wsi. Zręby zawsze promowały światłożądne gatunki pionierskie (sosnę, brzozę). W kierunku na wschód od powiatu sieradzkiego jodle udało się zawędrować dalej na północ niż w przypadku ziem między Sieradzem a Kaliszem. Dotarła do linii – o czym świadczy istnienie leśnych rezerwatów chroniących naturalne drzewostany Zasięg jodły w Polsce z dużym udziałem jodły: rezerwat Jamno (, zduńskowolski) i rezerwat Jodły Oleśnickie (gmina Jodła jest gatunkiem trudnym w uprawie. Jest bardzo Lutomiersk, powiat pabianicki). Analizy palinologiczne wrażliwa na zanieczyszczenie powietrza. Wykazuje również pozwalają przypuszczać, że jodła przybyła tutaj nieco bardzo dużą wrażliwość na suszę oraz silne mrozy zimowe wcześniej (z pd. wschodu). Poza tym presja człowieka mogła (<–27oC) (Jaworski & Zarzycki 1983). Ma dość wysokie być tutaj słabsza lub pojawić się później i zwarte lasy mogły wymagania glebowe (znacznie wyższe od sosny a zbliżone przetrwać dłużej niż na północnym zachodzie dzisiejszego do wymagań buka). Jest gatunkiem wybitnie cienioznośnym powiatu sieradzkiego (mimo również stosunkowo żyznych (we wczesnej młodości wręcz wymaga ocienienia). gleb). Lasy między Męcką Wolą, Zduńską Wolą a Szadkiem, Zamieranie jodły na dużą skalę zaczęło się na przełomie których pozostałości chronią dzisiaj rezerwaty: Półboru, XIX i XX w., szczególnie w północnej części zasięgu czyli Jabłecznik i Wojsławice, pierwotnie były w większości m.in. na terenie ziemi sieradzkiej. Możliwe, że miało to liściastymi lasami grądowymi. W rezerwatach Jabłecznik i związek z intensywnym rozwojem przemysłu w Europie i Wojsławice jodła występuje w dużym udziale. w konsekwencji z pogorszeniem stanu czystości powietrza. Jako gatunek panujący jodła obecnie zajmuje w Polsce Od początku lat siedemdziesiątych XX w. zamieranie (wraz z daglezją) niespełna 2% powierzchni leśnej (stan na jodły jeszcze bardziej się nasiliło (Capecki & Tuteja 1974). 1995 r.; wg danych DGLP z publikacji Las w liczbach 1997). Najprawdopodobniej najsilniejszy wpływ na regresję jodły Jeszcze pod koniec lat siedemdziesiątych jodła (wraz z mają czynniki antropogeniczne. Powszechna (do niedawna) daglezją) zajmowała w Polsce około 2,4% powierzchni leśnej w gospodarce leśnej rębnia zupełna powoduje całkowitą (Boratyński 1983). Z kolei na początku lat pięćdziesiątych jej likwidację jodły na danym terenie (Mała Encyklopedia udział w polskich lasach wynosił około 2,7% powierzchni Leśna 1991) gdyż nie jest ona w stanie skutecznie odnawiać leśnej (Zieliński 1952). W związku z powyższym widać się bez osłony starego drzewostanu i wygrać w konkurencji ciągły spadek udziału jodły. W naszym regionie jest jej z gatunkami pionierskimi (Zieliński 1952). Ważną przyczyną obecnie bardzo mało. Na terenie RDLP Łódź gatunek ten regresji jodły była niechęć w przeszłości do uprawy wraz z daglezją zajmuje zaledwie 0,4% powierzchni leśnej. tego gatunku ze względu na szereg trudności, które się Na sieradzkich szlakach 9 z tym wiązały. Drugi z czynników antropogenicznych, uwagi na swe wyjątkowe walory estetyczne, najpotężniejsze który wydaje się być najważniejszy, to zanieczyszczenie spośród polskich drzew rozmiary i długowieczność jest przemysłowe powietrza. Emisja dwutlenku siarki uznawana niezastąpionym składnikiem polskiego krajobrazu. jest za pierwotną przyczynę obumierania jodeł. Regresja jodły ma także związek z małą zmiennością genetyczną co Literatura: Bernadzki E. 1983. Zamieranie jodły w granicach naturalnego zasięgu. odzwierciedla się w niskiej zdolności adaptacyjnej gatunku. W: Białobok S. (Red.), Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa Zarówno nasiona jodły jak i ziarna pyłku są ciężkie co Leśne, Monografie Popularnonaukowe, Tom. 4, str. 483-502. PAN. Instytut powoduje, że krzyżują się tylko osobniki rosnące blisko siebie Dendrologii. PWN. Warszawa – Poznań. (Zielski & Krąpiec 2004). Najbardziej poważne uszczuplenie Białobok S. 1983. Ochrona drzew. W: Białobok S. (Red.), Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa Leśne, Monografie Popularnonaukowe, Tom. pul genowych populacji jodłowych ma miejsce na północnej 4, str. 547-564. PAN. Instytut Dendrologii. PWN. Warszawa – Poznań. granicy zasięgu, gdzie jodła została ograniczona do Boratyński A. 1983. Systematyka i geograficzne rozmieszczenie. W: niewielkich obszarów i ze względu na niewielkie odległości Białobok S. (Red.), Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa przemieszczania się pyłku oraz nasion, dobór naturalny jest Leśne, Monografie Popularnonaukowe, Tom. 4, str. 41-86. PAN. Instytut wyraźnie osłabiony (Mejnartowicz 1983). Taki problem Dendrologii. PWN. Warszawa – Poznań. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. Wyd. III poprawione i uzupełnione. na pewno istnieje w drzewostanach jodłowych rosnących PWRiL. Warszawa. w lasach ziemi sieradzkiej gdzie gatunku tego jest bardzo Capecki Z., Tuteja W. 1974. Usychanie jodły w lasach południowej Polski. niewiele. Sylwan 118 (12), str. 1-16. Zmniejszenie udziału jodły w polskich lasach Dobrowolska D. 1998. Zjawisko zamierania jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w naturalnym zasięgu. Sylwan 12, str. 49-55. już przyniosło niepomierne straty ekologiczne i bardzo Dreyer E., Dreyer W. 1990. Der Kosmos–Waldführer – Ökologie, duże straty ekonomiczne. Żaden gatunek nie może zająć Gefährung, Schutz. Franckh-Kosmos Verlags-GmbH & Co. Stuttgart. niszy ekologicznej jodły (Jaworski & Zarzycki 1983) a Feliksik E. 1990. Badania dendroklimatologiczne dotyczące jodły (Abies negatywne skutki wprowadzania „na siłę” np. świerka w alba Mill.) występującej na obszarze Polski. Zeszyty Naukowe AR w niszę ekologiczną jodły są dziś widoczne w Sudetach. Mimo Krakowie, Rozprawa habilitacyjna nr 151, str. 1-106. Jaworski A., Zarzycki K. 1983. Ekologia. W: Białobok S. (Red.), splotu wielu niekorzystnych czynników powodujących Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa Leśne, Monografie regresję jodły, jest jeszcze za wcześnie by skazywać Popularnonaukowe, Tom. 4, str. 317-430. PAN. Instytut Dendrologii. PWN. gatunek ten na pełnienie roli urozmaicenia polskich lasów, Warszawa – Poznań. bez większego znaczenia lasotwórczego. Nieco optymizmu Koprowski M. 2003. Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych świerka pospolitego (Picea abies (L.) Karsten subsp. abies) na dodają obserwacje osłabienia zamierania jodły co może mieć wybranych stanowiskach w Polsce. Praca doktorska. Instytut Ekologii i związek z poprawą stanu czystości powietrza (Dobrowolska Ochrony Środowiska. UMK. Toruń. 1998). Również kondycja jodeł rosnących w lasach ziemi Las w liczbach. 1997. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Agencja sieradzkiej uległa poprawie. Bardzo wiele argumentów Rekl.-Wydawnicza A. Grzegorczyk. Warszawa. przemawia za tym, że byłoby gospodarczo uzasadnione Mała Encyklopedia Leśna. 1991. PWN. Warszawa. Mejnartowicz L. 1983. Genetyka. W: Białobok S. (Red.), Jodła pospolita dążenie do odzyskania dla jodły stanowisk utraconych Abies alba Mill., Nasze Drzewa Leśne, Monografie Popularnonaukowe, Tom. przez nią w przeszłości. Jodła, w odpowiednich dla niej 4, str. 285-316. PAN. Instytut Dendrologii. PWN. Warszawa – Poznań. siedliskach, produkuje największą ilość drewna spośród Referowska E. 1998. Drzewiaste naj... Ochrona Przyrody. Publikacja ze wszystkich naszych gatunków lasotwórczych w przeliczeniu strony internetowej: http://przyrodnik.grafinet.com.pl Szychowska – Krąpiec E. 1999. Późnoholoceński standard na jednostkę powierzchni. W drzewostanach mieszanych dendrochronologiczny dla jodły Abies alba Mill. z obszaru południowej wpływa dodatnio na przyrost i kształtowanie się strzał Polski. Praca doktorska. AGH. Kraków. innych drzew. Ze względu na dużą cienioznośność może być Środoń A. 1983. Jodła pospolita w historii naszych lasów. W: Białobok S. wykorzystywana do dolesień przerzedzonych drzewostanów, (Red.), Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa Leśne, Monografie które niedostatecznie wykorzystują możliwości produkcyjne Popularnonaukowe, Tom. 4, str. 9-40. PAN. Instytut Dendrologii. PWN. Warszawa – Poznań. siedliska oraz do przebudowy drzewostanów (Zieliński 1952). Urbański D. 2009. Wczesne średniowiecze w okolicach Sieradza. Na Dzięki szybkiemu rozkładowi ściółki jodłowej gatunek ten sieradzkich szlakach 1/93/2009, str. 34-36. nie powoduje zakwaszania gleb i zubożenia, w taki sposób Wojterski T. 1983. Lasy z udziałem jodły w Polsce. W: Białobok S. jak czynią to sosna i świerk. Dzięki dużej elastyczności (Red.), Jodła pospolita Abies alba Mill., Nasze Drzewa Leśne, Monografie Popularnonaukowe, Tom. 4, str. 431-482. PAN. Instytut Dendrologii. PWN. drewna i silniejszemu systemowi korzeniowemu jodła Warszawa – Poznań. jest odporniejsza od świerka na szkody od wiatru, posiada Zieliński T. 1952. Jodła pospolita. PWRiL. Warszawa. także mniej szkodników i pasożytów niż świerk i sosna. Z Zielski A., Krąpiec M. 2004. Dendrochronologia. PWN. Warszawa.

Rezerwat Półboru - perełka natury

Małgorzata Dąbrowska

W województwie łódzkim zaledwie 0,4% powierzchni zajmują tereny objęte ochroną rezerwatową. Spośród 88 rezerwatów przyrody istniejących na tym obszarze około 20 zostało utworzonych dla ochrony najlepiej zachowanych lasów dębowo-lipowo-grabowych, zwanych grądami, a tylko w dziesięciu chroni się dąbrowę świetlistą. Jednym z nich jest rezerwat „Półboru”. Rezerwat jest jedną z najważniejszych form ochrony przyrody. W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. Jesień w grądzie obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało fot. Mariusz Gławenda 10 Na sieradzkich szlakach zmienionym - ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a najczęściej gatunki: leszczyna, grab, dereń świdra, dziki także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów bez czarny, trzmielina europejska i kalina koralowa. oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające Najbardziej rozpowszechniony w rezerwacie grąd typowy się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, zajmuje równinny teren między dąbrową świetlistą a kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. grądem kokoryczowym. Warstwę zielną tworzą tu gatunki charakterystyczne dla cienistych lasów liściastych np. przytulia Schultesa, kokoryczka wielokwiatowa, turzyca leśna, żankiel zwyczajny czy prosownica rozpierzchła. Ostatnim zbiorowiskiem rezerwatu jest grąd kokoryczowy, który porasta niewielki procent powierzchni zajmując tereny obniżone w pobliżu cieku. W runie, oprócz gatunków charakterystycznych dla grądu typowego można spotkać także rzadką kokorycz pełną, czworolista pospolitego, tojeść rozesłaną oraz kostrzewę olbrzymią. Wszystkie te zbiorowiska wykazują wieloaspektowość sezonową. Wiosną pięknie kwitną na biało tarniny, czeremchy, zawilce, gwiazdnice i konwalie, na fioletowo miodunki, dąbrówki i przylaszczki, a żółcą się jaskry, ziarnopłony i złocie. Latem spotkać można kwitnące firletki, pszeńce, bodziszki, przetaczniki, i chabry. Grąd kokoryczowy zimą Z nadejściem jesieni pojawia się nawłoć, a drzewa i krzewy fot. Mariusz Gławenda pięknie przebarwiają swoje liście. Rezerwat pod nazwą Półboru utworzony został na Obecność starych wysokich drzew, a także dobrze podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu rozwinięta warstwa krzewów jest miejscem żerowania i Drzewnego z dnia 24 XI 1983 r. na powierzchni 56,83 bytowania wielu ciekawych gatunków zwierząt. W rezerwacie ha. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski można spotkać liczne ptaki takie jak pospolite sikory i położony jest on w zasięgu Wysoczyzny Łaskiej, którą od wróble, ale też kowaliki, dzięcioły duże, kruki, drozdy, kosy, zachodu ogranicza dolina Warty, a od wschodu Wzniesienia kwiczoły, pokrzewki, sowy, bażanty i wiele innych. Spośród Łódzkie. Jego granice obejmują najbardziej wysuniętą ssaków najpospolitsze są sarny, zające, lisy i wiewiórki. na południe część uroczyska Woźniki. Obiekt ten chroni Wśród bujnie rozwiniętego runa kryją się jaszczurki zwinki, naturalny dla okolic Sieradza, ale rzadko obecnie spotykany padalce, ropuchy szare i zielone oraz żaby trawne. W sezonie w przekształconym rolniczo obszarze, krajobraz lasu wiosenno – letnim bujnie rozwinięta warstwa zielna i grądowego z płatami dąbrowy świetlistej i stanowiskami kwitnące krzewy przyciągają liczne pszczoły, trzmiele oraz roślin chronionych. Zbiorowiska te zostały zniszczone przez motyle, a w pobliżu stagnujących wód pojawiają się piękne rolnictwo i uwarunkowania historyczne. W aspekcie takich ważki. działań ochrona rezerwatowa wydaje się niezbędna dla Różnorodność świata roślin i zwierząt, jaką można zachowania walorów przyrodniczych tego obszaru. obserwować w rezerwacie Półboru stała się obiektem Flora rezerwatu Półboru jest bardzo zróżnicowana i zainteresowań wielu badaczy przyrody. Jest także doskonałą bogata w gatunki, których stwierdzono aż 288. Zarejestrowano lekcją przyrody dla dzieci i dorosłych, którzy mogą przyjrzeć tu 10 gatunków roślin chronionych w skali kraju. Spośród nich się jednej z niewielu ostoi natury, a walory estetyczne ochronie ścisłej podlegają: przylaszczka pospolita, miodownik dostarczą wielu miłych przeżyć. Serdecznie zapraszam do melisowaty, lilia złotogłów, mieczyk dachówkowaty oraz oglądania tych osobliwości.. storczyk - kukułka bzowa, natomiast ochronie częściowej: kalina koralowa, kruszyna pospolita, barwinek pospolity, konwalia majowa i porzeczka czarna. Po zidentyfikowaniu kombinacji występujących w rezerwacie roślin wyróżniono tu trzy zbiorowiska roślinne. Najcenniejszym z nich jest dąbrowa świetlista, która w rezerwacie zajmuje najwyżej wyniesione i jednocześnie najbardziej nasłonecznione partie terenu. Drzewostan osiąga wiek od około 70 do około 160 lat i jest zbudowany głównie z dębu szypułkowego z domieszką sosny oraz dębu bezszypułkowego. Korony drzew charakteryzują się niewielkim zwarciem, co sprzyja wnikaniu światła do najniższych warstw lasu. Słabo rozwinięte podszycie jest zbudowanie z głogów, jarzębiny, dzikiej gruszy, jabłoni domowej i innych światłolubnych młodych drzewek i krzewów. Najniższe piętro tworzą przedstawiciele lasów liściastych, łąk i ciepłolubnych muraw jak: miodownik melisowaty, pajęcznica gałęzista, groszek czerniejący, jaskier wielokwiatowy, dzwonek brzoskwiniolistny, bukwica lekarska, sierpik barwierski, czarcikęs łąkowy czy krwawnik lekarski. Wiele z nich to gatunki rzadkie, a także takie, które wykorzystywano w medycynie ludowej. Obok dąbrowy Ryc. 1. Mapa roślinności rzeczywistej rezerwatu „Półboru” gdzie: 1 -3 w rezerwacie Półboru spotyka się także dwa podzespoły grąd typowy z drzewostanem: 1 – dębowym lub mieszanym, 2 – sosnowym, grądu subkontynentalnego: typowy i kokoryczowy. Takie 3 – świerkowym; 4 – 5 grąd kokoryczowy z drzewostanem: 4 – dębowym zróżnicowanie wynika z uwarunkowań wilgotnościowych lub mieszanym, 5 – sosnowym; 6 – dąbrowa świetlista;7 – Młodnik. Na podstawie mapy gospodarczej lasu w skali 1:5000 oraz mapy roślinności i widoczne jest na poziomie runa. Drzewostan obu typów rzeczywistej rezerwatu (Jakubowska – Gabara 1995). grądów składa się z dębów, sosen, grabów z domieszką w niektórych płatach topoli, brzóz, buków, jesionów, wiązów i innych drzew. Bujną warstwę krzewów budują Na sieradzkich szlakach 11 Pomysły uczennic dotyczące ciągu ostatnich stu lat drzewostan uległ częściowej dewastacji i kompozycja parku została w znacznym stopniu zniekształcona. rewitalizacji parku w Męckiej Woli Część drzewostanu została wycięta na początku XX w. oraz po II wojnie światowej. Zniszczeniu uległy: południowy fragment alei grabowej, szpaler żywotników zachodnich Mariusz Gławenda oraz stare egzemplarze topoli białej. Różnica wysokości na terenie parku wynosi około 10 metrów. Dzięki temu istnieje W roku szkolnym 2007/2008 uczennice Technikum tutaj bogaty przekrój siedlisk – od łęgu do boru mieszanego. Architektury Krajobrazu w ZSP im. Włodzimierza Największą powierzchnię zajmuje jednak siedlisko grądowe. Puchalskiego w Męckiej Woli: Aneta Szcześniak i Kinga Nagrodzony na olimpiadzie projekt rewitalizacji tego Kręcichwast zostały laureatkami ogólnopolskich eliminacji parku zawiera propozycję stopniowej przebudowy części Olimpiady Innowacji Technicznych w kategorii – ochrona drzewostanu i wzbogacenia składu gatunkowego drzew. W środowiska. W olimpiadzie tej doceniono pomysłowy projekt parku powstają luki w drzewostanie na skutek wypadania rewitalizacji zabytkowego parku dworskiego w Męckiej starych bądź chorych drzew. W projekcie stwierdzono Woli, znajdującego się obecnie na terenie Zespołu Szkół zbyt duży udział sosny w drzewostanie parku co nie jest Ponadgimnazjalnych im. Włodzimierza Puchalskiego. zgodne z dominującym w parku siedliskiem grądowym. Projekt opracowany został w oparciu o pracę Jednocześnie stwierdzono, że spośród wszystkich gatunków dyplomową wykonaną w 2004 r. przez uczennice: Martę drzew najczęściej chorują i obumierają sosny. Pozwala to Frątczak i Anitę Jarosławską, tematem której była zapoczątkować przebudowę drzewostanu z wykorzystaniem szczegółowa inwentaryzacja drzewostanu w tym parku. gatunków cienioznośnych w kierunku bliższej zgodności z Powierzchnia zabytkowego parku dworskiego wynosi 8,12 siedliskiem. Zaproponowano wprowadzanie w lukach: jodły, ha. Jest to park o charakterze krajobrazowym wykazujący buka, grabu i cisa. W ramach projektu zaproponowano również bardzo wysoką wartość ekologiczną, krajobrazotwórczą rozbudowę infrastruktury parku i poprawę spełniania funkcji i dydaktyczną. Znajduje się w nim duża liczba drzew rekreacyjnych. Zaprojektowano aleje z podłożem z kostki pomnikowych. Szczególnie cenne są kilkusetletnie, potężne brukowej, ławki parkowe, plac zabaw, system żywopłotów dęby szypułkowe. Założenie parkowe powstało w połowie wzdłuż alei i w otoczeniu ławek (z zastosowaniem cisa i XIX w., lecz wiek najstarszych drzew (300-500 lat) wskazuje bukszpanu jago krzewów żywopłotowych). Zwrócono również na istnienie na tym terenie zadrzewień dużo wcześniej. W uwagę na potrzebę wykonania zabiegów pielęgnacyjnych w koronach najstarszych drzew.

Plan parku w Męckiej Woli (na podstawie mapy sytuacyjno wysokościowej do celów projektowych) Źródło: praca dyplomowa Marty Frątczak i Anity Jarosławskiej pt. „Szczegółowa inwentaryzacja drzewostanu zabytkowego parku w Męckiej Woli” z roku 2004. 12 Na sieradzkich szlakach ZABYTKI

wzniesiony na przedmieściu Sieradza ok. 1415 r. O kościele w Męce i grunwaldzkiej Kościół wzniesiony staraniem ks. J. Stryjskiego nie legendzie był pierwszym obiektem sakralnym w Męce. Wcześniej posiadali tu swój kościółek kanonicy regularni. W 1358 r. Kazimierz Wielki za dobra położone w Kaliskiem otrzymał Józef Szubzda od wrocławskiego domu zakonnego augustianów cztery wsie w Sieradzkiem. W skład pozyskanych królewszczyzn wchodziła Męka3. Zapewne stan techniczny, bądź rozmiary W głównym ołtarzu kościoła św. Wojciecha w Męce kościółka nie odpowiadały potrzebom skoro ks. Jan ze umieszczono przed wielu laty kartusz z napisem: Anno D. 1410 Stryjów pleban z Męki podjął budowę nowego obiektu Vladislaus Jagiello Crucigeris ad internecionem deletis has sakralnego. W XV w. do rozległej parafii męckiej należały: aedos ad laudem DEI et honorem S. ADALBERTI exstruxit, Męka, Woźniki, Podłężyce, Polków, Czechy, Trzebiczna, renovatum A: D: 18701 Napis wprowadził parafię w krąg, Męcka Wola, Zborowskie i Ruda4. Wsie te, poza Podłężycami popularnej na sieradzkiej ziemi, legendy grunwaldzkiej. W i Zborowskiem stanowiły część dóbr królewskich. Zarządzał oparciu o legendę i napis niektórzy regionalni historycy uznali nimi starosta sieradzki, któremu kmiecie świadczyli feudalne rok 1410 za datę budowy kościoła. W kilku publikacjach powinności. Z lasów królewskich pochodziło drewno, przyjęto, że w tym czasie erygowano parafię i wzniesiono podstawowy materiał budowlany, z którego wybudowano świątynię.2 kościół. W stosunku do parafii król posiadał prawo patronatu i prebendy5. Stąd stwierdzenie, że król wybudował kościół jest w części uzasadnione, ponieważ wartość materiałów stanowiła gros poniesionych kosztów. Kościół wybudowano staraniem plebana przy dużym udziale parafian, którzy pracowali przy ścinaniu drzew w pobliskich lasach, zwózce drzew na plac budowy. Wykonywali wiele niefachowych, ciężkich prac, bez których budowa byłaby niemożliwa. Benefaktorem kościoła męckiego został biskup krakowski Andrzej Trzebicki, ur. w 1607 r. w Trzebicznej, nieistniejącej obecnie wsi położonej na wsch. od Męckiej Woli. A. Trzebicki został ochrzczony w kościele w Męce. Pamiętając o tym ważnym wydarzeniu zapisał w testamencie Przytoczona sekwencja nie daje podstaw do znaczną kwotę na przebudowę świątyni. Dzięki biskupiej sformułowania takich twierdzeń. Zachował się dokument dotacji ok. 1691 r. kościół obmurowano cegłą, a po lewej określający dokładną datę budowy kościoła. Prof. Alicja stronie prezbiterium wzniesiono murowaną zakrystię. Kolejne Szymczakowa, autorka wielu cennych prac naukowych prace budowlane przeprowadził w l. 1949-1951 ks. Stanisław poświęconych dziejom Sieradzczyzny, odnalazła umowę Szatko, który dobudował wieżę i zach. część kościoła. Resztki określającą zakres prac budowlanych i ich koszty. 16 IV piętnastowiecznego drewna przeżartego grzybem usunięto 1428 r. w urzędzie grodzkim w Sieradzu został wpisany do ze ścian podczas prac remontowych wykonanych w l. 1999- ksiąg kontrakt zawarty między plebanem w Męce ks. Janem 2000 przez ks. Grzegorza Drzewieckiego. Stryjskim h. Doliwa a Janem młynarzem z Brzegu. Jan z Kościół stanowiący wotum grunwaldzkie to jądro Brzegu za 200 grzywien zobowiązał się wybudować kościół. pięknych legend, które spowiły wyobraźnię mieszkańców Młynarz nie tylko posiadał umiejętności przemiału zboża, ale Sieradza i okolic w XIX w. Należy przypomnieć kilka faktów, dobrze znał sztukę budowy różnych obiektów wznoszonych które wplątały się w historyczną klechdę. Pod Grunwaldem z drzewa. W oparciu o zachowany dokument, wychodząc z sławą okryło się rycerstwo sieradzkie, które walczyło w założenia, że kościół wybudowano zgodnie z ustaleniami szeregach ósmej chorągwi pod sztandarem ozdobionym przyjętymi w kontrakcie, prof. A. Szymczakowa ustaliła herbem województwa. Wojewoda sieradzki Jakub z wielkość i konstrukcję obiektu sakralnego. Koniecpola wiódł do boju trzydziestą chorągiew, a starosta Wzniesiona wówczas świątynia nie imponowała sieradzki, jednocześnie wojewoda sandomierski Mikołaj rozmiarami. Był to mały, drewniany, jednonawowy, Biełucha z Michałowa dowodził dwudziestą dziewiątą orientowany kościółek. Wg obliczeń prof. A. Szymczakowej chorągwią. Pod Grunwaldem walczyła trudna do określenia posiadał 17,5 m długości i ok. 155 m² powierzchni. Wielkość liczba chłopów wywodzących się z ziem sąsiadujących z odpowiadała liczbie wiernych. Główne wejście do kościoła państwem krzyżackim, tj. z Mazowsza, Kujaw, Łęczyckiego umieszczono w zachodniej, szczytowej ścianie. Z drugich i Sieradzkiego. Należy domniemywać, że w chłopskiej drzwi, które znajdowały się w ścianie pd., w pierwszym piechocie rekrutującej się z królewszczyzn znaleźli się rzędzie korzystał pleban. Do kościoła przylegała zakrystia. mieszkańcy Męki i okolicznych wsi. O służbie wojskowej Wchodzono do niej z prezbiterium. Więzary dachowe opierały chłopów w XV w. świadczą przekazy źródłowe. W 1403 r. się na ścianach i na słupie, który umieszczony wewnątrz szlachta wielkopolska obawiając się najazdu krzyżackiego budynku pełnił rolę filara. Słup o wysokości 20 łokci (11,6 postanowiła użyć do obrony kmieci z dóbr królewskich m) oddzielał nawę od prezbiterium. Konstrukcję wzmacniała pozostawiając tylko czterech we wsi wielkiej, a dwóch ludzi zapewne belka tęczowa. Wnętrze kościoła oświetlały w małej do pasienia i zapędzania zwierząt6. Podobną uchwałę promienie słoneczne wpadające przez dwa krzyżowe okna przyjął w 1432 r. sieradzki zobowiązując mieszkańców umieszczone w ścianie południowej. Ściana pn. nie miała miast i wsi do udziału w wojnie7. S. M. Kuczyński przypisuje okien. Stromy, dwuspadowy dach pokrywały dranice. Nawę piechocie chłopskiej decydującą rolę w ostatniej fazie bitwy i prezbiterium osłaniało reglowane sklepienie. Nabożeństwa grunwaldzkiej. Tam gdzie walczyli chłopi było więcej trupów odprawiano przy dwu ołtarzach, głównym i bocznym. niż na całym pobojowisku. Prawdopodobnie z rąk chłopskich Kościół w Męce swą formą przypominał kościół św. Ducha, zginął wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen. Chłopi Na sieradzkich szlakach 13 pomni na krzywdy krzyżackie zadawane ich wioskom i ginęli na szubienicach lub odsiadywali w kazamatach ziemiom, żywili do zakonu zrozumiałą nienawiść – jeńców długoletnie wyroki przywoływano bohaterskie czyny nie brali8. W pamięci ówczesnych Sieradzan tkwiły rycerzy składających swe życie na ołtarzu Ojczyzny. Ożyły barbarzyńskie mordy dokonane podczas rejzy wojsk opowiadania i legendy. Kultywowali je poeci i pisarze ku zakonnych w 1331 r. Krzyżacy spalili Łęczycę, Bałdrzychów, pokrzepienie serc. Bohaterowie powieści Krzyżacy Zbyszko i Sieradz, Charłupię i inne wioski znajdujące się na trasie ich Maćko z Bogdańca to Sieradzanie. Zatopiony w sieradzkich łupieskiego pochodu. lasach Bogdaniec zamieszkiwał ród herbu Tępa Podkowa, o Po wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim toczonej zawołaniu Grady. W czasie bitwy grunwaldzkiej w chorągwi w l. 1409-1411 Sieradz wzbogacił się o kościół i kapitułę. sieradzkiej młody Zbyszko z Bogdańca rzucał się jak dzik Obie kościelne instytucje były związane ze zwycięstwem w najgęstsze tłumy, zaś przy boku jego szedł stary, straszny grunwaldzkim, stanowiły formę dziękczynienia za szczęśliwy Maćko walcząc rozważnie, jak walczy wilk, który inaczej niż powrót z wojny. Ok. r. 1415 na zach. przedmieściu kosztem na śmierć nie ukąsi11. Władysława Jagiełły został wzniesiony kościół św. Ducha. W czasach niewoli oazami polskości stały się Przejął go zakon kanoników regularnych bożogrobców kościoły katolickie. Modlono się po polsku. Oddawano sprowadzony z Miechowa. W uposażeniu kościoła cześć Bogu i Maryi Królowej Polski. Jako wotum Matce partycypował Marcin Zaręba z Kalinowej, kasztelan Bożej Charłupskiej Jakub Bem zawiesił na jej obrazie dwa sieradzki, zapisując na ten cel 10 grzywien9. Kościół św. białe orły. Do dziś stanowią ozdobę cudownej ikony. Z Ducha przechodził różne koleje losu. W 1746 r. wybuchł popowstaniowego okresu pochodzi kartusz przypominający w nim pożar. W tym samym roku odbudowany, a następnie wiktorię grunwaldzką, umieszczony w ołtarzu w Męce w 1786 r. wyremontowany stanowił filię domu zakonnego prawdopodobnie w 1870 r. Działo się to za pasterzowania ks. z Miechowa. Obok kościółka wybudowano przytułek Jana Moczyńskiego, proboszcza parafii męckiej w l. 1867- dla ubogich i chorych. Znaleźli w nim schronienie biedni 1886, który wyremontował kościół. Dzięki jego odwadze i mieszkańcy miasta. Przytułek istniał do ok. 1785 r. W 1819 zaangażowaniu parafian kościół męcki został wpleciony w r. po wojnach napoleońskich i zagarnięciu centralnych ziem historyczną legendę. Legendy wychowują, uczą patriotyzmu, polskich przez Rosję nastąpiła kasata zakonu bożogrobców. ułatwiają realizację trudnych zadań i zachowanie godnej W 1853 r. kościół przeniesiono na cmentarz parafialny, gdzie postawy w ciężkich sytuacjach życiowych. Kultywowanie pełni funkcję kaplicy pogrzebowej. legendy grunwaldzkiej, podtrzymywanie pamięci o żołnierzach Września 1939 r., którzy spoczywają na cmentarzach w Sieradzu, Męce, Strońsku, Szadku, w Warcie i innych miejscowościach, zachowanie świadomości narodowej i obrona uniwersalnych wartości moralnych w dobie komercyjnej globalizacji Europy jest naszym obowiązkiem.

Przypisy: 1. Roku Pańskiego 1410 Władysław Jagiełło po zadaniu druzgocącej klęski Krzyżakom wzniósł te świątynię na chwałę Bożą i ku czci św. Wojciecha. Odnowiona w 1870 r. 2. Ordo divini officii ac missarum ad usum diocesias Vladislaviensis sue Calissiensis, 1899, s. 36-7 a. 1411 aedif. ex lingo a Vladislao Jagiello Rege Polon. Et an 1691 extra muro obducta sumptu Andr. Trzebicki Eppi. Crac. Datę tę powtórzył S. Janicki w Roczniku diecezji włocławskiej z 1957 r. s. 194 Ks. W. Gajzler za datę budowy przyjął r. 1412. Męka (parafia w dekanacie sieradzkim) Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej, 1923, R. XVII, s. 92, 152 Ołtarz kościoła w Męce 3. A. Szymczakowa, Kontrakt między plebanem a młynarzem w sprawie fot. R. Szubzda budowy kościoła w Męce k. Sieradza., Rocznik Łódzki, 2000, T. 47, s. 133- 139 Inną formą upamiętnienia zwycięstwa grunwaldzkiego 4. S. Zajączkowski, S.M. Zajączkowski, Materiały do słownika geograficzno- było utworzenie kapituły sieradzkiej. Wg ks. W. Kujawskiego historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 r. cz. I Łódź w 1426 r. Władysław Jagiełło przebywając w Brodni pod 1966, s. 198 Sieradzem wystawił dokument, który miał duży wpływ 5. Patronat – ogół przywilejów i obowiązków przysługującym fundatorom kościołów, m.in. prawo prezentacji duchownego na określone stanowisko na organizację życia kościelnego w Sieradzu. Stojący kościelne, prawo do udziału w dochodach fundacji. Patron zobowiązany był obok zamku kościółek św. Marcina, objęty królewskim do materialnego zabezpieczenia fundacji. Prebenda – prawo do korzystania patronatem, został przeniesiony na zamek. Dla uczczenia z uposażeń związanych z funkcją kościelną. zwycięstwa grunwaldzkiego, które miało miejsce w dniu 6. S.M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409- obchodzonym jako święto Rozesłania Apostołów (15 lipca), 1411, Warszawa 1966, s. 256-7 7. Tamże, s. 257:⅔ ludności męskiej musi wyruszyć do obozu na wojnę, a kaplicy zamkowej nadano to miano. Przekazane w tym tylko ⅓ może pozostać w domu. samym czasie beneficjum stało się podstawą organizacji 8. Tamże, s. 406 kapituły sieradzkiej. Celem ufundowanego przez króla ok. 9. R. Rosin (Sieradz średniowieczny w świetle źródeł pisanych, w: Prace 1430 r. kolegium kanoników było szerzenie kultu Bożego i Mat. Muz. Arch. I Etn. W Łodzi, Łódź, 1962, s. 31), U. Sowina (Sieradz, układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV-XVI w., Warszawa- oraz podnoszenie splendoru nabożeństw dziękczynnych za Sieradz 1991, s. 47-8 oraz szereg regionalistów (m.in. A. Ruszkowski, J. wiktorię grunwaldzką. Kapituła rezydowała początkowo Szubzda) w dotychczasowych publikacjach fundację kościoła przypisywało przy kaplicy zamkowej Rozesłania Apostołów, następnie Marcinowi Zarębie. Bardziej uzasadnione są poglądy A. Szymczakowej, przy kościele św. Trójcy, a po 1729 r. została przeniesiona do która w oparciu o materiały źródłowe dowodzi, że fundatorem kościoła był sieradzkiej fary10. Władysław Jagiełło. A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka w XV w., Łódź 1998, s. 90 Upadek państwa polskiego nie zniszczył narodowej 10. W. Kujawski, Kościelne dzieje Sieradza, Włocławek 1998, s. 105-158 pamięci. Dni chwały oręża polskiego w latach niewoli nabrały 11. H. Sienkiewicz, Krzyżacy, Warszawa, 1962, T. II, s. 425 nowego blasku i nowego znaczenia. Wydarzenia sprzed setek lat stały się tworzywem kształtującym świadomość narodową, lekcją patriotyzmu. Gdy kibitki wywoziły powstańców styczniowych na Syberię, gdy najwierniejsi synowie Polski 14 Na sieradzkich szlakach Męka Księża i jej kościół rokokowe antepedia. Po ostatnim generalnym remoncie nastąpiła zmiana lokalizacji wielu elementów wyposażenia Św. Wojciecha świątyni, np. ołtarze boczne wcześniej były ustawione w starej części świątyni, tuż przed łukiem tęczy. Na miejscu prawego ołtarza bocznego stoi obecnie barokowa chrzcielnica ks. Przemysław Janiak kamienna z drewnianą pokrywą z II poł. XVIII w. Na belce tęczowej umieszczono krucyfiks otoczony figurami Matki Radosław Milak Boskiej i św. Jana. W odnowionych oknach znajdują się współczesne witraże przedstawiające patrona parafii, św. Nazwa Męka pochodzi od figury z wyobrażeniem Franciszka, św. Grzegorza, św. Jadwigę, św. Kazimierza, ukrzyżowanego Chrystusa na krzyżu, nazywanej niegdyś św. Elżbietę i św. Klemensa. W pomieszczeniu pod wieżą Męką Bożą. Inna legenda łączy nazwę miejscowości z jest epitafium z XI w. poświęcone dobroczyńcy parafii początkami chrześcijaństwa w Polsce i nawiązuje do postaci Edmundowi Stawiskiem - właścicielowi dóbr Podłężyce i jego św. Wojciecha, który jest patronem tamtejszej świątyni. Otóż małżonce Józefinie z Kaczkowskich Stawiskiej (na cmentarzu biskup Wojciech udając się do Prus z misją nawracania pogan, parafialnym jest ich rodzinny grobowiec). Do ciekawostek zatrzymał się tutaj na odpoczynek. W miejscu, gdzie wbił w należą, do dziś wykorzystywane podczas procesji, dwa ziemię swą biskupią laskę wyrósł okazały dąb nazywany zabytkowe feretrony: rokokowy z obrazem MB Różańcowej dębem św. Wojciecha. Ta legenda ma jeszcze inną wersję, i św. Bogumiła oraz z początku XIX w. - z obrazem MB z która powiada, że św. Wojciech będąc w drodze do Gniezna Dzieciątkiem. Choć Męka, włączona w 1979 r. w granice zatrzymał się tu by odprawić codzienną mszę świętą. W administracyjne miasta Sieradza, powoli zatraca swój wiejski tym miejscu ustawiono krzyż, zwany wówczas Bożą Męką. charakter stając się dzielnicą Sieradza, to tradycje kościelne W źródłach historycznych Męka występuje już w XII w., a są tu ciągle żywe. Dumą poprzednich i obecnego proboszcza jej dzieje łączą się z historią tamtejszej świątyni. Pierwszy ks. Piotra Czopińskiego jest liczna kościelna asysta w kościół w Męce wybudowany został prawdopodobnie już przepięknych ludowych strojach sieradzkich wspomagana w połowie XIII w. Bullą papieską z 1250 r. zatwierdzono zawsze przez druhów z OSP. Wieś i miasto wzajemnie się tu klasztor kanoników regularnych laterańskich, którzy uzupełniają, a ludność napływowa odmładza demograficznie zbudowali kościół. Kanonicy byli tu do 1358 r., kiedy to parafię i chętnie uczestniczy w życiu kościoła. Kościół też zostali przeniesieni przez Kazimierza Wielkiego do kościoła uczestniczy w życiu mieszkańców, np. księża współpracują św. Mikołaja w Kaliszu. Po wspomnianym kościele nie ma z pobliskimi szkołami: Szkołą Podstawową nr 6 im. J. żadnych śladów - prawdopodobnie został zburzony podczas Majkowskiej i Zespołem Szkół Ponadgimnazjalnych im. najazdu krzyżackiego w 1331 r. Dokumenty kościelne W. Puchalskiego w Męckiej Woli. Na stałe do kalendarza wspominają inny - drewniany kościółek fundowany przez imprez szkolnych wpisały się uroczystości, w przygotowaniu Władysława Jagiełłę. Następną, drewnianą świątynię których biorą udział pracujący tu księża. Należą do nich m. wybudował w 1428 r. pleban męcki - ks. Jan Stryjski h. in. jasełka, inscenizacja Drogi Krzyżowej zainicjowana przez Doliwa. Pracami budowlanymi kierował młynarz - Jan z ks. Przemysława Janiaka, czy udział uczniów w rekolekcjach Brzegu. W 1570 r. kościół został przekazany kanonikom wielkopostnych. Uroczystości poświęcone Wielkiemu kolegiaty sieradzkiej i od tego czasu rozpoczął się jego regres. Polakowi - Janowi Pawłowi II to dla młodzieży A doskonałe Ok. r. 1681 kościół został obmurowany od zewnątrz cegłą. lekcje szeroko pojętego patriotyzmu. Ponadto wzmocniono szkarpami północną ścianę budowli i wzniesiono murowaną kaplicę. Darowiznę na jego przebudowę przekazał urodzony na terenie męckiej parafii biskup krakowski - Andrzej Trzebnicki (1607-1679). Świątynię w 1772 r. konsekrował bp. Franciszek Kraszkowski - sufragan gnieźnieński. Kościół odnowiono w 1870 r., a w l. 1949 -1951 staraniem proboszcza ks. Stanisława Szatko powiększono od zachodu o trójnawowy tzw. nowy kościół oraz dobudowano mu wieżę dzwonną. Najnowsza historia kościoła wiąże się z proboszczem ks. Grzegorzem Drzewieckim, który przy ofiarnym zaangażowaniu parafian, przeprowadził generalny remont świątyni. Odnowiony kościół w odpust św. Wojciecha 23 IV 2002 r. poświęcił nuncjusz apostolski w Polsce ks. abp Józef Kowalczyk. Kościół, choć po wielu przebudowach i remontach, zachował układ świątyni orientowanej z dwuspadowym dachem i barokową sygnaturką. Bardzo interesujące jest wnętrze tej budowli, gdzie jednonawowa - Kościół Św. Wojciecha w Męce z węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie - starsza fot. R. Szubzda część przechodzi w trójnawową nowszą część. W wystroju kościoła dominuje barok. Ołtarz główny pochodzi z drugiej poł. XVII w., a w centralnej jego części znajduje się figura Jezusa Chrystusa sprowadzona z Wiednia. Po obu stronach figury ustawione są rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława oraz obrazy św. Piotra i św. Pawła. Ołtarze boczne również mają wystrój barokowy. W lewej nawie ołtarz z pierwszej poł. XVIII w.- z obrazem MB Częstochowskiej, otoczonym barokowymi rzeźbami św. Kazimierza Królewicza i św.  Wawrzyńca oraz obrazem Serca Jezusowego. Obok tego ołtarza barokowa ambona z końca XVII w. z rzeźbą św. Wojciecha. W prawej nawie bocznej jest również barokowy ołtarz z obrazami św. Antoniego i Św. Rodziny. W ołtarzach

Na sieradzkich szlakach 15 STĄD ICH RÓD

Rodzina Siemiątkowskich polityk dokonywał niezbyt fortunnych wyborów, podpisał akces do konfederacji targowickiej w 1792 r., a po drugim w Sieradzkiem rozbiorze był w delegacji składającej przysięgę wierności Fryderykowi Wilhelmowi II. Wybierany był posłem na sejmy, znany z umiejętności prawniczych. Przez matkę Elżbieta Nejman spokrewniony z rodziną Działyńskich, żonę znalazł też w znamienitym rodzie, poślubił w 1785 r. Annę Chłapowską. Rodziny Siemiątkowskich próżno szukać w herbarzach Już przed rokiem 1783 był właścicielem dóbr i rejestrach właścicieli ziemskich. Pojawia się w zapiskach Biskupice, a od 1799 zaczął kupować kolejne majątki w w księgach ziemskich dopiero w połowie XVII w. Wywodzi Sieradzkiem. Były to: Zborowskie i Trzebiczna nabyte od się z Wielkopolski, a ściślej z okolic Gniezna i Pyzdr. W Stanisława Kossowskiego za 150 tys. zł, w tym samym miarę upływu czasu przez osobiste zasługi i związki, przez roku Grądy cz. A, Miedzno cz. A, i młyn Kalas kupił od małżeństwa z liczącymi się rodzinami wzrastała zamożność Feliksa Łubieńskiego za 89 tys. zł. W roku 1801 został i prestiż rodziny. właścicielem Wojsławic, Woli Wojsławskiej, Rembieskich, Pratkowa, Zamłynia, Stradzowa kupionych od Antoniego Zaręby Cieleckiego za 458 tys. zł., Kowali po Ignacym Cieleckim wartych 100 tys. zł, oraz Stęszyc Tymienieckich czyli Grzymalnych od tegoż Cieleckiego za 72 tys. zł. Dwa lata później w 1803 jego własnością został Korczew wartości 72 tys. zł, Żerosławice i pół Miedźna lit. B, Grądy lit. B, zakupione od Wojciecha Sucharskiego w za 250 tys. zł. Części Miedźna warte 6ooo złotych i Lipiny cz. B za 12 tys. zł nabył w roku1805 od Pawła Biernackiego. Miał też kamienicę w Piotrkowie przy ul.Łaziennej. Łączna wartość dóbr w chwili śmierci Antoniego wyniosła 1.201.800, co prawda były i duże długi-359 tys. zł, ale i tak został dla spadkobierców majątek Herb Jastrzębiec wartości 662 789 złotych, nie licząc dóbr Biskupice, które wcześniej przypadły synowi Józefowi2. Było dwóch wyróżniających się przedstawicieli tego rodu: Tomasz–generał i Antoni-pisarz ziemski. Skrócona genealogia rodziny Jastrzębiec SIEMIĄTKOWSKICH Tomasz1 był synem Jakuba właściciela dóbr . Majątek ten składał się z wsi: Karszew, STANISŁAW † przed 1686 dziedzic Nowej Wsi koło Szamotuł Olędry Karszewskie, Rębów, Kiki, Korsawa, kolonia & Elżbieta Krusińska c Melchiora i Anny Radwan, 2v.Maria Wodyńska, Jakubów i młyn Pita. Wcześniej dobra należały do Marianny Jan Chryzostom, (2), burgrabia gnieźnieński,*1669, dziedzic dóbr Staw, Chwałkowo, Grabionek w pyzdrskim & 1686 Barbara Elżbieta Zaydlic, Głębockiej, wdowy po Józefie Walewskim. 2v. Marianna Mycielska Majątek w rękach Siemiątkowskich nie zostawał zbyt 1.FLORIAN (1), † po 1779, dziedzic dóbr Staw & Urszula Gorecka, długo, kupiony przed rokiem 1811, w roku 1856 miał już 2v. Zofia Rożnowska, kolejnego właściciela. 2. KONSTANCJA, Tomasz poślubił Apolonię Zbijewską, która wniosła 3. KAROL(2) dz. d. Kawęczyn, Ciemiń, Dzierzbotki & Julenta Gołembowska mu w posagu dobra na Wołyniu. Od 1806 r. służył w wojsku. Jakub *1750,† po 1812, dz. d.Wrzeszczewice, Kiki, Rębów, Karszew, Odbył kampanię austriacką w 1809, rosyjską w 1812. Olendry Karszewskie & 1780 Julianna z Walichnowskich, (1759-89) Oceniano go jako człowieka wielkiej odwagi i przytomności Jan Tomasz 1786-1830, gen. brygady, dobra: Dobra Wrzeszczewice, w chwili działania. W wojsku Królestwa Polskiego w stopniu Wrzeszczewiczki, Korczew & Apolonia ze Zbijewskich, 1v. N Czarnecki pułkownika był dowódcą szwadronu strzelców konnych. a).Włodzimierz Konstanty dz. d. i Górka Gabiańska, Kiki, Karszew, Wrzeszczewice, Po trzyletniej przerwie wrócił do służby w sztabie b).Jan Nepomucen Ksawery porucznik lejb gwardi JCM, księcia Konstantego, a w roku 1826 otrzymał nominację 4.MICHAŁ (2) dz. d. Popowo w Gnieźn. & Teresa Piekarska c. Stanisława i na generała brygady. W listopadzie 1830 r. odmówił Konstancji Baranowskiej-córka Cecylii Działyńskiej, przystąpienia do powstania i organizował opór przeciwko a).Marcin major pułku szefostwa Ks. Wintemberskiego, dz. Grądy, powstańcom, którym patrole Siemiatkowskiego odbierały Miedźno, broń i aresztowały. Został przez powstańców zastrzelony. b).Antoni 1758-1826, pisarz sier., radca woj.kaliskiego, dz. d. Był jednym z sześciu polskich generałów, którzy zginęli Wojsławice, Męcka Wola, Tymienice, Stradzew, Kowale, Zborowskie, w powstaniu walcząc po stronie wojsk rosyjskich. Synowie Zagórki, Korczów, Kaliszany, Golków, Biskupice & 1785 Anna Tomasza nabyli od Lubowidzkiego wsie Górka Grabiańska Chłapowska córka Karola podkomorzego JKM i Krystyny i Kudrowice, dobra te należały wcześniej do Ekonomii Zbijewskiej, 1.Teofila & Józefat Ostoja Mikorski, prezes sądu, Rządowej . Konstanty Włodzimierz Siemiątkowski 2.Józef Wincenty Dionizy dz. d. Biskupice, zam. w Kociszewie, właśnie w tym majątku zniósł w 1856 r. pańszczyznę we 3.Ignacy Józef Wenanty, *1789 Kalinowa, marszałek p. warckiego wsiach Petrykozy i Szynkielów i nadał włościanom prawa dz. d. Kalinowa, posesor Gostkowa, † a.1861 & 1816 Karolina wieczystoczynszowe. Chłapowska, *1797 Czerwona Wieś, c. Macieja podkomorzego Antoni, drugi z wyróżniających się Siemiątkowskich, a).Izabela Donata *1818 był bratem stryjecznym Tomasza. O zaszczyty i tytuły b).Bolesław Atanazy *1819, się nie ubiegał, całe życie, od 1781 r., piastował urząd c).Marianna Władysława Nepomucena *1822 Czerwona Wieś pisarza ziemskiego sieradzkiego. Miał ku temu stosowne d).Antoni Alfred *1817, † a.1861 dz. Korczewa, Tymienic, wykształcenie, odbył studia prawnicze i praktykował jako Wojsławic & Leontyna z Mikorskich, *1825 Poznań, palestrant przy Trybunale Koronnym w Piotrkowie. Jako 1.Stanisław *ok.1852, † 1862 19/8, dz. d. Stęszyce Tymienickie, Męcka Wola, bezpotomny,

16 Na sieradzkich szlakach 2.Celina, *ok.1849, † 1864 w Królestwie Wintenberskim, Gospodynią była wdowa Marcjanna Drozdowska z synami, 3.Bolesław Ignacy 1845-72, dz. d. Wojsławice, Tymienice, z których jeden był kuchcikiem, drugi furmanem. Mieszkał Męcka Wola z przyległościami, Stęszyce Tymienickie Stanisław Wojciechowski, ogrodowy z żoną i córką, było & Ludmiła Bronisława Zaręba Skrzyńska czterech ogrodowczyków, kamerdyner z żoną i trójką dzieci, *ok.1846-1887, córka Aleksandra i Waleri Łączyńskiej, stróż z żoną, parobek z rodziną. Ekonomem był Ludwik z Gostkowa, 2v.N Radoszewski 1.Zygmunt Józef 1869 7/1-1955 dz. d. Męcka Wola Sulimierski, a w Rembieszowie rezydował drugi zarządca, Jerzy-Zalewicz* 1930-44, ps.”Odyniec”, żołnierz Józef Murzynowski. W pobliskim Korczewie mieszkał batalionu Odwet zginął w powstaniu warsz3. dzierżawca Józef Stawiski oraz kuzyn-Piotr Siemiątkowski, 2.Antoni Edmund Dydak 1867-1952 dz. d. Wojsławice emerytowany podoficer z żoną5. & Helena Walewska, 1884-1956, Kolejnym dziedzicem dóbr wojsławskich został a).Bolesław 1901 29/5-1935 24/10, oficer WP Antoni Alfred. Poślubił córkę swojej ciotki, Leontynę b).Jan *1908 6/4-1958 24/11 (cmentarz Korczew) Mikorską, która wychowywała się przy wuju w Wojsławicach. c).Maryna *1902 Wojsławice Według otwartego testamentu sporządzonego przez Ignacego d).Józef *1904 24/6 Siemiątkowskiego w roku 1859 majątek przeszedł w ręce jego wnuka-Stanisława. Stanisław jednak zmarł młodo. W równie Po śmierci Antoniego Siemiątkowskiego zostały młodym wieku lat 15 zmarła Celina, jego siostra, na suchoty, też ruchomości, a wśród nich: Precjoza: tabakierka złota, czyli gruźlicę, chorobę wówczas nieuleczalną i bardzo tabakierka złota z turkusami i emalią, zegarek repetier powszechną. Przebywała wtedy w królestwie Wintenberskim, złoty w kopercie szylkretowej samobijący, spinka złota z być może na leczeniu. Spadkobiercami Stanisława zostali w brylancikami, dwie pochwy skórzane w mosiądz oprawne 1867 r. matka i brat Bolesław, przy czym matka zrzekła się do szabli, tabakierka z kością słoniową, tabakierka ze skóry, majątku na rzecz syna. karabela w pochwie skórzanej w srebro pozłacane oprawna. Garderoba: żupan atłasowy biały, mundur obywatelski ze szlifem srebrnym granatowy, kontusz wigoniowy ciemnozielony, kontusz sukienny majowy kitajką lila podbity, kontusz kaźmierkowy koloru kanarkowego kitajką podszyty, żupan biały kitajkowy w kwiatki, żupan materialny lila w kwiatki, żupan niebieski w paski, żupan gredyturowy pąsowy, kontusz sieraczkowy sukienny pąsową kitajką podszyty, żupan materialny lila, pas w czterech kolorach jedwabny srebrem i złotem przerabiany, czapka z siwym baranem wierzch szkarłatny, czapka z kasztanowym baranem, futro siwe baranki suknem granatowym podszyte, futro lisy ordynaryjne suknem ciemnozielonym pokryte, kontusz kaszmirkowy popielaty kitajką pąsową podbity, żupan biały dymkowy, kapota granatowa, pas jedwabny w dwu kolorach srebrem przerabiany, kaftany dymkowe, buty czerwone safianowe, pas w czterech kolorach złotem przerabiany z frędzlami. Szkło: kielich rżnięty z przykryciem, kielich mniejszy, kielich z napisem Vivat Stanisław król 12 kieliszków większych w paski rżniętych, trzy kielichy wielkie z cyfrą AS, kieliszek na postumencie wysokim z cyfrą AS, kieliszek na postumencie z wierszami niemieckimi, kulawka z przykrywadłem, kulawka mała rżnięta. Wyposażenie gorzelni: w Wojsławicach garnce dwa 3-beczkowe z wężem i pokrywą i statkami gorzelanymi i browarnymi warte 1ooo złotych, w Woli Męckiej garniec Grodowiec rodziny Antoniego Siemiątkowskiego na cmentarzu 9-beczkowy 3ooo zł, garniec 5-beczkowy 15oo zł, różne statki w Korczewie gorzelane 100 zł, w Rembieszowie garniec 5-beczkowy 1ooo zł, statki gorzelane i browarniane 30 zł, w Żerosławicach garniec 6-beczkowy 1500 zł, w Tyminicach kociołek miedziany Bolesław Ignacy zmarł równie wcześnie jak i 20-garncowy 36 zł, kociołek żelazny 12 zł. W Wojsławicach rodzeństwo. Miał 27 lat. Zdążył jednak założyć rodzinę, w potażni dwa kotły żelazne. Krów było 19, wołów 15, konie poślubił Ludmiłę Skrzyńską. Kupiła ona w 1870 roku dobra 4 robocze 6, owce 223, owce w Woli Męckiej 300 szt . Ner za 39 tys. zł i osiadła tam po śmierci pierwszego męża, Antoni Siemiątkowski od czasów rządów pruskich tam też zmarła. Synowie ufundowali ukochanej matce płytę ściślej od roku 1803 propagował akcje kolonizacji i epitafijną, która służy obecnie jako antependium ołtarzowe sprowadzał do swoich dóbr osadników z terenów Prus w kościele na cmentarzu w Wartkowicach6. Spadek po Południowych, czyli Księstwa Poznańskiego. Utworzył w Bolesławie podzielili w 1873 r. jego nieletni synowie, ten sposób kolonie: Pratków –48 osad, Zamłynie 21 osad, Zygmunt Józef i Antoni. Pierwszy z nich miał lat 4, drugi Annopole 23 osady, Czartki, Izabelów, Zborowskie. 6. Upłynie kilka następnych lat, zanim przejmą zarząd Syn Antoniego- Ignacy, który w wyniku działów swoich majątków. Stało się to około 1906 roku. Zygmunt rodzinnych w 1832 r. przejął majątek po ojcu, wziął żonę, został właścicielem dóbr Męcka Wola, Antoni przejął dobra podobnie jak i ojciec, z rodziny Chłapowskich. Mieszkali w wojsławickie. Wojsławicach. Rejestr pomiarowy sporządzony w 1891 r. przez W Wojsławicach mieszkała liczna służba, były to geometrę przysięgłego Władysława Dymitrowicza wylicza służące: Wiktoria Zborowska, Agata Dobrzańska, Wiktoria powierzchnię dóbr Wola Męcka z przyległościami Zborowskie Drozdowska, lokaje; Paweł Przeździecki, Paweł Ossowski z i Trzebiczna na 2254 morgi, w tym: lasu było 1167 mg czyli synem Ludwikiem, Franciszek Dębczyński, Jan Janiszewski. połowa powierzchni, ogrody zajmowały 6 mg, sady 5 mg, Na sieradzkich szlakach 17 grunty orne 430 mg, łąki 41 mg, pastwiska 22 mg, rudunki7 Rok 1945 przyniósł przejęcie całych dóbr na rzecz 147 mg, zagajniki 373 mg, wody 3, nieużytki 18, pod drogami Skarbu Państwa. Zgodnie z dekretem PKWN z 6 VI 1944 były 32 morgi, a pod zabudowaniami 6 mg. Doszło do tego r. 71 rodzin otrzymało nadania odrębnych gospodarstw, 441 mórg z majątku Mokre Wojsławskie, tak że całe dobra wydzielonych z majątku Męcka Wola8. Pozostałe grunty miały 2695 mg powierzchni. przeszły pod zarząd Lasów Państwowych. Wcześniej, bo w 1868 r. komisja likwidacyjna zgodnie z Najwyższym Ukazem wydzieliła we wsi Męcka Wola 415 Przypisy: mórg ziemi, a w Zborowskim 757 mg przeznaczonych dla 1. Polski Słownik Biograficzny zeszyt 152 k.1-2, 2. APŁOS akta notariuszy SG 14-61, Kobyłecki. 1811 k.427, 1835 k.262, chłopów w ramach zniesienia pańszczyzny i przydziału Sikorski 1856 k.85, 252, 1867 k.188, 237, ziemi. Właściciel chętnie sprzedawał ziemię okolicznym 3. Ziemianie polscy XX wieku, W-wa 2004, str.XII, włościanom. W 1917 odłączono 38 mg przy wygonie. Dla 4. notariusz Kobyłecki 1827 k.55, mieszkańców Zamłynia w 1920 r. przeznaczono 432 mg. 5. APŁOS księga ludności stałej nr 26/952, 6. www.pisarkiewicz/szlachta/org, Na 73 mg powstała osada Adamki i Ludwisin, w 1930 r. 7. rudunki-tereny po wyciętym i wykarczowanym lesie, wydzielono tu 16 osad. W roku następnym 60 hektarów 8. Sąd Okręgowy w Sieradzu, wykaz hipoteczny nr 888, podzielono na 87 działek letniskowych w osiedlu Zygmusin. Dziekuję pracownikom Archiwum Państwowego i Wydziału Ksiąg W czasie wojny majątek przeszedł, jak wszystkie inne Wieczystych Sądu Rejonowego w Sieradzu za pomoc w uzyskaniu w tym czasie, pod zarząd niemiecki. Właściciela wysiedlono, materiałów, niestety podobnej życzliwości i zrozumienia zabrakło zamieszkał wtedy w Zduńskiej Woli, do domu już nigdy nie urzędnikom USC Urzędu Miejskiego w Sieradzu. powrócił.

Ks. Jan Stanisław Żak opowiadanie pełne humoru o życiu mieszkańców różnych parafii diecezji włocławsko-kaliskiej, która swoimi granicami - społecznik i patriota obejmowała wówczas także Częstochowę, Poczesną, Łódź, Piotrków Trybunalski… Znakomita charakterystyka różnych typów ludzkich. Irena Witkowska Ważnym etapem w życiu ks. Jana Żaka był okres 1918 – 1937, kiedy to los związał go jako proboszcza z pracą w Zadzimiu, Szadku i Błaszkach. Warto zwrócić uwagę mieszkańców Ziemi Sieradzkiej na jego sylwetkę. Mnie zafrapowała przede wszystkim jego wielka miłość do Ojczyzny, potwierdzona ogromną pracą. Jan Stanisław Żak urodził się 1 X 1870 r. we wsi Cynków w powiecie myszkowskim. Jego rodzicami byli Szczepan i Katarzyna z Matyjów. Naukę pobierał w Radomsku, następnie w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie ukończył gimnazjum. W r.1889 wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Po studiach filozoficzno- teologicznych w święto Trzech Króli A.D.1894 przyjął święcenia kapłańskie. Po zatwierdzeniu rządowym mógł rozpocząć pracę jako wikariusz w Kamienicy Polskiej. Kolejne etapy jego działalności duszpasterskiej to: Praszka, Rząśnia, Wojków ( powiat sieradzki), Rzgów, największa parafia ówczesnej diecezji włocławskiej św. Zygmunta w Częstochowie, Kowal. Należy podkreślić jego wielkie zaangażowanie w posłudze duszpasterskiej. Oto jak sam opisuje swoją pracę w Częstochowie: Jak w każdej większej parafii, prawa ujęte były pewnym stałym regulaminem. Co Ksiądz Jan Stanisław Żak czwarty dzień w tygodniu wypadał dyżur. Do dyżurnego należało jeździć do chorych, załatwiać pogrzeby, eksporty itp. czynności. Inni pomagali dyżurnemu, o ile nie mógł Kiedy powracam pamięcią do moich dziecięcych podołać pracy , odprawiali o oznaczonej godzinie Msze wizyt u sąsiadki, pani Teodozji Pisulowej, zamieszkałej w na święte i spowiadali. W konfesjonale dyżurny siedział prawie poddaszu naszego domu, w Sieradzu przy ulicy Targowej 2, do południa, po obiedzie, a czasem i dłużej, lecz po południu, w pokoju na poddasz, staje mi przed oczami zdjęcie starszego po obiedzie oprócz dyżurnego wszyscy czas mieli do swej księdza umieszczone na honorowym miejscu obok radia, które dyspozycji, stąd też można było zająć się sprawą społeczną było również powodem do dumy właścicielki. Spoglądający (...).W soboty i wigilie świąt wszyscy spowiadaliśmy od 5-tej z fotografii mężczyzna miał spojrzenie surowe, budzące godziny do północy, gdyż bardzo dużo pracowało w fabrykach respekt. Był to wuj mojej sąsiadki, ksiądz Jan Stanisław (...).Bardzo wiele pracujących w fabrykach należało do Żak. Po latach zainteresowałam się bliżej jego osobą. ukrytych przed rządem moskiewskim zgromadzeń. Wiele Dzięki uprzejmości pani Marii Pisuli, córki wspomnianej dziewcząt mieszkało we wspólnych domach wiodąc życie pani Teodozji, przeczytałam książkę zawierającą notatki ks. zakonne, co je chroniło od zepsucia i upadku (...). Oprócz 1 Żaka dotyczące jego pracy duszpasterskiej. Książka godna tercjarek największą organizacją religijną przy kościele św. polecenia przede wszystkim jako dokument obrazujący Zygmunta był Żywy Różaniec, także śledzony przez policję. zmagania polskich kapłanów z caratem, a także jako pozycja (...). Dążyłem do tego, aby członków uświadomić nie tylko pokazująca czytelnikowi wielki entuzjazm i zaangażowanie religijnie, lecz i społecznie. Zaproponowałem im, aby ze księży w odbudowę odrodzonej Ojczyzny. Jest to również składek utworzyć pomoc lekarską, chorym dawać przez

18 Na sieradzkich szlakach pewien czas zapomogi, gdyż tego w tym czasie fabryka Mimo ostrzeżeń narażał się władzom carskim i we nie dawała. Ponieważ trudno było o dobrą książkę, gdyż wszelaki dostępny sposób walczył z rusyfikacją. Reakcją bibliotek nie wolno było zakładać, postanowiliśmy co miesiąc na jego działalność była deportacja w listopadzie 1905r. do dla każdego kółka różańcowego nabyć choć jedną książkę, klasztoru Karmelitów w Oborach. Deportacji towarzyszyły która będzie swym członkom wypożyczana. (...)W ten sposób manifestacje. W Piotrkowie Trybunalskim żegnały kapłana wypożyczano ludziom około 150 książek miesięcznie, takich tłumy. On sam wspomina ten moment tak: Po obu stronach jak „Wiara święta”, „Historia Polski” J. Chociszewskiego, jezdni stoją mężczyźni z odkrytymi głowami, kobiety „Nowy Testament”, „O naśladowaniu Jezusa Chrystusa” powiewają chustkami. Cały plac przed dworcem zapełniony itp. Kilkunastu kupiło „Trylogię” Sienkiewicza i wiele ludźmi. Miałem łzy w oczach. Był to bowiem najpiękniejszy innych książek, które im pokazałem. Wkrótce na zebraniach dzień w moim życiu. Nie zasłużyłem na uznanie i nagrodę poznałem więcej patriotycznie usposobionych, dawałem za moje starania i pracę dla narodu i niepodległej Polski. im też do czytania wydawnictwa niepodległościowe jak: Uwięzienie trwało do czasu odwołania stanu wyjątkowego. „Polska”, „Przegląd Wszechpolski”, różne broszury na ten Warto także oddać głos księdzu Franciszkowi Jedlińskiemu, temat, co przyczyniło się do organizowania kółek narodowo- kanonikowi kapituły łódzkiej: ...W okresie budzenia się niepodległościowych. Ludzie religijni stanowili materiał wielkich nadziei narodu stanął ksiądz Jan Żak w pierwszych pewny i ofiarny. szeregach bojowników sprawy polskiej. Poza pracą kulturalno- W Częstochowie przeżył pierwszą rewizję. Na oświatową na stanowisku proboszcza w Łobudzicach na szczęście na obłysk był już wcześniej przygotowany. dwóch przede wszystkim odcinakach zaznaczyła się aktywność (Pisze dalej:) Miałem wtenczas już cztery szafy zapełnione księdza Jana Żaka a mianowicie w walce o unarodowienie różnymi książkami. Agitacyjnych i nie cenzurowanych szkolnictwa oraz o spolszczenie aktów stanu cywilnego.. nie przechowywałem w domu. Pisma jak: „Przegląd Aktywność jego nie znała kompromisu, a co najważniejsze Wszechpolski”, „Polak” i różne ulotki trzymałem na zmierzała do praktycznych rozwiązań. Celem przygotowania korytarzach za portretami różnych zakonników. kadry nauczycielskiej bierze czynny udział w organizowaniu W jego artykule Kilka uwag o sposobie odbywania kursów wakacyjnych poza granicami kraju. kolędy proponuje wizytę duszpasterską podzielić ... na dwie Od 28 VIII 1906 r. trafił jako proboszcz do jakby części: pierwsza to poświęcenie domu i mieszkańców, parafii Poczesna. Tam naraził się władzom zaborczym wysłuchanie pacierza, katechizmu, pogodzenie zwaśnionych, zorganizowaniem pielgrzymki do Częstochowy, podczas pocieszenie chorych, skarcenie występków, przejrzenie książek, której pątnicy nieśli chorągiew narodową, co było surowo gazet (...) druga część przy końcu kolędowania zbiorowa w zabronione. Była to bardzo odważna manifestacja, gdyż jednym obszerniejszym domu. (...) Tutaj więc zdjąwszy komżę, przypadała na okres Zielonych Świąt i w Częstochowie było poruszałem sprawy różne, które tyczyły się całej wioski- bardzo dużo pielgrzymów, a także wojska rosyjskiego. Na pochwaliłem specyalnie za coś wyróżniającego się: uprawę szczęście dzięki przytomności księdza Żaka interwencja roli, dobrą wysadzaną drzewami drogę, ładne domy lub coś żandarmów zakończyła się szczęśliwie. Chorągiew jednak podobnego i zaraz wciągałem do wypowiadania się zebranych musiała pozostać na Jasnej Górze do roku 1918. o swoich ogólnych potrzebach. Po czym ksiądz przychodził Władze w Petersburgu pozbawiły księdza Żaka do tematów przygotowanych przez siebie: jak uczyć dzieci probostwa w Poczesnej, a także wszelkich praw stanu, tzn. nie katechizmu, omawiał główne zasady wychowywania dzieci: mógł otrzymać żadnego stanowiska kościelnego. Nałożono nie katować – prowadzić więcej sercem, mówił o potrzebie na niego kontrybucje w wysokości 850 rubli. W związku z nauki, o potrzebie budowania wyższych i obszerniejszych tym, aby uniknąć kary kapłan podjął decyzję o ucieczce do domów, o potrzebie zachowania czystości skóry, konieczności Krakowa, gdzie przebywał dwa lata. Okres ten wykorzystał zdejmowania czapki w pomieszczeniach, o pożytku, jaki na studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. płynie z sadzenia drzewek, szczególnie owocowych. W lipcu 1909r. został wezwany do powrotu przez Szeroki wachlarz poruszanych tematów pokazuje biskupa S. Zdzitowieckiego. Przybywał do Włocławka, wielką troskę księdza Jana Żaka o człowieka nie tylko gdzie rozpoczyna najbardziej twórczy okres pracy. w wymiarze religijnym. Ale najbardziej uderza w jego Ponieważ nadal nie może zajmować żadnych stanowisk, działalności troska o polskość. Jednym z jej elementów była podstawiano za niego fikcyjne osoby. Rozpoczął działalność walka ze zwyczajem wieszania w domach portretów carskich. wydawniczą. Początkowo jest to Głos Wiary o nakładzie Najczęściej takie portrety przywozili do domów młodzi 35 000 egz. Pismo propagowało: oświatę, tworzenie kółek Polacy po odbyciu służby wojskowej w carskiej armii. Pięć rolniczych, kas oszczędnościowych. Zawarte w nim artykuły lat rusyfikacji wydawało swoje owoce. Powracający do domu zachęcały i pokazywały drogę do podniesienia poziomu otrzymywali jako pamiątkę, oprawione jak obrazy święte, gospodarczego, rozbudowy szkół. Ponieważ pojawiały się wizerunek cara i jego familii. Do walki z tym zwyczajem w nim wielokrotnie elementy narodowe, pismo podlegało przystąpili młodzi kapłani stowarzyszeni w tajnej organizacji represjom cenzury, jeden z numerów został skonfiskowany patriotycznej Collegium Secretum. Zgodnie z ustaleniami przez zaborcę. Pismo cieszyło się dużym zainteresowaniem księża nie usuwali sami portretów, tylko jak opisuje ks. Żak: i przynosiło pewien zysk. W tym czasie ksiądz Żak kierował Gdy portrety były zawieszone na głównej ścianie razem z również drukarnią diecezjalną, która dzięki jego staraniom obrazami, nie kropiło się tej ściany wodą święconą, co od razu stała się placówka dochodową. Wybuch wojny zmusił go zwracało uwagę domowników. Odpowiadało się, że takich do zaprzestania wydawania Głosu Wiary, natomiast dla świętych nie znam wcale, więc ich święcił nie będę. Przecież mieszkańców Włocławka i okolic rozpoczęto redagowanie to cysarz- odpowiadał gospodarz. A odkądże to cesarz Ostatnich Wiadomości, przemianowane następnie na Dziennik został katolikiem świętym? Gdzieście słyszeli o tym? (...)W Powszechny. 28 VIII 1915r. za szkodliwy kierunek pisma innych domach, gdy były portrety na oddzielnej ścianie, nie wydawanie gazety zostaje zawieszone, a ksiądz Żak został z obrazami świętych- pytałem się: czy mają portret papieża- wywieziony jako więzień polityczny do obozu w Havelbergu. Ojca świętego? Każdy katolik mieć powinien, bo to przecież Przebywał tam do 3 II 1918r. Następnie więziony był kolejno zastępca Pana Jezusa-głowa naszego katolickiego kościoła. w Celle Schloss w Hanowerze, Brandenbergu, Helmstedt, A cesarz rosyjski jest głową cerkwi prawosławnej. Innym Brunszwiku i na końcu Gardemlegen. Jako więzień nie elementem walki z zaborcą księdza Żaka powołanego na zaprzestał działalności. Był kapelanem jeńców polskich i stanowisko parafii Łobudzice było sporządzenie dokumentów rosyjskich. Dla rodaków urządzał kursy czytania i pisania, urzędowych w języku polskim. udało mu się nawet zorganizować bibliotekę. W 1917 r. Rada Na sieradzkich szlakach 19 Regencyjna powołała go do objęcia funkcji przewodniczącego proboszcza w Ciechocinku. Na skutek szoku doznanego komitetu opieki nad jeńcami polskimi. po aresztowaniu przez gestapo bardzo zapadł na zdrowiu. Po powrocie do Ojczyzny 10 III 1918r. objął funkcję To tragiczne w skutkach wydarzenie tak opisała świadek, proboszcza w Zadzimiu. I tak rozpoczął się jego okres Elżbieta Nowak: w październiku 1941r. Niemcy wyprowadzili pracy na rzecz Ziemi Sieradzkiej. Jego zasługi zostały księdza Żaka z kościoła, doprowadzili do krzyża stojącego nagrodzone wyniesieniem go w r. 1920 do godności kanonika przed kościołem i kazali piłą ściąć ten krzyż. W tym momencie honorowego kapituły kaliskiej. Jako dobry gospodarz zajął ksiądz Żak upadł pod krzyżem bezwładnie. Kapłan został się usuwaniem wszelkich zaniedbań, ogrodził i przebudował sparaliżowany. cmentarz przykościelny, uporządkował cmentarz grzebalny. Zmarł we Włocławku. Na pomniku jest wyryty napis: Sporą inwestycją było pokrycie nowym dachem budynków Ksiądz Jan Stanisław Żak, honorowy kanonik Kolegiaty parafialnych. Z jego inicjatywy utworzona została parafia Kaliskiej, redaktor, działacz niepodległościowy, więzień w Zygrach. Nadal wiele czasu poświęcał na działalność polityczny odznaczony orderem Polonia Restituta, urodzony kulturalno-oświatową: kursy, przedstawienia teatralne, 1 X 1870 r. zmarł 30 VII 1943r. biblioteki, organizowanie stowarzyszeń katolickich. W r. 1920 został członkiem Sejmiku Powiatowego w Sieradzu. Szczególnie bliski był mu temat oświaty. Angażował się i występował z cennymi inicjatywami, mającymi na celu podniesienie poziomu oświaty szkolnej, jak i pozaszkolnej. Troszczy się o kursy w ramach kół gospodyń wiejskich, organizację bibliotek szkolnych, kółek rolniczych. Jego nazwisko figuruje na liście Komisji Rewizyjnej Komitetu Budowy Gimnazjum. 15 II 1923r. został przeniesiony na probostwo do Szadku. Jemu należy przypisać renowację gotyckiego kościoła. Wyremontował plebanię, zadbał o cmentarz . Jak zwykle przywiązywał ogromną wagę do pracy duszpasterskiej, ale parafia to również centrum kulturalno-oświatowe. Troszczył się o teatr amatorski; pod jego patronatem powstało wiele przedstawień. Ale jak zawsze najważniejsza była dla niego młodzież. W roku 14 II 1932 r. ufundował stypendium dla jednego młodzieńca, mającego zamiar służyć Bogu w kapłaństwie. W r. 1933 brał udział w wielkiej pielgrzymce Polaków do Ziemi Świętej. Te ogromne zadania wymagały wielkiej dyscypliny. We wspomnieniach rodziny pojawiają się określenia: wymagający, surowy, bezkompromisowy, a to nie przysparzało Grób Księdza Jana Stanisława Żaka mu przyjaciół. Nie ukrywał swojej niechęci do Piłsudskiego. Ostatnią jego parafią jako proboszcza były Błaszki. Pracował tu w latach 1934-1937. Jak w poprzednich placówkach, tak i tutaj pracował niezmordowanie wypełniając Osoba księdza Jana Żaka zasługuje na pamięć obowiązki kapłana i proboszcza, a także animatora życia potomnych. Zwracam się do Radnych Miasta z prośbą o kulturalnego. Niestety zły stan zdrowia skłonił go do złożenia rozpatrzenie wniosku o nazwanie jednej z ulic Sieradza jego prośby o zwolnienie z obowiązków proboszcza. Zamieszkał imieniem. w Domu Księży Emerytów w Ciechocinku. Wybuch drugiej wojny światowej zastał go we Włocławku, gdzie odwiedzał Przypisy: swoją rodzinę. Na polecenie biskupa sufragana Michała 1. Helena Chachulska- Koźbiał ,„W służbie Bogu i Ojczyźnie” Włocławek 1991- książka wydana nakładem własnym Heleny Chachulskiej Koźbiał Kozala opiekował się powracającymi klerykami. Zastępował

HISTORIA

Wspomnienia z roku 1863 i przedstawili Oksińskiemu całe niebezpieczeństwo w jakim się znajdujemy, bezbronni, oburzony Oksiński rozpuścił nas Władysława Napoleona Bończy od razu na czas nieograniczony. 1 Upłynęło znowu parę tygodni zebrało się nas więcej, Truszkowskiego bo już około 150 w lesie boczkowskim pod Szadkiem, tam był już formalny obóz, tabor z bagażem i niezłe uzbrojenie. Oprac.: Elżbieta Nejman Na drugą noc, przybył jakiś młody człowiek i doniósł dowódcy, że jesteśmy otoczeni. Natychmiast pogaszono Andrzej Ruszkowski ogniska. Ksiądz Dębicki-nasz kapelan5 daje rozgrzeszenie i w najgłębszej ciszy, przewodnik - pan Graf, wyprowadził Dnia 22 stycznia zebrało się nas kilkunastu młodych z nas z wielkim trudem z pułapki. Poznawszy pozycję i sąsiedztwa w lasach o dwie mile od Sieradza, gdzie był punkt okolicę poprowadziłem już sam, dalej w zadzimskie lasy. zborny2, pod dowództwem Józefa Oksińskiego3 i instruktora 4 Maruderzy i uciekinierzy dostali się w ręce nieprzyjaciela, Lilicha . Byliśmy naturalnie bez broni, oprócz dubeltówek i wraz z bagażem. Czego nie zabrało wojsko, wzięli chłopi z kilku zardzewianych pałaszy. Na drugi dzień przybył do nas Prusinowiec6. Jeńców popędzili do Łęczycy. Aleksander Jabłkowski z drugim nieznanym mi partyzantem W kwietniu byłem w partii z bratem moim młodszym 20 Na sieradzkich szlakach pod dowództwem Urbanowskiego7. Było nas około 300 stamtąd jeszcze raz strzeliłem. Budynki zaczynały się palić ludzi, nieźle uzbrojonych. Dowiedzieliśmy się, że wojska od rac, wybiegliśmy w pole. Na pustym polu widząc huzarów rosyjskie zbliżają się. Znajdowaliśmy się wówczas w lesistej kłusujących na nas, wziąłem za cel sam środek szwadronu. okolicy, niedaleko miasteczka Łasku i żeby nie mój kuzyn Po moim wystrzale stanął na miejscu, a z lewego i prawego K. Stanisławski z Łęk, bylibyśmy otoczeni przez Moskali. skrzydła po czterech Kozaków dopadło i otoczyło mnie On to bowiem spoił oficera i żołdactwo, a my przez ten dookoła wołając - brosaj ruzio, jeden z nich przyłożył mi czas na furmankach dotarliśmy do Rychłowic - majątku sztucer do piersi, a na moje szczęście, drugi uderzył mnie Trepki skąd przeprawiliśmy sie przez Wartę. Mostu strzegli pałaszem w głowę, od czego padłem na wznak zasłaniając żuławi, których wielu wtedy zginęło. Potem na brzegu lasu się rękami od cięć, których dostałem siedem po twarzy i rozłożyliśmy się obozem i spożywaliśmy wygłodzeni wielce rękach. Po tej operacji cały szwadron przemaszerował po bigos, który czerpaliśmy rękami z cebrów. Na łąkach już o mnie, a szlachetne stworzenia-konie ani jeden mnie nie trącił. zmroku toczyła się zażarta bitwa. Na koniec zebraliśmy się Huzarski oficer kazał Kozakom mnie dobić mówiąc: - ubił wszyscy w lesie i tam Urbanowski rozkazał nam, złożyć broń nam majora!! i chorągiew i rozejść się gdzie kto może.

Piechota 1863 r.

Władysław Napoleon Bończy Truszkowski W sierpniu wstąpiliśmy do partii Taczanowskiego8, do piechoty pod dowództwem płk. Kopernickiego9. Było nas do 2000 kawaleryi dobrze uzbrojonej i umundurowanej, a pod Taczanowskim do 1000 ułanów, z chorągiewkami, na dzielnych koniach. Nas piechurów kompletnie uzbrojonych do 1000. Z taką siłą wyruszyliśmy pod Łask, kierując się w stronę Częstochowy. Taczanowski zatrzymał się ze swoim sztabem w Sędziejowicach10, a my z Kopernickim o parę wiorst dalej w majątku Waligórskiego. 27 sierpnia około południa, placówki zaalarmowały Otóż około 56 Kozaków i starszyzny, gdzie byli książę Urusow, Grabe, Witmajer, a może jeszcze więcej dygnitarzy, wpadli w sam środek obozu, tak że pod strzałami Sztandar z 1863 r. nasza kawaleryja popręgowała konie. W parę minut wparli napastników w ogrodzenie kościoła, stąd naszych ostrzeliwali. Po chwili Kozacy wyparci stamtąd, schronili się na cmentarz Czterech Kozaków otoczyło mnie, leżącego prawie drewnianym parkanem ogrodzony. Stąd naszych 25-ciu bez życia. Kłuli naprzemian, a ostatni cios zadali w lewy bok i zranili. W tym czasie rozkazano piechocie maszerować, z naruszonego płuca krew uderzyła ustami. Widząc to Kozacy aby skończyć tę utarczkę. Wysłano kosynierów, ci rozwalili mówią: - tiepier pokojnik. Dziesięć kłutych ran zupełnie mnie parkan i kosami zakończyli bójkę. Straszny to był widok obezwładniło. Kozacy ściągnęli ze mnie ubranie, zostawiając patrzeć jak wieźli na wozach kawały ciała pocięte kosami. tylko w bieliźnie. Udałem nieżywego i to mnie ocaliło. Jeden tylko książę Urusow ocalał wydobyty spod trupów Uciszyła się wrzawa, a strzały gdzieniegdzie słychać w skrwawionym białym mundurze. Jego tylko Taczanowski było z daleka. Niedługo znów jedzie Kozak i mówi: - niech na słowo honoru nie aresztował, a on swobodnie przy się nie boją ranni nie będę ich dobijać. Poruszyłem zdrową jego sztabie jeździł. Za to też podobno w Piotrkowie dużo ręką, na co dobiegł Kozak, przyłożył mi lancę do piersi świadczył naszym niewolnikom. mówiąc żebym wstał. Ja mu, że nie mogę, żeby mi podał Po tej bójce dotarliśmy do Strzelc, Stróży i innych lance, albo rękę, a on na to pocwałował do wsi. Wtedy z majątków, pod wieczór do Borowna i tam 28 sierpnia wielkim wysiłkiem wstałem i idę do wsi. Spotkałem dwóch zaczęli nas atakować Kozacy. Całą noc przestaliśmy w polu, chłopów niosących wodę w cebrze na drążku, napiwszy się nie widząc że nas ze wszystkich stron otaczają. Zaczęło doszedłem do karczmy pustej, gdzie już na ławie siedziało dnieć. Jeszcze szaro, a z lasu zaczęła się kanonada do nas. trzech, tak samo odartych i okrwawionych. Siadłem przy Nieprzyjaciel był ukryty w zaroślach. Zaczęliśmy się cofać nich. Niedługo wpada oficer huzarski na koniu i krzyczy: - do wsi. Spod zabudowań i parkanów odpowiadaliśmy miateżniki naszych bijut, kozaki wozmicie ich w plen. strzałami. Folwark ten był murowany, zwany Zdrowa, Wpada dwóch Kozaków, krępują ręce, a ja do nich: własność Gaszyńskich. Po kilkunastu strzałach zauważyłem, - co wy macie nas brać, nam niewiele do śmierci brakuje. że mnie biorą na cel, usunąłem się w bramę wjazdową i Kozacy popatrzyli, łzy jednemu pociekły, zobaczyli, że już Na sieradzkich szlakach 21 oficera nie było, wsiedli na koń, nas zostawili w spokoju. Po generała. Dopiero 3 rublówka drzwi otworzyła. Matka tym wszystkim poszedłem za karczmę i tam na barłogu pod przedstawiła świadectwa naczelnika wojennego z Szadku, że ścianą zasnąłem. Dopiero przed wieczorem zbierali rannych niesłusznie zabrani jesteśmy. Jenerał się rozgniewał i mówi: i odwozili do szpitala. I mnie ksiądz miejscowy usadził na -adresu nie chcieliście podpisać, ja was wsiech wyszlu na wozie i tak do wsi Ligoty dowieźli, gdzie pani Rogowska Sybir. Matka moja - głucha, usłyszała wyraz - Sybir, padła mieszkała. Traf szczególny, brat mój młodszy tam już był, zemdlona na ziemię. Jenerał się zląkł, posłał po doktora. zdrów. Pomógł mi zejść z woza i felczera z Radomska Matkę otrzeźwili, a nas kazał wypuścić. Musiałem tylko uprosił aby mnie opatrzył. Sam udał się do domu zostawiając stawać do komisji śledczej i znów przysięgać. mię opiece doktora. Na drugi dzień wywozili rannych do I tak smutnie zakończył się epizod wojenny, naszych głównego szpitala w Kruszynie, mnie jako bardzo słabego i daremnych usiłowań, i choć te wypadki zwichnęły moją bez nadziei, zostawili. Dopiero na trzeci dzień wyprosiłem, przyszłość, bo zamiast zostać medykiem do czego miałem żeby mnie do Kruszyny dowieźli. prawdziwe powołanie, musiałem osiąść na roli i uprawiać Po dwóch tygodniach kuracyi przyjechała po mnie zagon ojczysty. Znękany przejściami, lecz tego dziś nie siostra z jedną panią z sąsiedztwa i wywiezły mnie do domu, żałuję, bo spełniłem obowiązki względem Ojczyzny. w zamkniętym powozie. Bolesław Ciesielski był również powstańcem 1863 r., wraz z żoną Bronisławą (z rodu Truszkowskich) spoczywa na cmentarzu w Konstantynowie. Ich potomkowie mieszkają w Zgierzu.

Fragment genalogii rodziny Bończa Truszkowskich Marceli Józef *1797-1856, dziedzic dóbr Górki Zadzimskie & 1829 Joanna Pulcheria Ammer c.Wacława i Joanny Piaseckiej. 1. Julian Marceli Władysław,*1831& Joanna Muśnicka, 2. Kasylda Pulcheria *5/7 1834 & Antoni Prus Bogusławski, 3. Bronisław Marceli Władysław 12/1 1836-37, 4. Wanda Aniela Emma 1839-39, 5. Walentyna Klementyna Maria *11/12 1849 Piotrów, 6. Leontyna Apolonia Brygida & Seweryn Bogusławski 7. Bronisława Teofila, 1845-1922 & Bolesław Zadora Cesielski, 8. Edmund Teofil Józef *21/2 Piotrów, †dzieckiem, 9.Kwiryn Anastazy powstaniec 1863 & 1v.Leokadia Kawecka, 2v. Konstancja Bielska 10. Ignacy Apolinary *1855 Jagodnica, 11. Mieczysław Izydor Antoni * 1837, zmarł dzieckiem, 12. Jan Nepomucen 1842-1909, & Helena Kokelli *1856 13. WŁADYSŁAW Napoleon 1841-24/6 1915 w Nałęczowie & Henryka Rzewuska 1853-1915 a. Jadwiga 1873-1949, c. Helena 1874-1951, b. Zygmunt, d. Stefan

Bolesław Zadora Ciesielski z żoną Bronisławą z Truszkowskich i córką

W Kruszynie odwiedził mnie Kopernicki, wypytał się o wszystko. Potem w przejeździe do domu w połowie drogi, u kuzyna mego w Łękach miałem odpoczynek, parę godzin. Doktór i felczer dokonali opatrunku. Wtedy to kuzyn mój mówi: - odebrałem od Rządu Narodowego dla ciebie nominację na oficera, alem ją głęboko do ziemi zakopał, aby cię jakie nieszczęście nie spotkało. Pojechaliśmy dalej, zabierając z Szadku felczera i w domu resztę kuracyi odbyłem. Od bitwy 29 sierpnia, do początku października, wyleczyłem się. Ze znakami na czole i twarzy-4 szramy nie można się było długo ukrywać. Przyjechał do mnie wójt gminy, pan Basiński (były obywatel ziemski) mówiąc: - byłem wczoraj u naczelnika Biały Dworek w Nałęczowie wojennego, który mówił, aby jeśli mam kogo z powstańców, to niech się zamelduje z poręczycielami, to nie będzie prześladowany. Poprosiłem pana Basińskiego aby namówił Biały Dworek w Nałęczowie, wybudowany przed trzech sąsiadów. Jakoż przyjechali. Zabrali mnie do Szadku, I wojną światową. Był własnością sybiraka, Władysława gdzie złożyłem przysięgę. Naczelnik bardzo mnie czule Truszkowskiego i jego małżonki, a po ich śmierci córek przyjął i dał list żelazny, aby mnie nikt nie atakował. Znalazł Jadwigi i Heleny, które założyły tam w 1915 r. 4-klasową się jednak szpieg, sprowadził Kozaków i oficera, w nocy z szkołę powszechną. Szkoła działała do 1920 r., posiadała Łęczycy. Na nic się zdało moje tłumaczenie i list żelazny. bogatą bibliotekę. Zabrali mnie i moich dwóch braci do Łęczycy. Tam trafiliśmy Przypisy: na przymusowy zjazd obywateli do podpisania adresu 1. Wg ustaleń p. E. Nejman Wł. N. Truszkowski urodził się w Górkach najpoddańszego. Zadzimskich gdzie rodzina Truszkowskich miała folwark, jak również w Była też Matka moja i siostry. Poszły do naczelnika pobliskiej wsi Piotrów w obecnej gm. . W Górkach Zadzimskich wojennego, ale ich tam nie chciano puścić do jego ekscelencji urodził się też jego ojciec wspomniany w art. E. Nejman w nr 3/2008 22 Na sieradzkich szlakach „Na sieradzkich szlakach”(Kim była Joanna z Ammerów Truszkowska). Pyzdrami (29 kwietnia 1863). Został rozbity 8 maja pod Ignacewem. Pod Władysław N. Truszkowski wraz z żoną spoczywa na cmentarzu w koniec maja 1863 Rząd Narodowy mianował Taczanowskiego dowódcą Nałęczowie, ich groby zachowały się. W Nałęczowie przetrwała pamięć wojsk województwa kaliskiego i mazowieckiego. Taczanowski prowadził o Nim jako Sybiraku co stanowi dowód poszlakowy na to, że za udział w walki ze zmiennym szczęściem pod Łaskiem, Goszczanowem, Czepowem, Powstaniu był zesłany na Sybir. Pęcherzewkiem, Sędziejowicami. Na polach wsi Nieznanice - Kruszyna pod 2. Ten punkt zborny wyznaczony był w lesie koło Miedźna (ok. 10 km na Częstochową został rozbity. Po klęsce wyjechał do Francji, potem do Turcji. pn. od Sieradza. Vide: Oxiński J., Wspomnienia z powstania polskiego 1863- Po amnestii powrócił do Wielkopolski i osiadł w swoim majątku w Choryni . 1864, Warszawa 1965, s. 37 Spoczywa w kwaterze powstańczej na warszawskich Powązkach. 3. Józef Oxiński (0ksiński) [1840-1908], absolwent Polskiej Szkoły 9. Płk Franciszek Kopernicki (1824-1892. urodził się we wsi Czyrówka Wojskowej w Genui i Cuneo, przeżył powstanie, jest pochowany na Górce na Ukrainie. Wstąpił do carskiego wojska gdzie dosłużył się stopnia Powstańczej na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Vide: Wędzki A., majora. Ożenił się z siostrą Agatona Gillera, członka powstańczego Rządu Oksiński Józef, Wielkopolski Słownik Biograficzny, 1983 Narodowego – Agrypą. Przewidując wybuch powstania podał się do dymisji. 4. Chodzi o Aleksandra Litticha (Lütticha) [1842-1893], absolwenta W powstaniu był wojskowym naczelnikiem powiatów: piotrkowskiego, Polskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo, który współdziałał z J. Oxińskim. sieradzkiego i wieluńskiego. Wykonując rozkaz gen. Taczanowskiego Był naczelnikiem wojskowym powiatu wieluńskiego, potem łęczyckiego. uformował na tym terenie dwa pułki ułanów. Brał udział w wielu bitwach, Zmarł we Lwowie. Vide: Brzozowski S. Kozłowski E., Polski Słownik także w tragicznej bitwie dla ugrupowania jazdy gen. Taczanowskiego, Biograficzny, t. XVII, 1972, s. 485-6 stoczonej 29 VIII 1863 r., na polach wsi Kruszyna i Nieznanice. W dniu 7 IX 5. Milczarek J., (Powstanie styczniowe w Sieradzkiem, Sieradz 1983, 1863 r. został mianowany naczelnikiem wojennym woj. kaliskiego. Czynił s.32) podaje, że przez pewien czas naczelnikiem cywilnym Sieradza próby ożywienia powstania. Planował powołanie plutonów powstańczych w był ks. Franciszek Dębicki, który następnie służył w oddziale Klemensa oparciu o okrążki (kilka parafii). Udało mu się zmobilizować ok. 2000 ludzi i Rembowskiego; po upadku Powstania, został osadzony w Cytadeli przedłużyć akcje powstańcze do wiosny 1864 r. Ostatnie lata życia spędził w Warszawskiej Stanisławowie, gdzie zmarł w 1892 r. Pozostawił wspomnienia opracowane 6. Chodzi o wieś Prusinowice k. Szadku. Gen. E. Taczanowski przebywając przez E. Halicza i E. Ratajczaka pt. „Pamiętnik powstania styczniowego. w tej wsi 15 VII 1863 r. rozkazał wykonać wyrok śmierci przez powieszenie Notatnik z powstania w woj. kaliskim w r. 1863-64” Warszawa 1959 r. Vide: na miejscowych chłopach - szpiegach rosyjskich: Błażeju Piaseckim i Ruszkowski A., Ci, którzy dowodzili..., [w:] „Na sieradzkich szlakach”, cz. Wawrzyńcu Kowalskim. Wdowy otrzymały od cara odszkodowanie po 200 I, nr3/1988, s. 10-16. rubli. Vide: Milczarek J., op. cit., s. 25 10. O bitwie w Sędziejowicach Maria Konopnicka napisała wiersz „O 7. Kpt. Napoleon Urbanowski był właścicielem fabryki w Poznaniu. Zarembie 1863 r. w sierpniu pod Sędziejowicami”, który zaczyna się Początkowo pełnił funkcję adiutanta płk. Franciszka Kopernickego. Wiosną słowami: A w Sieradzkiej Ziemi/ Łokietkowej ziemi/ Zniósł tam Moskwę 1863 r. zorganizował oddział w okolicach Wągłczewa pod Sieradzem. J. Taczanowski/ Z kosyniery swemi. Na miejscowym cmentarzu w 10-lecie Oxiński pisał o nim, co następuje: ... młody o bujnym wąsie jednoroczniak klęski Rosjan wystawiono okazały pomnik z płyt piaskowca z rzeźbą w pruski i inżynier, który ludzi stosownie do broni w kompanie porozdzielał, marmurze, przedstawiającą rannego rtm. Grabbego. Pomnik mimo upływu komendantów im wyznaczył..”. Po sformowaniu oddziału złożonego z 250 czasu ocalał. Wieś nadała szkole gminnej imię Powstańców 1863 r. Vide: ludzi przeniósł się w okolice Łasku. Tam oddział wykryli Rosjanie. Po kilku Ruszkowski A., 26 sierpnia 1863 r. w Sędziejowicach, [w:] Na sieradzkich dniach ciągłego manewrowania Urbanowski, w dniu 15 kwietnia 1863 szlakach nr 2/46/1997, s. 14-17 r., przybył do Rychłocic. Częścią powstańców obsadził most na Warcie, pozostali rozbili obóz w pobliskim lesie. Na tę grupę nocą z 15 na 16 Od Redakcji: kwietnia uderzyli Moskale w sile dwóch rot piechoty i odcięli ich od grupy, Publikowane wspomnienie Wł. N. Bończy która obsadziła most. Po walce oddział uległ rozbiciu. Urbanowski wyjechał za granicę. Truszkowskiego pochodzi z rękopisów w zbiorach 8. Gen. Edmund Taczanowski ( 1822- 1879) ukończył pruską szkołę Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Lublinie. Wywód artylerii. Opuścił armię pruską w 1846r. Komitet Działyńskiego wyznaczył genealogiczny wykonała Elżbieta Nejman, przypisami tekst go w 1863 r. na dowódcę jednego z oddziałów ochotniczych. Taczanowski opatrzył Andrzej Ruszkowski. zorganizował go w okolicach Pleszewa, ale oddział został rozbity przez Prusaków. Ponownie zebrał żołnierzy, z którymi odniósł zwycięstwo pod

Monice i inne podsieradzkie kiedy każą41), tj. na polecenie włodarza. W 1628r. ustalono Robić kmiecie z półłanku 2 dni w tygodniu powinni wychodząc królewszczyzny - część II na robotę o wschodzie słońca, a schodząc o zachodzie ... tę robotę z półłanku swoim pługiem ... ręczną w domu, zwłaszcza młoćbę, po jednemu, a we żniwa po dwojgu, to jest od św. Józef Szubzda Jana aż do święta Podniesienia ś. Krzyża, odprawować mają - tj. od 24 V do 14 IX. Dzień pańszczyźnianej harówki W pierwszej połowie XVII w. Europa przeżywała opisał Szymon Szymonowic słowami pieśni śpiewanej przez głęboki kryzys gospodarczy. Nastąpił wzrost cen i spadek Pietruchę: produkcji rolnej. Braki żywności zahamowały przyrost naturalny. Wojny, głód, epidemie prowadziły do ponownej Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego! feudalizacji stosunków społecznych. Zakończył się okres Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego! prosperity sieradzkich folwarków królewskich. Upadek Ty wstajesz, kiedy twój czas: jemu zda się mało, gospodarczy spowodowała stale pogarszająca się sytuacja Chciałby on, żebyś ty o północy wstawało; ekonomiczna chłopów, kurczenie się areału ziemi kmiecej, Ty bieżysz do południa zawsze swoim torem. nadmierna eksploatacja chłopów poprzez wzrost różnego A on by chciał ożenić południe z wieczorem ... rodzaju powinności pańszczyźnianych i czynszów. Gwałtowny ... Ty dzień po dniu prowadzisz aż długi rok minie: 42) wzrost cen uderzył przede wszystkim w najbiedniejsze A on wszystko porobić chce w jednej godzinie . warstwy społeczne, wytwórców dóbr a tym samym zniszczył gospodarkę kraju39). Na tym nie kończyły się obowiązki chłopów. Odrabiali W Monicach zmalała liczba kmieci. W 1628r. 22 kmieci szarwarki przy naprawie dróg, grobel i młynów, przewozili uprawiało 11 łanów. Jeden łan przejął kasztelan spicymierski, towary do Sieradza i Warty, przed wschodem słońca dostarczali Hieronim Konopnicki i przekształcił go w wójtostwo40). Do produkty rolne na targ, uczestniczyli w obowiązkowych 4 wzrosła liczba ogrodników, właścicieli jednej lub kilku tłokach (po 2 osoby z kmiecego domu) organizowane w czasie mórg. Zwiększono wysokość czynszu pieniężnego i danin żniw i zbioru jarzyn. świadczonych w naturze. Najdotkliwiej mieszkańcy wioski Szczególnie uciążliwym obowiązkiem stało się odczuli wzrost pańszczyzny. Sześćdziesiąt lat temu obowiązek wożenie do portów nad Wisłą i Odrą zboża eksportowanego ten wypełniano według potrzeb. Kmiecie robią i szarwarkują, za granicę. Ponieważ starostwa sieradzkiego nie przecinały

Na sieradzkich szlakach 23 spławne rzeki zboże transportowano do Torunia i Wrocławia. sieradzkim, w skład którego wchodziły . Posesor Wszyscy kmiecie mieszkający w królewszczyznach na wójtostwa na przełomie XVI i XVII w. Zofia Solikowska terenie starostwa musieli zimą odbyć podróże do obu miast przedłożyła lustratorom przywilej Zygmunta I z 8 II 1511r. przewożąc po 6 korców żyta lub innego zboża (ok. 470 - stwierdzający, że Mikołaj z Tyczyna i Tomasz z Janowic, 500 kg). Pokonanie setek kilometrów saniami obciążonymi rodzeni bracia, byli posiadaczami wójtostwa złączonego z zbożem i paszą dla koni, przy zmiennej pogodzie, często Większymi Wiechucicami Nicolaum de Tyczyn et Thomam de podczas zawiei lub siarczystych mrozów zabierało wiele dni. Janowice, fratres germanos, advocatos Syradienses una cum Ograniczone zostały przywileje i prawa do swobodnego Villa integraf Maiori Wiechucice [in discrictu] Syradiensi czerpania korzyści z dóbr królewskich. Przez dziesiątki lat sita. W 1606 r. Zofia Solikowska scedowała wójtostwo na mieszkańcy Monic mieli wolne robanie43) w lasach leżących syna Stanisława. W 1619r. z nadania Zygmunta III wójtostwo obok Sokołowa i Tyczyna. Po przejęciu dóbr sokołowskich otrzymał Władysław Zapolski48). W Wiechucicach na pocz. i tyczyńskich J. Krzysztoporski uniemożliwił chłopom XVII w. na 3 łanach gospodarowało 6 kmieci. Po wojnach eksploatację lasów. Chłopi skarżyli się również na Zygmunta szwedzkich pozostało 2. Płacili 1 fl i 6 gr czynszu oraz po 2 Zapolskiego, stolnika sieradzkiego, przez którego ... niemało korce żyta, po 2 korce owsa, po jednym kapłonie i po 15 jajek. im gruntu, także i zarośli olszowych nad rzeką Żegliną odjęto Wójt posiadał w Sieradzu swój młyn. Ze względu na niski i łąki zatopione. Za chłopami wstawiał się Matiasz Jasieński, poziom wody młyn nie zawsze mielił. Mieszkańcy Tyczyna za podstarości sieradzki. Interwencja, będąca wyrazem ten stan rzeczy obwiniali starostę sieradzkiego, który nie dbał bezsilności władzy, nie przyniosła pozytywnego rezultatu. o należyty stan przepustów i tam na Warcie, usytuowanych Lustratorzy zobowiązali się jedynie do podania do skarbowej w pobliżu ich wioski. Zaniedbania hamowały przepływ wody wiadomości, żeby instygator koronny o to czynił44). Poza pod miasto Sieradz na młyny sieradzkie idącej49). wymienionymi ciężarami na chłopach spoczywał obowiązek płacenia dziesięcin. Z folwarku oddawano je sieradzkiemu plebanowi, a ze wsi arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, dostarczając należności do Łowicza. Podobnie jak w Monicach przedstawiała się sytuacja w innych królewszczyznach. W Jeziorach liczba kmieci w latach 1564 - 1628 zmalała z 12 do 7, a w Kłocku z 12 do 4. Uprawiano mniejsze areały gruntu, w Jeziorach zaledwie ½ powierzchni sprzed 60 lat45). Pomimo ubytku liczby chłopów wysokość czynszu i danin pozostała na tym samym poziomie a niekiedy wzrosła. Chłopi nie zachowywali się biernie. Podejmowali walkę a jej podstawową formą było zbiegostwo, tj. nielegalne, pomimo licznych zakazów, odejście ze wsi. Miasta potrzebujące siły roboczej chętnie przyjmowały uciekinierów. Chłop nie był przywiązany uczuciowo do ziemi. Nie stanowiła jego własności i nie zapewniała środków do życia. Lustratorzy, Stodoła we wsi Wólka którzy nie podejmowali skutecznych działań przeciwko fot. J. Marszałkowski tenutariuszom rujnującym królewskie włości, w stosunku do zbiegostwa reagowali zdecydowanie. W sprawozdaniu Dotkliwe straty wyrządzali nie tylko najeźdźcy. Po z lustracji Monic pisali, że często kmiecie role na wsiach hibernie (leże zimowe) chorągwi hetmana polnego Jerzego porzuciwszy do miast się wynoszą, a w wyniku tego we wsiach Lubomirskiego, w pobliżu Rudy, wieś która liczyła 12 do starostwa sieradzkiego należących nie małośmy pustek osiadłych kmieci całkowicie opustoszała. W 1659 r. mieszkał znaleźli. W związku z tym do dekretu JKM przychylając się w Rudzie 1 zagrodnik50). Zniszczone zostały sąsiednie In hoc casu (dla tej sytuacji) uczynionego, przykazaliśmy, żeby wioski. W Mnichowie pozostał 1 kmieć, 2 zagrodników wedle tego dekretu tacy wszyscy najdalej 4 niedziel wrócili się i 6 chałupników, w Suchej 2 kmieci, jeden zagrodnik i 6 do domów i gruntów swoich. Tamże produkował JMP starosta chałupników. W podobnej sytuacji znalazły się Monice. We wsi dekreta referendarskie około swawoleństwa poddanych we tej bywało antiquitus (w przeszłości) 22 kmieci. Po wojnach wsiach do starostwa tego należących. Któremu przypatrzywszy szwedzkich zostało 8, jeden zagrodnik i młynarz Stach. W się, nie mogliśmy inaczej skazać, jedno żeby wedle ich Jeziorach liczba kmieci zmniejszyła się z 12 do 6. Obora stała powinnościom swym dosyć czynili i In excessu criminali (za pusta, ponieważ Dobytki wszystkie Szwedzi zabrali51). Chłopi kryminalne wykroczenia) urzędownie sądzeni, a za insze pozbawieni inwentarza zostali skazani na przymusową, ręczną nieposłuszeństwa i przestępstwa według tych dekretow karani obróbkę roli i wegetację na ziemi, która przynosiła mizerne byli46). Zapis dowodzi, że nie podejmowano racjonalnych plony. Kryzys rolnictwa wywołany zniszczeniami wojennymi środków zaradczych służących do uzdrowienia gospodarki, pogłębiło zahamowanie eksportu zboża do zachodniej Europy. lecz siłą starano się wymusić posłuszeństwo i efektywną Zmalały plony zbóż. Na początku lat sześćdziesiątych XVII pracę. Działania takie były skazane na niepowodzenie. w. z pól monickiego folwarku zbierano rocznie: 40 kop Spadła wydajność monickiego folwarku. W 1628r. żyta, 5 kop pszenicy, 10 kop jęczmienia, 20 kop owsa, 5 kop nażęto 90 kop żyta, 18 kop żyta jarego, 15 kop pszenicy, tatarki, 5 kop grochu i jedną kopę prosa. Uzyskano zaledwie 36 kop jęczmienia, 74 kop owsa, 5 kop grochu i 27 kop 176,25 korców ziarna52). Ilość ta w porównaniu z plonami tatarki47). Przestano uprawiać len i konopie, nie wysiewano sprzed 100 laty stanowiła zaledwie 20,5% zbiorów siedmiu prosa. Uzyskano o połowę niższą wydajność z jednej kopy podstawowych zbóż mierzona liczbą zżętych kop i 17,49% w niż w 1564r. Dalsze załamanie się gospodarki rolnej we postaci wymłóconego ziarna. wsiach królewskich nastąpiło w latach szwedzkiego potopu. Należało odbudowywać nie tylko gospodarkę lecz Działaniom wojennym towarzyszył rabunek i zniszczenie. i społeczność wiejską zniszczoną przez wojnę. Czasy nadal Ludność opuszczała rolę i domostwa, szukała schronienia w były niespokojne. Rokosz Lubomirskiego, wojna domowa, spokojniejszych zakątkach kraju. Wyludniały się wioski, pola wojny polsko - kozackie i polsko - tureckie wypełniły leżały odłogiem. czterdziestolecie kończące XVII w. Kolejne ćwierćwiecze Podobnie przedstawiała się sytuacja w wójtostwie również naznaczyły kataklizmy. Wojna północna przetoczyła 24 Na sieradzkich szlakach się przez sieradzkie ziemie. Wojska saskie, rosyjskie, użytkownicy. Mieszkańcy wsi osadzeni byli na 10 łanach. szwedzkie i polskie plądrowały nadwarciańskie wioski. Folwark zajmował 6 łanów, 8 mórg i 287 prętów. Do Szczególnie dotkliwie odczuwali mieszkańcy Sieradza i okolic wójtostwa (w 1789 r. nie miało posesora) należał jeden łan, 7 pobyt chorągwi husarskiej Stanisława Lubomirskiego oraz mórg, 30 prętów i 37 pręcików. Sołectwo zajmowało 38 mórg, oddziałów szwedzkich gen. Renskiolta. Wojsko rekwirowało 130 prętów i 2 pręciki58). W Monicach mieszkało 55 rodzin paszę i żywność, ściągało kontrybucje i dopuszczało chłopskich i 2 młynarzy59). się gwałtów. Po upływie dwustu lat ks. W. Pogorzelski Zarówno folwark jaki wieś Jeziory były znacznie opisując wydarzenia z czasów wojny północnej przekazał mniejsze od Monic. Wieśniacy gospodarzyli na 5 łanach. informację zaczerpniętą z dostępnych mu dokumentów o Grunty dworskie wraz z wójtostwem obejmowały 2 łany, 30 zachowaniu się żołdaków. Domański, namiestnik husarski z mórg i 107 prętów. We wsi mieszkało 18 rodzin60). Zabudowania chorągwi Stanisława Lubomirskiego Pana Burmistrza Jacka folwarczne składały się z 4 budynków inwentarskich: 2 stodół, Jabkowicza ... położyć i bić kijami kazał, co się nie godziło spichlerza i obory. czynić. Jako Sieradz Sieradzem o tem nie słyszeli starsi53). W 1786 r. zebrano następujące ilości zbóż z gruntów Lubomirscy walcząc z królem niszczyli jego włości, grabili opisywanych wiosek:61) królewskich poddanych wyżej ceniąc prywatę niż dobro kraju. Miarę nieszczęść dopełniła epidemia dżumy, której Monice Jeziory Kłocko największe nasilenie przypadło na lata 1708 - 1711. Zmarłych kop snopów kop snop kop snop kop snop chowano poza Sieradzem, na „cholerycznych” cmentarzach54). żyto 118 7 55 30 116 - 62 46 W kościołach śpiewano suplikacje błagając Boga, by pszenica 4 30 4 30 4 2 - - jęczmień 119 15 23 - 55 1 67 59 zachował lud od powietrza, głodu, ognia i wojny. Walcząc siano - o przetrwanie moniccy chłopi w 1724 r. wytoczyli proces furmanki 150 6 25 173 staroście sieradzkiemu u tronu szukają[c] sprawiedliwości przed uciskiem i wyzyskiem zdzierczego dzierżawcy. Według W XVIII w., podobnie jak sto lat wcześniej Wiechucice J. Kobierzyckiego starostę dosięgła ... sprawiedliwość Boska, były złączone z wójtostwem sieradzkim, którego ziemie bo ostatnie lata życia zdala od swoich w murach klasztoru na rozciągały się na Przedmieściu Wielkim Sieradza. Użytkował Bielanach pod Krakowem55) spędził. je od 1762 r. Mikołaj Taczanowski, chorąży wieluński. We W połowie XVIII w. podjęto w rolnictwie próby reform. wsi mieszkało 18 zagrodników i 5 chałupników. Powierzchnia Zaczęto uprawiać na większą skalę nowe rośliny, podnoszono gruntów gromadzkich zapewne od nadania Zygmunta III (1619 poziom hodowli, wypróbowywano bezugorowy system r.) nie uległa zmianie i nadal wynosiła 3 łany. Lustratorzy uprawy roli. W podsieradzkich folwarkach wybudowano nowe w 1789 r. wykazali, że chłopi w Wiechucicach nie mają budynki inwentarskie. Wzrost ilości bydła i trzody chlewnej dokładnie wytyczonych gruntów, z których powinni płacić poprawił nawożenie gruntów, dodatnio wpłynął na wysokość pańszczyznę. Zalecili tenutariuszowi dokonanie urzędowego plonów. Zwiększyła się liczba mieszkańców wsi, a tym samym podziału i pomiaru ziemi62). przybyło rąk do pracy. Zmiany na lepsze potwierdziła kolejna Bogumiłów, wieś i folwark królewski, w XVIII lustracja królewszczyzn, którą przeprowadzono w przeddzień w. użytkowała rodzina Psarskich. Po śmierci Wojciecha drugiego rozbioru Polski. 15 XI 1789 r. do monickiego dworu Psarskiego jego żona, Anna z Zielińskich, przekazała wieś zjechał trzyosobowy zespół kontrolerów powołany przez synowi Tomaszowi. 17 V 1754 r. decyzję potwierdził król komisję wojewódzką. W jego skład wchodzili: Kazimierz August III. W obejściu dworskim, poza domem mieszkalnym, Biernacki, stolnik piotrkowski, Michał Pomian Łubieński, stało kilka budynków gospodarczych - dwie stodoły, obora, z Łubnej i Walenty Jaxa Żeromski, komornik graniczny owczarnia, spichlerz, lamusik, chlewy i kurnik. W pustej sieradzki. Pracę rozpoczęli od zaprzysiężenia Ignacego gorzelni nie produkowano wódki. Browar zamieniono na Woyciechowskiego, generalnego komisarza powiatu karczmę. Przed laty przy stawach pracowały młyny. W sieradzkiego, zobowiązując go do przedłożenia prawdziwych końcu XVIII w. młyny stały nieczynne a w 5 sadzawkach, danych o dochodach z tej wsi56). które błotem i mułem są zalazłe nie hodowano ryb. We wsi Monice w końcu XVIII w. przynosiły skarbowi spore mieszkało 2 półrolników, 10 zagrodników, 8 chałupników dochody, jedne z największych spośród podsieradzkich i 5 komorników63). Lustratorzy nie określili powierzchni dóbr królewskich. Chociaż stary budynek dworski nie mógł gruntów wsi i folwarku bogumiłowskiego ograniczając się do imponować formą ani komfortem, zabudowa folwarku spisania świadczonych powinności. Nie dokonali wyraźnego wielkością i funkcjonalnością korzystnie wyróżniała się rozgraniczenia, ponieważ w tym czasie toczył się zaciekły spór wśród innych. Całość obejścia otaczał drewniany płot. W o ziemię pomiędzy użytkownikiem bogumiłowskich włości, pobliżu wrót wjazdowych stał drewniany dwór pokryty Tomaszem Psarskim a dziedzicem Dąbrowy Kazimierzem słomą. W budynku po prawej stronie sieni mieściła się izba Lenartowiczem. Psarski zarzucał sąsiadowi zagrabienie ziemi dyspozytora i alkierz, a po lewej izba czeladna i komora. królewskiej na więcej, nizeli staj 18. Pretensje rościli również Pomieszczenia posiadały drewniane podłogi, sufity z tarcic, mieszkańcy Bogumiłowa. Komisarze nie rozstrzygnęli sporu kaflowe piece i oszklone okna. Zabudowę dworską stanowiły lecz odesłali sprawę ibi ubi de iure (do instytucji stanowiącej chlewy (6) i kurnik pod jednym dachem, dwie stajnie, dwie prawo)64). stodoły (jedna o trzech sąsiekach), obora (o 4 zagrodach Sokołów często zmieniał użytkowników. 15 XI 1748 wyposażona w 12 żłobów i 13 drabin), karmnik na paszę dla r. Józef i Elżbieta z Siemińskich Wężykowie przekazali wieś bydła, dwa spichrze, browar i ozdownia (suszarnia słodu) Felicjanowi Bratkowskiemu, od którego 19 VII 1784 r. prawo oraz dwie studnie. Przywiązywano dużą wagę do warunków do dożywotniej dzierżawy nabył pułkownik wojsk koronnych sanitarnych hodowli. Założone w stajni i chlewach drewniane Franciszek Komorowski. Po pięciu latach w 1789 r. wieś podłogi zmuszały do stałego usuwania nawozu. Ogrodzone odkupił Kazimierz Lenartowicz, również pułkownik JKM65) podwórko przy chlewie służyło trzodzie za wybieg57). dziedzic wsi Dąbrowa. W czasie lustracji K. Lenartowicz Wzdłuż biegnącego na południe gościńca, w dolinie, starał się udowodnić, że umowa o wydzierżawienie Sokołowa rozłożyła się wieś osłonięta od zachodu skarpą, na której dwa oparta została o zawyżone dane, które dziedzic defalkować drewniane wiatraki mieliły zboże folwarczne i chłopskie. musi (zmniejszać). Matacząc podważał wiarygodność Zabudowę wsi uzupełniała stara „wjezdna” karczma złożona kontraktów, bo inwestygacyja intrat z prawa dyspozycjo z 4 izb i stajni. od posesora dobra posiadających składane być powinny. Ziemie monickie w 1789 r. uprawiali czterej Na sieradzkich szlakach 25 Niezgodnie z prawdą twierdził, że wieś Sokołów z dawna nie odbywać Stróżą do folwarków, odrabiać szarwarki, brać jest ulokowana na gruncie królewskim tylko szlacheckim66). udział w tłukach do oziminy jedną, a do jarzyny drugą. Listy Rozprężenie aparatu państwowego ułatwiało cesję „gołego na pocztę do Widawy zanosić i przynosić za koleją. Trzodę od dożywocia”. System cesji zapewniał rodzinom przebiegłych ś. Wojciecha do ś. Marcina ... za koleją pasać oraz przewozić kombinatorów użytkowanie królewszczyzn przez pokolenia. zboże eksportowane za granicę74). Opanowanie w 1772r. K. Lenartowicz zabiegając o obniżenie kwarty walczył o spore Pomorza przez Prusy odcięło Polskę od morza. Wprawdzie dochody, które zapewniała dzierżawiona królewszczyzna. Anglia, w trosce o swoje interesy handlowe, wywalczyła Chłopi z podsieradzkich królewszczyzn byli specjalny status Gdańska i Torunia, ale polityka celna Prus zobowiązani do uiszczania wysokich danin w zbożu (osep). Z spowodowała upadek tych miast i praktycznie zamknęła drogi łanu starosta pobierał w świętomarcińskim czasie (11 listopada) handlowe prowadzące Wisłą i Odrą. Zboże z sieradzkich żyta 2 korce67), owsa 8 korców, chmielu 2 korce, kapłonów 4 pól po I rozbiorze wywożono do Sycowa, Byczyny, Kępna szt., jaj 40 szt. i przędzy 6 łokci68). Wysokość opłaconych w lub innych nadgranicznych miejscowości. Chłopi mając 1789 r. danin ilustrują poniższe dane69): określone normy ładunku (6 korców żyta lub 4 korce grochu albo 7 korców jęczmienia lub tatarki) sprzęgali po dwa lub Osep Drób cztery konie do wozu, by móc pokonać dzienną odległość Przędza żyto owies chmiel kapłony jaja wynoszącą 4 mile z ciężarem, a bez ciężaru 6 mil75). korce szt. łokcie Chłopom sieradzkim szczególnie dawali się we Monice 20 80 20 40 6 40 60 znaki nieuczciwi dzierżawcy królewszczyzn i zaborczy Jeziory 10 40 10 20 3 20 30 z wójtostwem właściciele sąsiednich majątków. Mieszkańcy Bogumiłowa Kłocko skarżyli się na T. Psarskiego, który zmuszał do wykonywania 20 80 20 40 6 40 60 z wójtostwem różnych pozapańszczyźnianych prac: grodzenia, zwożenia Dzigorzew 16 64 16 32 5 20 48 drzewa z lasu, nie odliczał od pańszczyzny dni spędzonych Mnichów 12 48 12 24 4 - 36 w podróży ze zbożem przewożonym do odległych miast, Sucha 16 64 16 32 5 20 48 używał nieprzepisowej, znacznie większej miary do ustalania Woźniki 28 112 28 56 9 20 84 Męka 14 56 14 28 4 40 42 zaorywanych poletek. Mieszkańcy Sokołowa w skardze Ruda 12 48 12 24 4 - 36 podpisanej przez Jana Ławnika, Grzegorza Gamonia i Łukasza Firasa zarzucali K. Lenartowiczowi, że zagarnął Duże dochody przynosiła propinacja, tj. prawo ziemię królewską (więcej niżeli na staj 30 wszerz, a wzdłuż do produkcji i sprzedaży chłopom trunków. W 1786 r. na staj 10), którą gromada uprawiała i do swego majątku mieszkańcom wyżej wymienionych wsi sprzedano 242 beczki Dąbrowy przyłączył. Zmniejszenie areału wiejskiej ziemi piwa i 1535 garnców70) gorzałki. Poza osepem chłopi płacili doprowadziło do pauperyzacji i do zmiany pozycji społecznej czynsz pieniężny, po 4 zł od łana. Czynsz przynosił staroście chłopów. W końcu XVIII w. w Sokołowie pozostało tylko (w 1786 r.) następujące dochody71): 2 półrolników. Resztę stanowili zagrodnicy (10 rodzin) i komornicy (3 rodziny). K. Lenartowicz samowolnie zwiększył Monice 10 łanów 40 złp pańszczyznę. Chłopi skarżyli się że muszą przędziwo wszystko Jeziory 5 łanów 20 złp bez potrącania dnia obrobić, kopać i inne powinności czynić, Kłocko 10 łanów 40 złp w drogi dalekie jeździć76). K. Lenartowicz ignorował chłopskie Dzigorzew 8 łanów 32 złp skargi. W piśmie die 14 Octobri 1789 JWW Lustratorom Mnichów 6 łanów 24 złp do uwagi lekceważąco stwierdził, że jeżeli im [chłopom] Sucha 8 łanów 32 złp Woźniki 14 łanów 56 złp cokolwiek odpadło gruntu do Dąbrowy to z tego powodu nie Męka 7 łanów 28 złp mają szkody i owszem, awantaż [zysk], bo teraz Zarośle w 77) Ruda 6 łanów 24 złp rolach swoich wycinać i chędożyć będą . Dziedzic czuł się 74 łany 296 złp. bezkarny. Nie próbował usprawiedliwiać swego postępowania. Przewrotną argumentacją wyprowadzał w pole urzędowo Szczególnie przygniatającym ciężarem była powołanych lustratorów. Zaborcze działania K. Lenartowicza pańszczyzna. W końcu XVIII w. chłopów z królewszczyzn nie ograniczały się do Sokołowa. T. Psarski pisał w skardze zmuszano do przepracowania w ciągu tygodnia 4 dni 4 IX 1789 r., że Lenartowicz z gruntów bogumiłowskich i sprzężajnych lub 8 dni pieszych z łana. Dzień pracy pastwisk zabiera bydło bogumiłowskie a zwrot uzależnia od rozpoczynał się o wschodzie słońca, kończył o zachodzie. wykonania przez chłopów prac polowych. Ironicznie brzmiały W powinnościach wsiów starostwa sieradzkiego ustalono, że słowa Kazimierza Albina z Guzguzłowca Lenartowicza, który chłop musi ... w czerwcu i lipcu o godzinie piątej przychodzić, w formie ad ultimatum żądał od lustratorów zaniżenia kwarty a o godzinie ósmej zachodowej odchodzić ... Odpoczynku i taką postawę określał mianem patriotycznej78). w lecie na śniadanie, południe i podwieczorek wszystkiego Komentarz do postępowania K. Lenartowicza, S. godzin dwie, a w zimie tylko w południe godzinę jedną Kossakowskiego i im podobnym napisał w 1790 r. S. Staszic mieć będzie ...72). Czas pracy mierzono nie tylko godzinami Z samych panów zguba Polaków. Oni zniszczyli wszystkie lecz normowano wynikami pracy. Chłop musiał wyorać w uszanowania dla prawa. Oni rządowego posłuszeństwa dzień ciągły ... prętów wzdłuż 20, a wszyrz prętów 10, czyli (praworządności) cierpieć nie chcąc, bez wykonania zostawili około 40 arów. Obredlić powinien dwukrotnie a zawłóczyć prawo ... Oni prawo zmienili w czczą formalność, która tylko czterokrotnie więcej od normy ustalonej do zaorania. wtenczas ważną była, kiedy prawo ich dumie, łakomstwu i Wymłócić powinien za dzień pieszy żyta miernej więzi snopów złości służyło. W tym kraju, gdzie prawo narzędziem niecnoty, 30, jarzyny snopów 4573). Tak ustalone ilościowe i jakościowe rzeczpospolita obywatelów zmienia się w rzeczpospolitą warunki pracy stawały się często niemożliwe do wykonania. łupieżców, zdrajców, krzywoprzysięzców, jurgieltników... Nie Prymitywne narzędzia, drewniane pługi, brony, radła, cepy, obywatelami, ale nieprzyjaciółmi Polski jesteście79). praca powolnych wołów we sprzężaju nie ułatwiały roboty. W XVIII w. Rzeczypospolita chyliła się ku upadkowi. Chłopi rozpoczynali pracę przed wschodem słońca a kończyli Liczne spory graniczne, kłótnie dziedziców o nocą. Pańszczyzna była formą darmowej, niewolniczej pracy. pomiędzy posiadłościami, wydzieranie ziemi królewskiej i Powinności chłopów nie ograniczały się do danin, czynszów i włączanie jej do szlacheckich majątków stanowiły smutny pańszczyzny. Mieszkańcy Monic, Jezior i innych wsi musieli obraz upadającego państwa. Lustratorzy skierowali do króla informację o nadużyciach finansowych starosty sieradzkiego, 26 Na sieradzkich szlakach Stanisława Kossakowskiego, który przywłaszczył 5000 złp Monice. przeznaczonych na reperację zamku, a zamek doprowadził do 57. Tamże, s. 11-14. 58. Według konstytucji z 1764 r. morga = 1/90 łana = 5985 m2 = 300 prętów ruiny. Mieszczanie sieradzcy zarzucali S. Kossakowskiemu mniejszych (kopanek). J. Ihnatowicz, Miary staropolskie, Encyklopedia bezprawne przywłaszczenie łąk, a T. Psarskiemu, właścicielowi historii gospodarczej ... op. cit. T. I, s. 520. Woli Dzierlińskiej, zawłaszczenie ziemi miejskiej w Zapuście 59. W Monicach mieszkali: Szymon Stangryt, Paweł Wiąz, Balcerowa Małej. Mieszkańcy Warty przedstawili 25 zarzutów Józefowi Stangretowa, Franciszek Grabala, Jakob Gołąb, Michał Wetwak (lub Byszewskiemu, wójtowi miasta. Wzajemne oskarżenia wnosili Wetklak), Mateusz Ozeg, Wojciech Chlebicz, Grzegorz Soszka, Piotr Wiąz, Piotr Karczmarek, Tomasz Garbala, Dominik Tulęga, Wojciech Mitiutka, Ignacy Zaremba Cielecki, posesor Baszkowa i Jakubic oraz Karczmarzowa Kurkowa, Bartłomiej Ograbek, Józef Chlebicz, Stanisław Antoni Biernacki, podskarbi kaliski80). Nie starczyło czasu na Prekwa, Sebastian Urbanek, Wawrzyniec Kulawiak, Antoni Wdowiak, rozstrzygnięcie tych spraw, podobnie jak na realizację przyjętej Roch Wdowiak, Sebastian Kubiak, Andrzej Urbaniak, Tomasz Błazejak, w 1792r. ustawy o sprzedaży królewszczyzn i przeznaczenia Szczepan Kubiak, Balcer Pawlak, Tomasz Makowka, Walenty Makowka, Walenty Bronka, Tomaszowa Janczaczka, Wojtkowa Bronczyna, Wojciech uzyskanych kwot na utrzymanie wojska. Nastąpił II rozbiór Kubik, Józef Przybylski, Tomasz Ograbek, Bartłomi Ograbek, Piotrowa Polski. Podsieradzkie domeny królewskie w 1793r. przejął Więska, Szczepanowa Wdowa, Jan Bronka, Jakubowa Ozimkowa, Janowa rząd pruski. Wdowa, Paweł Zuchel, Jakob Zuchel, Andrzej Mitiutka, Andrzej Garbala, Dzieje Monic i okolicznych wsi to historia pracy na roli. Tomasz Chlebicz, Wawrzyniec Wiąz, Wojciech Nowak, Jan Gorniak, Ignacy Mieszkańcy tych miejscowości ciężką pracą służyli krajowi, Kulawiak, Andrzyi Ograbek, Józef Kulawiak, Kaczmarzowa Wdowa, Dominik Wiąz, Wojciech Ozeg oraz dwaj młynarze: Józef Tenetka i Paweł bronili jego granic, a w XX w. walczyli o niepodległość Tenetka. LWWK 1789, s. 15. Polski. 60. W Jeziorach mieszkali: Klemens Łoch, Józef Łoch, Wojciech Krysiak, Walenty Krysiak, Jan Bąbka, Dominik Korpa, Kazimierz Miszczak, Dominik Przypisy: Nogala, Walenty Stępień, Kazimierz Stępień, Balcer Koza, Maciej Korpa, 39. Ceny jednego korca zboża używane na folwarku w Monicach: Andrzej Skotnicki, Roch Szymala, Kacper Cichwolarz, Walenty Szymala, Andrzej Miszczak, Wojciech Korpa. LWWK 1789, s. 16. Rok 61. LWWK 1789, tabela 1. Wielkości są z pewnością zaniżone. W interesie Rodzaj zboża tenutariuszy leżało wykazanie niskich dochodów, by ustalona przez 1564 1628 1659 lustratorów kwarta była jak najmniejsza. żyto 10 gr 1 fl 1 fl 20 gr 62. LWWK 1789, s. 110-111, 113. pszenica 20 gr 2 fl 2 fl 5 gr 63. Tamże, s. 177-178. owies 4 gr 18 gr 25 gr 64. Tamże, s. 175. jęczmień 8 gr 1 fl 10 gr 1 fl 20 gr tatarka 7 gr 25 gr 1 fl 10 gr 65. Tamże, s. 179-180. groch 11 gr 2 fl 2 fl 22 gr 66. Tamże, s. 187-188. 67. W końcu XVII w. w Sieradzkiem do mierzenia pojemności ciał sypkich LWWK 1564, II, s. 8; LWWK 1628, II, s. 87; LWWK 1659, s. 99. używano warszawskiego korca skarbowego. Wprowadziła go konstytucja z 40. Wójtostwo - w XVI w. beneficjum przynoszące dochody właścicielowi. 1764 r. Równał się 120,6 litrom. M. Kamler, Korzec, Encyklopedia historii 41. LWWK 1564, II, s. 7. gospodarczej ... op. cit. T. I, s. 344. 42. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, Cz. 68. Według konstytucji 1764 r. łokieć staropolski wynosił 0,5955 m. A. II, Wrocław - Warszawa - Kraków 1969 (Dalej: LWWK 1628) s. 85; S. Manikowski, Łokieć, Encyklopedia historii gospodarczej ... op. cit. T. I, s. Szymonowic, Żeńcy. 448. 43. LWWK 1564 II, s. 7. 69. LWWK 1789, tabela 1 i 2. 44. LWWK 1628, s. 86. 70. Według konstytucji z 1764 r. beczka = 72 garncom, garniec = 3,7689 l. 45. Tamże, s. 95, 96, 98. A. Manikowski, Garniec. Encyklopedia historii gospodarczej ... op. cit. T. 46. Tamże, s. 86. I, s. 186. 47. Tamże, s. 87. 71. LWWK 1789, tabela 1 i 2. 48. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616 - 1620, Cz. I, 72. Tamże, s.31. Wrocław-Warszawa 1994, s. 83, LWWK 1659, s. 90. 73. Tamże, s. 32. 49. LWWK 1659, s. 90. 74. Tamże. 51. Jerzy Lubomirski, magnat, obrońca „złotej wolności” szlacheckiej, w 75. Rozróżniano mile małe - ok. 6250 m, mile średnie - ok. 7030 m i mile latach 1665 - 1666 przywódca rokoszu. wielkie - ok. 7810 m. M. Kamler, Mila, Encyklopedia historii gospodarczej 50. Tamże, s. 95. ... op. cit. T. I, s. 558. 52. LWWK 1659, s. 98. 76. LWWK 1789, s. 175, 184-185. 53. W. Pogorzelski, Sieradz, Włocławek 1927, s. 105. 77. Tamże, s. 178. 54. A. Ruszkowski, Sieradz i okolice, Sieradz 2000, s. 71. 78. Tamże, s. 177, 188 „Zamyka żądanie swoje w litości i kompasyji w 55. J. Kobierzycki, Nieznane zakątki powiatu sieradzkiego (od Sieradza do sercach patryjątycznych gorejące”. Widawy) Warszawa 1909, s. 5. 79. S. Staszic, Przestrogi dla Polski, Wrocław 2003, s. 79-80, 184. 56. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, Toruń 2004, 80. LWWK 1789 s. 6, 35, 101-108, 119-121. Cz. II (Dalej: LWWK, 1789) s. 1, 3. Lustratorzy posługują się nazwą

Na sieradzkich szlakach 27 W 146 rocznicę Powstania Styczniowego Naczelnika Sił Zbrojnych województwa Kaliskiego, Ignacy Sarnecki 75 lat wieku mający zamieszkały w Sielcu przy - Z zeszytu policmajstra ulicy Krętej, w domu Goniewicza przy zięciu Wawrzyńcu Miśkiewiczu. Zięć, pracownik fabryczny pozostaje dziś bez zajęcia i środków, nie może więc ratować teścia. Andrzej Ruszkowski Sarnecki między innemi uczestniczył w głośnym swojego czasu pogromie szwadronu ochotników czerkiesów w Pani Renata Kowalska, niegdyś sieradzanka, Sędziejowicach i w porażce oddziału Taczanowskiego pod a obecnie mieszkanka Będzina, czytelniczka naszego Kruszyną. Miłosierne serca polskie przy nadsyłaniu swych kwartalnika, odnalazła w swoich zbiorach korespondencję ofiar dla rzeczonych weteranów do naszej Redakcji raczą z lat 1919-21 w sprawie pomocy materialnej dla powstańca łaskawie zaznaczyć czy ofiarę swoją przysyłają dla weterana z 1863 r., uczestnika głośnej bitwy w Sędziejowicach1, chorążego czy też dla weterana - żołnierza z 1863 roku.” 2 podkomendnego gen. Edmunda Taczanowskiego . Przypisy: Korespondencja ta zatytułowana: O pomoc dla weteranów 1. Vide: Ruszkowski A.,26 sierpnia 1863r. w Sędziejowicach, [w:] „Na pochodzi z zeszytu policmajstra Sosnowca, którym był sieradzkich szlakach” nr 2/1997, s. 14-17, Jan Goniewicz3 zamieszkały w Sosnowcu-Sielcu przy ul. 2. Ruszkowski A., Ci, którzy dowodzili, cz. 1 [w:] „Na sieradzkich szlakach” Krętej 3. Autorem notatki był prawdopodobnie Symforian nr 3/1988, s. 10-16, 3. Jan Goniewicz, ur. w 1896 r., przed 1918 r. członek polskiej Milicji Goniewicz – ojciec Jana. Miejskiej w Sosnowcu, następnie funkcjonariusz Straży Bezpieczeństwa Nasza czytelniczka weszła w posiadanie omawianego Publicznego służył przed II wojną św. w Policji Państwowej, dokumentu przypadkowo. Otóż jeden z Jej znajomych kupił 4. Uczestnikom Powstania 1863-64 r. w okresie międzywojennym kamienicę od spadkobierców Goniewicza. Na strychu tej nadano stopnie oficerskie i przyznano emerytury. O ich interesy dbało też Stowarzyszenia Weteranów 1863 r., kamienicy było prawdziwe archiwum w postaci różnych 5. Zapewne chodzi o Zygmunta Adam Chmieleńskiego (ur. 1 grudnia 1835 „staroci”. Wśród nich Pani Renata odnalazła omawiany w Barczęcy koło Mińska Mazowieckiego, zm. 23 grudnia 1863 w Radomiu) dokument, a ponieważ słyszała o bitwie w Sędziejowicach w — syn Jana Nepomucena Chmieleńskiego, generała majora w armii carskiej 1863 r. doceniła jego treść. Znaczenie tego dokumentu polega i (??) Tyborowskiej. Absolwent Korpusu Kadetów i Akademii Wojennej w nie tylko na tym, że identyfikuje jednego z żołnierzy znanego Petersburgu, służył jako porucznik artylerii armii carskiej w Warszawie. W 1861 porzucił służbę w armii i wyemigrował do Francji, a później do Włoch. dowódcy powstańczego, jest on także świadectwem troski o Za granicą pracował jako wykładowca w szkołach wojskowych w Genui i warunki bytowe dawnych powstańców, którzy pod koniec Cuneo. Po wybuchu powstania styczniowego powrócił do kraju wstępując w życia borykali się z trudnymi warunkami materialnymi w szeregi wojsk generała Mariana Langiewicza, na którego rozkaz współtworzy wolnym już państwie4. A oto treść dokumentu: oddziały powstańcze na ziemi krakowskiej. Wkrótce mianowany do stopnia pułkownika został szefem sztabu generała Józefa Hauke-Bosaka i naczelnikiem powstania w województwie krakowskim. Dowodził „O pomoc dla weteranów wojskami powstańczymi w bitwach pod Skalbmierzem, Złotym Potokiem, Niedawno zaznaczyliśmy na szpaltach ,,Ku(rjer) Koniecpolem, Rudnikami, Opatowem, Ocięskami i Bodzechowem. Podczas a” działalność powstańca 1963 r. chorążego w oddziale tej ostatniej 16 grudnia 1863 w starciu z pułkiem smoleńskim dowodzonym pułkownika Chmielnickiego5 i prosiliśmy o udzielenie pomocy przez Ksawerego Czangiery’ego, Chmieleński został został ciężko ranny i pojmany przez oddział Kozaków. Odstawiony do Radomia został pozostającemu bez środków do życia temu weteranowi. Dziś wyrokiem sądu wojskowego skazany na śmierć i rozstrzelany 23 grudnia ponawiając rzeczoną prośbę podajemy do wiadomości, że 1863 roku w jednym z dwóch radomskich miejsc kaźni za koszarami pułku również w krytycznem położeniu znajduje się jeszcze inny mohylewskiego. weteran 1863 r. żołnierz z oddziału gen. Taczanowskiego

Oryginał korespondencji

28 Na sieradzkich szlakach Listy do Starościny dawnego (przedrozbiorowego) województwa sieradzkiego. Przeglądając mikrofilmy rękopisów z lat 70-tych XVIII w. przechowywanych w murach tej zacnej biblioteki trafiłem na dwa listy napisane ręką zarządcy starostwa sokolnickiego Franciszka Bogusławskiego do starościny - Józefy z Rafał Bogusławski Grodzickich Zarembiny, wdowy po staroście sokolnickim, generale-majorze wojsk JKM Józefie Zarembie. Listy W zbiorach Biblioteki Kórnickiej kryją się te są z pewnością interesujące same w sobie, ale jeszcze prawdziwe skarby dla historyków i badaczy dziejów bardziej frapujące są okoliczności ich powstania. Aby całą dawnego (przedrozbiorowego) województwa sieradzkiego. rzecz naświetlić cofnę się do okresu konfederacji barskiej, Przeglądając mikrofilmy rękopisów z lat 70-tych XVIII w. do dnia 13 X 1770 r., kiedy to, w Preszowie, Generalność przechowywanych w murach tej zacnej biblioteki trafiłem konfederacji barskiej, uchwaliła akt detronizacji Stanisława na dwa listy napisane ręką zarządcy starostwa sokolnickiego Augusta Poniatowskiego. Józef Zaremba, wówczas Franciszka Bogusławskiego do starościny - Józefy z komendant generalny wojsk konfederackich prowincji wielkopolskiej, aktu detronizacji nie uznał, a o decyzji władz Grodzickich Zarembiny, wdowy po staroście sokolnickim, 1 generale-majorze wojsk JKM Józefie Zarembie. Listy powstańczych tak napisał : Jestem gotów, jakom się raz te są z pewnością interesujące same w sobie, ale jeszcze obowiązał, do ostatniego kresu bronić wiary i wolności ad bardziej frapujące są okoliczności ich powstania. Aby całą tenorem [w duchu] pierworodnego barskiego manifestu, ale rzecz naświetlić cofnę się do okresu konfederacji barskiej, to nowa ewolucja, nad którą dobrze pomyśleć mi potrzeba. do dnia 13 X 1770 r., kiedy to, w Preszowie, Generalność Jeżeli ostrożność moja ubliża projektowi JWP Dobrodziejów, konfederacji barskiej, uchwaliła akt detronizacji Stanisława przede mną ukrytemu, eligite potiorem [wybierzcie Augusta Poniatowskiego. Józef Zaremba, wówczas lepszego]. Ja [...] wolę się stać prywatnym konfederatem niż komendant generalny wojsk konfederackich prowincji głową ostatniej swoich i siebie zguby. Postawa komendanta wielkopolskiej, aktu detronizacji nie uznał, a o decyzji władz niewątpliwie spodobała się królowi Stanisławowi Augustowi. powstańczych tak napisał1: Jestem gotów, jakom się raz Po zwycięskiej potyczce Zaremby nad wojskiem koronnym obowiązał, do ostatniego kresu bronić wiary i wolności ad dowodzonym przez Franciszka Ksawerego Branickiego pod tenorem [w duchu] pierworodnego barskiego manifestu, ale Widawą 23 VI 1771 r., wizerunek Zaremby w oczach dworu to nowa ewolucja, nad którą dobrze pomyśleć mi potrzeba. stał się, wbrew pozorom, jeszcze lepszy. Pokonać Branickiego Jeżeli ostrożność moja ubliża projektowi JWP Dobrodziejów, nie było łatwo, zwłaszcza, że ten dysponował regularnym przede mną ukrytemu, eligite potiorem [wybierzcie wojskiem. Nazwisko Zaremby stawało się coraz głośniejsze lepszego]. Ja [...] wolę się stać prywatnym konfederatem niż a z Branickiego drwiła cała Warszawa, nie wyłączając płk Johanna von Drewitz’a, jednego z najważniejszych głową ostatniej swoich i siebie zguby. Postawa komendanta 2 niewątpliwie spodobała się królowi Stanisławowi Augustowi. dowódców wojsk rosyjskich . W tych okolicznościach nie Po zwycięskiej potyczce Zaremby nad wojskiem koronnym dziwi fakt, że po upadku konfederacji barskiej król Stanisław dowodzonym przez Franciszka Ksawerego Branickiego pod August Poniatowski zaufał Józefowi Zarembie i mianował go generałem-majorem wojsk koronnych oraz obdarował Widawą 23 VI 1771 r., wizerunek Zaremby w oczach dworu 3 stał się, wbrew pozorom, jeszcze lepszy. Pokonać Branickiego starostwem sokolnickim wraz z sołectwem wsi Czastary . nie było łatwo, zwłaszcza, że ten dysponował regularnym wojskiem. Nazwisko Zaremby stawało się coraz głośniejsze a z Branickiego drwiła cała Warszawa, nie wyłączając płk Johanna von Drewitz’a, jednego z najważniejszych dowódców wojsk rosyjskich2. W tych okolicznościach nie dziwi fakt, że po upadku konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski zaufał Józefowi Zarembie i mianował go generałem-majorem wojsk koronnych oraz obdarował starostwem sokolnickim wraz z sołectwem wsi Czastary3. Józef Zaremba nie cieszył się długo nabytymi tytułami i dobrami. Zmarł tragicznie w lutym 1774 roku w swym domu w Rozprzy. Jego śmierć była tak niezwykła, że nie omieszkał o niej nie wspomnieć w swych pamiętnikach Jędrzej Kitowicz4. Oto co zanotował: Miał [Józef Zaremba] wielkie upodobanie za lada imaginacją słabości używać kąpieli. Jednego razu wybierając się do Warszawy, wezwany od króla, kazał sobie w miasteczku swoim Rozprzy nagotować zwyczajną kąpiel mokrą. Brat jego rodzony Franciszek, łowczy sieradzki, znajdujący się przy nim, ganiać wannę mokrą, zachwalał suchą i napomknął, iż u stolarza tamtejszego widział wannę nową osobliwą. Zaremba, właśnie jakby go śmierć korciła, kazał wannę owe natychmiast do siebie przynieść. Stolarz jakimsi instynktem wzbraniał się jej wydać, pod pozorem, że jeszcze niezupełnie dokończona. Zaremba, niecierpliwy widzenia owej wanny, posłał kaprala swego z dwiema kozakami nadwornymi, aby ją przynieśli; zatem przyszedł za nią i stolarz, który opowiedział i pokazał, jak ma być używana. Zaremba, chciwy tej nowomodnej wanny, wszedł do niej najprzód w sukniach, a potem widząc, W zbiorach Biblioteki Kórnickiej kryją Józef Zaremba miedzioryt J. M. Willa się prawdziwe skarby dla historyków i badaczy dziejów

Na sieradzkich szlakach 29 Józef Zaremba nie cieszył się długo nabytymi zaraz w pierwszym zamieszaniu uciekł. Zarembę pochowano tytułami i dobrami. Zmarł tragicznie w lutym 1774 roku w w Rozprzy. Taki był koniec Zaremby, który mimo swoją swym domu w Rozprzy. Jego śmierć była tak niezwykła, że obojętność, z konsekwencji przewidzianych pochodzącą, nie omieszkał o niej nie wspomnieć w swych pamiętnikach był jednak dobry żołnierz, nade wszystko, że szczęśliwy. Jędrzej Kitowicz4. Oto co zanotował: Jeżeli mu to za wadę miałoby być poczytane, że szczerze Miał [Józef Zaremba] wielkie upodobanie za lada nie bił Moskalów, to przynajmniej ochronę wojska swego imaginacją słabości używać kąpieli. Jednego razu wybierając cnotą nazwać możno. Król, dowiedziawszy się o jego się do Warszawy, wezwany od króla, kazał sobie w miasteczku śmierci, żałował go mocno. Rzekł do przytomnych: O Boże, swoim Rozprzy nagotować zwyczajną kąpiel mokrą. Brat jego jak niedościgły jesteś w wyrokach swoich! Jak wiele masz rodzony Franciszek, łowczy sieradzki, znajdujący się przy rodzajów śmierci dla człowieka. nim, ganiać wannę mokrą, zachwalał suchą i napomknął, iż u Śmierć gen. Józefa Zaremby była przyczyną, iż stolarza tamtejszego widział wannę nową osobliwą. Zaremba, starostwo sokolnickie stało się obiektem pożądania wielu właśnie jakby go śmierć korciła, kazał wannę owe natychmiast magnatów liczących na łaskę królewską. Jednym z nich był do siebie przynieść. Stolarz jakimsi instynktem wzbraniał się pobity przez Zarembę pod Widawą Franciszek Ksawery jej wydać, pod pozorem, że jeszcze niezupełnie dokończona. Branicki, wówczas hetman polny koronny. On właśnie, Zaremba, niecierpliwy widzenia owej wanny, posłał kaprala jako ulubieniec króla Stanisława Augusta, w marcu 1774 swego z dwiema kozakami nadwornymi, aby ją przynieśli; r. przejmował starostwo sokolnickie od owdowiałej Józefy zatem przyszedł za nią i stolarz, który opowiedział i pokazał, z Grodzickich Zarembiny. Jakaż ironia losu. Obrońca jak ma być używana. Zaremba, chciwy tej nowomodnej ojczyzny, bohater narodowy, pogromca Branickiego spod wanny, wszedł do niej najprzód w sukniach, a potem widząc, Widawy umiera tragicznie w płonącej wannie a rodzina jego że jest w miarę jego, rozebrał się co prędzej i usiadł nagi. traci dzierżawione dobra. Tymczasem zdrajca narodowy – Wieko zamykało się z wierszchu, przy samej szyi, tak iż tylko Branicki5, który pomagał Rosjanom tłumić konfederację głowa wychodziła nad wannę, a cały człowiek zamknięty, barską, przyszły architekt konfederacji targowickiej opływa naparzany spirytusami, pocił się w wannie. Obłożono go w zaszczyty i majątki. Można by rzec: Skąd my to znamy? około szyi ręcznikami, aby para nie wychodziła; puszczano po W takich to okolicznościach zarządca starostwa trosze rurką przyprawioną do tejże wanny gorzałkę okowitkę sokolnickiego Franciszek Bogusławski, konfederat barski, na cegłę rozpaloną w naczyniu glinianym na dnie wanny były rotmistrz jednego z oddziałów sieradzkich pisze dwa podłożoną, która gorzałka, smażąc się na cegle, ciepłą parą listy do starościny Józefy Zarembiny będące sprawozdaniem obejmowała siedzącego. Delektował się zrazu Zaremba tym działań wyprowadzenia ze starostwa ruchomości należących wyciągającym z ciała humory wynalazkiem. Lecz gdy chłopiec do rodziny Zarembów. Z treści listów wynika, iż wyprowadzce Zajączkowski, świecący kamerdynerowi lejącemu przez lij do towarzyszył pośpiech i zamieszanie – Głowieńko wskie rury gorzałkę, przytchnął świecę do flaszy półgarcowej, a zamieszone. Wyraźnie też odczuwa się niechęć do przyszłego kamerdyner, sparzony zapaloną od świecy gorzałką, upuścił starosty a co za tym idzie dążność do jak najszybszego flaszę w lij, która się stłukła, i gorzałka paląca się, raptem opuszczenia Sokolnik i zabrania wszystkiego co możliwe. buchnąwszy w wannę, sparzyła Zarembę - krzyknął z całego Zacytuję teraz treść owych listów w pełnym brzmieniu gardła i chciał wyskoczyć z wanny; lecz wieko tak się zassało, tak aby każdy mógł wyrobić sobie własny pogląd na zaistniałą że tłukąc się co siły po wannie i wrzeszcząc, nie mógł go sytuację w starostwie sokolnickim, w marcu 1774 r. otworzyć. Dodał większej operacji ogniowi brat Zaremby Franciszek, gdy ręcznik okręcony około szyi oderwał. Z Sokolnik 11 Marca 74 Albowiem płomień tym otworem wybuchnął i okrył całą twarz Wielmożna Mcia Dobrodziko Zaremby, a zapaliwszy na głowie włosy, zwyczajnie tłuste Dnia wczorajszego przybył do Sokolnik Dworzanin od pomady, wzbił się w górę aż do połapu niskiego, którym nieiaki Pan Lewandowski z Listem Podawczym dosyć jest widokiem przestraszeni wszyscy, którzy tam byli, pouciekali Grzeczny y ma zalecenie od JW Hetmana [Franciszka na dwór, Zarembę nieszczęśliwego, w owych płomieniach Ksawerego Branickiego, hetmana polnego koronnego] aby piekącego się, odbiegłszy. Tak tedy kilkanaście minut gorzał, się jak naydyskretni obszedł. Życzy sobie kupić tak Bydła iako aż przecie Lutosławski, gość wtenczas u Zaremby, wpadł do y Owiec, świni, drobiazgów, Słody, Jęczmień, Owies, Kotły, izby z siekierą, to zrąbał wannę i Zarembę z ognia uwolnił, Garce, to wszystko chce zapłacić za czym jeżeli wola WWM lecz tak dobrze opieczonego, że kawały ciała przypsnęły do Pani Dob[rodziejki] to proszę o rezolucyą, zasiewków się wanny. Obłożono go czym prędzej śmietaną i drożdżami, dopomina oraz Jnwentarza po Liście podawczym a sam iego poobwijano w prześcieradła i ręczniki. Tak obwinięty począł nie masz, prowentu od śmierci ŚP Nieboszczyka Pana Retenta się przechadzać po izbie, jęcząc z wielkiego bólu i utyskując [Józefa Zaremby] wszelkie deklaracie aby były zaspokoione. na swoje nieszczęście. Kazał wołać księdza. Lecz brat Ekonoma iego chce przyiąć y Czeladź wszystką. Żyta co iest Franciszek, pierwszy owej wanny sprawca, wcale w takowym wymłócone y te deklaracie kazać wymłócić. Oblicza y żeby razie bez rozumu człowiek, począł mu perswadować, aby zapłacył z Pałacu. List podawczy na Sekretarza Królewskiego sobie aprehensji nie dodawał [aby się nie niepokoił]; że tyle ma na Wuytostwo w Czastarach. Głowieńko wskie zamieszono jest praktyk ludzi wydobytych z pożaru na pół upieczonych [w głowie zamieszanie] wiedzy nie mam co donieść [...]. - wygojonych; dopieroż on, mając tylko skórę z wierszchu WJm Panu Podkomorzemu Dj [dobrodziejowi] do przypaloną, miałby na to umrzeć. Radził mu, aby się napił Stóp upadam wódki i położył w łóżku. Zaremba, że lubił wódkę, usłuchał WJm Panu Cześnikowi Kłaniam wraz z WJm Pannie brata. Lecz skoro wypił kieliszek, natychmiast począł się mieć Chorążance gorzej; bo naturalnie uważając, ogniowi powierzchownemu W... Pani Dobrodziki przydał podniety z wewnątrz. Położonemu w łóżku posłali Najniszszy Sługa po księdza, który już z nim nie mógł nic robić, zastawszy go /-/ F. Bogusławski mp” [manu propria łac., bez zmysłów; więc tylko mu dał absolucją kondycjonalną. własnoręcznie]6. A ranem poklęknąwszy z wszystkimi, mówił litanią za konających, podczas której Zaremba skonał. Zajączkowski Z Sokolnik 17 Marca 74 chłopiec, który z swawoli, jako się potem wydało, tę fatalną Wielmożna Mcia Dobrodziko zrobił psotę, aby sparzeniem prędzej Zarembę wypłoszył z Tyle applikacyi moiey dokładam abyś WWm Pani wanny, czas do spania tym sposobem sobie przyspieszywszy, Dobrodzika żadney nie ponisła szkody iakom w pierwszym 30 Na sieradzkich szlakach Liście doniósł, że WJm Pan Lewandowski wysłany do W... Pani Dobrodziki prawdziwie Życzliwy Sokolnik bardzo się dyskretnie obchodzi aby krzywdy nie Nayniszszy Sługa robył. Gromadom, Kaczmarzom y innym zalecał aby wszystkie /-/ F. Bogusławski”7. należności y exekucya ego, którego kopią posyłam wypłacony był prowent od Dnia 1 do 20 Marca Królowi [Stanisławowi Jako uzupełnienie niniejszego artykułu przedstawię Augustowi]. pokrótce „wizytówkę” Sokolnik oraz sylwetki głównych Ja wyciągnąłem podług kwarty intratę roczną wypada bohaterów wydarzeń zaistniałych w starostwie sokolnickim zło[tych]: 300 dics [dictus – słownie] trzysta, do których Jm w marcu 1774 roku. Pan Koszucki dołożyć się ma iuż się z Pichlic wyprowadzył. Sokolniki położone są w województwie łódzkim, w Pczół przedał pionków [uli] czterdzieści resztę wywiózł na powiecie wieruszowskim. Pierwsza wzmianka o Sokolnikach Kąty. Zasiewków iarych y tych odstąpić nie chce całego pochodzi z 1380 roku. Od 1662 r. wieś stała się siedzibą Starostwa, Jm Pan Koszucki wywozłszy wszystko upiera się o starostwa lecz prawa miejskie nabyła dopiero w 1726 roku. zasiew te że ad powróci z Kiszel [Kisiele – dobra Zarembów], Wówczas starosta sokolnicki - Józef książę Sułkowski, za Mieć wszystko zgodzone iako to Kotły, Garce za summę 2000 zgodą króla Augusta II Mocnego ulokował tu miasto, które zł. Słodu co iest, Zboża, inwentarz nierogaty. Drobiask ten nazwano Frydrychsztatem. Po Sułkowskich starostwo trafiło chce zapłacić y chmiel. Beczki przeciery, Garnice, których nie w ręce gen. Józefa Zaremby8 a po jego śmierci przejął je można by to wywieść te aby na gruncie zostały bez zapłaty. Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny. W Gorzałki iest gotowey beczek dwie wzięto na Karczmy garcy 1774 r. miasto wraz ze starostwem nabył Łukasz Bniński, 43 k[w]ar[t] 3 którą ma zapłacić Wm Pan Komiszarz. Śledzi sędzia ziemski poznański, który sprowadził z Drezna beczkę wziął za Czerwo[nych złotych] 5 resztę co nie wyszły do Sokolnik architekta Fryderyka Naxa. Ów architekt na Karczmy przysłane na powrót z Wrzący [Wrząca - majątek drezdeński zaprojektował, stojący po dzień dzisiejszy, pałac Grodzickich] samże odesłałem Kop 5 y pół y szatki szare y w Sokolnikach w stylu saskiego rokoka. W tym samym czasie inne podług regestru. Krów 10 w Galewicach po cielętach założono park o układzie geometrycznym9. cieląt 10 ieszcze na mieyscu, które maią wygodę. Owiec tych Józef Zaremba herbu Zaremba, syn Łukasza nie odesłałem y nie odeślę aż Jagnięta zmężnieją gdysz się Zaremby, łowczego piotrkowskiego10. Brat rodzony drugie dopero Kocą przegnaniem lub przewiezieniem można Franciszka Zaremby, skarbnika radomszczańskiego, łowczego by ich stracić, iezdem upewniony, że ich każdego czasu piotrkowskiego i cześnika piotrkowskiego oraz Wojciecha można wziąć iako własne y paszę maią y siano. Owczarze y Zaremby, skarbnika radomszczańskiego11. Dziedzic miasta ci nie chcą iść przy nich ale y ci bendą musieli kiedy rozkaz Rozprzy wraz z okolicznymi wsiami12. W latach 1751- zaydzie ale ia temu nie bende, okazya iak przychówek stracą, 56 kadet, następnie oficer w Dreźnie. W kolejnych latach po połcie szynki, Kiełbasy, wędzonkę y inne potrzebne do major w pułku dragonii Joachima Potockiego13 (służba na Kisiel trzeba przysłać. Skło z uty [szkło z huty] sprowadzone Ukrainie dała mu sławę dzielnego kawalerzysty). Konfederat iescze na wozie upakowane stoi. WJm Pan Komisarz butle barski - regimentarz drugiej konfederacji sieradzkiej chce zapłacić. Wieprze odesłane 18 do Grebalina [chodzi tu o zawiązanej 15 I 1769 r., następnie komendant generalny dobra Kręskich – Grębanin] y dla nich owsa wier[teli]: 6 nie wojsk prowincji wielkopolskiej (od 30 V 1770 r.). Zasłynął przedane. Dnia wczorayszego pisze do mnie Jm Pani Kręska ze zwycięskich potyczek pod Kościanem i Widawą. Dnia 7 [zapewne Justyna z Magnuskich hr. Kręska], że nie daią tylko XII 1771 r. mianowany marszałkiem wielkopolskim14. Po po zł 24 a na mieyscu Kupcy Byczyńscy wakowali ośmiu y nie upadku konfederacji barskiej generał-major wojsk JKM. dawali iak po zł 14, odpisałem aby ieżeli nie można węcey Starosta sokolnicki. Zmarł w lutym 1774 r. w tragicznych wyciągnąć co by przedała po zł 24 gdyż im iuż braknie ospy okolicznościach w Rozprzy. Ożeniony z Józefą Grodzicką [karmy z otrębów zbożowych]. Cegłę y tę zatargował Jm herbu Gryf, z którą miał córkę Teklę oraz synów: Floriana, Pan Myszkowski. Za słomę, która została w Wieluniu daią Ignacego, Teodora, Ksawerego i Tadeusza15. Czerwo[nych złotych]: 8 Kazałem przedać, przywiezioną zaś do Sokolnik chce zapłacić Szałowski, ten sobie teschni [z niecierpliwością] czeka dyspozycji. Kaczmarzom dworscy winni, których posłałem [...] przez Jm Pana Kąsinowskiego. Świec, który robił do Gruszczyc winien tymże zł 15 powiada, że mu należy 17. Włodarz Sokolski pretenduie za konia Talarów 8 którego mu wziął kiedy Chayduk, piniędzy tych będzie 1500 u Pisarza, które odeślę do Wrzący. Zboża wywiezionego przy tem regestrzyk tak do Galewic, iako do Wrzący, o zasiewku ustawicznie nabiia głowę Jm Panu Lewandowskiemu, że a Ozimie dobrze zasiane aby nie pretendował iarych odpowiada na to, że ŚP Jm Pan Ge[ne] rał dla siebie siał i w tym pisał do Pana, spodziewa się w przyszłą Sobotę responsu y piniędzy na zapłacenie bo nie ma iak Czerwo[nych]: zł 200. Jm Pan Mołodecki sam się ważył długo ale iak miarkuię, że iest rezelwowany gdyż mu daie zasług zł 500 y ornaryi [zaopatrzenia] tyle drugie. Pisarz ten nie chce służyć Hetmanowi. Węcej nie mam co donieść tylko proszę o iak nayprędszą rezolucyą iako. Wszystkim przytomnym w Kisielach do Stóp upadam. W Jm Pan Podstoli pisze o Jarkę, którey odesłałem do Wrzący wier[teli]: 18 tu tylko do Siewu zostawił y Kawalerów młodych Serdecznie całuię. Dnia wczorayszego odwiozła Pisarzowa przędzy cienki [cienkiej] do Byczyny sztuk 13 a przed tym za bytności Józefa z Grodzickich herbu Gryf Zarembina, córka W... Pani Dobr[odziejki] Gruba odesłana do Wrzący sztuk Konstancji z Błeszyńskich i Józefa Franciszka Grodzickiego, 12. skarbnika wieluńskiego, podstolego wieluńskiego i chorążego Na sieradzkich szlakach 31 wieluńskiego16, dziedzica Wrzącej. Urodzona w 1734 r. Jako regimentarz, wojsk koronnych pomagał Rosjanom tłumić konfederację Siostra rodzona Kunegundy Łubieńskiej, Teresy, Kajetana, barską w latach 1768-1772. 19 czerwca 1768 zdobył Bar. Przeciwnik reform 17 18 Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji tar- Kazimierza i Jana Grodzickich . Małżonka gen. Józefa gowickiej. Źródło: Historia Dyplomacji Polskiej - tom II, PWN Warszawa Zaremby, starosty sokolnickiego. Zmarła w 1817 r. 1981, s. 541. Franciszek Ksawery Ścibor-Bogusławski herbu 6. Rkps BK 02124, Mf 8468 (11 III 1774 r. w Sokolnikach; F. Bogusławski Ostoja, syn Katarzyny z Gorzyńskich i Andrzeja Ścibor- do Zarembiny) Bogusławskiego, instygatora Trybunału Koronnego, regenta 7. Rkps BK 02124, Mf 8468 (17 III 1774 r. w Sokolnikach; F. Bogusławski 19 do Zarembiny) grodzkiego i komornika granicznego sieradzkiego . Brat 8. BK 02094; Akta Józefa Zaremby - zezwolenie Antoniemu księciu Sułkow- rodzony Elżbiety Rembiewskiej, Barbary Rudnickiej, ks. skiemu na cesję starostwa sokolnickiego i sołectwa wsi Czastary Józefowi Ignacego Piotra Bogusławskiego, kanonika łęczyckiego, Zarembie w 1772 r. dziekana warckiego, proboszcza w Brzeźniu oraz Jakuba 9. http://www.ziemialodzka.pl/ 10. W. Konopczyński, Krwawe dni nad górną Wartą. Konfederacje sieradz- Bogusławskiego, inspectora starostwa klonowskiego. ka, łęczycka i wieluńska w latach 1768-72, Rocznik Oddziału Łódzkiego Konfederat barski – rotmistrz jednego z oddziałów PTH 1929-30, Łodź 1930, s. 31. sieradzkich20. Chorąży kawalerii narodowej21. Zarządca 11. Teki Dworzaczka, 17000 (Nr. 1357) 1780 starostwa sokolnickiego. Asesor sejmiku sieradzkiego w 12. W. Konopczyński, Krwawe dni nad górną Wartą. Konfederacje sieradz- 1761 r22. Sygnatariusz aktu akcesyjnego szlachty sieradzkiej ka, łęczycka i wieluńska w latach 1768-72, Rocznik Oddziału Łódzkiego 23 PTH 1929-30, Łodź 1930, s. 32. do Konstytucji 3 Maja . Dziedzic Smaszkowa, Włocina oraz 13. J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia polska, PIW, Warszawa 2005, s. części w Grzymaczewie i Kostrzewicach. Małżonek 1v. Anny 798 oraz s. 713-714. z Jankowskich, 2v. Anny z Pruszkowskich. Ojciec Krystyny 14. Tamże, s. 743. 1v. Łubieńskiej, 2v. Byszewskiej, Julianny Kurcewskiej 15. Teki Dworzaczka, 17000 (Nr. 1357) 1780 16. A. Gąsiorowski (red.), Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkie- i Tekli Mokrskiej (szambelanowej) oraz Maksymiliana i go XVI-XVIII wieku. Spisy. PAN, BK, Kórnik 1993, s. 257. 24 Ludwika. Zmarł 9 II 1796 r. . 17. Kazimierz Grodzicki, rotmistrz w konf. barskiej – zginął pod Widawą 23 czerwca 1771 r. Przypisy: 18. B. Grodzicki, Rodowód rodziny Grodzickich [w] M. Grodzicka, Wśród 1. W. Konopczyński, Konfederacja barska, t. II, s. 456. polskich pól przed laty. Wspomnienia, wyd. 2, Włocławek 2000. 2. W. Konopczyński, Krwawe dni nad górną Wartą. Konfederacje sieradzka, 19. Księgi ziemskie sieradzkie, 89, k.216-216v. (188-188v.) 1778 łęczycka i wieluńska w latach 1768-72, Rocznik Oddziału Łódzkiego PTH 20. Rkps BK 02116, Mf 896 (20 kwietnia 1770 r. we Włocinie; F. Bogusław- 1929-30, Łodź 1930, s. 45. ski do Zaremby); Rkps BK 02118, Mf 898 (7 listopada 1771 r. w Stawie; F. 3. BK 02094; Akta Józefa Zaremby - zezwolenie Antoniemu księciu Sułkow- Bogusławski do Zaremby). skiemu na cesję starostwa sokolnickiego i sołectwa wsi Czastary Józefowi 21. Księgi ziemskie sieradzkie, 88 B, k.214, 1777; k.562-564 (1259-1261) Zarembie w 1772 r. 1777; k.101 (808), 1778. 4. J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia polska, PIW, Warszawa 2005, str. 22. Księgi grodzkie sieradzkie relacje 131, k.378-378v. 311-313. 23. Akces szlachty sieradzkiej do Konstytucji 3 Maja, AGAD, Księgi grodz- 5. Franciszek Ksawery Branicki herbu Korczak (ok. 1730–1819) – hetman kie siaradzkie rel. 186, k. 336-338v. polny koronny w 1773 - 1774, hetman wielki koronny w latach 1774–1793, 24. Powiatowa Komisja Sprawiedliwości w Sieradzu, nr akt – 834, 226, generał-adiutant królewski, generał artylerii litewskiej w latach 1768-1773. Arch. Państw. w Łodzi oddz. w Sieradzu.

POZNAJEMY WŁASNY REGION

Kilka faktów z historii Męckiej Wieś sąsiaduje z pn.-wsch. granicą miasta Sieradza, przecina ją kolejowy szlak Warszawa – Wrocław, a w Woli sąsiedztwie przebiega droga krajowa nr 14. Pod względem fizycznogeograficznym teren ten stanowi zachodni fragment Wysoczyzny Łaskiej – denudacyjnej równiny morenowej, Jadwiga Brożyńska która ku zachodowi przechodzi w Kotlinę Sieradzką. W krajobrazie spotkać tu można porośnięte lasem wydmy Wieś Męcka Wola położona jest w zachodniej części – formy eoliczne pochodzące z czasów zlodowacenia województwa łódzkiego, na terenie gminy Sieradz. Leży na bałtyckiego. Miejscowość otoczona jest dużym kompleksem obszarze jednego z 32 sołectw składających się na tę gminę. leśnym z bardzo ciekawym drzewostanem. Miejscowość znajduje się w dorzeczu Warty, nad rzeczką Trzebiczną, która prawdopodobnie na polach należących do Męckiej Woli i Męki wpada do Niniwki – prawego dopływu Warty. Niewykluczone jednak, że Trzebiczna i Niniwka to te same rzeki. Tak można interpretować stan zarejestrowany na wojskowej mapie topograficznej z 1984 r. Historyczne źródła podają, że Męcka Wola to miejscowość położona nad Trzebiczną, jednak współcześnie trudno spotkać nazwę tej rzeczki na jakiejkolwiek mapie, a nazwa cieku wodnego wymienianego przy opisach Męckiej Woli to Niniwka, np. w wykazie polskich browarów znajduje się browar „Victoria” w Męckiej Woli nad Niniwką. Jak podawały lokalne media latem tego roku remontowano most w Męce na Męcka Wola - rzut poziomy parteru dworu fot. J. Brożyńska rzece Niniwce.

32 Na sieradzkich szlakach Nazwę wsi można tłumaczyć jako wolę, czyli Dziedzic Zygmunt Siemiątkowski był człowiekiem światłym postanowienie lokacji przez właściciela – dziedzica pobliskiej i przedsiębiorczym. W 1893 r. wybudował gorzelnię Męki, która w źródłach historycznych występuje już w XII zatrudniającą 15 pracowników, wkrótce też uruchomił tartak stuleciu, a tradycja łączy ją z czasami Świętego Wojciecha. W zaliczany do znaczniejszych w całym powiecie sieradzkim. przeszłości miejscowość występuje jako: Wola Męcka, Vola Na początku XX w. w pobliżu wsi (około 0,5 km) była Manczka, Wolia Męczka, a od XIX wieku Męcka Wola. budowana linia kolejowa; znalazło tu zatrudnienie wielu Pierwsze wzmianki pisane o Męckiej Woli datowane mieszkańców. Jak podają źródła w lipcu i sierpniu 1906 r. są na 1357 rok, kiedy to król Kazimierz Wielki wyraził zgodę w majątku, tak jak w całym Królestwie Polskim, doszło do na lokację sołectwa w tej wsi na prawie średzkim (odmiana strajku pracowników dworskich. Wiadomo również, iż z prawa niemieckiego powstała w Środzie Śląskiej). Ziemie te inicjatywy dziedzica Siemiątkowskiego w majątku założono należały wówczas do Jaksy herbu Lis, sędziego sieradzkiego ochronkę dla dzieci. w latach 1354-1362. Jak podają źródła z 1426 r. kolejnymi W pobliżu wsi we wrześniu 1939 r. znajdowało się właścicielami miejscowości byli Piorunowscy herbu Poraj. lotnisko polowe nr 66 Eskadry Obserwacyjnej Armii Łódź. Oprócz Męckiej Woli do ich posiadłości ziemskich należały Pomimo bliskości frontu nie zostało ono wykryte przez ponadto: Piorunów, Piorunówek, Wrząsawa, Czarnys i Niemców, a piloci eskadry dostarczyli dowództwu wielu Czarnyska Wola. W 1447 r. Męcka Wola była już własnością cennych informacji. W styczniu 1945r. trwały tu ciężkie królewską. Możliwe, że monarcha przejął ją w posiadanie boje żołnierzy Wehrmachtu z nacierającą Armią Czerwoną. za niewywiązywanie się właściciela z obowiązków wobec W czasie okupacji Męcka Wola była terenem działań Armii króla, albo był to efekt zamiany dóbr. Dzieje tej miejscowości Krajowej. były bardzo barwne i ciekawe. W monografii Szlachta Po wojnie dobra Siemiątkowskich znacjonalizowano sieradzka w XV wieku A. Szymczakowa wskazuje, że w 1508 a w dawnej rezydencji urządzono Ośrodek Szkoleniowy r. król Zygmunt Stary udzielił zgody na wykup od Jakuba z Lasów Państwowych - później Zasadniczą Szkołę Leśną. Kobylan – Wronowiec, Janowic i Męckiej Woli w powiecie Męcka Wola oprócz tradycyjnej funkcji rolniczej sieradzkim. Wykupił je w 1511 r. Jarosław Łaski – ówczesny spełniała i spełnia inne - równie ważne funkcje gospodarcze wojewoda sieradzki wraz ze swoim bratem Janem Łaskim i społeczne. W czasach PRL-u, przez długie lata, istniały – kanclerzem wielkim koronnym, prymasem Polski. Tak tu znane w całej Polsce zakłady przemysłu owocowo- też wieś przeszła w ręce Łaskich h. Korab. Jednak tuż po warzywnego oraz elewator, który przetrwał trudne czasy śmierci Jarosława jego synowie: Hieronim, Stanisław i Jan transformacji i funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W latach zastawili wymienione królewszczyzny Mikołajowi Piwo ze 1994-2004 istniał tu browar Victoria. Od kilkudziesięciu lat Szczercowa za 300 florenów. W późniejszych źródłach Męcka za sprawą funkcjonującej tu szkoły - obecnie Zespołu Szkół Wola wymieniana jest jako wieś w parafii Męka, powiat Ponadgimnazjalnych im. W. Puchalskiego miejscowość Sieradz, gmina Wojsławice z funkcjonującymi tu młynami zajmuje znaczącą pozycję na mapie ośrodków edukacyjnych wodnymi nad rzeką Trzebiczną. W XIX w. wieś należała o znaczeniu ponadregionalnym. Męcka Wola to dziś do szlacheckiego rodu Siemiątkowskich h. Jastrzębiec. W bezpośrednia strefa podmiejska Sieradza, stąd można tu skład ich dóbr wchodziły ponadto majątki w Tymienicach i obserwować szybkie tempo procesów urbanizacyjnych - Wojsławicach. Jak podaje D. Zakroszyc w Wykazie właścicieli rozrasta się zabudowa jednorodzinna i ciągle przybywa ziemskich dawnego woj. łódzkiego były to w okresie ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych. międzywojennym jedne z największych powierzchniowo Literatura: posiadłości w tym regionie. Na 95 majątków ziemskich, 1. Bieniak J., Szymczakowa A., Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy w XII – XV wieku, Wrocław 1985. wymienionych we wspomnianej publikacji, Męcka Wola 2. Pietrzak J., Lotnisko przyfrontowe..., (w:) „Dziennik Łódzki”, nr 292/2001, z areałem 1359 ha zajmowała 5 pozycję. Do dziś zachował s. 8. się murowany dwór neoklasycystyczny z I połowy XIX 3. Ruszkowski A., Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny, Sieradz 2000. stulecia (obecnie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych), który 4. Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV wieku, Łódź 1998.. 5. Śmiałkowski J., Szkice z dziejów sieradzkiego, Łódź 1977. wybudowali ówcześni właściciele tych dóbr. Wokół dworu 6. Zajączkowski S., Materiały do słownika geograficzno - historycznego znajduje się park o zachowanym częściowo regularnym dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, część I, Łódź 1966. układzie z alejami grabowymi i dębami – pomnikami 7. Zaroszyc D., Wykaz właścicieli ziemskich dawnego województwa przyrody. Obecnie założenia pałacowe od strony wschodniej łódzkiego, Warszawa 1991. ogranicza ul. Sosnowa, a od strony północnej koryto rzeczki 8. Katalog zabytków sztuki, tom II woj, łódzkie, zeszyt 10, powiat sieradzki, Warszaw 1953. z rozległym stawem.. Pod koniec XIX w. wieś liczyła 9. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 230 mieszkańców skupionych w 26 domach. W folwarku tom VI, Warszawa1885. natomiast mieszkało 130 osób skupionych w 8 domostwach.

Źródło: www.maps.google.pl

Na sieradzkich szlakach 33 Przyczynek do dziejów Wojsławic Od XIII w. do ok. 1830 r. prowadziła przez Wojsławice najkrótsza droga łącząca Sieradz z Szadkiem. W r.1930 władzę nad majątkiem przejmuje Ignacy Siemiątkowski syn Antoniego. Za ich czasów powstaje Katarzyna Siwka murowany eklektyczny pałac, z wyraźnie czytelnymi elementami Krzysztof Papierski neoklasycystycznymi. Pod koniec XIX w. wzniesiono również większość zabudowań gospodarczych. Uległy one przebudowie. W gospodarstwie prowadzono znaczną hodowlę bydła nizinnego. W 1912 r. dobra zostały oszacowane na 43111 rubli, a w 1930 r. obejmowały 710 ha. Po 1945 r. majątek został podzielony na dwie części: jedną, z dziedzińcem folwarcznym i kolonią domów przejęła Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, a drugą, jako własność skarbu państwa użytkowała szkoła rolnicza, najpierw - Państwowe Technikum Rolnicze, a później zespół Szkół Rolniczych. Po r.1945 szkoła mieściła się w pałacu i w dworze parterowym, ale w 1975 pomieszczenia lekcyjne przeniesiono do nowego budynku, a dwór zamieniono na mieszkania dla personelu. Obecnie w pałacu jest muzeum Pałac w Wojsławicach w 1981 r. Siemiątkowskich utworzone przez Bożennę Antoszczyk. fot.Z. Misiak (Opracowano na podstawie karty ewid. zabytków arch. i Wojsławice – wieś wymieniana w źródłach (jako budownictwa z 1996 r., autorstwa mgr. Stanisława Małyszko) Woyslawice) po raz pierwszy 23 marca 1311 r. w związku z nadaniem przez Władysława Łokietka Wacławowi Lisowi vel Liszowicowi (Lisowicowi) z rodu Zarembów (Zarębów) miasta Lutomierska i pięciu wsi (w tym Wojsławic). Przed tym rokiem wieś należała do dóbr królewskich. W II poł. XV w. część wsi należała do rodziny Wężyków h. Abdank. Całość Wojsławic przeszła w ich ręce na początku XVI w. Jedna gałąź Wężyków, która była dziedzicami wsi zaczęła nosić nazwisko Wojsławskich. W tym czasie powstaje murowany dwór – zameczek. W 1724 r. Wojsławice przechodzą w ręce Olszewskiego. (inne źródła mówią, że w 1721 r. wieś trafiła z rak chorążego sieradzkiego Stanisława Przerębskiego w posiadanie jego syna Mikołaja.) W I poł. XIX w. pobudowany został dwór murowany, o formach późnoklasycystycznych. Dotrwał on do dzisiejszych czasów. W drugiej poł. XIX w. dwór przechodzi w ręce Antoniego Siemiątkowskiego h. Jastrzębiec i był w rękach tej rodziny do Dwór z I poł. XIX w. w Wojsławicach 1945 r. fot. J. Siciński

Rzut parteru dworu

Plan założenia dworskiego

Rzut poziomy pałacu

34 Na sieradzkich szlakach Powiat szadkowski w dawnej istniał od początku 15 wieku, Spalił się w 1766 roku, od 1862 r. parafia ma stałego proboszcza. LB( ) statystyce Parafia DRUŻBIN właściciele i dzierżawcy zł dzies. dymy miejscowości dóbr parafia X Mikołaj Obrokczyński 606 ... 3 Elżbieta Nejman dobra drużbińskie: Drużbin Jan Jabłkowski 2216 60 9 Rzekta, ,, ...... 13 cz. Borków ,, ...... 5 Powiat szadkowski u schyłku 18 wieku był bardzo cz. Borków-Suchorszczyzna Stefan Skorzewski ...... 1 rozległy. Jego granice wyznaczały rzeki Warta, Widawka pół Suchorzyna ...... posesorka Tokarska 102 8 3 Charchów Szlachecki . . . . . Maciej Krobanowski 829 ... 20 i Ner. Zaczynał się u ujścia Neru na północ od Uniejowa, Charchów Księży ...... do arch uniejowskiej ...... a kończył na linii Widawa-Zelów. Na jego terenie było Zawady ...... Kazimierz Dragoński 385 15 8 39 parafii, niewielkie dobra królewskie i rozległe włości Wola Pomianowa ...... Konstanty Milewski, 519 ... 13 cz. Suchorzyna z Dybowem i dobra Rudniki w parafii kościelne. Pęczniew W 1789 roku na terenie powiatu szadkowskiego działała komisja pod przewodnictwem Stefana Walewskiego. Parafia GLINNO z plebanii X Jakub Słomczyński Jej celem było zebranie danych o przychodach w 307 zł, Glinno – królewszczyzna, Dzierżązna do parafii poszczególnych majątkach, dla obliczenia podatków. Sieradz Podstawą wyliczenia był średni dochód z trzech, ewentualnie dwóch lat, podany przez właściciela, dzierżawcę, ekonoma Parafia GRODZISKO właściciele i dzierżawcy zł dzies. dymy lub pisarza. Dane te składano pod przysięgą, co skrupulatnie miejscowość dóbr plebania i wieś Gusino X Sebastian Zakrzewski 754 ... 11 zapisano w protokóle, przy każdej pozycji. cz. Zbylczyc L. Skórzewski i B. Mikołajewski 74 ... 3 cz. Zbylczyc posesor Franciszek Drozdowski 260 5 8 Oprócz dochodów i wyliczonych podatków, cz Zbylczyc Bartłomiej Mikołajewski 199 ... 5 wyszczególniono dziesięcinę z zaznaczeniem do jakiego cz. Zbylczyc Rafał Witwicki 298 5 5 cz. Zbylczyc Antoni Witwicki 183 5 5 kościoła jest oddawana, jak też ilość dymów. Podatek od Kosowo, dezerta Adam Czarnecki 306 18 8 domów zwany podymnym był zróżnicowany na cztery klasy Zimne ,, 510 ... 10 Bielawy Jerzmanowski, pos. B. Bielicki 970 ... 14 i zależał od materiałów z jakich dom był zbudowany. Dla Kaznów Michał Kobierzycki 526 8 14 zachowania porządku, spisujący opierali się na podziale Łyków, Podłęże Jacek Kossowski 1030 18 13 Parski na parafie, ale nadrzędnym był podział na majątki, klucze, dobra. Grodzisko to wieś szlachecka. W roku 1612 Jan Spis ten można porównać do regestru księdza Rudnicki kasztelan sieradzki wystawił tu w miejscu Czaykowskiego-wykazu właścicieli ziemskich w drewnianego, kościół murowany. (LB) poszczególnych parafiach. Spis ten sporządzony w 1783-4 roku, czyli od cytowanego protokółu dzieli go tylko pięć lat. Parafia Porównanie danych wykazuje znaczące różnice, niemniej NIEMYSŁÓW właściciel – dzierżawca zł dzies. dymy miejscowość dóbr oba te materiały uzupełniają się. z plebani X Ludwik Loga 591 0 ... W pozycji „dziesięcina” umieszczone są również Niemysłów do biskupstwa 3360 0 26 Libiszewice gnieźnieńskiego ...... 15 sumy stanowiące fundusz charytatywny, wydzielany z Wólka Niemysłowska ,, pos. Kajetan Baliński ...... 15 dochodów kościelnych, a przeznaczony dla ubogich. Księże Młyny ,, ...... 16 Wólka Łyszkowska Jan Jabłkowski pos. Józef 720 7 10 Dla ułatwienia materiał podzielono na dekanaty; Borzewisko Kiedryński 1405 100 40 uniejowski na północy powiatu, lutomierski w jego części plabania Borzewisko K. Milewski, ek. Fr. Bobicki 400 0 ... Krępa ,, 472 15 8 środkowo-wschodniej i szadkowski na południowym Świechów Walenty Otocki pos. 99 15 6 zachodzie. Roch Radoszewski DEKANAT UNIEJOWSKI W Niewieszu kościół istniał od początków 15 wieku, Parafia BRODNIA właściciele i dzierżawcy dochód dziesię- dymy miejscowości dóbr złotych cina fundowany przez Chebdów z Niewiesza Niewieskich. Nowy murowany wzniesiony w 1874 nakładem Józefa plebania X Izydor Dworzański 402 ... 5 Brodnia królewszczyzna ...... 58 Zakrzewskiego i Feliksa Lisieckiego dziedzica Biernacic. Brzeg królewszczyzna ...... 63 (LB) Lubola królewszczyzna ...... 39 Zagórki Józef Kołdowski - 266 10 8 właściciel Parafia NIEWIESZ właściciel – dzierżawca miejscowość dóbr zł dzies. dymy z parafii X Ignacy Domański 670 0 3 Wieś Lubola i wybraniectwo w tej wsi pozostawało Niewiesz i f-k Sempółki Ksawery Zakrzewski 1819 327 25 w posesji Wojciecha Mączyńskiego szambelana JKM i Boczki ,, ...... 8 Grocholice ,, ...... 8 posła ziemi wieluńskiej, według przywileju z 1765 roku, Wilczków ,, 832 ... 12 wcześniej również w posiadaniu rodziny Mączyńskich. Karnice ,, 1027 73 21 pół Biernacic Antoni Skotnicki 298 20 9 Intraty wyliczono 1437 złotych, z czego do skarbu państwa ,, sukcesorzy Mik. Skotnickiego 516 20 12 posesor zobowiązany był wpłacić 718 złotych, groszy 23 i Chropy do dóbr poddębickich denarów 6. Parafia PĘCZNIEW właściciele i dzierżawcy Wsie Brodnia i Brzeg były w posesji Ignacego miejscowości dóbr zł dzies. dymy Błeszyńskiego starosty brodnickiego. Intrata wynosiła 5187 plebania X Wawrzyniec Skąpski 480 21 1 Pęczniew Józef Kossowski 1814 84 31 złotych z czego do Skarbu kwarty dwie czyli 2593 złote. Rudniki ,, 2204 30 47 Dybów, cz. Suchorzyna ,, 500 18 11 Parafia CHWALBORZYCE Popów Józef Bardziński 1652 0 44 Z parafii X Melchior Kawczyński 317 zł, posesor Parafia SIEDLĄTKÓW Roch Morawski, ekonom Piotr Brzozowski, dziesięcina 109 Wsie Łyszkowice i Nerki posesorem był Mikołaj zł, dla organisty 17 zł, dymów 21. Jabłkowski, dochód oszacowano na 2083 złote, dziesięcina Z Chorzepina, dworu i parafii, wsi w parafii Świnice, 66 zł, dymów było 39. Bonawentura Łaźniewski ma 1109 zł dymów jest 15. Chwalborzyce to wieś szlachecka. Kościół parafialny Na sieradzkich szlakach 35 Parafia właściciele i dzierżawcy Parafia BUCZEK właściciele – dzierżawcy zł dziesi. dymy ŚWINICE dóbr zł dzies. dymy miejscowości dóbr miejscowości z plebanii X Joachim Więckowski 949 .... 9 z plebanii X Michał Kędzierski 206 0 1 dobra Buczek, Adam Rakowski, ekonom 4041 70 45 Lelków pos. Teodor Truszkowski 36 0 3 Kowalewo ,, GrzegorzPiotrowski ...... 10 Saków Józef Gnoiński 182 6 3 Bachorzyn ,, na bractwo św. Anny 35 zł ...... 10 Rogów Michał Borzecki 358 8 6 folwark Wólka Jan Klichowski ...... 17 Kiki Józef Gnoiński, pos.Bobowski 346 6 11 Pożdzenice. Wołłowicz 903 16 26 cz. Kików Sebastian Stobiecki 74 .... 3 z dóbr Brodnia ,, 1912 40 25 Witkowice ,, ...... 10 Malenie, ,, ...... 6 Świnice to wieś szlachecka, dziedzictwo Jakuba Sowieńce , ,, ...... 10 Grzeszyn, ,, ...... 6 Świnki arcybiskupa gnieźnieńskiego. Kościół istnieje od 14 Wymysłów Sowiński, pos. Kurnatowski M...... 4 wieku. Murowaną świątynię wzniósł w 1859 roku Kazimierz Zelów Mikołaj Wołłowicz, J.Orłowski 1297 ... 24 część Czestkowa 1145 24 19 Karwowski. (LB) X Sebastian Kobuszewski 144 ... 5 z plebani Pożdzenice i Czaykowski w parafii Uniejów, wśród właścicieli wsi Korczysko wymienia; kapitułę uniejowską, prymasa, misjonarzy gnieźnieńskich i benedyktynów tynieckich Parafia GRABNO właściciele i dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies dymy plebania X Antoni Kurkowsk 483 ... 2 Parafia UNIEJÓW właściciele i dzierżawcy zł dziesi. dymy z Mansyonaryi w Grabnie X Jakub Borowski 582 ...... miejscowości dóbr Grabno, Wężyk, posesor Sulimierski 1458 10 4 z kolegium uniejowskiego archidiakonia, X P. Rachlewski 5277 0 3 Górki, ,, ...... 14 część Kościelnicy ,, .... . 3 Zamoście ,, ...... 7 Ostrów, ,, ...... 35 Podule Górne Mikorski sędzia 1166 20 11 Szarowo ,, ...... 11 Podule Dolne ,, ekonom Sylw. Dybczyński ...... 9 Kaniony ,, 950 ...... Wola Wężykowa, Grabica Jakub Taczanowski 1193 ... 26 probostwo Uniejow ,, 416 ...... cz. Patoków-Przeczniówka Wincenty Łykowski 100 ... 3 Charchów Księży ,, pos. Beata Chwiałkowska 757 ...... cz. Patoków 485 ... 18 1082 ... 18 z wikariuszów pięciu X Jan Mrożewski 1999 f.ch.79 4 Popiel z mansjonarzów czterech X Franciszek Zalewski 2060 f.ch.59 .... Osiny 538 20 10 z probostwa szpitalnego X Bogumił Oszkowski 182 3 cz. Sobiepanów Ignacy Wyszławski, pos. Sikorski 197 5 7 z klucza uniejowskiego archidiakonia 10412 .... Lgota dobra Kalinowa ,, Ostrowsko,Wieszczyn ,, .... 13 Celestyn Gorczycki zamek uniejowski ,, .... 5 do parafii Strońsko Kościelnica ,, .... 17 Grabno, Górki i Zamoście własność Bielińskiego wg Wartkowice to wieś szlachecka. Wiktoria z Szołdrskich regestru Czaykowskiego Załuska wdowa po Janie Prosperze kuchmistrzu litewskim wystawiła tu drewniany kościół. (LB) Parafia KORCZEW właściciele i dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies dymy Parafia WARTKOWICE właściciele i dzierżawcy plebania X Michał Gaiewski 376 ...... miejscowości dóbr zł dziesi. dymy Korczew Ignacy Cielecki 555 20 13 Wojsławice, ,, ...... 26 z probostwa X Lityński 350 0 ... Stradzew ,, ...... 13 dobra nerskie, Ner Bogumił Załuski 2758 0 17 Wólka ,, do kolegiaty sieradzkiej 30 zł ...... 8 Wartkowice ,, ...... 19 Pratków ,, na fundusz organisty 7 zł 690 20 14 Zawada ,, ...... 9 Stęsice-Tymienice ,, 600 12 17 Gostków ,, ...... 14 Rembieskie ...... ,, 597 20 17 Chodów ,, ...... 6 Zamłynie ...... ,, pos. Kazimierz Tymieniecki 503 .... 14 Pełczyska ,, ...... 20 Stęsice Opiesin ...... sukc. F. Złotnickiego, pos. Masłowski 474 .... 9 Wólka ,, ...... 16 Stęsice Średnie ...... Antoni Złotnicki 464 15 14 Brudnówek część Michał Jaroszewski, ...... ...... Krąkowski, pos. Sulimierski 1098 20 20 ,, Bronisław Niedzwiedzki ...... Reduchów do dóbr Brudnówek Jankowski ,pos. Fran. Modliński 87 0 .... Włociny? Walenty Kłodziński 112 4 .... Sikucina w parafii Szadek Sędów część Walenty Korzeniecki 269 8 .... Spędoszyn część Sędowa sukcesorzy Magnuskiego Parafia ŁASK właściciele i dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies dymy W spisie pominięto dwie parafie; WILAMÓW, kolegiata łaska X Andrzej Górnicki 1447 .... 21 czyli jak pisze Czaykowski Wielanów. Wsie Brzozówka, prowent XX Mansyonarze 1031 ...... prowent XX Wikariuszy 1028 ...... Podłużyce, folwark Posoka, Sarbice i Wielki Łęk należały z prowentu i ambony X Michał Wróblewicz 438 ...... do kasztelana Cieleckiego. Załuskowski posiadał dezertę probostwo szpitalne fundusz na ubogich 146 ...... probostwo Restarzew X Jan Kołdowski 456 .... 4 Myszki. Wielanów, część Wolicy. probostwo X Kajetan Zanuański prokurator 184 .... 4 Borszewice Duchowne kapituła gnieźnieńska. pos. Jaraczewski 479 .... 15 Radczyny to wspólna własność Chmielewskiego i Kopyść Duchowna ,, 391 ... 15 Słomowskiego. Łopatki Julian Chabielski 2262 50 24 ,, ...... 14 Wolica była w posiadaniu czterech właścicieli. Wieś pół Czestkowa ,, ...... 14 Cichmiana to własność kościelna. Parafia w Wilamowie część Poleszyna Łukasz Polewski, Seb. Zieleniewski 30 6 2 Poleszyn-Orpelów Stanisław Trzepiński ...... 1 notowana jest od początków 15 wieku. Wolamów- wieś Poleszyn Orpelów Sebastian Brodzki 34 2 3 szlachecka gniazdo Szassor Wilamowskich. (LB) Poleszyn Orpelów Załuski Teofil, ekonom A. Buchowski 150 16 5 Orchów ,, 870 .... 17 Wesołka ,, posesor Wawrzyniec Stokowski 150 .... 5 Ostrów ,, ,, 844 80 20 Parafia WIELENIN Wiewiórczyn ,, do krescencji Andrzej Buchowski 534 ...... Wieś Wielenin była własnością kościelną. Pozostałe Łask miasteczko ,, do prowentu Stobnicki 16878 .... 169 Wola Łaska ,, 333 .... 9 miejscowości; Czepów, Kozanki, Pęgów, Pęgówek, Zaborów Rokitnica ,, ...... 6 i Żelgoszcz były we wspólnym posiadaniu licznej szlachty. Barycz ,, w parafii Mikołajewice 132 .... 11 Janowice Stanisław Stawiski sędzia 567 16 20 Stęplów miał łowczy Byszewski, a Rożniatów Dunin- w kluczu łaskim B. Jarocińska zastawna posiadaczka 547 16 16 starosta dąbski, Ładawy były Jabłońskiego. Poleszyn Stary ,, były dziedzic Antoni Zdzienicki 407 16 12 Wydrzyn pos. Łaszowski 367 .... 13 Jakub i Anastazy Łubieńscy 382 .... 12 Stryje Księże ,, posesor Samuel Tyliński 329 .... 14 DEKANAT SZADKOWSKI ,, część Maciej Kowalski 37 .... 3 Parafie Borszewice i Restarzew ujęte w zestawieniu Bałucz-połowa Ludwik Otocki 299 18 .... Bałucz część Antoni Starzyński 149 8 10 parafii Łask. Bałucz część Błażej Kraszkowski ...... Wola Bałucka Bogumił Walewski 125 18 .... Gajewniki W Krąkowski 653 30 .... Kłady Antoni Minostowski 258 ...... W. Stryjewska – Bzura Walewska kasztel. , ek.Bartł. 73 10 4 Wrzeszczewice Tarnowski 963 .... 21

36 Na sieradzkich szlakach Parafia MARZENIN właściciel – dzierżawca zł dzies Mateusz Koziałek i Jan Gacki miejscowość dóbr We wsi Prusinowice posesorką była Salomea z z plebani X Antoni Stankiewicz 512 ... 1 Marzenin Duchowny Mateusz Ciśniński 726 ... 11 Trepków wdowa po Janie Zarebie Cieleckim kasztelanie Brzyków pos. Zndrzej Zeylicz 1531 20 20 Dobra, Dąbrowa Walenty Zdzienicki 540 23 22 spicimierskim, intratę ustalono na 2026 złotych, groszy 6, Krobanów Większy 1622 16 29 denarów 12. Z wybraniectwa opłata roczna 50 zł i dziesięcina Krobanówek 574 6 11 cz.Kustrzyc, Przymiłów Cielecki 289 7 9 60 zł. Półrolników było tu 18, a zagrodników 4. Dominik ,, z desertą Głowaczewice zast.pos. Kazimierz Bielski 429 9 7 Dobek figuruje w dokumentach jako jeden z lustratorów. cz. Lichawy do par. Sędziej. pos. Wincenty Dłużewski 164 0 5 Młodawin, Wygiełzów, pos. Stanisław Skolimowski 122 0 6 Do starostwa szadkowskiego którego dzierżawcą był Daniel cz. Swędzieniejewic pos. Stanisław Skolimowski ...... Suchecki należały wsie; Wielka Wieś, Kobyla, Kromolin i Wrzesiny, cz. Stypuł pos. Józef Siewierski 164 0 6 z części Nieceni ,, 119 ... 6 miasto Szadek. Intratę ustalono na 3962 złote, groszy 20 i Karsznice Jan Stokowski 1197 8 13 denarów 14. Olbrachty X Wojciech Skrzyński ...... 8 Tymianka Zygmunt Dobek ...... 4 Wsto ,, ...... 3 cz. Grabi, Przymiłów 290 7 7 Parafia STROŃSKO właściciele i dzierżawcy ,, miejscowości dóbr zł dzies dymy ,, ,, do dóbr ,, pół Zieleńcic pos. Kazimierz Rusocki 89 0 5 Z probostwa X Stefan Marczyński 522 f.ch.39 1 Sieganów Ptaszkowice w par. Strońsko ...... 10 Strońsko Aleksy Masłowski 739 32 17 pół Zieleńcic Antoni Wierzchleyski 125 0 5 Kalinowa z f-kiem Jelno posesor Józef Piotrowski 3414 .... 20 Niecenia potem Kazimierz Wężyk ... .. 3 Branica ½ ,, .... 12 10 Pruszków Józef Wendrowski 938 8 18 Lgota do d.Kalinowa ekonom Piotr Racięcki 1584 .... 17 Rojków ,, 194 4 10 Pstrekonie Ludwik Walewski 2630 .... 36 Bielów (Bilew) Mikołaj Piotrowski pos. zas. 1937 15 15 Woźniki ,, ...... 15 Wojciech Noskowski ...... 7 Świeżyny ,, posesor Konstanty Skalski 555 .... 10 Okup Mały Bogumił Walewski ...... 7 Rembieszów Bogumił Pstrokoński 1862 24 31 Wola Dziekciowa, Rososza ,, ekonom Onufry 985 0 20 Branica ½, Jawory ,, ...... 10 Młodawin G, cz. Niechmirowa ,, Urbański 134 3 5 Zapolice Łaszewski, pos.W. Szeliski 757 30 14 ,, - Krobanowszczyzna Józef Kurczewski 66 1,15 2 Beleń Kazimierz Borzęcki 964 8 11 ,, ,, Stanisław Zdański 55 1,15 2 Zagórzyce ,, ...... 17 ,, nie płaci borem zarosło Marcin Krobanowski ...... Ptaszkowice Daniel Suchecki 851 46 15 Młodawin Dolny Salomea Mierzewska 294 2 9 część Lichawy ,, 230 .... 8 część Stypuł Stanisław Gozdowski 101 2 4 Grabia-Walewszczyzna ,, 740 20 8 Jakub Nieniewski Podłężyce Stanisław Stawiski sędzia 2017 20 11 Antoni Potocki Rzechta ,, ...... 26 posesor Andrzej Masłowski Chałupki, Zarzecze, ,, ...... 3 Piaski do konwentu sieradzkiego ......

Parafia SĘDZIEJOWICE Właściciele, dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies Parafia WYGIEŁZÓW właściciele i dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies dymy parafia z probostwa Józef Sałaciński 583 f.ch.31 4 z plebanii X Antoni Hafsowski 297 0 1 Sędziejowice, Żaglina arcybiskupi gnieźnieńscy 2493 f.ch.26+ 28 Zalesie Jan i Aleksander Łykowscy 593 28 10 Luciejów ,, w parafi Buczek .... 210 41 Wygiełzów ,, ...... 8 część Sycanowa Leonard Żyżyński 262 0 7 Zdzary ,, ...... 2 część Sycanowa Dominik Żyżyński 112 0 9 Przecznia z cz.Pszczółki Wincenty Łykowski 672 46 13 Kamienomostek Walenty Zdzienicki 478 20 17 Krześlów Jan Przybylski 2056 3 12 Brodnia Jan Wyszławski 438 24 5 Podlasie ,, ...... 10 Kozuby Nowe-Tylszczyzna M. Kowalski, pos. Grabski 1042 8 16 Wypychów-Stara Poczta ,, ...... 13 część Kozub Starych pos. Wojciech Skórzewski 125 8 7 Kurów i f-k Kurówek ,, posesor Przybylski 471 0 19 ,, Jan Maliński 38 1 1 Wola Pszczółecka Wojciech Oszkowski zast.pos. 96 3 3 .. Paweł Rzepecki 37 2,15 1 Wola Pszczółecka cz. Mateusz Sulimierski 835 5 20 ,, Osieńszczyzna NN 90 1,08 1 Chajczyny Celestyn Gorczyński 323 0 11 ,, Wojciech Suski 0 0 1 Jawor ,, 255 0 9 Łęki Duchowne Wojciech Jadamczewski pos. 592 18 14 Korczysko cz. Stanisław Wyszławski 119 0 2 Lichawa-w częściach- Złotnickiego i Skolimo-wskiego. Prusinowice cz Stanisław Rudnicki 43 0,15 3 Prusinowice cz. Józef Kożuchowski 43 0,15 1

Parafia SZADEK właściciele i dzierżawcy miejscowości dóbr zł dzies Parafia ZDUŃSKA WOLA właściciele i dzierżawcy zł dzies dymy z probostwa X Michał Zdzienicki 1493 fch 60 9 miejscowości dóbr z mansjonarzy dwóch X Andrzej Maiorowicz 569 fch 25 4 z probostwa szpitalnego X Feliks Szumalak 69 .... 1 z plebanii X Jan Jankowski 394 f. ch.11 1 starostwo Szadek; Kromolin królewszczyzna ...... 5 Zduńska Wola Antoni Złotnicki 1989 270 37 Kobyla ,, ...... 8 Kawęczynek cz. ,, .... 41 7 część Wielkiej Wsi ,, ...... 16 Kawędzynek część Franciszek Kobierzycki 137 0 5 z miasta Szadku królewskiego prezydent Kazimierz Woszczalski 898 334 121 Paprotnia Jan Sulimierski 657 .... 15 Skorzeszczyn część Aleksander Kamieński posesor 19 ...... Marzynek ,, ...... 9 Borzęszczyn część ,, ról okupnych 33 ...... Osmolin Alojzy Kijeński 326 8 7 Bogumił Tarnowski, ekonom 926 24 11 Swędzieniejewice cz. Wojciech Izikowski 355 9 10m ,, Maciej Jaworowicz ...... 6 ,, - Miedzianowizna Andrzej Gorczycki 106 3 3 Reduchów ,, w parafi Korczew ...... 8 do d. Sikucin posesor Mierzejewski 234 0 8 Kotliny Wieksze Antoni Mianowski 306 0 7 DEKANAT LUTOMIERSKI Dziadkowice Wojciech Lenczewski 287 10 9 Od 12 wieku Bałdrzychów był własnością klasztoru Suchoczasy połowa Ludwik Kossowski 139 5 5 ,, Marianna Czechowska 139 5 5 w Sulejowie (LB). Również Czaykowski jako właścicieli Przatów Franciszek Stawiski 665 20 23 Bałdrzychowa i Góry Bałdrzychowskiej wymienia cystersów z grunt ów m. Szadku kupionych ,, 463 8 .... Wola Przatowska Michał Dzierzbicki, ek. Witwicki 331 0 13 sulejowskich, a Żernik, Pudłowa i Pudłówka oraz Bratkowa Wielka Wieś-Krzamiańszczyzna Kazimierz Ziółkowski pos. zast. 67 0 4 Górnego-Mogielnickiego Karczówek Kacper Zabłocki 46 3 6 Włyń w par. Dominik Dobek pos. dożywotni 1562 10 37 Szadkowice królewszyzna ,, ...... 14 Par. Prusinowice- królewszczyzna ,, ...... 35 BAŁDRZYCHÓW właściciele – dzierżawcy zł dzies Wilamów- królewszczyzna ,, ...... 37 miejscowości dóbr wójtostwo Wilamów- król. ,, ...... 2 plebania X Wiktoryn Pankowski 1052 .... 11 Bałdrzychów Paweł Rojek 1964 .... 16 Lustracja dóbr królewskich wykonana w tym samym, cz. Bratkowa M. Krobanowski, pos. A. Kawiecki M. 224 .... 6 cz. Bratkowa Milewski 210 2 2 1789 roku, jako dzierżawcę wsi Wilamów ustala Barbarę Lipki ,, 953 20 14 z Duninów Sanguszkową, po Ignacym Dzierzbickim Dąbrowa ,, 206 .... 20 Borki ,, posesor Bielski 68 10 85 szambelanie, JKM, a Andrzeja Spinka posesora wójtostwa, Nowa Wieś ,, 340 8 6 Żerni ki Sulimierski, posesor Mogielnicki 263 .... 22 czyli wybraniectwa w tejże wsi. Pudłów Wiekszy ,, 1009 26 16 Intratę z wsi wyliczono na 1716złotych, groszy 17 i Pudłowek ,, 544 .... 8 Bratków Górny ,, 378 18 12 denarów 9, a wybraniectwa na 49,17 i denarów 9. Busina Suchorski, pos. A. Konopka i Starzyński 520 15 3 Poddanych na wójtostwie było trzech; Jan Szewczyk, Porczyny, Milewski, pos. Józef Dzierzbicki 295 12 2 Wyrębów Konstanty Milewski 205 .... 6

Na sieradzkich szlakach 37 Parafia DOBROŃ parafia MĘKA do kanonii sieradzkiej z plebanii X Wojciech Wiecławski 175 zł. wsie; Męka, Ruda, Woźniki to królewszczyzny Dobroń-Mogielnica, Róża, Olędry czyli Chechło do należące do starostwa sieradzkiego parafii Pabianice, własność kapituły krakowskiej. Polków – królewski, dymów 22, Czechy – królewskie Parafia GÓRKA z młynem Chochelnym dymów 13, Wola Męcka z folwarkiem X Stanisłwa Jerzewski dochód 362 zł, dymów 8. Trzebiczna i Zborowskim Stanisława Kossowskiego starosty Z klucza góreckiego wsi; Górka (14 dymów), sieradzkiego intrata 1493 złote.. Sękocin, Kudrowice (20), Świątniki (20), Petrykozy - kapituła krakowska ma 3043 zł. Sękielów (8) do parafii Parafia właściciel – dzierżawca MIKOŁAJEWICE dóbr zł dzies dymy Pabianice dziesięciny oddaje 110 zł. Z wsi Konina (11), Woli miejscowość Żytowskiej(9) kapituła krakowska ma 746, dziesięciny 50, z plebanii X Wojciech Paszkowski 362 0 1 Mikołajewice Szymon Chabielski 1406 54 26 czynszu 30. , do dóbr Bechcice i parafii Wodzierady Paweł Dzierzbicki 853 15 20 Lutomiersk. Zalesie Karol Czapliński 1028 30 16 Wólka Żebracka ,, ...... 1 Dobruchów do parafii Lutomiersk, Wrząsawa, Prusinowice Ignacy Dauksza 2058 10 17 Czarnyż do dóbr Piorunowa w parafii Małyń Zalewek w parafii Górka ,, pos. Józef Szymański ...... 6 Chorzeszów Józef Starzyński 663 36 22 Karszów pos. Chryzostom Kobierzycki 768 18 16 Parafia Zalew Kajetan Otocki 255 5 10 KWIATKOWICE właściciele i dzierżawcy zł dzies dymy część Legędzina ,, pos. Tadeusz Dąbski 39 ... 4 miejscowości dóbr Kiki część Walewski pos.Bartłomiej Zalewski 494 16 10 Kiki część Psarski pos. Anna Wituska 40 2 1 Leźnica Feliks Dzierzbicki 960 71 29 Dziektarzew do dóbr Lutomierskich Wólka Czarnyska Szymom Kolczyński 444 36 2 Żytowice kapituły krak. do dóbr pabianickich Janowice w parafii Łask Czaykowski podaje właścicieli: Dobruchów i Kwiatkowice - Sanguszkowej, folwark Czarnyż i Wrząsawa - Załuski wg Czaykowskiego był właścicielem Janowic, Jana Mniewskiego wojskiego sieradzkiego, Leźnica i Podlesie a Zalewa i cz.Legedzina – Potocki. - Dzierzbickiego wojskiego orłowskiego, a Wólka Czarnyska Parafia PABIANICE właściciele i dzierżawcy - Michała Radoszewskiego kasztelana brzezińskiego miejscowości dóbr zł dzies dymy parafia X Tomasz Czernikiewicz 1656 0 9 miasteczko Pabianice kanonicy kapituły 1486 0 96 Parafia LUTOMIERSK właściciele i dzierżawcy zł dzies krakowskiej 5454 .... 28 miejscowości dóbr Jutrzkowice ,, ...... 16 parafia X Wincenty Kempiński ...... Karzyszewice ,, ...... 21 plebania, mansjonarze, prowent ...... 1849 .... 9 Piotrkowizna ,, w parafii Górka ...... 16 probostwo szpitalne ...... X Kempiński ...... 92 ...... Ruda ,, z młynem Chachuła ...... 4 altarya ...... księżna Sanguszkowa 106 ...... Rokicie ,, w parafii Łódz ...... 19 miasteczko Lutomiersk ...... ,, komisarz Alojzy 11324 .... 141 klucz widzewski Widzew ,, pisarz prowentowy 4070 170 .... Wrząca ...... ,, Kijeński 1409 400 16 Rypułtulowice ,, Kurowski ...... 20 Dziektarzew w par. Mikołajewice ,, 520 34 13 Łaskawice ,, ...... 23 Dobruchów ...... ,, 1004 .... 19 Chocianowice ,, ...... 32 Kwiatkowice ...... ,, 1911 60 32 Wola Zaradzyńska ,, ...... 9 ...... ,, ...... 25 Gadka z młynami ,, ...... 16 Bugay ...... ,, ...... 5 Żytowice Duchowne ,, 898 0 21 Górna Wola ...... ,, 383 15 Młodzieniaszek f-k ,, na fundusz ubogich 236 0 1 Tarnówka ...... ,, 319 12 Dobroń z f-kiem Wymysłów ,, 3248 200 42 Czołczyn ...... Kossakowska w posesji 2319 31 wsie; Róża ,, w parafii Łask ...... 17 Bechcice w majętności dożywotniej 3454 400 Mogielnica ,, ...... 24 Prusnówek bechcickiej ,, pos. D. Olszewski 11 Ldzań ,, w parafii Łask 1262 108 17 Żabice Wielkie w pa. Kazimierz ,, 1179 60 28 klucz brujecki Brujce ,, w parafii Kurowice 2879 f.ch 89 7 Żabiczki ...... ,, 259 66 12 Wola Rakowa ,, w pow. brzezińskim .... f.ch 56 21 Porszewice w parafii Górka ,, 1566 8 20 Gałczew ,, .... f.ch 38 17 Gorzew ,, ...... 9 Wola Kutowa ,, .... f.ch 15 18 Krassowa ,, .... f.ch 10 z klucza kotlińskiego; Kotliny ,, w parafii Kurowice 3471 149 7 Parafia MAŁYŃ właściciel - dzierżawca zł dzies Kurowice ,, .... 64 26 miejscowość dóbr Dalików ,, ...... 18 z plebanii X Piotr Spinek 715 ...... Wardzyn ,, ...... 18 Małyń Stanisław Wituski 1363 40 26 Karpin ,, ...... 10 Jeżew Stanisław Wituski 1508 40 29 z Wiskitna ,, w parafii Mileszki 1762 .... 30 Andrzej Jabłkowski pos. zast. 657 20 14 Brus ,, w parafii Łódź 1402 f.ch 7 Lichawa pos. Józef Komocki 902 19 15 ,, .... 199 25 Bogucice Ignacy Cielecki 707 18 13 wójtostwo Rokicie ,, pos. Józef Kaniewski 85 f.ch 26 13 Ignacy Zaręba Cielecki 777 24 20 plebania Kurowice X Antoni Gniatkowski 427 f.ch 10 ,, ...... 5 280 42 Ignacy Klimaszewski 250 2 8 ... Łobudzice Walenty Chmieliński 104 1 4 Jan Mniewski 1370 50 13 Parafia właściciele i dzierżawcy Wola Łobudzka miejscowości dóbr zł dzies dymy cz. Choszczewy ,, ...... 4 z plebanii X Józef Smardzewski 244 0 .... cz. Choszczewy ,, do parafi Kwiatkowice ...... 6 Rossoszyca Bogumił Pstrokoński 1074 66 30 dobra Piorunów Kacper Stokowski 832 30 15 Lipiny z cz. Miedzno ,, ...... 10 Piorunówek Józef Kokowski 162 16 6 Rożdzały ,, ...... 9 Wrzasawa, Czarnyż W. Kokowski 890 40 24 Boczki – dwie części Wawrzyniec Loga 310 10 8 Przyrownica Jan Jabłkowski 720 15 12 Boczki Stanisław Kobyłecki pos. 107 0 5 Zaborów Maciej Oczosalski posesor 832 30 16 Kobela Chmielowa W.. Loga pos.D. Stamierowski 619 20 13 Kłoniszew Franciszek Dziedzicki-posesor 102 8 3 cz. Lipin Michał Gałęski 0 ..0 1 Andrzej Drozdowski 93 0 4 Walenty Chmieliński 325 4 8 cz. Bąków- Barszczyzna Franciszek Chodakowski 49 1 1 Właścicielem Boczków był Stamirowski cz. Bąków-Rudniczyzna Maciej Kobylański 116 1 3 cz. Magnus-Chrzanowizna Andrzej Staszycki 38 0 1 cz. Magnus-Dobruchoszczyzna Piotr Płocki 31 0 1 Parafia WIERZCHY właściciele i dzierżawcy ,, -Kozubszczyzna Mikołaj Magnuski 28 0,29 1 miejscowości dóbr zł dzies dymy ,, -Magnuszczyzna Karol Zieleniewski 24 0,12 ... z plebanii X Karol Ochmanowski 340 ...... ,, -Pilichoszczyzna Jan Sobocki 21 0 ... Wierzchy Jan Gołębowski 460 3 14 ,, - Magnuszczyzna Jan Sobocki 21 0,12 2 Chodaki-Szpotowizna Józef Dunin 373 0 7 ,, -Sowińszczyzna Antoni Jankowski ...... Chodaki-Bialszczyzna Maksymilian Kokowski 380 0 11 ,, -Pilichoszczyzna Antoni iZofiaJaniccy ...... 1 Józef Pstrokoński 573 50 13 ,, -Soboszczyzna Paweł Łukowski ...... 1 Zwiasty ,, ...... 4 ,, - Magnuszczyzna Dominik Kowalewski nie obsiewa 1 Ignacy Wolski 557 24 16 ,, -Górowszczyzna Piotrów Józef Dunin 446 24 10 ,, Dzierzązna-Wolszczyzna NN 57 .... 1 ,, -Szczerbiszczyzna Dzierzązna część Felicjan Kobylański 181 .... 7 Dzierzązna-Poniatowszczyzna Kazimierz Idzikowski 71 .... 1

38 Na sieradzkich szlakach Łęki – wg Czaykowskiego należały do proboszcza Jan 2.216, Cielecki starosta zgierski 2.196, Sulimierski 2.194, odolanowskiego, Krześlów, Polesie, Wpychów i Kurów Dauksza Paweł 2.058. właścicielem był Stokowski. Cytowane opracowanie zawiera dodatkowo Parafia ZADZIM właściciele i dzierżawcy zł dzies Protokół ludności znajdującej się w powiecie szadkowskim miejscowości dóbr województwa sieradzkiego spisany dnia 28 września roku z plebani X Izydor Dworzański 711 f.ch 45 1 1 Zadzim z f-kiem Rościerzyn Katarzyna Dąmbska 1533 218 8 1789 . ,, ...... 24 Zawiera podział na różne grupy ludności, kobiety, Zalesie ,, 624 .... 18 ,, mężczyzn, dzieci, rzemieślników, ludność żydowską. Dla Wola Zalewska(Konopczyna) ,, pos. Michał Kochanowski ...... 18 Otok, Otoczek ,, pos. Estera Waniewska 916 .... 16 przykładu mieszkańcy wiosek w parafii Korczew; plebania Wola Flaszczyna ,, 750 .... 17 korczewska 77 osób, Korczew wieś 160, Wojsławice 63, Wola Sypieńska X Walenty Rudnicki, ...... 10 Rzeczyca ,, posesor M. Panuszewski 765 0 10 Wólka Wojsławska 78, Stradzew 80, Pratków 97, Stęszyce Ralewice cz. Jakub Dąmbski ...... 3 Tymienieckie 81, Rembieskie 60, Opiesin 52, Janiszewice Ralewice cz. Ignacy Cielecki 748 15 34 Adam Truszkowski 91. Ogólnie 839 osób. Wyliczając średnią, na jeden dom Józef Korzenicki 1700 30 26 przypadało od 5-6 mieszkańców. Górki-Kozubszczyzna J. Stanczewski, J. Żakowski, 115 8 7 Górki-Stawiszczyzna Franciszek Zwiastowski, F. 41 1,15 2 Największym miastem w powiecie był Łask liczył 1088 Górki Łagiewski, Ch. Zwiastowski, Szymon Łagiewski mieszkańców, potem kolejno Lutomiersk 748, Szadek 614, Pabianice 542, Uniejów 489. Zduńska Wola nie była jeszcze miastem miała Wykaz właścicieli majątków, o przychodzie ponad tylko 208 mieszkańców. Łącznie powiat zamieszkiwało 34.104 2000 zł, od największych: osób, mężczyzn było 17.504, kobiet 16.600. kanonicy krakowscy 29.296 zł dochodu, dochody Przypisy: 1. Archiwum Akt Dawnych, księgi grodzkie sieradzkie nr 182, k 768-809, z plebanii w powiecie 22.490, archidiakonia uniejowska Źródła i literatura; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich cz.I, 22.053, Załuski Teodor - dobra łaskie 20.308, Sanguszkowa Tow.Naukowe w Toruniu Toruń 2004, księżna 19.189, z dóbr królewskich 15 871 zł, Kossakowska Szczygielski W., Kocentracja szlacheckiej własności ziemskiej w Katarzyna z Potockich 6.458, Cielecki Ignacy 4.645, Szadkowskiem w latach 1629-1789, „Rocznik Łódzki” 1975, t.23, Kossowski Józef 4.518, Rakowski Adam 4.041, Dąmbska Czaykowski F. „Regestr diecezjów..” opr.S.Górzyński, W-wa 2006, Katarzyna-dobra zadzimskie 3.823, Zakrzewski Kazimierz Objaśnienia niektórych pojęć: 3.678, biskupstwo gnieźnieńskie 3.360, Walewski Ludwik Wybraniectwo – żołnierz piechoty wybierany z każdych 20 gospodarzy wsi - dobra pstrokońskie 3.185, Wołłowicz 3.057, sukcesorzy dóbr królewskich, obdarzany przywilejami Feliksa Złotnickiego 2.927, Wituski Stanisław 2.871, Załuski Intrata – dochody z dóbr Posesor – dzierzawca, Bogumił 2.758, Stawiski Stanisław 2.564, Przybylski Jan - Królewszczyzna - bona regalia dobra koronne – dochody króla. dobra krześlowskie 2.527, Chabielski Julian 2.262, Jabłkowski Dziesięcina – danina najpierw w naturze, potem w pieniądzach na utrzymanie; biskupa, plebana, biednych i kościoła

Z MINIONYCH LAT - PRZEDRUKI

Odbudowa sieradzkiego klasztoru Tubądzin, by poznać gospodarza i przekazać mu swoje zbiory. I tak – w 1919 r. - zaczęła się bezpośrednia znajomość w relacji znanej pisarki... i dozgonna przyjaźń Cecylii z Zaleskich Walewskiej z Kazimierzem Walewskim. Jerzy Kowalski

Równo dziewięćdziesiąt lat temu przyjechała w odwiedziny do Kazimierza Walewskiego do Tubądzina, spowinowacona z nim, znana naówczas pisarka, publicystka redaktorka wielu pism, a także wybitna działaczka na polu emancypacji i edukacji kobiet, Cecylia z Zaleskich Walewska. Rok wcześniej pierwszą swoją wizytę w Tubądzinie złożył jej mąż Stanisław Adam Marek Walewski. Cecylia tak ją wspomina: Mój mąż zaprosił się tego roku do Tubądzina. Słyszał wiele o kuzynie Kazimierzu Walewskim, któremu wypadał wujem. Nie znali się. Adam Marek zapragnął zbliżenia z nim…Stanisław Walewski wrócił z Tubądzina Furta klasztoru w Sieradzu zauroczony pasją zbieracką Kazimierza Walewskiego, jego muzeum i archiwum rodowym Walewskich, a także samym Wydarzenia wojenne 1920 r. nie pozwoliły Cecylii na gospodarzem tych zbiorów, postanawiając mu pomagać w jego przyjazd do Tubądzina, ale już od 1921 r. przyjeżdżała do szczytnym dziele na miarę swoich możliwości. Po powrocie tego pięknego, białego dworku i uroczego parku każdego lata. z Tubądzina tak zaciekawił swoimi opowieściami żonę, że Pobyt w Tubądzinie wykorzystywała nie tylko na rozmowy pani Cecylia postanowiła wspólnie z mężem wspierać twórcę z kuzynem i jego gośćmi, ale także na poznawanie okolicy muzeum w jego działaniach. i odwiedziny u zaprzyjaźnionej z gospodarzem okolicznej Jesienią 1918 r. pisze do Kazimierza Walewskiego szlachty. list, w którym proponuje mu przekazanie do tubądzińskiego W sierpniu 1922 r. spotkała się z Matką Urszulą muzeum swoich zbiorów. Ponieważ otrzymuje pozytywną Ledóchowską, kiedy Ta objeżdżała wszystkie dwory odpowiedź, w następnym roku postanawia sama odwiedzić ziemi sieradzkiej, kwestując na odbudowę klasztoru Na sieradzkich szlakach 39 podominikańskiego w Sieradzu (Kazimierz Walewski w wolnej Polsce ufundowała Mateczka we wszystkich jej przekazał wtedy na ów szczytny cel kwotę 35 000 marek). dzielnicach. Odtąd na bieżąco interesowała się postępem prac Przyjechawszy do Sieradza na zaproszenie przy tym zabytku i życiem sieradzkich Sióstr Urszulanek. W okolicznych ziemianek w 1921 r. zastaje zburzony klasztor 1926 r., po zwiedzeniu sieradzkiego klasztoru, zamieściła w po Dominikański, sięgający XIII wieku. Wnet pracowita, sierpniowym numerze Tygodnika Ilustrowanego, poetycki czujna i genialnie zabiegliwa jej myśl nakreśla plan prawie opis dzieła Matki Urszuli Ledóchowskiej. odnowy i spożytkowania obszernej, pięknej budowli. W Ponieważ w tym roku, w maju, przypada 70. rocznica sierpniu 1922 r. objeżdża Mateczka wszystkie dwory ziemi śmierci św. Urszuli Ledóchowskiej, założycielki sieradzkiego sieradzkiej, kwestując na odbudowę klasztoru. Zapałem klasztoru i Patronki Miasta Sieradza, warto ten artykuł swoim ogarnia całą inteligencję miejscową. Napływają Cecylii Walewskiej z 35. numeru Tygodnika Ilustrowanego liczne ofiary. Ziemianki zobowiązują się do rocznych przypomnieć. Oto on: deputatów dla utrzymania zakonnic. Ale – w stosunku do kosztów odbudowy – wszystko to jest kroplą w morzu. Jednak Matka Ledóchowska nie ustaje w zabiegach. Jedna z Sióstr Urszulanek (Pyszkiewiczówna2) objeżdża mniejsze posiadłości, zbierając datki. W lipcu 19233 r. podjęto pierwsze prace w zakresie odbudowy, a w październiku już trzy Siostry Urszulanki zamieszkują w dwóch odnowionych, oczyszczonych z gruzu pokojach. Roboty prowadzi majster i paru zawodowych czeladników. Pozatem, same Siostry zakonne, między któremi są osoby z wysokich staroszlacheckich rodów, dźwigają cegłę i wapno, wywożą gruz, spełniają wszystkie najcięższe zadania niewykwalifikowanych robotników. Tylko taka praca z serca i w imię obowiązku mogła nie wyczerpać doszczętnie sił nieprzyzwyczajonych do trudu fizycznego. Dzisiejszy klasztor Sióstr Urszulanek ma swoją przebolesną kartę w dziejach Sieradza.

Matka Maria Urszula Ledóchowska

„NOWE DZIEŁO MATKI MARJI LEDÓCHOWSKIEJ (Odbudowa klasztoru w Sieradzu) Cztery lata temu ruina. Zburzone mury zewnętrzne. Ściana szczytowa w gruzach. Dach zapadnięty. Zniszczone cele, korytarze, refektarz, krużganki wewnętrzne. Przegniłe podłogi. Drzwi powyrywane. Okna bez szyb. Jedno wielkie rumowisko. Dziś w każdym zakątku wre praca. Huczą na górnem piętrze warsztaty tkackie. Mienią się w słońcu wzorzyste kilimy, pasiaki, zapaski łowickie, dywany tkane na zamówienie, kraśne jak maki stroje włościanek sieradzkich, spódnice fałdziste o gładkich wyciętych stanikach bez rękawów do bluzek bufiastych. Wre praca w szkole kilimkarstwa. Brzmią jasne głosy dziecięce w ochronie i w szkole powszechnej. W sali przyjęć Krużganek klasztoru w Sieradzu pełno kwiatów i słońca. A wszędzie trud niezmordowany. Ani jedna godzina, którejby nie objął program dni, zgóry ułożony. Po usunięciu OO. Dominikanów i skonfiskowania Cztery lata temu ruina. Dziś gmach, który w żyły całego gmachu przez rząd rosyjski, miewały zabudowania sieradzan powinien wsączać elektryzujące poczucie dumy i klasztorne różne przeznaczenia. W 1863 r. było tu więzienie dla chluby, że stoi pośród nich i dzieciom ich daje naukę, zawód, powstańców. Pokazują jeszcze belkę, na której wieszano tych pracę. Że świeci przykładem trudu zbożnego, czystej myśli, buntowszczikow. Kilka cel odnajmowano ludziom prywatnym, czystych porywów. a część klasztoru przez pewien czas wydzierżawiano nawet Hojną ręką rozsnuła nad Sieradzem przędzę Żydom. Piękne arkady w krużgankach zamurowano i dobrotliwej swej pieczy Matka Ledóchowska. Kto w Polsce wstawiono w mur okna. Po latach wandalizmu i ruiny, kiedy nie zna jej nazwiska? Kto nie podziwia wytrwałości, energii, – kto chciał – grabił cegłę, zabierał drzwi, belki, futryny zapału, który przeradza się nieustannie w nowe, mocne okien, deski podłogi na opał, dziś klasztor stanął w całej czyny? Klasztor Sióstr Urszulanek w Sieradzu i otworzone w pełni dawnej swej świetności. Jakby ktoś pierścień zaklęty nim szkoły, ochrona z internatem dla dwunastu dziewczynek, obrócił na palcu i z chaosu nagle wydobył dzieło skończone. odnowiony i ślicznie utrzymany kościół po Dominikański, Jeszcze tylko ostatnie stylowe uzupełnienia w którejś bocznej stanowią jeden z dziesięciu domów1, które po osiedleniu się ścianie klasztoru. Jeszcze przybudówki gospodarskie. Jeszcze 40 Na sieradzkich szlakach kwietnik w wirydarzu, który dziś służy celom utylitarnym w zdumieniu i oczarowaniu, śpiewając Pod Twoją Obronę. I głównie. Jeszcze marzenie Mateczki – na miejsce starych cała historia Sieradza, dusza miasta i okolicy, nękanych przez nieudolnych kiczów, stacje Męki Pańskiej utalentowanego szereg stuleci najazdami wrogów, pożogą, wandalizmem hord mistrza dla słonecznych wnętrz renesansowych krużganków. tatarskich, krzyżackich, szwedzkich, moskiewskich zwarła się Mówią o wielkich dobrach dziedzicznych, z których w tym śpiewie błagalnym i ufnym. czerpie Mateczka jakoby dochody dla utrzymania instytucji swoich. Gdzie one? – Na księżycu – odpowiada z dobrym, C. Walewska”. słodkim swym uśmiechem, zawsze pogodna, zawsze czujna, objeżdżająca nieustannie wszystkie domy swoje, żeby objąć Przypisy: bystrym wzrokiem każdy brak przygodny. 1. „Domem” nazywa Mateczka całokształt instytucji, stworzonych przez siebie w danem środowisku. W klasztorze i kościele Sióstr Urszulanek zaprowadzono 2. Pomyłka w druku. Powinno być: Tyszkiewiczówna. elektryczność. Gdy poraz pierwszy na Matkę Boską Różańcową 3. Powinno być: W lipcu 1922 r. (Matka Urszula Ledóchowska: Historia rozbłysły światła tysiąca lampek, padł lud sieradzki na kolana Kongregacji, 1987, s.150 – 151).

RECENZJE

Roczniki Wieluńskie. Tom 8 (2008)

Zdzisław Włodarczyk

W dniu 12 lutego br. odbyło się zebranie noworoczne Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego. Powstałe w 1999 r. Towarzystwo skupia w swoich szeregach 90 członków. Są to w dużej mierze czynni i emerytowani pracownicy naukowi szkół wyższych oraz nauczyciele wieluńskich szkół. Wśród nich jest 10 profesorów zwyczajnych i nadzwyczajnych, 16 doktorów, 61 magistrów i magistrów inżynierów oraz 4 lekarzy. Do celów, jakie sobie stawia, należy zaliczyć działalność wydawniczą i popularyzatorską w zakresie wiedzy o ziemi wieluńskiej w jej historycznych granicach. Burmistrza Wielunia Mieczysława Majchra i sekretarz miasta Dotychczas wydano kilkanaście książek obrazujących Magdaleny Majkowskiej wręczających kwiaty prof. Kozłowskiemu. przeszłość Wielunia i ziemi wieluńskiej. Przykładowo w fot. A. Ustyniak roku 2007 opublikowano pracę naukowców z Uniwersytetu Łódzkiego T. Grabarczyka i T. Nowaka, Mieszczanie Niezwykłym akcentem był występ chóru Kolegium wieluńscy do początków XVI wieku. Biogramy, Józefa Nauczycielskiego prowadzonego przez J. Jurdzińskiego. Grajnerta, Wspomnienia ze szkół wieluńskich oraz materiały Zebrani usłyszeli między innymi utwory M. Grechuty i G. posesyjne – Sześć wieków Lututowa. Studia i materiały. W roku Turnau’a, niezatarte wrażenie wśród słuchaczy wywarła bieżącym wydano wspomnienia Mieczysława Grabińskiego, również Oda do radości Ludwiga van Beethovena. Studentki Wieluń na przełomie wieków, które przygotował do druku miejscowego kolegium tradycyjnie już występują na Stanisław T. Olejnik, który kieruje pracami Wieluńskiego zebraniach Towarzystwa – w poprzednim roku zaprezentowały Towarzystwa Naukowego od momentu jego powstania. twórczość poetycką prof. S. Kozłowskiego. Głównym punktem programu zebrania było nadanie godności członka honorowego prof. dr. hab. Stanisławowi Kozłowskiemu. Wybitny ten uczony, autor rozlicznych książek i opracowań naukowych kieruje Katedrą Łąkarstwa na Wydziale Rolniczym Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu. Profesor jest jednocześnie poetą, o czym mieli okazję przekonać się uczestnicy poprzedniego zebraniu noworocznego (23 lutego 2007 r.), kiedy to przedstawił swój referat pt. „Łąka - symfonia piękna”. Laudację wygłosiła dr Małgorzata Świątek-Słonina. Mówczyni, oprócz walorów naukowych działalności Profesora, zaakcentowała fakt, że przedstawiciel nauk stosowanych z równą swobodą porusza się po obszarach zarezerwowanych poniekąd dla humanistów – świecie piękna i poezji. Do życzeń składanych Profesorowi dołączyli się przedstawiciele władz samorządowych powiatu i gminy Wieluń. Warto dodać, że godność członka honorowego WTN nadano dotychczas wybitnym uczonym: Tadeuszowi Krzemińskiemu, Ryszardowi Rosinowi, ks. Janowi Chór Kolegium Nauczycielskiego w Wieluniu Związkowi i Henrykowi Jaworowskiemu. fot. A. Ustyniak Na sieradzkich szlakach 41 Stałym elementem działalności Towarzystwa jest Miscellanea przynoszą tekst wrocławskiego – wydawanie „Rocznika Wieluńskiego” – w roku bieżącym polonisty, kierującego Katedrą Dziennikarstwa i Komunikacji ukazał się tom 8. Periodyk ma przede wszystkim profil Społecznej na tamtejszym uniwersytecie, Andrzeja Zawady historyczny. Większość artykułów poświęcona jest zazwyczaj Glosy do Leksykonu miasta Wielunia. Są to z pozoru dziejom Wielunia i historycznej ziemi wieluńskiej. Spotykamy mało istotne uwagi, dopowiedzenia i pytania zapisywane zatem teksty dotyczące nie tylko Wielunia, ale także Praszki, na marginesie dzieła Tadeusza Olejnika. Jednakże te Kępna, Działoszyna, Lututowa i innych miejscowości wspomnienia, opisy i refleksje niosą w sobie olbrzymią związanych z dawną Wieluńszczyzną. wartość poznawczą i literacką. Tekst Zawady zachęca do Obecny, najobszerniejszy z dotychczasowych, numer studiowania encyklopedii ukochanych przez nas miast, zawiera szereg rozważań sięgających chronologicznie zagłębiania się w historii małej ojczyzny, by choć w myślach od późnego średniowiecza po czasy nam współczesne, i na prywatny użytek tworzyć leksykon ukochanego miejsca. poświęconych zwłaszcza Wieluniowi, którego 725 lecie Jarosław Petrowicz jest natomiast autorem eseju Wieluń jako obchodzono w ubiegłym roku. Z tej to okazji, jak i jubileuszu sacrum. O dwóch wierszach Henryka Wolniaka. Urodzony 90-lecia istnienia województwa łódzkiego, słowo wstępne w podwieluńskim Wierzchlesie poeta, dramaturg i eseista, z napisali marszałek województwa Włodzimierz Fisiak, który wykształcenia filozof, autor docenionego przez krytykę tomu w roku ubiegłym objął patronat honorowy nad periodykiem Proch, w swojej poezji powraca w rodzinne strony. i burmistrz miasta Mieczysław Majcher. Obydwaj wyrazili W obecnym tomie zamieszczono kilka artykułów nadzieję, że lektura pisma pozwoli na upowszechnienie pośrednio lub bezpośrednio poruszających temat obchodów wiedzy o przeszłości ziemi wieluńskiej oraz dokonaniach jej jubileuszu miasta. Mam tu na myśli omówienia Ksawerego mieszkańców. Jasiaka Sprawozdanie z sesji naukowej z okazji rocznicy Jak co roku zawartość publikacji została podzielona urodzin mjra Józefa Bolesława Grabińskiego, Dariusza na kilka działów, tj.: Rozprawy i Studia, Źródła i materiały, Lemana Organizacja jubileuszu 725-lecia miasta Wielunia Miscellanea, Kronika, Recenzje i omówienia, Pro Memoria i oraz Jana Książka i Waldemara Golca Sesja naukowa i Sprawozdania. W toku historycznych narracji wprowadzono wystawa z okazji 725 rocznicy miasta Wielunia, a także mało znane niezwykle ciekawe zdarzenia lokalne, które sprawozdanie z działalności Wieluńskiego Towarzystwa ukazują historię lokalną, ponoszącą konsekwencje wydarzeń Naukowego za rok 2007 pióra Tadeusza Olejnika, prezesa o randze państwowej czy nawet światowej oraz decyzji Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego. podejmowanych przez władców. Na szczególną uwagę zasługują dwa teksty dotyczące W pierwszej części zamieszczono studium mgra Stowarzyszenia Polski Szlak Bursztynowy, poprzedzone Zbigniewa Bereszyńskiego Wieluń i konflikty pograniczne opisem jego przebiegu nad brzegami Warty i Prosny oraz w XV w. W tym to bowiem okresie miasto, jak i cała ziemia prezentacja działalności Fundacji na Rzecz Rozwoju wieluńska znajdowała się w centrum wydarzeń o znaczeniu Powiatu Wieluńskiego w latach 2002-2008. W pierwszym daleko większym niż lokalne. Dr Tadeusz Grabarczyk i prof. dr z tych opracowań Bogusław Abramek, Janusz Antczak hab. Tadeusz Nowak z Uniwersytetu Łódzkiego przygotowali i Magdalena Kopańska przedstawiają nadwarciańskie artykuł Burmistrzowie, rajcy i ławnicy w Wieluniu do 1515 odgałęzienie Szlaku Bursztynowego. Powołując się na roku. Ważnym elementem w dziejach lokalnych communitas wyniki badań archeologicznych, zajmują się przebiegiem jest poznanie instytucji obywatelstwa, zarówno w aspekcie odnogi Nadwarciańskiego Szlaku Bursztynowego, społecznym, jak i ustrojowym temu zagadnieniu swą uwagę przechodzącego przez ziemię wieluńską. Autorzy zapoznają poświęciła dr Hanka Żerek– Kleszcz, pracownik naukowy także czytelnika z prężną działalnością powstałego w 2006 Uniwersytetu Łódzkiego, w artykule Przyjęcia do prawa roku stowarzyszenia. miejskiego w Wieluniu w latach 1760 – 1793. Przedmiotem Natomiast Andrzej Chowis prezentuje aktywność następnego opracowania Spór między parafią ewangelicko- Fundacji na Rzecz Rozwoju Powiatu Wieluńskiego. Autor augsburską w Wieluniu a właścicielami manufaktury we wstępie powołuje się na przykłady z przeszłości, jak sukienniczej w pierwszej połowie XIX w., autorstwa dra choćby działające na terenie Wielkopolski, do wybuchu II Zdzisława Włodarczyka (zarazem redaktora naczelnego wojny światowej Towarzystwo Naukowej Pomocy. Powołane wydawnictwa), jest konflikt o prawo własności do pomieszczeń między innymi z inicjatywy wielkiego społecznika Karola łączących obydwa podmioty oraz przylegających gruntów. Marcinkowskiego. Dalej przedstawia strukturę organizacji Jak wielka historia wpływa na pojedyncze losy ludzi można oraz jej historię, wymienia darczyńców i współpracowników, też sobie uświadomić, czytając artykuł mgra Jana Książka a przede wszystkim ukazuje jej inicjatywy i dokonania. Zalicza Wkład mieszkańców ziemi wieluńskiej w powstanie i rozwój do niech miedzy innymi utworzenie funduszu stypendialnego, 27 Pułku Piechoty w Częstochowie. Poświęcenie wielunian którego celem jest wspieranie młodzieży znajdującej się w włożone w dzieło odzyskania niepodległości, następnie trudnej sytuacji materialnej i szczególnie uzdolnionej oraz zaangażowanie w utworzenie 27 pp, a także udział w wojnie partycypację w programach Moje Stypendium i Dyplom polsko – bolszewickiej i kampanii wrześniowej, w ramach z marzeń. Fundacja realizowała program profilaktyki wspomnianej jednostki wojskowej zasługiwały na szersze problemowej i interwencji Poplon oraz program Drogowskaz, przedstawienie, dobrze się stało, że temat ten został podjęty. którego zadaniem jest ograniczenie wypadków drogowych, a Część drugą otwiera artykuł mgra Tomasza Andrzeja także program Wspieramy Zdrowie, mający na celu pomoc Nowaka Przyjęcia do prawa miejskiego w Wieluniu w latach publicznym placówkom służby zdrowia. Organizacja zajęła 1572-1598, będący kontynuacją prac zamieszczonych w się wsparciem rozwoju sportu szachowego w powiecie, poprzednich numerach. Osiemnastego wieku dotyczą źródła przeprowadzała akcje Lider Gimnazjalista i Lider Szkoły przygotowane do druku przez dra Zbigniewa Szczerbika oraz podejmowała wiele innych działań, o których można Lustracje starostwa wieluńskiego z 1765 roku oraz mgr Agatę przeczytać w rzeczowym artykule Andrzeja Chowisa. Młyńską Sumariusz praw i przywilejów miasta Wielunia Tekst Dariusza Lemana Organizacja jubileuszu 725- z 1781 r. Natomiast prof. dr hab. Tadeusz Olejnik w pracy lecia miasta Wielunia daje natomiast obraz przygotowań i Wielki pożar Wielunia 18 czerwca 1858 roku, przedstawił 3 przebiegu poszczególnych wydarzeń rocznicowych, ukazuje dokumenty pochodzące ze zbiorów Archiwum Głównego Akt syntetycznie całe przedsięwzięcie. Dawnych w Warszawie, dotyczące wypłaty odszkodowań Tak zatem w obecnym numerze rocznika przeszłość oraz odbudowy miasta według nowego planu regulacyjnego łączy się z teraźniejszością - Niektóre artykuły stanowią po wielkim pożarze, który zniszczył Wieluń w 1858 r. fragmenty mających się w przyszłości ukazać obszerniejszych 42 Na sieradzkich szlakach całości, opracowań monograficznych bądź przekrojowych. sponsorów, a zwłaszcza Urzędu Miejskiego w Wieluniu. Do rąk czytelników trafił zatem kolejny numer Zainteresowanych działalnością Wieluńskiego niezwykle przydatnego periodyku, będącego ważnym Towarzystwa Naukowego oraz wydawanymi przez nie przyczynkiem do dziejów regionu. Wydaje się, że rocznik publikacjami odsyłamy na jego stronę internetową http://wtn. powinien być lekturą obowiązkową miejscowych badaczy, wielun.glt.pl/ nauczycieli, działaczy kultury i lokalnych patriotów. Oczywiście Wieluńskie Towarzystwo Naukowe nie mogłoby sobie pozwolić na wydanie tomu bez pomocy licznych

Z ŻYCIA PTTK

Zjazd sprawozdawczo-wyborczy 2.Działalność organizacyjna: W okresie sprawozdawczym co roku wiosną organizowano rajd Oddziału PTTK w Sieradzu Powstańców Styczniowych 1863 r. - Śladami Łuki Bakowicza. Impreza miała na celu poznanie twórczości pisarza Teodora Goździkiewicza oraz uczczenie pamięci Jadwiga Brożyńska powstańców styczniowych. Każdy z rajdów zakończony był ogniskiem z konkursami. W rajdach wzięło udział 940 osób. 10 I 2009 r. w Powiatowej Bibliotece Publicznej odbył Kolejną imprezą był rajd Szlakiem walk nad Wartą 1939 r. się Zjazd sprawozdawczo - wyborczy Oddziału PTTK. mający na celu złożenie hołdu żołnierzom poległym na linii W Zjeździe wzięło udział 26 delegatów. Stanowiło to 59% Warty we wrześniu 1939 r. Przy kończącym rajd ognisku uprawnionych do głosowania, Zjazd był więc prawomocny. były przeprowadzane konkursy o tematyce historycznej, Wśród zaproszonych gości byli: Zbigniew Krasiński – turystyczno - krajoznawczej, piosenki turystycznej oraz Wicestarosta Sieradzki i Jolanta Śledzińska z ZG PTTK. Nad konkurs wiedzy o ruchu drogowym. Rajdy miały trasy: przebiegiem zebrania czuwała Prezes Oddziału - Krystyna pieszą i rowerową. Brało w nich udział 1546 osób. Następna Brodowska, która powitała zebranych i otworzyła Zjazd. Na cykliczna impreza Oddziału PTTK to Wiosenny Rajd wstępie przedstawiano sprawozdania, potem była dyskusja i Ekologiczny Tropami przyrody. Rajd ma na celu poznawanie wybrano nowe władze. Delegaci okazali się zdyscyplinowani walorów turystyczno - krajoznawczych Sieradzczyzny oraz i obrady, choć intensywne, przebiegały sprawnie. Zdaniem zdobywanie wiedzy na temat osobliwości przyrodniczych gości - studentów geografii UŁ:i działo się... i wcale nie było i różnych form ochrony przyrody w regionie. W rajdach nudno. Sprawozdanie z działalności Oddziału za okres 09 II brało udział 648 osób. Kolejna impreza to Rajd Rowerowy 2005 do 10 II 2009 przedstawiła Kol. Krystyna Brodowska. Sieradzką eSką. W tych rajdach brało udział 255 osób. Podczas Oto najważniejsze kwestie tam poruszane: ferii zimowych w 2005 r. Oddział PTTK zorganizował, wraz z Powiatową Biblioteką Publiczną, spacery po zabytkach Sieradza dla dzieci i młodzieży. Wspólnie z PBP w Sieradzu organizowano też wieczory o tematyce turystycznej: w 2005 r. ze Zdzisławem Soszkowskim, Katarzyną Zielewską, Anną Czerwińską i Markiem Kamińskim; w 2006 r. z Jackiem i Beatą Falmurami, Ryszardem Bonisławskim, Joanną Bator i Anną Kufel – Dzierzgowską; w 2008 r. z Anną Czerwińską. 11 III 2005 r., wspólnie z PBP, zorganizowano promocję trzeciego wydania książki Teodora Goździkiewicza „Sprawy Łuki Bakowicza”. Oddział był też organizatorem bądź współorganizatorem konkursów: w 2005 r. na artykuł do kwartalnika „Na Sieradzkich Szlakach”, w 2006 r. wojewódzkiego etapu Konkursu Krasomówczego, w 2008 r. literacko - fotograficznego Przyroda uczy najpiękniej, w którym zaprezentowano 116 prac. Oddział PTTK uczestniczył w organizacji 2 wystaw: w 2005 r. w czytelni PBP w Sieradzu była wystawa poświęcona 50 - leciu Oddziału PTTK w Sieradzu i 20 - leciu kwartalnika Na Sieradzkich Szlakach. W 1.Stan liczbowy członków Oddziału na koniec 2008 r. w siedzibie Muzeum Okręgowego w Sieradzu wystawa 2008 r.: członków – 90, w tym młodzieży – 44. Liczba kół prezentująca życie i twórczość Szczepana Andrzejewskiego i klubów – 8 z 78 członkami. W 2007 r. powstały 2 nowe - malarza, pedagoga, krajoznawcy zakochanego w Ziemi koła: w Szkole Podstawowej w Burzeninie i Publicznym Sieradzkiej. 24 VI 2007 r. zorganizowano I wejście na Gimnazjum w Burzeninie. Reaktywowano SKKT-PTTK przy kolejową wieżę ciśnień w Sieradzu. Brało w tym udział 21 II LO im. S. Żeromskiego w Sieradzu. W 2008 r. powstało osób. W 2008 r. w terminie kwiecień - listopad zorganizowano SKKT-PTTK przy SP nr 9 w Sieradzu oraz reaktywowano kurs dla przewodników turystycznych. Uprawnienia Koło przy Klubie Garnizonowym w Sieradzu. Ogółem na przewodników turystycznych po woj. łódzkim zdobyło koniec 2008 r. działało 8 kół: Sieradzki Szwendaczek przy 11 osób. 12. Oddział PTTK zapewnia obsługę finansową KP Policji, Garnizonowe Koło PTTK, Koło Przewodników kwartalnika Na Sieradzkich Szlakach. W latach 2005 - 2008 i Pilotów, SKKT-PTTK Meander przy II LO w Sieradzu, ukazało się 15 numerów tego czasopisma. SKKT-PTTK przy SP nr 4 w Sieradzu, SKKT-PTTK przy SP W imieniu całego Zarządu Oddziału kol. Krystyna nr 9 w Sieradzu, SKKT-PTTK przy SP w Burzeninie, SKKT- Brodowska podziękowała wszystkim, którzy przyczynili PTTK przy Gimnazjum Gminnym w Burzeninie. się do realizacji turystycznych i krajoznawczych

Na sieradzkich szlakach 43 pomysłów: nasieradzkichszlakach.webpark.pl.  za wsparcie finansowe na realizację rajdów * Wojewódzkiemu Ośrodkowi Ruchu Drogowego i kwartalnika krajoznawczego Na sieradzkich szlakach w Sieradzu i sponsorom nagród dla laureatów konkursów Starostwu Powiatowemu, Urzędowi Miasta Sieradza i dorocznego Rajdu Sieradzkiego Szwendaczka. Urzędowi Marszałkowskiemu w Łodzi, * opiekunom Szkolnych Kół Turystyczno-  Pani Janinie Andryszczak dyr. Powiatowej Krajoznawczych PTTK, bez których praca organizacyjna w Biblioteki Publicznej w Sieradzu za życzliwość, pomoc i szkołach byłaby niemożliwa. bezpłatną siedzibę w budynku biblioteki, Mnogością działań byli zaskoczeni nawet ci, którzy to  Pani Jolancie Świerkowskiej za obsługę finansową wszystko organizowali, czyli zarząd i pozostali członkowie Oddziału, PTTK - społecznicy, zapaleńcy, którzy lubią się dzielić  Panu Józefowi Szubzdzie za użyczenie lokalu na własnym czasem i pomysłami z innymi. Wszyscy mieli potrzeby archiwum, świadomość, że nie byłoby tych dokonań bez polotu, fantazji  wszystkim współorganizatorom rajdów: i serca Kol. Prezes Krystyny Brodowskiej - były też do Niej Nadleśnictwu Złoczew, Dyrekcji Sieradzkich Parków skierowane przemówienia i podziękowania. Pamiątkowe Krajobrazowych, Komendzie Hufca ZHP Ziemi Sieradzkiej, medale wręczył Mateusz Przyjazny – Prezes Zarządu Dyrekcji Publicznego Gimnazjum w Burzeninie, właścicielom Oddziału PTTK w Kaliszu, Sieradzkiemu Oddziałowi PTTK Gospodarstwa Agroturystycznego w Dzierlinie, Dyrekcji i Andrzejowi Ruszkowskiemu. Zbigniew Krasińskiwski Muzeum Okręgowego w Sieradzu, Dyrekcji Ośrodka Sportu - Wicestarosta Sieradzki podziękował społecznikom i i Rekreacji w Sieradzu, Urzędowi Gminy w Sędziejowicach, zobowiązał się do dalszej pomocy finansowej. Jolanta Dyrekcji Gminnego Ośrodka Kultury w Sędziejowicach, Śledzińska podziękowała Kol. Krystynie Brodowskiej za Dyrekcji Zespołu Szkół Rolniczych w Sędziejowicach, pracę i trud włożony w prowadzenie Oddziału. Dyrekcji Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Męckiej Nowe władze ukonstytuowały się następująco: Woli, Kierownictwu Centrum Edukacji Ekologicznej, Członkowie Zarządu Oddziału PTTK : Prezes - Krystyna Komendzie Powiatowej Policji w Sieradzu, Brodowska, wiceprezes - Jadwiga Brożyńska, sekretarz * redaktorom kwartalnika „Na sieradzkich szlakach”, - Wiesława Sujecka, skarbnik - Leonard Klimczak, którzy nie otrzymują żadnej gratyfikacji finansowej za swoją członkowie: Zbigniew Sośnicki, Janusz Ślipek, Przemysław pracę, Serweta. Oddziałowa Komisja Rewizyjna: Przewodniczący * właścicielowi Firmy „S. i A. Pietrucha” z Błaszek - Jan Kruszyński, członkowie: Jolanta Kubielska i Teresa za bezinteresowną pomoc finansową na drukowanie Jabłońska. Oddziałowy Sąd Koleżeński: Przewodniczący kwartalnika, - Andrzej Ruszkowski, członkowie: Jan Darul i Dariusz * Panu Wojciechowi Bogusławskiemu z Banaś. Elbląga – bezinteresownemu twórcy strony www.

44 Na sieradzkich szlakach