Eén van de kazematten van de Stelling van , met op de achtergrond de brochure Cultuurhistorie Lorentzsluizen van zijn omgeving. Dit betekent bijvoorbeeld dat ROL VAN DE RIJKSDIENST 92007 terughoudendheid is vereist bij het ontwerpen De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurland- van nieuw wegmeubilair en bij het plaatsen van schap en Monumenten streeft naar zorgvuldige opgaande beplanting. Het heeft de voorkeur de omgang met de , inclusief het Wadden- De Afsluitdijk ruimtelijke samenhang met de verdedigingslinies, landschap, het IJsselmeer en de bijbehorende het IJsselmeer en de Waddenzee te behouden en monumenten en militaire stellingen. Het is zo mogelijk te versterken. Dit geldt ook voor de onze taak de cultuurhistorische waarde van de samenhang van de dijk met de werkeilanden. Afsluitdijk in te brengen in plannen en besluiten In 2007 is het precies 75 jaar geleden dat de Afsluitdijk werd van andere overheden, als de provincies, gesloten, een van de belangrijkste iconen van de Nederlandse Architectuurhistorische randvoorwaarden gemeenten, Rijkswaterstaat en het College van waterstaatsgeschiedenis. Er zijn diverse plannen om de dijk in De bouwwerken rond de Afsluitdijk worden Rijksadviseurs. de komende decennia ingrijpend aan te passen, met name om gekenmerkt door een eenduidige en eenvoudige De reeks ruimtelijke ingrepen die de Afsluitdijk redenen van veiligheid en waterhuishouding. Het is van groot vormgeving en kleur- en materiaalgebruik. Dit het komende decennium te wachten staat, zal belang dat deze ingrepen plaatsvinden met in achtneming van zou ook uitgangspunt mogen zijn bij eventuele zeker van invloed zijn op de inrichting en de de cultuurhistorische waarde van de Afsluitdijk. Deze brochure aanpassingen van bestaande bouwwerken en cultuurhistorische waarde van de dijk. Het is geeft de randvoorwaarden daarvoor aan. bij nieuwe bouwwerken. De bouwwerken vormen van belang dat deze aanpassingen ten minste één geheel wat betreft stijl en tijdsperiode. met inachtneming van het karakter van de dijk Nieuwe bouwwerken zouden deze ‘familie’ horen worden uitgevoerd. De ingrepen kunnen er INLEIDING te respecteren. De sluiscomplexen gelden als echter zeker ook toe bijdragen dat de cultuur- Hoewel vrijwel elke Nederlander de Afsluitdijk kent en jaarlijks vele bijzonder werk uit het oeuvre van Roosenburg. historische waarde van de Afsluitdijk nog verder buitenlandse toeristen de dijk bezoeken, is de geschiedenis en de cultuur- Bij aanpassingen is het zaak met dit aspect wordt versterkt. De randvoorwaarden uit deze historische betekenis ervan bij lang niet iedereen bekend. Deze vaste rekening te houden. brochure geven hiervoor een aanzet. • verbinding tussen Noord-Holland en speelde een hoofdrol in de strijd tegen het water, bij de landaanwinning en bij de landsverdediging. De hoge cultuurhistorische waarde van de Afsluitdijk wordt, naast zijn INFORMATIE EN ADVIES ANDERE RACM-BROCHURES Tekst en schetsen Lonneke van de Goor Foto’s en kaart betekenis voor de Nederlandse waterstaatsgeschiedenis, met name Wilt u meer weten of advies over dit onderwerp, neem Te bestellen via [email protected]. RACM Vormgeving ontwerpjanhaandrikman, bepaald door de grote ruimtelijke en visuele samenhang tussen alle ele- dan contact op met de Rijksdienst voor Archeologie, - Infrastructuur Doornenburg Druk Boom PLaneta, Haarlem menten die samen de dijk vormen: van het dijklichaam zelf tot en met de Cultuurlandschap en Monumenten: mevrouw. ir. L.P.J. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. erop en erbij gebouwde monumenten. De Rijksdienst staat dan ook voor van de Goor, (033) 42 27 753, [email protected]. LITERATUUR ISSN 1569-7606 dat bij ruimtelijke wijzigingen de Afsluitdijk als samenhangend geheel - Bosch, A., & Ham, W. van der (1998). Twee eeuwen wordt beschouwd. Tevens hoort de openheid van het landschap rond de NUTTIGE ADRESSEN Rijkswaterstaat 1798-1998, Zaltbommel. Gratis abonnementen op onze Nieuwsbrief met Afsluitdijk zo veel mogelijk te worden gerespecteerd. RACM - Op weerstand gebouwd: verdedigingslinies als brochures, adreswijzigingen, bestellingen van meerdere Ook de eenvormige, consequent toegepaste vormgeving, het continue Oostvaardersdijk 01-04, 8244 PA Lelystad militair erfgoed (2004). Rijksdienst voor de Monu- exemplaren en al uw vakinhoudelijke vragen: profiel en de eenheid in materiaalgebruik zijn karakteristiek. Het sterk (0320) 26 97 00, fax (033) 42 17 799 mentenzorg, Zeist. [email protected] of (033) 42 17 456. Alle in deze uitgave utilitaire of civieltechnische karakter van de aanleg komt daarin tot uiting. [email protected], www.racm.nl - Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van gepubliceerde afbeeldingen van de RACM zijn tegen De Rijksdienst bepleit dat eventuele nieuwe bouwwerken de stijl van de het beschermde dorpsgezicht Kornwerderzand betaling te bestellen via (030) 69 83 300. bestaande respecteren. Nieuw Land Erfgoedcentrum (concept) (2003). Rijksdienst voor de Monumenten- Daarnaast zijn onderdelen van de Stellingen van en Kornwerder- Postbus 73, 8200 AB Lelystad zorg, Zeist. De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en zand en een aantal bij de dijk behorende bouwwerken aangewezen als (0320) 26 07 99, fax (0320) 26 04 36 - Ven, G.P. van de (2003). Leefbaar Laagland: Monumenten is, in samenwerking met anderen, ver- rijksmonument. De Afsluitdijk zelf heeft de status van monument niet. [email protected], geschiedenis van de waterbeheersing en land- antwoordelijk voor de zorg voor het Nederlandse erf- De inzet van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monu- www.nieuwlanderfgoedcentrum.nl aanwinning in Nederland, Utrecht. goed boven en onder de grond en onder water. In 2006 menten is er op gericht om de cultuurhistorische waarde van de Afsluit- zijn de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de dijk te behouden en verder te ontwikkelen. Rijkswaterstaat RACM Brochure Cultuurhistorie 9 juni 2007 Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Postbus 20906, 2500 EX Den Haag Redactie Frank Altenburg, Pim Brinkman, Okko samengevoegd tot één nieuwe rijksdienst. Wij zijn (070) 35 18 080, fax (070) 35 18 335 Kloosterman, Lammert Prins, Lodewijk van Roij onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur www.rijkswaterstaat.nl en Dirk Snoodijk en Wetenschap.

De Afsluitdijk, met links de Waddenzee en rechts het IJsselmeer Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten RACM Amersfoort Kerkstraat 1, 3811 CV Amersfoort, (033) 42 27 777 Postbus 1600, 3800 BP Amersfoort RACM Lelystad Oostvaardersdijk 01-04, 8244 PA Lelystad, (0320) 26 97 00 De sluizen zijn een voorbeeld van het bouwen in gewapend beton, waarbij (033) 42 17 421, fax (033) 42 17 799, [email protected], www.racm.nl RACM Zeist Broederplein 41, 3703 CD Zeist, (030) 69 83 211 het beton door een plastische behandeling monumentaal van karakter is 2 3

De Stelling van Kornwerderzand moest zowel de toegang tot Noord-Holland als de Afsluitdijk zelf verdedigen

HISTORISCHE ONTWIKKELING De aanleg van de Afsluitdijk begon in 1920 met Verdediging Op 28 mei 1932 werd bij de Vlieter, op de plek de bouw van de dijk door het Amsteldiep, die het De Afsluitdijk heeft een lengte van dertig waar nu het Monument op de Afsluitdijk staat, eiland met het vasteland van Noord- kilometer en vormt de langste rechte lijn van het laatste gat in de dijk gesloten. Hiermee Holland verbond. Deze dijk van tweeënhalve Nederland. Ter hoogte van Kornwerderzand was de verleden tijd en ontstond het kilometer lang betekende het einde van Wieringen maakt de dijk een lichte knik naar het noorden. IJsselmeer. als eiland. Bij de bouw werden ervaringen opge- Volgens het oorspronkelijke plan zou de dijk Voor het afsluiten en droogmaken van de daan die van grote betekenis zijn geweest voor aansluiten op de kust bij , maar later Zuiderzee zijn al sinds de zeventiende eeuw de bouw van de eigenlijke Afsluitdijk. werd gekozen voor een noordelijker gelegen plannen gemaakt. In de tweede helft van de De werkzaamheden voor de afsluiting tussen aansluiting. Hierdoor kon beter worden inge- negentiende eeuw begonnen die plannen Den Oever op Wieringen in Noord-Holland en speeld op de getijdenwerking en de aanwezig- serieuze vormen aan te nemen. Vanuit het Zurich in Friesland begonnen in 1927. De Afsluit- heid van stroomgeulen in de ondergrond, en oogpunt van landsverdediging echter werd hier- dijk is aangelegd vanuit drie werkeilanden: een konden de Lorentzsluizen worden gebouwd op tegen steeds bezwaar gemaakt. De aanleg van bij Kornwerderzand, een bij Den Oever en een het Kornwerderzand, een al bestaande zand- een dijk door de Zuiderzee zou de toegang tot halverwege, bij Breezand. De geringe hoeveel- plaat in de Zuiderzee. Bovendien betekende het dichtbevolkte en economisch belangrijke heid bebouwing van de Afsluitdijk is met name de knik in de dijk een belangrijk strategisch westen van ons land te gemakkelijk maken. geconcentreerd op deze werkeilanden. voordeel voor de verdediging, omdat een van Na de watersnoodramp van 1916 wogen de Nadat in 1932 de laatste opening werd gesloten, de kazematten precies in het verlengde van de waterhuishoudkundige argumenten voor afslui- was de Afsluitdijk in 1933 klaar en werd toen eerst dijk kon worden gebouwd. ting echter steeds zwaarder. In 1918 werd het in januari beperkt opengesteld voor betalend Om Holland, het dichtst bevolkte deel van ons wetsontwerp van minister Lely van Waterstaat verkeer en vervolgens in september plechtig CONSTRUCTIE Waterhuishouding Verbinding land, te beschermen tegen invallen vanuit voor de aanleg van de Afsluitdijk aangenomen, geopend. De Maatschappij tot Uitvoering van De Afsluitdijk is opgebouwd uit taai keileem, Voor de waterhuishouding in Nederland is de Oorspronkelijk liepen over de Afsluitdijk één Duitsland werden de Stellingen van Den Oever naar zijn eigen ontwerp voor drooglegging van Zuiderzeewerken bood daarbij het Monument gefundeerd op zinkstukken van gevlochten Afsluitdijk heel belangrijk. Via de IJssel komt rijbaan voor de auto en een fietspad. Daarnaast en Kornwerderzand aangelegd. Deze stellingen de Zuiderzee uit 1891. In deze Zuiderzeewet aan, een uitkijktoren. In 1954 onthulde koningin wilgentenen, en bekleed met basalt en een dek een grote hoeveelheid water in het IJsselmeer was ruimte gereserveerd voor een spoorver- moeten in samenhang worden bezien en maak- werd ook de aanleg van verdedigingswerken Juliana bij Den Oever bovendien een standbeeld van gras. Op de waterlijn is de dijk 90 meter terecht. Op het moment dat er te veel water in binding. In 1976 is deze ruimte benut voor het ten deel uit van het totale verdedigingsstelsel. vastgelegd. van ingenieur Lely. breed en hij is 7,5 tot 7,8 meter hoog, boven het IJsselmeer komt, kan dit via de Afsluitdijk realiseren van extra rijstroken voor het weg- De verdediging van de Afsluitdijk zelf kwam te Normaal Amsterdams Peil (NAP). Plaatselijk, worden afgevoerd. Vijfentwintig uitwaterings- verkeer, binnen het oorspronkelijke dijkprofiel. liggen bij Kornwerderzand. De daar aanwezige namelijk te en over een gedeelte sluizen in de dijk zorgen er voor dat ruim vijf- nabij de Friese kust, is de dijk inmiddels op duizend kubieke meter IJsselmeerwater per deltahoogte gebracht: 10 meter boven NAP. seconde in de Waddenzee kan worden geloosd. De kruin ligt ongeveer 3,5 meter boven de Het spuien is alleen mogelijk als de waterstand hoogst bekende stormvloedstand van de Wadden- van de Waddenzee minstens tien centimeter zee. Slechts uitlopers van golven kunnen bij lager is dan die van het IJsselmeer. Meestal kan hevige noordwesterstorm stuivend over de er bij eb gespuid worden. Soms echter wordt dijk slaan. Bij de stormvloed van 1953 werd door harde wind het water van de Waddenzee de Afsluitdijk aan de zeezijde op verscheidene zo hoog tegen de dijk opgestuwd dat spuien niet plaatsen tamelijk zwaar gehavend, maar hij mogelijk is. hield ruimschoots stand. In verband met een eventuele militaire aanval uit het oosten werd het grootste aantal spui- FUNCTIES sluizen niet bij Kornwerderzand, maar meer De Afsluitdijk speelt een belangrijke rol in de naar het westen, bij Den Oever gesitueerd. waterhuishouding van ons land, en met de aan- Het sluizencomplex bij Kornwerderzand heet de leg van de dijk kwam voor het eerst een recht- Lorentzsluizen en dat bij Den Oever de Stevin- streekse verbinding voor het wegverkeer tussen sluizen. Friesland en Noord-Holland tot stand. Om deze Naast deze uitwateringssluizen bevinden zich zwakke plek in de verdediging van Holland te schutsluizen in de Afsluitdijk, die zorgen voor versterken werden er twee stellingen bij de dijk het doorlaten van schepen van en naar de aangelegd. Waddenzee. Vijftig jaar na het sluiten van de dijk, in 1982, is bij het Monument een bronzen beeld van een steenzetter geplaatst In 1976 is de voor rails gereserveerde ruimte benut voor het verbreden van de rijweg 4 5

Het Monument van Willem Dudok staat op de plek De lichtopstand bij Den Oever is een zeldzaam geworden element uit de geschiedenis van de kustbeveiliging waar de Afsluitdijk gesloten werd in Nederland sluizen vormden een belangrijk strategisch punt. Stellingen Lichtopstand Zij waren van groot belang voor het regelen van De Stellingen van Kornwerderzand en van Den De lichtopstand bij Den Oever is van bouw-, inundatiewater voor grote delen van het Neder- Oever zijn van algemeen cultuurhistorisch en civieltechnische en architectuurhistorische landse verdedigingsstelsel. architectuurhistorisch belang als verdedigings- waarde als zeldzaam geworden element uit de stelling uit de jaren dertig, waarbij de nieuwe geschiedenis van de kustbeveiliging in Neder- RIJKSMONUMENTEN opvattingen op het gebied van landsverdediging land. De lichtopstand, die oorspronkelijk elders De Afsluitdijk maakt deel uit van het grondgebied in de praktijk zijn gebracht. Het zijn voorbeel- op het eiland Wieringen stond, is rond 1929 van twee provincies. De Afsluitdijk zelf is geen den van de toepassing van zware, gewapende verplaatst naar het begin van de Afsluitdijk. rijksmonument, maar op en langs de dijk is er betonconstructies in de laatste fase van de Het betreft een gaaf gebleven voorbeeld van wel sprake van rijksmonumenten. In het Noord- permanente verdedigingsbouw in Nederland. een gietijzerconstructie uit de tweede helft Hollandse gedeelte zijn dat de gehele Stelling Het zijn allebei als complex beschermde rijks- van de achttiende eeuw. van Den Oever, de Stevinsluizen, het Monument monumenten. De kazematten, open opstellingen van Dudok, de lichtopstand en het peilschaal- en tankversperringen bij Kornwerderzand Peilschaalgebouw huis. De rijksmonumenten in het Friese gedeelte vormen tezamen met de nederzetting Kornwer- Het peilschaalgebouw bij Den Oever is van zijn de Lorentzsluizen, het douanekantoor, de derzand en het sluizencomplex een beschermd cultuur- en architectuurhistorische waarde als grenspaal en diverse delen van de Stelling van dorpsgezicht. element uit de geschiedenis van onze waterbe- Kornwerderzand. heersing, in casu de controle van de waterstand Douanekantoor ten behoeve van de dijkbewaking. Sluizen Het douanekantoor bij de Lorentzsluizen is van De Stevinsluizen uit 1932 en de Lorentzsluizen uit Monument algemeen cultuurhistorisch en architectuur- Grenspaal 1933 zijn van bouw-, civieltechnische en archi- Het Monument op de Afsluitdijk is van cultuur- en historisch belang als bijzondere uitdrukking van De grenspaal markeert de grens tussen Noord- tectuurhistorische waarde als gaaf gebleven architectuurhistorische waarde als gaaf gedenk- een landschappelijk-geografische ontwikkeling. Holland en Friesland, zoals die met het voltooien voorbeelden van het bouwen in gewapend beton, teken in een zakelijk-expressionistische bouw- Daarnaast zijn de hoogwaardige esthetische van de Afsluitdijk ontstaan is. De grenspaal is waarbij het beton door een plastische behande- trant uit het begin van de jaren dertig van de kwaliteit van het ontwerp en de architectonische van algemeen cultuurhistorisch belang. ling monumentaal van karakter is. Daarnaast twintigste eeuw. De uitkijktoren is een karakte- gaafheid kenmerkend. Net als de beide sluis- worden zij beschouwd als belangrijke werken ristiek onderdeel van het oeuvre van architect complexen is het douanekantoor een essentieel CULTUURHISTORISCHE WAARDE van architect ingenieur Dirk Roosenburg. Ze Willem Dudok en vormt een ensemble met de onderdeel van het oeuvre van Roosenburg. De architectuur- en cultuurhistorische waarde zijn van cultuurhistorische waarde als element waterstaatkundige werken en verdedigings- van de Afsluitdijk wordt bepaald door een groot uit de geschiedenis van de Zuiderzeewerken. werken van de Afsluitdijk. aantal kenmerken. Dit betreft zowel kenmerken van meer algemene aard, die veelal de dijk als geheel betreffen, als kenmerken die van toepas- sing zijn op bepaalde onderdelen. Het meest karakteristieke voor de cultuurhistorische waarde van de Afsluitdijk echter is dat de ver- bindende dijk en de aparte bouwwerken niet los van elkaar kunnen worden gezien. Ze vormen een onlosmakelijk geheel wat betreft ontwerp, aanleg, profiel, materiaalgebruik en dergelijke. Deze ruimtelijke en visuele samenhang is een van de meest opvallende cultuurhistorische kenmerken van de Afsluitdijk.

Algemene cultuurhistorische kenmerken De Afsluitdijk kan worden gezien als icoon van de waterstaatsgeschiedenis en de strijd van de Nederlanders tegen het water. De aanleg van een dergelijke dijk was uniek in Nederland en De Stevinsluizen bij Den Oever Het douanegebouw, gelegen tussen de schutsluizen van Kornwerderzand, is van de hand van ingenieur Dirk Roosenburg 6 7

Er hoort bij ingrepen rekening te worden gehou- Bij wijzigingen dient het belangrijkste kenmerk van den met het versterken van de herkenbaarheid de Afsluitdijk versterkt te worden: de grote samen- Bij aanpassingen aan de Afsluitdijk zou zijn eigen- van de werkeilanden en de relatie met de stellin- hang tussen de dijk zelf en de bijbehorende bouw- Het is belangrijk dat de openheid en de zichtrelatie schap als belangrijkste ruimtelijke drager versterkt gen van Den Oever en Kornwerderzand werken met het IJsselmeer behouden blijven moeten worden bovendien toonaangevend op wereldschaal. CULTUURHISTORISCHE De Afsluitdijk wordt dan ook gewaardeerd als het RANDVOORWAARDEN meest hoogstaande civieltechnische en water- Voorgaand zijn de meest relevante cultuurhisto- staatkundige werk uit de betreffende periode. rische waarden van de Afsluitdijk behandeld. Voor tot aanleg werd overgegaan zijn vele plan- Aan de hand hiervan kunnen cultuurhistorische nen voor de afsluiting van de Zuiderzee bestu- randvoorwaarden aan ruimtelijke ontwikkelingen deerd. De keuze voor wel of geen afsluiting en van de dijk en zijn omgeving worden gesteld. de uiteindelijke tracékeuze zijn het resultaat van jarenlange studie en een politiek afwe- Algemene cultuurhistorische gingsproces. Met de voltooiing van de dijk ont- randvoorwaarden stond niet alleen de eerste fysieke verbinding Het meest karakteristiek voor de cultuurhistori- tussen Noord-Holland en Friesland, maar werd sche waarde van de Afsluitdijk is de samenhang ook een belangrijke stap genomen in de droog- tussen de verbindende dijk en de daarbij beho- legging van de Zuiderzee. Daarnaast speelde de Roosenburg en Dudok. Een aansprekend voor- vervallen. Maar dit heeft het profiel van de dijk- Extra spuisluis Ophogen rende bouwwerken, en het sterke civieltechni- dijk een rol in de landsverdediging. beeld van bouwwerken met een hoge architec- niet wezenlijk veranderd. Ook de gebouwde Een van die aanpassingen betreft het vergroten Daarnaast zijn er vanwege veiligheidseisen sche karakter van dit geheel. Het is dan ook van tonische waarde zijn de Lorentzsluizen en Stevin- monumenten op de Afsluitdijk zijn over het van de spuicapaciteit. Rijkswaterstaat verricht plannen om de Afsluitdijk op deltahoogte te groot belang dat de ruimtelijke en architectoni- Ruimtelijke kenmerken sluizen, die een uniforme, functionalistische algemeen gaaf bewaard gebleven. Dit geldt studie naar de beste locatie voor het realiseren brengen. Dit betekent dat de dijk enkele meters sche samenhang tussen de dijk en de bijbeho- Het landschap van de Afsluitdijk wordt geken- vormgeving hebben. eveneens voor de Stellingen van Den Oever en van een nieuw sluizencomplex. Bij dit locatie- zal worden opgehoogd, tot tien meter boven rende bouwwerken wordt behouden. Dit betekent merkt door een grote openheid en het vrijwel Kornwerderzand. onderzoek wordt rekening gehouden met natuur- NAP, om een betere bescherming tegen even- onder andere dat bij aanpassingen aan bijvoor- ontbreken van bebouwing en recente mense- Gaafheid en herkenbaarheid waarden, de scheepvaart en mogelijkheden voor tuele wateroverlast te bewerkstelligen. De uit- beeld profiel, tracé, materiaalgebruik, bouw- lijke toevoegingen. Het uiterlijk van de dijk is Het uiterlijk en de inrichting van de Afsluitdijk RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN inpassing in het landschap. Ook archeologie voering van deze werkzaamheden zal zeker werken of werkeilanden de oorspronkelijke sinds de aanleg grotendeels gelijk gebleven. zijn sinds de aanleg vrijwel gelijk gebleven. Wel- Rond de Afsluitdijk spelen enkele recente ont- speelt hier een rol. De waterbodem rondom de nog enkele jaren in beslag nemen. Afsluitdijk als geheel betrokken dient te worden. De eenvormige, consequent toegepaste vorm- iswaar is de weg in 1976 omgevormd tot auto- wikkelingen, die van invloed zullen zijn op de Afsluitdijk kent een hoge dichtheid aan goed Deelplannen dienen onderling te worden afge- geving, het continue profiel en de eenheid in snelweg en is de ruimte voor de oorspronkelijk inrichting en de ruimtelijke verschijningsvorm geconserveerde scheepsresten. Deze kunnen Windmolenpark stemd, en bij de vormgeving van aanpassingen materiaalgebruik zijn karakteristiek. Kenmerkend geplande spoorverbinding daarmee komen te van de Afsluitdijk. behalve door natuurlijke dynamiek ook door De eventuele plaatsing van een windmolenpark en toevoegingen wordt de stijl van de bestaande is ook het nagenoeg ontbreken van beplanting menselijk ingrijpen worden blootgelegd, zoals in de Waddenzee, waarover al jarenlang een onderdelen gerespecteerd. op de dijk, waardoor de strakke belijning en de door de aanleg van nieuwe spuisluizen. discussie wordt gevoerd, zal eveneens een groot Het lijnvormige karakter en de schaal van de dijk functionele inrichting ervan worden benadrukt. effect hebben op de belevingswaarde en beeld- vragen om een object-, gemeente- en provincie- De Afsluitdijk wordt gekenmerkt door een asym- kwaliteit van de Afsluitdijk. grensoverstijgende visie, hetgeen ook geldt voor metrisch profiel, waarbij de zichtrelatie met het beheer en het materiaalgebruik. het IJsselmeer dominant is ten opzichte van de Toeristisch aantrekkelijker inrichten Ook is het belangrijk bij toekomstige ingrepen relatie met de Waddenzee. Hij is aangelegd in Ook de beeldvorming rond de Afsluitdijk is in rekening te houden met de argumenten waarop ruimtelijke samenhang met de verdedigingslinies beweging. Regelmatig halen ingrijpende visies de locatiekeuze van het huidige tracé, de sluizen, aan weerszijden. Daarnaast is de dijk onderdeel over het aanpakken van de dijk de media. de werkeilanden en de verdedigingswerken zijn van een internationale kustlijn, die wat betreft De Afsluitdijk trekt jaarlijks honderdduizenden, gebaseerd. ontstaan en verschijningsvorm divers van voornamelijk buitenlandse toeristen. Deson- samenstelling is. Bovendien omvat de Afsluit- danks valt steeds vaker het geluid te beluisteren Ruimtelijke randvoorwaarden dijk de langste rechte lijn van Nederland. dat hij te eentonig zou zijn en dat hij aantrekke- De openheid van het landschap rond de Afsluitdijk lijker moet worden ingericht met bijvoorbeeld is een belangrijke historisch-ruimtelijke waarde, Architectuurhistorische kenmerken woningen of meer op toeristen gerichte attrac- die zo veel mogelijk gerespecteerd zou mogen De algemene architectuurhistorische waarde van ties. Bij deze vernieuwende ingrepen, die van worden. Dit stelt eisen aan maat, schaal en de dijk bestaat vooral uit de architectonische grote invloed kunnen zijn op de Afsluitdijk, positionering van eventuele bouwwerken op en waarde van de monumenten op en rond de wordt de cultuurhistorische waarde van de dijk, rond de dijk. Aanpassingen van het dwarsprofiel Afsluitdijk. De bouwwerken vormen één geheel zoals uiteengezet in deze brochure, echter lang of het tracé horen dan, behalve aan technische wat betreft stijl en periode. Onder de monu- niet altijd in overweging genomen. eisen, te voldoen aan ontwerpeisen die mede op menten op de Afsluitdijk zijn enkele bijzondere de cultuurhistorie zijn geïnspireerd. De Afsluit- werken uit het oeuvre van de architecten dijk zelf is en blijft de belangrijkste beelddrager De sluiscomplexen in de Afsluitdijk hebben ook een functie als stormvloedkering De schutsluizen van Den Oever en Kornwerderzand zorgen voor het doorlaten van schepen van en naar de Waddenzee