Startdocument planuitwerking Afsluitdijk Startdocument planuitwerking Afsluitdijk Datum 1 augustus 2013 Status Definitief 4.0 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 Pagina 2 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 Colofon Uitgegeven door Rijkswaterstaat Midden-Nederland Informatie [email protected] Telefoon (0320) 297 011 Uitgevoerd door Witteveen+Bos in opdracht van project Afsluitdijk Datum 1 augustus 2013 Status Definitief Versienummer 4.0 Pagina 3 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 Pagina 4 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 Inhoud Samenvatting — 9 1 Op weg naar een projectbeslissing over waterveiligheid en waterafvoer — 15 1.1 Aanleiding voor maatregelen aan de Afsluitdijk — 15 1.2 Twee voorkeursbeslissingen als basis voor één projectbeslissing — 16 1.3 Procedure — 17 1.4 De aanpak op hoofdlijnen — 18 1.5 Leeswijzer — 22 2 ‘Stortberm’, ‘heftoren’, ‘bovenhoofd’: termen en begrippen — 25 HET DIJKLICHAAM EN DE SLUISCOMPLEXEN — 25 2.1 Historie en functies van de Afsluitdijk — 25 2.2 Het dijklichaam — 29 2.3 De spuisluiscomplexen bij Den Oever en Kornwerderzand — 32 2.3.1 Functies van de spuisluizen — 32 2.3.2 Werking van de spuisluizen — 34 2.4 De schutsluiscomplexen bij Den Oever en Kornwerderzand — 36 3 Probleemanalyse, doelen, uitgangspunten, regionale ambities — 39 3.1 Waterveiligheid — 39 3.1.1 Norm: bestand tegen een ‘1/10.000-storm’ — 39 3.1.2 Resultaten toetsingen 2006 en 2011 — 40 3.1.3 Doelstelling en principekeuzes waterveiligheid — 41 3.2 Waterafvoer — 43 3.2.1 Het waterpeil in het IJsselmeer — 43 3.2.2 Het gemiddelde winterpeil — 44 3.2.3 Het maximale winterpeil: de pieken — 45 3.2.4 Doelstelling en principekeuze waterafvoer — 46 3.3 Regionale ambities — 48 3.4 Uitgangspunten: bestaande functies, ruimtelijke kwaliteit, fietspad — 50 3.5 Resumé opgave planuitwerking Afsluitdijk — 53 4 Varianten voor het dijklichaam en de sluiscomplexen — 55 4.1 De oplossingsruimte verbeeld met varianten — 55 4.2 Het dijklichaam — 57 4.2.1 Invalshoek bij het inventariseren van varianten voor het dijklichaam — 57 4.2.2 De eerste knop: accent op maatregelen aan de binnenzijde — 59 4.2.3 De tweede knop: de kruin verhogen (en voldoende stabiliteit geven) — 61 4.2.4 De derde knop: aanpassingen aan het buitentalud — 62 4.2.5 Het dijklichaam tussen Kornwerderzand en de Friese kust — 62 4.2.6 Het Monument en Breezanddijk — 63 4.3 De sluiscomplexen bij Den Oever — 63 4.3.1 Schutsluiscomplex Den Oever — 63 4.3.2 Spuisluiscomplex Den Oever — 66 4.4 De sluiscomplexen bij Kornwerderzand — 71 4.4.1 Schutsluiscomplex Kornwerderzand — 71 4.4.2 Spuisluiscomplex Kornwerderzand — 74 4.5 Resumé oplossingsruimte planuitwerking Afsluitdijk — 74 Pagina 5 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 5 Afbakenen oplossingsruimte: fasering en thema’s — 79 5.1 De aanpak — 79 5.2 Fasering — 82 5.3 Toelichting beoordelingskader: thema’s — 85 5.4 Toelichting beoordelingskader: effecten op natuur, milieu en gebruiks- functies — 87 5.5 Toekomstvastheid: omgaan met onzekerheden — 96 6 Procedures en participatie — 99 6.1 Procedures — 99 6.1.1 Rijksinpassingsplan en vergunningen — 100 6.1.2 Milieueffectrapportage — 101 6.1.3 Passende Beoordeling — 102 6.1.4 De procedurestappen — 103 6.2 Participatie — 104 6.3 Contractvorming en realisatie — 105 Bijlage A Onderbouwing Voorkeursbeslissing Waterafvoer IJsselmeer — 109 1 Extra waterafvoer via de Afsluitdijk — 111 1.1 Waarom een bijlagenrapport over waterafvoer? — 111 1.2 Leeswijzer — 112 1.2.1 Hoofdstuk 2: Trechtering oplossingsrichtingen — 112 1.2.2 Hoofdstuk 3: Waarom niet meer alleen spuien? — 112 1.2.3 Hoofdstuk 4: Beschouwde alternatieven — 112 1.2.4 Hoofdstuk 5: Gebiedsanalyse en beoordelingskader — 113 1.2.5 Hoofdstuk 6: Effecten en effectbeoordeling — 113 1.2.6 Hoofdstuk 7: Doelbereik, kosten en uitvoeringsaspecten — 113 1.2.7 Hoofdstuk 8: Onderbouwing van de voorkeursbeslissing — 113 2 Trechtering oplossingsrichtingen — 115 2.1 Inleiding — 115 2.2 Oplossingsrichtingen met bergen van water — 115 2.3 Oplossingsrichtingen met wijziging in de route van wateraanvoer of afvoer — 116 2.4 Oplossingsrichtingen met (extra) afvoercapaciteit in de Afsluitdijk — 117 2.5 Haalbare oplossingen: spuien en/of pompen bij de Afsluitdijk — 118 3 Waarom niet meer alleen spuien? — 119 3.1 Waarom werd spuien eerst als enige oplossing bekeken? — 119 3.2 Hoe kwam pompen weer in beeld? — 119 3.3 Waarom wordt alleen spuien nu niet meer meegenomen? — 120 4 Beschouwde alternatieven — 123 4.1 Alternatieven — 123 4.2 Afvoercapaciteit — 124 4.3 Ruimtebeslag — 125 4.4 Activiteiten tijdens aanleg — 126 4.5 Activiteiten tijdens onderhoud — 126 4.6 Uitgangspunten voor effectbepaling — 128 Pagina 6 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 5 Gebiedsanalyse en beoordelingskader — 131 5.1 Plangebied — 131 5.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling — 134 5.2.1 Natuur — 134 5.2.2 Landschap — 135 5.2.3 Cultuurhistorie — 136 5.2.4 Duurzaamheid — 137 5.2.5 Beschikbaarheid capaciteit A7 — 137 5.2.6 Gebruiksfuncties — 138 5.2.7 Energieopwekking — 140 5.3 Beoordelingskader — 140 5.4 Milieuonderwerpen waarop niet nader is ingegaan — 141 5.5 Toelichting op het beoordelingskader — 142 5.5.1 Natuur — 142 5.5.2 Landschap — 143 5.5.3 Cultuurhistorie — 143 5.5.4 Duurzaamheid (materiaalgebruik, energieverbruik, CO2-uitstoot) — 143 5.5.5 Beschikbaarheid capaciteit A7 — 144 5.5.6 Visserij (vrije/vaste visgronden Waddenzee/IJsselmeer) — 144 5.6 Methode van effectbepaling — 144 5.7 Methode van beoordeling — 144 6 Milieueffecten en effectbeoordeling — 145 6.1 Basiseffecten bij vergroten afvoercapaciteit — 145 6.1.1 Zoetpuls en stroomsnelheden — 145 6.1.2 Sedimentverplaatsingen — 147 6.1.3 Vispasseerbaarheid — 147 6.2 Effectbeoordeling natuur — 150 6.2.1 Inleiding — 150 6.2.2 Natura 2000 — 150 6.2.3 Ecologische Hoofdstructuur — 154 6.2.4 Flora- en faunawet — 154 6.2.5 Leemten in kennis — 156 6.2.6 Conclusie natuur — 156 6.3 Effectbeoordeling landschap — 158 6.3.1 Inleiding — 158 6.3.2 Continuïteit en ruimtelijkheid — 158 6.3.3 Conclusie landschap — 158 6.4 Effectbeoordeling cultuurhistorie — 159 6.4.1 Inleiding — 159 6.4.2 Historische geografie en historische bouwkunde — 159 6.4.3 Archeologie — 160 6.4.4 Conclusie cultuurhistorie — 161 6.5 Effectbeoordeling duurzaamheid — 162 6.5.1 Inleiding — 162 6.5.2 Materiaalgebruik — 162 6.5.3 Energiegebruik — 163 6.5.4 CO2-uitstoot — 164 6.5.5 Conclusie duurzaamheid — 165 6.6 Effectbeoordeling beschikbaarheid capaciteit A7 — 165 6.6.1 Inleiding — 165 6.6.2 Effecten op de beschikbaarheid capaciteit A7 — 165 6.6.3 Conclusie beschikbaarheid capaciteit A7 — 167 6.7 Effectbeoordeling visserij — 167 Pagina 7 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 6.7.1 Inleiding — 167 6.7.2 Effecten — 167 6.7.3 Conclusie beroepsvisserij — 168 6.8 Samenvatting en conclusie milieueffecten — 168 7 Doelbereik, kosten en uitvoeringsaspecten — 171 7.1 Inleiding — 171 7.2 Doelbereik — 171 7.3 Kosten: investering en levenscycluskosten — 172 7.4 Uitvoeringsaspecten — 173 7.4.1 Fasering en aanpasbaarheid — 173 7.4.2 Beheer en onderhoud — 173 7.4.3 Planning — 174 7.4.4 Juridische haalbaarheid — 175 7.5 Gevoeligheidsanalyse — 175 7.5.1 Fasering — 175 7.5.2 Klimaatscenario — 176 7.5.3 Stijging IJsselmeerpeil na 2050 — 176 7.6 Samenvatting en conclusies doelbereik, kosten en uitvoeringsaspecten — 176 8 Onderbouwing van de voorkeursbeslissing — 179 8.1 Eerste trechtering — 179 8.2 Tweede trechtering — 179 8.3 Voorkeursbeslissing — 180 8.4 Aandachtspunten voor het vervolgproces — 181 Bijlage B Beleidskader — 185 Pagina 8 van 196 Startdocument planuitwerking Afsluitdijk | 1 augustus 2013 Samenvatting Er zijn maatregelen nodig om de Afsluitdijk te versterken. En er zijn maatregelen nodig om de mogelijkheden te vergroten voor het afvoeren van overtollig water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee. In een eerder stadium zijn voorkeurs- beslissingen genomen over waterveiligheid en waterafvoer, waarmee de richtingen voor deze opgaven vast liggen. Die twee voorkeursbeslissingen worden in de ko- mende tijd uitgewerkt in één projectbeslissing. Dit startdocument zet uiteen hoe deze planuitwerking ter hand wordt genomen. Doelstelling waterveiligheid De Afsluitdijk moet als primaire waterkering voldoen aan de eis voor waterveiligheid van 1/10.000 per jaar. Het dijklichaam wordt versterkt volgens het principe van de overslagbestendige dijk, met een groene (vegetatie) uitstraling. Overslagbestendig- heid houdt in dat het dijklichaam hoog en sterk genoeg is om onder vrijwel alle omstandigheden het water tegen te houden; geaccepteerd wordt echter dat bij een uitzonderlijk zware storm door golfoverslag water over de dijk komt. Er worden maatregelen genomen om de huidige sluiscomplexen te versterken zodat ze tot tenminste halverwege deze eeuw voldoen aan de 1/10.000-eis. Tegen die tijd hebben de complexen het einde van hun technische levensduur bereikt. Nieuwbouw is dan een optie, maar na de versterking kunnen ze tot die tijd hun huidige functie nog vervullen. Doelstelling waterafvoer De doelstelling voor waterafvoer is het kunnen handhaven van de huidige peil- dynamiek in het IJsselmeer tot tenminste 2050, ondanks de stijgende zeespiegel en hogere piekafvoeren vanuit het achterland. Deze doelstelling zal worden gereali- seerd door het inbouwen van pompen in het spuicomplex bij Den Oever. Het gemiddeld peil in de winter dient gehandhaafd te kunnen worden op afgerond NAP - 0,25 m met het oog op de veiligheid die de dijken rond het IJsselmeer bieden aan het achterland. Pieken in het peil dienen zodanig te worden afgevlakt dat ernstige wateroverlast kan worden voorkomen. Maatgevend daarvoor is een maxi- mum peil van NAP + 0,55 m. Het peil in de winter mag minimaal NAP - 0,40 m bedragen, onder meer vanwege vaardiepte voor de scheepvaart. Overigens kent het waterpeil in het IJsselmeer een forse dynamiek als gevolg van natuurlijke variaties en is het lokale peil als gevolg van opstuwing door wind soms meer dan een meter hoger of lager dan het gemiddelde peil voor het gehele IJsselmeer.