De Beleidsrevolutie Een Intertekstueel Onderzoek Naar De Grondleggers Van Hedendaags Vluchtelingenbeleid
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Beleidsrevolutie Een intertekstueel onderzoek naar de grondleggers van hedendaags vluchtelingenbeleid 1 Parcifal Bueno de Mesquita 10687076 Universiteit van Amsterdam [email protected] Bram Mellink 1 Koen Wessing, “Gezin uit Iran tijdens de procedure in het aanmeldcentrum in Zevenaar.”, 1975-2001: Foto-opdrachten Nederlandse geschiedenis Rijksmuseum, (02-1995). Voorwoord Allereerst wil ik mijn ouders, Hans Bueno de Mesquita en Jannekee Jansen op de Haar, bedanken. Zonder de opvoeding die ik bij hen heb mogen genieten, waarin een kritische blik op de samenleving altijd centraal stond, had ik nooit zoveel van mijn afgelopen vijf jaar op de academie kunnen genieten. Hiernaast wil ik mijn vriendin Maaike van Grinsven bedanken. Wanneer ik tijdens het scriptieschrijfproces met mijn handen in het haar zat was zij de stabiele factor. Dank gaat ook uit naar Rimko van der Maar en Peyman Jafari. Zij hebben mij doen beseffen dat de geschiedenis van de internationale betrekkingen verder rijkt dan het diplomatenklasje. Zonder hen was ik dan ook niet op mijn scriptieonderwerp gekomen. Bovenal wil ik mijn scriptiebegeleider Bram Mellink bedanken. Niet alleen heeft hij geholpen mijn Magnum Opus vorm te geven, ik stond ook telkens weer verbaasd van het tempo en de precisie waarin hij de conceptversies van mijn scriptie beoordeelde. Ik heb dankzij hem dan ook nooit verlegen gezeten om constructief advies en kritiek. Als laatste wil ik geïnterviewde Hugo Kenneth Fernandes Mendes bedanken. Zijn antwoorden waren behulpzaam voor de vragen die de beschikbare literatuur en bronnen onbeantwoord lieten. Inhoudsopgave Inleiding blz.1t/m4 Goeddoener, goeddenker en cultuurreservist blz.4t/m7 Expertise blz.8, 9 1.1 De bureaucratie blz. 9t/m 13 1.2 De consultocratie blz. 13 t/m 16 1.3 Twee nuances binnen hetzelfde narratief blz. 16 t/m 21 1.4 Conclusie blz. 21, 22 Equivalent blz.23, 24 2.1 De kettingreactie van observatie en imitatie blz. 25 t/m 28 2.2 Gedogen of binnengrenzen sluiten? Blz. 28 t/m 30 2.3 Doorprocederen in de “pamperprocedure” blz. 30 t/m 36 2.4 Conclusie blz. 31 Executie blz.32, 33 3.1 Dichter bij de klant werken en de beleidsprullenbak blz,40 t/m 45 3.2 De stellingnames blz.46 t/m 51 3.3 Het kleurrijke palet van de Tweede Kamer blz. 52 t/m 55. 3.4Conclusie blz. 55, 56. Epiloog & Conclusie blz.57 t/m 61 Bijlages blz.62 Literatuurlijst blz. 63 t/m 70 Inleiding Inleiding Zaterdag 25 juli 1992, de Rotterdamse lasser Hassan Huremović is voor de tweede keer terug in zijn door oorlog verscheurde geboortestreek. Twintig jaar geleden was hij vertrokken als Joegoslavische gastarbeider, nu kwam hij terug als Bosniër in een vluchtelingenkamp vol oorlogsslachtoffers. Tijdens zijn paar maanden eerder ondernomen reis, waarin hij zijn ontheemde familieleden naar Nederland bracht, werd hij rondtrekkend door zijn moederland getroffen door de gruwelijkheden die werden voltrokken op zijn oud-landgenoten. Hierop beraamde hij een grootschalig plan. Zijn doel: 332, in kritieke toestand verkerende, Bosniakse vluchtelingen met een zestal bussen naar Nederland evacueren. Zonder enig akkoord van overheidsinstanties, een duidelijke eindbestemming of lange termijnplan vertrokken de vrolijk blauwe Srebenica-express bussen om via Slovenië, Oostenrijk en Duitsland uiteindelijk de utopie ‘Holandia’ te bereiken.2 Nadat de eerste vijftien uur waren afgelegd werd de vluchtelingenkaravaan bij het Sloveense grensplaatsje Obrežje plotseling aangehouden. De vrouwen, mannen en 167 kinderen werden gestopt vanwege het ontbreken van geldige visumpapieren. De stilstand van deze humanitaire colonne werd door de vluchtelingen gewraakt met een wegblokkade van de Sloveens-Kroatische grens. Dit is dan ook het moment dat Huremović in het middelpunt van de aandacht van de nationale en regionale kranten kwam te staan. Waar eerst alleen de Telegraaf aandacht besteedde aan deze groep vluchtelingen, kwam er met de grensblokkade aandacht van NRC Handelsblad en Het Parool tot en met de Leeuwarder Courant voor de bussen van Huremović. 3 Na anderhalve dag van onderhandelingen tussen het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken en de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen ging minister Piet Dankert overstag. Driehonderd vluchtelingen kregen zodoende een tijdelijke verblijfsvergunning.4 De Nederlandse regering begreep dat dit een tijdelijke oplossing was voor een structureel probleem. Men wist, door de al meer dan 2,5 miljoen ontheemden Bosniërs, dat de volgende bus zonder constructieve oplossing binnen enkele etmalen aan de Sloveense grens zou staan. Om dit te voorkomen 2 Henny de Lange, ‘Het begon met z’n familie. Hasan Huremovic haalt ex-landgenoten hierheen’, Trouw, 19 augustus 1992, 3, Ernst Norholt, “Hassan komt op plekken waar VN niet durft te komen”, De Telegraaf, twintig augustus 1992, 14, Verslaggevers, ‘Lasser laat opnieuw Bosniërs komen Kamer beslist vandaag over toelating groep’, de Telegraaf, 17 augustus 1992, 21 Redactie, ‘NS stelt drie treinen beschikbaar Extra vluchtelingen naar Nederland’, 3, Limburgsch Dagblad, 20 augustus 1992, ‘De bussen van Hasan Huremovic’, Andere Tijden, negen december 2017. 3 Delpher, https://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=(Hassan+Huremovic)&page=1&cql%5B%5D=(date+_gte_+%2201- 01-1992%22)&cql%5B%5D=(date+_lte_+%2203-09-1992%22)&coll=ddd (18 juni 2019). 4 Henny de Lange, ‘Het begon met z’n familie. Hasan Huremovic haalt ex-landgenoten hierheen’, Trouw, 19 augustus 1992, 3, Ernst Norholt, “Hassan komt op plekken waar VN niet durft te komen”, de Telegraaf, twintig augustus 1992, 14, Verslaggevers, ‘Lasser laat opnieuw Bosniërs komen Kamer beslist vandaag over toelating groep’, de Telegraaf, 17 augustus 1992, 21, Redactie, ‘NS stelt drie treinen beschikbaar Extra vluchtelingen naar Nederland’, 3, Limburgsch Dagblad, 20 augustus 1992, Hans Goedkoop, ‘De bussen van Hasan Huremovic’, Andere Tijden, negen december 2017. 1 Inleiding besloot de Nederlandse regering halverwege augustus tot een tot dan toe unieke daad in de parlementaire geschiedenis. Onder leiding van het ministerie van Justitie, het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC) en het ministerie van Buitenlandse Zaken trok een delegatie naar Zagreb. Eenmaal aangekomen moesten ze met spoed tweeduizend van de meest getroffen vluchtelingen selecteren om een Nederlandse verblijfsvergunning te overhandigen en zodoende statushouder te worden. Overtuigd van hun oplossing kwam de delegatie terug: Nederland had zich nu van haar beste kant laten zien en daarmee was voor politiek Den Haag de barmhartigheidskoek op.5 Niets bleek minder waar: deze Nederlandse adoptie werd slechts het begin van een ongekend aantal statusaanvragen. Alleen al in 1992 vroegen nog eens 20.000 vluchtelingen in Nederland asiel aan en bijna 3000 Bosniakken werden statushouder.6 Het Nederlandse opvangsysteem was helemaal niet berekend op zo veel aanvragen. Waardoor Theo Veenkamp, directeur van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), op 15 juli 1993 besloot tot één van de meest draconische maatregelen uit de Nederlandse asielgeschiedenis. Met oog op de overvolle opvangcentra en met gebrek aan een beter vooruitzicht besloot hij tot de sluiting van alle centra. 7 Het gevolg was dat groepen asielzoekers in maisvelden en bossen moesten bivakkeren. De eerste nacht onder de sterrenhemel en de tweede en de derde nacht in gecamoufleerde legertenten.8 Deze gebeurtenis werd in de media ook wel bekend als het maisveldincident.9 Er kwam als reactie hierop extra budget vrij voor het COA maar het aantal asielzoekers dat Nederland als eindbestemming koos steeg alleen maar verder. Op het hoogtepunt in 1994 zouden bijna zestigduizend vluchtelingen asiel aanvragen in Nederland.10 Eind 1995 werd het vredesverdrag van Dayton ondertekend. Hiermee werd de dalende tendens, in het aantal Bosnische en daarmee ook het totaalaantal asielaanvragen, ingezet.11Midden in deze crises ontstond er binnen de regering het verlangen naar een nieuwe aanpak. De afgelopen jaren hadden geleerd dat een klein land als Nederland simpelweg niet al het leed van de wereld op haar schouders kon dragen. 1994 en 1995 zijn dan ook de geboortejaren 5 Redactie, ‘Nederland zegt opvang 2.000 vluchtelingen toe’, NRC Handelsblad, 27 augustus 1992, Valerie van Lanschot, VluchtelingenWerk: partner, bemiddelaar of ondergeschikte? De invloed van VluchtelingenWerk Nederland op de beleidsvorming van het asielbeleid ten aanzien van de ex-Joegoslavische vluchtelingen van 1991 tot 1995 (Universiteit van Utrecht 2017) 5-6. 6 Hans Blom en Peter Romijn, ‘Srebrenica: een ‘veilig’ gebied. Reconstructie, achtergronden, gevolgen en analyses van de val van een Safe Area’ Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie NIOD, (Amsterdam 2002) 600, CBS Stattline,’Asielverzoeken; nationaliteit, vanaf 1975’, https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/80059ned/table?ts=1553695191769, (28 februari 2019). 7 Tycho Walaardt, Geruisloos inwilligen. Argumentatie en speelruimte in de Nederlandse asielprocedure (Hilversum 2012) 270, Leo Lucassen en Jan Lucassen, Vijf eeuwen migratie. Een verhaal van winnaars en verliezers (Leiden 2018), 143, 166, 169, Justitie, ‘Jaarverslag 1994’, IND (Den Haag 1994), 18. 8 Redactie,’700 per week’, Trouw, 17 juli 1993. 9 Bernice Willemsen, ’Dit jaar geen asielzoekers in maisveld’, Het Parool, 13 juli 1994, 3. 10 Tycho Walaardt, Geruisloos inwilligen. Argumentatie en speelruimte in de Nederlandse asielprocedure (Hilversum 2012) 270, Leo Lucassen en Jan Lucassen, Vijf eeuwen migratie. Een verhaal van winnaars en verliezers (Leiden 2018), 143, 166, 169, Justitie,