BD TEMMUZ 2019

KARA FATMA (Fatma Seher)

Yazan: Prof. Dr. RECEP AKDUR Başkent Üni. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Bşk.

urtuluş Savaşı, yalnızca düşma- Kna değil, yoksulluk ve yoksun- luğa karşı da kazanılmış bir zaferdir. Bu nedenle hem kahramanlık hem de fedakârlık örnekleri ile doludur. Bunlar arasında; Onbaşı Halide Edip Adıvar, Üsteğmen Fatma Seher (Kara Fatma), Kurtuluş Savaşı Çavuş Halime Kocabıyık, Kahramanı Onbaşı Nezahat Baysel, Gör- Kara Fatma’nın desli Makbule, Şerife Bacı, Ölümünün Emine Ayşe Aliye (Çete Ayşe), Tayyar Rahmiye gibi 54. yüzlerce kadın da vardır. Ne Yıl Dönümü yazık ki, bunların kahraman- lıklarını ayrıntılı bir biçimde yazan /anlatan kaynaklar yok. »

1 BD TEMMUZ 2019 Bırakın kahramanlıkları hakkındaki Erzurumlu olduğu bildirilen Kara ayrıntılı bilgiyi, birkaçı hariç, çoğu- Fatma’nın, doğum yılı dahi kesin nun yaşam öyküleri bile tam olarak olarak bilinmiyor. Bazı kaynaklar bilinmemektedir. 1877 diğer bazısı ise 1888 doğumlu Bu fedakâr kahramanlardan olduğunu yazıyor. biri, Gazi Milis Üsteğmen Fatma Savaşlara ilk olarak Balkan ve Seher’dir. Balkan Savaşları’ndan Kafkas cephesinde subay olan eşi başlayarak, 1. Dünya Savaşı ve ile birlikte katıldığını yazan kaynak- Kurtuluş Savaşı’nda birçok cephede lar var ise de yaşamının bu dönemi savaşmış, büyük yararlılıklar gös- hakkındaki bilgiler belirsiz. Bunun termiş ve İstiklâl Madalyası sahibi en önemli nedeni; milis olduğu olmuş olan Fatma Seher Erden, 2 için kendisine ve müfrezesine ait Temmuz 1955’de vefat ederek ara- bilgilerin askeri kayıt ve belgelere mızdan ayrılmıştır. yeterince geçi- Kara Fatma: rilmemiş olması. ara Fatma, Ayrıca Millî KAtatürkçü, “Bundan sonra Mücadelede ya- yurtsever, mücahit erkek kadın yok hep rarlılık gösteren gibi nitelemelerin kadın kahraman- yanında, Türk beraber çalışacağız. ların birçoğunun Jaenne Darc’ı “Kara Fatma” olarak da adlandı- Kadın peçesiz ve olarak anılması/ rılan kahramanla- adlandırılması bu rımızdan biri. Her yüzü açık gezmekle belirsizliği ve ka- yönüyle çağdaş iffetini kaybetmez.” rıştırmayı arttıran Türk kadınının diğer bir etken. bir temsilcisi. Mülakatlarından Hakkındaki en önemli bilgi kayna- birinde gazetecinin, “Hayatın her ğı; o zamanın gazetelerine verdiği alanında bir erkek gibi davrana- demeçleri. Bunlardan birinde eşinin, biliyor musunuz?” diye sorması Sarıkamış Harekâtı (22 Aralık üzerine; ...“Bundan sonra erkek 1914-04 Ocak 1915) sırasında Şehit kadın yok hep beraber çalışacağız. düştüğünü söylemiştir. Kadın peçesiz ve yüzü açık gezmekle Mondros Ateşkes Antlaşma- iffetini kaybetmez. Memleket bizden sı’ndan (30 Ekim 1918) sonra öyle çok vazifeler istiyor ki; bunlar önce İstanbul’a daha sonra oradan arasında peçe ve çarşafı düşünecek Bolu ve Ankara üzerinden Sivas’a halde değiliz.” diye yanıt vermiştir. giderek, Kongre (4-11 Eylül 1919) Hakkında çok şey söylenip nedeniyle Sivas’ta bulunan Mustafa yazılmış. Ancak kesinleştirilmiş Kemal ile görüşmüş ve ondan görev ve kayıtlara geçirilmiş bir yaşam talep etmiştir. Mustafa Kemal, öyküsü bile yok. Birçok kaynakta görev talimatı ve bizzat yazdığı el 2 BD TEMMUZ 2019 yazması belgeyi verirken ona, Kara Sakarya Savaşı (22 Ağustos -13 Fatma diye hitap etmiş ve sonradan Eylül 1921) ile Büyük Taarruz (26 bu lâkap kendisinin de benimseyip Ağustos-9 Eylül 1922) arasında kullandığı bir isim olarak kalmıştır. halkın moralini yükseltmek amacı Mustafa Kemal’den görev ile, babaları şehit olan yetimler için talimatını aldıktan sonra İstanbul’a Ankara’da Çiçek Bayramı adında gitmiş ve topladığı küçük bir milis bir bayram düzenlenmiştir. Bu bay- grubu ile İzmit’e geçmiştir. Orada rama Kara Fatma da davet edilir. Bu da milis toplamaya devam ederek, vesile ile Atatürk’le aynı ortamlar- müfrezesindeki milis sayısını 100 da bulunur. Atatürk’ten büyük bir kişiye çıkarmıştır. Bir süre sonra İngi- lizler bölgeyi Yunanlara bırakmış. Kara Fatma, mi- lislere silah ve mühimmat toplarken Yunan asker- lerince yakalanarak esir düşmüş ve ağır şiddete maruz kalmıştır. Bir süre esir kaldıktan sonra kaça- rak kurtulmayı başarmış ve tekrar müfrezesinin başına geçmiştir. Başarılarının artması ve köylülerin güvenini kazanmasından sonra em- rindeki milislerin sayısı 43’ü kadın 700’ü erkek olmak üzere yaklaşık 750 dolayına çıkmıştır. Bo- lu’dan İzmit’e kadar olan bölgede görev yapmış ve büyük Kara Fatma silah arkadaşlarıyla birlikte yararlılıklar göstermiştir. Bölgenin iltifat görür. Atatürk onu yerli ve kurtuluşundan sonra Birinci İnönü, yabancı konuklarına İzmit Karargâh İkinci İnönü, Sakarya savaşı ve Tahkim Komutanı olarak takdim Büyük Taarruz’da da görevlen- eder. Bayram kapsamında bir atış dirilmiştir. Bu savaşlar sırasında yarışması yapılır. Birinci olan Kara defalarca yaralanarak gazi olmuş ve Fatma’ya bizzat Atatürk tarafından tedavisinden hemen sonra birliğinin hediyeler ve teğmen rütbesi verilir. başına geçerek savaşmaya devam Başka bir anlatımla Kara Fatma, etmiştir. İstiklal Savaşı’na katılan kadın 3 BD TEMMUZ 2019 kahramanlarımız arasında, subay- güçlüsü benim.” diye cevap verir. lık statüsüne yükseltilmiş olan tek Kendisini muhafaza eden askerlerce kadındır. Ankara’dan sonra Trabzon yerlerde sürüklenerek susturulur. üzerinden Erzurum’a geçerek iznini Bir fırsatını bulur, kaçarak orada kullanır ve Büyük Taarruz esaretten kurtulur ve tekrar Afyon için tekrar müfrezesinin başına Sürmeli Köy civarındaki müfrezesi- döner. Afyon dolayında görevlen- nin başına geçer. Burada gösterdiği dirilir. başarılar sonunda üsteğmenliğe terfi etmiştir ki; bu rütbe Kurtuluş Savaşı’nda kadın kahraman- larımız tarafından kazanılan en yüksek rütbelerden biridir. Bursa Yunan işgalinden kurta- rıldıktan (11 Eylül 1922) sonra, Gazi Fatma Seher Hanım savaştaki görevini onurla tamamlaya- 1. Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi’nde savaşan Kara rak, Milis Üsteğmen Fatma, eşinin Sarıkamış’ta şehit olması sonucu memleketi rütbesiyle terhis/ Erzurum’a dönmüştür. emekli olur. Üstün cesareti ve başarı- Afyon Sürmeli köyü yakınların- ları nedeniyle İstiklal Madalyası da Yunan birliklerine yaptığı sal- verilerek; savaştaki silahı kendisine dırılardan birinde Yunanların attığı armağan edilir. kementle yakalanarak ikinci kez esir düşer. Şiddete maruz bırakılarak urtuluş Savaşı Kahramanla- kendisinden bilgi almaya çalışılır Krından birçoğu yalnızca savaş ise de sır vermez. Yunan orduları süresince yoksunluk ve yoksul- baş komutanı General Trikopis’in luk içinde savaşmamış; zaferden karşısına çıkarılır. General Triko- sonra da çok alçakgönüllü bir hayat pis, gözünde canlandırdığı devasa sürdürmüştür. Dr. Hikmet Boran, Kara Fatma beklentisi ile karşısında Dr. Refik Saydam, Dr. Reşit Galip duran ufak tefek ve zayıf kadını bunlardan bazıları. Kara Fatma’da, bağdaştıramaz ve hayretler içinde; savaşan sonra kendine bağlanan “Kara Fatma sen misin?” diye üsteğmen maaşını “Ben vatanımı birkaç kez sorar. Bunun üzerine; çıkar için savunmadım” diyerek “Anadolu’daki Kara Fatmaların en savaşta yaralandığında yaralarını sa- 4 BD TEMMUZ 2019 ran Kızılay’a bağışlamıştır. Bu nedenle de daha sonraki yıllarında alçakgönüllü bir yaşam sürmesinin ötesinde, zaruret içinde yaşamış ve son günlerini Darülaceze’de geçirmiştir. İstanbul Şişli’deki Darülaceze’de yaşarken 02 Temmuz 1955’de vefat etmiş ve Kasımpaşa’daki Kulaksız mezarlığında top- rağa verilmiştir. Daha sonra bir yol inşaatı nedeniyle, bulunduğu yerden kaldırı- lan Kara Fatma’nın kabri meçhul hale gelmiştir. Bu vefasızlığı kısmen gidermek Fatma Seher yaşamının son yıllarında için, Kızılay 2014 yılında Kasım- göğsünde taşıdığı İstiklal Madalyası ile paşa’daki Kulaksız Mezarlığı’nda onun adına temsili bir anıt-mezar yaptırmıştır. İçinde bulunduğumuz Temmuz 2019 onun ölümünün 54. yıldönümüdür. Minnet ve saygıyla anıyoruz. Işıklar içinde uyusun. Yaraşır bir törenle, anılarak, gelecek nesillere örnek gösterilmeyi misliy- le hak eden bir kahraman olmasına karşın, bunun yapıldığını ve Kara Fatma ve benzeri kahramanlarımıza yeterince vefa gösterildiğini söyle- me şansına sahip değiliz. •

Kaynakça: • Çelik E.T.: Milli Mücadelede İzmit’te Türk Jaenne Darc Fatma Seher Hanım http://www.kocaelitarihi- sempozyumu.com/bildiriler3/68.pdf (Erişim 20 mayıs 2019) • Kalıpçı İ.: Bursa’nın Kurtuluşuna İmza Atmış Bir Mücahit Kadınımız Kara Fatma (Fatma Seher) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIV, Sayı 42, Kasım 1998, Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Yılı Özel Sayısı sayfa:1201-1212 • Sarıçoban G.: Milli Mücadelede Anadolu Kadını, Kasımpaşa Kulaksız Mezarlığındaki Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kara Fatma anıt mezarı Aralık 2017 21(4)1331-46 5