Milli Mücadele Döneminde Rıza Mühendisliği Halide Edib Adıvar
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM YÜKSEK LİSANS PROGRAMI MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE RIZA MÜHENDİSLİĞİ HALİDE EDİB ADIVAR YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN NERGİZ ULUDAĞ TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. YAVUZ ERCİL ANKARA - 2017 İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ..........................................................................................................iv ÖZET…………………………………………………..……………………………………v ABSTRACT……………………………...………………………………………………...vi GİRİŞ......................................................................................................................................1 BÖLÜM I: KİTLE PSİKOLOJİSİ VE RIZA MÜHENDİSLİĞİ KAVRAMLARI..............3 1.1. Kitle Psikolojisi ve Kitlenin Yönlendirilmesi.....................................................3 1.2. Gustave Le Bon ve Sigmund Freud'un Bakış Açısıyla Kitle Psikolojisi Yorumu ......................................................................................................................5 1.3 Bernays, Gramsci ve Chomsky'nin Bu Alandaki Modelleri, Bakış Açıları ve Medyanın Rolü...........................................................................................................8 1.4 Rıza Mühendisi Kimlere Denir?.........................................................................15 BÖLÜM II: KİTLE PSİKOLOJİSİ VE RIZA MÜHENDİSLİĞİ KAVRAMLARININ MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ’NDEKİ YANSIMALARI...............................................18 2.1 XIX. Yüzyıldan Milli Mücadeleye Osmanlı İmparatorluğu'nda Rıza Mühendisliği'nin Gelişimi........................................................................................18 2.2 Milli Mücadele'deki Önemli Aktörler ve Kullandıkları Rıza Mühendisliği Yöntemleri................................................................................................................21 2.2.1 Dönemin Aydınları..............................................................................21 2.2.2 Dönemin Din Adamları.......................................................................23 2.2.3 Rıza Mühendisliği Yöntemlerinde Din Olgusu ve Onun Toplumdaki Karşılığının Bu Çalışmalardaki Rolü............................................................26 2.3 Milli Mücadele Dönemi'nde Rıza Mühendisliği Çalışmalarına Kronolojik Bir Bakış.........................................................................................................................30 i 2.3.1 Osmanlı İmparatorluğu'nun Dağılması ve Kurtuluş Savaşı'na Giden Süreç.............................................................................................................31 2.3.2 İzmir'den TBMM'nin Açılışına Kadar Propaganda Çalışmaları..........34 2.3.3 Millet Meclisi'nin Açılışından Londra Konferansı’na.........................40 2.3.4 Milli Mücadele’nin Son Dönemlerinde Yapılan Çalışmalar...............48 2.4 Milli Mücadele Dönemi'nde Kullanılan Yöntemlerin Halkla İlişkiler Modelleri Açısından İncelenmesi…..........................................................................................50 BÖLÜM III: HALİDE EDİB ADIVAR VE MİLLİ MÜCADELEDE RIZA MÜHENDİSLİĞİ SÖYLEM ANALİZİ ………….………………....................................54 3.1 Halide Edib Adıvar Kimdir?..............................................................................54 3.1.1 Halide Edib Adıvar'ın Katıldığı Mitingler...........................................55 3.1.2 Halide Edib Adıvar'ın Basın Faaliyetleri ve Anadolu'daki Görevleri.59 3.1.3 Halide Edib Adıvar'ın Eserlerinde Milli Mücadele Dönemi...............65 3.2 Araştırmanın Konusu………………………………….…………………….…69 3.3 Araştırmanın Amaç ve Önemi………………………….……………………...69 3.4 Araştırmanın Sınırlılıkları .. …………………………………………………..69 3.5 Araştırmanın Yöntemi…………………………………………………………69 3.5.1 Söylem Analizi Yaklaşımı……………………….…………………..69 3.5.2 Araştırmanın Tasarımı………………………….……………………69 3.5.3 Verilerin Toplanması………………………………………………...70 3.6 Bulgular………………………………………………………………………..70 3.6.1 Verilerin Analizi………………………………………………….….70 3.6.2 Tanımlayıcı İstatistikler……………………………………………...81 SONUÇ ve ÖNERİLER.......................................................................................................83 KAYNAKÇA.......................................................................................................................92 EKLER…….........................................................................................................................98 ii EK 1:Tercuman-ı Hakikat Gazetesinden bir Fotoğraf…….................................................98 EK 2: Afgan Emiri Emanullah Handan mevrut mektup münasebetiyle Hariciye Vekâleti Vekili Mahmud Celâl Beyin beyanatı …………………………………………………….99 EK 3: Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey’in, Fransa ile akdedilen itilâfname hakkında, beyanatı………………………………………………………..........................................100 EK 4: Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa’nın, Londra'ya, gönderilecek heyeti murahhasa vesilesiyle, İstanbul'da bulunan Tevfik Paşa ile cereyan eden muhaberata dair beyanatı……......................................................................................................................101 EK 5: Söylem Analizi Formu ..…………………………………………………………103 iii TABLOLAR TABLO-1: SULTANAHMET MİTİNGİ KATILIMCI KODLAMALARI …....... 72 TABLO-2: FATİH NUTKU KATILIMCI KODLAMALARI…………………… 76 TABLO-3: ÖĞRETMENLER TOPLANTISI KATILIMCI KODLAMALARI…..78 TABLO-4: KADIKÖY NUTKU KATILIMCI KODLAMALARI…………….….80 iv ÖZET Bu tez çalışması Milli Mücadele Dönemi’nde hem İstanbul Hükümeti hem de Ankara Hükümeti tarafından yürütülmeye çalışılan rıza mühendisliği uygulamalarını anlatmaktadır. Gustave Le Bon, Sigmund Freud ve Noam Chomsky gibi araştırmacıların literatüre katkısı ile ortaya çıkan bu kavram, halkların yöneten bir grup tarafından ikna edilmesi süreçleri ve bu süreçte uyguladığı çeşitli propaganda faaliyetlerinin bir bütünü olarak düşünülebilir. Bu kavram 20. yüzyıldaki çeşitli araştırmalar ile desteklenmiş ve halkla ilişkiler alanının en önemli araştırmalarından biri haline gelmiştir. İşte bu tez, bu yapılan çalışmaların belirttiği uygulamalara Milli Mücadele Dönemi’nde ne kadar sahne olmuş, bunu açıklamayı hedeflemektedir. Bu tez çalışması, yukarıda belirtilen halkla ilişkiler kavramının teorik boyutunun, tarihi süreç ile harmanlanmasını kapsanmaktadır. Bu kapsamı ile daha önce yapılan çalışmalar arasında özgün bir tez olması amaçlanmaktadır. Bu çalışma boyunca öncelikle bu kavramın tarihsel gelişimi, araştırmacıların bulguları ve vardıkları sonuçlar ile yöntemler belirlenmiştir. Daha sonra ise rıza mühendisliği kavramının Milli Mücadele Dönemi’ndeki uygulamaları açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra Milli Mücadele'nin önemli figürlerinden olan Halide Edib Adıvar'ın propaganda faaliyetleri incelenmiştir. Sonuç olarak, bu tez çalışması, Milli Mücadele'nin kazanılmasında bahsedilen rıza mühendisliği çalışmalarının ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu desteklemektedir. Anahtar Kelimeler: Rıza Mühendisliği, Milli Mücadele, Propaganda, Mustafa Kemal Paşa, Halide Edib Adıvar. v ABSTRACT This study explains the practices of the manufacturing concept term during the Turkish War of Independence, by both Istanbul and Ankara Governments. This term, which appeared in the literature with the works of Gustave Le Bon, Sigmund Freud and Noam Chomsky, is defined as persuasion of the crowds by various propaganda practices by the ruling class. This term is supported by various works published in 20th century and became one of the most significant research areas of the public relations field. Therefore, this study aims to explain the relations between these researches and the methods have been used during the Turkish War of Independence. This study contains the theories introduced in the field of public relations above and their correlation with the historical chronology. In this aspect, it is aimed to promote this study as a unique one among the others. Throughout the study, the historiography of this term, the discoveries and results of the researchers and the methods are determined. Then, the practices of these findings are tried to be explained. In the last chapter, Halide Edib Adıvar's, who was one of the leading figures of the Turkish War of Independence, propaganda activities are examined. As a result, this study supports that the manufacturing consent activities, which have been conducted throughout the Turkish War of Independence, has very significant role for the victory. Key Words: Manufacturing Consent, The Turkish War of Independence, Propaganda, Mustafa Kemal Paşa, Halide Edib Adıvar vi GİRİŞ 19. Yüzyıl sonlarında bilim insanları tarafından psikoloji ve sosyoloji alanında araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Öncelikle kitle davranışları üzerinde başlayan çalışmalar daha sonra birey duygu ve düşünceleri alanında da araştırmalara temel oluşturmuştur. Gustave Le Bon ve Sigmund Freud gibi düşünürler tarafından başlatılan çalışmalar, 20. Yüzyılın başlarında Walter Lippmann ve Edward Bernays gibi bilim adamları tarafından geliştirilmiş ve bu alanda yeni kapılar açılmasını sağlamıştır. Takip eden dönemde meydana gelen bir dünya savaşının kitleler üzerindeki etkileri bu çalışmalara hız vermiştir. Yapılan araştırmalar bir süre sonra sosyal mühendislik stratejilerine dönüşmüştür. Bu durum halkla ilişkiler alanında gelişmelere olanak sağlamış ve bu çalışmalar Amerika ve Avrupa’ daki toplumlarda değişikliklerin meydana gelmesine sebep olmuştur. Basın yayın ve reklamcılık faaliyetleri bu çalışmaların etkili bir şekilde gerçekleşmesini kolaylaştırmıştır. Bu