Sivas Kongresi Ve 108 Gün
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SİVAS KONGRESİ VE 108 GÜN Ahmet Necip GÜNAYDIN Cumhuriyet Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü Öğretim Görevlisi 1919 yılı itibariyle Türk ve İslam dünyasının tamamı esaret altına girmiş, sömürgeci Batılı devletlere teslim olmuşlardı. En küçük bir millî direniş hareketi bile görülmüyordu. Sadece Anadolu’nun kahraman evlatları, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliği altında istiklal savaşı yapma cesaretini ve yürekliliğini göstermişlerdi. Bu cesareti, tarihlerinin kendilerine kazandırdığı bağımsızlık ruhundan, büyük devletlere ve medeniyetlere imza atmış olmaktan alıyorlardı. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA ANADOLU’DA GİRİŞİLEN İŞGALLER VE SİVAS’TAKİ YANSIMALARI Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılan Osmanlı Devleti, Anadolu’ya çekilmek zorunda kaldı. Yüz binlerce şehit vermiştik. Cephelerden yorgun ve yılgın dönen Mehmetçikler memleketlerinin yolunu tutmuştu. Mondros Ateşkes Antlaşması’nı uyguladıkları gerekçesiyle İngiliz, Fransız ve İtalyan kuvvetleri Anadolu’da işgallere başladı. Antep, Maraş, Urfa ve Adana yöresini işgale girişen Fransızlar, yanlarına Ermeni güçlerini de katmışlardı. İstanbul, 13 Kasım 1919 günü İtilaf Devletleri tarafından işgal edildi. İtalyanlar Antalya, Muğla ve bu yöredeki sahil kasabalarını işgal ettiler. Bu işgaller, yapılan resmî açıklamalar nedeniyle Anadolu halkı tarafından geçici olarak algılandı. Yerel direnişlere karşı tepki gösterildi. Birinci Dünya Savaşı sonucunda yenik devletlerin durumlarını görüşmek üzere toplanan Paris Barış Konferansı’nda, İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi kararlaştırıldı. 14 Mayıs günü İngiliz Amirali Calthorpe, İzmir Valisi ve Komutanı’na şehrin ertesi gün işgal edileceğini bildirdi. 15 Mayıs 1919’da İzmir, Yunanlılar tarafından işgal edildi. İzmir’den tüm ülkeye imdat isteyen aşağıdaki telgraf çekildi: “İzmir ve havalisi Yunan’a ihlâl (uluslararası yasalara aykırı) ediliyor. İşgal başladı. İzmir ve mülhâkatı (çevresi) kâmilen (hep birlikte) ayakta ve heyecanda, İzmir son ve tarihî günlerini yaşıyor. Son imdadımız sizin göstereceğiniz muavenete (desteğe-yardıma) bağlıdır. Mitingler, telgraflarla her yere başvurunuz ve vatan ordusuna iltihâka (katılmaya) hazırlanınız…” 1 İzmir’den gelen bu telgraftan ve ajanslardan acı haberi öğrenen Sivaslı vatanseverler Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nde (Doğu İllerinin Millî Haklarını Koruma Derneği) toplanarak 17 Mayıs 1919 günü büyük bir miting düzenlemeyi kararlaştırdılar. Belirlenen tarihte on binlerce kişinin katılmasıyla Sivas’ta coşku ve heyecan dolu bir miting yapıldı. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı ve Sivas Müftüsü Abdurrauf Efendi’nin Başkanı olduğu Miting Tertip Heyeti tarafından İtilaf Devletleri temsilcilerine ve İstanbul Hükümeti’ne gönderilen telgrafta, İzmir’in haksız ve insafsızca işgali protesto edildi. “İşgalin kaldırılması için hükümetin girişimlerini sabırsızlıkla bekliyoruz.” deniliyordu. Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti (VŞMHMC) Sivas Şubesi Başkanı ve Sivas Müftüsü Abdurrauf (Sarısözen) İzmir’in işgalinin devam ettiğini ve yayıldığını öğrenen Sivaslılar, 22 Mayıs 1919 günü ikinci bir miting daha düzenlediler. Kadın erkek binlerce kişinin katıldığı bu miting sonunda İstanbul’da bulunan İtilaf Devletleri temsilcilerine protesto ve Hükümet’e uyarı telgrafları çektiler. Bu telgraflarda, İzmir’de gerçekleşen kanunsuz işgalin kendilerini medeni olarak nitelendiren milletler tarafından hemen kaldırılması istendi. Hükümet’e ise bu konuda gerekli önlemlerin alınması uyarısı yapıldı. Sivas Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, üçüncü mitingini 4 Haziran 1919’da Sivas Cami-i Kebiri (Ulu Cami) önünde toplanan binlerce ahali ile yaptı. SİVAS KONGRESİ ÖNCESİ GELİŞMELER Millî Kongrenin Sivas’ta Yapılması Amasya Genelgesi ile Kararlaştırıldı Samsun’dan sonra Havza’ya geçen Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları “vatan topraklarının işgalini protesto etmek amacıyla açık hava toplantıları yapılmasını” bir yazı ile her tarafa duyurdu. 1 Haluk Selvi, İzmir’in İşgali ile İlgili Sivas’tan Çekilen Protesto Telgrafları, Sivas Kongresi III.Uluslararası Sempozyumu-2-3 Eylül 2004, Sivas, AAM, s. 64. 12 Haziran günü Amasya’ya gelindi. 21-22 Haziran 1919 tarihinde Amasya Genelgesi yayımlandı. Mustafa Kemal Paşa, Amasya Genelgesi ile “Vatanın bütünlüğü, milletin istiklali (bağımsızlığı) tehlikededir.”, “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” vurgularından sonra, milletin istiklalini kurtarmak için millî bir heyetin kurulması gerektiğini, bu amaçla Anadolu’nun en güvenli yeri olan Sivas’ta millî bir kongrenin toplanacağını, vatanın içinde bulunduğu bu karanlık tablonun çözümünün ise delegelerin alacağı karara bağlı olduğunu duyuruyordu. “Anadolu’nun her yönden en güvenilir yeri” olarak niçin Sivas seçilmişti? Sivas işgallerden uzak, Anadolu’nun iç kesimindeydi. Buraya kadar bir işgalin yapılması mümkün görülmüyordu. Sivas’taki askerî ve sivil bürokrasi, vatansever kimselerden oluşuyordu. Sivas’taki 3. Kolordu’nun varlığı, Sivas’ın giriş ve çıkışlarının kolay denetlenir olması güvenlik açısından önem taşıyordu. Sivas’ın Anadolu’nun ortasında ve yolların kesiştiği bir konumda olması, Müdafaa-i Hukuk teşkilatının etkin varlığı, Sivas’ın tercih edilmesinde etkili oldu. Millî bir kongrenin yapılacağı mekân olarak Sivas’ın tercih edilmesinin ne kadar isabetli olduğu yaşanılan olaylarla anlaşılmıştır. Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye 108 gün boyunca huzur ve güven ortamında Sivas’ta kalmışlar ve Millî Mücadele’yi başarı ile yönetmişlerdir. Mustafa Kemal Paşa’nın 27 Haziran 1919 Günü Sivas’a Gelmesi Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere Amasya’dan ayrılan Mustafa Kemal Paşa, 27 Haziran 1919 günü Sivas’a geldi. Sivas halkı tarafından coşkuyla karşılandı. Atatürk şehre girerken izlenimlerini Nutuk’ta şöyle anlatır: “Sivas şehrine girerken, caddenin iki tarafı büyük bir kalabalıkla dolmuş, askerî birlikler tören düzenini almış bulunuyordu. Otomobillerden indik. Yürüyerek askeri ve halkı selamladım... Bu manzara, Sivas’ın saygıdeğer halkının ve Sivas’ta bulunan kahraman subay ve askerlerimizin bana ne kadar bağlı ve sevgi ile dolu olduğunu gösteren canlı bir tanık idi...” Mustafa Kemal Paşa, 27-28 Haziran gecesi, Sivas’ta bulunan ve kendisini tutuklatmak girişiminde bulunmuş olan Elâzığ Valisi Ali Galip ile daha sonra Sivas Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti yöneticileri ile görüşmeler yaptı. 28 Haziran sabahı (Ramazan Bayramı’nın birinci günü) uykusuz geçirilen gecenin ardından, gün ağarırken Erzurum’a doğru yola çıktılar. Yanlarına her zaman olduğu gibi yirmi yumurta, bir okka peynir ve on ekmek almışlardı. Refahiye kırsalında mola verdiler ve yanlarında getirdiklerini yedikten sonra bir yamaçta sabahladılar. Erzurum Kongresi’ne Katılan Sivas Vilayeti Delegeleri Altı Doğu vilayeti [Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Mamurat’ül Aziz (Elâzığ- Harput), Bitlis, Van], Trabzon vilayeti ve bağımsız sancakların katılımı ile gerçekleştirilen Erzurum Kongresi’ne yaklaşık 56 delege katılmış, Sivas vilayeti 13 delege ile temsil edilmiştir.2 Sivas vilayeti delegeleri Erzurum Kongresi’nde başarı ile görevlerini yerine getirdi. Sivas vilayetini temsilen Erzurum Kongresi’ne katılan delegeler3: 1. Fazlullah MORAL – Sivas Merkez Sancağı 2. Yusuf Ziya BAŞARA– Sivas Merkez Sancağı 3. Recep DİNÇER – Zara (Koçgiri) Kazası 4. Hayrullah SEYHAN– Divriği Kazası 5. İsmail Hakkı ÇEÇEN – Suşehri Kazası 6. İbrahim Süreyya YİĞİT – Amasya Sancağı 7. Dr. Mahmut Cemil ŞENCAN - Şarkîkarahisar Sancağı 8. Mehmet Rıfat ARKUN – Tokat Sancağı 9. Çadırcızade Ali – Koyulhisar Kazası 10. Mehmet Mustafa ATAY – Mesudiye Kazası 11. Mehmet Şeref – Niksar Kazası 12. Hüseyin Hüsnü ÖZHAN – Alucra Kazası 13. H. M. Sırrî KAYMAZ – Reşadiye Kazası 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 günleri arasında yapılan Erzurum Kongresi, Ermeni ve Rum tehdidine karşı halkın birliğini sağladı. Bölgedeki tüm Müdafaa-i Hukuk Derneklerini Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çatısı altında topladı. Mustafa Kemal Paşa, delegeleri Erzurum-Ilıca’dan yolcu ederken Sivas delegeleri ile özel bir görüşme yaptı. Sivas’ta toplanacak olan kongre hazırlıkları ile ilgili isteklerde bulundu. Özellikle Sivas’a gelmiş bulunan delegelerin evlerde misafir edilmesini istedi. Erzurum Kongresi 7 Ağustos’ta bitmesine rağmen Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye üyeleri iki hafta kadar Erzurum’dan ayrılamadılar. Bunun sebebi Sivas ve çevresinde gerekli güvenlik önlemlerinin alınmakta olması ve parasızlıktı. Para ihtiyacı emekli Binbaşı Süleyman Bey’in 900 lira şahsi parasını vermesiyle çözüldü. İhtiyaçlar karşılandıktan sonra, 29 Ağustos 1919 günü Sivas’a gitmek üzere Erzurum’dan ayrıldılar. 2 Ahmet Necip Günaydın, Erzurum Kongresi’ne Katılan Sivas Vilayeti Delegeleri, CÜ. AİAUM. Yay. No:4, Sivas, 2002, s.13,14. 3 1919’da Sivas Merkez, Amasya, Tokat, Şarkîkarahisar Sivas Vilayeti sancaklarıdır. Suşehri, Koyulhisar, Alucra ve Mesudiye Ş.Karahisar sancağına; Niksar ve Reşadiye Tokat Sancağına; Zara ve Divriği Sivas Merkez Sancağına bağlı kazalardır. Sivaslıların Mustafa Kemal Paşayı Karşılaması (02 Eylül 1919) 2 Eylül 1919 günü Sivas olağanüstü bir güne hazırlanıyordu. Erkenden uyanan Sivas halkı, buruk bir sevinç içindeydi. Bir yandan işgallerin, katliamların, tecavüzlerin verdiği bir ıstırabı, bir yandan da kurtuluş ümidi olarak görülen Millî Mücadele’nin liderini şehirlerinde misafir edecek olmanın sevincini yaşıyorlardı. Sivaslılar çok görkemli bir karşılama hazırlamışlardı. Şehirde ne kadar fayton, yaylı araba varsa bu işe ayrılmıştı. Erzincan yolu istikametine yönelen insanlar arasında yaya gidenler de çok sayıdaydı.