Atatürk Döneminde Recep Peker
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İNÖNÜ ÜN İVERS İTES İ FEN-EDEB İYAT FAKÜLTES İ TAR İH BÖLÜMÜ ATATÜRK DÖNEM İNDE RECEP PEKER (1920-1938) (LİSANS TEZ İ) Osman KIDI Ş Sorumlu Ö ğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Serap TA ŞDEM İR MALATYA 2006 T.C. İNÖNÜ ÜN İVERS İTES İ FEN-EDEB İYAT FAKÜLTES İ TAR İH BÖLÜMÜ ATATÜRK DÖNEM İNDE RECEP PEKER (1920-1938) (L İSANS TEZ İ) Osman KIDI Ş MALATYA 2006 İÇİNDEK İLER ÖNSÖZ ............................................................................................................. V KISALTMALAR…………...……………….……………………..………………VII GİRİŞ .................................................................................................................1 I. BÖLÜM (M.RECEP PEKER’ İN HAYATI) A. M.RECEP PEKER’ İN ŞAHS İYET İ VE A İLES İ ...........................................9 B. EĞİ TİMİ..................................................................................................... 13 C. ASKER İ GÖREVLER İ VE M İLL İ MÜCADELEYE KATILDIKTAN SONRAK İ DÖNEMDE YAPTI ĞI S İYASAL GÖREVLER ........................14 II. BÖLÜM (ATATÜRK DÖNEM İ TÜRK S İYASET İNDE, M. RECEP PEKER) (1920-1938) A. SİYAS İ HAYATININ BA ŞLAMASI ..........................................................21 B.1923-1930 DÖNEM İ GEL İŞ MELER İ VE M.RECEP PEKER’ İN ÜSTLEND İĞİ GÖREVLER..........................................................................................................27 a. Te şkilat-ı Esasiye Kanunu Görü şmeleri.........................................................32 b. Rauf Orbay – M.Recep Peker İli şkisi.............................................................36 c. Hilafetin İlgası ve Osmanlı Hanedanlarının Yurtdı şına Çıkarılması .............41 ç. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve M.Recep Peker...................................52 C. 1930-1938 DÖNEM İ S İYAS İ HAYATI VE ÜSTLEND İĞİ GÖREVLER İ .........80 a. Serbest Cumhuriyet Fırkası ve M.Recep Peker .............................................80 b. 1930-1938 Dönemi Di ğer Önemli Geli şmeler ve M.Recep Peker.................88 ç. Atatürk ve M.Recep Peker .............................................................................96 d. Peker Döneminde Türkiye’nin Yapısı............................................................97 III. BÖLÜM (M.RECEP PEKER’ İN TÜRK İNKILABINA BAKI ŞI VE DÜ ŞÜNCELER İ) A. PEKER’ İN İDEOLOJ İLERE BAKI ŞI ....................................................... 105 a. Liberalizm ....................................................................................................105 b. Sosyalizm .....................................................................................................110 c. Fa şizm ..........................................................................................................115 B. KEMAL İST TEK PART İ HAKKINDAK İ GÖRÜ ŞLER İ .......................... 117 C. CUMHUR İYET’ İN TEMEL İLKELER İNE İLİŞ KİN GÖRÜ ŞLER İ ......... 134 a. İnkılapçılık Hakkındaki Görü şleri................................................................134 b. Cumhuriyetçilik Hakkındaki Görü şleri........................................................138 c. Milliyetçilik Hakkındaki Görü şleri ..............................................................140 ca. Tarihi Milliyetçilik................................................................................141 cb. Liberal Milliyetçilik..............................................................................141 ç. Devletçilik Hakkındaki Görü şleri ................................................................150 d. Halkçılık Hakkındaki Görü şleri ...................................................................159 e. Laiklik Hakkındaki Görü şleri.......................................................................162 f. Rejim Anlayı şı .............................................................................................167 g. İnkılap Anlayı şı............................................................................................173 SONUÇ.......................................................................................................... 177 BİBL İYOGRAFYA........................................................................................ 184 V ÖNSÖZ Ara ştırma konusu olarak Atatürk Dönemi Recep Peker’i seçmemin temel nedeni genç Türkiye Cumhuriyeti’nin bir dönemine damgasını vuran fikirlerinden kaynaklanmaktadır. Genç Cumhuriyet’in temelleri şekillendirilmeye çalı şılırken Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın fikir arkada şı ve destekçisi olan Recep Peker’in ara ştırılmasıyla aynı zamanda Türk siyasal hayatının da bir dönemine ı şık tutulmu ş olmaktadır. Çalı şmamı üç bölümde ele aldım: I. Bölüm olan Recep Peker’in Hayatı ana ba şlı ğında; şahsiyeti ve ailesi, eğitimi, askeri görevleri ve milli mücadeleye katıldıktan sonraki dönemde yaptı ğı siyasal görevler hakkında bilgiler vermeye çalı ştım. II. Bölüm olan Atatürk dönemi Recep Peker’in siyasi hayatı ana ba şlı ğında; 1920-1938 dönemi siyasi hayatının ba şlangıcı, cumhuriyetin ilanı sonrası siyasi olu şumlarda üstlendi ği görevler, siyasi hayatındaki çeki şmeler ve Atatürk ile olan ili şkilerini analiz etmeye çalı ştım. III. Bölüm olan Recep Peker’in Türk inkılabına bakış ve dü şünceleri ana ba şlı ğında ise Recep Peker’in Cumhuriyetin temel ilkelerine ili şkin görü şlerini ve ideolojilere bakı şını belirlemeye çalı ştım. Bu eseri meydana getirmek için ar şivler, yayınlanmı ş belgeler, dönemin olaylarını yaşayan ki şilerin anıları ve o dönemin mevcut gazeteleri ile Recep Peker’in TBMM Zabıt Cerideleri’ne kayıtlı konu şmalarından, ayrıca o dönemi anlatan çe şitli kitap, dergi, gazete ve makalelerden faydalanmaya çalı ştım. Ayrıca önceki yıllarda yapılmı ş olan iki Doktora Tezi ve bir Yüksek Lisans Tezi’nden faydalandım. (Nilgün Nurhan Kara Peköz, Türk Siyasi Hayatında Recep Peker , (Yayınlanmamı ş Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi A İTT Enstitüsü, İzmir 1999, Teoman Gül, Türk Siyasal Hayatında Recep Peker , (Yayınlanmamı ş Yüksek Lisans Tezi),Hacettepe Üniversitesi A İTT Enstitüsü, Ankara 1997, Bekir Koçlar, Recep Peker , (Yayınlanmamı ş Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1996). Ara ştırmamın bu tez ve doktora çalı şmalarından farkı, Recep PEKER’in Türk İnkılabı hakkındaki görü ş ve dü şüncelerine ayrıca yer vermemdir. VI Bu eserin meydana getirilmesinde önemli yardımlarını gördü ğüm ve danı şmanlı ğımı yapan Yrd. Doç. Dr. Serap TA ŞDEM İR, tezin her a şamasında beni yönlendiren ve dü şüncelerini payla şan Doç. Dr. Mehmet KARAGÖZ, Yrd. Doç. Dr. Göknur GÖ ĞEBAKAN hocalarıma ve özellikle Yrd. Doç. Dr. Sabit DUMAN hocama, ayrıca bu eserin meydana getirilmesi ve hazırlanmasında eme ği geçen herkese te şekkür etmeyi bir borç bilirim. Malatya 2006 Osman KIDI Ş VII KISALTMALAR a.g.e. : Adı geçen eser a.g.m. : Adı geçen makale s. : Sayfa S: : Sayı vd. : Ve di ğerleri, ve devamı 1 GİRİŞ Tanzimat hareketi, Türk tarihi bakımından bir dönüm noktasıdır. Bu dönemden itibaren değişim, yeni bir akı ş içerisinde gerçekle şmeye ba şlamı ştır. Bundan sonraki geli şmeler, batılı müesseseleri, geleneksel müessese ve anlayı şa alternatif olarak, siyasi ve sosyal bünyeye yerle ştirme eylemi olarak gerçekle şmi ştir 1. Artık “ klasik Osmanlı “ yapısı, Tanzimat fikri içerisinde gelece ğe yön verici bir unsur de ğil, sadece geçmi şte kalmı ş güzel günlerin hatırasıdır. Dolayısıyla Tanzimatla birlikte 17. yy’daki ıslahatçı zihniyetten farklı olarak 2, geçmi şi göz önünde tutan bir de ğişimden ziyade, yeni bir zihniyetle de ğişme çareleri aranmı ştır. Böylece klasik yapıyı sarsıcı bir dü şünce ile reaya usulünden, vatanda ş usulüne geçme çabası görülmektedir. Tanzimat hareketi bu özelli ği ile “ıslahatçı” anlayı ştan “inkılapçı” anlayı şa geçi ş sürecini ba şlatmı ştır. Bu da bu dönemden sonraki yenile şme hareketleri öncülerinin, daha radikal bir uygulama içerisine girmesine zemin hazırlamı ştır. Nitekim 1876’da Kanun-u Esasi ile ba şlayan Me şrutiyet dönemi bu dönü şümün en belirgin örne ğidir. Cumhuriyet inkılabının ve inkılapçının psikolojisini anlayabilmek için bu dönü şümü ve bu dönü şüm esnasında meydana gelen hadiseleri iyi bilmek gerekmektedir. Bu süreç içerisinde Türk toplumunda, 19. yy. dünyasının siyasi ideolojilerinin muhtelif sentezlerinden ibaret programlar etrafında siyasi gruplar olu şmaya ba şlamı ştır. 1826’da ıslahatlar için bir ayak ba ğı olan ve gittikçe dejenere olan Yeniçeri Oca ğı’nın kaldırılması, klasik anlayı ş temsilcisi ve merkez gücü olan ulemayı desteksiz bırakmı ştır. Böylece muhalefet genel anlamda siyasile şmi ştir. 1876 Kanun-u Esasi’sini modern anayasaları ölçü alarak de ğerlendirmek yanlı ş olur. Ona ancak bir 1 Tanzimat Fermanı’nın giri ş kısmındaki ifadeler bu nokta itibariyle ilgi çekicidir. Burada şöyle denilmektedir: “ Herkesin bildi ği gibi Osmanlı Devletinin ilk devirlerinde Kur’an’ın yüce emirleri ve imparatorlu ğun kanunları daima saygı gösterilen bir düsturdur. Bu yüzden de imparatorluk, güç ve kuvvetçe geli şiyordu. Yüzelli seneden beri birbiri arkasınca gelen hadiseler ve çe şitli sebepler göstermi ştir ki yüce kanunlara ve bunlardan çıkarılan kaidelere uyulmaz olmu ş ve eski kuvvet ve refahın yerini zaaf ve fakirlik almı ştır. İş te şu bir gerçektir ki bir imparatorluk kendi kanunlarına riayet etmekten vazgeçti ği zaman bütün istikrarını kaybeder.” Bkz. M.A Ubıcını, Türkiye 1850 (Çeviren: Cemal Karaa ğaçlı ) I, İstanbul 1980, s.44 2 XVII. Yüzyıl ıslahatlarının temel mantı ğını göstermesi bakımından Koçi Bey Risalesindeki şu sözler güzel bir örnektir:”Giderek her i şe hatır karı şmakla ve her i şe göz yummakla hak sahibi olmayanlara