Download Het Programmaboekje Van Topstukweek Monteverdi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
WO 18 OKT — ZA 21 OKT 2017 Claudio Monteverdi VESPRO DELLA BEATA VERGINE www.topstukweken.be OP HET PROGRAMMA TIJDENS DE 5. TOPSTUKWEEK 20.00 Concertzaal ZA 21 OKT 2017 Collegium Vocale Gent 20.00 Kamermuziekzaal Monteverdi’s Mariavespers WO 18 OKT 2017 De gedroomde cast voor Monteverdi’s bekendste werk. —llegium Vocale Gent: ensemble Waar te beginnen? zie p. 8 Lezing over Monteverdi’s Mariavespers VOCAAL Muzikant en musicoloog Marc Vanscheeuwijck licht Monteverdi’s meesterwerk door. — LEZING / DEBAT 18-21 OKT 2017 OKT 18-21 4. 2017 OKT 18-21 17.00 Studio 1 2. ZA 21 OKT 2017 20.00 Concertzaal VR 20 OKT 2017 3. Monteverdi, ‘Een compositie komt pas echt l’inventeur de l’opéra 10.30-17.00 Studio 1 tot leven als die live wordt Documentaire Anima Eterna Brugge ZA 21 OKT 2017 uitgevoerd, en wanneer rasechte Monteverdi’s grootste hits meesterwerken langskomen, Arte maakte een portret van de innovatieve componist Monteverdi. Huisorkest Anima Eterna Brugge laat 450 jaar Monteverdi. dan moet je erbij zijn. De — zijn licht schijnen op dramatische De Mariavespers topstukken – één per eeuw – zijn Philippe Beziat: regisseur werken als L’Orfeo, Lamento Luistercursus als het ware een bucket list voor Jean-Stephane Michaux: producent d’Arianna en Il combattimento di (Camera Lucida) Tancredi e Clorinda. Ignace Bossuyt plaatst het klassieke muziek.’ — topstuk in zijn context. met onder anderen Scherzi Musicali zie p. 4 — — Jeroen Vanacker, artistiek directeur en Christophe Rousset VOCAAL LEZING / DEBAT FILM — 02 — — 03 — VR 20 OKT 2017 Claudio Monteverdi Anima Eterna Brugge en de muziek als Monteverdi's grootste hits emotie en drama 19.15 Inleiding door Ignace Bossuyt Claudio Monteverdi (1567-1643) Claudio Monteverdi, wiens leven zich klaagt Arianna dat ze door de Griekse 20.00 Concertzaal Il combattimento di Tancredi e over de 16e en de 17e eeuw uitstrekt, was held Theseus op het eiland Naxos is Clorinda (1624) representatief voor traditie en vernieuwing. achtergelaten. — Tempro la cetra uit Libro settimo de Hoewel hij zich geregeld tot experimenten madrigali (1619) liet verleiden, verzaakte hij evenmin aan In een aantal composities gaat Monteverdi Anima Eterna Brugge: ensemble Lamento d'Arianna (1608-23) de traditie. Pure monodieën – composities nog een stap verder en voegt hij Jos van Immerseel: klavecimbel, voor één stem met basso continuo – zijn instrumenten toe. Het ingrijpendst was de orgel & leiding pauze buiten zijn opera’s eerder zeldzaam. stile concitato (letterlijk ‘de opgewonden Marianne Beate Kielland: mezzosopraan Hij geeft de voorkeur aan twee of meer stijl’), die hij toepast om extreme emoties Christoph Prégardien: tenor Il ritorno d'Ulisse in patria (1639-40) solisten, wat hem meer mogelijkheden weer te geven, zoals woede en moordzucht, Julian Prégardien: tenor • Dormo ancora o son desto biedt voor dialoog en voor de toepassing bijvoorbeeld in Il combattimento di • Cara lieta gioventu van de seconda prattica. In het voorwoord Tancredi e Clorinda uit 1624. In zijn Lidewij van der Voort, Sara De Corso: viool • O padro sospirato - O figlio desiato van zijn vijfde madrigalenboek (1605) epos Gerusalemme liberata beschrijft Frans Vos: altviool • Lieto cammino spreekt hij van deze ‘tweede manier’ van Torquato Tasso het tweegevecht tussen Luc Gysbregts: tenorviool componeren in vergelijking met de prima de kruisvaarder Tancredi en zijn rivale (en Verena Zauner: cello Interrotte speranze uit Libro settimo prattica, de aan strenge regels gebonden geliefde) Clorinda, die elkaar geharnast Matthias Scholz: violone de madrigali (1619) polyfonie uit de 16e eeuw. In de seconda (en dus onherkenbaar) op leven en dood 20 OKT 2017 20 Fred Jacobs: chitarrone prattica gaat hij ervan uit dat hij deze oude bestrijden. De stile concitato bestaat erin OKT 2017 20 Adrien Mabire, Benoît Tainturier: cornetto L' Or feo (1607) wetten met de voeten mag treden wanneer de tekst zeer snel te declameren als uiting Marjan de Haer: harp • Possento spirto dit de expressie ten goede komt. Of met de van de meest extreme emoties, waarbij het • Perch'a lo sdegno - woorden van Monteverdi: ‘de tekst heerst personage als het ware ‘buiten zichzelf’ is. Saliam cantand'al cielo over de muziek en dient haar niet’ – wat De instrumenten (strijkers) dragen sterk bij resulteert in het gebruik van scherpe tot de dramatisering, onder meer door de dissonanten, ongewone melodische nabootsing van paardengetrappel, militaire wendingen en metrische en ritmische trompetsignalen en slagen met het zwaard. contrasten. Het effect is verpletterend. Met Nederlandse boventiteling Sommige werken zijn geschreven in De retorische tekstdeclamatie past Uw applaus krijgt kleur dankzij de wat hij noemt de stile rappresentativo Monteverdi ook extreem toe bij duetten, bloemen van Bloemblad. of de ‘theaterstijl’. Dit verwijst naar de zoals in Interrotte speranze uit het zevende nabootsing van de emotioneel geladen madrigalenboek uit 1619, een pathetische Dit concert is gratis voor Vrienden van voordracht van een tekst, zoals in het klacht van een ontgoochelde minnaar. het Concertgebouw. Ontdek alle andere gesproken drama. Muzikaal werd dit En als hij dan toch een echte monodie voordelen die de Vrienden genieten op gerealiseerd in het recitatief, waarin de componeert, besteedt hij er uiterste zorg www.concertgebouw.be/vrienden! tekst werd gezongen als een imitatie van aan: in het prachtige Tempro la cetra, de spreekstijl, met uiterste zorg voor alle een hulde aan het bezingen van de liefde expressieve details. Een representatief (of de strijd of allebei) zijn instrumentale voorbeeld is het beroemde Lamento fragmenten ingelast die deze muziek VOCAAL d’Arianna, het enig bewaarde fragment verheffen tot een subliem eerbetoon aan van zijn opera Arianna (1608). Hierin de ‘mousikè’, het unieke samenspel tussen — 05 — IK HOOP DAT HET PUBLIEK poëzie, zang en instrument, gepersonifieerd in de mythische figuur van Orpheus, hét VANAVOND EEN ‘ANDERE’ geliefkoosde thema in de eerste opera’s. MONTEVERDI ONTDEKT De liefde tussen Orpheus en Eurydice — Jos van Immerseel werd precies het thema van Monteverdi’s eerste opera uit 1607: L’ O r fe o. Niemand kon de Musica zelf beter incarneren dan de lierspelende zanger Orpheus. Het beroemdste fragment is de aria Possente spirto, waarmee Orpheus erin slaagt de Voor mij zal Monteverdi altijd de componist bod komen, te vervangen door een meer bewaker van de onderwereld te vermurwen blijven waar ik me eind jaren 1970 – ten tijde werkbare oplossing – anders sta je voor je om zijn overleden geliefde Eurydice terug van de Orfeo-productie in de Vlaamse Opera het weet met een heel orkest op het podium. te halen. Het is meteen een onsterfelijke – drie jaar lang intens in verdiept heb. En Monteverdi heeft overigens wel een lijst ode aan de muziek, doordat Monteverdi Monteverdi schreef Orfeo voor een adellijk al meen ik dat de hedendaagse perceptie van benodigde musici en instrumenten met alle middelen haar overtuigingskracht publiek aan het hof van Mantua, zijn van deze toondichter – ‘de grootste van laten drukken op de eerste pagina van zijn demonstreert: vocaal vuurwerk en laatste opera Il ritorno d’Ulisse in patria, zijn tijd!’ – meer nuance behoeft, staat het partituren. Maar er zijn kleine variaties in de bittere klacht, zelfstandige deelname uit 1640, was bestemd voor het publiek buiten kijf dat hij een bijzondere plaats in diverse uitgaven en in de notentekst worden van een gevarieerd instrumentarium theater in Venetië. Een geselecteerde elite de muziekgeschiedenis bekleedt door de de instrumenten niet meer aangeduid. Dat (twee violen, twee cornetten, harp, de maakte hier plaats voor een betalend originele wijze waarop hij de oude stijl van maakt de toepassing min of meer vrij, met strijkersgroep). Aan het slot van de opera publiek dat waar voor zijn geld eiste: een de polyfonie – de prima prattica – naast de die belangrijke kanttekening dat symboliek daalt Apollo neer om zijn wanhopige zoon spannende story met contrasterende nieuwe barokstijl – de seconda pratica – en retoriek als wegwijzers gelden. Zo wordt Orpheus na het verlies van Eurydice te karakters, ernstige én komische heeft toegepast. de cornetto ingezet als voorbode van de troosten. De emotionele diepgang van personages, verrassende plotwendingen, dood en symbool van de onderwereld. De Monteverdi’s recitatiefstijl in deze dialoog verkleedpartijen en vermommingen … Naast L’ O r fe o en Arianna – twee werken die ‘arpa doppia’, waarvan de partij in Possente 20 OKT 2017 20 is ongeëvenaard (Perch’a lo sdegno). Monteverdi voldeed aan de vraag zonder in dezelfde lijn liggen – laten we u vanavond spirto volledig uitgeschreven is, kan je OKT 2017 20 Tenslotte zingen vader en zoon een duet evenwel aan kwaliteit in te boeten. Na ook proeven van Ulisse, een later werk direct verbinden met de figuur van Orfeo. (Saliam cantand’al cielo), waarin, zoals in twintig jaar omzwervingen komt Odysseus van Monteverdi. Ditmaal componeerde hij Voor het Lamento – een monoloog die Possente spirto, virtuositeit in dienst staat na de Trojaanse oorlog terug thuis in zijn niet met het hof in Mantua, maar met de balanceert tussen teleurstelling en onbegrip, van de intensiteit van de expressie. geboortestreek Ithaca, waar hij wraak bezoekers van de commerciële opera in pijn en razernij – kozen we een dunne neemt op de vrijers die zijn bezit verkwisten Venetië in gedachten. Het resultaat verschilt bezetting met hoofdzakelijk klavecimbel. De en strijden om zijn vrouw Penelope. dermate sterk van L’ O r fe o, dat ik durf te Combattimento ontleent zijn kracht dan Vermomd als bedelaar spoelt hij aan betwijfelen of Ulisse wel door Monteverdi weer aan zijn compacte uitvoerderscollectief, zonder te weten waar: in het dramatische werd geschreven ... Het is lastig om de vinger zijn sonore effecten (het hoefgetrappel! de recitatief Dormo ancora wankelt hij tussen te leggen op het precieze ‘hoe?’ of ‘waarom?’ stile concitato!) en de dramatische lading die wanhoop, verdriet en woede op de goden en ik heb geen enkel bewijs; dit is gewoon de muziek op indrukwekkende wijze stuurt. en het volk van de Faiaken dat hem daar mijn indruk op basis van jarenlange ervaring heeft achtergelaten.