Mahler Symfonie 8 Nederlands Philharmonisch Orkest Marc Albrecht, chef-dirigent

Camilla Nylund, sopraan Ailish Tynan, sopraan Regula Mühlemann, sopraan Janina Baechle, alt Helena Rasker, alt Klaus Florian Vogt, tenor Tommi Hakala, bariton Ain Anger, bas

WDR Rundfunkchor Köln London Symphony Chorus MDR Rundfunkchor Leipzig Knabenchor Hannover Koorschool St. Bavo Haarlem

za 23 feb 2019, 20.15 u zo 24 feb 2019, 14.15 u Het Concertgebouw, Amsterdam

Programma Gustav Mahler (1860-1911) Symfonie nr. 8 in Es (1906-1907) I Hymnus ‘Veni, creator spiritus’ II Schlußszene aus Goethes ‘Faust’

concert zonder pauze, verwacht einde: 21.45 u op zaterdag, 15.45 u op zondag 126 orkestleden, 230 koorzangers, 100 kinderkoorleden, 8 vocale solisten en een dirigent

Gustav Mahler in Ik bereid me voor op een overrompelende ervaring; het Concertgebouw, mee­genomen worden vanaf de eerste klanken, als het met staande v.l.n.r. Concert­gebouworgel op slag de zaal vult en het orkest Cornelis Dopper, in voltallige bezetting inzet. Stemmen en instrumenten Hendrik Freyer, brengen de lucht in trilling en de muziek raakt ons. Willem Mengelberg, Alphons Diepenbrock. Het Nederlands Philharmonisch Orkest heeft een veel­- Amsterdam, 1909 geprezen Mahler-traditie en onze chef-dirigent Marc Albrecht © Nederlands Muziek Instituut / Haags is wereldwijd gekend om zijn uitvoeringen van muziek van Gemeentearchief rond 1900. Toen we begonnen met de programmering van de symfonieën en de grote liedcycli was het een logische wens ook Mahlers ‘Symphonie der Tausend’ uit te kunnen voeren. De omvang en kosten van deze productie zijn echter een logistieke en financiële uitdaging. Ik ben dan ook trots en dankbaar dat het gelukt is om dankzij de ondersteuning van ‘Ik houd van de reuring die deze unieke sponsoren en particuliere donateurs Mahlers Symfonie nr. 8 vandaag uit te kunnen voeren. We vertonen dit concert ook productie met zich meebrengt! Het afge­- live, vanuit Het Concertgebouw op een groot scherm ‘thuis’ in de NedPhO-Koepel, voor bijvoorbeeld onze buurtgenoten, lopen jaar betekende ‘Mahler 8’ voor mij zodat een extra groot en divers publiek ervan kan genieten. bijvoorbeeld het regelen van de ontvangst Ik houd van de unieke klank die onze chef-dirigent en de en het verplaatsen van de 350 koorleden en musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest samen hebben ontwikkeld. Zij hebben alles in huis om het luisteren 8 solisten: hotelkamers, vlieg- en treintickets, naar deze grootse Achtste Symfonie tot een onvergetelijke belevenis te maken. Voor de musici op het podium en voor de gastgezinnen, bussen en taxi’s. Mijn streven medewerkers die achter de schermen de uitvoering mogelijk is dat alles rond de repetities en concerten maken, is het een voorrecht deze monumentale muziek nu met u te mogen beleven. Ik wens u een prachtig concert toe. zo soepel loopt dat onze gasten alleen maar Rob Streevelaar hoeven te focussen op het zingen.’ algemeen directeur

ANGELA GARLAND coördinator artistieke zaken en programmering Amsterdam, februari 2019 ‘Niet meer voor te stellen, de stilte en eenzaamheid die Mahler gevoeld moet hebben om zich heen. Het was de periode dat Alma, zijn grote liefde, steeds ongrijpbaarder voor hem werd. Deze stilte, eenzaamheid en wanhoop leidde tot grote daden, grote fantasieën – Mahler kwam met een schreeuw om aandacht, om liefde, om geadoreerd te worden door zijn geliefde. Hij wilde indruk maken met iets groots. En groots is het geworden, deze Achtste.’

HERMAN DRAAISMA basklarinet

< Gustav Mahler tijdens een bezoek aan Nederland in 1906 © Hendrik de Booy / Stadsarchief Amsterdam > Alma Mahler, destijds volgens velen ‘de mooiste vrouw’ van Wenen, 1908 © Heritage Image Partnership Ltd Het eeuwig- vrouwelijke is wat ons leidt Chef-dirigent Marc Albrecht over Mahlers Symfonie nr. 8

God als vrouw, kunnen we ons dat voorstellen? Met Goethes woorden Das Ewig-Weibliche zieht uns hinan roept Mahler in zijn Achtste Symfonie deze vraag op. Voor Marc Albrecht een van de fascinerende elementen van deze grootse compositie.

Sinds zijn aantreden als chef-dirigent staat elk jaar een Mahlersymfonie op het programma. De ‘Sinfonie der Tausend’ mag – ondanks hoge kosten en ingewikkelde logistiek, volgens Marc Albrecht niet ontbreken: ‘Mahlers symfonieën zijn als de Himalaya. Met niet alleen de Mount Everest, maar veel meer Achtduizenders. Stuk voor stuk hoge bergen die op zichzelf lijken te staan maar in werkelijkheid een keten vormen. Zo zijn de symfonieën onderdeel van een geheel, de ene symfonie roept vragen op die de volgende beantwoordt. Aan de basis ligt Mahlers spirituele zoektocht naar waarachtigheid, een reis die hem naar steeds een volgend stadium brengt.’

‘De Achtste is Mahlers meest vrolijke en positieve werk. Het is ook de eerste symfonie waarin de menselijke stem echt centraal staat. In eerdere symfonieën voegen de stemmen zich in het laatste deel bij de musici, om met hun tekst uitleg te geven aan de spiritualiteit in de muziek. Hier is het andersom, de stemmen dragen de symfonie, alle ideeën in de muziek zijn gebaseerd op tekst.’

‘Mahler geeft ons met zijn Achtste ook in de opbouw iets nieuws. De symfonie bestaat uit twee delen. Het eerste is geschreven als oratorium, in het Latijn – een vorm die Mahler nooit eerder gebruikte. Het tweede, dramatische deel is als een Faustiaanse opera die hij nooit schreef. De twee delen vormen samen een eenheid door de thema’s in tekst en muziek: verlossing, de zoektocht naar eeuwige liefde en spirituele wedergeboorte. En uiteindelijk: wat als God geen oude man met lange baard is, maar een vrouwelijke kracht; verlichting als das Ewig-Weibliche? Het universum van Mahlers muziek is onnavolgbaar. Ongelofelijk dat deze rijkdom door één mens geschapen is.’ © Melle Meivogel Mahler Symfonie

I. Teil. Hymnus ‘Veni, creator spiritus’ II. Teil. Schlußszene aus ‘Faust’

In de regel had Gustav Mahler, naast zijn drukke8 bezigheden als dirigent, weinig gelegenheid om te componeren. Alleen in de zomer in het ‘Komponierhäuschen’ bij zijn vakantievilla had hij de tijd om aan zijn symfonieën te werken. En omdat deze van aanzienlijke omvang waren, nam elke symfonie diverse zomers in beslag. Des te verbazing­ wekkender is het dat hij zijn veruit grootste werk ooit, de Symfonie nr. 8 in slechts één zomervakantie schreef.

Slechts acht weken En dan te bedenken dat Mahler zich juist die zomer van 1906 had voorgenomen eens echt rust te nemen. Sinds 1903 was zijn roem als componist Gustav Mahler – Wenen, 1907 enorm gestegen en werden zijn werken onder zijn © Fine Art Images eigen leiding op steeds meer plaatsen met groot succes uitgevoerd. Hij genoot intens van alle belangstelling maar het succes vergde ook veel energie, en hij vreesde dat het zijn creativiteit zou ondermijnen. Mahler was van plan die zomer niet ‘Ik heb zojuist mijn Achtste voltooid. meer te doen dan de orkestratie van de Symfonie nr. 7 wat te reviseren. Met dat idee ging hij de eerste Het is het grootste dat ik tot nu toe heb vakantiedag gewoontegetrouw naar zijn compo- neerhuisje. ‘Nauwelijks was ik in mijn vertrouwde gemaakt. Het is in vorm en inhoud zo merk­ werkkamer, of de Spiritus Creator greep mij bij zijn lurven en joeg mij op, acht weken aan een stuk, waardig dat het zich niet laat omschrijven. tot mijn grootste opus voltooid was’, zo herinnerde hij zich later. In de eerste maanden van 1907 was Je moet je voorstellen dat het heelal begint hij nog druk bezig met de orkestratie, maar daarna te trillen en tot klinken komt. Het zijn geen was de Sinfonie der Tausend – overigens een bijnaam die hij niet zelf verzonnen had en die menselijke stemmen meer, maar planeten hij verafschuwde – helemaal klaar. en zonnen die rondcirkelen.’

GUSTAV MAHLER Uit een brief aan vriend en dirigent Willem Mengelberg, augustus 1906 De combinatie van symfonieorkest en menselijke stem paste Mahler al eerder toe in vele liederen en in de Symfonieën nrs. 2, 3 en 4. Na drie geheel orkestrale symfonieën, gebruikte hij in de Symfonie nr. 8 weer vocale elementen. En hoe. Maar liefst acht solisten, twee koren en een kinderkoor schreef hij voor, naast een orkest van titanische afmetingen. Maar waar moest de symfonie over gaan? Daar was voor Mahler maar één antwoord op: de liefde.

Heilige Geest en Faust Het idee om de bekende middeleeuwse hymne Veni Creator te nemen, lag voor Mahler al in een vroeg stadium vast. Het was een jubelende tekst over de komst van de Heilige Geest die gesmeekt wordt zijn liefde aan de mensheid te brengen. Over het vervolg aarzelde hij kort. Naast een religieuze tekst zocht Mahler naar meer profane woorden over de liefde en speelde hij met de gedachte om als finale van een vierdelige symfonie een tekst over de Griekse god Eros te nemen. Maar al snel kwam het slot van Goethes Faust Deel II Slotscene uit Goethes ‘Faust’ Slotscene uit Affiche van de in beeld en besloot hij de symfonie tweedelig te Hoewel niet echt religieus, helemaal werelds was Goethes ‘Faust’, wereldpremière. maken met de hymne als opening en Faust als slot. Faust ook niet. Goethe nam als basis voor zijn gravure van Peter Ontwerper Alfred Roller toneelstuk het volksverhaal van een geleerde die Cornelius, 1882 ontwierp al sinds 1902 Deel I Hymne ‘Veni, creator spiritus’ zijn ziel aan de duivel verkoopt, op voorwaarde dat © Lanmas posters en decors voor de producties van Mahler. Als bij een groots oratorium passen de beide delen die hem in zijn leven gelukkig maakt. Daarbij gaan De gigantische initialen perfect in elkaar. De hymne ‘Veni, creator spiritus’ Faust en de duivel grof te werk met als dieptepunt verwijzen naar Mahlers toont ons de hemel in zijn volle glorie waar een de jonge vrouw, Gretchen – op wie Faust verliefd is, dubbelrol als componist oneindig groot koor van engelen de heerlijkheid maar die hij volledig in het ongeluk stort met haar en dirigent. van God in de persoon van de Heilige Geest dood tot gevolg. In de loop van het verhaal weet bezingt. De hemelpoort staat wijd open waardoor Faust zijn leven een blijmoediger kant op te sturen. Faust in het tweede deel, begeleid door diezelfde Als Faust werkelijk gelukkig is geworden en de engelen en een stoet van mystieke allegorische duivel zijn deel verlangt, blijkt dat Faust zijn geluk personen de hemel mag betreden. En overweldi- zelf heeft bewerkstelligd zonder de hulp van de gend is het hemelse gezang in het eerste deel. duivel. Die mag daarom zijn ziel niet opeisen, Al vanaf de eerste maat zet Mahler alle krachten als die na de dood van Faust door een koor van in van koren, solisten en orkest – vrijwel onafge- engelen naar de hemel gebracht wordt. In de hemel broken tot het eind. De kiem van het geheel is één wordt Faust met Gretchen herenigd. De humanis­ enkel klein motief van de noten es, bes, as die aan tische Goethe presenteert hiermee een Faust het begin klinken, de basis voor diverse thema’s. die worstelt met zijn menselijkheid, met vallen Dit zorgt ervoor dat al het muzikaal geweld en en opstaan de waarheid en het geluk zoekt, en de veelheid aan melodieën toch een prachtige uiteindelijk in liefde zijn verlossing vindt. eenheid vormen. maar ten slotte hield zij het niet meer uit. Ze werd korzelig, nam afstand van haar geliefde en flirtte met ander kunstenaars. Natuurlijk droeg Mahler deze symfonie over de ultieme liefde op aan Alma. Maar nog voordat de eerste uitvoering van de symfonie in 1910 plaatsvond, ontdekte hij dat Alma een buitenechtelijke relatie had met de architect Walter Gropius. Hij was volledig in shock. Het was de genadeklap voor Mahler die het sinds de vol­- tooiing van zijn Symfonie nr. 8 al niet makkelijk had. Hij werd in de zomer van 1907 min of meer ont­slagen bij de Weense Hofoper, zijn vierjarig Toegangskaartje voor In dit tweede deel gebruikt Mahler maar zelden dochtertje Maria overleed kort daarna aan difterie de wereldpremière de volledige bezetting, de muziek is diffuser dan en tegen het eind van het jaar constateerde een in 1910 in het voorafgaande. Faust mag weliswaar de hemel arts dat hij aan een ernstige hartkwaal leed. in, maar niet zonder meer. Op zijn reis naar boven De première van de symfonie vond onder Mahlers wordt hij toegesproken door diverse figuren. In leiding plaats op 12 september 1910 in München eerste instantie zijn dit mannelijke personen, maar en was een overdonderend succes. Het was de naarmate de scène vordert, worden dit hoofdzakelijk laatste keer dat hij een nieuwe compositie voor het Alma Mahler in vrouwenfiguren. Want voor zowel Goethe als Mahler voetlicht bracht. Symfonie nr. 9 en de onvoltooide 1909 of 1910 is het vrouwelijke de ultieme verpersoonlijking van nr. 10 klonken pas voor het eerst enkele maanden © Lebrecht Music & Arts de liefde. Als ultieme vrouw komt Fausts geliefde nadat hij was overleden. tevoorschijn die hij door zijn egoïstische gedrag de dood heeft ingejaagd, maar die hij door haar onbaatzuchtige liefde, in het Paradijs weer in de armen mag sluiten. ‘Das Unbeschreibliche hier ist es getan; das Ewig-Weibliche zieht uns hinan,’ zoals het toneelstuk en daarmee ook de symfonie eindigt.

Altijd Alma Zo mooi als hij de liefde gestalte geeft in zijn Symfonie nr. 8, zo lastig is het in zijn eigen leven geweest. Het had zo mooi kunnen zijn. Alma Schindler was een uiterst creatieve vrouw die volledig opging in het kunstzinnige Wenen van haar dagen. Toen Gustav en Alma elkaar ontmoetten, leken ze voor elkaar geboren. De gevoelige geest van Alma stimuleerde de scheppingskracht van Mahler, ze was zijn ultieme muze. Maar haar eigen artistieke gevoeligheid ging volledig aan hem voorbij. In zijn opvattingen over het huwelijk was Mahler opvallend conservatief: de vrouw diende zich volledig ten dienste te stellen aan de man, hem te volgen en terzijde te staan en zichzelf weg te cijferen. Lange tijd vervulde Alma die bescheiden rol met verve, Tekst Kees Wisse Interieur van de Grote Zaal van Het Concertgebouw tussen 1906 en 1909 © Hendrik de Booy / Stadsarchief Amsterdam

Het handschrift van de componist: uit het manuscript van de partituur van Mahlers Symfonie nr. 8 Marc Albrecht Nederlands Philharmonisch Orkest Camilla Nylund Ailish Tynan Regula Mühlemann Janina Baechle Helena Rasker Klaus Florian Vogt Tommi Hakala Ain Anger

Nederlands Camilla Nylund, sopraan Ailish Tynan, sopraan Biografieën Philharmonisch Orkest De Finse sopraan Camilla Nylund De Ierse sopraan Ailish Tynan kreeg Het Nederlands Philharmonisch Orkest studeerde in haar geboorteland zang haar opleiding aan de Royal Irish verzorgt opera- en concert­producties en muziekwetenschap. Academy of Music in Dublin en de Marc Albrecht, dirigent op het hoogste artistieke niveau. Met Aan het begin van haar carrière was Guildhall School of Music and Drama Sinds 2011 is Marc Albrecht programma’s voor educatie, outreach ze enige tijd verbonden aan de opera in London. Echt naam maakte ze toen chef-dirigent van het Nederlands en talentont­wikkeling investeert het van Hannover en de Semperoper in ze in 2003 de Rosenblatt Recital Prize Philharmonisch Orkest | Nederlands orkest in de toekomst van klassieke Dresden. Haar grote doorbraak kwam won tijdens de BBC Cardiff Singer Kamerorkest en De Nationale Opera. muziek. Al ruim 30 jaar is het Neder­ in 2004 met haar spectacu­laire ver­- of the World. Naast gastdirecties bij onder meer lands Philharmonisch Orkest het tolkingen van Leonore in Fidelio van Ailish Tynan zong in belangrijke de Berliner Philharmoniker, Wiener orkest van De Nationale Opera en Beet­hoven en van Elisabeth in Wagners operatheaters als La Scala in Milaan, Philharmoniker en het Koninklijk wordt het gerekend tot de beste Tannhäuser. Maar vooral haar optre­­den Covent Garden in Londen en de Concertgebouworkest, leidde hij operaorkesten ter wereld. Het Concert­- in de titelrol van Strauss’ Salomé bij Houston Grand Opera. Veelgeprezen vanaf 2006 tot aan zijn komst gebouw in Amsterdam is het vaste de opera van Keulen wekte veel bewon- zijn haar gevarieerde recitals waar­mee naar Amsterdam het Orchestre hoofdpodium voor de concerten van dering, een rol die ze tot één van haar ze optrad in onder meer de Londense Philharmonique de Strasbourg. het orkest. Naast de programma’s met specialiteiten zou maken. Wigmore Hall en de Vinterfespill Over de hele wereld is Albrecht een chef-dirigent Marc Albrecht wordt Camilla Nylund trad op in alle grote in Noorwegen. Ook in het concert­ uiterst gewild operadirigent. Hij was samengewerkt met internationaal muziektheaters over de hele wereld repertoire heeft Ailish Tynan furore te gast bij de Bayreuther Festspiele gerenommeerde­ gastdirigenten, waaronder de Wiener Staatsoper, de gemaakt. Zo trad ze op met het in Wagners Der fliegende Holländer. solisten en met vertegenwoordigers Bayreuther Festspiele en De Natio­nale Philharmonia Orchestra, de Acca­ Met dezelfde opera schitterde hij van een nieuwe generatie top­musici. Opera in Amsterdam. demia Nazionale di Santa Cecilia in Covent Garden. Al in 2003 Het orkest maakt klassieke muziek Als concertzangeres maakte ze haar en het Radio-Sinfonie-Orchester debuteerde hij met succes bij de bereikbaar voor iedereen die er voor opwachting bij onder meer de Chicago Frankfurt. Symfonie nr. 8 van Mahler Salzburger Festspiele waar hij met open staat: niet alleen op de hoofd- Symphony Orchestra en de Berliner voerde ze vele malen uit en zette ze de Wiener Philharmoniker tekende podia maar ook op talloze avontuur­- Philharmoniker. Van haar meer dan diverse keren op cd onder anderen voor een indrukwekkende Lulu. lijke en ongebruikelijke podia brengt dertig cd- en dvd-opna­mes is zeker met Valery Gergjev en het London Ook dirigeerde hij bij Theater an het orkest via muziek mensen samen. Mahler Symfonie nr. 8 vermel­ dens­ ­ Symphony Orchestra. Voor haar een der Wien, La Scala Milaan, Deutsche Zo zorgt het orkest voor de mooiste waard, die ze met het Konink­lijk dierbaar stuk ‘dat mijn leven lang bij Oper Berlin en het Opernhaus Zürich. en beste muziekervaring voor zowel Concertgebouworkest onder Mariss blijft. Elke keer dat ik het zing wordt Marc Albrecht en het Nederlands klassieke fijnproevers als nieuwe Jansons opnam. In haar persoonlijk het beter en beter omdat ik steeds Philharmonisch Orkest brachten luisteraars. Met zijn gastvrije thuis­- leven bestaat er voor Camilla Nylund meer vertrouwen krijg en er meer diverse opnamen uit, waaronder zaal, de NedPhO-Koepel in de Amster­­- meer dan zingen alleen. ‘Daar heb ik en meer van kan genieten.’ Mahlers orkestliederen en Vierde damse Indische buurt, staat het orkest ook hele andere talenten, zoals koken, symfonie en de complete Elektra midden in de samenleving. Jaarlijks bakken en koopjesjagen.’ van Strauss. zijn er ongeveer tweehonderd activi- teiten voor muziekeducatie, buurt­ participatie en talent­ontwikkeling. Regula Mühlemann, sopraan stond bij de voorstelling van Aïda, ‘Zij is het beste wat Zwitserland wist ik: dit is het!’ op dit moment te bieden heeft, Na haar zangstudie kwam ze via behalve Toblerone chocolade natuur- de opera’s van Braunschweig en lijk’, zei eens een operaregisseur Hannover bij de Wiener Staatsoper over de sopraan Regula Mühlemann. terecht waar ze enkele seizoenen tot Nadat zij in 2010 haar studie aan het de vaste cast behoorde. Daar deed conservatorium van haar geboorte- ze een schat aan ervaring op in de plaats Luzern onder Barbara Locher meest uiteenlopende opera’s waar- met onderscheiding voltooide, kreeg onder de complete Ring van Wagner. ze meteen uitnodigingen van diverse Janina Baechle heeft zich in de loop operahuizen. Haar heldere en fijn­ der jaren geprofileerd als een groot zinnige stem leent zich vooral voor mezzosopraan. Ze zong onder meer de grote Mozartrollen die ze veel- bij de Opéra National de Paris, de vuldig zingt. Ze stond op de bühne Semperoper Dresden, het Gran bij onder meer La Fenice in Venetië, Teatre del Liceu in Barcelona en de Berliner Staatsoper en het Grand bij de Wiener Staatsoper. Théâtre de Genève. In 2012 maakte Op het concertpodium werkte Janina ze haar succesvolle debuut bij Baechle samen met de Münchner Gustav Klimt, de Salzburger Festspiele. Op het Philharmoniker, de Dresdner Phil­- De Kus, 1907-1908 concertpodium werkte ze samen met har­moniker en het ensemble voor © Alamy Stock Photo grote dirigenten als Simon Rattle, moderne muziek Klangforum Wien. Daniel Harding en Daniele Gatti. Ze heeft verscheidene cd’s en dvd’s Natuurlijk trad ze daarbij op tijdens op haar naam staan, waaronder het Lucerne Festival. opnamen van opera’s zoals Wagners ‘Het is geweldig deze muziek en de prachtige Inmiddels heeft Regula Mühlemann Ring en Moses und Aron van Schön­ twee veelgeprezen cd’s op haar naam berg, maar ook een bijzonder recital tekst over te kunnen dragen. Als solist ben staan. Eén daarvan is gevuld met met liederen van onder anderen Hahn, ik een van de vele stemmen in de symfonie. muziek van Mozart, de ander met Boulanger, Milhaud en Alma Mahler. uiteenlopende operafragmenten Het eerste deel, een hartenkreet van duizend rond het personage van Cleopatra. Helena Rasker, alt Met haar zusje, dat het syndroom De alt Helena Rasker studeerde man tot God, is een eensgezinde roep om van Down heeft, heeft de sopraan een in 1994 cum laude af aan het bijzondere band: ‘Zij ziet me werkelijk con­servatorium van Den Haag. barmhartigheid, om verbinding en liefde. als mens en niet als zangeres. Dat Daarnaast volgde ze lessen aan Dat ontroert me. Juist in deze tijd, waarin doet me goed en zorgt ervoor dat ik de ver­maarde Tanglewood Summer met mijn beide benen op de grond Academy in de Verenigde Staten. zoveel wordt afgebroken en mensen uit elkaar blijf staan.’ Ze heeft een imposante carrière opgebouwd en werkte samen gedreven worden. Het tweede deel sluit aan Janina Baechle, alt met orkesten als Les Musiciens Naar eigen zeggen studeerde Janina du Louvre, London Sinfonietta en met de zoektocht naar verlossing, de bevrij- Baechle van alles: geschiedenis, in Nederland met onder meer het Engelse taal- en letterkunde, poli­ Koninklijk Concertgebouworkest, ding van duistere krachten. En dan het einde ticologie en muziekwetenschap. het Residentie Orkest en Asko| – Das Ewig-Weibliche zieht uns hinan, ‘Maar ook meldde ik me voor het Schönberg. Ook bij het Nederlands “Extra-chor” van de Hamburgse Philharmonisch Orkest is ze de af­- is zo verpletterend mooi...’ opera. Toen ik op een avond als gelopen jaren regelmatig te horen slavin verkleed achter op het podium geweest. De zangeres heeft dan ook HELENA RASKER solist – alt een fascinatie voor zingen met orkest: het Tanglewood Festival en de Ain Anger, bas gezongen opera, maar ook zong het ‘Het voelt als surfen op een grote Salzburger Festspiele. Hij maakte ‘Hij wist als Pater Profundus de talloze composities die in de Nazitijd golf’, zei ze eens naar aanleiding van diverse cd-opnames als zanger sublieme natuurscènes doelgericht verboden waren en gaf het compo­ een optreden in Mahlers Symfonie binnen een operaproductie, maar en krachtig over te brengen’, schreef sitieopdrachten aan hedendaagse nr. 2. ook als solist. Daaronder uiteraard de Boston Classical Review over de componisten als Nono en Stock­ Naast het barokke en klassiek een Lohengrin met het Concert­ bijdrage van Ain Anger tijdens een hausen. Naast optredens voor radio- romantische repertoire richt Helena gebouworkest onder leiding van uitvoering van Mahlers Symfonie nr. 8 uitzendingen gaf en geeft het koor, Rasker zich op moderne muziek. Mark Elder. In 2012 werd hij door in Tanglewood. dat sinds 1999 de naam WDR Rund­ Op het podium van De Nationale ECHO Klassik uitgeroepen tot Het tekent de kracht van de donkere funkchor draagt, talloze concerten in Opera was ze regelmatig te vinden Künstler des Jahres. Tijdens zijn vele basstem waarover deze Estse zanger binnen- en buitenland en groeide het in wereldpremières van Claude concertreizen zal je hem niet snel in beschikt. Ain Anger begon zijn uit tot één van de belangrijkste koren Vivier, Michel van der Aa, Peter-Jan een hotelkamer aantreffen. Het liefst carrière aan de Oper Leipzig en is van Duitsland. De huidige dirigent Wagemans en Rob Zuidam. Deze bivakkeert hij in zijn camper dicht al sinds 2004 vast verbonden aan de is Stefan Parkman. laatste schreef in 2013 speciaal bij het theater. Wiener Staatsoper. Daar glorieerde voor haar donkere altstem zijn opera hij in meer dan 40 belangrijke rollen London Symphony Chorus Troparion, dat door de pers met Tommi Hakala, bariton in opera’s van onder meer Verdi, In 1966 werd het LSO Chorus opge- bewondering werd ontvangen. De Finse bariton Tommi Hakala Moessorgski en Wagner. Met zijn richt als onderdeel van het London En nog vorig jaar toerde ze door studeerde zang aan de Sibelius gestalte van meer dan twee meter Symphony Orchestra voor de uitvoe- het land met het theatrale stuk Academie in Helsinki. Hij was enkele maakte hij vooral grote indruk als ring van het groot vocaal-symfonisch Kus de regen van Micha Hamel. jaren verbonden aan het Staats­ de reus Fafner in Wagners Ring. repertoire. Tegenwoordig opererend theater Nurnberg en de Oper Leipzig. Ook andere operatheaters wisten onder de naam London Symphony Klaus Florian Vogt, tenor Zijn doorbraak kwam in 2003 toen hem te vinden. Hij zong onder Chorus is het met 160 leden het Hij begon zijn muziekcarrière als hij winnaar werd van de BBC Singer andere bij de Bayerische Staatsoper, grootste amateurkoor in Engeland. hoornist bij het Philharmonisches of the World in Cardiff. de Canadian Opera Company en Samen met het orkest gaf het koor Staatsorchester in Hamburg. Van 2008 tot 2013 had hij een vast de Opéra National de Paris. Op het in de loop van zijn bestaan talloze Daarnaast volgde Klaus Florian Vogt engagement aan de Finse Nationale concert­podium werkte hij samen met concerten, niet alleen in concertante een zangopleiding en behoorde hij Opera. Sindsdien is hij een veelge- de New York Philharmonic Orchestra, muziek, maar ook in veel opera­ enkele jaren tot de vaste zangerscast vraagd zanger. Hij zong in grote opera­ het Philadelphia Orchestra en het voorstellingen. Ook maakten koor van de Semperoper Dresden. In deze huizen als de Metropolitan Opera in Symphonie­orchester des Bayerischen en orkest gezamenlijk meer dan tijd groeide hij uit tot één van de New York, het Teatro Real in Madrid Rundfunks waar hij ook Mahlers 140 opnames, waaronder het War grootste Wagnerzangers van deze en De Nationale Opera in Amsterdam. Symfonie nr. 8 zong. Requiem van Britten, de Grande tijd. Hij glorieerde in de meest uit­- De bariton heeft ook veel belangstel- En dan te bedenken dat het weinig messe des morts van Berlioz en eenlopende Wagnerrollen in alle ling voor hedendaagse muziek. Zo had gescheeld of Ain Anger was Mahlers Symfonie nr. 8 onder leiding grote theaters en festivals zoals de zong hij in wereldpremières van opera’s nooit begonnen met zingen: ‘Ik was van Sir Simon Rattle. Hoewel het Bayreuther Festspiele, La Scala in van landgenoten als Sallinen en Rauta­ 19 toen ik in Tallinn voor het eerst London Symphony Chorus nog veel Milaan, de Wiener Staatsoper en vaara. De komende seizoe­nen zal hij naar de opera ging. Daar hoorde ik met het London Symphony Orchestra de Metropolitan Opera in New York. te zien zijn als Wotan in een productie La Traviata, het was zo verschrikkelijk samenwerkt, opereert het tegen- Met zijn titelrol in Lohengrin wordt van Wagners complete Ring bij de dat ik dacht: dat nooit meer!’ woordig ook als zelfstandig koor dat hij gezien als een van de grootste Finse Nationale Opera onder leiding concerten organiseert en met andere vertolkers aller tijden. van Esa-Pekka Salonen. WDR Rundfunkchor Köln orkesten zingt. Sinds 2012 is Simon Maar ook op het concertpodium Ook op het concertpodium laat Tommi Al in 1927 richtte de Keulse afdeling Halsey de vaste dirigent van het koor. maakte Klaus Florian Vogt grote Hakala zich niet onbetuigd. Zo werkte van de Duitse omroep het Kammer­ indruk. Hij werkte samen met onder hij met dirigenten als Jaap van Zweden, chor des Kölner Senders op. Na een meer het Gewandhausorchester Sir Simon Rattle en Sir Colin Davis. noodgedwongen stop in de Tweede Leipzig, het City of Birmingham Met het Koninklijk Concertgebouw­ ­ Wereldoorlog ging dit koor verder als Symphony Orchestra en het Konink­ orkest maakte hij een indrukwekkende het Kölner Rundfunkchor. Jarenlang lijk Concertgebouworkest. Hij was te opname van Mahlers Symfonie nr. 8 werkte het koor mee aan de twee­ gast op gerenommeerde festivals als onder leiding van Mariss Jansons. wekelijkse uitzending van een live MDR Rundfunkchor Leipzig Breiding, naam. Zo gaf het concerten Feitelijk bestaat het MDR Rundfunk­ met werk van Stravinsky, Orff, Rutter chor Leipzig al sinds 1924 als de en Duruflé. Uiteraard ontbreken ook Leipziger Oratorienvereinigung. de symfonieën van Mahler niet op In 1934 werd het bij de radio op­- hun lijst. genomen als het Chor des Reichs­ senders Leipzig. In de DDR-tijd werd Koorschool St. Bavo ‘Als mensen zeggen dat ze een tof concert het onderdeel van de MDR en dat Haarlem gaan geven – een Matthäus ofzo, dan is het ook na de hereniging van Al rond 1300 was de kathedraal van Duitsland gebleven, onder de naam de Sint Bavo in Haarlem beroemd om denk ik: hihi, ik ga lekker Mahler 8 doen! MDR Rundfunkchor Leipzig. In al zijn rijke koorcultuur. Deze verdween die jaren heeft het koor zich gepro­ na de reformatie voor een groot deel, Straks, als we met z’n allen op het podium fileerd als een van de beste profes­ maar werd in 1946 nieuw leven inge- sionele radiokoren van Duitsland. blazen door kapelaan Aloysius Kat. staan, ga ik de hele tijd goed luisteren naar Natuurlijk hebben zij een vaste plaats Hij richtte de Stichting Muziek­ alles en rondkijken. En natuurlijk opletten naast het MDR Sinfonieorchester instituut van de Kathedraal St. Bavo in het grote koor­repertoire, maar te Haarlem op met als doel de litur­ voor mijn eerste inzet, ook al komt die nog daarnaast worden zij wereldwijd uit­- gische zang in de kathedraal te genodigd door talloze professionele stimu­leren. Al snel werd er een lagere lang niet… Ik vind het heel bijzonder dat symfonieorkesten. Ook hebben zij school aan verbonden waar jongens naam gemaakt als een van de beste naast regulier onderwijs getraind Mahler zo’n ‘liefdesbrief’ maakte voor zijn a-capella-ensembles van het land. werden als koorzanger om in de vrouw. Dat is pas echt romantisch!’ In 2017 werd hun cd met de motetten vieringen en missen in de Kathedrale van Reger bekroond met de Inter­ Basiliek Sint Bavo te zingen. Sinds ISAURE BALJET groep 8 Koorschool St. Bavo Haarlem national Classical Music Award. In 1992 worden ook meisjes toegelaten. 2013 ontving het koor de European Nog steeds heeft het koor als basis- Cultural Prize. In 2015 werd Risto opdracht om de liturgie van kerk­ Joost, die tot dan toe leider van muziek te voorzien, maar daarnaast het Nederlands Kamerkoor was, geeft het in verschillende samen­ aangesteld als vaste dirigent. stellingen concerten en werkt het op uitnodiging mee aan uitvoeringen Gustav Mahler van diverse muziekgezelschappen, Knabenchor Hannover met Alma en In 1950 richtte Heinz Hennig het waar­onder de Nederlandse symfonie­ hun dochters Knabenchor Hannover op. Het koor orkesten. Maria en kreeg al snel reputatie als jongens- Anna, 1910 koor gespecialiseerd in barokmuziek © Fine Art en zong met befaamde specialisten Images als Ton Koopman, Philippe Herre­ weghe en John Eliot Gardiner. Grote bekendheid kreeg het Knabenchor met de medewerking aan de comple­- te opname van de cantates van Bach met het duo Harnoncourt/Leonhardt. Daarnaast was de opname van Monteverdi’s Mariavespers­ exempla- risch. Maar ook met nieuw repertoire maakte het Knabenchor Hannover – sinds 2002 onder leiding van Jörg Nederlands Philharmonisch Orkest Dirigent Marc Albrecht 1e Viool Vadim Tsibulevsky, Saskia Viersen, Dimiter Tchernookov, Tessa Badenhoop, Hike Graafland, Derk Lottman, Mascha van Sloten, Marina Malkin, Paul Reijn, Henrik Svahnström, Sergey Arseniev, Anuschka Franken, Sandra van Eggelen-Karres, Irene Nas, Marijke van Kooten, Ilka van der Plas, Joanna Wronko, Michiel Commandeur, Rada Ovcharova 2e Viool David Peralta Alegre, Mintje van Lier, Hugo Berreni, Wiesje Nuiver, Jeanine van Amsterdam, Marieke Boot, Cynthia Briggs, Heleen Veder, Jarmila Delaporte, Karina Korevaar, Lilit Poghosyan Grigoryants, Joanna Trzcionkowska, Sergio Aparicio Rodriguez, Lotte Reeskamp, Monica Vitali, Vanessa Damanet Altviool Janos Konrad, Laura van der Stoep, Odile Torenbeek, Marjolein de Waart, Avi Malkin, Suzanne Dijkstra, Nicholas Durrant, Stephanie Steiner, Michiel Holtrop, Maaike-Merel van Baarzel, Sofie van der Schalie, Mark Mulder, Katya Woloshyn, Anna Smith Cello Maike Reisener, Björn Schwarze, Douw Fonda, Anjali Tanna, Mariet van Dijk, Rik Otto, Nitzan Laster, Carin Nelson, Wijnand Hulst, Pascale Went, Maarten Jansen, Marjolein Meijer Contrabas Luis Cabrera Martin, João Seara, Miguel Pliego García, Joaquin Clemente Riera, Julien Beijer, Sorin Orcinschi, Peter Rikkers, Jorge Hernández Hernández, Ein hypermoderner Dirigent Emanuel Couto Oliveira, Nienke Kosters Fluit Leon Berendse, Elke Elsen, Karikatuur van Mahler door Hans Schließmann, 1901 Linda Speulman, Hanspeter Spannring, Eva Vennekens, Levke Hollmer © INTERFOTO Hobo Aisling Casey, Xabier Lijo, Maxime le Minter, Vincent van Wijk, Anita Janssen (althobo) Klarinet Rick Huls, Esther Misbeek, Leon Bosch, Harrie Troquet, Herman Draaisma Fagot Remko Edelaar, Susan Brinkhof, Margreet ‘In deze symfonie voel ik me als concert­- Bongers, Dymphna van Dooremaal, Jaap de Vries Hoorn Fokke van Heel, Stef Jongbloed, Miek Laforce, Fred Molenaar, Wouter Brouwer, Sander van Dijk, meester extra verantwoordelijk voor het Annelies Molenaar, Margreet Mulder Trompet Ad Welleman Jeroen Botma, Marc Speetjens, Gwangil Kim, Gertjan Loot (Bü), Bob Koertshuis (Bü), Kyu samenbrengen van alle orkestleden op Hyoung Cho (Bü), Niek Jacobs (Bü) Trombone Harrie de Lange, Wim Hendriks, Wouter Iseger, Brandt Attema, Gerard Peters (Bü), Victor Belmonte Albert (Bü), het podium. Marc Albrecht zal op zoveel Twan Dubbers (Bü) Tuba David Kutz Pauken Theun van Nieuwburg moeten letten: dat immense koor van Slagwerk Nando Russo, Paul Lemaire, Wilbert Grootenboer Harp Sandrine Chatron, Saskia Rekké, Miriam Ruf, Jaike Bakker Celesta Daan Kortekaas ruim 200 volwassen en 100 kinderen, Piano Kimball Huigens Harmonium Pauline Post Orgel Ere Lievonen Mandoline Ferdinand Binnendijk de acht solisten. Samen met de andere aanvoerders – van de strijkers en van de blazers, moet ik zorgen dat iedereen op een lijn zit. Kamermuziek maken met 130 instrumentalisten.’

VADIM TSIBULEVSKI concertmeester Nederlands Philharmonisch Orkest Mahler 8 Kring

Vivianne Hepkema – Ambassadeur Mahler 8 kring Aagje Pabbruwe ‘Het is een voorrecht met alle schenkers Alexander Odle en Joanna Jonker Roelants dit grootste project mede mogelijk te maken. Annelies van der Pauw Chris Jansen Hoe mooi dat het Nederlands Philharmonisch Erwyn van der Meer Friso Neeb Orkest – onder de bezielende leiding van Frits van der Have James en Gillian English Marc Albrecht, de magie van Mahler 8 tot Jan Houtkamp leven laat komen, voor ons allemaal. Jan van Leeuwen Maddy Smeets A dream come true!’ Marina van Notten en Jan Petit Marion Loewenstein en Jacques Noach VIVIANNE HEPKEMA ambassadeur Mahler 8 Kring Melanie en Robert Jan van Ogtrop Michele Deiters Otto en Tineke de Witt Wijnen Peter F. Smit Ramon Mesman Rob van Schaik en Lidy Evertsen Rutger Oranje Sietze en Anja Montijn Tessa Schlüter Tom van Putten en Liesbeth Van Putten-Hofman Barefoot Power BV’t Rekenhuys Flanerie MIDDAGCOACH Reco Productions International BV

En een aantal anonieme donateurs.

Onze dank gaat ook uit naar de deelnemers van de crowdfundingcampagne.

Fondsen Sponsoren Mahler 8 Hoofdsponsor

© Ronald Knapp Subsidiënt Geef de liefde voor klassieke Al vanaf € 37,50 per jaa muziek door! r

Met uw Vriendschap kunnen 5 kinderen jaarlijks bij het orkest op bezoek

Wij willen dat ieder kind in aanraking kan komen met klassieke muziek. Met de bijdrage van onze Vrienden is dat mogelijk. Jaarlijks bereiken wij duizenden kinderen op scholen en in de concertzaal.

Als Vriend geniet u bovendien van vele voordelen. Zo zijn er per jaar meerdere Vriendenconcerten en kunt u een kijkje nemen achter de schermen bij de orkesten. Bekijk alle mogelijkheden online en meld u aan via orkest.nl/vriend. © Ronald Knapp orkest.nl MAHLER 8

Hymnus ‘Veni,I creator spiritus’

Schlußszene Iaus GoethesI ‘Faust’ Hymnus ‘Veni, creator I spiritus’ Veni, creator spiritus Kom, schepper, Heilige Geest, mentes tuorum visita, bezoek de geesten der Uwen. imple superna gratia, Vervul met hemelse genade quae tu creasti pectora. de zielen, die Gij hebt geschapen.

Qui Paraclitus diceris, Gij, die Trooster genoemd wordt, donum Dei altissimi, de gave des Allerhoogsten, fons vivus, ignis, caritas de levende bron, vuur, liefde, et spiritalis unctio. en balsem voor de geest.

Infirma nostri corporis Schenk ons kracht om de zwakheid virtute firmans perpeti. van ons lichaam te overwinnen, Accende lumen sensibus, laat licht schijnen voor onze zinnen, infunde amorem cordibus. stort liefde in onze harten.

Hostem repellas longius Verdrijf de vijand ver van ons, pacemque dones protinus en schenk ons spoedig vrede; ductore sic te praevio zo zullen wij onder Uw leiding vitemus omne pessimum. alle slechtheid ontlopen.

Tu septiformis munere Gij, zevenvoudig door de gave, dexterae paternae digitus. zijt de vinger van Gods rechterhand. Per te sciamus da Patrem, Geef, dat wij door U de Vader noscamus filium, spiritum en de Zoon leren kennen en te allen tijde credamus omni tempore. geloven dat Gij de Heilige Geest zijn.

Da gaudiorum praemia Geef ons de gaven der vreugde. da gratiarum munera geef ons de geschenken Uwer genade. dissolve litis vincula, ontbind de boeien van de strijd, adstringe pacis foedera. bevestig het verbond der vrede.

Gloria Patri Domino, God de Vader zij eer, Deo sit gloria et Filio en de Zoon natoque, qui a mortuis die van de doden opstond surrexit, ac Paraclito en de Vertrooster, in saeculorum saecula. in der eeuwen eeuwigheid.

Schlußszene aus Goethes II ‘Faust’ CHOR UND ECHO KOOR EN ECHO Waldung, sie schwankt heran, Bos wordt omhoog gestuwd, Felsen, sie lasten dran, Rots wordt omlaag geduwd, Wurzeln, sie klammern an, wortelhout klampt zich vast, Stamm dicht an Stamm hinan, stammen staan bast aan bast, Woge nach Woge spritzt, bergbeek langs boorden schiet, Höhle, die tiefste, schützt; grot ons bescherming biedt; Löwen, sie schleichen stumm – leeuwen naderen zacht, Freundlich um uns herum, vormen een erewacht, ehren geweihten Ort, rondom dit heilig oord, Heiligen Liebeshort. waar hoogste liefde gloort.

PATER ECSTATICUS auf und abschwebend PATER ECSTATICUS op en neer zwevend Ewiger Wonnebrand, Liefde, die gloeiend heet, glühendes Liebesband, eeuwig ons samensmeedt, siedender Schmerz der Brust, kokende harts-tortuur, schäumende Gotteslust, goddelijk vreugdevuur. Pfeile, durchdringet mich, Pijlen, o dood mij toch, Lanzen, bezwinget mich, Keulen, lansen, doorstoot mij toch, zerschmettert mich, knuppels, verpletter mij, Blitze, durchwettert mich; bliksems, doorknetter mij; dass ja das Nichtige laat het luidruchtige, alles verflüchtige, aardse vervluchtigen, glänze der Dauerstern, liefde in eeuwigheid ewiger Liebe Kern! fonkele hemelwijd!

PATER PROFUNDUS tiefe Region PATER PROFUNDUS onderste regio Wie Felsenabgrund mir zu Füßen Zoals de afgrond opgestapeld auf tiefem Abgrund lastend ruht, zich aan mijn voeten samenpakt, wie tausend Bäche strahlend fließen als duizend beekjes die, verzameld, zum grausen Sturz des Schaums der Flut, straks schuimen in één cataract, wie strack, mit eignem kräftigen Triebe, zoals de boomstam strak en krachtig, der Stamm sich in die Lüfte trägt: uit eigen drang zijn kroon ontvouwt, so ist es die allmächtige Liebe, zó is de liefde, die almachtig die alles bildet, alles hegt. alles verwekt, alles behoudt.

Ist um mich her ein wildes Brausen, De watermassa, brullend, bruisend, als wogte Wald und Felsengrund! die rondom bos noch rots ontziet, und doch stürzt, liebevoll im Sausen, terwijl ze verderop al ruisend die Wasserfülle sich zum Schlund, en kabbelend bergafwaarts schiet berufen gleich das Tal zu wässern; om het dal te gaan bevloeien; der Blitz, der flammend niederschlug, de bliksemschicht die wolken splijt die Atmosphäre zu verbessern, en zo de lucht die hing te broeien die Gift und Dunst im Busen trug: op slag van gif en damp bevrijdt: Sind Liebesboten, sie verkünden, hoe zij de blijde boodschap brengen was ewig schaffend uns umwallt. van liefdes eeuwige scheppingsdrang! Mein Innres mög‘ es auch entzünden, Laat die nu ook mijn hart verzengen, wo sich der Geist, verworren, kalt, mijn koud geworden geest, die lang verquält in stumpfer Sinne Schranken, bekneld in ketens ligt te smachten, scharf angeschlossnem Kettenschmerz. door doffe zinnenruis verward. O Gott! beschwichtige die Gedanken, O god! breng rust in mijn gedachten, erleuchte mein bedürftig Herz! breng licht in mijn armzalig hart.

CHOR DER ENGEL KOOR VAN ENGELEN schwebend in der höhern Atmosphäre, engelen die in de hogere atmosfeer zweven Faustens Unsterbliches tragend en Fausts onsterfelijke kern dragen Gerettet ist das edle Glied Gered de edele geest, benard der Geisterwelt vom Bösen: door machten van het duister! Wer immer strebend sich bemüht, Wie strevende gestaag volhardt den können wir erlösen; ontdoen wij van zijn kluister. Und hat an ihm die Liebe gar En is van bovenaf zowaar von oben teilgenommen, hem liefde toegekomen, begegnet ihm die selige Schar dan wordt hij in de engelenschaar mit herzlichem Willkommen, van harte opgenomen.

CHOR DER SELIGEN KNABEN KOOR VAN ZALIGE KINDEREN um die höchsten Gipfel kreisend om de hoogste top cirkelend Hände verschlinget Kom, laat ons zweven, freudig zum Ringverein, verstrengeld tot krans, regt euch und singet heilig ontheven heilge Gefühle drein! in zingende dans! Göttlich belehret, Zalig wie leerde dürft ihr vertrauen; blind te vertrouwen! den ihr verehret, De hoog vereerde werdet ihr schauen. zul je aanschouwen.

DIE JÜNGEREN ENGEL DE JONGERE ENGELEN Jene Rosen, aus den Händen In een hagelbui van rozen liebend-heiliger Büßerinnen, door boetvaardigen gestrooid, halfen uns den Sieg gewinnen, kon de liefde zegevieren, und das hohe Werk vollenden, werd ons heilig werk voltooid, diesen Seelenschatz erbeuten. kregen wij zijn ziel in handen, Böse wichen, als wir streuten, toen de duivels tot hun schande, Teufel flohen, als wir trafen. als de dood voor zulke rozen, Statt gewohnter Höllenstrafen – erger straf dan hellevuren! – fühlten Liebesqual die Geister; liefdessmart moesten verduren! selbst der alte Satans-Meister Zelfs de baas van alle bozen war von spitzer Pein durchdrungen. was van pijn haast buiten zinnen. Jauchzet auf! es ist gelungen. Juich gerust! De buit is binnen. DIE VOLLENDETEREN ENGEL DE VOLMAAKTERE ENGELEN Uns bleibt ein Erdenrest, Dit aardse restant zu tragen peinlich. moeten dragen doet pijn; Und wär‘ er von Asbest, al was het van amiant, er ist nicht reinlich. het is niet rein. Wenn starke Geisteskraft Voegt sterke geestkracht die Elemente de elementen saam an sich herangerafft, tot twee-in-eendracht, kein Engel trennte als hecht amalgaam, geeinte Zwienatur geen engel doorklieft de der innigen beiden; verbinding van beide: Die ewige Liebe nur slechts eeuwige liefde vermags zu scheiden. kan ze nog scheiden.

DIE JÜNGEREN ENGEL DE JONGERE ENGELEN Ich spür soeben, Ik zag zo-even nebelnd um Felsenhöh, rondom die bergtop daar ein Geisterleben als in een nevelkrans regend sich in der Näh. nooit geleefd leven: Seliger Knaben zalige kinderschaar seh ich bewegte Schar, aan komen zweven los von der Erde Druck, als in een rondedans, im Kreis gesellt, los van hun aardse vracht, die sich erlaben vrolijk bewegen, am neuen Lenz und Schmuck niet tevergeefs gesmacht der obern Welt. aan nieuwe lente-sier die hier al bloeit. Sei er zum Anbeginn, Laat hem in deze kring steigendem Vollgewinn, stijgen tot nieuw begin, diesen gesellt! opdat hij groeit!

CHOR SELIGER KNABEN KOOR VAN DE ZALIGE KINDEREN Freudig emfangen wir Verheugd begroeten wij Diesen im Puppenstand hem in zijn poptoestand, also erlangen wir in hem verkrijgen wij englisches Unterpfand. een hemels onderpand. Löset die Flocken los, Los, vlokkenspinsels die ihn umgeben! die hem omgeven! Schon ist er schön und groß Groot stijgt uit windsels von heilgem Leben. heilig-schoon leven!

DOCTOR MARIANUS, DOCTOR MARIANUS in der höchsten, reinlichsten Zelle in de hoogste, zuiverste cel Hier ist die Aussicht frei, Hier is het uitzicht vrij, der Geist erhoben. de geest verheven, Dort ziehen Frauen vorbei, daar zie ik zij aan zij schwebend nach oben; vrouwen opzweven. die Herrliche mittenin Stralend, daar middenin, im Sternenkranze, omkranst door sterren, die Himmelskönigin, de hemelskoningin, ich seh‘s am Glanze. kenbaar van verre. (entzückt) (verrukt)

Höchste Herrscherin der Welt! Liefde, hoogste heerseres! Lasse mich im blauen Laat mij in het blauwe ausgespannten Himmelszelt wijde hemelbaldakijn dein Geheimnis schauen! uw geheim aanschouwen! Billge, was des Mannes Brust En aanvaard van elke man ernst und zart bewegt wat zijn hart beweegt, und mit heiliger Liebeslust die met liefdes heilige vlam dir entgegenträgt! naar uw zegen streeft.

Unbezwinglich unser Mut, Onuitputtelijk was de moed wenn du hehr gebietest; als wij voor u streden, plötzlich mildert sich die Glut, dan opeens dempt u de gloed, wenn du uns befriedest. baden wij in vrede.

DOCTOR MARIANUS UND CHOR DOCTOR MARIANUS EN KOOR Jungfrau, rein im schönsten Sinne, Reine maagd, in waarste zin, Mutter, Ehren würdig, moeder, eerbiedwaardig, uns erwählte Königin, uitverkoren koningin, Göttern ebenbürtig. goden gelijkwaardig.

Mater Gloriosa schwebt einher Mater Gloriosa zweeft op

CHOR KOOR Dir; der Unberührbaren, Liefde, reine eeuwigheid, ist es nicht benommen, staat voor allen open dass die leicht Verführbaren die, ooit al te snel verleid, traulich zu dir kommen. nu op voorspraak hopen.

In die Schwachheit hingerafft, Door hun zwakte meegesleurd, sind sie schwer zu retten. is hun toekomst duister. Wer zerreißt aus eigner Kraft Wie verbreekt op eigen kracht der Gelüste Ketten van de lust het kluister? Wie entgleitet schnell der Fuß Is op hellend vlak de voet Schiefern, glattem Boden! niet gedoemd te slippen?

CHOR DER BÜSSERINNEN KOOR VAN BOETVROUWEN Du schwebst zu Höhen Liefde, ontweken der ewigen Reiche, naar eeuwige rijken, vernimm das Flehen, hoor hoe wij smeken, du Gnadenreiche, genaderijke, du Ohnegleiche! zonder gelijke!

MAGNA PECCATRIX MAGNA PECCATRIX Bei der Liebe, die den Füßen Bij de liefde die de voeten deines gottverklärten Sohnes van uw godgeworden zoon Tränen ließ zum Balsam fließen, met een tranenstroom begroette, trotz des Pharisäer-Hohnes; farizeeërsspot ten hoon; beim Gefäße, das so reichlich bij de kruik die zo weldadig tropfte Wohlgeruch hernieder, geurend mirregom verkwistte, bei den Locken, die so weichlich bij de lokken die de tranen trockneten die heilgen Glieder – van Zijn heilige voeten wiste;

MULIER SAMARITANA MULIER SAMARITANA Bei dem Bronn, zu dem schon weiland bij de welput waar voor tijden Abram ließ die Herde führen; Abram zelf zijn vee kwam drenken, bei dem Eimer, der dem Heiland bij de emmer die de Heiland kühl die Lippe durft berühren; het verkoelend nat mocht schenken, bei der reinen, reichen Quelle, bij de bron die eeuwig wellend die nun dorther sich ergießet, uit die reine oorsprong vloeit, überflüssig, ewig helle onuitputtelijk, klaar en helder, rings durch alle Welten fließt – heel de wereld oversproeit;

MARIA AEGYPTIACA MARIA EGYPTIACA Bei dem hochgeweihten Orte, bij de kerk waar de gewijde wo den Herrn man niederließ, in zijn rotsgraf werd gelegd, bei dem Arm, der von der Pforte bij de strenge arm die mij de warnend mich zurücke stieß; toegang dreigend had ontzegd, bei der vierzigjährigen Buße, bij de veertig jaar, gebleven der ich treu in Wüsten blieb, in het onherbergzaam land, bei dem sel‘gen Scheidegruße, bij het zalig woord, geschreven den im Sand ich niederschrieb – daar ten afscheid in het zand;

ZU DREI ALLEDRIE Die du großen Sünderinnen gij die grote zondaressen deine Nähe nicht verweigerst, niet in uw nabijheid schuwt, und ein büßendes Gewinnen die hun boetedorst kunt lessen in die Ewigkeiten steigerst, en hen naar het eeuwige stuwt, gönn‘ auch dieser guten Seele, gun ook deze ziel, de goede, die sich einmal nur vergessen, die maar ééns gestruikeld is, die nicht ahnte, dass sie fehle, die haar misstap niet bevroedde, dein Verzeihen angemessen! uw zoete vergiffenis.

UNA POENITENTIUM UNA POENITENTUM sonst Gretchen genannt, zich tegen haar aan vlijend, sich anschmiegend vroeger Gretchen genaamd Neige, neige, Reik nu, reik nu, du Ohnegleiche, o glorierijke, du Strahlenreiche, gij zonder gelijke, dein Antlitz gnädig meinem Glück! ons gelukkigen uw hand. Der früh Geliebte, De vroeg verkorene, nicht mehr Getrübte, zuiver herborene er kommt zurück. is aangeland.

SELIGE KNABEN ZALIGE KINDEREN in Kreisbewegung sich nähernd naderbij cirkelend Er überwächst uns schon Kijk, hij rijst boven ons uit, an mächtigen Gliedern, machtig nu herschapen, wird treuer Pflege Lohn loont straks in dankbaarheid reichlich erwidern. ons trouwe knapen. Wir wurden früh entfernt Wij, die ’t aardse levenskoor von Lebechören, vroeg moesten ontberen, doch dieser hat gelernt: geven zijn stem gehoor, er wird uns lehren. zullen van hem leren.

DIE EINE BÜSSERIN, EEN VAN DE BOETVAARDIGEN sonst Gretchen genannt vroeger Gretchen genaamd Vom edlen Geisterchor umgeben, Door ’t edele geestenkoor omgeven, wird sich der Neue kaum gewahr, herkent zich nauw de nieuweling, er ahnet kaum das frische Leben, beseft maar vaag het frisse leven, so gleicht er schon der heiligen Schar. zo deel al van de heilige kring. Sieh, wie er jedem Erdenbande Kijk zelf! hoe hij zich zienderogen der alten Hülle sich entrafft van al zijn windselen ontdoet und aus ätherischem Gewande en aan zijn aards gewicht ontvlogen hervortritt erste Jugendkraft! aan jeugd noch kracht heeft ingeboet. Vergönne mir, ihn zu belehren! Vergunt u mij hem te beleren, Noch blendet ihn der neue Tag. nog is hem al dit licht te schel.

MATER GLORIOSA MATER GLORIOSA Komm! hebe dich zu höhern Sphären! Kom! til jezelf naar hoger sferen, Wenn er dich ahnet, folgt er nach. als hij een glimp ziet, volgt hij wel.

DOCTOR MARIANUS DOCTOR MARIANUS auf dem Angesicht anbetend neergeknield Blicket auf zum Retterblick, Zie, ootmoedigen, het oog alle reuig Zarten, tot uw heil zich neigend, euch zu seligem Glück werk verzaligd u omhoog, dankend umzuarten! zacht uzelf ontstijgend. Werde jeder bessre Sinn Wijd u, zuiverder van zin, dir zum Dienst erbötig; aan haar dienst gestadig: Jungfrau, Mutter, Königin, blijf, Maagd, Moeder, Koningin, Göttin, bleibe gnädig! blijf, godin, genadig.

CHORUS MYSTICUS CHORUS MYSTICUS Alles Vergängliche Al het verstrijkende ist nur ein Gleichnis; wijst naar een overzij; das Unzulängliche, het ontoereikende, hier wird‘s Ereignis; hier komt het naderbij; das Unbeschreibliche, het onaanschouwelijke, hier ist es getan; hier wordt het feit; das Ewig-Weibliche het eeuwig-vrouwelijke zieht uns hinan. is wat ons leidt.

Vertaling Ard Posthuma