Ege Co÷rafya Dergisi, 18/(1-2) (2009), 17-30, øzmir Aegean Geographical Journal, 18/(1-2) (2009), 17-30, Izmir—

TURGUTLU – SALøHLø ARASINDA ORGANøK TARIM FAALøYETLERøNøN TOPRAK ÜZERøNDEKø ETKøLERø

Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu- Region

M. Kirami ÖLGEN Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Co÷rafya Bölümü 35100 -øzmir [email protected]

Ülfet ERDAL UluslararasÕ TarÕmsal AraútÕrma ve E÷itim Merkezi -øzmir

Ömer SÖKMEN UluslararasÕ TarÕmsal AraútÕrma ve E÷itim Merkezi Menemen-øzmir

Abstract Several studies in literature have compared organic and conventional farming systems in terms of soil properties especially contents of organic matter and cation exchange capacity (CEC). Aim of this study is to determine the effects of organic farming activites on soil properties in the Turgutlu-Salihli region. The study area is the first place where organic farming was started in Turkey. Geostatistical analysis techniques have been applied to results of soil samples analysis. Two soil properties, organic matter and CEC taken into account for geostatistical analysis and produced spatial distribution maps of these properties. The maps clearly show that organic matter and CEC values were markedly higher in the organic farming areas than others. Key words: Organic farming, organic matter, CEC, Turgutlu-Salihli, geostatistics

Öz Literatürde organik ve konvansiyonel tarÕm faaliyetlerinin toprak özelliklerine olan etkisini belirlemeye yönelik birçok çalÕúma mevcuttur. Bu çalÕúmanÕn amacÕ da Turgutlu-Salihli arasÕnda organik tarÕm faaliyetlerinin topra÷Õn organik madde miktarÕ ve katyon de÷iúim kapasitesi (KDK) üzerine etkisini belirlemektir. ÇalÕúma alanÕ Türkiye’de ilk kez organik tarÕmÕn baúladÕ÷Õ yerdir. Araziden alÕnan toprak örneklerinin laboratuar analizlerinden elde edilen sonuçlar jeoistatistiksel yöntemler kullanÕlarak de÷erlendirilmiútir. Bu de÷erlendirme sonucu organik madde miktarÕ ve KDK’nÕn mekansal de÷iúimi haritalanmÕútÕr. Bu haritalar organik tarÕm uygulanan yerlerde topraktaki organik madde miktarÕ ve KDK de÷erlerinin konvansiyonel tarÕm yapÕlan alanlara göre belirgin miktarda fazla oldu÷unu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Organik tarÕm, organik madde miktarÕ, KDK, Turgutlu-Salihli, jeoistatistik

18 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN

yeúil gübreleme, münavebe, topra÷Õn muhafazasÕ, Giriú bitkinin direncini artÕrma, parazit ve predatörlerden Günümüzde insan ve toplum sa÷lÕ÷Õ, çevre koruma yararlanmayÕ tavsiye eden, bütün bu olanaklarÕn bilinci ülkelere göre farklÕlÕk göstermektedir. kapalÕ bir sistemde oluúturulmasÕnÕ talep eden, Çevre kirlili÷i denildi÷inde, endüstriyel atÕklar, üretimde miktar artÕúÕ yanÕnda ürünün kalitesini de nükleer atÕklar, hava kirlili÷i ve su kirlili÷i gibi yükseltmeyi amaçlayan bir üretim úeklidir konular ilk olarak akla gelmektedir. Ancak çevreyi (AltÕndiúli vd. 2000). kirleten, sentetik kimyasal girdileri genellikle Organik tarÕm bir ürünün ekim veya dikiminden kontrolsüzce kullanan konvansiyonel tarÕmÕn sonra hiç bir uygulama yapmadan kendi haline terk yarattÕ÷Õ kirlilik, birim alandan en yüksek ürünü edilmesi veya eski úekline dönüú de÷il, aksine almak amacÕnÕ taúÕmaktadÕr. Ürünü garanti altÕna gelece÷in ihtiyaçlarÕna yönelik görüúlere dayanan, almak için gittikçe artan oranlarda kullanÕlan dikkat, bilgi ve özveri gerektiren bir tarÕm úeklidir sentetik ticari gübreler ve sentetik kimyasal tarÕm (AltÕndiúli vd. 2000). ilaçlarÕnÕn kullanÕmÕnÕn tercih edilmesi, do÷al dengenin bozulmasÕna ve besin zinciriyle tüm Ülkemizde organik tarÕm, 1984-1985’li yÕllarda canlÕlara ulaúabilen hayati tehlike, di÷er kirlilikler konvansiyonel ihraç ürünlerinden olan kuru üzüm kadar dikkati çekmemektedir. ve incirin organik ürün olarak yurt dÕúÕndan talep edilmesi ile baúlamÕútÕr. Daha sonraki yÕllarda da YÕllar geçtikçe monokültür tarÕmÕn sürekli ürün çeúitlili÷i yurtdÕúÕndan gelen taleplere göre yapÕlmasÕ, münavebenin tercih edilmemesi sonucu úekillenmiútir. zararlÕ ve hastalÕklarÕn aúÕrÕ ço÷almasÕna neden olurken bunlarla mücadele etmek için kullanÕlan 1990 yÕlÕnda sadece 8 farklÕ ürün 1037 ha alanda sentetik kimyasal pestisitlerin gere÷inde fazla ve organik olarak üretilirken üretim miktarÕ ve ürün bilinçsizce kullanÕmlarÕ sonucu faydalÕ ÕrklarÕn yelpazesi yÕllar içinde, özellikle 2000 yÕlÕndan kaybolmasÕna yol açarak biyolojik dengenin de itibaren büyük artÕú göstermiútir. 2006 yÕlÕnda 210 bozulmasÕna neden olmuútur. Birim alandan daha ürün toplam 192.789 ha alanda üretilmiú ve toplam çok ürün alabilmek için daha çok sentetik mineral üretici sayÕsÕ 14.256'ya ulaúmÕútÕr. 2008 yÕlÕnda ise gübreler kullanÕlmÕú, gere÷inden fazla kullanÕlan ürün çeúitlili÷i 247’ye çÕkmÕútÕr. Bu ürünler içinde bu gübreler yer altÕ sularÕnÕ kirleterek hayvan ve çekirdeksiz kuru üzüm, üretim ve dÕú ülkelerden insan sa÷lÕ÷Õna zarar verecek ölçüde nitrat kirlili÷i gelen talep miktarÕ açÕsÕndan birinci durumdadÕr. oluúturmuútur. Yetiútiricilikte ürünün sa÷lÕklÕ ve Organik tarÕmda yalnÕzca üretilen tarÕmsal ürünün kaliteli olmasÕ ikinci plana bÕrakÕlmÕútÕr. Bunun istenilen standartlarda olmasÕ de÷il aynÕ zamanda yanÕnda mekanizasyonun bilinçsizce artÕrÕlmasÕ tarÕm yapÕlan topra÷Õn fiziksel ve kimyasal sonucu hem topra÷Õn canlÕ tabakasÕ yok edilmiú özelliklerinin de belli standartlarda olmasÕ gerekir. hem de sert tabakalarÕn oluúmasÕ sonucu erozyon Bir baúka deyiúle organik tarÕm topra÷ÕnÕn da zirai riski artmÕútÕr (AltÕndiúli vd. 2000). ilaç ve endüstriyel gübrelerle kirlenmemiú olmasÕ Konvansiyonel tarÕmÕn do÷urdu÷u bu olumsuz istenir. Söz konusu kriterlere uygun tarÕm alanÕ sonuçlar nedeniyle geliúmiú ülkeler baúta olmak bulmak neredeyse imkânsÕzdÕr. Ancak uzun süre üzere birçok ülke bilinçlenerek bu üretim sistemine organik tarÕm uygulanan yerlerde toprak da kendini alternatif ve çevreyle dost bir tarÕm sistemi olarak yenileyerek organik tarÕma elveriúli hale gelebilir. organik tarÕm (de÷iúik ülkelerde ekolojik ve Topra÷Õn geçirdi÷i bu de÷iúimde en belirgin olarak biyolojik tarÕm isimleri de kullanÕlmaktadÕr) göze çarpan ise topraktaki mikrobiyal faaliyetlerin sistemini tercih etmiúlerdir. konvansiyonel tarÕm yapÕlan alanlara oranla çok daha yüksek olmasÕdÕr. Çünkü organik tarÕmda Organik tarÕm; ekolojik sistemde hatalÕ toprak yapÕsÕnÕn iyileútirilmesi ve gübrelemenin uygulamalar sonucu kaybolan do÷al dengeyi esasÕnÕ toprak organik maddesinin artÕrÕlmasÕ yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost oluúturmaktadÕr. Topraklardaki mikrobiyolojik üretim sistemlerini içermekte olup, esas itibariyle aktivitenin artÕúÕ topraktaki besin maddelerinin sentetik kimyasal ilaçlar ve gübrelerin yarayÕúlÕlÕ÷ÕnÕ da artÕrmaktadÕr. Topra÷Õn fiziksel kullanÕmÕnÕn yasaklanmasÕnÕn yanÕnda, organik ve ve kimyasal yapÕsÕnÕn korunmasÕ da yine

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 19 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region verimlili÷i arttÕran di÷er faktörlerdendir (Kaçar, toprak yönetiminden kaynaklanan toprak 1986). koúullarÕndaki hÕzlÕ de÷iúimlere hassas olduklarÕnÕ belirlemiúlerdir. Okur vd. (2007) piyasada organik Literatürde bu olguyu destekleyen çok sayÕda tarÕma yönelik satÕlan bazÕ organik gübrelerin, çalÕúma mevcuttur. Regenold (1995), kÕúlÕk sebze bitki örtüsü altÕndaki topraklarÕn konvansiyonel tarÕm altÕndaki topraklara oranla mikrobiyal biyokütle ve enzim aktivitesi organik tarÕm yapÕlan topraklarda daha yüksek pH, üzerindeki etkilerini araútÕrmÕúlardÕr. Bu çalÕúmaya organik C ve N, katyon de÷iúim kapasitesi, göre %3 saf azot içeren sertifikalÕ organik gübre mikrobiyal biyomas ve enzim aktivitesi uygulanan topraklarda konvansiyonel tarÕma oranla saptamÕútÕr. Jackson vd. (2003) organik tarÕmÕn biyokütle miktarÕ %77, dehidrogenaz %175, ȕ- temel uygulamalarÕndan biri olan organik gübre glukozidaz %55, alkalin fosfataz %44 ve proteaz kullanÕmÕnÕn topraktaki besin maddesi %69 oranÕnda artmÕútÕr. Yine Çengel vd yarayÕúlÕlÕ÷ÕnÕ, topra÷Õn su tutma kapasitesini, (2009)’nin organik ba÷ topraklarÕnda yeúil gübre havalanmayÕ, toprak yapÕsÕnÕ iyileútirerek bitkisel bitkileri ve çiftlik gübresi uygulamalarÕnÕn üretimin ekolojik koúullarÕnÕ düzelterek, süreklilik topraktaki mikrobiyal aktiviteye etkisini sa÷ladÕ÷ÕnÕ bildirmiúlerdir. Organik gübrelerin araútÕrdÕklarÕ çalÕúmalarÕnda arpa+fig uygulanmÕú topra÷Õn tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini topraklarda Toplam Organik Karbon, arpa+fig ile iyileútirdi÷i gibi topraktaki mikrobiyal topluluk bakla+fig uygulamasÕnda ise humik madde sayÕsÕnÕ, çeúitlili÷ini ve aktiviteyi de artÕrdÕ÷ÕnÕ miktarÕnda önemli miktarlarda artÕú oldu÷unu tespit etmiúlerdir. Lopez-Hernandez vd. (2004), belirlemiúlerdir. Castillo ve Joergensen (2001)’in Venezuela’da 5 ha alanda 25 yÕl organik gübre Nikaragua’da yaptÕklarÕ çalÕúmaya göre organik uyguladÕklarÕ çalÕúmada bu alanlarÕn fiziksel ve tarÕm faaliyetinin topraktaki C miktarÕnda önemli kimyasal özelliklerinin de÷iúti÷ini, biyolojik bir artÕú gözlenmiútir. Gopinath vd (2008) ise aktivitenin, toprak verimlilik parametrelerinden konvansiyonel tarÕm yapÕlan bir arazide iki yÕl N,P,K,Ca ve Mg içeri÷inin arttÕ÷ÕnÕ bildirmiúlerdir. boyunca organik tarÕm yapÕldÕ÷Õnda toprakta Bunun yanÕnda mikro fauna ortamÕndaki oluúan de÷iúiklikleri araútÕrdÕklarÕ çalÕúmalarÕnda, geliúmenin toprak solucanlarÕ sayÕsÕnÕ ve pedo toprakta iki yÕl öncesine oranla mikrobiyal fauna populasyonu bileúenlerini de artÕrdÕ÷ÕnÕ faaliyetlerde, organik karbon miktarÕnda N ve P belirtmiúlerdir. Cardozo vd. (2008), çalÕúmalarÕnda miktarlarÕnda belirgin artÕúlar oldu÷unu, pH Rio de Janeiro’da yüksek bir bölgede do÷al ve de÷erinin iyileúti÷ini belirtmiúlerdir. Heinze vd organik olmak üzere iki farklÕ sistemi (2010)’nin Darmstadt’ta yaptÕklarÕ çalÕúmada da karúÕlaútÕrmÕúlardÕr. Do÷al sistemde organik Gopinath vd. buldu÷u sonuçlara benzer sonuçlar sistemden farklÕ olarak ekim nöbeti ve hayvan elde etmiúlerdir. gübresi kullanÕlmamÕútÕr. Topraktaki özelliklerin de÷iúimi incelendi÷inde, organik sistemde, tüm derinliklerde daha yüksek Ca, Ca+, Mg, Na, K ve ÇalÕúma AlanÕ P de÷erleri oldu÷unu saptamÕúlardÕr. AynÕ zamanda ÇalÕúma alanÕ Gediz HavzasÕnÕn Turgutlu ile agregat stabilitesi ve bulk yo÷unlu÷u de÷erlerinin Salihli arasÕnda 38° 15’ - 38° 40’ K enlemleri ile organik alanlarÕn lehine daha iyi oldu÷unu tespit 27° 30’ - 28° 45’ D boylamlarÕ arasÕnda kalan etmiúlerdir. Bell ve Raczkowski (2008) dört farklÕ 17.000 ha’lÕk orta bölümünü oluúturmaktadÕr toprak yönetim úekli ( konvansiyonel, sÕfÕr toprak (ùekil 1). ÇalÕúma alanÕnÕ morfografik olarak dört iúleme, organik tarÕm ve devamlÕ nadas) ile çalÕúan, farklÕ birime ayÕrmak mümkündür. Bu birimlerden toprak kalitesini belirlemek için çeúitli biyolojik ilki Gediz nehrinin getirdi÷i alüvyonlarÕn (toprak solunumu, fluorescent, Pseudomonas oluúturdu÷u ova tabanÕ, ikincisi güneye do÷ru ova bakteri sayÕsÕ ve entomopatojenik nematod tabanÕ ile Bozda÷lar kütlesinin arasÕnda uzanan ve populasyonu), kimyasal (pH, inorganik N, toplam Pliyo-kuvaterner depolar olarak da adlandÕrÕlan, C ve N miktarlarÕ) ve fiziksel (volüm a÷ÕrlÕk ve gevúek malzemeden oluúan ve akarsular tarafÕndan infiltrasyon hÕzÕ) analizler yapmÕúlardÕr. derin bir úekilde yarÕlmÕú yükseltileri yer yer 300 – AraútÕrÕcÕlar birçok toprak kalite göstergesinin 400 m’lere kadar çÕkan Tmolos depolarÕ, üçüncüsü (entomopatojenik nematod populasyonu hariç) G’den K’e Tmolos depolarÕnÕn hemen gerisinden

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 20 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN baúlayan ve 1500 m’nin üzerine çÕkan Bozda÷lar morfografyasÕ gibi faktörler göz önünde kütlesi ve son olarak da kuzeyde ovayÕ sÕnÕrlayan bulundurulmuútur. Toprak örnek noktalarÕna ait alçak plato alanÕdÕr. koordinatlar GPS ile belirlenmiú ve her örnek noktasÕna birer numara verilmiútir. AlÕnan toprak AraútÕrma alanÕnda iki farklÕ tür tarÕmsal faaliyet örnekleri TarÕm ve Köy øúleri BakanlÕ÷Õ Menemen yürütülmektedir. AlanÕn önemli bir kÕsmÕnda Toprak ve Su KaynaklarÕ AraútÕrma Enstitüsü konvansiyonel tarÕm faaliyetleri yürütülürken, LaboratuarlarÕnda analiz edilmiútir. Her bir toprak kuzeydo÷uda Marmara Gölü çevresinde örne÷inin fiziksel, kimyasal ve bitki besin Tekelio÷lu, Pazarköy, Poyraz ve Karayahúi köyleri maddeleri yönünden analizleri yapÕlmÕú, elde civarÕnda, nisbeten dar bir alanda organik tarÕm edilen sonuçlar co÷rafi bilgi sistemleri ile analiz yapÕlmaktadÕr. Son yÕllarda konvansiyonel tarÕmla edilmek üzere bir veri tabanÕnda toplanmÕútÕr. organik tarÕm arasÕnda bir geçiú tipi olan iyi tarÕm uygulamalarÕna ise çalÕúma alanÕnda arazi Toprak örneklerinin laboratuarda yapÕlan çalÕúmalarÕ esnasÕnda rastlanmamÕútÕr. analizlerinde her bir toprak örne÷ine ait EC (Elektriksel øletkenlik), KDK (Katyon De÷iúim ÇalÕúma alanÕnda organik tarÕm faaliyeti ilk kez Kapasitesi), bünye, toplam tuz miktarÕ, pH, 1989 yÕlÕnda özel bir firma tarafÕndan Tekelio÷lu organik madde miktarÕ, toplam kireç miktarÕ ile P, köyünde 3-4 çitçiyle sözleúmeli olarak K, Fe, Zn, Cu, Mn gibi bitki besin elementlerinin baúlatÕlmÕútÕr. Bu aynÕ zamanda Türkiye’nin ilk miktarlarÕ belirlenmiútir. Ancak bu çalÕúmada organik tarÕm projesidir. Sonraki yÕllarda çiftçi yalnÕzca organik tarÕm faaliyetleri ile iliúkili olan sayÕsÕ 40’a ulaúmÕú ve ardÕndan kademeli olarak organik madde miktarÕ ve KDK da÷ÕlÕmlarÕ di÷er komúu köyler Pazarköy, Poyraz ve Karayahúi de÷erlendirmeye alÕnmÕútÕr. de projeye dahil olmuútur. Projeye ilk olarak susam yetiútiricili÷i ile baúlanmÕú, daha sonra sÕrasÕyla nohut, bu÷day, ba÷, biber ve kapari gibi ürünlerle øzlenen yöntem çeúitlilik artmÕútÕr. Halen bu ürünlerin yetiútiricili÷i AlÕnan toprak örneklerine ait analiz sonuçlarÕnÕn organik olarak devam etmektedir. mekansal da÷ÕlÕmÕnÕn incelenmesinde jeoistatistiksel teknikler kullanÕlmÕútÕr. Bu Amaç incelemelerde her bir derinli÷e ait normal QQplot, yarÕvariogram ve kovaryans grafikleri ile ordinary Bu çalÕúmanÕn amacÕ, yo÷un olarak konvansiyonel kriging ile elde edilmiú tahmin (prediction) tarÕm uygulanan Orta Gediz HavzasÕnda (Turgutlu- haritalarÕ kullanÕlmÕútÕr. Salihli arasÕ) nisbeten dar bir alanda yürütülen organik tarÕm faaliyetlerinin toprak özellikleri YukarÕdaki satÕrlarda belirtildi÷i gibi alÕnan toprak üzerinde yaptÕ÷Õ de÷iúikliklerin özellikle organik örneklerinin mekansal da÷ÕlÕmÕ (ùekil 1) nispeten madde miktarÕ ve katyon de÷iúim kapasitesi düzensiz oldu÷u için analiz de÷erlerinin alansal (KDK) üzerindeki etkilerini belirlemektir. de÷iúiminin klasik yüzey enterpolasyon teknikleri (do÷rusal enterpolasyon gibi) ile haritalanmasÕ Materyal ve Yöntem mümkün de÷ildir. Böyle bir da÷ÕlÕmÕn haritalanmasÕnda jeoistatistiksel enterpolasyon KullanÕlan materyaller teknikleri kullanÕlÕr. Bilindi÷i gibi klasik istatistiksel analizler daha çok varyansÕn analizine Bu çalÕúmada Orta Gediz HavzasÕna ait 1/25.000 dayanÕrken, jeoistatistiksel analizler ise ölçekli K19c3, K19c4, K19b4, K19d3, K20d3, yarÕvaryansÕn analizine dayanÕr. Bir baúka ifade ile K20d4, L19a1, L19a2, L19b1, L19b2, L20a1 ve örneklerin birbirinden ba÷ÕmsÕz oldu÷u kuralÕndan L20a2 sayÕsal topografya haritalarÕ altlÕk olarak ziyade örneklerin birbirine ba÷ÕmlÕ olmasÕna dayalÕ kullanÕlmÕútÕr. AyrÕca 0-20 cm ve 20-40 cm populasyon parametrelerinin tahmin edilmesi derinliklerinden birer adet olmak üzere toplam 480 ilkesine dayanÕr. Böylece bir yerdeki x adet toprak örne÷i alÕnmÕútÕr. noktasÕndaki ölçüm de÷eri z(x), bundan h kadar Toprak örneklerinin alÕmÕnda arazide ana toprak mesafedeki ölçüm de÷eri z(x+h) ise, ölçüm yapÕsÕnda gözlenen de÷iúimler ve çalÕúma alanÕnÕn de÷erleri arasÕndaki fark f(h)=z(x)-z(x+h) olur. Bu

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 21 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region fark h uzaklÕ÷ÕnÕn bir fonksiyonu olup, f(h)’nin Distance Weighting, Spline gibi baúkaca bilinmesi durumunda örneklenmemiú bir noktadaki enterpolasyon teknikleri de vardÕr. de÷eri hesaplamak mümkündür. Kriging ölçülmüú de÷erlerden yola çÕkarak Jeoistatistik ile ilgili iki temel kavram oldukça ölçülmemiú noktalarÕn tahmin edilmesi için önemlidir. Bunlar YarÕvariogram ve kovaryans’tÕr. kullanÕlan bir enterpolasyon tekni÷idir. AralarÕnda YarÕvariogram fonksiyonu; küçük farklÕlÕklar olmakla beraber Ordinary kriging, co-kriginig, basit kriging, universal

kriging, indikatör kriging, olasÕlÕk krigingi ve Ȗ(si,sj) = ½ var(Z(si) – Z(sj)) (1) ayÕrÕcÕ kriging gibi bir çok alt türü bulunmaktadÕr. Buna göre kriging;

olarak ifade edilir. Denklemdeki var varyansÕ, si ve s N sj aralarÕnda d(si,sj) mesafesi bulunan iki noktanÕn Z S0 ¦OiZ(Si ) (3) konumunu, Z(si) si noktasÕnÕn de÷erini tanÕmlar i 1 (Gündo÷du 2004). Bu fonksiyonun ardÕndaki ana burada, fikir iki noktanÕn (si,sj) arasÕndaki mesafe ne kadar yakÕnsa bu noktalarda ölçülen de÷erler de Z(Si) i’nci lokasyonda ölçülen de÷er, birbirlerine o kadar yakÕn olacaklardÕr demektir. Ȝi i’inci lokasyonda ölçülen de÷er için a÷ÕrlÕk katsayÕsÕ, Mesafenin artmasÕ oranÕnda noktalarda ölçülen s0 de÷eri tahmin edilecek lokasyon, de÷erler de farklÕlaúmaya baúlayacaktÕr. N ise ölçülmüú de÷erler sayÕsÕ’dÕr. Kovaryans fonksiyonu ise; ÇalÕúmada ayrÕca de÷erlendirmeye alÕnan organik madde miktarÕ ve KDK için normal QQplot, yarÕvariogram ve kovaryans grafikleri de

C(si,sj) = cov (Z(si), Z(sj)) (2) hazÕrlanmÕútÕr. Bu grafikler veri setinin nasÕl bir da÷ÕlÕm gösterdi÷i hakkÕnda bilgi vermektedir.

Bir normal QQplot grafi÷inde (ùekil 2) yatay olarak tanÕmlanabilir. Kovaryans aslÕnda bir tür eksen standart normal de÷erleri, dikey eksen ise korelasyon fonksiyonudur. Ölçülen noktalarÕn veri kantillerini gösterir. Ölçülen noktalar grafik konumlarÕ birbirine yakÕn oldu÷unda, üzerindeki düz çizgiye ne kadar yakÕnsa, noktalarÕn yarÕvariogramdan da bildi÷imiz gibi, de÷erlerinin normal da÷ÕlÕma yakÕnlÕ÷Õ o kadar fazla demektir. de birbirine yakÕn olmasÕ beklenir. Bu aralarÕndaki Çizgiden olan belirgin sapmalar ise farklÕ de÷erlere kovaryans de÷erinin yani korelasyonun büyük sahip ölçümler oldu÷unu gösterir. oldu÷unu gösterir. Noktalar arasÕndaki mesafe arttÕkça ölçülen de÷erler birbirlerine daha az Mekansal otokorelasyonun daha iyi anlaúÕlabilmesi benzeyecek yani kovaryans de÷erleri düúük için kullanÕlan di÷er grafik türleri ise olacaktÕr. Belli bir uzakliktan sonra ise kovaryans yarÕvariogram bulutu (ùekil 3) ve kovaryans de÷eri sÕfÕr olacaktÕr. Bu durumda iki noktada bulutudur (ùekil 4). Bu grafiklerde yatay eksen iki ölçülen de÷erler arasÕnda her hangi bir korelasyon konum arasÕndaki mesafeyi, dikey eksen ise yok demektir (Johnston vd. 2001). de÷erler arasÕndaki farkÕn karesini gösterir. YarÕvariogram bulutu üzerindeki her nokta konum Bu çalÕúmada araziden alÕnan toprak örneklerinin çiftlerinden oluúur ve hiç biri tek bir noktayÕ laboratuar analiz sonuçlarÕnÕn mekansal da÷ÕlÕmÕnÕ göstermez. E÷er veriler birbirlerine ba÷ÕmlÕ ise belirlemek için ArcGIS Geostatistical Analyst birbirlerine yakÕn olan nokta çiftleri arasÕndaki fark modülünde yer alan ESDA (Explatory Spatial Data az olacak demektir (grafi÷in yatay ekseninde sola Analysis) araçlarÕ kullanÕlarak tüm veri seti gittikçe), fakat noktalar arasÕ uzaklÕk arttÕkça incelenmiú ve da÷ÕlÕm haritalarÕnÕn (grafi÷in yatay ekseninde sa÷a do÷ru) uzaklÕ÷Õn oluúturulmasÕnda kriging yöntemi tercih edilmiútir. karesine ba÷lÕ olarak nokta çiftleri arasÕndaki Jeoistatistiksel enterpolasyon teknikleri arasÕnda en mesafe daha da artacak demektir (Johnston vd. yaygÕn olanÕ Kriging’dir. Bunun yanÕnda Inverse 2001).

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 22 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN

Bulgular Kovaryans grafiklerinde ise e÷riden olan sapmalar normal da÷ÕlÕm dÕúÕnda de÷ere sahip olan noktalarÕ Normal QQplot, yarÕvariogram ve kovaryans iúaret etmektedir. FarklÕ konumda duran noktalar grafiklerinin yorumlanmasÕ bu de÷erlerden farklÕ ölçülmüú olan organik madde ùekil 2a ve b 0-20 ve 20-40 cm derinlikler için miktarlarÕ ve KDK de÷erlerini göstermektedir. FarklÕ de÷ere sahip olan noktalar Tekelio÷lu, toplam organik madde miktarÕna ait Normal Pazarköy, Poyraz ve Karayahúi köyleri çevresinden QQplot grafikleridir. Bilindi÷i gibi bir Normal alÕnan toprak örneklerine aittir. QQplot grafik bize standart normal da÷ÕlÕm ile analize tabi tutulan veri setini karúÕlaútÕrma olana÷Õ ÇalÕúma alanÕ topraklarÕnÕn bünyesi sa÷lar. E÷er ölçülen de÷erler grafikteki e÷ri üzerinde toplanÕyorsa ölçülen de÷erler arasÕnda AraútÕrma alanÕ topraklarÕnÕn büyük bir bölümünü çok büyük bir farklÕlÕk olmadÕ÷Õ anlamÕna gelir. tÕnlÕ topraklar (0-20 cm derinlik için %68.6, 20-40 Ancak e÷riden sapmalarÕn olmasÕ, veri seti cm derinlik için %71.4) oluúturmaktadÕr. Ancak içerisinde birbirine yakÕn olmayan de÷erlerin de tane boyu da÷ÕlÕmÕ açÕsÕndan baktÕ÷ÕmÕzda organik var oldu÷unu gösterir. Organik maddenin tarÕm yapÕlan alanlarla konvansiyonel tarÕm gösterdi÷i da÷ÕlÕmlar incelendi÷inde tüm çalÕúma yapÕlan alanlar arasÕnda belirgin farklÕlÕklar alanÕ içinde standart normal de÷erlerden sapma oldu÷unu görmekteyiz. Nitekim kil miktarÕnÕn gösteren bazÕ noktalarÕn (grafi÷in sa÷Õna do÷ru) organik tarÕm yapÕlan arazilerde di÷er tüm arazilere oldu÷unu görmekteyiz. Sapma gösteren bu oranla önemli ölçüde yüksek oranda oldu÷u dikkati noktalar çalÕúma alanÕnÕn geneline göre yüksek çekmektedir. Kil oranÕ organik tarÕm arazilerinde de÷er ölçülen noktalardÕr. Yani organik madde yer yer %55-65’e kadar çÕkmaktadÕr. Bu miktarÕ yüksek olarak ölçülen noktalardÕr. arazilerden uzaklaúÕldÕkça kademeli olarak bir NoktalarÕn alansal da÷ÕlÕmÕna baktÕ÷ÕmÕzda, sapma azalma göze çarpmaktadÕr. Kil miktarÕnÕn en düúük gösteren noktalarÕn tamamÕnÕn organik tarÕm oldu÷u yerleri çalÕúma alanÕnÕn orta kesimleri faaliyetlerinin yürütüldü÷ü köylerin çevresinden oluúturmaktadÕr. Silt ve kum oranlarÕ ise organik tarÕm yapÕlan arazilerde di÷er alanlara oranla daha alÕnan toprak örnekleri oldu÷unu görmekteyiz. düúüktür. Nitekim kum ve silt oranÕ %20-25 ùekil 2c ve d ise KDK de÷erlerine ait Normal civarÕnda de÷iúmektedir. QQplot grafikleridir. Grafikler incelendi÷inde organik madde miktarlarÕna ait grafiklerle büyük Organik madde miktarÕ bir benzerlik gösterdi÷i ilk göze çarpandÕr. Nitekim YukarÕdaki satÕrlarda da açÕklandÕ÷Õ gibi topra÷Õn yüksek organik madde içeri÷ine sahip noktalar organik madde yüzdesi ile mikrobiyal faaliyetler aynÕ zamanda yüksek KDK de÷erine de sahiptir. arasÕnda do÷rusal bir iliúki mevcuttur. Mikrobiyal ùekil 4a,b,c ve d sÕrasÕyla toplam organik madde aktivitenin yüksek oluúu toprak canlÕlÕ÷ÕnÕn bir miktarÕ ve KDK de÷erlerinin 0-20 ve 20-40 cm göstergesidir. derinli÷e ait de÷erlerinin yarÕvariogram grafikleri, Bitki örtüsünün çeúit ve miktarÕnÕn yanÕ sÕra iklim ùekil 5 a,b,c ve d ise aynÕ parametrelerin ve toprak koúullarÕna da ba÷lÕ olarak de÷iúen kovaryans grafikleridir. YarÕvariogram ve organik madde miktarÕnÕn topra÷Õn fiziksel, kovaryans grafiklerinde de÷erlerin mesafeye ba÷lÕ kimyasal ve biyolojik yapÕsÕ üzerinde do÷rudan olarak gösterdi÷i de÷iúim gösterilir. Tüm etkisi vardÕr. Organik madde sahip oldu÷u yüksek yarÕvariogram grafiklerinde grafiklerin alt adsorbsiyon özelli÷ine ba÷lÕ olarak alkali (Na, K kesiminde noktalarÕn büyük bir ço÷unlu÷u bir vb) ve toprak alkali (Ca, Mg vb) elementleri kümelenme göstermektedir. Grafi÷in üst kÕsmÕna adsorbe etme yoluyla yüksek bir tamponluk etkisi do÷ru daha az sayÕda noktanÕn bu kümeden ayrÕ bir yaratarak topraktaki pH de÷erini düzenler konumda oldu÷u dikkati çekmektedir. Bu durum (AltÕnbaú vd. 2004). DolayÕsÕyla temel bitki besin bize çalÕúma alanÕ genelinde alÕnan toprak maddelerinin yÕkanarak kaybolmasÕnÕ önler. örneklerinin büyük bir ço÷unlu÷unun birbirine yakÕn miktarda organik madde içeri÷i ve KDK Genel olarak ülkemiz topraklarÕnda organik madde de÷erine sahip oldu÷unu göstermektedir. miktarÕ %1-2’yi geçmemektedir (Çengel, 2005).

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 23 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region ÇalÕúma alanÕ topraklarÕ da organik tarÕm KDK de÷erinin yüksek olmasÕ bitki yetiúme faaliyetinin yürütüldü÷ü kesim hariç bir istisna periyodu boyunca bitkinin sürekli besin almasÕnÕ de÷ildir ve organik madde miktarÕ ortalama %1–2 sa÷lar. E÷er KDK de÷eri düúük ise bitki besin civarÕndadÕr. Tablo 1 araútÕrma alanÕ maddeleri yÕkanma yoluyla bitki kök bölgesinden topraklarÕndaki organik madde miktarlarÕnÕn uzaklaúÕrlar. Organik madde miktarÕ ile KDK alansal de÷iúimini vermektedir. arasÕnda do÷rusal bir iliúki vardÕr. Nitekim organik maddece zengin topraklarda KDK de÷eri de Tablo:1. Orta Gediz HavzasÕ topraklarÕnda organik yüksektir. Organik maddenin KDK de÷eri 250 madde miktarÕnÕn alansal da÷ÕlÕmÕ. me/100 gr’dÕr (Ergene 1993). Table 1: Spatial distribution of organic matter in the Middle Gediz Basin soils. ùekil 7 ve 8 çalÕúma alanÕ topraklarÕndaki KDK de÷erlerinin alansal de÷iúimini göstermektedir. Organik Madde Alan (%) Alan (%) (%) ùekillerin incelenmesi sonucu ilk göze çarpan 0-20 cm 20-40 cm durumun, KDK de÷erlerinin de tÕpkÕ organik 0-1 (çok az) 0.00 0.00 madde miktarlarÕ gibi organik tarÕm faaliyetinin yürütüldü÷ü köylerin civarÕnda yüksek olmasÕdÕr. 1-2 (az) 78.65 85.38 Nitekim KDK de÷eri çalÕúma alanÕ genelinde 4-20 2-3 (orta) 11.22 4.47 me/100 gr arasÕnda de÷iúirken, organik tarÕm 3-4 (iyi) 1.69 1.96 yapÕlan alanlarda 150-250 me/100 gr arasÕnda de÷iúmektedir. Buradaki de÷iúim de tÕpkÕ organik 4+ (yüksek) 8.44 8.19 madde miktarÕnda oldu÷u gibi en dÕútan içe do÷ru organik tarÕma baúlama tarihine ba÷lÕ olarak artÕú ùekil 5 ve 6 sÕrasÕyla 0-20 ve 20-40 cm derinliklere göstermektedir. ait toplam organik madde miktarlarÕnÕn da÷ÕlÕmÕnÕ göstermektedir. Her iki haritada da ilk dikkari ÇalÕúma alanÕ topraklarÕ genel olarak kireçli veya çeken unsurun Marmara Gölü kÕyÕlarÕndaki orta kireçli (%5-15) bir yapÕya sahiptir. Kireç Tekelio÷lu, Pazarköy, Poyraz ve Karayahúi köyleri yönünden fakir topraklarda sulama, gübreleme ve aúÕrÕ ya÷Õúlar sonucu topra÷a giren H+ iyonlarÕnÕn çevresindeki organik madde miktarlarÕnÕn çalÕúma ++ ++ alanÕnÕn geri kalan kÕsÕmlarÕna oranla çok yüksek konsantrasyonu artarken, Ca ve Mg gibi bazlar olmasÕdÕr. ÇalÕúma alanÕ topraklarÕnÕn genelinde zamanla topraktan yÕkanarak uzaklaúmaktadÕr. Bu organik madde miktarÕ %1-2 civarÕnda iken söz iúlemin devamÕ sonucunda toprak pH’Õ düúmekte konusu alanda bu de÷er konsantrik halkalar ve toprak asidik bir özellik kazanmaktadÕr. Asitli úeklinde bir da÷ÕlÕm göstererek en dÕú halkada (en topraklardan ise optimuÕm verim alÕnmasÕ güçtür. son organik tarÕma baúlayan köyler) %4-5’ten ÇalÕúma alanÕ topraklarÕnda kireç azlÕ÷Õ olmadÕ÷Õ baúlayÕp içe do÷ru (ilk organik tarÕma baúlayan için toprak pH’sÕda hafif alkali bir yapÕdadÕr. köyler) % 17-18’e kadar çÕkmaktadÕr. Bu durum Özellikle organik tarÕm uygulanan alanlarda pH organik tarÕma yeterince uzun bir süre devam de÷eri 7.5’in üzerindedir. Bu topraklarÕn gösterdi÷i edilmesi durumunda topraktaki organik madde alkalilik fosfor yarayÕúÕlÕ÷ÕnÕ artÕrmakta, potasyum miktarÕnda da belirgin bir artÕúa yol açtÕ÷ÕnÕn en alÕmÕnÕ dengelemekte ve organik madde bariz göstergesidir. ayrÕúmasÕnÕ hÕzlandÕrmaktadÕr. Böylece topra÷Õn Katyon de÷iúim kapasitesi daha verimli bir hal almasÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Katyon De÷iúim Kapasitesi (KDK) topra÷Õn Sonuç de÷iúik oranlarda kil ve humus kolloidleri Bilindi÷i gibi organik tarÕm, münavebe sisteminin içermesine ba÷lÕ olarak de÷iúmektedir. Bir topra÷Õn oluúturuldu÷u yani rotasyon planlamasÕnÕn KDK de÷eri ne kadar yüksek ise, katyonlarÕn yapÕldÕ÷Õ, çiftlik gübresi, ahÕr gübresi, kompost, toprak kompleksleri tarafÕndan adsorbe edilen yeúil gübre ve sertifikalÕ organik gübrelerin miktarlarÕ ve bu besin maddelerinin bitkilere kullanÕldÕ÷Õ, minimum toprak iúlemenin yarayÕúlÕ÷ÕnÕn da o kadar yüksek oldu÷u anlamÕna uygulandÕ÷Õ, ekolojik yöntemlerle zararlÕ gelir (AltÕnbaú vd. 2004). mücadelesinin yapÕldÕ÷Õ, birim alandan maksimum

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 24 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN verimin elde etmenin de÷il, çevre ile dost, çevre ve insan sa÷lÕ÷Õna zarar vermeyen ürün elde etmenin amaçlandÕ÷Õ bir tarÕmsal faaliyettir.

Bu çalÕúmada amaç Türkiye’de ilk kez organik tarÕmÕn baúladÕ÷Õ Orta Gediz HavzasÕnda

(Turgutlu-Salihli arasÕ), organik tarÕm uygulanan arazilerde topra÷Õn organik madde miktarÕ ve KDK de÷erlerinde konvansiyonel tarÕm uygulanan di÷er topraklara oranla ne gibi farklÕlÕklar odu÷unu saptamaktÕr. Nitekim yaptÕ÷ÕmÕz çalÕúmalar organik tarÕm uygulanan arazilerde topraktaki organik madde miktarÕnÕn ve KDK de÷erinin konvansiyonel tarÕm yapÕlan arazilere oranla belirgin miktarda fazla oldu÷unu göstermektedir.

Bir baúka deyiúle yeterli bir süre organik tarÕm faaliyetinin yürütülmesi, toprak kalitesini önemli

ölçüde artÕrmaktadÕr.

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 25 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region

Referanslar AltÕnbaú, Ü., Çengel, M., Uysal, H., Okur, B., Kurucu, Y., ve Delibacak, S., 2004. Toprak bilimi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi YayÕnlarÕ no: 557, øzmir. AltÕndiúli, A., ølter, E., ve AltÕndiúli, F.Ö., 2000. A three-year comparative study on organic and conventional table grape growing with Sultanina cv. in the Of Turkey. 4th International Symposium On Tanle Grape, November 30-December 1, La Serena, Chile. Bell, M.C., Raczkowski, C.W., 2008. ‘Soil property indices for assessing short-term changes in soil quality’, Renewable Agricultural and Food Systems, vol 23, 70-79. Cardozo.S,V., Pereira, M.G., Ravelli, A., ve Loss, A.,2008. ‘Soil properties in areas submitted to organic and natural management in highland region of Rio de Janeiro State’, Semina Ciencias Agrarias, vol 29(3), 515-527. Castillo, X., ve Joergensen, R.G., 2001. ‘Impact of ecological and conventional arable management systems on chemical and biological soil quality indices in Nicaragua’, Soil Biology and Biochemistry, vol 33, 1591-1597. Çengel, M., 2005. Toprak mikrobiyolojisi, E.Ü. yayÕnlarÕ no: 558, øzmir. Çengel, M., Okur, N., ve Irmak YÕlmaz, F., 2009. ‘Organik ba÷ topraklarÕnda yeúil gübre bitkileri ve çiftlik gübresi uygulamalarÕnÕn topraktaki mikrobiyal aktiviteye etkileri’, E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, cilt 46 (1), 25-31. Ergene, A., 1993. Toprak biliminin esaslarÕ, Atatürk Üniversitesi YayÕnlarÕ no: 245/a, Ziraat Fakültesi YayÕnlarÕ no: 12, seri no: 9, Erzurum. Gopinath, K.A., Saha, S., Mina, B.L., Pande, H., Kundu, S., ve Gupta, H.S., 2008. ‘Influence of organic amendments on growth, yield and quality of wheat and on soil properties during transition to organic production’, Nutr. Cycl. Agroecosystems, vol 82, 51-60. Gündo÷du, K.S., 2004. ‘Sulama proje alanlarÕndaki taban suyu derinli÷inin jeoistatistiksel yöntemlerle de÷erlendirilmesi’, Uluda÷ Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, cilt 18 (2), 85-95. Heinze, S., Raupp, J., ve Joergensen, R.G., 2010. ‘Effects of fertilizer and spatial heterogeneity in soil pH on microbial biomass indices in a long-term field trial of organic agriculture’, Plant Soil, vol 328, 203-215. Jackson, L.E., Calderon, K.L., Steenwerth, K.M., Scow, K.M., ve Rolston, D.E., 2003. ‘Responses of soil microbial processes and community structure to tillage events and implications for soil quality’, Geoderma, vol 114, 305-317. Johnston, K., Ver Huef, J.M., Krivoruchko, K., ve Lucas, N., 2001. Using ArcGIS Geostatistical Analyst, ESRI Press, Redlands, CA, USA. Kaçar,B., 1986. Gübreler ve gübreleme tekni÷i, T.C. Ziraat BankasÕ Kültür YayÕnlarÕ No:20, Ankara. Lopez-Hernandez, D., Araujo, Y., Lopez, A., Hernandez-Valencia, I., ve Hernandez, C., 2004. ‘Changes in soil properties and earthworm populations induced by long term organic fertilization of a sandy soil in the Venezuelan Amazonia’, Soil Science, vol 169 (3), 188-194. Okur, N., KayÕkçÕo÷lu, H.H., Tunç, G., ve Tüzel, Y., 2007. ‘Organik tarÕmda kullanÕlan bazÕ organik gübrelerin topraktaki mikrobiyal aktivite üzerine etkisi’, E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, cilt 44 (2), 65-80. Reganold, J.P., 1995. ‘Soil quality and profitability of biodinamic and conventional farming system’, American Journal of Alternative Agriculture, 10.

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 26 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN

nan yerler.

Õ

i al ÷

örne ve toprak Õ

haritas n lokasyon Õ n

Õ

ma alan ú

Õ

site sample area and soil study of the map Location 1: Figure

ekil 1: Çal ù

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 27 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region

ùekil 2: Normal QQplot grafikleri, a)0-20 cm derinli÷e ait organik madde miktarÕ, b) 20-40 cm derinli÷e ait organik madde miktarÕ, c) 0-20 cm derinli÷e ait KDK, d) 20-40 cm derinli÷e ait KDK Figure 2: Normal QQPlot Graphs, a) organic matter in 0-20cm depth, b) organic matter in 20-40 cm depth, c)CEC in 0-20 cm depth, d) CEC in 20-cm depth. EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 28 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN

ùekil 3: YarÕvariogram grafikleri. a) 0-20 cm derinlik organik madde, b)20-40 cm derinlik organik madde, c)0-20

cm derinlik KDK, d)20-40 cm derinlik KDK Figure 3: Semivariogram clouds. a) organic matter in 0-20cm depth, b) organic matter in 20-40 cm depth, c)CEC in 0-20 cm depth, d) CEC in 20-cm depth.

ùekil 4: Kovaryans grafikleri. a) 0-20 cm derinlik organik madde, b)20-40 cm derinlik organik madde, c)0-20 cm derinlik KDK, d)20-40 cm derinlik KDK Figure 4: Covariance clouds. a) organic matter in 0-20cm depth, b) organic matter in 20-40 cm depth, c)CEC in 0-

20 cm depth, d) CEC in 20-cm depth.

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) Turgutlu – Salihli ArasÕnda Organik TarÕm Faaliyetlerinin Toprak Üzerindeki Etkileri 29 Effects of Organic Farming on Soil Properties in the Turgutlu-Salihli Region

ùekil 5: 0-20 cm derinlikte organik madde miktarÕnÕn da÷ÕlÕmÕ. Figure 5: Organic matter dist ribution in 0-20 cm depth.

ùekil 6: 20-40 cm derinlikte organik madde miktarÕnÕn de÷iúimi. Figure 6: Organic matter distri bution in 20-40 cm depth.

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009) 30 M. Kirami ÖLGEN - Ülfet ERDAL - Ömer SÖKMEN

ùekil 7: 0-20 cm derinlikte KDK’nÕn de÷iúimi. Figure 7: CEC distribution in 0-20 cm depth.

ùekil 8: 20-40 cm derinlikte KDK’nÕn de÷iúimi. Figure 8: CEC distribution in 20-40 cm depth.

EGE COöRAFYA DERGøSø Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 17-30, (2009)