Over Het Leven Van Een Wereldberoemde Schilder

Handleiding bij de digitale les van het Frans Hals Museum Over het leven van een wereldberoemde schilder

U vindt in deze handleiding: • Tips voor het gebruik van de digitale les in de klas • Antwoorden van de opdrachten uit de digitale les • Achtergrondinfor- matie over Frans Hals en zijn tijd

De hele les duurt ongeveer 50 minuten. Dit is de handleiding bij de digitale les van het Frans Hals Museum voor groep In de lesbeschrijving 6, 7 en 8. Deze digitale les is klassikaal te behandelen via het smartboard of vindt u per onder- zelfstandig door leerlingen achter hun computer. Naast deze digitale les is er ook een lesboekje. Deze digitale les en het werkboekje ondersteunen elkaar, deel de geschatte maar zijn ook afzonderlijk te gebruiken. duur. U kunt de les in één keer geven of de Wij raden aan om dit kunstproject te starten met de digitale les om vervolgens oefeningen verdelen de leerlingen zelfstandig met het werkboekje te laten werken. U kunt dit project afsluiten door met uw klas het Frans Hals Museum in Haarlem te bezoeken. over meerdere De toegang en het speciale programma voor het basisonderwijs zijn gratis. Het momenten. programma in het museum geeft leerlingen de gelegenheid om hun kennis te tonen, uit te breiden en daarnaast geeft het ze tips hoe ze op een leuke manier hun familie en vrienden kunnen rondleiden langs de werken van Frans Hals. Zij zijn na het afronden van de digitale les, de museumles en het werken met het boekje Navigatie Frans Hals expert! Rechtsonder in het scherm vindt u de In de digitale les komen de kerndoelen basisonderwijs Oriëntatie op jezelf en de navigatie van de wereld en Kunstzinnige oriëntatie aan bod: digitale les. Door te Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige klikken op ‘menu’ historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling komt u terug op te hanteren. het eerste scherm. Kerndoel 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische Door middel van personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en klikken op ‘vorige’ kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. en ‘volgende’ kunt u door de digitale les Kerndoel 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. navigeren.

Kerndoel 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Klik op menu - vorige - volgende T ijd

Lesbeschrijving 5 minuten Doelen introductie van het • onderwerp door leerlingen kennis te laten maken met de beroemde schilder duidelijk maken in welke • tijd Frans Hals leefde en hoe zijn leven in grote lijnen verliep van Frans Hals waren

Klik op Het leven van Frans Hals

Door het lezen van de drie stukjes tekst over Frans Hals krijgen de leerlingen kort een overzicht van zijn leven. Op de afbeeldingen zijn elementen uit het leven van Frans Hals afgebeeld. Links in de cirkel staat Frans Hals zelf afgebeeld. Rechtsboven de Sint-Bavokerk op de Grote Markt in Haarlem waar Frans Hals begraven ligt. Onderaan in het midden staat een schilderij van Maarten van Heemskerk uit 1532. Hierop is afgebeeld hoe Sint Lucas Maria schildert. Sint Lucas was de beschermheilige van schilders.

Klik op volgende T ijd

Het leven van Frans Hals 10 minuten Doelen • duidelijk maken in welke tijd Frans Hals leefde laten zien wat belangrijke • momenten in het leven van Frans Hals waren

De leerlingen zien vijf afbeeldingen van gebeurtenissen uit het leven van Frans Hals. Door op een afbeelding te klikken verschijnt een grotere afbeelding met extra informatie. Door de tekst te lezen leren de leerlingen wat ze precies op het schilderij zien.

scherm 3-1 scherm 3-2 scherm 3-3 scherm 3-4 scherm 3-5

Als de leerlingen de informatie over de vijf schilderijen hebben gelezen, gaan ze deze in chronologische volgorde zetten. Dit doen ze door de afbeeldingen naar de juiste plek in de lege schilderijtjes onderaan te slepen.

Klaar!

Als alle vijf de afbeeldingen op hun plek staan, verschijnt de knop ‘klaar’. Zodra leerlingen daarop klikken, verschijnt een scherm waarop ze kunnen zien of ze alle afbeeldingen in de juiste volgorde hebben gezet. Mocht dat niet het geval zijn, dan kunnen ze de schilderijen nog verschuiven totdat ze wel allemaal goed staan.

De chronologische volgorde van de schilderijen is: 1. schilderij 2: Frans Hals wordt geboren in 1582 of 1583 2. Schilderij 4: Frans Hals wordt in 1612 lid van de St. Jorisschutterij in Haarlem 3. Schilderij 1: De officieren van een Amsterdamse schutterij vragen in 1633 de Haarlemmer Frans Hals om een groepsportret van hen te maken. 4. Schilderij 5: Meer dan tachtig jaar oud schildert Frans Hals de portretten van de bestuurders (regenten en regentessen) van het Oudemannenhuis in Haarlem. 5. Schilderij 3: Op 1 september 1666 wordt Frans Hals in de Grote of St. Bavokerk op de Grote Markt in Haarlem begraven. Klik op volgende T ijd

Meester van de snelle toets 5 minuten Doelen laten zien wat er zo • bijzonder is aan de schilder- technieken van Frans Hals leerlingen duidelijk maken • hoe andere beroemde schilders naar het werk van Frans Hals keken

Door op de startknop te klikken, be- gint het filmpje over de schilderstijl van Frans Hals. Leerlingen bekijken eerst het filmpje en schrijven daarna in de invulvelden rechts de woorden op die volgens hen bij zijn schilderstijl passen.

Woorden die ingevuld kunnen worden zijn:

Grof Los Raak Snel Vlot Trefzeker Met korte toetsen

Tip: de leerlingen kunnen het filmpje twee keer kijken. De eerste keer om naar het algemene verhaal te kijken en te luisteren, de tweede keer om de woorden die bij de schilderstijl van Frans Hals passen, te ontdekken. Klik op volgende De penseelstreek van Frans Hals

Tijd 10 minuten 2 Doelen • leerlingen laten zien 1 hoe je naar een schilderij 3 kunt kijken 4 de bijzondere schilder- • techniek van Frans Hals 5 laten zien • meer leren over de tijd 7 6 waarin Frans Hals leefde

Het schilderij dat hier is afgebeeld, is in 1627 geschilderd door Frans Hals. Het heet ‘Feestmaal van officieren van de Cluveniersschutterij’. Door op een oogje te klikken komt extra informatie over een bepaald onderwerp tevoorschijn. Hierdoor ontdekken de leerlingen nog meer over het schilderij. Er is extra informatie over het feestmaal (6), de dynamische opstelling van de mannen op het schilderij (5), de glimlach van de mannen (4), de details van het schilderij (3), de drie vaandeldragers (2), de schilderstijl die Frans Hals gebruikte (1) en de hond die linksonder op het schilderij staat (7).

Meester van het moment Vaandeldragers Meester van de snelle toets 1Kijk eens goed naar dit schilderij. 2De drie vaandeldragers van de schutterij 3Frans Hals wordt ook wel de ‘meester van de Ziet het eruit alsof deze mannen al uren komen hun vaandels (vlaggen) inleveren ter snelle toets’ genoemd. Een toets is een penseel- stilstaan om te poseren voor de schilder? gelegenheid van het afscheid van de officieren. streek. Bekijk dit stukje van het schilderij maar eens Helemaal niet. Het lijkt alsof ze daar gezel- De vaandeldragers waren jonge mannen. van heel dichtbij. Dan kun je de afzonderlijke pen- lig bij elkaar zitten te eten en te drinken en Je herkent ze aan de vaandels die zij bij zich seelstreken heel goed zien. Het ziet eruit alsof Hals dat Frans Hals dit schilderij in één minuut hebben, maar ook aan hun kleding. Die was de kraag en sjerp heel snel geschilderd heeft met heeft gemaakt. Dat is natuurlijk helemaal vaak kleuriger en modieuzer dan die van de losse, trefzekere streken. Dat zie je bij dit detail van niet zo! Zo’n groot schilderij kost juist officieren. Want de officieren waren oudere de kraag (boven) en de knoop in de sjerp (onder). heel veel tijd. Toch heeft Frans Hals het zo heren die deftige zwarte kleding droegen. De gemaakt dat het lijkt alsof dit één moment officieren en vaandeldragers op het schilderij van het diner is. Dat kun je goed zien dragen oranje-wit-blauwe sjerpen: de kleuren aan het glas dat wordt doorgegeven. Dat van de drie vendels (groepen) waarin de Feestmaal duurt nooit langer dan een paar seconden. schutterij was onderverdeeld. Het zijn ook de 6De deftige heren op dit schilderij zijn de of- Daarom wordt Hals ook wel de meester kleuren van de vlag van Nederland in die tijd. ficieren van de Haarlemse Cluveniersschutterij. van het moment genoemd. Cluvenier komt van het woord clover, dat is een type geweer. Een schutterij was zoiets als het leger Schuine lijnen en de politie. Als het oorlog was, verdedigde de De twaalf mannen op dit groepsportret schutterij de stad. Als het vrede was, zorgden de Meester van de lach 5 zitten niet netjes op een rijtje, zoals bij een schutters dat het veilig was op straat, dag en nacht. Frans Hals was de eerste schilder die 4 klassenfoto of een foto van een voetbalelftal. Alle mannen van 18 jaar en ouder hadden schut- mensen echt lachend op een schilderij Het lijkt of ze kriskras door elkaar staan. Maar tersplicht. Aan het hoofd van de schutterij stonden kon afbeelden. Lachende mensen vinden als je goed kijkt, zie je toch twee groepjes: eentje de officieren. Dat werd je niet zo maar: het was een wij heel normaal. Als wij op de foto gaan, links en eentje rechts. De man die in het midden erebaan, zonder salaris. Alleen de belangrijkste en dan lachen we toch altijd? Maar vroeger achter de tafel zit, zorgt ervoor dat de twee rijkste mannen, zoals burgemeesters en bierbrou- was dat helemaal niet zo. Portretten van groepjes toch bij elkaar horen. Want hij zit bij de wers, werden hiervoor gevraagd. Op dit schilderij mensen moesten laten zien hoe belangrijk mannen rechts, maar kijkt naar links. Ook staan zie je een feestmaal ter ere van het afscheid van de en deftig zij waren. Zij stonden er daarom de mannen schuin achter elkaar, waardoor de officieren na drie jaar dienst. Dat diner duurde wel heel serieus op. Frans Hals bracht daar groepen er niet stijf uitzien. Je kan ook zeggen drie dagen! Het schilderij hing in het ‘clubhuis’ van verandering in. Deze officier van de schut- dat Hals de mannen langs twee schuine lijnen de schutterij. terij in zijn deftige zwarte pak, glimlacht. heeft geplaatst. Die lijnen lopen van rechtsboven Zijn lippen staan open en zijn ogen staan naar linksonder en van rechtsonder naar links ook vrolijk. Later schildert Hals portretten boven. Daardoor ontstaat een heel levendige van mensen met een nog veel grotere lach. Waarom staat deze hond op het schilderij? sfeer. Iedereen kijkt elkaar aan en je hoort ze 7Dat weet helaas niemand. Misschien bedoelde bijna met elkaar kletsen! Frans Hals er iets mee. Maar wat dat was, is niet bekend. Het is wel de enige hond op de zes schut- Extra: De vendels van de schutterij tersstukken van Hals. De schutterij was opgedeeld in drie vendels. Vandaar dat er op dit schilderij ook drie vaandeldragers staan: ieder vendel had zijn eigen vaandeldrager. Aan het hoofd van een vendel stond een kapitein, dan volgen een luitenant, een vaandeldrager en twee sergeanten. De drie kapiteins van de drie vaandels stonden op hun beurt onder de kolonel. Deze stond aan het hoofd van de schutterij, samen met Klik op de provoost (de penningmeester). volgende ? Raad van wie het schilderij is

Tijd

5 minuten Doelen • een schilderij van Frans Hals leren herkennen de bijzondere schilder- • techniek van Frans Hals ontdekken ontdekken wat het • verschil is tussen de schilderstijl van Frans Hals en die van andere schilders uit zijn tijd

Op deze pagina staan twee schilderijen afgebeeld. Hiermee kunnen leerlingen testen of ze een schilderij van Frans Hals kunnen herkennen. Ze bekijken beide schilderijen en klikken het schilderij aan dat volgens hen van Frans Hals is. Zowel bij een goed als een fout antwoord verschijnt de verklaring in beeld.

Nadat de leerlingen de verklaring Dat heb je goed gezien! voor hun goede of foute antwoord Dit schilderij is gemaakt door Frans Hals. Je kunt dat hebben gelezen, kunnen ze op zien aan de losse penseelstreken. Kijk maar eens naar beide schilderijen klikken om het rood op de wangen van de zittende mevrouw meer te weten te komen over de helemaal rechts en vergelijk het met het gezicht van afgebeelde portretten. de mevrouw helemaal rechts op het andere schilderij. Frans Hals schilderde heel grof, en zijn collega Johannes Verspronck heel fijn en netjes.

Jammer! Niet goed Kijk nog eens goed naar het gezicht van de mevrouw helemaal rechts op dit schilderij: zie je hoe fijn en precies dat gezicht is geschilderd? Vergelijk het nu met de zittende mevrouw helemaal rechts op het andere schilderij. Haar wangen zijn veel grover en ‘slordiger’ geschilderd. Vergelijk ook nog maar eens de kragen op beide schilderijen!

Klik op volgende Frans Hals, De meester van de lach

Tijd 5 minuten Doelen leren dat Frans Hals de • enige in zijn tijd was die heel overtuigend lachende mensen kon schilderen zien wat het verschil is • tussen de schilderstijl van Frans Hals en die van andere schilders uit zijn tijd

Op deze pagina staan drie schilderijen en een filmpje. De leerlingen bekijken eerst het filmpje door op de startknop te klikken. In het filmpje wordt uitgelegd waarom Frans Hals de enige schilder in zijn tijd was die goed lachende mensen kon schilderen.

Als de leerlingen het filmpje gezien hebben, kunnen ze één voor één de schilderijen aanklikken. De tekst die hierna verschijnt, geeft de leerlingen meer informatie over wat er op de schilderijen staat en wie ze gemaakt heeft. Zo ontdekken ze dat twee van de schilderijen geschilderd zijn door Frans Hals en één door Judith Leyster en zien ze de verschillen in het afbeelden van een lach door de twee schilders.

Extra: Een vrouwelijke meesterschilder Judith Leyster was een van de weinige vrouwelijke schilders in de tijd van Frans Hals. Ze werd geboren in 1609 in Haarlem. Het was in die tijd helemaal niet zo gewoon dat vrouwen schilder werden. Judith Leyster was bovendien de eerste vrouw in de Noordelijke Nederlanden die lid mocht worden van het Sint Lucasgilde. Dat betekende dat ze een eigen werkplaats mocht openen en leerlingen Klik op in dienst mocht nemen. volgende Jij als een echte Frans Hals

Tijd 5 minuten Doelen leerlingen laten ervaren • hoe zij eruit zouden hebben gezien in de tijd van Frans Hals

Om de leerlingen een idee te geven hoe zij er zelf zouden hebben uitgezien op een schilderij uit de Gouden Eeuw, kunnen ze hier hun foto uploaden. Ze maken hiervoor met een camera of telefoon een digitale foto van zichzelf die ze op de computer opslaan. Door op een van de Klik op icoontjes met ‘upload’ te klikken, kunnen ze een foto van hun gezicht in de schilderijen zetten. volgende

Op deze pagina vindt u extra Meer weten & aan de slag informatie over Frans Hals.

Tijd 5 minuten Doelen leerlingen en docenten laten zien waar • ze meer informatie kunnen vinden over Frans Hals leerlingen laten zien dat ze hun kennis • over Frans Hals kunnen delen met hun familie in het Frans Hals Museum

Via het icoontje ‘Meer informatie over Frans Hals’ komt u terecht op de website van het Frans Hals Museum. Onder het icoontje ‘Aan de Onder het icoontje ‘Aan de slag Hier treft u meer informatie aan over slag met je familie’ staat met je klas’ staat informatie het speciale programma voor de hele informatie voor kinderen over een museumbezoek aan klas in het museum. die hun ouders, broertjes en het Frans Hals Museum in Haar- zusjes willen laten zien wat lem met de hele klas. Tijdens Via het blokje ‘Informatie over het ze geleerd hebben over Frans dit gratis bezoek krijgt iedere museum’ komt u terecht op de Hals. Ze zijn van harte welkom klas een spannend programma website van het Frans Hals Museum. in het Frans Hals Museum. Als aangeboden waarin de kinderen zij hun werkboekje met hun de schilderijen van Frans Hals Onder het icoontje ‘Heeft u vragen als diploma laten zien, krijgen ze in het echt gaan bekijken en leerkracht? vindt u het e-mailadres een expertpakket cadeau en iedereen tips krijgt hoe hij of voor het stellen van uw vragen. mag een van de ouders gratis zij als een echte museumgids naar binnen. Kinderen zijn boeiend kan vertellen over de Wilt u terug naar het trouwens altijd gratis. schilderijen van Frans Hals. begin van de digitale les, KLIK OP MENU