NOISE! FRANS HALS, OTHERWISE 1 FRANS HALS, MALLE BABBE, 1633-1635. BPK/GEMÄLDEGALERIE, SMB/JÖRG P. ANDERS JACQUELINE DE JONG, AFTER THE WAR, 1995-1996. FOTO: L. KOLKENA 2 RUIS! FRANS HALS, ANDERS NOISE! FRANS HALS, OTHERWISE PODCAST PODCAST Bij deze tentoonstelling hoort een podcast. To listen to the podcast (sorry, in Dutch only) Download deze via de website of leen een that accompanies the exhibition on your own apparaat bij de balie. device go to our website or pick up a free audio franshalsmuseum.nl/nl/event/ruis/ guide at the reception desk. Op deze site is dit boekje ook als PDF franshalsmuseum.nl/nl/event/ruis/ te downloaden. This booklet can be downloaded on that website as well. 3 RUIS! FRANS HALS, ANDERS NOISE! FRANS HALS, OTHERWISE Er zit beweging in het werk van de zeventien- There is movement in the work of the seven- de-eeuwse schilder Frans Hals (Antwerpen/ teenth-century painter Frans Hals (Antwerpen/ Mechelen 1582/83 – Haarlem 1666), een Mechelen 1582/83 – Haarlem 1666). To be more beweging richting ruis om precies te zijn: het precise, a movement towards noise: the disinte- uiteenvallen van orde en vorm. Dit geldt niet gration of order and form. This is not only true of alleen voor Hals’ schilderstijl, die in de loop Hals’s painterly style – as, in time, his brushwork van de tijd steeds losser werd, maar uit zich became increasingly loose – but also manifests ook in de onderwerpen die hij schilderde. itself in the subjects he depicted. With his unique Met zijn unieke stijl, en naarmate zijn carrière style and, as his career progressed, increasing vorderde, toenemende intensiteit liet Hals intensity, Hals moved from a more traditional steeds vaker de toen gebruikelijke manier om representation of the bourgeois elite in Haarlem de burgerlijke elite van Haarlem af te beelden to a painterly technique that was rougher, los, door een schildertechniek toe te passen sketchier and freer. die ruwer, grover en vrijer was. Bovendien schilderde hij figuren uit de lagere Moreover, he depicted subjects of the lower sociale klassen niet alleen als onderdeel van classes not as part of so called genre painting genrestukken, zoals gebruikelijk was in die tijd, (everyday life scenes) as was the custom at maar hij gebruikte daarvoor ook het genre the time, but used a format that had previously dat eerder gereserveerd was voor de elite: been reserved for the bourgeoisie: portraiture. het portret. Hals beeldt deze mensen uit, maar Even if the tropes and themes that traditionally zonder daarin hun alledaagse omgeving mee pertained to these people’s lives were still pres- te schilderen. Hoewel de stijlkenmerken en ent in Hals’s paintings, they now also inhabited thema’s die traditiegetrouw hoorden bij het the same representational space, or genre, leven van de ‘gewone’ mensen ook nog steeds which was previously reserved for the rich and aanwezig zijn in zijn schilderijen, bevolken powerful. Hals thus opened up the format of ze nu dezelfde representatieve ruimte, ofwel portraiture by introducing a broader group of genre, dat eerst alleen weggelegd was voor people. In doing so, he seems to loosen up the de (invloed)rijke. Hals brak het traditionele normative link between portraiture and the iden- format van de portretkunst open door een tity of the sitter. bredere groep mensen af te beelden en 4 lijkt hiermee de identiteit en status van de geportretteerde los te koppelen van de bestaande vorm. Vanuit het heden gezien stelt Frans Hals de From a contemporary perspective, Hals ad- heersende opvatting van identiteit en de dressed and questioned the normative identity daarbij horende positie ter discussie. Nu er categories of his time. This feels particularly opnieuw veel aandacht is voor identiteit en urgent today, when notions of identity and its hoe die wordt afgebeeld, is dit een urgent representation are once again in the spotlight. onderwerp. Enerzijds vereist de kapitalistische The aspirational notion of fluid and creative consumentencultuur dat we soepel en identities, promoted by capitalist consumer creatief omgaan met het begrip identiteit. culture, is countered by a political climate that Anderzijds vraagt het politieke klimaat dat demands that we draw clear lines in the sand by we onze identiteit afbakenen en vervolgens weaponizing what we find most distinctive about gebruiken om ons hard te mogen maken voor ourselves. In order to speak up – which has de onderwerpen die wij belangrijk vinden. almost become an inescapable must – we first Om gezien en gehoord te worden – wat have to be clear about who we are. tegenwoordig bijna een must is – moet eerst duidelijk zijn wie en wat we zijn. Departing from this situation, Noise! Frans Hals, Als reactie hierop gaat Ruis! Frans Hals, Anders Otherwise traces the – at the time – unusual op zoek naar ongebruikelijke aspecten in aspects in Hals’s portraits and brings them to- de portretten van Frans Hals en brengt deze gether with contemporary artworks that similarly samen met hedendaagse kunstwerken die op play with and critically speculate on identity. Just een vergelijkbare manier spelen met het be- as in Hals’s work, they move towards entropy, grip identiteit en de bestaande conventies van generating noisy images that conjure important het portret uitdagen. Net als in de werken van questions on how representation, identity and Hals neemt ook in de tentoonstelling de ruis power are linked in today’s socio-economic op de lijn steeds meer toe. Deze hedendaagse climate. Taking a cue from Frans Hals, these kunstwerken werpen zo belangrijke vragen contemporary artists question what portraiture op over hoe in het huidige maatschappelijke can be and mean today. klimaat representatie, identiteit en macht zich tot elkaar verhouden. Aan de hand van Frans Hals’ werk stellen hedendaagse kunstenaars ter discussie wat het portret vandaag de dag kan zijn en betekenen. 5 I. LEVENDIGHEID I. LIVELINESS Hals’ portretten laten een unieke schildertech- Hals’s portraits convey a singular painterly tech- niek zien die ruwer, grover en vrijer was dan nique that was rougher, sketchier, and freer than die van zijn tijdgenoten: een stijl die een ge- that of his contemporaries: a style that suggests voel van beweging suggereert. Dit gevoel van a sense of movement. This sense of liveliness is levendigheid wordt versterkt doordat Hals zijn increased by the fact that Hals’s images often modellen vaak lachend en gebarend vastleg- capture their sitters in passing movements, de en daarbij de beweging ‘ving’. Zijn eerste laughing and gesticulating. His first group por- groepsportret, Feestmaal van de officieren van trait, Banquet of the Officers of the St George Civic de St. Jorisschutterij (1616), toont de officieren Guard (1616), shows the officers of a Haarlem van een van de schutterijen in Haarlem. Het militia group at a banquet. The painting, which schilderij, met zijn losse penseelstreken, heeft features dashing, unblended brushstrokes, is veel weg van een ‘snapshot’: het lijkt wel alsof reminiscent of a snapshot: it appears as if the het feestmaal even werd onderbroken door natural flow of the meal has been interrupted de schilder door de aanwezige te vragen om for a brief moment, the painter having just asked even naar hem te kijken. Wat ook opmer- the men to pay attention for a second. What is kelijk is, is hoe expressief de gezichten zijn: also remarkable is how expressive the faces are: we kunnen de sfeer van het moment bijna we can almost feel the heat of the moment, the voelen – de gezichten van deze mannen zijn faces are animated, heated from the beverages geanimeerd, verhit door de drank, en de sfeer consumed, the atmosphere one of relaxed jovi- is ontspannen en gemoedelijk, ook al zijn deze ality, despite the fact that the sitters have been officieren precies naar hun rang en status carefully positioned according to their rank gepositioneerd. We kijken naar lichamen die and importance. These are bodies that live and leven en ademen, zweten en eten, drinken en breathe, sweat and eat, drink and talk. This sense praten. Dit gevoel van beweging en levendig- of movement and liveliness is unique to the work heid maakt het werk van Frans Hals uniek. of Frans Hals at the time. BEWEGING EN LEVENDIGHEID MOVEMENT AND ANIMATION Dezelfde beweging en levendigheid kenmerkt The works of the contemporary artists in this ook de hedendaagse werken in dit eerste deel first section of the exhibition similarly convey a van de tentoonstelling. Dit aspect heeft niet sense of movement and animation that does not alleen invloed op onze interpretatie van hoe only affect our perception of how these figures deze figuren zich gedragen en voelen, maar behave and feel, but also implicates our un- 6 Frans Hals, Feestmaal van de officieren van de St. Jorisschutterij, 1616, Frans Hals Museum, Haarlem Frans Hals, Banquet of the Officers of the St George Civic Guard, 1616, Frans Hals Museum, Haarlem Nicole Eisenmann, Brooklyn Biergarten II, 2008, Valeria & Gregorio Napoleone Collection, Londen Nicole Eisenmann, Brooklyn Biergarten II, 2008, Valeria & Gregorio Napoleone Collection, London 7 ook op de manier van hoe ze als mensen kun- derstanding of how they might be categorized. nen worden gecategoriseerd. Net als in Hals’ Just as in Hals’s paintings, it is in social situations schilderij ontvouwt dit gevoel van beweging that we see the sense of movement unfold. After zich in sociale situaties. Na zonsondergang, in sunset, in the darkness of the night, while drinking het donker van de nacht, tijdens het borrelen and eating, a space of potentiality opens up – ontstaat er vrije ruimte om het wenselijk one that allows us to leave normative ways of gedrag los te laten. Het gevoel de controle te being behind. A sense of control is given up. willen houden valt weg.